UCHWAŁA Nr XXXI/200/2013 RADY GMINY z dnia 27 wrze śnia 2013 r.

w sprawie przyj ęcia projektu herbu, flagi i piecz ęci Gminy Bielsk Podlaski

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 594) oraz art. 3 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz.U. Nr 31, poz. 130, zm. Dz.U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1126, z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 123, poz. 1353 i z 2009 r. Nr 92, poz. 753), uchwala si ę, co nast ępuje:

§ 1. Przyjmuje si ę projekt herbu, flagi i piecz ęci Gminy Bielsk Podlaski okre ślony wraz z opisem w zał ączniku Nr 1 do niniejszej uchwały.

§ 2. Zobowiązuje si ę Wójta Gminy Bielsk Podlaski do wyst ąpienia do Ministra Spraw Wewn ętrznych i Administracji w celu zaopiniowania wzorów symboli Gminy Bielsk Podlaski, o których mowa w § 1.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem powzi ęcia.

Przewodnicz ący Rady mgr in ż. Walenty Gałuszewski dr Gerard Kucharski Zał ącznik Nr 1 Instytut Kultury Europejskiej do uchwały Nr XXXI/200/2013 Uniwersytet im. A. Mickiewicza Rady Gminy Bielsk Podlaski w Poznaniu z dnia 27 wrze śnia 2013 roku

HERB GMINY BIELSK PODLASKI (zarys historyczny i podstawa prawna ) Ekspertyza heraldyczno-weksylologiczna

Pozna ń 2013

Wst ęp

Gmina Bielsk Podlaski nale ży do tej grupy gmin polskich, które do dnia dzisiejszego nie posiadaj ą własnego herbu oraz innych atrybutów władzy samorządowej. W 2013 r. Pani Wójt Gminy Bielsk Podlaski mgr Raisa Rajecka wyszła z inicjatyw ą przyj ęcia herbu samorz ądowego. Realizacja koncepcji heraldycznej dla Gminy została powierzona dr Gerardowi Kucharskiemu z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Bielsk Podlaski, podobnie jak spora liczba gmin województwa podlaskiego, nie legitymuje si ę własn ą tradycj ą heraldyczn ą. Taki stan rzeczy powoduje, że nale ży zaproponowa ć nowy herb. Opracowanie nowego projektu herbu powinno uwzgl ędnia ć podstawowe kryteria poprawno ści, na które składaj ą si ę cztery podstawowe czynno ści, a mianowicie: 1) zachowanie zgodno ści z prawidłami sztuki heraldycznej; 2) respektowanie zasad tworzenia staropolskich herbów samorz ądu terytorialnego; 3) uwzgl ędnienie tradycji heraldycznej terytorium wchodz ącego w skład danej gminy; 4) zachowanie kanonów współczesnej estetyki w zakresie stylizacji ikonograficznej.

I. Podstawa prawna

Współczesna samorz ądowa symbolika gminna swoje podstawy prawne czerpie z trzech ustaw i jednego rozporz ądzenia Rady Ministrów. S ą to w kolejno ści chronologicznej: 1. Ustawa o odznakach i mundurach z 21 grudnia 1978 r., 2. Ustawa o samorz ądzie terytorialnym z 8 marca 1990 r., 3. Ustawa o zmianie niektórych ustaw w zwi ązku z wdro żeniem reformy ustrojowej pa ństwa z 29 grudnia 1998 r., 4. Rozporz ądzenie Rady Ministrów w sprawie Komisji Heraldycznej z 27 lipca 1999 r. Regulacje prawne dotycz ące posiadania herbów przez gminy współcze śnie reguluje Ustawa o samorz ądzie terytorialnym z 8 marca 1990 r., która w rozdziale 3, art. 18, punkt 13 stanowi, że do wył ącznej wła ściwo ści gminy (rozumianej w prawnej wykładni, jako wspólnot ę samorz ądow ą, któr ą stanowi ą gminy) nale ży „podejmowanie uchwał w sprawie herbu gminy”. Wprawdzie ustawa ta nie wzmiankuje nic o prawie gmin do posiadania flagi, to jednak wytworzony ju ż zwyczaj przyjmowania ich przez gminy stał si ę powszechno ści ą, co jeszcze bardziej nadało gminom odr ębnego, donio ślejszego charakteru. Bardziej precyzyjnie ujmuje powy ższ ą kwesti ę Ustawa o zmianie niektórych ustaw w zwi ązku z wdro żeniem reformy ustrojowej pa ństwa z 29 grudnia 1998 r., która dokonała m.in. nowelizacji Ustawy o odznakach i mundurach z 21 grudnia 1978 r. Artykuł 3.1 rzeczonej ustawy podaje: „Jednostki samorz ądu terytorialnego mog ą ustanawia ć, w drodze uchwały organu stanowi ącego danej jednostki, własne herby, flagi, emblematy oraz insygnia i inne symbole”. Okre ślona w ustawie „jednostka samorz ądu terytorialnego” odnosi si ę równie ż do gminy, jako „wspólnoty samorz ądowej”. Wykładnia taka zgodna jest z wytycznymi Komisji Heraldycznej. W my śl woli ustawodawcy jednym z symboli samorz ądu powinna by ć piecz ęć . Ustawa z 29 grudnia 1998 r. stanowi, i ż gmina ma prawo do u żywania piecz ęci ze swoim herbem, „zawieraj ącej po środku, zamiast orła […] herb gminy”. Symbol ten ma silne zakorzenienie w staropolskiej tradycji.

II. Dzieje i przynale żno ść administracyjna Gminy Bielsk Podlaski

Gmina Wiejska Bielsk Podlaski poło żona jest w województwie podlaskim, w powiecie bielskim i rozci ąga si ę na powierzchni prawie 430 km², z czego 74% tej przestrzeni zajmuj ą u żytki rolne, a 19% tereny le śne. Gmina poło żona jest na Równinie Bielskiej. Od północy okala j ą Dolina Górnej Narwi, za ś od wschodu Puszcza Białowieska. Cz ęść Gminy poło żona jest w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Dolina Narwi”, oraz „Ostoi w Dolinie Górnej Narwi" tworz ące jednolit ą sie ć Natura 2000. W ramach europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 powstał tak że Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Murawy w Ha ćkach”. Utworzony ze względu na bogactwo szaty ro ślinnej terenu, o czym świadczy wyst ępowanie na niewielkiej powierzchni ostoi, a ż 5 typów siedlisk. Najcenniejszym składnikiem ro ślinno ści tego obszaru s ą murawy kserotermiczne. Malowniczo ści krajobrazowi dodaj ą szachownice pól uprawnych, drobnych powierzchni leśnych i licznych zadrzewie ń śródpolowych. Na terenie gminy znajduj ą si ę cenne obiekty przyrodnicze z bogat ą flor ą i faun ą. Na północy granic ę gminy stanowi dolina rzeki Narwi, na północnym- wschodzie - rzeka Łoknica, a na północnym-zachodzie rzeka Strabelka. Przez gmin ę przepływa te ż rzeka Orlanka, . Od północy gmina graniczy z gmin ą Juchnowiec Ko ścielny i gmin ą Zabłudów, od zachodu z gmin ą Narew i Czy że, od południa z gmin ą Orla i Bo ćki, od zachodu z gmin ą Bra ńsk, Wyszki. s ąsiaduje te ż z miastem Bielsk Podlaski bowiem otacza swoim terytorium obszar miasta. O środek gminy znajduje si ę mie ście Bielsk Podlaski. Gmina liczy obecnie 7142 mieszka ńców i administracyjnie podzielona jest na 61 jednostek osadniczych w tym 52 sołectwa (Augustowo, Ba ńki, Bolesty, Brze ścianka, Chraboły, , Dubia żyn Podbiele, Grabowiec, Ha ćki, Hołody, Hryniewicze Du że, Hryniewicze Małe - , , , , Kotły Biała Orlanka, Kozły , Ko żyno , Krzywa, Lewki, Łoknica, Łubin Ko ścielny, Łubin Rudołty, Malinowo, Mi ękisze, Mokre, Nałogi, Ogrodniki, , , Pasynki, Pietrzykowo-Goł ąbki - Pietrzykowo-Wyszki, Dobromil, , , , , , Saki, , Skrzypki Du że, Skrzypki Małe, Sobótka, Stołowacz, , Szastały, , , , , Zawady, ). Gmina poło żona jest na styku kultury białoruskiej, polskiej i ukrai ńskiej. Ta ró żnorodno ść przejawia si ę w folklorze, architekturze i wyznaniu religijnym zamieszkuj ącej tu społeczno ści. Gmina z administracyjnego punktu widzenia to wspólnota samorz ądowa mieszka ńców na danym terenie, do zakresu działania której nale żą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym i w której jej mieszka ńcy uczestnicz ą w sprawowaniu władzy. Pocz ątki gmin, jako jednostek podziału administracyjnego i samorz ądu terytorialnego si ęgaj ą w dziejach ustroju Polski pierwszych lat XIX w. Moc ą dekretu z 23 lutego 1809 r. w Ksi ęstwie Warszawskim wprowadzono gmin ę wiejsk ą, na której czele stał powoływany przez prefekta wójt (z uprawnieniami administracyjnymi i porz ądkowymi) oraz rad ę wiejsk ą posiadaj ącą ograniczone prawa samorz ądowe. Gminy funkcjonowały tak że w na ziemiach polskich wł ączonych bezpo średnio do Imperium Rosyjskiego, b ędąc zasadniczymi jednostkami podziału administracyjnego. Tworzono je z maj ątków ziemskich prywatnych oraz rz ądowych. Moc ą kolejnej reformy administracyjnej władz rosyjskich z 1843 r. dokonano zmian w zakresie liczby okr ęgów i obwodów (powiatów), miast i gmin. Funkcjonuj ące namiastki samorz ądu terytorialnego w postaci rad wojewódzkich (gubernialnych), do których przedstawicieli wybierały m.in. zgromadzenia gminne, nie były rozwi ązaniami nosz ącymi znamiona nowoczesnego samorz ądu terytorialnego. W my śl ukazów carskich z lat sze ść dziesi ątych XIX w., gminy obejmowały okre ślon ą liczb ę wsi (gromad), osady i obszary dworskie. Na czele gminy stał wójt z ławnikami wybieranymi przez zebrania gminne. Oni te ż sprawowali władz ę wykonawcz ą w gminie. Wójtowi pomagał sołtys posiadaj ący władz ę w gromadach i wybierany przez zgromadzenie gromadzkie. Uchwał w sprawach gminy, a tak że wyboru urz ędników administracji gminnej w tym urz ędników s ądowych, dokonywano na zebraniach gminnych, które były swoistymi organami samorz ądowymi. Taki system administracyjny przetrwał do 1915 r. W wyniku wydarze ń zbrojnych I wojny światowej północno-wschodnie terytorium dawnej Polski znalazło si ę pod okupacja niemieck ą. Nowe władze okupacyjne w 1916 r. utworzyły tzw. „ Verwaltungsgebiet Bialystok ”, podległy Niemieckiemu Zarz ądowi w Obwodzie Główno-Komenderuj ącego na Wschodzie (w skrócie zwany „ Ober-Ostem ”). Nowa jednostka administracyjna zachowała podział na powiaty. W zakresie organizacji samorz ądu terytorialnego utrzymano samorz ąd gminny, który nadzorowany był przez niemieckie władze okupacyjne. Wprowadzono te ż samorz ąd miejski i gminy miejskie uzyskały osobowo ść prawn ą. Rady miejskie wyłaniane były systemem kurialnym lub/ i w trybie nominacji władz okupacyjnych. W sumie w latach 1916-1918 stworzono podwaliny nowoczesnej polskiej pa ństwowo ści, a dorobek organizacyjny i projektodawczy w sporej mierze wykorzystany został przez władze odrodzonej Polski tak że w zakresie administracji publicznej. Okupacja niemiecka zako ńczyła si ę na tym obszarze w połowie lutego 1919 r. W odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona w 1921 r. Konstytucja wprowadziła gminy miejskie i wiejskie, jako najni ższe jednostki samorz ądu terytorialnego, co potwierdziły kolejne akty normatywne z 1928 i 1933 r. Od 1933 r. gromady i osady weszły w skład gmin zbiorowych. W gromadzie organem uchwałodawczym była rada lub zebranie gromadzkie, wykonawczym za ś – sołtys. W gminie natomiast organem uchwałodawczym była rada gminy, a wykonawczym – wójt i ławnicy, tworz ący zarz ąd gminy. Po II wojnie światowej powrócono do systemu organów administracji rz ądowej i samorz ądowej funkcjonuj ącego w II RP, opartego na trójstopniowym podziale pa ństwa na województwa, powiaty i gminy. Dopiero ustawa z 20 marca 1950 r. zlikwidowała samorz ąd terytorialny. Kolejna ustawa z 25 wrze śnia 1954 r. zast ąpiła gmin ę gromad ą, a w 1972 r. gromady ponownie zast ąpione zostały gminami. Moc ą Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym pa ństwa z 1975 r. wprowadzony został podział na województwa i gminy, który obowi ązywał do 1990 r., kiedy to na mocy Ustawy o samorz ądzie terytorialnym z 8 marca tego roku, dokonano zmian w systemie samorz ądu terytorialnego. Do najwa żniejszych nale żało prawo do tworzenia przez mieszka ńców miast i gmin wspólnot samorz ądowych. Dnia 1 stycznia 1999 r. weszła w życie kolejna reforma administracyjna Polski, która wprowadziła 3-stopniow ą struktur ę podziału terytorialnego. Oprócz województw rz ądowo-samorz ądowych oraz gmin, przywrócono tak że zlikwidowane w 1975 r. powiaty. Reforma ta miała na celu budow ę samorz ądno ści, usprawnienie działa ń władzy w terenie oraz zbli żenie si ę do obywatela. Terytorium obecnej Gminy Bielsk Podlaski od średniowiecza zwi ązane było z Podlasiem, historyczn ą krain ą Polski le żą cą na Nizinie Podlaskiej, a dokładniej z ziemi ą bielsk ą. Ziemia bielska powstała w wyniku poł ączenia trzech odr ębnych terytoriów. Pierwsze z nich obejmowało terytorium podległe grodom w Bielsku i Sura żu, które wcze śniej wchodziło w skład ziemi drohickiej i dzieliło jej los co do przynale żno ści pa ństwowej w XIII i XIV w. Drugim obszarem była cz ęść dawnej kasztelanii świ ęckiej, która została oderwana od Mazowsza przez Litwinów w połowie XIV w. Granica pomi ędzy tymi dwoma terytoriami przebiegała mniej wi ęcej wzdłu ż rzek: Nurca, Mieni i Lizy. Trzecie terytorium stanowił goni ądzki, który był cz ęś ci ą składow ą ziemi wiskiej, nale żą cej do Mazowsza. W pierwszej połowie XIII w. ziemia bielska zamieszkała w przewadze przez ludno ść polsk ą nale żała do ksi ęcia Konrada Mazowieckiego, który w 1237 r. przekazał j ą wraz z Bielskiem zakonowi Braci Dobrzy ńskich. Krótko po tym w wyniku niszczycielskiego najazdu Mongołów na Polsk ę, tereny Bielska i okolic zostały mocno spustoszone. W efekcie tego obszar ten znalazł si ę pod panowaniem ksi ążą t ruskich i został cz ęś ciowo poddany kolonizacji ruskiej, która dotarła a ż po Sura ż. W pocz ątkach XIV w. ziemia bielska stała si ę cz ęś ci ą Litwy, która kontynuowała proces osadnictwa ruskiego na tym terytorium. Cz ęste i liczne wojny ksi ążą t litewskich z krzy żakami niekorzystnie wpływały na rozwój osadnictwa tych obszarów. Pod koniec XIV w. Podlasie wraz z ziemi ą bielsk ą znalazło si ę na krótko pod panowaniem ksi ęcia mazowieckiego Janusza I., który osadził reszt ę pustych obszarów tej okolicy drobn ą szlacht ą mazowieck ą. W momencie oddania ziemi wiskiej Krzy żakom przez ksi ążą t mazowieckich, władze zakonu postanowiły odst ąpi ć jej cz ęść (chodziło o powiat goni ądzki) ksi ęciu litewskiemu Witoldowi. Z racji tego powiat ten najbardziej odró żniał si ę od pozostałych cz ęś ci ziemi bielskiej. Efektem tego było te ż pó źniejsze skolonizowanie tych ziem oraz przynale żno ść do diecezji wile ńskiej. Ponadto w XV w. funkcjonował tu tak że oddzielny s ąd ziemski z siedzib ą w Goni ądzu. Starostowie bielscy zachowali jednak zwierzchnictwo administracyjne nad powiatem. W pocz ątkach XVI w. nast ąpiła reorganizacja w zakresie administracji terytorialnej Podlasia, nale żą cego jeszcze do Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego. W 1513 r. król Zygmunt I Stary powołał nowe województwo podlaskie, wyodr ębnione z województwa trockiego. Pełne struktury administracyjne tej jednostki zostały uformowane po 1520 r. i składały si ę z 5 ziem (powiatów), w tym z ziemi bielskiej, faktycznie istniej ącej ju ż wcze śniej w skład której wchodził obszar dzisiejszej gminy Bielsk Podlaski. A ż do 1569 r., terytorium to wchodz ące w skład Podlasia, stanowiło własno ść Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego, tworz ąc województwo podlaskie. Po Unii Lubelskiej województwo podlaskie stało si ę jednym z województw Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Od drugiej połowy XVI w., kiedy to spadło znaczenie polityczno-administracyjne Bielska i zanikł powiat bielski na rzecz powiatu bra ńskiego, terytorium Gminy znalazło si ę w powiecie bra ńskim. Taki układ administracyjny obowi ązywał do ko ńca Rzeczpospolitej szlacheckiej. W wyniku trzeciego rozbioru Polski w 1795 r. terytorium Gminy wraz z cał ą ziemi ą bielsk ą wcielone zostały do zaboru pruskiego. W 1797 r. władze pruskie dokonały nowego podziału administracyjnego. Zarz ądzaj ącej departamentem białostockim, w Nowych Prusach Wschodnich, Kamerze Wojny i Domen w Białymstoku podporz ądkowano „ Kreisy ”, czyli powiaty. Jednym z nich był nowo utworzony powiat bielski. Taki stan utrzymywał si ę do 1807 r., kiedy to po traktacie w Tyl ży, mi ędzy cesarzem Napoleonem a carem rosyjskim Aleksandrem I, cz ęść departamentu białostockiego prowincji Nowe Prusy Wschodnie (w tym i powiat bielski) wł ączono w skład Imperium Rosyjskiego. Z otrzymanych od Napoleona ziem władze rosyjskie utworzyły w 1808 r. tymczasow ą jednostk ę administracyjn ą, zwan ą obwodem białostockim, podzielon ą na cztery powiaty (białostocki, bielski, drohicki i sokólski). Całe terytorium obecnej Gminy Bielsk znalazło si ę w granicach powiatu bielskiego, powi ększonego o Bra ńsk i okolice. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej w 1843 r. władze rosyjskie zlikwidowały obwód białostocki, wł ączaj ąc go w skład guberni grodzie ńskiej. Ponadto do powiatu bielskiego przył ączono obszar zlikwidowanego powiatu drohickiego. W skład powiatu bielskiego wchodziło 15 gmin (Dubia żyn, Grodzisk, Klejniki, Łosinka, , Narojki, Nowe Berezowo, Oleksin, Orla, Pasynki, Pawły, Radziwiłłówka-Aleksandrowo, Rajsk, , Skórzec), w tym 544 wsie, 49 maj ątków i folwarków oraz 28 uroczysk i innych. Taki układ administracyjny funkcjonował do czasów I wojny światowej. Nast ępnie nowe niemieckie władze okupacyjne w 1916 r. utworzyły tzw. „ Verwaltungsgebiet Bialystok ”, podległy Niemieckiemu Zarz ądowi w Obwodzie Główno-Komenderuj ącego na Wschodzie (w skrócie zwany „ Ober-Ostem ”) z dotychczasow ą siatk ą powiatów. W jej ramach funkcjonował te ż Kreis Bielsk (powiat bielski), w obr ębie którego było terytorium obecnej Gminy. Pod odzyskaniu niepodległo ści rozporz ądzeniem z dnia 28 sierpnia 1919 r. Rada Ministrów tymczasowo na tych terenach utrzymała podział administracyjny na powiaty i gminy z czasów carskich. W tym czasie Bielsk uzyskał w nazwie drugi człon – „Podlaski”. W 1921 r. obszar Gminy Bielsk Podlaski wraz z całym terytorium powiatu bielskiego znalazł si ę w granicach województwa białostockiego. W czasie II wojny światowej obszar obecnej Gminy po krótkiej okupacji niemieckiej, w trzeciej dekadzie wrze śnia 1939 r., znalazł si ę wraz z powiatem bielskim pod zarz ądem Sowietów i przył ączony został do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Od stycznia 1940 r. obszar Gminy znajdował si ę w tzw. „rejonie” bielskim. W ostatniej dekadzie czerwca 1941 r. omawiany teren zaj ęły wojska niemieckie i utworzono okr ęg białostocki ( Bezirk Bialystok ) w granicach którego znalazł si ę powiat bielski wraz z obszarem obecnej Gminy. Okupacja niemiecka trwała do przełomu lipca i sierpnia 1944 r. Na podstawie decyzji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 sierpnia 1944 r. przywrócono dawny, przedwojenny podział administracyjny. Terytorium Gminy Bielsk Podlaski znalazło si ę w granicach powiatu bielskiego województwa białostockiego. Reforma administracji terytorialnej w 1975 r., zlikwidowała powiaty i wprowadziła kolejne zmiany polegaj ące na tym, i ż od 1 czerwca tego roku, terytorium Gminy Bielsk Podlaski weszło w skład nowego (mniejszego terytorialnie) województwa białostockiego. Taki stan obowi ązywał do ko ńca 1998 r. Od 1 stycznia 1999 r., w wyniku nowej reformy, omawiany teren znalazł si ę w granicach reaktywowanego powiatu bielskiego, w województwie podlaskim. Gmina Bielsk Podlaski, jako odr ębna jednostka samorz ądu terytorialnego powstała w 1934 r. Wcze śniej, od 1861 r. a ż do I wojny światowej obszar dzisiejszej Gminy Bielsk składał si ę w cało ści lub cz ęś ciowo z terenów dawnych gmin Malesze, Dubia żyn, Pasynki, Rajsk, Orla. Po zako ńczeniu I wojny światowej w 1919 r. powołano gminy Łubin, Dubia żyn, Pasynki i Wyszki (z siedzib ą w Ha ćkach). Nast ępnie w wyniku reformy administracyjnej z lipca 1934 r. skasowano gminy Dubia żyn, Łubin i Pasynki. Taki stan utrzymywał si ę do 1952 r. Nast ępnie 1 lipca 1952 r. utworzono Gmin ę Dobromil w wyniku przeniesienia siedziby gminy Bielsk z Bielska Podlaskiego do wsi Dobromil. Równocze śnie cz ęść obszaru gminy przył ączono do miasta Bielsk Podlaski. Gmina została zniesiona 29 wrze śnia 1954 r. wraz z reform ą wprowadzaj ącą gromady w miejsce gmin. W 1952 r. reaktywowano te ż gmin ę Pasynki, Łubin i Rajsk oraz powołano gmin ę Widowo, Chraboły, Augustowo. Jednak na mocy reformy administracyjnej kraju z 1954 r. jednostki gminne zostały zlikwidowane i zast ąpione gromadami. Taki stan utrzymywał si ę do ko ńca 1972 r., kiedy to zlikwidowano Gromadzkie Rady Narodowe i powołano gminy. W 1973-1976 r. z wi ększo ści obszarów dawnych gromad utworzono Gmin ę Bielsk Podlaski. Terytorium dzisiejszej Gminy Bielsk Podlaski posiada dług ą i bogat ą histori ę. Historyczne metryki poszczególnych miejscowo ści Gminy, udokumentowane źródłowo, cz ęsto si ęgaj ą czasów średniowiecza. Do najstarszych wsi Gminy zaliczamy m.in.: Augustowo (1532-1576), Ba ńki (1528), Bolesty (1528), Brze ścianka (koniec XV w.), Chraboły (1536), Deniski (1575), Dobromil (1577), Dubia żyn (połowa XVII w.), Grabowiec (1528), Ha ćki (1536), Hołody (połowa XVI w.), Hryniewicze Du że i Małe (1528), Husaki (połowa XVI w.), Jacewicze (połowa XVI w.), Knorydy (XIV- XV w.), Knorozy (połowa XVI w.), Kotły (połowa XV w.), Krzywa (połowa XVI w.), Lewki (pocz ątek XVI w.), Łoknica (1566-1569), Łubin Ko ścielny (1447), Łubin Rudołty (1447), Malinowo 1512), Mi ękisze (1560), Mokre (1577), Nałogi (1523-1576), Ogrodniki (połowa XVI w.), Orlanka (połowa XVI w.), Orzechowicze (1576), Parcewo (połowa XVI w.), Pasynki (XVI w.), Pietrzykowo Goł ąbki i Wyszki (pocz ątek XVI w.), Piliki (połowa XVI w.), Pilipki (pocz ątek XVI w.), Ploski (1536), Plutycze (połowa XVI w.), Podbiele (1567), Proniewice (1536-1576), Rajsk (1523), Rzepniewo (1569), Saki (1576), Sierakowizna (połowa XVII w.), Skrzypki Du że i Małe (pocz ątek XVI w.), Stołowacz (połowa XVI w.), Stryki (XV w.), Stupniki (połowa XVI w.), Szastały (1528), Treszczotki (1576), Truski (1528), Widowo (koniec XV w.), Wronie (XIV w.), Zubowo (1575). Cz ęść tych maj ętno ści nale żała pierwotnie m.in. do dóbr ksi ążę cych, a pó źniej królewskich i rz ądowych, a tak że do rodów rycerskich herbu: Lubicz, Godziemba, Jastrz ębiec, Lis, Nał ęcz, Przeginia, Nieczuja, Trzaska, Rawicz, Kuszaba, Białynia, Sław ęcin i in. Ponadto niektóre miejscowo ści nale żały do miasta królewskiego Bielska. W okresie XIII-XIX w. dobra te stosunkowo cz ęsto zmieniały te ż swoich wła ścicieli poza kilkoma wyj ątkami. Jedn ą ze starszych miejscowo ści gminy jest Augustowo. Nazwa wsi została nadana na cze ść narodzin królewicza Zygmunta Augusta, syna królowej Bony Sforza i Zygmunta I Starego. Nast ąpiło to po 1532 r. Wie ś ta wyró żnia si ę na tle innych miejscowo ści gminy Bielsk swoj ą wielko ści ą i regularn ą zabudow ą, które zawdzi ęcza gospodarno ści królowej Bony. Wie ś ulokowana została na szlaku wiod ącym do Brze ścia od zachodu. Ju ż w 1524 r. Bona otrzymała od m ęż a króla Zygmunta Starego bezludne niemal puszcze długo ści 200 km i szeroko ści 50 km, ci ągn ące si ę od Bielska po Żmud ź, które w sporej cz ęś ci udało si ę zasiedli ć. Najprawdopodobniej powstanie Augustowa jest zwi ązane wła śnie z przypadaj ącą na ten okres lokacj ą Bielska na prawie magdeburskim. Podczas lokacji miastu nadano grunty w s ąsiednich wsiach ju ż istniej ących, jak i w nowo zało żonych, na przykład w Augustowie. Królowa Bona cz ęsto osobi ście nadzorowała szereg akcji osadniczych w rejonie Bielska, nakazuj ąc zasiedlanie pustych obszarów i dbanie o rozwój nowych miejscowo ści. Wsie organizowali podlegli królowej urz ędnicy, sprowadzaj ąc osadników. W czasie tej akcji przeprowadzono te ż pomiar ę włóczn ą, polegaj ącą na dokładnym opisie ka żdej wie ś (tj. granice, wielko ść i jakość gruntów, poło żenie wsi, listy imienne wszystkich chłopów). Od tego te ż czasu przyj ęto nowe precyzyjne reguły wytyczania działek gospodarskich i stawiania domów i zabudowa ń gospodarskich. Dzi ęki temu Augustowo do dzi ś zachowało regularn ą zabudow ę, w odró żnieniu od dawnych wsi drobnoszlacheckich, gdzie domy stawiano chaotycznie. Wyró żniaj ący Augustowo zawsze du ży obszar, to równie ż zasługa królowej Bony. Według lustracji z 1576 r. wie ś ta obejmowała grunty nale żą ce do bielskich mieszczan i liczyła ł ącznie 164 włóki (około 2 950 ha). Taki stan utrzymywał si ę nadal w pocz ątkach XVII w. (Lustracja z 1602 r.). Wie ś zamieszkali Rusini wyznaj ący prawosławie, którzy najprawdopodobniej ju ż XVII lub XVIII w. wznie śli cerkiew prawosławn ą. W 1798 r., jak podaj ą źródła, miejscowo ść ta liczyła 407 włók ziemi uprawnej i 142 gospodarzy. Do XIX w. Augustowo stanowiło własno ść miasta Bielska. W 1807 r. przez wie ś przechodziły wojska Napoleona witane owacyjnie. W 1861 r. nast ąpiło uwłaszczenie ziemi i miejscowo ść stała si ę samodzielna. Wł ączono j ą do gminy Malesze. Około 1900 r. wie ś liczyła 1216 mieszka ńców gospodaruj ących na 1 123 dziesi ęcinach ziemi. Ponadto znajdowały si ę tu dwa wiatraki i cerkiew. Zawieruchy I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej sprawiły, że wieś znacznie si ę wyludniła. W 1921 r. mieszkiwało tu 387 osób w 159 budynkach mieszkalnych. Tylko dwie osoby podały, że s ą katolikami narodowo ści polskiej, pozostali byli narodowo ści białoruskiej i wyznania prawosławnego. Miejscowość ówcze śnie nale żała do gminy Wyszki. W 1952 r. utworzono gmin ę Augustowo, w skład której weszły miejscowo ści uprzednio nale żą ce do gmin Bielsk i Wyszki. W 1954 r. z wi ększej cz ęś ci miejscowo ści nale żą cych do gminy Augustowo powstała gromada Augustowo z Gromadzk ą Rad ą Narodow ą na czele. Po II wojnie we wsi funkcjonowała szkoła podstawa. Obecnie w Augustowie funkcjonuje parafia pod wezwaniem Św. Jana Teologa z cerkwi ą w Augustowie, kaplic ą cmentarn ą w Strykach oraz kaplic ą cmentarn ą ( Św. Pantelejmona) na uroczysku Borowiska. Miejscowo ść Ba ńki powstała najprawdopodobniej u schyłku średniowiecza. Najstarszy zapis źródłowy pochodzi z 1528 r. i informuje o wystawieniu jednego je źdźca ze wsi do pospolitego ruszenia. Pierwotnymi mieszka ńcami wsi byli zapewne bojarzy ruscy. Do 1569 r. mieszka ńcy wsi mieli pewne powinno ści w stosunku do włodarzy grodu bielskiego, m.in. byli zobowi ązani do jego obrony. W 1569 r. na sejmie lubelskim, dzi ęki staraniom rodzinie Łubów, dziedziców Łubina mieszka ńcy tej wsi oraz kilku innych z okolicy otrzymali pełne prawa szlacheckie. Miejscowy ród szlachecki przyj ął nazwisko Ba ńkowscy, a ich siedziba - gniazdo Ba ńki były wymieniane w spisach podatkowych z XVI i XVII w. Przez wieki mieszkała tu drobna . Pod koniec XIX w. wioska liczyła 243 dziesi ęciny gruntów. Po I wojnie światowej wie ś wł ączono do gminy Wyszki (z siedzib ą w Ha ćkach). W 1921 r. Ba ńki liczyły 43 domy i 201 mieszka ńców, w tym 1 prawosławny. W 1939 r. liczba domów wyniosła 50. Po II wojnie światowej powstała w Ba ńkach szkoła podstawowa a na obrze żach skupiska gospodarstw zwane Koloni ą Ba ńki. Bolesty to kolejna miejscowo ść , której geneza si ęga schyłku średniowiecza. Pierwsze zapiski źródłowe o tej wsi pochodz ą z 1528 r. i informuj ą o 13 rodzina rycerskich tu zamieszkuj ących, które zobligowany były do wystawienia 4 konnych je źdźców na pospolite ruszenie. Wie ś zamieszkiwała drobna szlachta przybyła tu zapewne z ziemi płockiej piecz ętuj ąca si ę herbem Jastrz ębiec, czyli inaczej Bolesta. Bolestowie zało żyli na Podlasiu dwie wsie, jedn ą w ziemi mielnickiej (koło Łosic) i drug ą koło Bielska. Pod koniec XVI w. jeden z miejscowych Bolestów Jakub, pełnił urz ąd wo źnego s ądowego i posiadał on najwi ększy areał ziemi w Bolestach. Oprócz niego dziedziczyło tu jeszcze kilku rycerzy. We wsi mieszkała tylko szlachta zagrodowa sama uprawiaj ąca swoje grunty (w sumie 12 włók). W drugiej połowie XVII w. Miejscowo ść zachowała swój katolicki charakter nawet w czasach zaborów przez to, że mieszkała tu wył ącznie polska szlachta zagrodowa. W 1921 r. Bolesty znajdowały si ę w gminie Łubin, liczyły 24 domy i 124 mieszka ńców. Wszyscy byli narodowo ści polskiej i wyznania katolickiego. Po II wojnie światowej otwarto szkoł ę podstawow ą. Brze ścianka powstała na gruntach pierwotnie nale żą cych do wsi Łubin, której dziedzicem na przełomie XV i XVI w. był Piotr Łuba, s ędzia ziemski bielski i poseł do króla Aleksandra z ramienia szlachty podlaskiej. W tym czasie rosły tu zapewne jeszcze lasy brzozowe, st ąd pó źniejsza nazwa. W wyniku mał żeństwa córki lub wnuczki Piotra Łuby Apolonii z Piotrem Mi ńskiem herbu Rola, synem Abrahama Mi ńskiego z Mnia koło Bra ńska, zawartego przed 1548 r., zostały wydzielone grunty le śne z północnej cz ęś ci Łubina i przekazane Apolonii jako posag. Nast ępnie rozpocz ął si ę okres zasiedlania ziemi zwanej Brze ściank ą. Tu zamieszkał Piotr Mi ński wraz z żon ą i pisał si ę z Brze ścianki Łubina. Pierwsze zapiski o Brze ściance pochodz ą z 1548 r. Nast ępnie Brze ściank ę przej ął brat Piotra – Jan Mi ński i jego potomkowie w tym tak że Hieronim i jego syn Adam, komornik ziemski bielski, a pó źniej s ędzia ziemski bielski. W 1580 r. we wsi mieszkało 8 zagrodników. Wi ększo ść okolicznej szlachty sama uprawiała swoje działy ziemi. Mi ńscy mieli od tego swoich chłopów. W XVII-XVIII w. Brze ścianka zachowała status wi ększego maj ątku ziemskiego, z dworem, folwarkiem i wsi ą chłopsk ą. Zamieszkiwali tu w wi ększo ści sami Polacy, równie ż ci wło ścia ńskiego pochodzenia. W XVIII w. wie ś przeszła w r ęce rodziny Jankowskich. W XIX w. maj ątek uległ pewnemu rozdrobnieniu. Dziedziczyły tu dwie rodziny: Tworkowskich i Wolskich. W ko ńcu XIX stulecia ziemia dworska zajmowała obszar 390 dziesi ęcin, natomiast ziemia wło ścia ńska (uwłaszczona w 1861 r.) liczyła 91 dziesi ęcin. Na przełomie XIX i XX w. folwarki Brze ścianki zostały rozparcelowane. W 1921 r. Brze ścianka nale żała do gminy Łubin i liczyła 25 domów i 139 mieszkańców, w tym 1 prawosławny Białorusin. Pomi ędzy Brze ściank ą a Łubinem w dniu 3 czerwca 1944 r. doszło do potyczki mi ędzy oddziałami AK i niemieck ą żandarmeri ą. Polegli żołnierze AK maj ą obecnie swój pomnik i pami ątkow ą tablic ę. Jesieni ą 1944 r. w rejonie Brze ścianki miejscowa ludno ść udzieliła schronienia oddziałom AK, które przeszły tu z Litwy w tym słynny „Zygmunt” - Zygmunt Bła żejewicz, legenda podziemia podlaskiego. W pobli żu wsi znajduje si ę też zbiorowa mogiła powsta ńców styczniowych. Kolejn ą miejscowo ści ą, której pocz ątki przypadaj ą najprawdopodobniej na schyłek średniowiecza s ą Chraboły. W źródłach po raz pierwszy wie ś wzmiankowana jest w 1536 r. Z nakazu królowej Bony w połowie XVI w. wie ś, jako własno ść królewska, zastała przeorganizowana, dokładnie wymierzona i oddana w nowy zarz ąd. W 1574 r. miejscowo ść dotkn ęła kl ęska po żaru, który strawił cz ęść budynków mieszkalnych i gospodarskich. Lustracja z 1576 r. podaje, że wie ś nale żała wówczas do wójtostwa Ha ćki, a jej mieszka ńcy odpracowywali pa ńszczyzn ę w królewskim folwarku Stołowacz. Chraboły były niewielk ą miejscowo ści ą z 15 włókami słabej ziemi. Jedna włóka nale żała do cie śli zatrudnianego przy naprawach i wznoszeniu nowych budynków dworskich. Z pozostałych 14 włók płacono czynsz i oddawano daniny oraz posługi. W 1602 r. Chraboły zostały zwolnione z czynszu, gdy ż padły ofiar ą rabunków ze strony żołnierzy. W Chrabołach za przywilejem królewskim istniały dwie włóki nale żą ce do prawosławnego popa. Do 1795 r. Chraboły stanowiły własno ść królewsk ą, potem nale żały do dóbr rz ądowych pruskich (1795-1807) i nast ępnie do dóbr rz ądowych carskich. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona. W 1900 r. Chraboły znajdowały si ę w obr ębie gminy Rajsk. Ich mieszka ńcy gospodarowali na 349 dziesi ęcinach gruntów. W 1921 r. wie ś przynale żała do gminy Wyszki i obejmowała 7 domów z 54 mieszka ńcami. Wszyscy byli wyznania prawosławnego i narodowo ści białoruskiej. W okresie mi ędzywojennym we wsi działała Spółdzielnia Spo żywców o nazwie „Naprzód”. Na wschodnich obrze żach wsi istniał te ż wiatrak. W czasie wojny funkcjonował tu posterunek niemieckiej żandarmerii. W 1952 r. ustanowiono gmin ę Chraboły.W okresie PRL działał tu te ż wa żny o środek lecznictwa - izba chorych oraz izba porodowa. W 1954 r. ta miejscowo ść została wł ączona do gromady Ha ćki. Od 1960 r. z obszaru gromad Ha ćki i Ploski utworzono jedn ą du żą gromad ę z siedzib ą w Chrabołach. W 1973 r., gdy reaktywowano ustrój gminny powołano gmin ę Chraboły, która funkcjonowała do 1 lipca 1976 r., a nast ępnie została wł ączona w skład gminy Bielsk Podlaski. Wie ś Deniski swymi pocz ątkami si ęga okresu średniowiecza. W pocz ątkach XVI w. wie ś była ju ż domen ą królewsk ą. W pierwszej połowie tego stulecia z polecenia królowej Bony wie ś została przeorganizowana i wprowadzono nowego administratora oraz nowych osadników. W 1575 r. wymienieni s ą w źródłach dwaj jej mieszka ńcy, Ustany i Wawrzesz, którzy nie zapłacili czynszu, ka żdy z połowy pustej włóki. We wsi funkcjonował jeden młyn o dwóch kołach na rzece Narew i drugi młyn o jednym kole, na stawie. W 1576 r. Deniski nale żały do wójtostwa płoskowskiego przy folwarku Stołowacz. Obejmowały 32 włóki słabej ziemi, z których jedna nie była uprawiana. Wie ś nale żała do dóbr królewskich do ko ńca XVIII w. Po III rozbiorze Deniski przeszły na własno ść rz ądu pruskiego, a od 1807 r. – carskiego. W 1900 r. miejscowo ść nale żała do gminy Rajsk i obejmowała 923 dziesi ęciny ziemi. W 1921 r. wie ś przynale żała do gminy Pasynki, liczyła 51 domostw z czego 18 było niezamieszkałych. We wsi żyło 167 mieszka ńców, wszyscy wyznania prawosławnego, 10 legitymowało si ę narodowo ści ą polsk ą , pozostali – białorusk ą. Po II wojnie Deniski nale żały do gminy Bielsk. W latach 1952-1954 wie ś przynale żała do gminy Chraboły, a nast ępnie stały si ę cz ęś ci ą gromady Ploskie. We wschodnich kra ńcach wsi powstała spółdzielnia produkcyjna, funkcjonuj ąca jeszcze w latach osiemdziesi ątych. Wie ś Dobromil pierwotnie nazywała si ę Romaszki, o czym informuj ą źródła z 1577 r. W tym czasie wie ś liczyła 15 włók bojarskich i 2 włóki komorników. Mieszkali tu ruscy bojarzy zwani Romaszkami i st ąd zapewne wzi ęła si ę pierwotna nazwa. Z czasem miejscowi bojarzy zostali wyrugowani z tej wsi. Od drugiej połowy XVII w. miejscowo ść ta przynale żała do dóbr bo ćkowskich. We wsi funkcjonował ju ż folwark, od latach siedemdziesi ątych XVII stulecia u żytkowany przez rodzin ę Parysów, a w latach osiemdziesi ątych przez Ann ę z Lubomirskich - wdow ę po Franciszku Stefanie Sapie że koniuszym litewskim. Maj ątek ten dzier żawili zapewne równie ż inni szlachcice, a ż w ko ńcu został on wył ączony z dóbr bo ćkowskich. W tym czasie równie ż nie było tu wsi, lecz folwark szlachecki, w którym mieszkała pewna grupa chłopów folwarcznych. Cała ziemia w tej miejscowo ści nale żała do dziedziców. Jeszcze na pocz ątku XIX w. folwark ten zwano Romaszkami, a od drugiej połowy tego wieku pojawia si ę nazwa Dobromil. W tym czasie folwarkiem władała rodzina Gartkiewiczów herbu Nał ęcz. Pod koniec XIX w. Dobromil le żał w gminie Dubia żyn i liczył 323 dziesi ęciny obszaru. Na pocz ątku XX w. dziedzic Artur Gartkiewicz, nale żał do organizatorów szkolnictwa, a po I wojnie światowej anga żował si ę w inne akcje społeczne. Po nim maj ątek odziedziczyła Zofia Gartkiewiczówna. W 1921 r. Dobromil był tylko folwarkiem, liczył 7 domów i 81 mieszka ńców, w tym 9 prawosławnych (7 z nich podało narodowo ść białorusk ą). W latach trzydziestych XX w. maj ątek Dobromil liczył około 120 ha. Pocz ątki wsi Dubia żyn si ęgaj ą pierwszej połowy XVII w. a zało życielami byli Sapiehowie. Wie ś zało żono w ramach dóbr bo ćkowskich. W tym czasie maj ątek nale żał do Anny z Sapiehów Le śniowolskiej, która wyszła po raz drugi za m ąż za Szcz ęsnego Zygmunta Parysa, kasztelana lubelskiego i starost ę czerskiego. W latach siedemdziesi ątych XVII w. Parys posiadał ju ż 14 wsi, 4 cz ęś ci wsi i 1 folwark, w tym równie ż Dubia żyn. Jednak w nast ępnych latach Dubia żyn wrócił do wło ści bo ćkowskiej, i w 1693 r. Szcz ęsny Parys podzielił swój maj ątek, wraz z Dubia żynem, mi ędzy dzieci. Jego córka Eufemia, żona Jana Grzybowskiego starosty sulejowskiego, otrzymała wtedy Podbielsk, Dubia żyn i kilka innych wsi. W XVIII w. Dubia żyn przechodził z r ąk do r ąk mi ędzy mo żne rody szlacheckie, lecz nie wykształcił si ę wokół wsi żaden folwark. Stanowił wie ś zamieszkał ą głównie przez ludno ść unick ą, potem prawosławn ą. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona i stała si ę jednocze śnie siedzib ą najwi ększej w okolicach Bielska gminy. Pod koniec XIX w. wie ś liczyła 31 domów i 332 mieszka ńców. W 1921 r. we wsi było ju ż 90 domów i 284 mieszka ńców, w tym 274 prawosławnych i 10 katolików. W 1929 r. w Dubia żynie wybrukowano drogi gruntowe, a rok pó źniej rozpocz ęto budow ę szkoły. Do 1934 roku była tu siedziba władz gminnych. Funkcjonowała cegielnia, zakład ciesielski, kowalski, murarski, szewski, sklep spo żywczy, wiatrak. W okresie powojennym Dubia żyn stracił swoj ą funkcj ę ośrodka administracyjnego i w 1954 r. wszedł w skład gromady Mokre. Od 1959 r. Dubia żyn nale żał do gromady Piliki. Po wojnie działała w te ż szkoła podstawa. Grabowiec jest kolejn ą wsi ą, której pocz ątki przypadaj ą na schyłek średniowiecza. Pierwszy zapis źródłowy pochodzi z 1528 r., w który odnotowano, że wie ś ta była cz ęś ci ą dóbr królewskich starostwa bielskiego. W pierwszej połowie XVI w. Grabowiec z nakazu królowej Bony został ponownie rozlokowany i uporz ądkowany organizacyjnie i gospodarsko w wyniku „pomiary włócznej”. W 1576 r. wie ś przynale żała do folwarku Hołowiesk i była siedzib ą wójta. Tu rozs ądzano spory mniejszej wagi mi ędzy mieszka ńcami wsi, a odwołania od wyroku urz ędu wiejskiego składano do s ądu referendarskiego. Wójt gospodarował na wi ększym areale ziemi ni ż pozostali mieszka ńcy wsi. W sumie grunty wsi obejmowały 50 włók ziemi, w tym 5 włók wójta, wolnych od czynszu. Z pozostałych chłopi płacili czynsz i oddawali podatek w naturze. Przy Grabowcu poło żone były dwa za ścianki, jeden z ponad 77 morgami, drugi z 60 morgami ziemi. W 1602 r. wie ś była spustoszona rekwizycjami żołnierskimi i została zwolniona z nale żno ści. Do ko ńca XVIII w. wie ś stanowiła własno ść królewsk ą. Do 1807 r. wie ś była własno ści ą rz ądu pruskiego, a nast ępnie rz ądu rosyjskiego. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona. W 1900 r. Grabowiec nale żał do gminy Malesze, a jego mieszka ńcy gospodarowali na 1059 dziesi ęcinach gruntów. W 1921 r. miejscowo ść poło żona była w gminie Łubin. Obejmowała 75 domów mieszkalnych z 345 mieszka ńcami w tym 118 wyznania katolickiego i narodowo ści polskiej, 217 wyznania prawosławnego i narodowo ści białoruskiej oraz 10 wyznania moj żeszowego i narodowo ści żydowskiej. W latach trzydziestych XX w. wioska liczyła ju ż ponad 90 domów. W czasie II wojny w pobli żu Grabowca oddział polskiej i radzieckiej partyzantki napadł na niemiecki transport samochodowy w wyniku którego zgin ęło 8 niemieckich żandarmów. Do 1952 r. miejscowo ść nale żała do gminy Bielsk. W 1952 r. wł ączono j ą do gminy Łubin Ko ścielny, a nast ępnie od 1954 r. do gromady Łubin. Nast ępn ą wsi ą o długiej historii s ą Ha ćki, której nazwa wywodzi si ę od nazwy osobowej Haczko. Najstarsze przekazy źródłowe pochodz ą z 1536 r. W niedługim czasie po tym nast ąpiła reforma administracyjno-terytorialna tej wsi na mocy decyzji królowej Bony, która nakazała dokona ć pomiary włócznej tych ziem. Miejscowo ść ta od pocz ątku XVI w. wchodziła w skład dóbr królewskich. W 1574 r. wszystkie grunty nale żą ce do miejscowo ści były zagospodarowane, a rok pó źniej 1,5 włóki ziemi było opustoszałe. Trzech chłopów – Irtysz, Onacz i Sacz – zostało zwolnionych z czynszu, ka żdy z połowy włóki. W 1576 r. Ha ćki były siedzib ą wójta i nale żały do folwarku Stołowacz. Chłopi uprawiali 30 włók średnio urodzajnej ziemi. Obszar 12,5 włóki przypadało na chłopów osadnych, płac ących wy ższy czynsz, a 12 i 2/3 włóki – na chłopów ci ągłych, opracowuj ących pa ńszczyzn ę w folwarku przy du żo ni ższym wymiarze daniny. Zarówno jedni jak i drudzy oddawali ponadto danin ę w naturze. Wolne od czynszu były 2 włóki ziemi nale żą ce do wójta i jedna włóka nale żą ca do kowala. Mieszka ńcy płacili te ż tzw. „młynowe”. Dwie włóki ziemi (ok. 36 ha) w tym czasie le żały odłogiem. Jedn ą otrzymał do zagospodarowania Iwan Ulan, drug ą – Sebastian Ustowski. Za czasów króla Stefana Batorego ustanowiono w tej wsi włóki wybranieckie. W 1602 r. Ha ćki spustoszyły rabunki żołnierski i zostały zwolnione z płacenia czynszu. W 1721 r. trzej mieszka ńcy wsi – Iwan, Prokop i Lewko Federowiczowie – zaskar żyli bez rezultatu - przed s ądem referendarskim Jana Klemensa Branickiego, starost ę bra ńskiego i bielskiego oraz Pawła Kruszewskiego, podczaszego bielskiego i ekonoma tego ż starostwa o zmuszanie do robocizn pomimo przywilejów królewskich, które ich z nich zwalniały. Do 1795 r. Ha ćki stanowiły cz ęść dóbr królewskich, nast ępnie dóbr rz ądowych: pruskich do 1807 r. oraz rosyjskich do 1861 r. W 1900 r. wie ś le żała w gminie Rajsk, jednak urz ąd gminy znajdował si ę w Ha ćkach. Miejscowo ść liczyła 39 domów i 218 mieszka ńców oraz 647 dziesi ęcin ziemi. W 1919 r. ustanowiono gmin ę Wyszki z siedzib ą w Ha ćkach. W 1921 r. wie ś miała 37 domów i 243 mieszka ńców, w śród których 35 osób było narodowo ści polskiej, 208 – białoruskiej, przy czym 2 osoby były wyznania katolickiego, a pozostałe 235 wyznawało prawosławie. W 1954 r. Ha ćki zostały siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej Ha ćki, która istniała do ko ńca 1960 r., a nast ępnie została poł ączona z gromad ą Ploski tworz ąc jedn ą gromad ę Chraboły. Nast ępnie Ha ćki wł ączono do reaktywowanej gminy Chraboły (istniała do 1976 roku). Ha ćki znane s ą najstarszych znalezisk archeologicznych na terenie powiatu bielskiego. Ponadto w 2010 r. powołano OZW Murawy w Ha ćkach (PLH200015) jako obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Natura 2000 w celu ochrony kilku siedlisk przyrodniczych. Hołody to wie ś, której nazwa pochodzi od dawnego imienia Hołod. Pocz ątki wsi si ęgaj ą XVI w. i zwi ązane s ą królow ą Bon ą, która nakazała reorganizacj ę tej miejscowo ści, poprze przeprowadzenie pomiary włówcznej i lokowaniu nowych osadników. Hołody nale żały do starostwa bielskiego. W 1574 r. opustoszało 2,5 włóki, rok pó źniej ju ż 7 włók ziemi było porzuconych. Porzucanie ziemi przez chłopów wi ązało si ę z coraz wi ększymi obci ąż eniami na rzecz dworu. Według lustracji z 1576 r. Hołody były siedzib ą wójta i nale żały do folwarku Huzyki (U żyki). Obejmowały 60 włók średnio urodzajnej ziemi, z których 2, nale żą ce do wójta, były zwolnione z czynszu. Pozostałe były obci ąż one zobowi ązaniami bardzo nierównomiernie. Mieszka ńcy Hołod oddawali te ż na rzecz folwarku z ka żdej z 50 włók gruntu po 2 beczki owsa i po 1 wozie siana. Młynowe płacono z 53 i pół włóki. Znaczna cz ęść gruntów (3,5 włoki) le żała odłogiem. Ponad 20 gospodarstw użytkowało niecał ą włók ę gruntu. Tak że sianie jarzyn rozpropagowanych w śród lokalnego społecze ństwa przez królow ą Bon ę, zamiast zbo ża miało na celu z jednej strony zmniejszenie czynszu, a z drugiej pozostawienie wi ększej cz ęś ci swoich upraw. W 1602 r. wie ś i folwark zostały spustoszone przez rabunki żołnierzy w efekcie czego uzyskali czasowe zwolnienie z opłat czynszu. Hołody stanowiły cz ęść dóbr królewskich do 1795 r., nast ępnie były to dobra rz ądowe kolejnych zaborców. W 1861 r. nast ąpiło uwłaszczenie ziemi. U schyłku XIX w. Hołody były wsi ą chłopsk ą, poło żon ą w gminie Pasynki, z 858 dziesi ęcinami ziemi uprawnej. W 1921 r. miejscowo ść nale żała ju ż do gminy Orla. Liczyła 50 domostw z 247 osobami, w tym 10 narodowo ści polskiej i wyznania rzymsko katolickiego. Pozostali mieszka ńcy byli narodowo ści białoruskiej i wyznania prawosławnego. Hołody po II wojnie nale żały do gminy Orla. W 1952 r. wł ączono je do gminy Widowo, a dwa lata pó źniej do gromady Parcewo. Od pocz ątku 1960 r. Hołody stanowiły siedzib ę władz gromadzkich przeniesionych z Parcewa. Istniała ona do ko ńca 1968 r. Nast ępnie stała si ę cz ęś ci ą nowo utworzonej gromady Bielsk Podlaski, a pó źniej gminy Bielsk Podlaski. Inn ą miejscowo ści ą o bogatej historii s ą Hryniewicze, których nazwa pochodzi od imienia rusi ńskiego Hryhoryj. Pierwotnie wie ś zamieszkiwał rusi ński ród bojarski. Najstarszy przekaz źródłowy pochodzi z 1528 r., w którym odnotowano informacje o kilkudziesi ęciu rycerzach z tej wsi. Miejscowo ść ta nale żała do jednych z najwi ększych osad w ziemi bielskiej, a jej pocz ątki przypadały na okres średniowiecza. Miejscowe rycerstwo przybyłe tu z Rusi przyj ęło nazwisko Hryniewiecki herbu Przeginia. Pod koniec XVI w. dziedziczyli we wsi: Teodor, syn Andrzeja, 1582 r., Jarosz, syn Kucza, 1589 r., Marek, syn Mieleszka i Wawrzyniec, syn Oleszka, 1598 r., Mikołaj, syn Kucza, Aleksander z synami: Janem i Aleksandrem, Teodor Leonowicz, Maksym, Weronika i Anna, dzieci Teodora Andrzejewicza, 1599 r. i synowie Jana: Marcin, Żdan, Paweł i Jan. Od przełomu XVI i XVII w. we wsi funkcjonowała parafia unicka. W XVII w. Hryniewieccy zacz ęli uzyskiwa ć coraz wi ększe znaczenie społeczno-polityczne w ziemi bielskiej. Paweł Karol Hryniewicki, syn Benedykta był skarbnikiem bielskim, a Michał na Hryniewicach, został kanonikiem kamienieckim i szlachta wybrała go na deputat na Trybunał Koronny w 1688 r. Z czasem liczny ród Hryniewieckich rozjechał si ę po ró żnych ziemiach Rzeczpospolitej. Osiadł zarówno w Wielkopolsce jaki i na Ukrainie. W pocz ątkach XVIII w. Jan Hryniewiecki pełnił urz ąd cze śnika bielskiego. W połowie tego ż stulecia Paweł Hryniewiecki regent grodzki bra ński, był posłem na sejm z ziemi bielskiej, pó źniej został deputatem na Trybunał Koronny. W 1765 r. obj ął urz ąd pisarza ziemskiego, a dziesi ęć lat pó źniej został s ędzi ą ziemskim bielskim i podkomorzym bielskim. Same Hryniewicze pocz ątkowo były jedn ą osad ą. W XVII w. nast ąpił podział na Hryniewicze Wielkie i Hryniewicze Zadnie (Małe). Najprawdopodobniej st ąd pochodził (by ć mo że tu si ę urodził) Kajetan Hryniewicki herbu Przegina, przyjaciel króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który zdobył liczne urz ędy staropolskie. W 1780 r. został wojewod ą lubelskim. Zało żył miasto Markuszów koło Lublina. Zmarł w 1796 r. W Hryniewiczach urodził się te ż Leon Hryniewiecki (zm. 1891), lekarz, znany badacz Syberii, geograf. W 1889 r. został mianowany naczelnikiem najbardziej na wschód wysuni ętego skrawka Rosji. W XIX w. wielu Hryniewieckich uzyskało potwierdzenie praw szlacheckich m.in.: Jan, Wincenty z synami: Telesforem i Tytusem i Paweł, synowie Kajetana, wnukowie Aleksandra, prawnukowie Marka, syna Krzysztofa, wnuka Wawrzy ńca, prawnuka Jana, praprawnuka Żdana, dziedzica w 1597 r. Hryniewic w powiecie bielskim. Na pocz ątku XIX w. funkcjonowała tu parafia grekokatolicka licz ąca 482 wiernych. W XIX w. dominuj ącą pozycj ę we wsi uzyskali Daniłowiczowie, którzy byli zapewne wła ścicielami miejscowego folwarku. W 1921 r. w Hryniewiczach Małych było 27 domów i 158 mieszka ńców, w tym 155 katolików i 3 prawosławnych natomiast w Hryniewiczach Wielkich było w tym czasie 40 domów i 206 mieszka ńców, w tym 112 katolików i 94 prawosławnych (tylko 18 z nich podało narodowo ść białorusk ą). Miejscowo ść nale żała do gminy Wyszki. Hryniewicze Du że po wojnie nale żały do gminy Bielsk, nast ępnie do gminy Widowo (1952-1954), potem do gromady Kotły, a po jej likwidacji do gromady Chraboły. W 1969 r. przeniesiono je do gromady Bielsk. Hryniewicze Małe w 1952 r. weszły w skład gminy Chraboły, a w 1954 r. wł ączono je do gromady Ha ćki. Po jej likwidacji Hryniewicze Małe weszły w skład gromady Chraboły. Wie ś Husaki, pierwotnie nosiła nazw ę Husakowo b ądź Usakowo i pochodzi od nazwy osobowej Husak. Miejscowo ść została zało żona w ramach akcji kolonizacyjnej i reorganizacyjnej tych ziem przez królow ą Bon ę w pierwszej połowie XVI w. W 1576 r. wie ś nale żała do wójtostwa plutyckiego przy folwarku Stołowacz i obejmowała 15 włók nieurodzajnej ziemi, o czym świadczy zwolnienie chłopów nie tylko z oddawania owsa i siana na rzecz dworu, ale i z czynszu z 8 włók ze wzgl ędu na błotnisty grunt. W 1602 r. Husaki nale żały do miejscowo ści spustoszonych przez rabunki żołnierzy i w cało ści zostały zwolnione od czynszu. Wie ś ta wchodziła w skład dóbr królewskich do 1795 r., nast ępnie rz ądowych. W 1900 r. wie ś nale żała do gminy Rajsk i obejmowała 483 dziesi ęciny ziemi. W 1921 r. Husaki le żały w gminie Wyszki i liczyły 35 domów i 160 mieszka ńców narodowo ści białoruskiej, wyznania prawosławnego. W okresie mi ędzywojennym na południowym kra ńcu wsi istniał wiatrak. W pobli żu wsi był bród prowadz ący przez miejscow ą rzeczk ę. W latach 1952-1954 Husaki nale żały do gminy Chraboły, potem zostały wł ączone do gromady , a od 1961 r. cał ą gromad ę Mulawicze przeniesiono do gromady . Pocz ątki osady Jacewicze si ęgaj ą XVI w., kiedy to na brzegach rzeki Strabla rozwin ęła si ę osada młynarska. Z nakazu królowej Bony pobudowano młyn, który nast ępnie został oddany w dzier żaw ę młynarzowi Jacewiczowi (1576). Niewielki areał gruntów wpłyn ą na pó źniejszy rozwój miejscowo ści, która nigdy mocno si ę nie rozrosła. Wie ś ta wraz z młynem była domen ą królewsk ą do 1795 r. Nast ępnie przeszła w skład dóbr rz ądowych zaborców Prus i Rosji. W 1900 r. Jacewicze były niewielk ą wiosk ą w gminie Rajsk, liczac ą 182 dziesi ęciny ziemi. W 1921 r. wie ś nale żała do gminy Wyszki i liczyła 9 domów i 45 mieszka ńców wyznania prawosławnego i narodowo ści białoruskiej. Po II wojnie Jacewicze przez wiele lat nie stanowiły samodzielnego sołectwa, były cz ęś ci ą wsi Plutycze. Jedna ze starszych wsi Gminy s ą Knorydy, które zało żono jeszcze za czasów rz ądów litewskich w XIV-XV w., o czym świadczy nazwa pochodzenia litewskiego (lit. knoras – sk ąpiec, chciwie ć, jak i człowiek dokładny, żmudny). Najstarsze pisemne przekazy źródłowe pochodz ą z pocz ątków XVI w. Z miejscowo ści ą t ą ł ączy si ę posta ć Michała Gli ńskiego (1470-1534), kniazia litewskiego, marszałka nadwornego litewskiego wielkiego ksi ęcia Aleksandra Jagiello ńczyka, od 1505 r. dzier żawc ę starostwa bielskiego, który najprawdopodobniej w tym samym czasie obj ął Knorydy, (by ć mo że pierwotnie wchodz ące w skład starostwa). Osoba Gli ńskiego w historiografii polskiej uwa żana jest za kontrowersyjn ą, ze wzgl ędu na swoj ą zmienn ą postaw ę i działania polityczne (raz słu żył Litwie, Polsce, innym razem Tatarom, Moskwie). Swoje wszystkie ziemskie maj ątki w Polsce i na Litwie utracił, gdy przeszedł na stron ę moskiewsk ą. Stały si ę pocz ątkowo dobrami królewskimi. W 1512 r. król Zygmunt Stary nadał Iwanowi Sapiesze przywilej na dwór Knorydy . W ten sposób Sapiehowie władali Knorydami i pobliskimi Bo ćkami, tworz ąc tym samym jeden rozległy maj ątek ziemski. W 1577 r. funkcjonowało tu 47 włók bojarskich oraz 6 włók komorniczych. W XVII i XVIII w. Knorydy były cz ęsto oddawane w dzier żaw ę przez Sapiehów innym szlachcicom. W pierwszej połowie XIX w. Knorydy zostały odł ączone od dóbr bo ćkowskich. Z czasem Knorydy zostały podzielone na kilka mniejszych maj ątków. Pod koniec XIX w. Knorydy le żały w gminie Dubia żyn i liczyły 30 włók. Istniało 21 domów i 337 mieszka ńców, wło ścianie uprawiali 461 dziesi ęcin ziemi. Obok wsi istniał maj ątek Knorydy nale żą cy do Obuchowiczów i Gartkiewiczów oraz drugi maj ątek Knorydy Podle śne posiadali Korsakowie. Istniały tu równie ż działy nale żą ce do drobnych wła ścicieli. W nast ępnych latach maj ątek Obuchowiczów przeszedł drog ą posagu na własno ść Ignacego Piotrowskiego i w okresie mi ędzywojennym nazywał si ę Knorydy Średnie II. Maj ątek Knorydy Średnie I dzier żyła w okresie mi ędzywojennym Janina Gartkiewiczowa, najpierw po ślubiona Leonowi Czarnockiemu, a nast ępnie po uniewa żnieniu ślubu Śmigielskiemu. W Knorydach istniało te ż gospodarstwo nale żą ce do rodziny Prabuckich licz ące około 50 ha. W okresie mi ędzywojennym wie ś Knorydy oraz maj ątki wokół wsi nale żały do gminy Łubin. W okresie mi ędzywojennym we wsi było od 66 do 70 domów i od 199 do 235 mieszka ńców (po połowie katolicy i prawosławni). W Knorydach folwarku było 5 domów i 61 mieszka ńców (wi ększo ść katolików). W Knorydach Średnich folwarku były 3 domy i 37 mieszka ńców (po równo katolików i prawosławnych). Po wojnie maj ątki te zostały rozparcelowane. Knorozy to wie ś, której nazwa pochodzi od białoruskiej nazwy osobowej knoraz – czyli knur . W źródła po raz pierwszy wyst ępuje w 1573 r. jako dominium królewskie. W 1574 r. funkcjonowały tu dwa gospodarstwa. W 1575 r. 2 ¾ włóki było porzuconych, a cała wie ś została na mocy listu królewskiego zwolniona z czynszu i wszystkich innych powinno ści ze wzgl ędu na zniszczenie zasianego zbo ża przez grad. W 1576 r. Knorozy nale żały do wójtostwa zubowskiego przy folwarku Hołody. Jej mieszka ńcy uprawiali 44 włóki słabej ziemi, przy czym zagospodarowano grunty le żą ce ugorem w poprzednich latach. W 1602 r. wie ś spustoszyły grabie że maszeruj ącego wojska. W 1721 r. rozpocz ął si ę spór s ądowy mi ędzy gromad ą wsi Knorozy a jej dzier żawc ą Mateuszem G ąsiewskim, stolnikiem nowogrodzkim siewierskim i jego żon ą Konstancj ą Modrzewsk ą o zmuszanie do nadmiernej robocizny. Wyrok s ądu referendarskiego z 1721 r. był korzystny dla mieszka ńców Knoryz. G ąsiewski nie zastosował si ę do decyzji s ądu i w 1722 r. sprawa ponownie trafiła pod obrady, jednak i tym razem utrzymano niekorzystny dla dzier żawcy wyrok. W 1761 r. miał miejsce spór o ziemi ę mi ędzy gromadami wsi Płoski i Knorozy. Do ko ńca XVIII w. wie ś była domen ą królewsk ą, a nast ępnie rz ądow ą Prus, a od 1807 r. - Rosji. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona. W 1900 r. miejscowo ść nale żała do gminy Pasynki i obejmowała 1020 dziesi ęcin ziemi. W okresie mi ędzywojennym we wsi były od 92 do 100 domów, w tym cz ęść niezamieszkałych. Przewa żała ludno ść narodowo ści białoruskiej (302 osoby na 315 mieszka ńców) wyznania prawosławnego (303 osoby). Pozostałe 13 osób było narodowo ści polskiej, w tym 12 wyznania katolickiego. Na południowych kra ńcach wsi istniały dwa wiatraki. W Knorozach istnieje obecnie kaplica cmentarna Kaza ńskiej Ikony Matki Bo żej wchodz ąca w skład parafii prawosławnej w Ploskach. W latach 1952-1954 Knorozy nale żały do gminy Chraboły, a od 1954 r. do gromady Ploski. Z ko ńcem 1959 r. gromada ta przestała istnie ć i wł ączono jej obszar do gromady Chraboły. Pocz ątki wsi Kotły przypadaj ą na wiek XV. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kocioł. Najstarszy przekaz źródłowy pochodzi z 1492 r., kiedy to Aleksander Jagiello ńczyk nadał wie ś Kotły wraz młynem parafii Narodzenia Naj świ ętszej Panny Marii i Św. Mikołaja w Bielsku. Nast ępnie w XVI w. wieś stała si ę cz ęś ci ą dóbr królewskich w ramach starostwa bielskiego. W 1576 r. Kotły nale żały do wójtostwa hołodowskiego przy folwarku Huzyki. W drugiej połowie XVI w. pa ńszczyzna wynosiła 2 dni robót tygodniowo. Ponadto oddawano danin ę w naturze i płacono podatek w pieni ądzu. W 1602 r. wie ś nieco podupadła w wyniku postoju chor ągwi jazdy we wsiach starostwa. A ż do rozbiorów Kotły były maj ątkiem królewskim, a nast ępnie rz ądowym. W 1861 r. nast ąpiło uwłaszczenie ziemi dworskiej. W ko ńcu XIX w. wie ś nale żała do gminy Pasynki. Podobny stan obowi ązywał w okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego. W 1954 r. Kotły stały si ę siedzib ą władz Gromadzkiej Rady Narodowej, do której nale żały miejscowo ści uprzednio wchodz ące do gminy Widowo oraz Pasynki (Sobótka). W 1959 r. zlikwidowano t ę gromad ę, a jej obszar podzielono mi ędzy gromady Chraboły, Pasynki i Hołody. Kotły weszły w skład gromady Pasynki. W 1960 r. Kotły weszły w skład gromady Bielsk Podlaski i nast ępnie gminy Bielsk Podlaski. Geneza wsi Kozły si ęga czasów XVI-XVII w. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozioł, Kozieł. Najstarsze przekazy źródłowe pochodz ą XVIII w. (1723 i 1772 r.). Pierwotnie wie ś była dominium prywatnym, powstałym w ramach dóbr Lewki lub dóbr Podbiele. W 1861 r. wioska została uwłaszczona. Na przełomie XIX i XX wieku nale żała do gminy Dubia żyn. W okresie mi ędzywojennym wie ś zamieszkiwała wył ącznie ludno ść wyznania prawosławnego. Po wojnie do 1954 r. Kozły nale żały do gminy Dobromil (wcze śniej Bielsk Podlaski). W 1954 r. wł ączono j ą do gromady Mokre, która istniała do 1959 r., a nast ępnie została poł ączona z gromad ą Pietrzykowo Goł ąbki tworz ąc now ą gromad ę Piliki. Ko żyno to miejscowo ść , której pocz ątki przypadaj ą najprawdopodobniej na wiek XVI. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Koza lub Ko ża. Wie ś powstała na podwalinach osady mły ńskiej Martynowicze (nazwa rodowa od nazwiska Martynowicz). Najstarszy przekaz źródłowy pochodzi z 1602 r. W źródłach z lat 1661-1664 pojawiaj ą si ę wzmianki „Martynowice alias Kozanki ”. W okresie staropolskim wie ś nale żała do dóbr królewskich, nast ępnie w okresie zaborów do dóbr rz ądowych. Pod koniec XIX i w pocz ątkach XX w. W 1900 r. Ko żyno nale żało do gminy Klejniki. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wie ś była poło żona w gminie Pasynki i liczyła od 50 do 55 domów (od 275 do 315 mieszka ńców narodowo ści polskiej, w tym wi ększo ść prawosławnych). Pod koniec XIX w. utworzono Ko żyno Małe i Du że i podział ten utrzymał si ę równie ż w okresie powojennym. Na południe od Ko żyna Du żego powstała Kolonia Ko żyno. W latach 1952-1954 Ko żyno nale żało do gminy Pasynki, nast ępnie stało si ę cz ęś ci ą gromady Zubowo. W 1959 r. cały obszar gromady Zubowo, w tym i Ko żyno, wł ączono do gromady Pasynki. Gromada ta istniała do ko ńca 1972 r., po czym została wł ączona do gminy Bielsk Podlaski. Wie ś Krzywa powstała najprawdopodobniej na przełomie XV i XVI w. Pierwotnie nosiła nazw ę Krzywiatycze i oznaczała grup ę ludzi mieszkaj ących nad rzek ą o nazwie Krzywa. Wie ś stanowiła cz ęść dóbr królewskich. Najstarszy przekaz źródłowy pochodzi z 1574 r. i informuje o 11 morgach ziemi poło żonej przy wsi jako wyj ątkowo nieurodzajnej ziemi. W 1575 r. mieszka ńcem wsi był Chwiedek Osipowicz, którego z powodu wielkiego ubóstwa zwolniono wówczas z czynszu i wszystkich pozostałych powinności. W 1576 r. Krzywa była siedzib ą jednego z wójtów przy folwarku Hołody. Obejmowała 40 włók słabej ziemi. W 1602 r. Krzywa wraz z innymi wsiami starostwa ucierpiała z powodu rabunków żołnierskich. W 1698 r. dzier żawc ą cz ęś ci wsi był Jakub Gilbaszewski. Aż do rozbiorów była to wie ś królewska, a nast ępnie rz ądowa. Na przełomie XIX i XX w. wie ś nale żała do gminy Pasynki i obejmowała 1 061 dziesi ęcin gruntu. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego wie ś liczyła około 320 mieszka ńców (w wi ększo ści prawosławnych). Krzywa w latach 1934-1952 nale żała do gminy Orla. Nast ępnie miejscowo ść ta znalazła si ę w gminie Pasynki (1952-1954). Od 1954 r. Krzywa weszła w skład gromady Szczyty Dzi ęciołowo. Gromad ę t ę zniesiono z ko ńcem 1958 r. i Krzywa znalazła si ę w gromadzie Orla. Ju ż rok pó źniej Krzywa, zapewne na pro śby mieszka ńców, została przesuni ęta do gromady Parcewo (1 stycznia 1960). W tym samym czasie przeniesiono siedzib ę władz gromadzkich z Parcewo do Hołod i Krzywa odt ąd nale żała do gromady Hołody. W 1969 r. zlikwidowano gromad ę Hołody i weszła ona w skład gromady Orla. Mimo, że wi ększo ść miejscowo ści ze zlikwidowanej gromady weszła w skład gromady Bielsk Podlaski. W 1973 r. Krzyw ą wł ączono do gminy Orla, od 1995 r. do gminy Bielsk Podlaski. W ci ągu XX w. Krzywa a ż 10 raz zmieniała przynale żno ść do gmin lub gromad. Kolejn ą miejscowo ści ą o bogatej metryce historycznej s ą Lewki, zało żone przez jeden z rycerskich rodów rusi ńskich. Nazwa wsi pochodzi od białoruskiego imienia Lewko pochodz ącego od cerkiewnego Lew, Leont, Leontil. Wie ś zamieszkiwali zawsze prawosławni wło ścianie. Źródła podaj ą, że ju ż w XVI w. istniała tu prawosławna cerkiew, któr ą nast ępnie przeniesiono do dzielnicy Bielska - Dubicze. W pierwszej połowie XVI w. wie ś była w posiadaniu Iwana Jesma - Rusina na słu żbie litewskiej, dworzanina króla Zygmunta Starego i eksperta od spraw moskiewskich, który kilka razy posłował do Rosji. W 1566 r. dobra Lewki obj ął jego syn Jan, a niedługo po tym maj ątek ten podzielono na mniejsze działy. Na przełomie XVI i XVII w. dziedziczył tu Jan Hesman. W drugiej połowie XVII w. cz ęść dóbr Lewki posiadał Karol Skaszewski, wojski bielski. W XIX w. dziedzicami wsi była rodzina Dzier żków. To oni zało żyli tu niewielk ą fabryk ę mydła i pasieki. Na przełomie XIX i XX w. dziedzicem wsi był Przemysław Dzier żek. Na pocz ątku XX w. (zapewne po 1905 r.) cz ęść dóbr została rozparcelowana i zamieszkali w tej nowej cz ęś ci - koloni, polscy chłopi. Jeszcze w latach dwudziestych XX w. Przemysław Dzier żek posiadał ponad 150 ha. Kolejna parcelacja wsi odbyła si ę latach 1925-1931. W latach 1952- 1959 wie ś przynale żała do gromady Parcewo, nast ępnie została przesuni ęta do gromady Mokre. Jednocze śnie gromada Mokre i Pietrzykowo Goł ąbki poł ączono w jedn ą gromad ę Piliki (istniała do 1972 r.). Pocz ątki wsi Łoknica przypadaj ą na lata 1566-1569, kiedy to zało żono j ą w ramach le śnictwa bielskiego. Zało życielem był le śniczy Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego Hrehory Wojłowicz. Wcze śniej rozci ągał si ę tutaj las z liczn ą zwierzyn ą dzik ą. W połowie lat 70-tych XVI w. wie ś liczyła ju ż 24 włóki ziemi uprawnej. Przed 1580 r. Łoknic ę nabył Jan Łoknicki herbu Nieczuja - wojski bielski. W 1580 r. dobra Łoknica i Mi ększe nale żą ce do wojskiego bielskiego liczyły 12 i pół włóki zamieszkałych przez chłopów. Istniał tu zakład kowalski oraz młyn. Synem Jana Łoknickiego i jego żony z Jasie ńskich był mi ędzy innymi Marian Łoknicki – sekretarz króla Stefana Batorego i Zygmunta III. Jego brat Jan był dworzaninem Batorego. Obaj uczestniczyli w wojnach z Moskw ą. Łokniccy zachowali pewne działy ziemi w tej wsi przynajmniej do ko ńca XVII w. Obok nich wymienia si ę te ż innych dziedziców, m.in. w 1675 r. Andrzeja Ciechanowieckiego z Ciechanowca herbu Trzaska; w 1690 r. rodzin ę Pociejów; w 1693 r. Aleksandra Kampowskiego stolnika brzesko-litewskiego. W XIX w. dziedzicem Łoknica była rodzina Łyszczy ńskich, a maj ątek liczył 220 dziesi ęcin, natomiast uwłaszczeni wło ścianie z Łoknicy posiadali 196 dziesi ęcin gruntu. Na przełomie XIX i XX w. dobra Łyszczy ńskich zostały rozparcelowane. W okresie mi ędzywojennym w Łoknicy istniały dwa młyny nale żą ce do K. Dudzicza i J. Marona. Przewa żała ludno ść białoruska wyznania prawosławnego. Do 1952 r. Łoknica stanowiła cz ęść gminy Bielsk, nast ępnie została wł ączona do gminy Pasynki (1952-1954) i potem do gromady Pasynki. Średniowieczne korzenie posiada tak że wie ś Łubin Ko ścielny. Nazwa miejscowo ści pochodzi od nazwy osobowej Łuba. Pierwotnie wie ś nazywała si ę Rudołtowo i nale żała do ksi ążą t litewskich. W 1447 r. decyzj ą króla Kazimierza Jagiello ńczyka wie ś została nadana na rzecz Jana Łuby herbu Lubicz, polskiego rycerza pochodz ącego najprawdopodobniej z Łubów pod Miastkowem w ziemi łom żyńskiej. Granice miejscowo ści miał wyznaczy ć Raczko Strocewicz herbu Zaremba, bielski. Od tego czasu przez kolejne trzy stulecia Łubin był gniazdem rodowym Łubów. Rola i znaczenie rodu Łubów w ziemi bielskiej znacznie si ę urosły, kiedy maj ątkiem zarz ądzał syn wspomnianego wy żej Jana Łuby - Piotr Łuba. Jego zasługi dla regionu systematycznie poszerzały si ę, zwłaszcza od czasu obj ęcia w 1498 r. funkcji pods ędka ziemi bielskiej. Otó ż 14 sierpnia 1498 r. Piotr Łuba ufundował parafi ę w Łubinie, a wioska zyskała swoja nazw ę. Na życzenie Piotra Łuby ko ściół otrzymał wezwanie Wniebowzi ęcia NMP. Sam pleban otrzymał od darczy ńcy 12 włók ziemi i dziesi ęcin ę snopow ą. To hojne nadanie dla miejscowej parafii świadczyło o wielkim bogactwie Piotra Łuby. Pierwszym znanym proboszczem był tutaj ksi ądz Jakub, natomiast w 1517 r. funkcj ę proboszcza pełnił ksi ądz Dominik. W 1501 r. Piotr Łuba został sędzi ą bielskim, przez co jeszcze bardziej urosła jego pozycja, gdy ż był to najwa żniejszy urz ąd w ziemi bielskiej. Z racji tego, i ż drobna szlachta bielska nie posiadała takich samych praw jak szlachta polska na Mazowszu czy w Małopolsce, gdy ż ziemia bielska była cz ęś ci ą Litwy, w której dominowały mo żne rody, gdzie nie rozwijały si ę sejmiki szlacheckie, a urz ędnicy byli wyznaczani przez wielkiego ksi ęcia i mo żnowładców, szlachta bielska wysłała wi ęc do Krakowa, do króla, s ędziego Piotra Łub ę jako swojego reprezentanta o upomnienie si ę o prawa dla podlaskiej szlachty. Dzi ęki umiej ętno ściom dyplomatycznym i politycznym Piotr Łuba wyjednał u króla Aleksandra przywilej prawa polskiego dla miejscowej szlachty. Od tej pory szlachta posiadała własne s ądownictwo z s ądami ziemskimi i prawem do wybierania własnych urz ędników. Ten spektakularny sukces Piotra Łuby odniesiony w Krakowie, jak i szereg innych mniejszych i wi ększych jego sukcesów na polu społecznym, religijnym, politycznym i gospodarczym pozwala zaliczy ć go do grona ludzi niezwykłych i wielce zasłu żonych dla ziemi bielskiej i całego regionu. Piotr Łuba zmarł przed 1526 r., pozostawiaj ąc po sobie dwóch synów Macieja i Piotra. W 1526 r. dziedzice Maciej i Piotr z Łubina powi ększyli uposa żenie parafii, które potwierdził w 1530 r. ksi ądz biskup Paweł Algimut ksi ążę Holsza ński. W Łubinie dziedziczyli te ż ubo żsi krewni pochodz ący z Łubów. Jednak ich aktywno ść społeczno-polityczna i znaczenie były znacznie skromniejsze. Kolejni Łubowie nie pełnili ju ż tak wa żnych presti żowych funkcji w ziemi bielskiej. W połowie XVII w. np. Jan Kazimierz Łuba piastował urz ąd podstaro ściego bra ńskiego. Pod koniec XVI w. Łubin podzielony był mi ędzy średniozamo żną szlacht ę posiadaj ących własnych chłopów oraz ubogich przedstawicieli rodu, którzy sami uprawiali swoje działy ziemi. Wielu Łubów zanotowały ksi ęgi s ądowe w Trybunale Koronnych w Lublinie w latach 1580-1599 byli to: „ Michał, syn Stanisława, Bartłomiej, Maciej, Stefan, Tomasz, Stanisław, Wojciech, Jan, syn Jana, Maciej, syn Pawła, Łukasz, syn Stanisława, Wojciech, Katarzyna i Zofja, dzieci Mateusza, Jan, syn Baltazara, Zofja, wdowa po Janie, z synem Jakóbem”. Łubin od XVI w. był miejscowo ści ą wyró żniaj ącą si ę od pozostałych z terenu gminy, zarówno pod wzgl ędem wielko ści, społecze ństwa (głównie katolicy), jak i znaczenia w regionie. Tu mie ściła si ę siedziba parafii rzymsko-katolickiej, organizowano jarmarki i targi, istniało kilka młynów, karczma, kilka zakładów rzemie ślniczych (kowal, szewc). W czasie potopu szwedzkiego, w połowie XVII w., miejscowy ko ściół został dwukrotnie obrabowany, a pleban ksi ądz Mateusz Lubowicki zraniony przez Szwedów. Sama świ ątynia przetrwała t ę zawieruch ę wojenn ą i wojny z pocz ątku XVIII w. Pierwotny ko ściół drewniany wybudowany jeszcze przez pierwszego fundatora przetrwał a ż do pocz ątków XIX w. Przy miejscowej parafii istniała te ż szkoła, która powstała zapewne jeszcze w XVI w. i funkcjonowała jeszcze pod koniec XVIII w. Do ko ńca XVIII w. we wsi mieszkali głównie Łubinie. Jednak żyli tu te ż i inni szlachcice. Obok gospodarstw drobnoszlacheckich istniały wi ększe gospodarstwa, przy których zapewne powstały folwarki i grunty zamieszkałe przez chłopów. W drugiej połowie XVII w. cz ęść gruntów w tej wsi posiadał Krzysztof Żelski – pisarz ziemski bielski, który dzier żył grunt zwany Grabowczykiem wraz z kilkoma poddanymi. Pierwotny Łubin był znacznie wi ększy, ale w ci ągu wieków odpadły od niego ró żne cz ęś ci, np. Brze ścianka nadana jeszcze w XVI w. na rzecz rodziny Mie ńskich oraz grunt zwany pó źniej Sierakowizna, gdzie dziedziczył niejaki Sierakowski (druga połowa XVII w). W ko ńcu XVII w. w śród wła ścicieli notowano w Łubinie Stefana Ozmiebrowskiego oraz rodzin ę Niwi ńskich. Zapewne istniały co najmniej dwa wi ększe maj ątki Niwi ńskich. Córka jednego z Niewi ńskich - Franciszka Niwi ńska dostała w posagu dobra łubi ńskie, gdy wychodziła za m ąż za Jana Konstantynowicza Witanowskiego (pocz ątek XVIII w.). W połowie XVIII w. ksi ądz Łukasz Niwi ński proboszcz siemiatycki tytułował si ę dziedzicem Łubina, co sugeruje że był to drugi wi ększy folwark w Łubinie. Do pocz ątków XIX w. głównymi dziedzicami wsi (obok gospodarstw drobnoszlacheckich) była rodzina Witanowskich herbu Rawicz. Żył tu w tym czasie Michał Witanowski syn Ignacego. W Łubinie żyli te ż Żydzi, którzy wzmiankowani s ą ju ż na przełomie XVIII i XIX w. W 1812 r. doszło do po żaru i miejscowy ko ściół cz ęś ciowo si ę spalił. Staraniem ówczesnego proboszcza ksi ędza Baltazara Zawadzkiego odbudowano ko ściół. Jednak ju ż połowie XIX w. nowy ksi ądz proboszcz ponownie przebudował ten drewniany ko ściół. W XIX w. Łubin Ko ścielny stał si ę osad ą zamieszkał ą wył ącznie przez drobn ą szlacht ę i chłopów, którzy pracowali na polach pleba ńskich. Według danych z ko ńca XIX w. Łubin Ko ścielny liczył w tym czasie 77 dziesi ęcin ziemi, nale żą cej do drobnej szlachty i 33 dziesi ęciny nale żą cej do plebana. W tym czasie Łubin wł ączono do gminy Malesze. W 1906 r. dokonano po świ ęcenia fundamentów pod nowy ko ściół, którego budow ę uko ńczono w 1909 r. Nowy murowany ko ściół pobudowano w stylu neogotyckim z dwiema wieżami. W kilka lat pó źniej, w czasie I wojny światowej, świ ątynia ta została cz ęś ciowo zniszczona i obrabowana. Po wojnie przyst ąpiono do odbudowy. W 1910 r. dawny drewniany ko ściół został całkowicie rozebrany, a w jego miejscu postawiono figur ę Matki Bo żej. W 1919 r. Łubin stał si ę siedzib ą władz gminnych nowo powstałej gminy Łubin Ko ścielny. W okresie mi ędzywojennym wie ś liczyła od 220 do 245 mieszka ńców, była siedzib ą parafii i władz gminnych. Mie ścił si ę tutaj oddział Spółdzielni Stowarzyszenia Spo żywców z Bielska, zakład kowalski, sklep spo żywczy i urz ąd pocztowy. W czasie II wojny światowej Łubin był o środkiem konspiracji. Na czele miejscowej placówki AK stał Jan Wasilewski, który w czasie akcji „Burza” dowodził plutonem z Łubina. W wyniku działa ń wojennych miejscowy ko ściół uległ ograbieniu i zniszczeniu. Jego odbudowa trwała kilkadziesi ąt lat po zako ńczeniu wojny. W 1952 r. po raz drugi ustanowiono gmin ę Łubin. W skład tej gminy weszły miejscowo ści wył ączone z s ąsiednich gmin: Bra ńsk, Wyszki i Bielsk. W dwa lata pó źniej utworzono gromad ę Łubin. Łubin Rudołty, to wie ś, która pierwotnie wraz z Lubinem Ko ścielnym stanowiła jedn ą miejscowo ść o nazwie Rudułtowo, nadane w 1447 r. na rzecz Jana Łuby herbu Lubicz przez króla Kazimierza Jagiello ńczyka. Wkrótce po tym jego maj ątek zacz ęto nazywa ć Łubinem. Po wybudowaniu ko ścioła przez Piotra Łub ę (syna Jana) na przełomie XV i XVI w. wie ś zacz ęto nazywa ć Łubinem Ko ścielnym, a pozostał ą cz ęść Rudołtami. Niewykluczone, że wła śnie tutaj, w Rudołtach, miało miejsce pierwotne osadnictwo w okolicach dzisiejszego Łubina, na co mo że wskazywa ć nazwa pochodz ąca jeszcze z czasów przed nadaniem tej wsi na rzecz Łubów. Pierwszy zapis o istnieniu Łubina Rudołtów pochodzi z 1567 r. Z 1725 r. pochodzi zapis Łubino-Rudułtowo. W XIX w. wiosk ę zwano równie ż Rdułtów. W tej miejscowo ści powstał z czasem wi ększy maj ątek ziemski, który w XIX w. liczył 147 dziesi ęcin wło ścia ńskich i 206 dziesi ęcin ziemi dworskiej. W nast ępnych latach maj ątek ten w znacznej cz ęś ci został rozparcelowany. Na północno- wschodnich kra ńcach wsi zało żono Koloni ę Rudołty. Po wojnie ta miejscowo ść zwi ązana była z gmin ą i nast ępnie gromad ą Łubin Ko ścielny. Geneza wsi Malinowo zwi ązana jest z organizacj ą „okolicy szlacheckiej” Niewino. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodz ą z 1512 r. a jej wła ścicielami wymieniani s ą Niwi ńscy herbu Paprzyca (w XIX w. wylegitymowani z herbem Nowina). Z czasem w okolicy tej pojawiły si ę i inny rodziny szlacheckie. Kolejne przekazy źródłowe pochodz ą z 1528, 1569 i 1591 r. W XVII w. przyj ęła si ę nazwa Malinowo Żółtki , która funkcjonowała jeszcze w okresie mi ędzywojennym. Była to siedziba drobnej szlachty. W pod koniec XIX w. Malinowo Żółtki nale żały do gminy Wyszki. W okresie mi ędzywojennym wie ś liczyła 40-45 domostw i 170-185 mieszka ńców. W 1954 r. władze centralne utworzyły Gromadzk ą Rad ę Narodow ą Malinowo zło żon ą z miejscowo ści wył ączonych uprzednio z gmin Augustowo i Wyszki. Nast ępnie w 1959 r. zlikwidowano t ą gromad ę i Malinowo wł ączono do gromady Augustowo. Na wschód do Malinowo powstała Kolonia Malinowo. Kolejn ą wsi ą o długiej historii s ą Mi ękisze. Nazwa miejscowo ści pochodzi od ruskiej nazwy osobowej Miakisz, który był najprawdopodobniej zało życielem wsi. Najstarsze przekazy pisemne wymieniaj ą t ę wie ś w 1560 r., kiedy odnotowano młyn Filipa Miakszewica na rzece Łoknicy. Wokół młyna powstała niewielka osada nale żą ca do rodu Łoknickich z Łoknicy, która przez nast ępne wieki była cz ęś ci ą dóbr tej rodziny. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona staj ąc si ę samodzieln ą wsi ą w gminie Pasynki. W okresie mi ędzywojennym Mi ękisze zamieszkiwało od 70 do 90 osób (wszyscy prawosławni), a wie ś nale żała do gminy Pasynki. W latach 1934-1952 wie ś przynale żała do gminy Bielsk, a nast ępnie do gminy a od 1954 r. do gromady Pasynki. Wie ś Mokre powstała w ramach dóbr bo ćkowskich nale żą cych do Sapiehów. Po raz pierwszy wzmiankowana jest w źródłach w 1577 r. Losy tej wsi s ą takie same jak pobliskich Knoryd, bowiem razem tworzyły one jeden klucz maj ątkowy. Na przełomie XIX i XX w. dobra te nale żały do rodziny Korsaków. Jeden z nich był generałem carskim. Natomiast Rajmund Korsak w okresie mi ędzywojennym zasiadał w radzie gminy Dubia żyn. W ko ńcu XIX w. istniała uwłaszczona wie ś Mokre oraz folwark przy wsi nale żą cy do Korsaków. Wie ś w okresie mi ędzywojennym liczyła od 170 do 190 mieszka ńców (w wi ększo ści prawosławni) i le żała w gminie Dubia żyn. W 1954 r. Mokre stało si ę siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej, która istniała do 1959 r., a nast ępnie została poł ączona z gromad ą Pietrzykowo Goł ąbki tworz ąc now ą gromad ę Piliki. Pocz ątki wsi Nałogi si ęgaj ą XVI w. Jej nazwa pochodzi od nazwy osobowej Nałóg, Nałoga. Wie ś zało żono niedługo po roku 1523, kiedy to ziemian bielskich otrzymał od władcy ziemi ę nało życk ą i rajsk ą. W 1576 r. Nałogi nale żały ju ż do wójtostwa plutyckiego przy folwarku Stołowacz i liczyły 20 włók średniej ziemi (2 włóki nale żały do wójta plutyckiego i były zwolnione od ci ęż arów, pozostałe 18 włók uprawiali chłopi zobowi ązani do płacenia podatku i danin). W 1602 r. tereny wsi zostały spustoszone przez rezyduj ące tu wojska. A ż do rozbiorów Nałogi stanowiły własno ść królewsk ą, a nast ępnie własno ść rz ądów zaborczych. W 1861 r. wie ś została uwłaszczona. W tym czasie wie ś przynale żała do gminy Rajsk i liczyła 391 dziesi ęcin ziemi. W okresie mi ędzywojennym Nałogi nale żały do gminy Wyszki i liczyły od 31 do 35 domów i od 150 do 170 mieszka ńców (w wi ększo ści katolików). Po II wojnie na orzechach wsi utworzono Koloni ę Nałogi. Do 1952 r. Nałogi przynale żały do gminy Wyszki, a nast ępnie do gminy Augustowo. Od 1954 r. weszły w skład gromady Malinowo, a z ko ńcem 1959 r. do gromady Augustowo. W 1969 r. Nałogi wł ączono do nowo powstałej gromady Bielsk Podlaski. Ogrodniki, to miejscowo ść , która oficjalnie powstała w XVIII w. Jako samodzielna wie ś wykształciła si ę z terenów nale żą cych do folwarku U żyki, zało żonego w XVI w. i nale żą cego do starostwa bielskiego Nazwa Ogrodniki pochodzi od osiadłych tu ogrodników – zagrodników, ubogich chłopów uprawiaj ących niewielkie działy ziemi zazwyczaj przy folwarkach, dworach itp. W 1576 r. do folwarku U żyki przypisanych było 22 ogrodników (zagrodników), z których ka żdy miał po 6 morgów ziemi. W 1661 r. zapisano „ogrodnicy pod folwarkiem U żyki”. W XVIII w. Ogrodniki rozrosły si ę w spor ą wiosk ę, zajmuj ąc coraz wi ększe obszary ziemi nale żą cej uprzednio do pobliskiego folwarku. Natomiast U żyki nadal były folwarkiem, który w XIX w. został sprzedany Rosjanom. Pod koniec XIX w. Ogrodniki przynale żały do gminy Pasynki. W tym czasie wie ś nale żała do rodziny Fedorowych. Folwark obejmował 154 dziesi ęciny ziemi. W nast ępnych latach folwark został rozparcelowany mi ędzy kilka rodzin. W 1921 r. była to kolonia (gmina Pasynki) licz ąca zaledwie 2 domy i 1 inny budynek mieszkalny. Przed II wojn ą światow ą w U żykach istniały dwa młyny. W latach 1954-1959 Ogrodniki nale żały do gromady Pasynki, nast ępnie zostały przesuni ęte do gromady Parcewo. Jednocze śnie gromada zmieniała nazw ę na Hołody. W 1969 r. stała si ę cz ęś ci ą nowo tworzonej gromady Bielsk Podlaski. Wie ś Orlanka powstała w XVI w. wyniku odł ączenia cz ęś ci terenów ze wsi Kotły. Nazwa pochodzi od poło żenia osady nad rzek ą Orlank ą. Wie ś rozwin ęła si ę z osady mły ńskiej na tej rzece. W 1576 r. młyn ten odprowadzał czynsz w wysoko ści 20 kop groszy litewskich. Znajdował si ę przy nim wielki staw, zbudowany z polecenia króla Zygmunta Augusta, co sugeruje, że młyn funkcjonował ju ż w połowie XVI wieku. Orlank ę wymieniaj ą źródła w 1667 r. w ówczesnym spisie podatku pogłównego. W 1772 r. źródła podaj ą, że wiosk ę zało żono zaledwie na pół włóce ziemi i było to niewielkie osiedle. W okresie mi ędzywojennym wie ś nale żała do gminy Pasynki od 20 do 28 mieszka ńców (głównie prawosławni). Po wojnie Orlanka stanowiła cz ęść sołectwa Kotły i dzieliła administracyjne losy tej wła śnie miejscowo ści. Nast ępn ą miejscowo ści ą o długiej metryce historycznej s ą Orzechowicze, pierwotnie nazywane Orechowicze. Nazwa pochodzi od dawnego imienia Orech. Ju ż w XVI w. źródła wymieniaj ą t ę wie ś jako własno ść królewsk ą w ramach starostwa bielskiego. Miejscowo ść jest wymieniana w lustracji dóbr królewskich z 1576 i z 1602 r. Do ko ńca Rzeczpospolitej Szlacheckiej wie ś wchodziła w skład domeny królewskiej. Po rozbiorach stała si ę własno ści ą rz ądu zaborczego. Pod koniec XIX w. wie ś liczyła 559 dziesi ęcin gruntu. W okresie mi ędzywojennym wioska liczyła prawie 60 domów i funkcjonował wiatrak. Po II wojnie światowej Orzechowiecze nale żały do gminy Bielsk, w 1952 r. zostały wł ączone do gminy Augustowo, a od 1954 r. do gromady Augustowo. Geneza wsi Parcewo si ęga przełomu XV i XVI w. Miejscowo ść powstała na gruntach miejskich Bielska i jej mieszka ńcy posiadali status mieszczan. Parcewo było zatem cz ęś ci ą dóbr miejskich. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Parcz. W 1576 r. wie ś obejmowała 45 włók żyznej ziemi. W 1602 r. obszar wsi nie uległ zmianie. W tym czasie przy miejscowo ści znajdowały si ę dwa za ścianki. Jeden obejmował 9,2 morgów ziemi, a drugi - 7 mórg ziemi. Ten ostatni za ścianek zaj ął bezprawnie, według świadectwa mieszczan, Jan Hesman, wła ściciel wsi Lewki, który w 1602 r. nadal go dzier żył. Mieszka ńcy Parcewa mieli du żo korzystniejsz ą sytuacj ę ekonomiczn ą ni ż chłopi ze wsi starostwa, bowiem na przełomie XVI i XVII w. nie musieli odpracowywa ć pa ńszczyzny ani oddawa ć na rzecz folwarku owsa i siana, tak, jak inni mieszka ńcy wsi. Płacono tylko czynsz. Na przestrzeni XVI-XVIII w. rzemiosło i handel rozwijały si ę bardzo powoli w Parcewie i innych wsiach miejskich. Zniszczenia z okresu „potopu” i pó źniejsze z lat wojny północnej (1700-1721) zostały przezwyci ęż one dopiero w drugiej połowie XVIII w. Według danych z 1798 r. podmiejska wie ś Parcewo liczyła 289 włók ziemi uprawnej i 120 gospodarzy. W 1847 r. otworzono szkoł ę carsk ą w Parcewie, która była pierwsz ą tak ą placówk ą w powiecie bielskim. W 1900 r. wie ś nale żała do gminy Orla, obejmowała 900 dziesi ęcin ziemi i była nadal własno ści ą Bielska. W okresie mi ędzywojennym Parcewo liczyło od 100 do 110 domów i od 270 do 300 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni). Wie ś nale żała do gminy Orle. W 1954 r. Parcewo zostało siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej, a 1959 r. siedzib ę gromady przeniesiono do Hołod i gromada zmieniła nazw ę. W 1969 r. Parcewo weszło w skład gromady Bielsk Podlaski, a nast ępnie gminy Bielsk Podlaski. Pocz ątki wsi Pasynki przypadaj ą na przełom XV i XVI w. Ju ż wtedy miejscowo ść wchodziła w skład dóbr królewskich w ramach starostwa bielskiego. W latach 1573-1575 obszar wsi wynosił 46 włók ziemi średnio urodzajnej, z czego 1,75 włóki było porzuconych. W 1576 r. Pasynki nale żały do wójtostwa krzywiatyckiego (obecnie wie ś Krzywa) przy folwarku U żyki. Obejmowały 46 włók gruntu, z czego 4 włóki były wolne od czynszu. Były to 2 włoki nale żą ce do wójta, 1 do cerkwi, 1 jedna u żytkowana przez cie ślę zobowi ązanego do prac w budynkach folwarcznych. Pozostałe ponad 40 włók u żytkowali chłopi ci ągli. Ju ż w 1576 r. w Pasynkach powstała parafia prawosławna wraz z cerkwi ą. W czasach unii brzeskiej parafia ta została przemianowana na unicką. Według wizytacji parafialnej z 1727 roku w jej skład wchodziły wsie: Pasynki, Ogrodniki, Saki, Zubowo, Knoryzy, Pilipki, Łoknica, Mi ękisze i Szewele. W 1602 r. Pasynki zostały spustoszone przez oddziały jazdy. Do czasów rozbiorów była to wie ś stanowi ąca własno ść królewsk ą a potem rz ądow ą. Na pocz ątku XIX w. otworzono tutaj jedn ą z pierwszych szkół rz ądowych w powiecie bielskim (1848). W 1891 r. konsekrowano cerkiew parafialna p.w. Narodzenia Św. Jana Chrzciciela, o konstrukcji żrebowej, szalowanej, na planie krzy ża. W 1900 r. Pasynki liczyły 42 domy i 242 mieszka ńców. Były siedzib ą gminy. We wsi 737 dziesi ęcin ziemi nale żało do chłopów, a 89 dziesi ęcin do miejscowej cerkwi. Gmina Pasynki obejmowała 34 miejscowo ści z 5130 mieszka ńcami. W okresie mi ędzywojennym Pasynki liczyły od 17 do 25 domów i od 87 do 110 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni). Istniały m.in. piwiarnia, sklep spo żywczy i sklep tytoniowy. W 1934 r. w wyniku reorganizacji terytorialnej Polski zlikwidowano gmin ę Pasynki. W czasie okupacji niemieckiej w Pasynkach działała szkoła dwuklasowa. Nauczycielem był Piotr Kisiecki. W 1952 r. w Pasynkach znowu ustanowiono siedzib ę gminy, w skład której wchodziło 10 miejscowo ści. W dwa lata pó źniej utworzono tu siedzib ę Gromadzkiej Rady Narodowej, która funkcjonowała do ko ńca 1972 r. Po wojnie w Pasynkach działała szkoła podstawowa oraz parafialna cerkiew prawosławna pod wezwaniem Narodzenia Św. Jana Chrzciciela oraz kaplica cmentarna pod wezwaniem Św. Anny. Kolejne dwie miejscowo ści, tj. Pietrzykowo Goł ąbki i Wyszki powstały w wyniku wyodr ębnienia z dawnej wsi Pietrzykowo dwóch mniejszych jednostek osadniczych. Nazwa pochodzi od imienia Pietrzyk. Najpewniej miało to miejsce na przełomie XVI i XVII w. Pierwotnie cały maj ątek nale żał do rodziny Pietrzykowskich herbu Godziemba, wzmiankowanych w źródłach ju ż w pocz ątkach XVI w. W 1615 r. Andrzej Pietrzykowski, syn Michała, sprzedał cz ęść Pietrzykowa osadnikom z drobnej szlachty. Kilku innych Pietrzykowskich wzi ęło udział w elekcjach królewskich w XVII i XVIII w. W XIX w. przynajmniej niektórzy zdołali udowodni ć swoje prawa szlacheckie. Był nim np. Ignacy Pietrzykowski podoficer wojska carskiego, który twierdził, że był potomkiem Wojciecha żonatego z Franciszk ą Toczysk ą. Ojcem Wojciecha był Karol, tego ojcem Marek - elektor królewski z 1733 r. i dziedzic cz ęś ci wsi Pietrzykowo Goł ąbki. Pod koniec XIX w. te drobnoszlacheckie miejscowo ści le żały w gminie Dubia żyn. Pietrzykowo Goł ąbki liczyło 50 dziesi ęcin ziemi, a Pietrzykowo Wyszki 90 dziesi ęcin ziemi. Pietrzykowo Goł ąbki w 1921 r. liczyły 18 domów i 87 mieszka ńców, natomiast Wyszki 10 domów i 43 mieszka ńców. Dominowali tu katolicy i Polacy. Miejscowo ści nale żały do gminy Łubin. W 1954 r. Pietrzykowo Goł ąbki stało si ę siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej, która istniała do ko ńca 1959 r. Nast ępnie została poł ączona z gromady Mokre tworz ąc jedn ą gromad ę Piliki. Na południe i wschód od Pietrzykowa Wyszki powstały po wojnie skupiska domów zwane Koloni ą Pietrzykowo Wyszki. Pietrzykowo Wyszki dzieliły administracyjne dzieje sąsiedniego Pietrzykowa. Piliki s ą nast ępn ą miejscowo ści ą, której pocz ątki przypadaj ą na przełom XV i XVI w. Nazwa wywodzi si ę od nazwy osobowej Pilik, lub Pilip, Pilipko, i jest odpowiednikiem imienia Filip. W 1576 r. Piliki były siedzib ą wójtostwa przy folwarku Stołowacz. Wie ś liczyła 46 włók średnio żyznego gruntu. Do wójta nale żały 2 włóki ziemi, które były zwolnione z czynszu, natomiast 6 włók było osadnych. Na pozostałych 38 włókach pracowali chłopi ci ągli (tzw. robotni). W 1602 r. Piliki zostały spustoszone przez żołnierzy stacjonuj ących w okolicy. Do ko ńca XVIII w. wie ś stanowiła własno ść królewsk ą, a nast ępnie przeszła w posiadanie rz ądu zaborczego. Cz ęść ziemi sprzedano w r ęce prywatne. W ko ńcu XIX w. wie ś nale żała do gminy Malesze i obejmowała 854 dziesi ęciny ziemi, a folwark Ostaszewiczów liczył 42 dziesi ęciny ziemi. W okresie mi ędzywojennym wie ś była poło żona w gminie Łubin, miała od 60 do 65 domów i od 330 do 390 mieszka ńców (połowa Polaków i połowa Białorusinów, w 2/3 prawosławnych). W 1959 r. Piliki zostały siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej, która istniała do 1972 r., a nast ępnie weszły w skład gminy Bielsk Podlaski. Geneza wsi Pilipki si ęga przełomu XV i XVI w. Nazwa miejscowo ści pochodzi od ruskiej nazwy osobowej Pilipko. Na przełomie XVI i XVII w. wie ś nosiła nazwy Podrzecze lub Porzecze, a to za spraw ą jej poło żenia w pobli żu rzeki Łoknicy, lewego dopływu Narwi. W 1576 r. Pilipki nale żały do wójtostwa zubowskiego przy folwarku U żyki i obejmowały 30 włók dobrej ziemi. Ju ż w pocz ątkach XVI w. istniał tu młyn na rzece Łoknicy, który pod koniec tego stulecia rozbudowali miejscowi młynarze Iwasko i Omelian. W 1602 r. wie ś dotkn ęła kl ęska rabunku ze strony żołnierzy stacjonuj ących w okolicy. A ż do czasów rozbiorów maj ątek ten był własno ści ą królewsk ą, a od ko ńca XVIII w. rz ądow ą. Pod XIX w. mieszka ńcy wsi uprawiali 481 dziesi ęcin ziemi, i administracyjnie przynale żeli do gminy Pasynki. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego wie ś liczyła od 17 do 20 domostw i od 90 do 110 mieszka ńców narodowo ści polskiej i wyznania prawosławnego. W okresie powojennym na północnych kra ńcach wsi powstała spółdzielnia produkcyjna. Od 1954 r. Pilipki weszły w skład gromady Zubowo, a z ko ńcem 1959 r. gromady Pasynki. Wie ś Ploski powstała pod koniec XV w. Nazwa pochodzi od nazwy topograficznej „plos” i mo że oznacza ć zatok ę, zakole rzeki, jezioro utworzone przez rozszerzenie si ę koryta rzeki, podmokła ł ąkę z wod ą. Źródła wzmiankuj ą wie ś jako zorganizowan ą jednostk ę w 1536 r. W 1574 r. miejscowo ść obejmowała 60 włók (2 włóki wójtowskie, i 2 ciesielskie). W 1575 r. mieszka ńcami wsi byli m.in. Damian Przystupa, Panasz Sienkowicz, Siemion, Josko, Sierchei, Mis, Onisko Puchaczowicz, Stah Siechen Lewoniowicz i Wasko Stupnikowicz. Informacje z 1576 r. podaj ą, że gleby Plosek były nieurodzajne. Przy wsi znajdował si ę zaścianek. W 1591 r. chłopi wsi Ploski zostali pozwani przez mieszka ńców Zubowa o zagarni ęcie 23 morgów i 20 pr ętów gruntu na Kletnem. Decyzja s ądu z 1591 r. przyznała jednak racj ę Ploskowianom i sporne pole przyznała im na własno ść . Uzasadniono to lepszym udokumentowaniem praw do gruntu, jego u żytkowaniem, oraz faktem, że roszczenia Zubowa opierały si ę na starszej lustracji. W XVIII w. we wsi powstała cerkiew prawosławna z parafi ą p.w. Przemienienia Pa ńskiego. W XIX w. pobudowano te ż dwie kaplice cmentarne. Pod koniec W koniec XIX w. Ploski nale żały do gminy Rajsk, miały 86 domów i 585 mieszka ńców gospodaruj ących na 1865 dziesi ęcinach ziemi. W okresie mi ędzywojennym we wsi było od 55 do 60 domów i od 352 do 370 mieszka ńców wyznania prawosławnego i narodowo ści białoruskiej. W 1954 r. utworzono gromad ę Ploski zło żon ą z miejscowo ści dawnej gminy Chraboły. W 1959 r. gromad ę t ę zlikwidowano, a jej obszar wł ączono do gromady Chraboły. Na północno-zachodnich kra ńcach wsi przy rzece Narew zało żono Koloni ę Ploski. Natomiast w pobli żu wsi na zachodnich jej kra ńcach powstała spółdzielnia produkcyjna. W czasach II wojny światowej miejscowa cerkiew prawosławna została przebudowana. Obecnie istnieje te ż kaplica cmentarna Św. Łukasza Ewangelisty. Plutycze s ą miejscowo ści ą zało żon ą w pocz ątkach XVI w. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Pluta. Z nakazu królowej Bony w połowie XVI w. wie ś, jako własno ść królewska, zastała przeorganizowana, dokładnie wymierzona i oddana w nowy zarz ąd. W drugiej połowie XVI w. Plutycze nadal były częś ci ą dóbr królewskich w ramach starostwa bielskiego. Wie ś obejmowała 64 włóki słabej ziemi uprawnej. W latach 1573-1574 ugorem pozostawało 11 i 1/6 włóki. Mieszka ńcami wsi byli w tym czasie m.in.: Malosz Klymowicz, Lewon Iwan, Perka, Sawka, Woskolej, Iwan Chrymowicz Ulyan Iwanowicz, Michał i Jaczko Rutycz. W 1602 r. wie ś została spustoszona przez rekwizycje żołnierskie. W XVII i XVIII w. Plutycze pozostawały domen ą królewsk ą w ramach starostwa bielskiego. Nast ępnie stała si ę własno ści ą rz ądow ą zaborców. Od 1861 r. miejscowo ść nale żała do gminy Rajsk. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego miejscowo ść przynale żała do gminy Wyszki, liczyła od 104 do 110 domów i od 480 do 520 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni i narodowo ści białoruskiej). W 1952 r. Plutycze stały si ę cz ęś ci ą gminy Chraboły. W 1954 r. weszły w skład nowo utworzonej gromady Strabla, a nast ępnie (od 1972 r.) do gminy Bielsk Podlaski. Pocz ątki wsi Podbiele si ęgaj ą czasów przełomu XV i XVI w. Nazwa pochodzi od poło żenia wsi nad rzek ą Biał ą, pod bielami, czyli bagnami. Najstarszy zapis źródłowy o miejscowo ści pochodzi z 1567 r. i dowodzi, że była to pierwotnie własno ść prywatna. Ju ż w tym okresie istniała tu cerkiew prawosławna. W XVII i XVIII w. stanowiła o środek parafii unickiej. W XIX w. parafia została przemianowana na prawosławn ą. Podbiele w przeszło ści nie było wsi ą, lecz folwarkiem dworskim. Chłopi folwarczni, którzy tu mieszkali nie użytkowali tylko sami ziemi. W XIX w. maj ątek folwarczny był własno ści ą rosyjskiej rodziny Żełtuchinych i liczył 269 dziesi ęcin gruntu. Miejscowa cerkiew u żytkowała 46 dziesi ęcin gruntu. W okresie mi ędzywojennym było tu tylko od 3 do 5 domów. W tym czasie dziedzicem wsi była Lidia Żełtuchina posiadaj ąca 300 ha gruntów w folwarku Podbiele. Istniał tez maj ątek licz ący prawie 200 ha nale żą cy do Moj żesza Simmera. W okresie II wojny światowej w Podbielu przeprowadzono parcelacj ę miejscowego folwarku. Chłopi folwarczni otrzymali działki licz ące do 3 ha. W 1876 r. pobudowano now ą parafialn ą świ ątyni ę prawosławn ą pod wezwaniem Św. Proroka Eliasza. Proniewice swymi pocz ątkami si ęgaj ą schyłku XV w. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Pro ń, Pronia, odpowiednika polskiego imienia Franciszek. Wie ś istniała ju ż w 1536 r. Z nakazu królowej Bony w połowie XVI w. wieś, jako własno ść królewska, zastała przeorganizowana, dokładnie wymierzona i oddana w nowy zarz ąd. W 1576 r. nale żała do wójtostwa Ha ćki przy folwarku Stołowacz. Jej grunty obejmowały 30 włók żyznej ziemi. W 1602 r. Proniewice uległy spustoszeniu przez wojska tu stacjonujące. A ż do rozbiorów wie ś była domen ą królewsk ą, a nast ępnie rz ądow ą. W 1888 r. Proniewice nale żały do 2 okr ęgu polskiego w gminie Rajsk. W okresie mi ędzywojennym wie ś liczyła od 40 do 45 domów i od 240 do 300 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni). Na północnych kra ńcach wsi istniał wiatrak. Do 1952 r. Proniewice wchodziły w skład gminy Bielsk, nast ępnie gminy Widowo, a od 1954 r. stały si ę cz ęś ci ą gromady Ha ćki. W 1959 r. wie ś wł ączono do gromady Chraboły. Rajsk został zało żony najprawdopodobniej w pierwszej połowie XVI w. Nazwa wsi pochodzi od słowa „raja” oznaczaj ącego „błoto”. Najstarsze przekazy źródłowe pochodz ą z 1523 r., i informuj ą o nadaniu „ziemi rajskiej” jednemu z mieszczan bielskich. Zapewne niedługo pó źniej powstała tu wie ś, któr ą z czasem wł ączono do starostwa bielskiego. Z czasem ulokowano tu tak że siedzib ę wójtostwa. Około 1570 r. powstała parafia greko- katolicka w Rajsku. Pierwsze informacje o drewnianej cerkwi pod wezwaniem Matki Bo żej Cierpi ącej pochodz ą z 1671 r. W 1576 r. wie ś obejmowała 51 włók średnio urodzajnej ziemi (2 włóki były wójtowskie, 1 nale żała do cerkwi i jedna do Michała - karła królewskiego). Przy wsi poło żone były 3 za ścianki. W 1597 r. chłopi z Rajska zaskar żyli dzier żawi ącą wie ś Ann ę Dominówn ę Szczawinsk ą, kasztelank ę ł ęczyck ą o narzucenie prac, krzywdy i inne przest ępstwa . S ąd przychylił si ę do pro śby poddanych, zachowuj ąc dawny wymiar pa ńszczyzny w wysoko ści 2 dni w tygodniu dla chłopów ci ągłych i 12 dni w roku dla chłopów osadnych, a tak że dawne „ czynsze, podwody, podró ża i inne popłatki ”. W 1602 r. Rajsk ucierpiał w wyniku grabie ży chor ągwi jazdy. A ż do rozbiorów wie ś była własno ści ą dóbr królewskich, nast ępnie maj ątek przeszedł w r ęce rz ądowe Prus i Rosji. W 1861 r. nast ąpiło uwłaszczenie tych ziem. Powołano te ż gmin ę Rajsk z siedzib ą w Ha ćkach. Na przełomie XIX i XX w. grunty wsi obejmowały 1413 dziesi ęcin ziemi chłopskiej i 85 cerkiewnej. W pierwszej połowie XIX w. władze carskie przemianowały miejscow ą parafi ę na prawosławn ą. W 1875 r. w Rajsku wybudowano te ż now ą cerkiew murowan ą i tam przeniesiono cudown ą ikon ę Matki Bo żej, która jednak zagin ęła bez śladu podczas I wojny światowej. W okresie mi ędzywojennym w miejscowo ści było od 70 do 75 gospodarstw i od 340 do 370 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławnych). W tym czasie funkcjonowały te ż dwa wiatraki we wsi. Ponadto w okresie tym Rajsk znany był ze swoich sympatii komunistycznych, czego dowodem było działanie tu komórki Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi. Jesieni ą 1934 r. ludno ść tej wsi na wezwanie komunistów zaprzestała płacenia podatków i odrabiania szarwarków. Doprowadziło to do star ć z policj ą, sterroryzowania wsi i aresztowania około 500 osób (inne źródła mówi ą o 1000 osób). Komunistyczne sympatie mieszka ńców wsi miały zawa żyć na tym, że Niemcy wybrali akurat Rajsk na miejsce pacyfikacji. Jednak bezpo średni ą przyczyn ą pacyfikacji miało by ć ostrzelanie niemieckiego samochodu osobowego 13 czerwca 1942 r. na drodze Chraboły- Rajsk przez partyzantów radzieckich pod dowództwem „Wasila”. W konsekwencji rankiem 16 czerwca 1942 r. na osobisty rozkaz Wernera Fromma - dowódcy Policji i SD na okr ęg białostocki wie ś została otoczona przez SS, Gestapo i i po selekcji mieszka ńców, rozstrzelano 149 osób. Pozostałych mieszka ńców wsi rozdzielono. Cz ęść wywieziono w okolice Bra ńska innych w okolice Bociek. W mi ędzyczasie Niemcy podpalili zabudowania wiejskie oraz zabytkow ą cerkiew i kaplic ę cmentarn ą. Przez długie powojenne lata wierni cerkwi prawosławnej nie mieli swojej świ ątyni. Dopiero na pocz ątku lat siedemdziesi ątych przeniesiono cerkiew wraz ikonostasem z powiatu tomaszowskiego i ustawiono na miejscu spalonej w 1942 r. Obecnie w Rajsku funkcjonuje parafia prawosławna pod wezwaniem Św. Apostołów Piotra i Pawła. W skład parafii wchodzi cerkiew w Rajsku, kaplica Św. Męczennicy Paraskiewy w Rajsku oraz kaplica Św. Apostoła Jana Teologa w Chrabołowskim Lesie. W 1962 r. w miejscu egzekucji mieszka ńców wsi przez wojska niemieckie wzniesiono pomnik wraz z pami ątkow ą płyt ą. W 1971 r. otworzono tutaj Izbę Pami ęci Narodowej. Ponadto Rajsk otrzymał Krzy ż Grunwaldu III klasy. Po wojnie w Rajsku działała szkoła podstawowa. Rzepniewo zało żono najprawdopodobniej na przełomie XV i XVI w. jako wie ś szlacheck ą. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Rzepa, Repa. W 1569 r. wymienieni s ą szlachcice z Rzepniewa, którzy wraz cał ą szlacht ą bielsk ą składali przysi ęgę na wierno ść królowi polskiemu. Kolejna wzmianka pochodzi ze spisu podatkowego z 1591 r., który informuje o wiosce Rzepnowo i 5 włókach szlacheckich w tej wsi. Osiadła tu szlachta przyj ęła nazwisko Rzepniewscy herbu Białynia i zało żyła tu swoje gniazdo rodowe. Według Herbarza hrabiego Uruskiego Rzepniewscy byli licznie notowani w Trybunale Lubelskim zapewne racji s ądzenia si ę z innymi szlachcicami. W pocz ątku XIX w. jeden z Rzepniewskich został wylegitymowany ze swojego herbu. W XVII w. wie ś nadal dzier żyła drobna szlachta. Z Rzepniewa wydzielono Rzepniewo Małe, które w nast ępnych latach przyj ęło nazw ę Bielanowszczyzna. W drugiej połowie XIX w. wie ś le żała w gminie Rajsk. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego wie ś przynale żała do gminy Dubia żyn, funkcjonowało 0d 8 do 10 domów i od 35 do 45 mieszka ńców (wszyscy katolicy). Cz ęść rodzin nosiła nazwisko Rzepniewscy. Po II wojnie niewielkie Rzepniewo stanowiło cz ęść wsi Chraboły i stanowiło cz ęść gromady Chraboły oraz gminy Chraboły (istniała do 1976 roku). Do dzi ś we wsi żyje kilka rodzin o nazwisku Rzepniewscy. Geneza wsi Saki ł ączy si ę rodem bojarów putnych Sakowskich, którzy najprawdopodobniej zało żyli wie ś pod koniec średniowiecza. W 1576 r. Saki były ju ż cz ęś ci ą wójtostwa hołodowkiego przy folwarku U żyki. Do wsi nale żało 10 włók średnio żyznej ziemi. Na podstawie pisma królowej Bony z 2 włók na osadzie płacono mniejszy podatek. Jedn ą włók ę uprawiał piwowar, kolejn ą słodownik. Pozostałe 6 włók u żytkowali słudzy putni. W 1602 r. wie ś została zrabowana przez żołnierzy tu stacjonuj ących. W 1772 r. Saki były wsi ą czynszow ą starostwa bielskiego przy dworze Hołowiesk, a jej mieszka ńcy byli zobowi ązani do rozwo żenia listów i zwolnieni z pracy na polach folwarcznych. Z tytułu użytkowania ziemi królewskiej płacili czynsz. Pod koniec XIX w. wie ś nale żała do gminy Orla. W okresie mi ędzywojennym wie ś liczyła od 38 do 45 domostw i od 135 do 150 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni). W tym czasie Saki poło żone były w gminie Pasynki. Na południowych kra ńcach wsi istniał wiatrak. W latach 1952-1954 Saki wchodziły w skład gminy Pasynki, a nast ępnie gromady Pasynki. Wie ś Sierakowizna powstała w drugiej połowie XVII w. na skutek wydzielenia cz ęś ci gruntów z maj ątku Łubin, nale żą cych do rodu Łubów herbu Lubicz. Ow ą cz ęść ziemi dziedziczył szlachcic o nazwisku Sierakowski i od jego nazwiska powstała osada zwana Sierakowizn ą. Jeszcze w XIX w. wiosk ę zwano Łubin Sierakowszczyzna, która liczyła 367 dziesi ęcin gruntu. Wie ś zamieszkiwała drobna szlachta. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego w Sierakowi źnie funkcjonowało od 7 do 10 domów i od 60 do 80 mieszka ńców (wi ększo ść katolików). Po II wojnie wie ś nale żała do gminy Łubin Ko ścielny (1952-1954), a nast ępnie gromady Łubin Ko ścielny. Skrzypki Małe i Du że pierwotnie stanowiły jedn ą wie ś Skrzypki, której pocz ątki przypadaj ą na wiek XV. Zało żone zostały przez niejakiego Skrzypka wywodz ącego si ę z drobnej szlachty mazowieckiej. Z czasem przyw ędrowali tu inni mniej zacni rycerze z Mazowsza, którzy si ę tu osiedlili. drobn ą szlacht ę przybyła tu z Mazowsza. W Skrzypkowie swoje gniazdo rodowe zało żyli te ż Skrzypkowscy herbu Sław ęcin. W czasie przegl ądu pospolitego ruszenia z 1528 r. w ziemi bielskiej wymienia si ę te ż Seło Skripkowo Zemiane. W XVII w. Skrzypki stanowiły jeszcze jedn ą miejscowo ść zamieszkał ą przez drobn ą szlacht ę. Podział na dwie osady nast ąpił najprawdopodobniej w XVIII w. W XIX w. istniały ju ż na pewno Skrzypki Małe i Skrzypki Du że. Obydwie wsie w 1861 r. znalazły si ę w gminie Malesze. W okresie mi ędzywojennym w Skrzypkach Małych istniało od 19 do 22 domów i od 80 do 100 mieszka ńców (wi ększo ść katolików), a Skrzypkach Wielkich było od 22 do 28 domów i od 122 do 145 mieszka ńców (wi ększo ść katolików). Obydwie wsie nale żały do gminy Łubin. Do 1954 r. Skrzypki nale żały do gminy Łubin. W latach 1954- 1959 wchodziły w skład gromady Pietrzykowo Goł ąbki, a w 1960 r. znalazły si ę w gromadzie Łubin. Sobótka została zało żona w XVII w. w ramach dóbr starostwa bielskiego. Nazwa wsi pochodzi od dnia tygodnia soboty, w którym to dniu zapewne odbywał si ę tutaj targ. W źródłach wie ś wzmiankowana jest w 1676 i 1772 r. A ż do czasów rozbiorów miejscowo ść stanowiła domen ę królewsk ą starostwa bielskiego. W pierwszej połowie XIX w. Sobótka trafiła w r ęce prywatne lub w dzier żaw ę do Bolesława Ołdakowskiego, naczelnika powsta ńczego powiatu bielskiego w czasie powstania styczniowego 1863 r. St ąd kierowano powstaniem w powiecie bielskim. Pod koniec XIX w. Sobótka nale żała do 1 okr ęgu polskiego w gminie Pasynki. W czasach mi ędzywojnia nadal była w gminie Pasynki, liczyła od 18 do 20 domów i od 95 do 110 mieszka ńców (wi ększo ść katolików). Najwi ększym wła ścicielem ziemskim w tej miejscowo ści w tym okresie był Józef posiadaj ący 51 ha. W 1944 r. rozparcelowano maj ątek Sobótka, le żą cy w połowie drogi mi ędzy wsi ą Sobótka i Hryniewiczami Małymi. Obecnie ten teren zwany jest Koloni ą Sobótka. Po II wojnie Sobótka została wł ączona do gromady Kotły, a w 1959 r. ta gromady Pasynki. Geneza wsi Stołowacz si ęga pó źnego średniowiecza i zwi ązana jest z dawnym folwarkiem królewskim. Nazwa wsi pochodzi od przymiotnika „stołowy”, „stołowaty”, czyli „płaski”, „równy” i odnosi si ę do topografii terenu. Wie ś rozwin ęła si ę z dawnego folwarku królewskiego, przy którym w 1576 r. było 20 gospodarstw ogrodników (zagrodników –czyli chłopów niepłac ących czynszu ani daniny z uprawianej przez siebie ziemi, a jedynie zobowi ązani do pracy na folwarku). W Stołowaczu gospodarowali oni na 60 morgach i pracowali na folwarku. Według lustracji z 1576 r. folwark ten obejmował 24 ½ włóki ziemi w trzech cz ęś ciach. Hodowano tu bydło i owce. W latach 1575-1576 pogłowie wyniosło 80 krów, 90 sztuk owiec i 40 jagni ąt. Na stół królewski wysyłano z tego czwart ą cz ęść . Stołowacz był jednym z 3 folwarków w starostwie bielskim i nale żało do niego 7 wójtostw – haczkowskie, z 3 wsiami, rajskie z 2 wsiami, płoskowskie z 2 wsiami, lutyckie z 6 wsiami, antonowickie (dzi ś Ryboły) z 2 wsiami, pawłowskie z 3 wsiami i tro ścianickie z 3 wsiami. Jest to podział typowy dla dóbr królewskich, w których wójt pełni funkcje przede wszystkim sądownicze. W 1602 r. folwark został rozgrabiony przez żołnierzy stacjonuj ących w okolicy. W XVII i XVIII w. folwark ten nadal funkcjonował przynosz ąc dochody starostwu bielskiemu. Nieopodal folwarku było osiedle zamieszkałe przez ogrodników (zagrodników). Po rozbiorach, za czasów pruskich (1795-1806) Stołowacz był głównym o środkiem dóbr rz ądowych w powiecie bielskim. St ąd zarz ądzano dobrami rz ądowymi w całym powiecie bielskim. Rozwini ęto tu równie ż drobny przemysł. W pierwszej połowie XIX w. folwark ten został rozparcelowany i stał si ę samodzieln ą wsi ą. Pod koniec XIX w. Stołowacz le żał w gminie Rajsk. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego miejscowo ść liczyła od 8 do 12 domów i od 56 do 70 mieszka ńców (głównie katolików). Do 1952 r. Stołowacz stanowił cz ęść gminy Wyszki, a nast ępnie gminy Chraboły. W 1954 r. wie ś znalazła si ę gromadzie Mulawicze, a od pocz ątku lat w gromadzie Strabla. W latach 1973-1976 Stołowacz nale żał znowu do gminy Chraboły, a od 1976 r. wszedł do gminy Bielsk Podlaski. Pocz ątki wsi Stryki si ęgaj ą schyłku średniowiecza. Nazwa pochodzi od gwarowego „stryk”, oznaczaj ącego stryja. Pierwotnie wie ś nazywała si ę Młodzianowo, (od nazwy osobowej „młodzian”). Najprawdopodobniej na przełomie XV i XVI w. wie ś została nadana przez króla wraz z innymi maj ątkami na rzecz miasta Bielska. W 1576 r. miejscowo ść nale żała do Bielska, a jej mieszka ńcy mieli status mieszczan. Wie ś liczyła 43 włóki nieurodzajnej ziemi. Podobnie było w 1602 r. W XVII w. zmieniono nazw ę tej wsi z Młodzianowa na Stryjki. A ż do XIX w. Stryki stanowiły własno ść miejsk ą. W 1798 r. wioska liczyła 184 włóki ziemi uprawnej i 81 gospodarzy. Pod koniec XIX w. wie ś nale żała do gminy Malesze. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego Stryki le żały w gminie Łubin. Funkcjonowało od 40 do 50 domów mieszkalnych i żyło od 200 do 240 osób (w ¾ prawosławnych). W tym czasie okresie działał młyn i 3 wiatraki. W latach 1954-1959 Stryki nale żały do gromady Malinowo, a nast ępnie zostały wł ączone do gromady Augustowo. W pobli żu tej wsi znajduje si ę zbiorowa mogiła powsta ńców styczniowych 1863 r. Stupniki powstały w XVI w. jako jedna z domen własno ści królewskiej. Podwalin ą wsi była osada młynarska funkcjonuj ąca ju ż w połowie tego stulecia. W 1560 r. źródła wymieniaj ą młyn stupnicki. W 1574 r. przy Stupnikach było 48 mórg nieurodzajnej ziemi, z której starostwo bielskie miało problemy ze ści ąganiem czynszu i innych podatków. W 1602 r. wie ś została spustoszono w wyniku stacjonuj ących tu wojsk. W XVII i XVIII w. wie ś nadal była własno ści ą królewsk ą, a po rozbiorach stała si ę domen ą rz ądow ą. W 1880 r. Stupniki poło żone były w gminie Klejniki. W okresie mi ędzywojnia miejscowo ści le żała w gminie Pasynki. Istniało od 15 do 20 domów i żyło od 80 do 120 mieszka ńców (głównie prawosławnych). Po II wojnie Stupniki stanowiły cz ęść wsi Ko żyno. W latach 1952-1954 miejscowo ść nale żała do gminy Pasynki, a od 1954 r. do gromady Zubowo. Z ko ńcem 1959 r. Stupniki wł ączono do gromady Pasynki. Szastały s ą miejscowo ści ą, która pierwotnie nazywała si ę Kosczyno b ądź Koszczyno , (nazwa osobowa od Kosek, Kosak lub Koszko). Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1528 r., kiedy wymieniona jest w śród wiosek zało żonych w ramach dóbr królewskich starostwa bielskiego, a nast ępnie przekazana na rzecz miasta Bielska. Nazwa Szastały pojawiła si ę w drugiej połowie XVI w. i pochodzi od nazwy rodowej osobowej Szastało, Szastała. Wiadomo, że w 1565 r. Szastało był mieszka ńcem wsi Bagno, a w 1577 r. Matys Szastała mieszkał w Rajgrodzie. Źródła podaj ą, że w 1576 r. Szastały liczyły 29 włók żyznej ziemi, a mieszka ńcy płacili czynsz na rzecz starostwa bielskiego. Z 1798 r. pochodz ą informacje obszarze wsi Szastały, który wynosił 201 włók ziemi uprawnej. We wsi żyło 65 gospodarzy. W drugiej połowie XIX w. Szastały le żały w gminie Malesze. W okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego miejscowo ść liczyła od 14 do 40 domów oraz od 126 do 350 mieszka ńców (głównie wyznania prawosławnego). Na północnych i południowych kra ńcach wsi działały wiatraki. W 1952 r. Szastały wł ączono do gminy Augustowo, a nast ępnie w 1954 r. weszły w skład gromady Pietrzykowo. W 1959 r. gromada ta weszła w skład gromady Piliki. W Szastałach jest obecnie kaplica Ikony Matki Bo żej „Sporitielnica chliebow”. Treszczotki zało żono w ramach dóbr królewskich starostwa bielskiego. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Treszczotko i najprawdopodobniej odnosiła si ę jednego z pierwszych kolonizatorów tej okolicy. W 1576 r. osada liczyła 4 włókami średnio urodzajnej ziemi. Zamieszkiwała tu zapewne wył ącznie ludno ść chłopska, na co wskazuje wysoko ść płaconego czynszu. W 1602 r. Treszczotki zostały spustoszone przez wojsko tu obozuj ące. Aż do rozbiorów wie ś wchodziła w skład dóbr królewskich w ramach starostwa bielskiego. Nast ępnie do 1861 r. osada była w składzie dóbr rz ądowych. W 1892 r. Treszczotki le żały w gminie Klejniki. W okresie mi ędzywojnia poło żone były w gminie Pasynki, liczyły 11 do 13 domów i od 45 do 60 mieszka ńców (głównie prawosławnych). W latach 1952-1954 Treszczotki przynale żały gminy Pasynki, a nast ępnie do gromady Pasynki. Pocz ątki wsi Truski si ęgaj ą czasów XV w. i zwi ązane s ą z drobnoszlacheck ą rodzina z Mazowsza, która osiedliła si ę w okolicy Koszewa. Na gruntach tej ostatniej wsi Wojciech zwany Truskiem zało żył swoja wie ś Truski. Jego potomkowie Paw i Jan Wojtkowicze Truskow s ą wymieniani w przegl ądzie pospolitego ruszenia z 1528 r. W nast ępnych latach Truski rozwin ęły si ę jeszcze bardziej, całkowicie odł ączaj ąc si ę od Koszewa. Jako samodzielna wie ś Truski s ą wymieniane w 1567 r., miejscowa za ś szlachta przyj ęła nazwisko Truskowscy. Zwano ich tak że Chrz ąszczami. Piecz ętowali si ę herbem Trzaska. W XVII w. była to jeszcze wie ś drobnoszlachecka, z czasem jednak utworzono tu większy maj ątek ziemski z folwarkiem. Pod koniec XIX w. funkcjonowały folwark i wie ś Truski (lub Truski Chrz ąszcze). Stan taki wyst ępował tak że w okresie dwudziestolecia mi ędzywojennego. Wie ś liczyła wówczas od 32 do 40 domów i od 168 do 200 mieszka ńców (wszyscy katolicy). W folwarku nale żą cym do Kazimierza Piaskowskiego funkcjonowały 3 domy i około 20 mieszka ńców. Miejscowo ść nale żała do gminy Łubin. Po II wojnie pod wsi ą powstały w liczne gospodarstwa kolonijne, zapewne na miejscu dawnego maj ątku. Ostatnim wła ścicielem tego maj ątku był W. Zakrzewski. W 1952 r. Truski le żały w gminie Łubin Ko ścielny, a dwa lata pó źniej weszły w skład gromady Łubin Ko ścielny. Geneza Widowa si ęga przełomu XV i XVI w. i zwi ązana jest z czasem lokacji Bielska na prawie magdeburskim, kiedy to miasto zostało uposa żone kilkoma wsiami w tym tak że Widowem, które w tym czasie nazywało si ę Stanisławowem. Obydwie nazwy pochodz ą od imion (Wida i Stanisław). W 1501 r. wójt bielski Jakub Hoppen otrzymał w do żywotnie władanie Widowszczyzn ę i Zawidowszczyzn ę. Takimi nazwami okre ślano uroczyska poło żone w pobli żu wsi. W 1576 r., jak podaja źródła, w Stanisławowie były grunty miejskie. Wie ś liczyła 74 włóki urodzajnej ziemi, (w tym 6 nale żą cych do wójta i 3 stanowi ące uposa żenie szpitala). Przy wsi znajdowały si ę 2 przysiółki. W 1602 r. obszar wsi nie uległ zmianie. W drugiej połowie XVII w. nast ąpiła zmiana w nazewnictwie tej miejscowo ści - Stanisławowo zast ąpiono Widowem. Natomiast miejscowe uroczysko od pocz ątku XVII w. u żytkował Jan Lubmajer z Bielska i zacz ęto je nazywa ć Lubmajerowizn ą. Aż do pocz ątków XIX w. Widowo było własno ść mieszczan bielskich. W 1798 r. liczyło 205 włók ziemi, mieszkało tu 90 gospodarzy. Jeszcze w ko ńcu XIX w. Widowo było okre ślane maj ątkiem miasta Bielska. W tym czasie wie ś nale żała do gminy Pasynki i liczyła 412 dziesi ęcin gruntów. W okresie mi ędzywojennym wie ś nadal była poło żona w gminie Pasynki. Liczyła od 104 do 112 domów i od 445 do 490 osób (wi ększo ść prawosławni). Funkcjonował zakład skupu zbo ża, wiatrak. Wie ś wyró żniała si ę regularn ą zabudow ą, będącą pozostało ści ą po pomiarze włócznej z XVI w. W 1952 r. Widowo zostało siedzib ą urz ędu gminy w skład której wchodziły: Hryniewicze Du że, Kotły, Proniewicze, Widowo, Hołody i Parcewo. Gmina Widowo została zlikwidowana w 1954 r. Po II wojnie Widowo stało si ę praktycznie przedmie ściami Bielska Podlaskiego. Obecnie w Widowie jest samodzielna parafia prawosławna pod wezwaniem Kaspierowskiej Ikony Matki Bo że. Pocz ątki wsi Woronie najprawdopodobniej si ęgaj ą XIV w., kiedy to zamieszkiwali tu bowiem ruscy bojarzy zobowi ązani do obrony grodu bielskiego. Nazwa wsi pochodzi od miejsca, gdzie zbierały si ę wrony. W 1569 r. król Zygmunt August nadał tutejszym bojarom prawa szlacheckie. W nast ępnych latach była to wioska drobnoszlachecka. Status taki utrzymała w XVII i XVIII w. Równie ż dane z XIX w. potwierdzaj ą drobnoszlachecki charakter wsi. Pod koniec XIX w. Woronie liczyło 137 dziesi ęcin gruntu. W okresie mi ędzywojennym miejscowo ść liczyła kilkana ście domów i około 80 mieszka ńców (wszyscy katolicy). W latach 1952-1954 wie ś należała do gminy Augustowo, a nast ępnie do gromady Augustowo. Z ko ńcem 1969 r. Woronie znalazło si ę w składzie gromady Bielsk Podlaski. Geneza wsi Zawady przypada na schyłek średniowiecza i zało żona była najprawdopodobniej przez drobn ą szlacht ę katolick ą. W 1528 r. źródła wzmiankuj ą t ę osad ę, jako wie ś rycersk ą w ziemi bielskiej. Z nakazu królowej Bony w połowie XVI w. wie ś odprowadzała dziesi ęcin ę na rzecz ko ścioła parafialnego w Bielsku do którego przynale żała. Zawady od pocz ątku XVI w. s ąsiadowały z dobrami nale żą cymi do rodziny Sapiehów (Knorydy). Za czasów mo żnego Iwana Sapiehy organizuj ącego swoje dobra, doszło do zaj ęcia przez niego cz ęś ci gruntów Zawad. Sprawa trafiła przed s ąd królewski i ten przekazał sporny grunt na rzecz Sapiehów. Zapewne miejscowy ród szlachecki przyj ął nazwisko Zawadzki, by ć mo że herbu Jastrz ębiec. Zawadzcy, drobni szlachcice mieszkali tu przez cały okres Rzeczpospolitej szlacheckiej. W końcu XIX w. była to tak zwana „ okolica szlachecka” , w powiecie bielskim, w gminie Malesze. W tym czasie wie ś liczyła 170 dziesi ęcin ziemi. W okresie mi ędzywojennym w Zawadach było od 31 do 40 domów i od 160 do 200 mieszka ńców (wi ększo ść katolicy). Wie ś w tym czasie nale żała do gminy Łubin Ko ścielny. W latach 1934-1954 Zawady nale żały do gminy Dobromil, a nast ępnie stały si ę cz ęś ci ą gromady Pietrzykowo Goł ąbki i Piliki. Zubowo najprawdopodobniej powstało w pocz ątkach XVI w. Nazwa wsi pochodzi od dawnego imienia Zub. W 1575 r. miejscowo ść wchodziła w skład dóbr królewskich starostwa bielskiego. W tym czasie chłopów z tej wsi zwolniono od czynszu, gdy ż zbo że zniszczył grad. W 1576 r. obszar wsi wynosił 50 włók żyznej ziemi (2 włóki wójtowskie, zwolnione od czynszu). W tym czasie Zubowo było te ż siedzib ą wójtostwa przy folwarku Użyki. A ż do rozbiorów Zubowo stanowiło cz ęść dóbr królewskich starostwa bra ńskiego, które nast ępnie stały si ę własno ści ą rz ądow ą pa ństw zaborczych. W drugiej połowie XIX w. miejscowo ść nale żała do gminy Pasynki i obejmowała 1042 dziesi ęciny ziemi. W okresie mi ędzywojennym wie ś nadal le żała w gminie Pasynki, liczyła od 55 do 90 domów i od 280 do 430 mieszka ńców (wi ększo ść prawosławni).W tym czasie istniał te ż sklep spo żywczy, dwa wiatraki. W 1952 r. Zubowo zostało siedzib ą Gromadzkiej Rady Narodowej, a w 1959 r. ją zlikwidowano a jej obszar wł ączono do gromady Pasynki. W okresie powojennym wokół Zubowa powstały nowe kolonie. Na południe od wsi zało żono spółdzielni ę produkcyjn ą.

III. Tradycje heraldyczne Gminy Bielsk Podlaski

Gmina Bielsk Podlaski, jako jednostka samorz ądu terytorialnego nie posiada tradycji heraldycznych. Podczas zaborów i w okresie Ksi ęstwa Warszawskiego na piecz ęciach urz ędowych oraz oznakach urz ędników gmin stosowana była symbolika pa ństwowa. Używano pocz ątkowo piecz ęci z wizerunkiem Orła Polskiego, a od połowy XIX w., piecz ęci z orłem rosyjskim (godłem carskim). Po odzyskaniu niepodległo ści, do 1939 r. urz ąd gminy używał piecz ęci z wyobra żeniem Orła Polskiego. W okresie II wojny światowej i okupacji sowieckiej i niemieckiej na piecz ęciach urz ędowych widniały godła okupanta. Po II wojnie światowej, od 1945 r. w przypadku Rad Narodowych, (w tym tak że Gminnych), wprowadzono do u żytku piecz ęcie z godłem pa ństwa polskiego. Jedynie na pocz ątku okresu Ksi ęstwa Warszawskiego i niedługo po nim, wójtowie posługiwali si ę piecz ęciami zindywidualizowanymi, np. piecz ęci ą z nazwiskiem wójta lub z jego inicjałami. Z racji tego, i ż obecne terytorium gminy Bielsk Podlaski dawnej rozdzielone było na mniejsze jednostki gminne i gromadzkie, nie wykształcił si ę jeden o środek, który spełniałby funkcje o środkowe Gminy. Ponadto na terenie dzisiejszej Gminy od średniowiecza nie było te ż jednej instytucji stabilizuj ącej funkcje o środkowe Gminy w postaci np. parafii, gdy ż na przestrzeni XV-XX w. na obszarze tym funkcjonowało i cz ęś ciowo nadal funkcjonuje kilka parafii rzymsko-katolickich i prawosławnych oraz unickich. Przyst ępuj ąc do tworzenia współczesnego znaku samorz ądowego w postaci herbu Gminy Bielsk Podlaski, poszukiwania materii dla tego zadania nale ży odnie ść do znaków heraldycznych instytucji tworz ących jej funkcje o środkowe, kontynuowane do dnia dzisiejszego. Te za ś niezawodnie zwi ązane były z miastem Bielsk Podlaski, obecn ą stolic ą tak że gminy wiejskiej. Jednym z motywów przy komponowaniu herbu Gminy mo że by ć równie ż wzi ęcie pod uwag ę herbów pierwotnych wła ścicieli tych ziem wchodz ących w skład dzisiejszej Gminy tj. ksi ążą t mazowieckich, ksi ążą t litewskich, Krzy żaków, królów polskich, rodów rycerskich herbu: Lubicz, Godziemba, Jastrz ębiec, Lis, Nał ęcz, Przeginia, Nieczuja, Trzaska, Rawicz, Kuszaba, Białynia, Sławęcin i in. Ponadto niektóre miejscowo ści nale żały do miasta królewskiego Bielska. W okresie XIII-XIX w. dobra te stosunkowo cz ęsto zmieniały te ż swoich wła ścicieli poza kilkoma wyj ątkami. Ewentualny wybór motywu spo śród w/w z uwagi na du żą liczb ę wła ścicieli poszczególnych dóbr nie jest rozwi ązaniem zupełnie trafnym. Jedyne posuni ęcie, które wydaje si ę w pełni uzasadnione, to wykorzystanie herbu Lubicz rodziny Łubów – wła ścicieli Łubina – gniazda rodowego tej rodziny, oraz Baniek, Brze ścianki, Sierakowizny, Rudołtów i in., która najdłu żej posiadała maj ątki ziemskie na obszarze Gminy, i która miała najwięcej zasług dla regionu (m.in. wyjednanie u króla przywilejów szlacheckich, urz ędów, instytucji, lokacje wsi, fundacje ko ściołów parafialnych, budowa dworów, pełnienie wysokich stanowisk w województwie, starostwie, mie ście). Tworzywa do kreacji herbu Gminy nale ży szuka ć zatem w tej materii. Wobec powy ższego postanowiono oprze ć ikonografi ę projektu herbu Gminy na przesłankach natury historycznej i heraldycznej. Najbardziej wskazan ą drog ą kreacji herbu Gminy Bielsk Podlaski jest odwołanie si ę do godła szlacheckiego herbu Lubicz rodziny Łubów, przedstawiaj ącego w polu bł ękitnym podkow ę srebrn ą barkiem do góry z krzy żem kawalerskim za ćwieczonym na barku i takim ż samym krzy żem w środku.

(Zob. T. Gajl, Herbarz Polski od średniowiecza do XX wieku , Gda ńsk 2007, s. 204).

Ponadto naturalnym tworzywem dla projektu herbu Gminy Bielsk Podlaski mo że by ć tak że wykorzystanie motywu z godła piecz ęci miejskich Bielska Podlaskiego ukazuj ącego od schyłku XV a ż do XX w. tura.

a) Piecz ęć herbowa Bielska 1577 r. b) Piecz ęć herbowa Bielska 1616 r. c) Piecz ęć miasta Bielska 1778 r.

d) Piecz ęć herbowa Bielska 1780 r. e) Piecz ęć herbowa Bielska 1782-1791 (Zob. E. Rimsa, Piecz ęcie miast Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego , Warszawa 2007, s. 305-312).

Wybór materii do projektów herbu Gminy Bielsk Podlaski z powy ższych źródeł jest zgodny z procesem tworzenia znaków samorz ądowych w okresie staropolskim, które niejednokrotnie w swojej tre ści odwoływały si ę do tych symboli. Ponadto symbol zwierz ęcy (tura) tak charakterystyczny dla regionu ziemi brzeskiej i Podlasia, wzbudza ogóln ą akceptacj ę lokalnego społecze ństwa i wzmacnia identyfikacj ę regionaln ą. Wyeksponowanie motywu głowy tura i podkowy – uszczerbionego godła z herbu Lubicz, w herbie Gminy Bielsk Podlaski staje si ę w pełni zasadne. Poł ączenie powy ższych motywów daje nam nowe godło herbu Gminy Bielsk Podlaski, które skomponowane zostało w czterech wersjach. Po konsultacjach z samorz ądem gminy i lokaln ą społeczno ści ą postanowiono przyj ąć rozwi ązania szczegółowe dla jednego wybranego projektu herbu i flagi. Idea projektu koncentrowa ć ma si ę na elementach cementuj ących i wyró żniaj ących społeczno ść Gminy.

IV. Propozycje desygnatów Gminy Bielsk Podlaski

1. Herb

Komponuj ąc projekt godła herbu dla Gminy Bielsk Podlaski starano si ę przestrzega ć wszystkich zalece ń zaproponowanych na I Krakowskim Kolokwium Heraldycznym w Krakowie w 1999 r. Projekt herbu zakłada umieszczenie godła w tarczy pó źnogotyckiej, zwanej te ż hiszpa ńsk ą. Tarcza ta jest zaokr ąglona od dołu o proporcjach wysoko ści do szeroko ści, jak 7 : 6. Herb Gminy Bielsk Podlaski jest nowym herbem samorz ądowym. Artystyczne wykonanie projektu herbu, flagi i pieczęci przygotowała artystka - grafik mgr Ewa Cyga ńska.

Społeczno ści i Władzom Gminy Bielsk Podlaski zaprezentowano kilka propozycji projektu herbu i flagi. Po konsultacjach ustalono, aby zaproponowa ć nast ępuj ący projekt herbu.

Projekt przedstawia podkow ę barkiem do góry b ędącą uszczerbionym godłem herbu szlacheckiego Lubicz Łubów, symbolizuj ącą te ż rolniczy charakter gminy oraz nawi ązuj ącą do terytorium gminy okalaj ącego miasto Bielsk Podlaski, oraz głow ę tura odnosz ącą si ę do heraldyki miejskiej Bielska Podlaskiego, ukazuj ącą cał ą posta ć tura, symbolizuj ącego zarazem puszcza ński charakter tych ziem. Społeczno ść i Władze Gminy zaakceptowały niniejszy projekt herbu.

Projekt herbu nale ży opisywa ć nast ępuj ąco: W polu czerwonym podkowa barkiem do góry srebrna (biała) (uszczerbione godło herbu szlacheckiego Lubicz Łubów), w środku której głowa tura czarna. (ilustracja 1a)

Symbolika herbu gminy Bielsk Podlaski ma podwójne znaczenie. Widniej ąca w herbie gminy srebrna podkowa z jednej strony odnosi si ę do uszczerbionego godła herbu szlacheckiego Lubicz rodziny Łubów. Łubowie od XV w. byli wielce zasłu żeni dla ziemi bielskiej (m.in. Piotr Łuba wyjednał u króla Aleksandra przywilej prawa polskiego dla szlachty podlaskiej, która od tej chwili posiadała własne s ądownictwo z s ądami ziemskimi i prawem do wybierania własnych urz ędników). W Łubinie te ż rodzina ta zało żyła swoje gniazdo rodowe i przez kolejne trzy stulecia dzier żyła maj ątek Łubin i inne okoliczne wsie (m.in. Ba ńki, Brze ścianka, Rudołty, Sierakowizna). Z drugiej strony podkowa nawi ązuje do rolniczego charakteru gminy oraz do faktu, i ż tereny gminy wiejskiej Bielsk Podlaski okalaj ąc miasto Bielsk Podlaski swymi konturami przypominaj ą podkow ę. Sama symbolika podkowy zwi ązana z pozytywnym aspektem symboliki konia, w wielu kulturach uchodziła za przynosz ącą szcz ęś cie, za ś zgubienie podkowy było zwiastunem nieszcz ęś cia. Podkowa w heraldyce polskiej symbolizuje opiekę przed złymi mocami oraz nieustaj ące szcz ęś cie. Wyst ępuje w ponad 20 herbach szlacheckich, m.in. Jastrz ębiec, Zagłoba, D ąbrowa, Doł ęga, Bałynia, Pobóg, Bo żawola, Łada, Lubicz, Ślepowron, Belina. Symbolika głowy tura w herbie gminy Bielsk Podlaski tak że ma podwójne znaczenie. Otó ż tur, b ędący wymarłym przodkiem bydła domowego widnieje na piecz ęciach herbowych miasta Bielsk pocz ąwszy od schyłku XV w. a ż po wiek XX. Umieszczenie wi ęc w godle wiejskiej gminy Bielsk Podlaski głowy tura jest swego rodzaju po średnim nawi ązaniem do nazwy gminy identycznej z nazw ą miasta. Z drugiej strony głowa tura nawi ązuje do pierwotnego, puszcza ńskiego charakteru ziemi bielskiej i Podlasia, zwierz ęcia które zostało dawno temu udomowione i słu żyło do ró żnych prac gospodarskich. Tur symbolizuje szlachetno ść , sił ę, moc, dzielno ść , pracowito ść , opieku ńczo ść .

Symbolika barw Oprócz godła istotnym elementem składowym herbu s ą barwy, zarówno godła, jak i pola tarczy, w którym jest ono umieszczone. Dla pola tarczy przyj ęto jedn ą barw ę - czerwon ą. Podkowa jest barwy srebrnej (białej) a głowa tura barwy czarnej. Barwy wyst ępuj ące w herbie Gminy Bielsk Podlaski dobrze wpisuj ą si ę w zespół polskich herbów pa ństwowych i samorz ądowych. Symbolika barw: - srebro – symbolizuje pi ęć cnót: czysto ść , niewinno ść , pokor ę, uczciwo ść , niepokalano ść , z ciał niebieskich – Ksi ęż yc, z żywiołów – wod ę, z dni tygodnia – poniedziałek; - czerwie ń – symbolizuje dwie cnoty: odwag ę i waleczno ść , z ciał niebieskich – Saturna, z żywiołów – ogie ń, z dni tygodnia – sobot ę. - czer ń – symbolizuje pokor ę, bogactwo, żałob ę, usposobienie melancholijne, z ciał niebieskich – Marsa, z żywiołów – ziemi ę, z dni tygodnia – wtorek; Symbolik ę poł ączonych barw z herbu Bielsk Podlaski, czyli czerwoną, srebrn ą i czarn ą, odczytywa ć mo żemy jako odwag ę, waleczno ść , dostoje ństwo, łaskawo ść , dobro ć, uczciwo ść .

Herb mo żna umieszcza ć na: sztandarze, fladze, (w cało ści lub godło), piecz ęciach urz ędowych i innych oznakach władz gminnych (wójta, jego zast ępcy, przewodnicz ącego rady i jego zast ępców, członków rady), na budynkach, które s ą siedzib ą władz samorz ądowych, a tak że we wn ętrzach tych że budynków, budynkach b ędących własno ści ą samorz ądu, na pismach, okoliczno ściowych drukach, wizytówkach władz samorz ądowych (za zgod ą rady, a tak że ni ższych urz ędników), na tablicach pami ątkowych fundowanych przez władze samorz ądu, słupach granicznych tzw. witaczach, pojazdach, transparentach umieszczanych przy drodze. U żywanie herbu przez osoby nieurz ędowe jest dopuszczalne za zgod ą Rady. Mo że ono mie ć jednak charakter tylko czasowy.

2. Flaga

Do głównych weksyliów samorz ądowych zaliczane s ą flagi. W świetle Ustawy z 29 grudnia 1998 r. „jednostkom samorz ądu terytorialnego” przysługuje prawo do u żywania flag. Flagi gminne powinny mie ć posta ć płachty barwionej w barwy herbu gminy, na któr ą mo że by ć nało żony herb, godło lub jego cz ęść . Flaga winna by ć przytwierdzona na stałe lub czasowo do drzewca, wci ągana po lince na maszt lub zawieszona swobodnie na lince. Flaga mo że istnie ć w nieograniczonej ilo ści egzemplarzy. Inaczej jest w przypadku chor ągwi, która jako hierarchicznie wy ższe rang ą weksylium, b ędące płatem w barwie pola tarczy z malowanym b ądź aplikowanym na ń godłem herbu bez tarczy, przytwierdzona jest na stałe do drzewca i wyst ępuje w kilku egzemplarzach. Współcze śnie zmierza si ę w kierunku scalania w jeden system znaków weksyliów i herbów. Obok flag składaj ących si ę jedynie z barwnych pasów, słupów itp., wyró żnia si ę tak że flagi urz ędowe, które stanowi ą swoiste poł ączenie tradycyjnej flagi z chor ągwi ą, gdy ż tworzy si ę je w oparciu o klasyczn ą flag ę, na któr ą nakłada si ę herb. W ten sposób obok flagi państwowej, b ędącej równocze śnie flag ą ogólnonarodow ą, rodzi si ę powoli nowy system flag terytorialnych. Proponuj ę przyj ęcie przez Rad ę flagi gminy (z herbem lub z godłem). Przy jej tworzeniu uwzgl ędni ć nale ży zasad ę tworzenia flag, a mianowicie powinna by ć skomponowana z barw heraldycznych (odpowiednikiem srebra jest biel, za ś złota barwa żółta). Flaga jest dwustronna, przy opisie uwzgl ędnia si ę jednak jej stron ę główn ą, okre ślon ą z perspektywy patrz ącego, tzn. odniesienia, gdy drzewce (maszt) znajduje się z jego lewej strony, a płat skierowany jest w praw ą stron ę. Na fladze nie umieszcza si ę żadnych innych napisów. Propozycje projektu flagi:

Projekt flagi opisuje si ę nast ępuj ąco: Flag ę stanowi poziomy płat materii o proporcji boków 5 : 8, umieszczony krótszym bokiem do drzewca o barwie czerwonej, na środku którego umieszczone jest godło Gminy Bielsk Podlaski. (ilustracja 1b)

Flag ę mo żna umie ści ć pionowo, ale w takiej sytuacji jej skraj górny przechodzi na lew ą stron ę. Flaga z godłem Gminy będzie nie tylko symbolem odró żniaj ącym dan ą wspólnot ę terytorialn ą od innych, ale tak że symbolem pozwalaj ącym lepiej identyfikowa ć si ę lokalnemu społecze ństwu. Zgodnie ze staropolsk ą tradycj ą weksylia samorz ądowe powinny by ć no śnikami manifestacji ich herbów. Zastosowanie flagi jest nast ępuj ące: podnosi si ę j ą przed budynkiem lub na budynku stanowi ącym siedzib ę władz samorz ądowych (np. ratusz) albo miejsce ich obrad lub przebywania. Flaga jest umieszczona po lewej stronie przed wej ściem głównym (od strony patrz ącego) na drzewc, lub osadzona powy żej flagi pa ństwowej, wojewódzkiej i powiatowej. Kolejno ść flag ustalona jest według hierarchii i jest nast ępuj ąca: flaga pa ństwowa, flaga wojewódzka, flaga powiatu, flaga gminy, flaga słu żbowa (stra ż, policja, poczta, bank, itp.; flagi inne (instytucji itp.). Rozwi ązania szczegółowe rozstrzyga protokół flagowy.

3. Piecz ęć Jednym z symboli samorz ądu terytorialnego w my śl woli ustawodawcy s ą piecz ęcie. Proponuj ę piecz ęcie urz ędowe z herbem lub godłem Gminy i majuskułowym napisem otokowym: RADA GMINY BIELSK PODLASKI, drug ą z napisem GMINA BIELSK PODLASKI oraz trzeci ą z napisem WÓJT GMINY BIELSK PODLASKI. Napisy s ą rozdzielone za pomoc ą stylizowanych a żurowych sze ścioramiennych gwiazdek. Typ czcionki – Century Expd BT. Otok zewn ętrzny ci ągły. Otok wewn ętrzny ci ągły (w wariancie tarcza herbowa). Średnica wszystkich trzech piecz ęci wynosi 36 mm. (Ilustracja 1 c).

Źródła i literatura

Źródła archiwalne:

- Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie – Akta Parafialne, Dzieka ńskie, Kurialne, Poklasztorne, „Judaica”, dotycz ące Unitów i likwidacji Unii; Pami ętników i Wspomnie ń, Starodruków; - Archiwum Urz ędu Gminy w Bielsku Podlaskim - Akta i dokumenty. - Archiwum Parafii rzymsko-katolickiej w Bielsku – akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii rzymsko-katolickiej w Łubinie Ko ścielnym - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii rzymsko-katolickiej w Wyszkach - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii rzymsko-katolickiej w Bo ćkach - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii prawosławnej w Bielsku - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii prawosławnej w Rajsku - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii prawosławnej w Hryniewiczach Wielkich - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii prawosławnej w Pasynkach - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Parafii prawosławnej w Podbielsku - akta metrykalne, kroniki, dokumenty lu źne; - Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie – Ksi ęgi grodzie i ziemskie bielskie; Lustracje województwa podlaskiego; Zbiór dokumentów pergaminowych, zbiór piecz ęci, - Archiwum Pa ństwowe w Białymstoku – Ksi ęgi grodzkie i ziemskie podlaskie 1640- 1697; Akta opieki szlacheckiej w powiecie Bielsk Podlaski 1864-1917; Akta gminy i gromady Bielsk Podlaski; Akta starostwa Powiatowego Bielsk Podlaski; Starostwo Powiatowe w Bielsku; Powiatowa Rada Narodowa w Bielsku; Akta post ępowania w sprawie rozparcelowania cz ęś ci maj ątku prywatnego Knorydy-Podle śne, gm. Dubia żyn; Akta Stanu Cywilnego parafii rzymsko-katolickiej w Bielsku, Łubinie Ko ścielnym oraz w Wyszkach i Bo ćkach Akta Stanu Cywilnego parafii prawosławnej w Bielsku, Rajsku, Hryniewiczach Wielkich, Pasynkach, Podbielsku; zbiory piecz ęci, zbiory kartograficzne; - Muzeum Narodowym w Krakowie - Biblioteka Czartoryskich w Krakowie – Dział rękopisów (dokumenty pergaminowe lu źne i odciski piecz ęci, wcierki) - Biblioteka Uniwersytetu Wile ńskiego – Dział r ękopisów (dokumenty lu źne i odciski piecz ęci, wcierki)

Źródła drukowane:

- Gumowski M., Herby miast województwa warszawskiego , Warszawa 1938. - Gumowski M., Najstarsze piecz ęcie miast polskich XIII i XIV wieku , Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 62 (1957), z. 2, Toru ń 1966. - Hupp O., Deutsche Ortswappen , Bremen 1915. - Hupp O., Die Wappen und Siegel der Deutschen Staedte: Flecken und Doerfr: nach amtlichen und archivalisch , Frankfurd/M 1898. - Katalog inwentarzy dóbr ziemskich XVI-XVIII w. sporz ądzony na podstawie ksi ąg grodzkich i ziemskich , oprac. zbiorowe, red. W. Maciejewska, Warszawa 1959. - Katalog miejscowo ści województwa podlaskiego . Podział terytorialny z dnia 01.01.1999, Białystok 1999. - Kodeks dyplomatyczny Polski , t. 1-3, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, Warszawa 1847-1854. - Ksi ęgi referendarii koronnej z czasów saskich. Sumariusz. (1698 – 1732), T. 1, Warszawa 1969. - Kuczy ński S.K., Polskie herby ziemskie. Geneza, tre ści, funkcje , Warszawa 1993. - Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, oprac . J. Topolski, J. Wi śniewski, Wrocław 1959. - Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego , wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858. - Piekosi ński F., Piecz ęcie polskie wieków średnich , Kraków 1899. - Rimsa E., Piecz ęcie miast Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego , Warszawa 2007. - Skorowidz Królestwa Polskiego czyli spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego ..., wyd. I. Zinberg, t. 1-2, Warszawa 1877. - Skorowidz miejscowo ści Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im wła ściwych i urz ędów oraz urz ądze ń komunikacyjnych , praca zbiorowa pod kier. T. Bystrzyckiego, Przemy śl–Warszawa 1933. - Spis miejscowo ści Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej , oprac. zbiorowe, Warszawa 1967. - Teki A. Pawi ńskiego , t. I-VII, Warszawa 1900-1905. - Urz ędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku , red. A. G ąsiorowski, Kórnik 1992. - Vossberg F.A., Wappenbuch der Städte der Grossherzogthums Posen , Berlin 1866. - Wittyg W., Piecz ęcie miast dawnej Polski , Kraków 1905. - Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowanych przez rz ądy zaborcze w latach 1773-1867, wyd. J. Iwaszkiewicz, Warszawa 1929. - Źródła dziejowe Polski, Mazowsze , wyd. A. Pawi ński, Warszawa 1883.

Źródła normatywne: - Ustawa z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach, Dziennik Ustaw PRL , R. 1978, Nr 31 z dnia 30 grudnia, poz. 130, art. 2-3. - Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie terytorialnym , Dziennik Ustaw RP, R. 1990, Nr 16 z dnia 19 marca, poz. 95, rozdz. 2, art. 18, ust. 13. - Ustawa z dnia 18 maja 1990 r. o zmianie ustawy o samorz ądzie terytorialnym oraz innych ustaw , Dziennik Ustaw RP, R. 1990, Nr 34 z dnia 26 maja, poz. 199, art. 2, ust. 2. - Ustawa z dnia 29 grudnia 1998 r. o zmianie niektórych ustaw w zwi ązku z wdro żeniem reformy ustrojowej pa ństwa , Dziennik Ustaw RP, R. 1998, Nr 162 z dnia 30 grudnia 1998 r., poz. 1126, art. 1 i art. 5. - Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie Komisji Heraldycznej , Dziennik Ustaw RP, R. 1999, Nr 70 z dnia 26 sierpnia, poz. 779. - Rozporz ądzenie Ministra Spraw Wewn ętrznych i Administracji z 20 stycznia 2000 w sprawie powołania Komisji Heraldycznej , Dziennik Ustaw RP, R. 2000, Nr 6 z dnia 31 stycznia, poz. 83.

Opracowania:

- Atlas historyczny Polski , red. W. Czapli ński, T. Ładogórski, Wrocław 1996. - Białostocczyzna 1944-1945 w dokumentach podziemia i oficjalnych władz , Warszawa 1998. - Biedermann H., Leksykon symboli , Warszawa 2004. - Bieniak J., Polskie rycerstwo średniowieczne. Wybór pism, Kraków 2002. - Biernacka M., Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu , Wrocław 1966. - Biłgorajski F., Pami ętnik w sprawie chłopskiej w roku 1863, Wrocław 1956. - Biskup M., Wojna trzynastoletnia , Gda ńsk 1965. - Bo ćkowski D., Społeczne i gospodarcze aspekty okupacji Białostocczyzny 1939-1941, [w:] Sowietyzacja i rusyfikacja północno-wschodnich ziemi II RP (1939-1941). Studia i materiały , Białystok 2003. - Brodziki C., Ziemia łom żyńska do 1529 roku , Warszawa 1999. - Chenel A.P., Simarro A.S., Słownik symboli , Warszawa 2008. - Chomicki A., Herby miast i ziem polskich , Warszawa 1939. - Drelicharz W., Piech Z., Podstawy prawne symboliki samorz ądowej III Rzeczypospolitej , [w:] Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Drelicharz W., Piech Z., Symbolika samorz ądowa III Rzeczypospolitej – propozycje rozwi ąza ń (na przykładzie województwa małopolskiego), [w:] Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Dudzi ński P., Alfabet heraldyczny , Warszawa 1997. - Dzieje Mazowsza do 1526 r., red. A. Gieysztor i H. Samsonowicz, Warszawa 1994. - Feuillet M., Leksykon symboliki chrze ścija ńskiej , Pozna ń 2006. - Forster D., Świat symboliki chrze ścija ńskiej , wyd. 2, Warszawa 2001. - Gloger Z. Encyklopedia staropolska ilustrowana , t. 1-4; Warszawa 1978. - Gnatowski M., Niepokorna Białostocczyzna , Białystok 2001. - Gnatowski M., W radzieckich okowach (1939-1941), Łom ża 1997. - Godło i barwa Polski samorz ądowej. Herby i flagi miast i gmin polskich , Warszawa 1998. - Gołdyn P., Symbolika religijna i ko ścielna w herbach miast polskich do końca XX wieku , Warszawa 2008. - Grodziska Mazowsza i Podlasia , red. J. Górska i inni, Wrocław 1976. - Gumowski M., Herby miast polskich , Warszawa 1960. - Gwozdek Z., Białostocki Okr ęg ZWZ-AK, Wsypy i aresztowania, Białystok 2001. - Heraldyka samorz ądowa II Rzeczypospolitej (1918-1939), red. S.K. Kuczy ński, Włocławek 2002. - Herby miast polskich w okresie zaborów (1772-1918), red. S. K. Kuczy ński, Warszawa 1999. - Historia Gminy Bielsk Podlaski , 2008. - Hoffsümmer W., Leksykon dawnych i nowych symboli , Kielce 2001. - Inwentaryzacja krajoznawcza Polski , oprac. zbiorowe, Warszawa 1990. - Janucki S., Powiat bielski w okresie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, [w:] Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta, Bielsk Podlaski 1999. - Janucki S., Przebudowa ustroju rolnego w powiecie bielskopodlaskim w latach 1944-1956, cz. I [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej, Nauki Społeczno-Polityczne , t. 4 (1982). - Jemielity W., Podziały administracyjne powiatów bielskiego i siemiatyckiego [w:] Studia Łom żyńskie, t. IX (1998). - Kallas M., Historia ustroju Polski X–XX w. , Warszawa 1996. - Kami ńska K., Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 r . Studium historycznoprawne , Toru ń 1990. - Katalog inwentarzy dóbr ziemskich XVI-XVIII w. sporz ądzony na podstawie ksi ąg grodzkich i ziemskich , oprac. red. W. Maciejewska, Warszawa 1959. - Kolberg O., Mazowsze – obraz etnograficzny , t. 1-5, Kraków 1885-1890. - Kopali ński W., Słownik symboli , Warszawa 1990. - Kosieradzki H, Bielsk Podlaski, dzieje miasta , Bielsk Podlaski 1987. - Kosztyła Z., Wrzesie ń 1939 na Białostocczy źnie , Warszawa 1973. - Kozłowski F., Dzieje Mazowsza za panowania ksi ążą t, Warszawa 1858. - Kubiciel R., Polskie ustawodawstwo heraldyczne 1919-1999 , [w:] Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Kucharski G., Kazimierz kujawski ksi ążę okresu przełomu (ok. 1211-1267) , Pozna ń 2002 (rkps pracy doktorskiej). - Kuczy ński S.K., Piecz ęcie ksi ążą t mazowieckich , Wrocław 1978. - Laszuk A., Ludno ść województwa podlaskiego w drugiej połowie XVII wieku , Białystok 1999. - Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych , Pozna ń 1989. - Łosowski J., Odznaki i atrybuty władz samorz ądowych szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Propozycje rozwi ąza ń, [w:] Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Łowmia ński H., Pocz ątki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania si ę narodu do początku wieku XIV , t. VI, cz.2, Warszawa 1985. - Maisel W., Archeologia prawna Polski , Warszawa 1982. - Maisel W., Insygnia, odznaki, godno ści i stroje dawnych polskich urz ędników samorz ądowych, [w:] Polskie tradycje samorz ądowe a heraldyka , red. P. Dymmel, Lublin 1992. - Maisel W., Stroje, insygnia i odznaki polskich urz ędników miejskich , [w:] Insygnia miast polskich . Katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Historii miasta Poznania, Pozna ń 1992. - Maroszek J., Dzieje obszaru gminy Szepietowo, Szepietowo 2006. - Maroszek J., Struktura osadnictwa rycerskiego i drobnoszlacheckiego dawnej ziemi bielskiej do ko ńca XVIII wieku [w:] Białostocczyzna , nr 1-2 (2002). - Materiały do polskiego herbarza samorz ądowego , z. 1, red. H. Seroka, K. Skupie ński, Lublin 1995. - Miasta polskie w Tysi ącleciu , oprac. zbiorowe, t. 1, Warszawa 1963. - Nazwy miejscowe Polski. Historia pochodzenie zmiany, red. K. Rymut, t. 1-7, Kraków 1996-2007. - Niew ęgłowski W. Al., Leksykon świ ętych , Warszawa 1998. - Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli , Warszawa 2006. - Piecz ęcie w dawnej Rzeczypospolitej , red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Broniszewski, Warszawa 2006. - Plewczy ński M. , Szlachta podlaska w wojsku polskim [w:] Drobna szlachta Podlaska w XVI-XIX wieku , Białystok 1991. - Pociecha W, Królowa Bona , t.-I III, Pozna ń 1956-1958. - Polskie tradycje samorz ądowe a heraldyka , red. P. Dymmel, Lublin 1992. - Romaniuk Z., Lustracja Bielska i starostwa bielskiego z 1602 roku , [w:] Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta , Łom ża 1999. - Rospond S., Słownik etymologiczny miast i gmin PRL , Wrocław 1984. - Seibert J., Leksykon sztuki chrze ścija ńskiej. Tematy, postacie, symbole , Kielce 007. - Siedlecki J., Bra ńsk Bogusława Radziwiłła 1653-1669 , Białystok 1991. - Skorowidz miejscowo ści Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludno ści z dnia 30 wrze śnia 1921 r. i innych źródeł urz ędowych. , T. V, Województwo białostockie, Warszawa 1924. - Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia ńskich , t. 1-14, Warszawa 1884 i n. - Słownik staro żytno ści słowia ńskich , t. 1-6, Wrocław 1961-1996. - Słownik terminologiczny sztuk pi ęknych , wyd. 4, Warszawa 2003. - Studia i materiały do dziejów Siemiatycz , red. H. Majecki, Warszawa 1989. - Szczepa ński J., Wojna 1920 roku na Mazowszu i Podlasiu , Warszawa-Pułtusk 1995. - W ąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Wielkie Ksi ęstwo Pozna ńskie 1815-1840 , Warszawa-Pozna ń 1980. - W ąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Południowe 1793-1806 , Wrocław 1957. - Widłak B., Aspekty plastyczne i artystyczne projektowania herbów ziemskich w dobie współczesnej , [w:] Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Wincenciak W., Łom żyńskie tradycje o światowe a szkolnictwo w czas radzieckiej i niemieckiej okupacji , Łom ża 2001. - Wi śniewski J., Parafia Kołaki, zarys dziejów osadnictwa, Roczniki Humanistyczne, t. XXXII, z. 2 (1984). - Wi śniewski J., Pocz ątek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łom żyńskiej w ko ńcu XIV i w XV wieku , [w:] Studia Łom żyńskie , t. I, Warszawa 1989. - Wolff A., Żetelska – Feleszko E., Mazowieckie nazwy terenowe do ko ńca XVI wieku , Warszawa 1982. - Współczesna heraldyka samorz ądowa i jej problemy , red. W. Drelicharz, Z. Piech, Kraków 2000. - Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 VII 1952 r. , GUS, Warszawa 1952. - Zarys działa ń podziemia niepodległo ściowego na terenie powiatu bielskiego [w:] Bielsk Podlaski Studia z dziejów miasta, Bielsk Podlaski 1999. - Zarys działa ń podziemia niepodległo ściowego na terenie powiatu bielskiego od lata 1944 do grudnia 1945 roku [w:] Bielsk Podlaski . Studia i materiały do dziejów miasta, Bielsk Podlaski 1999. - Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce , t. 1, red. W. Hansel. H. Łowmia ński, Warszawa 1964. - Zieleniewski J., Średniowieczny zespół osadniczo-obronny w Bielsku Podlaskim. Siedziba namiestników bielskich w panoramie miasta z pierwszej połowy XVI w., [w:] Europa Orientalis. Polska i jej wschodni s ąsiedzi od średniowiecza po współczesno ść , red. Z. Karpus, T. Kempa, D. Michaluk, Toru ń 1996. - Zierhoffer K., Nazwy miejscowe północnego Mazowsza , Wrocław 1957. - Znamierowski A., Herbarz rodowy , Warszawa 2004. - Znamierowski A., Insygnia, symbole i herby polskie , Warszawa 2003. - Żychli ński L., Złota ksi ęga szlachty polskiej , t. 4, Pozna ń 1886.