Makedonya'da Hadis Çalişmalari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI HADİS BİLİM DALI MAKEDONYA’DA HADİS ÇALIŞMALARI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Bilal SAKLAN HAZIRLAYAN Bejadin AMETİ KONYA – 2008 II İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................... II ÖNSÖZ....................................................................................................................................IV KISALTMALAR.....................................................................................................................V GİRİŞ ........................................................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM.................................................................................................................... 2 TARiHTE VE GÜNÜMÜZDE MAKEDONYA ................................................................... 2 I. MAKEDONYA’NIN COĞRAFİ KONUMU............................................................ 2 II. KISACA MAKEDONYA TARİHİ................................................................................. 3 III. İSLÂM’IN MAKEDONYA’YA GELİŞİ VE YAYILMASI ........................................ 5 A. OSMANLI ÖNCESİ ................................................................................................. 5 B. OSMANLI DÖNEMİ................................................................................................ 6 C. OSMANLI DÖNEMİNDE MAKEDONYA’NIN İDARİ YAPISI .......................... 7 D. OSMANLI DÖNEMİ SONRASI.............................................................................. 8 İKİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................... 10 OSMANLI DEVLETİNDE EĞİTİM ÖĞRETİM KURUMLARI VE MÜESSESELERİ .................................................................................................................................................. 10 I. SIBYAN MEKTEPLERİ................................................................................................ 16 II. MEDRESELER............................................................................................................. 18 III. MESLEKİ MEDRESELER ......................................................................................... 35 IV. KÜTÜPHANE VE ARŞİVLER .................................................................................. 36 A. MAKEDONYA’DAKİ KÜTÜPHANELER .......................................................... 48 B. ARNAVUTLUK’TAKİ KÜTÜPHANELER.......................................................... 53 C. KOSOVA’DAKİ KÜTÜPHANELER .................................................................... 69 D. VAKFİYELER........................................................................................................ 78 E. İCAZETNAMELER................................................................................................ 86 F. DERGİLER.............................................................................................................. 91 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .............................................................................................................. 106 MAKEDONYA’DA HADİS İLMİ ..................................................................................... 106 I. BÖLGEDE HADİS İLMİNİN TARİHİ SERÜVENİ................................................... 106 II. MAKEDONYA’DA HADİS İLMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ....................................... 107 A. TARİHTE MAKEDONYA’DA HADİS OKUTAN HOCALAR ........................ 112 III B. HADİS KONUSUNDA ARNAVUTÇA İLK KİTAPLAR .................................. 114 C. ESKİ MEDRESELER VE HADİS İLMİNE HİZMETTEKİ ROLLERİ ............. 118 D. YENİ OKULLARIN HADİSE HİZMETTE VE GELİŞMESİNDE ROLLERİ .. 120 E. ARNAVUTÇA YAPILAN ÇALIŞMALARA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ ........... 124 EK FOTOĞRAFLAR.......................................................................................................... 128 SONUÇ.................................................................................................................................. 132 KAYNAKÇA ........................................................................................................................ 137 IV ÖNSÖZ Hadis İlmi, İslam Dini’nin iki temel esasından biri olan Hz. Peygamber (s.a)’in Sünnet’ini ele alıp inceleyen bir ilim dalıdır. Dünya tarihinin hem siyasî hem medeniyet olarak en büyük imparatorluklardan biri olan Osmanlı İmparatorluğu (Devlet-i Aliye-i Osmaniye) gittiği her yerde büyük eserler yazarak bırakmıştır. Orta Avrupa’dan Balkanlara, Anadolu’dan Arabistan’a, oradan Kuzey Afrika’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada Osmanlı Medeniyeti’nin parmak izlerini bulmak mümkündür. Bu büyük medeniyetin ilim ikliminden hadise hizmet ettiği yerlerden birisi de Makedonya olmuştur. Biz bu araştırmamızda Balkanlar’da önemli bir bölge olan, Makedonya’da gerçekleştirilen hadis çalışmalarını ele alacağız. Bu çalışmada Evliya Çelebi’nin Seyahatname’si temel olmak üzere, Hasan Kaleşi’nin “Najstari Vakufski Dokumenti u Jugoslaviju na Arapski Jeziku” (Yugoslavya’da En Eski Arapça Vakıf Belgeleri), Glişa Elezoviç’in “Turski Spomenici” (Türk Mimarî Eserleri) ve Ekrem Hakkı Ayverdi’nin “Avrupa’da Osmanlı Eserleri”, “eş- Şekâiki’n-Numaniye” başvuracağımız kaynak eserlerdir. Bu doğrultuda Türkçenin dışında Arnavutça, Sırpça ve Makedonca çalışma ve araştırmalar da kullanılmıştır. Tezimiz iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Makedonya’nın genel bir tanıtımı yapıldı. Birinci bölümde Makedonya’nın kısa bir tarihi verilerek oraya İslam’ın yayılması işlenmiştir. Osmanlı dönemi öncesi ve sonrası yaşanan siyasi gelişmelerin hadis ilmi üzerindeki etkileri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Makedonya’da hadis ilminin gelişimi ve bu alanda yapılan çalışmalar üzerinde durulmuştur. Son olarak, bu çalışmada bana her türlü destek ve ilgisini esirgemeyen, bana yol gösterici yardımlarda bulunan değerli hocam Prof. Dr. Bilal SAKLAN’a teşekkürü bir borç bilirim. İstişarelerde bulunarak yönlendirici tavsiyelerinden faydalandığım muhterem hocam Prof. Dr. Ali Osman Koçkuzu, Prof. Dr. Zekeriya Güler, Prof Dr.İsmail Hakkı Atçeken,Doç. Dr. Mehmet Eren, Doç. Dr. Mahmut Yeşil ve Doç. Dr. Ahmet Yıldırım’a teşekkürlerimi sunarım. Yine bana bıkmadan ve usanmadan gece gündüz her türlü desteği vermekten çekinmeyen arkadaşım Dr. Fikret Karapınar’a ve burada adını sayamayacağım hocalarıma birçok kişi ve kurumlara şükran borçluyum. Konya–2008 Bejadin AMETİ V KISALTMALAR (a.s) aleyhisselam b. ibn bkz. bakınız bs. basım c. cilt çev. çeviri der. derleyen(ler) Fak. Fakültesi H. hicri haz. hazırlayan M. miladi MEB Milli Eğitim Bakanlığı (r.a) radıyallahu anh (s.a) sallallahu aleyhi ve sellem sy. sayı thk. tahkik tlk. ta’lik ts. tarihsiz TTK Türk Tarih Kurumu vb. ve benzeri vd. ve diğerleri vs. vesaire yy. basım yeri yok 1 GİRİŞ Bu araştırmada gerekli bilgileri toplamak için tezin yapısı (içeriği) Arnavutluğu ziyareti gerektirmiştir. Konunun içerisine girmek bana araştırmanın lezzetini tattırdı. Peygamber (a.s)’ın sünnetine yani bir şey ile hizmet edeceğine kanaat getirelim. Birçok şey bu araştırmanın lezzetlerindendi. Çok basit bir çalışma ortaya koyacağımı bilsem de Peygamber (a.s)’ın sünnetine hizmet etmekten şeref duyacağım. Bu araştırmada sunduklarım yetersiz bir çabadır. Allah’ın lutfu ile araştırmasını diliyorum. Ve bu alanda çalışma yapacak yeni araştırmacılara hayrın kapısını (açılışı) almasını temenni ediyorum. Bu konuyla ilgili son duyum bilgilerin yeterli olmasına çalıştım. Bıktıran uzatmalardan ve yetersiz kısaltmalardan kaçındım. Çoğunlukla sözü uzatmadım ve konuyla ilgili şeyleri hatırlattım. El yazması eserlerin tanıtımında bana kolay gelen şeyleri sundum. Bunun sebebi; arzu ettiğim her şeyi ortaya koymama müsaade etmeyen veya bu tür pozisyonların gerektirdiği çok çeşitli şartlarda çalışmış olmamdır. Bu araştırma yapan her kişinin bildiği bir durumdur. Ve kütüphaneden kütüphaneye el yazması eserlerin bilgilerinde ki farkı her araştırmacı görür. Beni el yazması eserlere ulaştıran onlara işaret eden imkanları ve harfleri kaydettim. El yazması eserlerde veya başka bir araştırma konusunda geçen hadislerin tahricini yaptım. Tahricini yapamadığım eserlerde olabilir. Adı geçen kişilerin, kitap müelliflerinin onları tanıyabilecek kadar hal tercümelerini verdim. Makedonya topraklarında sünnet alanında veya diğer İslami alanlarda çaba gösteren kişilerin ismi geçtiğinde onların biyografilerini tek çalışma budur. Onların biyografilerini sunarken kaynak zikretmedim. Çünkü bu kişilerle ilgili bilgilerde bende bulunanlara dayandım. 2 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE MAKEDONYA I. MAKEDONYA’NIN COĞRAFİ KONUMU Makedonya Cumhuriyeti, Güney Avrupa’da bulunup 40°, 50’ ile 42°, 20’ kuzey enlemleri ve 20°, 27’ ile 23°, 05’ doğu boylamları arasında yer almaktadır. Makedonya’nın yüzölçümü 25.713 km2 olup nüfusu 2.022.547 milyondur. Bu topraklarda yaşayanların 1.297.981’i (%64.18) Makedon, 509.083’ü (%25.17) Arnavut, 77.959’u (%3.85) Türk, 53.879’u (%2.66) Çingene, 35.939’u (%1.78) Sırp, 17.018’i (%0.84) Boşnak, 9.695’i (%0.48) Vlah ve 20.933’ü (%1.04) diğer milletlerdendir.1 Makedonya nüfusunun dinlere göre dağılımı şu şekildedir: Ortodoks 1.310.184, Müslüman 674.015, Katolik 7.008, Protestan 520 ve diğerleri ise 30.820’dir2. Fakat ne Arnavutlar ne de Türkler bu sayımın doğru olduğunu kabul etmemektedir. 1 Zavod za Statistika, Statisticki Godisnik na Republika Makedonija