Arkusz PLUTYCZE (379)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2011

Autorzy: Aleksander Frankiewicz*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik * , Małgorzata Marczak**, Jerzy Król** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska*

*Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „Proxima” SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp (A. Frankiewicz) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Frankiewicz) ...... 4 III. Budowa geologiczna (A. Frankiewicz) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Frankiewicz) ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Frankiewicz) ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Frankiewicz) ...... 14 VII. Warunki wodne (A. Frankiewicz) ...... 18 1. Wody powierzchniowe...... 18 2. Wody podziemne...... 19 VIII. Geochemia środowiska……………………………………………………………… 20 1. Gleby (P. Kwecko)………………………………………………………………………… 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik)…………………………………………… 23 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król)………….……………………………... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Frankiewicz) ...... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Frankiewicz) ...... 33 XII. Zabytki kultury (A. Frankiewicz) ...... 37 XIII. Podsumowanie (A. Frankiewicz, M. Marczak, J. Król)...... 38 XIV. Literatura (A. Frankiewicz) ...... 40

I. Wst ęp Arkusz Plutycze Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Pa ń- stwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „PROXIMA” SA we Wrocławiu (plansza B) w latach 2010–2011 zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). W celu opracowania mapy wykorzystano wykonany w 2007 roku arkusz Plutycze Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Krogulec, Wierchowiec, 2007). Celem mapy jest przedstawienie: stanu zagospodarowania i klasyfikacji złó Ŝ kopalin, perspektyw i prognoz wyst ępowania kopalin, zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego zwi ąza- nych z wyst ępowaniem złó Ŝ oraz ich eksploatacj ą, wybranych elementów hydrogeologicznych dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, obszarów i obiektów chronionych stanowi ących ograniczenia w gospodarce zło Ŝami kopalin, warunków podło Ŝa budowlanego, stanu chemicznego gleb i ich klasyfikacji, geochemii osadów wodnych i ich klasyfikacji, obszarów spełniaj ących kryteria lokalizacji składowisk odpadów, lokalizacji czynnych i zamkni ętych składowisk odpadów oraz uwarunkowa ń przyrodniczych dla planowania przestrzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego i surowcami mineralnymi. Analiza jej tre ści powinna stanowi ć nieodzowny etap realizacji postanowie ń ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa o ochronie środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami.

W celu opracowania mapy przeanalizowano materiały archiwalne i publikowane, oraz przeprowadzono konsultacje i uzgodnienia w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Pod- laskiego, Podlaskim Urz ędzie Wojewódzkim, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku; starostwach powiatowych w Białymstoku i Bielsku Podlaskim; urz ędzie mia- sta i gminy Zabłudów oraz urz ędach gmin: Juchnowiec Ko ścielny, Sura Ŝ, Turo śń Ko ścielna, Bielsk Podlaski i Wyszki. W czasie zwiadu terenowego (wrzesie ń 2010 roku) zaktualizowano i zweryfikowano zebrane informacje. MG śP jest map ą seryjn ą sporz ądzon ą w ci ęciu arkuszowym na podkła- dzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych „1942”. Przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) wykorzystuj ą- cej i uzupełniaj ącej inne bazy danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputero- wej bazy danych o zło Ŝach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Plutycze poło Ŝony jest mi ędzy 52 °50’ a 53 °00’ szeroko ści geograficznej północnej i mi ędzy 23 °00’ a 23 °15’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie arkusz Plutycze le Ŝy w województwie podlaskim, w powiatach: biało- stockim (gminy: Sura Ŝ, Turo śń Ko ścielna, Juchnowiec Ko ścielny i Zabłudów) i bielskim (gminy: Wyszki i Bielsk Podlaski). Obszar arkusza, zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2000) wchodzi w skład trzech mezoregionów: Wysoczyzny Białostockiej (północna część arkusza), Doliny Górnej Narwi (centralna cz ęść ) i Równiny Bielskiej (południowa cz ęść ), nale Ŝą cych do makroregionu Nizi- na Północnopodlaska w podprowincji Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich (fig. 1). Powierzchnia terenu jest na ogół słabo urozmaicona. Wysoczyzn ę Białostock ą cechuje krajobraz z falistymi wzniesieniami terenu o rz ędnych od 130 do 160 m n.p.m. Rz ędne terenu w Dolinie Górnej Narwi wynosz ą 100–110 m n.p.m. Równina Bielska to obszar, gdzie rz ędne terenu oscyluj ą w granicach 150–160 m n.p.m. Północn ą cz ęść omawianego obszaru stanowi fragment wysoczyzny morenowej (Wysoczyzna Białostocka), na której wyst ępuj ą stosunkowo dobrze zachowane formy rze źby, zbudowane z osadów lodowcowych i wodnolodowcowych: moreny czołowe, kemy, formy akumulacji szczelinowej oraz zagł ębienia wytopiskowe. Wi ększo ść wyst ępuj ących tu kemów jest skupiona na kilkunastu kilometrach kwadratowych w rejonie miejscowo ści: Klewinowo,

Rzepniki i Krynickie. W wi ększo ści s ą to pagórki o kształtach owalnych lub nieznacznie wy- dłu Ŝonych, osi ągaj ące wysoko ść wzgl ędn ą do 15 m. Formy akumulacji szczelinowej wyst ępuj ą głównie we wschodniej cz ęś ci opisywanego obszaru. Maj ą one kształt w ąskich wałów o rozci ągło ści południowy zachód – północny wschód. Ich wysoko ść wzgl ędna dochodzi do 10 m. Wzdłu Ŝ północnej kraw ędzi doliny Narwi przebiega pas moren czołowych, zwi ązanych z recesj ą l ądolodu zlodowacenia warty. S ą to wały i pagórki o kształtach nieregu- larnych, osi ągaj ące wysoko ść do 168,7 m n.p.m., przy deniwelacjach wynosz ących do 15 m. Powierzchni ę wysoczyzny rozcinaj ą doliny rzek Mie ńki i Turo śnianki, których gł ęboko ść dochodzi do 10 m. Dolina Narwi ma przebieg równole Ŝnikowy. Jej szeroko ść waha si ę od kilkuset metrów do ponad 2 km. Dno doliny jest płaskie, a krajobraz doliny Narwi urozmaicaj ą du Ŝe wydmy o kształtach parabolicznych lub wałów, których względna wysoko ść dochodzi do 3 m. Na Równinie Bielskiej dominuj ą formy wodnolodowcowe - równiny zastoiskowe i sandrowe z fragmentami wysoczyzny morenowej płaskiej falistej. Równiny wodnolodowcowe zajmuj ą znaczn ą cz ęść obszaru poło Ŝonego na południe od doliny Narwi. Powierzchnia ich jest prawie płaska lub nieznacznie falista. Dna wyst ępuj ących tu obni Ŝeń s ą płaskie i zazwyczaj zaj ęte przez równiny torfowe. Rze źbę terenu urozmaicaj ą liczne pagórki i stoliwa kemowe o wysoko ściach wzgl ędnych do 15 m. Według podziału klimatycznego północno-wschodniej Polski obszar arkusza Plutycze zalicza si ę do regionu Białostocko-Białowieskiego. Region ten charakteryzuje si ę nast ępuj ą- cymi parametrami meteorologicznymi w ci ągu roku: średnia dobowa temperatura od -4,6 do około 18 °C, roczna ampliuda temperatury od 22,5 do 23,2 °C, długo ść zimy od 107 do 115 dni, długo ść lata od 79 do 90 dni, liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną od 82 do 100 dni, suma opa- dów od 490 do 610 mm. Najcieplejszym miesi ącem jest lipiec, najzimniejszym luty (Stopa- Boryczka, 1986). Arkusz Plutycze obejmuje teren rolniczy; udział u Ŝytków rolnych w całkowitej powierzchni arkusza wynosi około 70%. Dominuj ą tu gospodarstwa indywidualne i agrotury- styczne. Obszarów le śnych jest niewiele, najwi ększy kompleks poło Ŝony w centralnej cz ęś ci arkusza obejmuje powierzchni ę około 10 km 2. Szeroka dolina Narwi przebiega ze wschodu na zachód przez centraln ą cz ęść arkusza; w jej obr ębie ze wzgl ędu na du Ŝe znaczenie przyrodnicze został ustanowiony obszar chronionego krajobrazu. Na obszarze arkusza Plutycze nie ma o środków miejskich i przemysłowych. Najwi ęk- sze wsie to: Czaczki, Zawyki i Pulsze poło Ŝone w zachodniej cz ęś ci, Krynickie, Wojski we

5 wschodniej cz ęś ci oraz Doktorce, Strabla, Plutycze i Rajsk w centralnej i południowej cz ęś ci arkusza.

Wie ś Plutycze zamieszkuje około 260 mieszka ńców. Prawie wszyscy mieszka ńcy wsi trudni ą si ę upraw ą roli. Na opisywanym obszarze funkcjonuj ą niewielkie gospodarstwa rolne, z których najwi ększe to Spółdzielcze Zakłady Rolne w Doro Ŝkach i Zaj ączkach oraz Zakład Rolny w Hołówkach.

Pod wzgl ędem typologicznym gleby na opisywanym obszarze s ą do ść zró Ŝnicowane, dominuj ą cztery typy gleb: pseudobielicowe, czarne ziemie, gleby piaskowe ró Ŝnych typów genetycznych oraz gleby brunatne wyługowane. Gleby murszowo–mineralne oraz gleby torfowe i murszowo–torfowe wyst ępuj ą w rozproszeniu na obszarze całego arkusza, głównie na uŜytkach zielonych poło Ŝonych w dolinach cieków wodnych i w obni Ŝeniach terenu. Na opisywanym obszarze gleby chronione (I – IVa) zajmuj ą około 30% powierzchni, głównie w centralnej i północnej cz ęś ci arkusza. Stosunkowo du Ŝy udział maj ą ł ąki wyst ępuj ące w dnach dolin Narwi i jej dopływów. Pas ł ąk przebiega przez centraln ą cz ęść opisywanego obszaru. Lasy charakteryzuj ą si ę wyst ępowaniem prawie wszystkich typów siedliskowych lasu z bardzo zró Ŝnicowanym drzewostanem. Drzewostan tworzy głównie sosna z niewielk ą domieszk ą: brzozy, świerka i d ębu. Na siedliskach olsowych wyst ępuje głównie olcha ze świerkiem, osik ą i brzoz ą. Obszar arkusza przecinaj ą nieliczne drogi, z których najwa Ŝniejsza to: droga krajowa Białystok – Lublin. Pozostałe drogi w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci o nawierzchni asfaltowej maj ą znaczenie lokalne i ł ącz ą poszczególne miejscowo ści i osady. Z północy na południe biegnie linia kolejowa z Białegostoku do Bielska Podlaskiego.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna omawianego obszaru została przedstawiona na arkuszu Plutycze Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kmieciak, 2003, 2005). Obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego, które przechodzi w obni Ŝenie Podlaskie. Strop skał krystalicznych wyst ępuj ących na gł ęboko ści około 800 m obni Ŝa si ę w kierunku południowym. Na sfałdowanym podło Ŝu krystalicznym mo Ŝe wyst ępowa ć dwudzielna pokrywa osadowa. Starsza, obejmuj ąca paleozoik i młodsza, mezozoiczno-kenozoiczna, le Ŝą ca niezgodnie na starszym podło Ŝu. Paleozoik reprezentuj ą osady kambru, ordowiku i syluru wyst ępuj ące w postaci: piaskowców, wapieni pelitowych i mułowców. Rozpoznana mi ąŜ szo ść tych utworów wynosi ł ącznie około 100 m. Utwory me- zozoiczne, o ł ącznej mi ąŜ szo ści do 336 m, reprezentujące osady od triasu po kred ę górn ą, to: mułowce, wapienie, kreda pisz ąca z krzemieniami oraz lokalne przewarstwienia piaszczyste. Wyst ępowanie utworów paleozoiku i mezozoiku jest bardzo słabo udokumentowane na obszarze arkusza. (Kmieciak, 2005).

Wyst ępowanie utworów paleogenu (eocen + oligocen) stwierdzono na całym opisywanym obszarze z wyj ątkiem jego centralnej cz ęś ci. S ą to: piaski glaukonitowe, piaski, mułki, mułki ilaste z glaukonitem i iły, osi ągaj ące ł ączn ą mi ąŜ szo ść do 30 m (Kmieciak, 2005). Obecno ść miocenu stwierdzono tylko w jednym otworze kartograficznym w Deni- skach. S ą to: mułki, mułki piaszczyste oraz piaski z przewarstwieniami w ęgla brunatnego. Osady plejstoce ńskie charakteryzuj ą si ę obecno ści ą kilku dobrze rozwini ętych pozio- mów glacjalnych (glin zwałowych) rozdzielonych osadami mi ędzymorenowymi. Wyró Ŝniono tu osady lodowcowe odniesione do pi ęciu zlodowace ń - południowopolskich (nidy, sanu 1 i sanu 2) oraz środkowopolskich (odry i warty). Wyodr ębniono równie Ŝ osady interglacjału augustowskiego oraz lokalne pokrywy organiczne z interglacjału emskiego. Na obrze Ŝeniach dolin Narwi i Orlanki wydzielono osady tarasów nadzalewowych, których wiek okre ślono na zlodowacenie wisły. Piaski, mułki piaszczyste, mułki i Ŝwiry rzeczno-jeziorne z interglacjału augustowskiego le Ŝą na gł ęboko ści 185,5-210,0 m. Do zlodowace ń południowopolskich (nidy, sanu 1 i sanu 2) zaliczono na omawianym terenie cztery poziomy glacjalne, rozdzielone osadami mi ędzymorenowymi. Profil osadów z okresu zlodowacenia nidy rozpoczynaj ą iły i mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści powy Ŝej 30 m. WyŜej le Ŝą gliny zwałowe o niewielkiej mi ąŜ szo ści przykryte iłami zastoiskowymi o mi ąŜ szo ści do 20 m. Profil zamykaj ą gliny zwałowe (mi ąŜ szo ść około 15 m) i piaski wodnolodowcowe o kilkunastometrowej mi ąŜszo ści. Okres zlodowacenia sanu 2 rozpoczyna sedymentacja glin zwałowych o mi ąŜ szo ści lokalnie przekraczaj ącej 30 m, przykrytej piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi, miejscami gliniastymi o miąŜ szo ści do 15 m. Do osa- dów zlodowacenia sanu 2 zaliczono mułki zastoiskowe wyst ępuj ące prawdopodobnie w połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza (mi ąŜ szo ść do kilku metrów), powy Ŝej których wyst ępuj ą gliny zwałowe o ponad 20-metrowej mi ąŜ szo ści przykryte kilkumetrow ą warstw ą piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych. Iły zastoiskowe zlodowacenia odry zachowały si ę jedynie w obni Ŝeniach stropu utwo- rów zlodowacenia sanu 2. Wyst ępuj ące wy Ŝej gliny zwałowe zostały wyró Ŝnione we wszystkich otworach kartograficznych. Ich mi ąŜ szo ść jest zmienna i wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Gliny zwałowe przykryte s ą piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi o niewielkiej mi ąŜ szo ści, na których le Ŝą mułki zastoiskowe, wyst ępuj ące prawdopodobnie tylko w centralnej cz ęś ci opisywanego obszaru, podobnie jak młodsze gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe. Okres transgresji zlodowacenia warty rozpoczyna si ę akumulacj ą mułków i iłów zastoiskowych w północnej cz ęś ci opisywanego obszaru. Ich mi ąŜ szo ść wynosi około 10 m.

Gliny zwałowe zlodowacenia warty stanowi ą ci ągły poziom o zmiennej mi ąŜ szo ści, który nie zachował si ę jedynie w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza. Maksymaln ą mi ąŜ szo ść wynosz ącą 31 m stwierdzono w rejonie wsi Borowskie Michały. Równie Ŝ wy Ŝej le Ŝą ce mułki, iły i piaski zastoiskowe wyst ępuj ą we wszystkich profilach kartograficznych.

27 25 23 25 25 28 27 28 11 24 26 25 24 23 28 23 24 26 23 23 23 25 24 10 25 24 28 3 BIAŁYSTOK 3 24 27 3 28 24 28 23 28 23 25 25 23 23 23 25 25 23 3 24 23 27 28 25 23 23 23 28 28 3 25 23 25 10 24 28 24 24 23 24 12 23 28 24 12 Łapy 3 5 28 5 25 24 23 24 27 27 24 23 27 27 6 24 28 28 28

23 23 28 3 24 23 25 28 23 25 11 28 24 28 28 23 Plutycze 3 23 3 23 28 27 3 24 28 24 28 23 27 28 24 23 28 3 28 23 23 11 24 24 27 25 26 24 Bielsk Podlaski 23 24 28 24 23 28 28 27 24 28 28 3 28 23 23 23 3 24 23 24 24 28 24 24 11 0 5 10 1 5 2 0 2 5 km

3 6 11 24 25 27

5 10 12 23 26 28 k o m

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Plutycze na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskej (red.) (2006)

Czwartorz ęd; Holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, Plejstocen: 5 – piaski eoliczne lokalne w wydmach, 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; Zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne, 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, Zlodowacenia środkowopolskie: 23 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 24 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 25 – piaski i mułki kemów, 26 – piaski, mułki i Ŝwiry ozów, 27 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe kra kredowa, k – kemy, o – ozy, m – moreny czołowe

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z mapy źródłowej

Lokalnie osady glacjalne zlodowacenia warty wyst ępuj ą na powierzchni terenu, zwłaszcza na południe od doliny Narwi (fig. 2). Najwi ększ ą ich mi ąŜ szo ść stwierdzono w rejonie wsi Ha ćki, gdzie wynosi ona 69,1 m. W cz ęś ci północnej osady te są przykryte glinami zwałowymi o kilkunastometrowej mi ąŜ szo ści. Piaski, Ŝwiry i głazy lodowcowe obok glin zwałowych maj ą najwi ększy udział w budowie wysoczyzny morenowej, cz ęsto urozmaiconej kemami, tarasami kemowymi i głazami moren czołowych. Mułki jeziorne i torfy wyst ępuj ą w obr ębie niewielkich, nieckowatych, przewa Ŝnie bezodpływowych zagł ębie ń. Osady te leŜą na niewielkich gł ęboko ściach (2,0–5,0 m) pod nadkładem utworów deluwialno-jeziornych. Osady holoce ńskie wyst ępuj ą w dnach dolin Narwi i mniejszych cieków, w zagł ębie- niach bezodpływowych i wytopiskowych. S ą to: piaski, piaski humusowe i namuły o mi ąŜ- szo ści do kilku metrów. Namuły torfiaste wyst ępuj ą głównie w dnach dolin, s ą to czarne muł- ki, niekiedy piaszczyste, zawieraj ące słabo rozło Ŝon ą materi ę organiczn ą, o mi ąŜszo ści 2,0– 2,5 m. Torfy na omawianym obszarze wyst ępuj ą przewa Ŝnie w dolinach cieków oraz w za- gł ębieniach wytopiskowych. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 0,5 do 1,5 m, a sporadycznie przekracza 2 m (Kmieciak, 2003, 2005).

IV. Zło Ŝa kopalin Na obszarze arkusza Plutycze udokumentowano 8 złó Ŝ kruszywa naturalnego (piaski i piaski ze Ŝwirami) (tabela 1). Udokumentowane zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasków i piasków ze Ŝwirami) zwi ąza- ne s ą przede wszystkim z czwartorz ędowymi osadami zlodowace ń środkowopolskich. Naj- wa Ŝniejszymi kompleksami surowcowymi na tym terenie s ą: piaski i piaski ze Ŝwirami wodnolodowcowe oraz piaski i Ŝwiry moren czołowych. Zło Ŝe piasków ze Ŝwirami „Dołki” udokumentowano w 2004 roku na południe od wsi Dołki (Sadowski, 2004). W 2009 roku wykonano dodatek zmieniaj ący zasoby bilansowe zło Ŝa (Sadowski, 2009a). Kopalinę (wykorzystywan ą w drogownictwie) stanowi ą piaski ze Ŝwirami moren czołowych o mi ąŜ szo ści 2,0-10,7 m ( średnio 5,5 m), przykryte gleb ą, piaskiem i glin ą o grubo ści 0,0-0,8 m ( średnio 0,4 m). W sp ągu wyst ępuj ą: piasek i glina zwało- wa. W rejonie wsi Chodory udokumentowano zło Ŝe piasków „Chodory” i piasków ze Ŝwi- rami „Chodory 2”. Zło Ŝe „Chodory” zostało wykre ślone w „Bilansie zasobów kopalin” (Woł- kowicz i in., 2010), w wyniku wyczerpania zasobów.

Tabela 1

Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne Kategoria Stan Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Nr Nazwa Rodzaj Wiek bilansowe rozpoznania zagospodarowania (tys. ton) kopaliny złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa zło Ŝa kopaliny kompleksu (tys. ton) zło Ŝa konfliktowo ści zło Ŝa na litologiczno- Klasy Klasy mapie surowcowego wg stanu na rok 2009 (Wołkowicz, 2010) 1 - 4 A - C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Dołki pŜ Q 90 C1 G 13 Sd 4 A –

3 Chodory 2 pŜ Q 86 C1 G 12 Sb, Sd 4 A –

4 Baranki pŜ Q 29 C1 G 3 Sd 4 A – * 11 11 5 Deniski I p Q 76 C1 Z - Skb, Sd 4 B L 1 7 Zawyki pŜ Q 126 C1 G 0 Skb, Sd 4 A – 1 8 Rzepniewo II p Q 160 C1 G 0 Sb, Sd 4 B L 1 9 Rzepniewo p Q 110 C1 G 0 Sb, Sd 4 A –

Chodory p Q - C1 ZWB - - - - –

Rubryka 3: pŜ – piaski i Ŝwiry, p – piaski Rubryka 4: Q − czwartorz ęd * Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych – C 1; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1 Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, G1 – zło Ŝe zagospodarowane, eksploatacja nie została podj ęta, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bi- lansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: Skb − kopaliny skalne kruszyw budowlanych, Sb – kopaliny skalne budowlane, Sd – kopaliny skalne drogowe Rubryka 10: 4 − powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝe: B – konfliktowe, A – małokonfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów

W zło Ŝu „Chodory 2” kopalin ą s ą piaski i Ŝwiry moren czołowych wyst ępuj ące w formie pokładu o mi ąŜ szo ści 1,8-10,8 m ( średnio 5,5 m), przykryte gleb ą, piaskami gliniastymi i pylastymi o grubo ści 0,3-2,5 m ( średnio 1,0 m). Kopalina jest wykorzystywana na potrzeby budownictwa i drogownictwa (Sadowski, 2006). Zło Ŝe piasków ze Ŝwirami „Baranki” zlokalizowane jest na zachód od wsi Baranki. Ko- palin ę stanowi ą lodowcowe piaski ze Ŝwirem w formie pokładu o mi ąŜ szo ści 2,0-7,0 m ( śred- nio 4,0 m). Warstw ę zło Ŝow ą przykrywaj ą: gleba, piaski i gliny o grubo ści 1,2-2,8 m ( średnio 2,1 m). W sp ągu wyst ępuj ą: piaski i gliny zwałowe. Kopalina w tym zło Ŝu jest wykorzystywana na potrzeby budownictwa i drogownictwa (Sadowski, 2002). W zło Ŝu piasków „Deniski I”, udokumentowanym na południe od wsi Deniski, kopalinę stanowi ą piaski wodnolodowcowe o mi ąŜ szo ści 6,2-8,2 m ( średnio 7,3 m), przykryte gleb ą i piaskiem gliniastym o grubo ści 0,3-1,2 m ( średnio 0,7 m). W sp ągu wyst ępuj ą: piasek i glina zwałowa. Kopalina była wykorzystywana w budownictwie i drogownictwie (Sadowski, 1979). Tabela 2 Zestawienie parametrów geologiczno-górniczych złó Ŝ i jako ściowych kruszywa naturalnego Nr Nazwa zło Ŝa Powie- Mi ąŜszo ść Grubo ść Zawod- Punkt Zawarto ść zło Ŝa rzchnia kopaliny nadkładu nienie piaskowy pyłów zło Ŝa (m) (m) zło Ŝa zawarto ść mineralnych (ha) ziarn do (%) 2,0 mm (%) 1 Dołki 1,26 2,0-10,7, 0,0-0,8, cz ęś c. 44,8 - 99,0, 3,3-10,0, śr. 5,5 śr. 0,4 zawod. śr. 68,9 śr. 6,2 3 Chodory 2 1,15 1,8–10,8, 0,3-2,5, suche 37,2-94,4, 3,3-9,9, śr. 5,5 śr. 1,0 śr, 68,2 śr. 6,5 4 Baranki 0,62 2,0-7,0, 1,2-2,8, suche 18,6-56,8, 8,0-11,5, śr. 4,0 śr. 2,1 śr. 42,8 śr. 9,6 5 Deniski I 3,04 6,2-8,2, 0,3-1,2, suche 78,6-93,3, 0,5-2,1, śr. 7,3 śr. 0,7 śr. 91,6 śr. 1,4 7 Zawyki 0,81 6,8-9,8, 0,2-0,8, cz ęś c. 19,2-85,8, 4,0-8,3, śr. 8,5 śr. 0,4 zawod. śr. 59,5 śr. 5,8 8 Rzepniewo II 1,10 5,7-11,3, 0,0-2,2, cz ęś c. 85,0-93,6, 1,7-2,7, śr. 9,4 śr. 0,8 zawod śr. 88,6 śr. 2,2 9 Rzepniewo 1,86 2,2-9,3, 0,0-1,8, cz ęś c. 78,8-100, 6,7-28,0, śr. 5,0 śr. 0,5 zawod śr. 88,8 śr. 13,9

Zło Ŝe piasków ze Ŝwirami „Zawyki” zlokalizowane jest na północ od wsi Zawyki. Ko- palin ą s ą wodnolodowcowe piaski ze Ŝwirami o mi ąŜ szo ści 6,8-9,8 m ( średnio 8,5 m), pod przykryciem: gleby i piasku ze Ŝwirem o grubo ści 0,2-0,8 m ( średnio 0,4 m). Kopalina w tym zło Ŝu mo Ŝe mie ć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie (Sadowski, 2008b).

W zło Ŝu „Rzepniewo” kopalin ą s ą piaski wodnolodowcowe wyst ępuj ące w formie po- kładu o mi ąŜ szo ści 2,2-9,3 m ( średnio 5,0 m), przykryte gleb ą, piaskami gliniastymi i glinami piaszczystymi o grubo ści do 1,8 m ( średnio 0,5 m). Kopalina b ędzie wykorzystywana na potrzeby budownictwa i drogownictwa (Sadowski, 2008a). Zło Ŝe piasków „Rzepniewo II” zlokalizowane jest 600 m na zachód od zło Ŝa „Rzepnie- wo”. Kopalin ę stanowi ą piaski wodnolodowcowe w formie pokładu o mi ąŜ szo ści 5,7-11,3 m (średnio 9,4 m). Warstw ę zło Ŝow ą przykrywaj ą: gleba, piaski gliniaste i gliny piaszczyste o grubo ści do 2,2 m ( średnio 0,8 m). W sp ągu wyst ępuj ą piaski gliniaste i gliny zwałowe. Kopalina w tym zło Ŝu mo Ŝe mie ć zastosowanie w budownictwie i drogownictwie (Sadowski, 2009b). Zestawienie parametrów geologiczno-górniczych złó Ŝ oraz parametrów jako ściowych kruszywa naturalnego przedstawiono w tabeli 2. Wszystkie zło Ŝa zawieraj ą kopaliny pospolite, powszechnie wyst ępuj ące i łatwo dost ępne, dlatego zaklasyfikowano je z punktu widzenia ich ochrony do złó Ŝ klasy 4. Zło Ŝa piasków „Deniski I” i „Rzepniewo” zaliczono do klasy B, czyli konfliktowych, mo Ŝliwych do eksploatacji po spełnieniu okre ślonych wymaga ń. Konfliktowo ść złóŜ „Deniski I” i „Rzepniewo” wynika z poło Ŝenia w obszarach lasów. Pozostałe zło Ŝa zaliczono do klasy A, czyli złó Ŝ małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin Aktualnie w obr ębie arkusza Plutycze prowadzi si ę koncesjonowane wydobycie kopaliny z obszaru złó Ŝ: „Dołki”, „Chodory 2” i „Baranki” Zło Ŝe „Dołki” jest u Ŝytkowane przez koncesjonobiorc ę, który posiada koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do ko ńca 2012 roku oraz zatwierdzony obszar (o powierzchni 1,09 ha) i teren górniczy (o powierzchni 1,79 ha). Jest to zło Ŝe eksploatowane metodą odkrywkow ą, jednym poziomem wydobywczym, systemem zabierkowym. W wyniku dotychczasowej eksploatacji prowadzonej od 2006 roku powstało wyrobisko wgł ębne o powierzchni 0,4 ha i ścianach o wysoko ści 4-6 m. W 2009 r. ze zło Ŝa wydobyto 13 tys. ton kruszywa naturalnego (Wołko- wicz i in., 2010), które wykorzystywane jest do celów drogowych. Obecnie nie s ą prowadzone prace rekultywacyjne w rejonie zło Ŝa. UŜytkownicy zło Ŝa kruszywa naturalnego „Chodory 2” posiadaj ą koncesj ę na wydobycie wa Ŝną do ko ńca 2016 roku oraz ustanowione obszary i tereny górnicze (cz ęś ciowo pokrywaj ące si ę): pole A (obszar 1,17 ha i teren 1,35 ha), pole B (obszar 0,7 ha i teren 0,9 ha). Jest to zło Ŝe eksploatowane metod ą odkrywkow ą. W 2009 r. ze zło Ŝa wydobyto 12 tys. ton

13 kruszywa naturalnego (Wołkowicz i in., 2010), które wykorzystywane jest do celów budowlanych i drogowych. Zło Ŝe „Baranki” eksploatowane jest okresowo, sposobem odkrywkowym, systemem zabierkowym. UŜytkownik zło Ŝa posiada koncesj ę na eksploatacj ę wa Ŝną do ko ńca 2017 r. Wyznaczono obszar (0,62 ha) i teren górniczy (1,77 ha). W 2009 r. ze zło Ŝa wydobyto 3 tys. ton kruszywa naturalnego (Wołkowicz i in., 2010), które wykorzystywane jest do celów drogowych. Eksploatacja zło Ŝa „Deniski I” została zaniechana w 1994 roku, a zasoby pozostałe w zło Ŝu szacuje si ę na 76 tys. ton (Wołkowicz i in., 2010). Pozostało ści ą po wydobyciu kruszywa są ulegaj ące stopniowej samorekultywacji, dwa wgł ębne wyrobiska poeksploatacyjne o łącznej powierzchni około 1,2 ha. Zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zawyki”, „Rzepniewo” i „Rzepniewo II” nie są eksploatowane mimo przyznanych koncesji i wyznaczonych obszarów i terenów górniczych. Zasoby zło Ŝa „Chodory” zostały całkowicie wyeksploatowane, a wyrobisko wyrównane i przygotowane do zalesienia. Oprócz eksploatacji koncesjonowanej, prowadzonej na terenie udokumentowanych złó Ŝ, na obszarze arkusza Plutycze ma miejsce niekoncesjonowane pozyskiwanie kruszywa naturalnego. Piasek ze Ŝwirem i piasek był eksploatowany w ostatnim roku w 24 punktach, które zostały naniesione na map ę. Dla 4 z nich sporz ądzono karty informacyjne punktów wyst ępowania kopaliny. S ą to najcz ęś ciej niewielkie rozmiarowo wyrobiska wgł ębne, stokowe lub stokowo-wgł ębne, gdzie kopalina była eksploatowana r ęcznie lub mechanicznie. Okreso- wo i na niewielk ą skal ę wyst ępuje równie Ŝ niekontrolowana eksploatacja piasków i Ŝwirów w rejonie złó Ŝ „Dołki”, „Chodory 2” i „Baranki” oraz nieopodal nowo udokumentowanych złó Ŝ Rzepniewo” i „Rzepniewo II”. Kruszywo z odkrywek wykorzystywane jest głównie do sezonowych napraw lokalnych dróg oraz w budownictwie indywidualnym na ró Ŝnorodne potrzeby gospodarskie. Zespół kilku wyrobisk poeksploatacyjnych o ł ącznej powierzchni ponad 15 ha w rejonie Denisek jest nieczynny conajmniej od kilkunastu lat.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin Na obszarze arkusza Plutycze prowadzono prace geologiczno-zwiadowcze za zło Ŝami kruszywa naturalnego, kopalin ilastych ceramiki budowlanej oraz torfów. Wyznaczono jeden obszar prognostyczny uranu w rejonie Rajska oraz trzy obszary perspektywiczne dla udokumentowania złó Ŝ kruszywa naturalnego: piasków i Ŝwirów w rejonach: Dołki – Chodory, Baranki - Rostoły oraz piasków w okolicach Chraboł.

Obszarów prognostycznych dla udokumentowania nowych złó Ŝ kopalin nie wyznaczono. Zaznaczono równie Ŝ obszary rozpoznane, jako negatywne dla perspektyw surowcowych w zakresie: piasków ze Ŝwirami oraz kopalin ilastych ceramiki budowlanej. Na podstawie przeprowadzonych w latach 70. XX w. na szerok ą skal ę prac geologicz-

no-poszukiwawczych za zło Ŝami uranu udokumentowano w kat. C 2 zło Ŝe uranu „Rajsk” (Ba- reja, Sałdan, 1972; Sałdan i in., 1976) o zasobach pozabilansowych około 5 800 tys. ton rud uranu (1 400 ton uranu metalicznego) zatwierdzonych przez Prezesa Centralnego Urz ędu Geologii w 1977 r. W granicach zło Ŝa uranu „Rajsk” na gł ęboko ści od 545 m p.p.t. do 658 m p.p.t. w obr ębie łupków dictyonemowych ordowiku dolnego stwierdzono wyst ępowanie stref mineralizacji uranowej z wanadem i molibdenem. W poszczególnych otworach wiertniczych obserwuje si ę du Ŝą zmienno ść zawarto ści tego metalu (od 5 do 28 750 g/ton ę). Na podstawie kryteriów bilansowo ści ustalonych decyzj ą Ministra Energetyki i Energii Atomowej z dnia 18.04.1977 r., ze wzgl ędu na niskie średnie zawartości uranu w rudzie zasoby zło Ŝa „Rajsk” uznano za pozabilansowe, bez mo Ŝliwo ści eksploatacji w przewidywalnym okresie. Obliczo- na szacunkowa zawarto ść wanadu waha si ę od 200 g/t do 2 900 g/t, za ś molibdenu od kilku do 7400 g/t. Zło Ŝe nie figuruje w Bilansie zasobów, dlatego uznano ten obszar, jako rejon prognostyczny dla udokumentowania zło Ŝa rud uranu oznaczony numerem I (tabela 3). Cz ęść południowa obszaru zło Ŝowego znajduje si ę na obszarze arkusza s ąsiedniego – Bielsk Podla- ski (419). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych

Grubo ść Zasoby Wiek komplek- Średnia kompleksu Numer w kategorii Zastoso- Powierzchnia Rodzaj su Parametry grubo ść litologiczno- obszaru D , C * wanie (ha) kopaliny litologiczno- jako ściowe nadkładu surowcowego 1 2 na mapie (tys. t, tys. kopaliny surowcowego (m) (min-max., śr.) m3**) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ruda uranu o średniej I 1580 U O wa Ŝonej zawarto ści 601,5 2,5 – 3,1, 2,8 5 800* E uranu – 249,6 g/t

popielno ść – 20,3%, śr. – 2,34 II 20,0 t Q b.d. 468** Sr rozkład – 30% max. – 3,0

Rubryka 3: U – uran, t - torf Rubryka 4: O – ordowik, Q – czwartorz ęd Rubryka 6: bd – brak danych Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne, Sr - kopaliny skalne rolnicze

Granice obszarów perspektywicznych wyznaczono na podstawie analizy dokumentacji geologiczno-zło Ŝowych, sprawozda ń z prac poszukiwawczych i szczegółowej mapy geolo-

15 gicznej arkusz Plutycze (Andrzejak, 1972; Bandurska, 1986; Sadowski, 1979; Kmieciak, 2003, 2005; Sadowski, 2004; Sadowski, 2006). Obszar perspektywiczny dla udokumentowania piasków i Ŝwirów w rejonie Dołków wyznaczono na podstawie szczegółowej mapy geologicznej (Kmieciak, 2003, 2005) w obr ę- bie formy czołowo morenowej, w s ąsiedztwie udokumentowanych złó Ŝ kruszywa Ŝwirowo- piaskowego „Dołki” i „Chodory 2” (Sadowski, 2004; Sadowski, 2006). S ą to Ŝwiry i piaski o mi ąŜ szo ści 1,8-10,8 m i zbli Ŝonych parametrach jako ściowych (punkt piaskowy 37-99%, zawarto ść pyłów 3,3-10,0%), jak w powy Ŝszych złoŜach. Na północ od Baranków, w bezpo średnim s ąsiedztwie zło Ŝa „Baranki”, na podstawie szczegółowej mapy geologicznej, wyznaczono obszar perspektywiczny piasków i Ŝwirów (Kmieciak, 2003, 2005). Wyst ępuj ą tu piaski i Ŝwiry lodowcowe i piaski ze Ŝwirami morem czołowych o podobnej mi ąŜ szo ści (2,0-7,0 m) i parametrach jako ściowych (punkt piaskowy 18,6-56,8%, zawarto ść pyłów 8,0-11,5%), jak w zło Ŝu „Baranki”. Obszar perspektywiczny piasków wyznaczono na podstawie szczegółowej mapy geologicznej (Kmieciak, 2003, 2005) oraz sprawozda ń z prac poszukiwawczych (Andrzejak, 1972; Bandurska, 1986) w obszarze wyst ępowania serii piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych, na południowy wschód od udokumentowanego zło Ŝa kruszywa piaskowego „Deniski I” i na pół- nocny zachód od złó Ŝ „Rzepniewo” i „Rzepniewo II”. Wykształcenie i geneza piasków w obszarze perspektywicznym sugeruj ą zbli Ŝon ą mi ąŜ szo ść (2,2-11,3 m) i parametry jako- ściowe (punkt piaskowy 78,6-100,0%, zawarto ść pyłów 0,5-28,0%), jak w powy Ŝszych zło- Ŝach. Obszaru prognostycznego wyst ępowania kruszywa naturalnego nie wyznaczono, poniewa Ŝ nieznane s ą parametry jako ściowe tej kopaliny, jak i mi ąŜ szo ści kompleksu litologiczno-surowcowego w obr ębie wyznaczonych obszarów perspektywicznych. Na podstawie przeprowadzonych w latach 60-tych i 70-tych XX w. na szerok ą skal ę prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowców ilastych ceramiki budowlanej i kruszywa naturalnego wyznaczono obszary, w których wyniki rozpoznania okazały si ę negatywne (Sta śkiwicz, 1979). Znajduj ą si ę one w okolicach miejscowo ści: Hołówki Du Ŝe – Czaczki Wielkie, Simuny – Rostołty, Zimnochy i Baranki (iły ceramiki budowlanej) oraz w rejonie wsi: Wojszki, Plutycze, Knorozy i Doktorce (piaski i Ŝwiry). W obszarach negatywnego rozpoznania kruszywa naturalnego na wschód od Zawyk oraz na wschód od Plutycz, piaski i Ŝwiry wyst ępuj ą jedynie w formie gniazd o niewielkim rozprzestrzenieniu i znikomych zasobach. W rozpoznanych obszarach dominuj ą piaski i Ŝwiry gliniaste lub piaski drobnoziarniste z soczewkami osadów piaszczysto-Ŝwirowych, o zmiennej

16 mi ąŜ szości, wyst ępuj ące pod nadkładem glin i piasków gliniastych z przewarstwieniami glin oraz piasków gliniastych (Andrzejak, 1972). Na wschód od miejscowo ści Wojszki odwiercono 3 otwory o ł ącznym metra Ŝu 18 m. Do gł ęboko ści 6 m stwierdzono wyst ępowanie piasków średnioziarnistych i ró Ŝnoziarnistych z pojedynczymi ziarnkami Ŝwiru i otoczakami, w których spotyka si ę nieliczne soczewki i wkładki Ŝwiru o niewielkiej mi ąŜ szo ści, maksymalnie do 2 m. Kruszywo wyst ępuje na tym terenie w formie soczew i gniazd o mi ąŜ szo ści od 0,4 do 4,0 m, w zwi ązku z tym obszar ten nie rokował perspektyw na znalezienie zło Ŝa kruszywa o znaczeniu przemysłowym i został uznany za negatywny (Jórczak, Banach, 1971). Na wschód o Rzepniewa w rejonie Knoroz prowadzone były prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym (Skwarczy ńska, 1967). Podczas prac stwierdzono szereg odsłonięć Ŝwirowo-piaszczystych o gł ęboko ści od 1,5 do 8,0 m. Zlokalizowane s ą one w obr ębie wału moreny czołowej o przebiegu prawie równole Ŝnikowym, maksymalnej szeroko ści 200 m i długo ści około 2,0 km. Wał ten zbudowany jest z piasków ró Ŝnoziarnistych z przewag ą drobnoziarnistych z domieszk ą Ŝwiru z przewarstwieniami piasków gliniastych i pylastych, Miejscami w piaskach wyst ępuj ą gniazda lub przewarstwienia Ŝwiru. Obszar ten nie rokuje perspektyw na znalezienie kruszywa o znaczeniu przemysłowym ze wzgl ędu na budow ę so- czewkow ą i przewarstwienia gliniasto-pylaste, i został uznany za negatywny. W obszarach prac poszukiwawczych za surowcami ilastymi w rejonie Hołówki Małe- Rostowy-Baranki-Rynki nawiercono głównie ró Ŝnoziarniste piaski gliniaste oraz gliny zwałowe o du Ŝym zamargleniu, niemaj ące cech surowca ilastego (Traczyk, Haas, 1966) oraz piaski pylaste i gliny piaszczyste z wkładkami mułków (Sta śkiewicz, 1979). W okolicach Stacewicz odwiercono 5 otworów o gł ęboko ści od 10 do 18,5 m. Tylko w jednym otworze, nawiercono w przedziale 13,0–16,5 m ił z wkładkami piasku mułkowatego. Mi ędzy Hryniewiczami Du Ŝymi a Chrabołami odwiercono 8 otworów o gł ębokości 10-13 m, z których 3 znalazły si ę w obr ębie obszaru omawianego arkusza (Sta śkiewicz, 1979). W jednym z nich na gł ęboko ści 2,7 m stwierdzono wyst ępowanie warstwy iłów o mi ąŜ szo ści 1,3 m z wkładk ą piasków. Obszary rozpoznane, jako perspektywy surowcowe w zakresie torfów wyst ępuj ą w dolinie Narwi, w okolicach miejscowo ści Strabla i Samułki Du Ŝe. S ą to głównie torfy niskie: turzycowiskowe, szuwarowo-turzycowiskowe i olejowo-szuwarowe. Mi ąŜ szo ść torfów utrzymuje si ę w granicach od 0,5 do 2,8 m, a popielno ść wznosi 23,6%. Ze wzgl ędu na mał ą zasobno ść (6-23 tys.m 3) wyst ępuj ących tu torfowisk, zlokalizowanie torfów w granicach obszarów wchodz ących w skład europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000

17 oraz obszaru chronionego krajobrazu nie zostały przedstawione na mapie (Ostrzy Ŝek, Dem- bek, 1996).

VII. Warunki wodne 1. Wody powierzchniowe Obszar arkusza Plutycze jest poło Ŝony w zlewni II rz ędu Górnej Narwi, b ędącej pra- wym dopływem Wisły. Sie ć rzeczna jest dobrze rozwini ęta. Główn ą rzek ą jest Narew, płyn ąca ze wschodu na zachód przez centraln ą cz ęść arkusza. Najwi ększymi jej dopływami s ą: Orlanka, Mie ńka, Strabelka oraz Turo śnianka. Dolina Narwi jest stosunkowo gł ęboko wci ęta w wysoczyzny. Wypełniaj ą j ą torfy, osi ągaj ące średnio 1 m mi ąŜ szo ści, zalegaj ące na mułach lub iłach oraz bezpo średnio na piaskach podło Ŝa. Dolina składa si ę z odcinków rozszerzonych, basenowych i zw ęŜ onych przy- pominaj ących przełomy rzeczne. Zabagnienie doliny nast ąpiło po zmianie koryta rzeki z meandruj ącego na wielokorytowe, które miało miejsce na przełomie okresu atlantyckiego oraz subborealnego. Orlanka jest lewym dopływem Narwi, jej całkowita długo ść wynosi 50,3 km. Rzeka Mie ńka o długo ści 7,8 km płynie wyra źnie zaznaczaj ącą si ę w morfologii dolin ą o przebiegu południkowym. Doliny Strabli, Turo śnianki i ich dopływów są płaskie, mało widoczne w kra- jobrazie, cz ęsto podmokłe i zabagnione. Jako ść wody w rzekach jest monitorowana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku. Według danych z 2007 roku, woda w Narwi (posterunki w Plo- skach i Strabli) była jako ści zadowalaj ącej a w Orlance (posterunek w Chrabołach) jako ści niezadowalaj ącej (klasa IV) (Raport…,2007) (Rozporz ądzenie…,2004). Badanie stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (rzek) w 2009 roku wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 2008 r. (DzU Nr 162 poz. 1008) dotyczyły Narwi (odcinek od Narewki do Orlanki) i Orlanki (odcinek od Orli do uj ścia), Wody Narwi badane w punkcie kontrolnym w miejscowo ści Ploski spełniały wymagania III klasy jako ści (stan ekologiczny umiarkowany). Stan ekologiczny wód Orlanki w punkcie kontrolnym w Chrabołach okre ślono tak Ŝe jako umiarkowany (III klasa). W wymienionych punktach kontrolno-pomiarowych nie okre ślono stanu chemicznego wód rzek. Wody Narwi i Orlanki nie s ą podatne na eurtofizacj ę, nie spełniaj ą równie Ŝ kryteriów bytowania ryb w warunkach naturalnych (Informacje ...., 2010).

Na omawianym obszarze stwierdzono jedno źródło („ Źródło Zdrój”) o nieznanej wydajno ści zlokalizowane w pobli Ŝu linii kolejowej na północny wschód od wsi Lesznia. Wyst ępuj ą tak Ŝe liczne rowy melioracyjne, szczególnie w południowej cz ęś ci arkusza. 2. Wody podziemne Zgodnie z podziałem regionalnym zwykłych wód podziemnych Polski obszar arkusza Plutycze le Ŝy w obr ębie dwóch regionów - mazursko-podlaskiego (II) (cz ęść północno- wschodnia arkusza) oraz lubelskiego (IX) (pozostała cz ęść arkusza) (Paczy ński red., 1995).

Na obszarze arkusza region mazursko-podlaski to rejon białostocki (II A) natomiast region lubelski stanowi subregion podlaski i rejon bialski (IX 1A ). W ramach jednolitych cz ęś ci wód podziemnych obszar arkusza zlokalizowany jest w rejonie mazowiecko-mazursko-podlaskim (II) (Paczy ński, Sadurski red., 2007). Obszar arkusza Plutycze, jak i obszar s ąsiednich arkuszy, jest w cało ści poło Ŝony poza głównymi zbiornikami wód podziemnych (Kleczkowski red., 1990). Szczegółow ą charakterystyk ę wód podziemnych na omawianym obszarze zawiera Ma- pa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Plutycze (Ułanowicz, 2004). Warunki hydrogeologiczne na obszarze arkusza s ą słabo rozpoznane, co wynika z nie- wielkiego zapotrzebowania na pobór wody i małej liczby studni wierconych. Na omawianym arkuszu główny poziom u Ŝytkowy wyst ępuje w utworach czwartorz ę- dowych (Ułanowicz, 2004). W obr ębie utworów czwartorz ędowych wyst ępuj ą 3 poziomy wodono śne charakteryzu- jące si ę zró Ŝnicowan ą zasobno ści ą i zasi ęgiem przestrzennym. Wyró Ŝnione poziomy wodono śne to: przypowierzchniowy, środkowy, mi ędzymorenowy i sp ągowy (najni Ŝszy). W dolinie Narwi wyst ępuj ą zawodnione, przypowierzchniowe osady piaszczyste, których miąŜ szo ść nie kwalifikuje do wykorzystania dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wod ę. Poziom ten jest sporadycznie eksploatowany przez indywidualne gospodarstwa rolne. Dotychczasowe rozpoznanie wskazuje, Ŝe kryterium u Ŝytkowego poziomu wodono śne- go spełnia mi ędzymorenowy poziom wodono śny. Wyst ępuje on na gł ęboko ści od 40 do 100 m. Mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi od 8 do 40 m. Warstw ę wodonośną buduj ą piaski o ró Ŝnej granulacji z przewag ą średnio- i drobnoziarnistych. Współczynnik filtracji wynosi od 2,2 do 14,3 m/d, a przewodno ść wynosi od kilkunastu do ponad 200 m 2/d. Zwier- ciadło wody o charakterze napi ętym stabilizuje si ę na rz ędnych 130–145 m n.p.m. Sp ągowy poziom wodono śny jest słabo rozpoznany i wykorzystywany do zaopatrzenia ludno ści w wod ę jedynie w zachodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci opisywanego terenu.

Warstw ę wodono śną buduj ą: piaski drobno- i średnioziarniste (o nieznanej mi ąŜ szo ści) wyst ępuj ące na gł ęboko ści około 100 m. Wody pi ętra czwartorz ędowego eksploatowane s ą zarówno przez uj ęcia komunalne, jak i przez uj ęcia przemysłowe (dla gospodarstw rolnych). Na mapie przedstawiono 5 uj ęć wód podziemnych o wydajno ści powy Ŝej 15 m3/h. Łączne, ustalone zasoby eksploatacyjne na obszarze arkusza wynosz ą 805 m 3/h. Pobór dobowy wody z najwi ększych uj ęć wynosi: Rajsk – do 250 m 3/d, Krynickie do 235 m 3/d oraz Ploski do 180 m 3/d. Najwi ększe wydajno ści w studniach komunalnych i przemysłowych stwierdzono w: RSP w Czerewkach – 65 m 3/h, RSP w Doro Ŝkach - 20 m3/h, Wojszkach - 54 m3/h, RSP w Zaj ączkach - 32 m3/h oraz w Rajsku – 15m 3/h. Wody podziemne z trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego eksploatowane s ą tylko w jednym otworze zlokalizowanym we wsi Zaj ączki. Pi ętro wodono śne tworz ą oligoce ńskie piaski drobnoziarniste z glaukonitem wyst ępuj ące na gł ęboko ści 129–139 m. Parametry hydrogeologiczne uj ętej warstwy s ą korzystne, współczynnik filtracji wynosi 4,75 m/d, a wydajno ść jednostkowa 1,57 m 3/h/ 1 m S. Na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Plutycze mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci opisywanego arkusza jako ść wody jest dobra lub śred- nia (klasa IIa i IIb), woda wymaga prostego uzdatniania z uwagi na podwy Ŝszone zawarto ści Ŝelaza i manganu (Ułanowicz, 2004).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 379 – Plutycze, umieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o przeci ętnej zawar- to ści (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanie- czyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo- wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasy- fikowanych do grupy A zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia

2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 379 – dian) w gle- obszarów niezabu- Plutycze bach na arku- dowanych Polski 4) szu 379 – Plutycze Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie

lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra

Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.)

Metale

N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0–0,3 0–2,0 0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 4 - 20 14 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 - 3 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 17 - 43 21 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1 - 1 <1 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 - 3 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 - 2 1 3 Pb Ołów 50 100 600 4 - 8 5 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 379 – Plutycze 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 6 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 6 wy Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 6 2) Pb Ołów 6 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych ą Hg Rt ęć 6 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 379 – Plutycze do poszczególnych grup u Ŝytkowa- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, nia (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia warto ści promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych do Map radioekologicznych Polski 1 : 750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektrometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary robiono co 1 km, a w przypadku stwierdzenia podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści zag ęszczano je do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 m nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem czeskim GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno.

Prezentacja wyników Poniewa Ŝ g ęsto ść pomiarów nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w postaci słupków dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Było to mo Ŝliwe gdy Ŝ kraw ędzie arkusza ogólnie pokrywaj ą si ę z przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe zostały sporządzone dla punktów pomiarowych zlo- kalizowanych na opisanym arkuszu, przy czym do interpretacji wykorzystano tak Ŝe informacje z punktów znajduj ących si ę na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy (fig. 3).

Przedstawione wyniki pomiarów promieniowania gamma stanowi ą sum ę promieniowania pochodz ącego z radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści promieniowania gamma na zachodnim profilu wahają si ę w granicach 22– 53 nGy/h. Najni Ŝsza warto ść odpowiada osadom rzecznym zwi ązanym z dolin ą Narwi, wy Ŝ- sze glinom zwałowym.

379W PROFIL ZACHODNI 379E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5875693 5871425

5873705 m 5870553 m 5867708

5858217 5865729

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 24 24

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5875693 5871425

5873705 m 5870553 m 5867708

5858217 5865729

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 6

kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 3. Zawarto ść pierwiastków promieniotwórczych w glebach na terenie arkusza Plutycze (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Warto ści promieniowania na profilu wschodnim wynosz ą od 27 do 44 nGy/h. Ni Ŝsze warto ści s ą zwi ązane z osadami rzecznymi oraz mułkami zastoiskowymi, za ś wy Ŝsze ( >30 nGy/h ) z glinami zwałowymi oraz piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Warto doda ć, Ŝe średnia warto ść promieniowania gamma w Polsce wynosi 34,2 nGy/h. St ęŜ enie radionuklidów poczarnobylskiego cezu jest bardzo niskie, waha si ę w granicach 1,4 – 5,2 kBq/m2

IX. Składowanie odpadów Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” (Ustawa…, 2001) oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie…, 2003) i Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie szcze- gółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Rozporz ądzenie …, 2009). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficz- nego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu.

Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5).

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS:

− warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 5; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Tabela 5

Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery

Rodzaj składowanych opadów geologicznej Mi ąŜ szo ść Współczynnik Rodzaj gruntów [m] filtracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 x 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Plutycze Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Ułanowicz, 2004). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyzna- czonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów W granicach arkusza Plutycze około 60% powierzchni obj ęte jest bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary obj ęte ochron ą przyrody w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: w północno-zachodnim naro Ŝu arkusza znajduje si ę niewielki fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków PLB 200001 „Bagienna Dolina Narwi”, w centralnej cz ęś ci obszar specjalnej ochrony ptaków PLB 200007 „Dolina Górnej Narwi” i specjalny obszar ochrony siedlisk PLH 200010 „Ostoja w Dolinie Górnej Narwi”, a w południowej specjalny obszar ochrony siedlisk PLH 200015 „Murawy w Ha ćkach”; − niewielki fragment strefy ochronnej Narwia ńskiego Parku Narodowego w północno- zachodniej cz ęś ci opisywanego obszaru; − tereny przykryte osadami holoce ńskimi, wykształconymi w postaci: torfów, namułów torfiastych i zagł ębie ń bezodpływowych, piasków, piasków humusowych i namułów den dolinnych oraz zagł ębie ń okresowo przepływowych, piasków i Ŝwirów rzecznych tarasów zalewowych, jak równie Ŝ utworów deluwialnych, deluwialno-rzecznych oraz deluwialno- jeziornych. Utwory te akumulowane zostały przede wszystkim w dolinie Narwi, Orlanki, Mie ńki, Gniły, Turo śnianki, Pulszanki, Stabelki, a tak Ŝe w dolinach małych, bezimien- nych cieków, jak i w zagł ębieniach wytopiskowych; − tereny zabagnione i podmokłe oraz obszary ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zajmuj ące rozległe tereny w dnie doliny Narwi i jej dopływów (centralna cz ęść arkusza), wył ączone bezwzgl ędnie wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − otoczenie „ Źródła Zdroju” (w promieniu 250 m), zlokalizowanego w pobli Ŝu linii kolejowej na północny wschód od wsi Lesznia; − obszary zagro Ŝone podtopieniami w dolinie Narwi, wskazane na „Mapie obszarów zagro- Ŝonych podtopieniami w Polsce” (Nowicki (red.), 2007); − obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych, wyznaczone w rejonie Chrabołów oraz Ha ćków (Grabowski (red.), 2007); − zwarte kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 40% obszaru arkusza. Preferowane do tego celu s ą obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę

27 izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (NBG) (tabela 5). W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ń- skie gliny zwałowe, których zasi ęg powierzchniowy okre ślono na Szczegółowej mapie geologicznej Polski (Kmieciak, 2003). Na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę gliny zwałowe sta- diału środkowego zlodowacenia warty (zlodowacenia środkowopolskie). S ą to gliny pylasto- piaszczyste, z du Ŝymi otoczakami w stropie, wyst ępuj ące w postaci stosunkowo rozległych płatów. Analiza otworów wiertniczych i przekrojów geologicznych wskazuje, Ŝe mi ąŜ szo ść tych glin jest zmienna i waha si ę od około 6 m (Zimnochy), 8 m (Baranki), 10 m (Doktorce), 12 m (Czaczki Wielkie), 18 m (Borowskie Michały) do 20–24 m (Zaleskie, Rajsk). W ich sp ągu wyst ępuj ą starsze, mocniej skonsolidowane gliny zwałowe i mułkowo-ilaste utwory zastoiskowe zlodowace ń środkowopolskich i południowopolskich, zwi ększaj ące mi ąŜ szo ść NBG do 45–150 metrów. Warunki zmiennego wykształcenia naturalnej bariery izolacyjnej wyznaczono w rejonach, gdzie na powierzchni stropowej osadów tworz ących NBG wyst ępuj ą przepuszczalne osady piaszczyste o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 2,5 m. Tworz ą je piaszczysto- Ŝwirowe utwory lodowcowe, wodnolodowcowe, a tak Ŝe rezydualne, powstałe na glinach zwałowych. Lokalizacja składowisk w tych rejonach wymaga ć b ędzie usuni ęcia 1–2 m warstwy piaszczystej zalegaj ącej w stropie utworów słabo przepuszczalnych. Wskazania lokalizacyjne pod składowiska odpadów mogą nast ąpi ć dopiero po przepro- wadzeniu szczegółowych bada ń hydrogeologicznych i geologicznych maj ących na celu rozpoznanie budowy geologicznej terenu planowanego składowiska i zbadanie przestrzennej budowy pakietu słabo przepuszczalnego. Obszary przypowierzchniowego wyst ępowania osadów piaszczystych i piaszczysto- Ŝwirowych o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2,5 m (wodnolodowcowych, lodowcowych, eolicz- nych, wytopiskowych, morenowych, kemowych oraz akumulacji szczelinowej), okre ślono jako pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej. Lokalizacja składowiska odpadów na tych terenach wi ąza ć si ę b ędzie z konieczno ści ą wykonania sztucznej bariery izolacyjnej jego dna i skarp. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduje si ę czwartorz ędowe u Ŝytkowe pi ętro wodono śne (Ułanowicz, 2004). Zwierciadło wód podziemnych w obr ębie analizowanych obszarów le Ŝy na gł ęboko ści od 30 do 100 metrów. W granicach wi ększo ści rejonów POLS, z uwagi na dobr ą izolacj ę, wyznaczono niski stopie ń zagro- Ŝenia GPU (rejon Złotników, Hołówek Du Ŝych, Borowskich Michałów, Czaczek Wielkich,

Zawyków, Samułek Du Ŝych, Warpechów Starych, Denisek, Plutyczy, Rajska, Ha ćków). Po- zostałe obszary POLS znajduj ą się na terenie, gdzie z uwagi na du Ŝej mi ąŜ szo ści warstw ę izoluj ącą GPU, wskazano bardzo niski stopie ń zagro Ŝenia (okolice Biela, Kleniewa, Rzepni- ków, Tryczówki, Wojszek, Bogdanek, Zimochów, Doktorców, Warpechów, Pulszy, Stacewi- czów). Warunki hydrogeologiczne w rejonach przypowierzchniowego wyst ępowania osadów słabo przepuszczalnych nie powinny wi ęc wpływa ć na funkcjonowanie prawidłowo zaprojek- towanego składowiska odpadów. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU). Wyró Ŝniono je (na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ochrony zwartej zabudowy) w promieniu 8 km od lotniska sportowego w miejscowo ści Tu- ro śń Ko ścielna pod Białymstokiem, z uwagi na ochron ę przyrody (Obszar Chronionego Kra- jobrazu Dolina Narwi w centralnej cz ęś ci arkusza), a tak Ŝe ochron ę zasobów kopaliny (rudy uranu) w granicach obszaru prognostycznego. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów. Powinny by ć jednak rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracji geologicznej.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowania odpadów komunalnych Na terenie arkusza wyznaczono rejony spełniaj ące wymagania pod lokalizacj ę składo- wisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych), dla których wymagana jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczalno- ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści wi ększej od 1 m. Barier ę izolacyjn ą tworz ą wychodnie osadów zastoiskowych odsłaniaj ące si ę w północ- nej i południowej cz ęś ci obszaru omawianego arkusza, w rejonie miejscowo ści: Hołówki Ma- łe, Hołówki Du Ŝe, Rostołty, Rzepiki, Kolonia Tryczówka, Chodory, Rynki, Zimnochy, Łu- czaje, Warpechy Nowe, Pulsze, Rajsk i Ha ćki. Pod wzgl ędem litologicznym s ą to ciemnopo- pielate, ciemnoszare, szare oraz popielate mułki i iły warwowe stadiału środkowego zlodowacenia warty. W sp ągu osadów ilastych na ogół wyst ępuj ą gliny zwałowe stadiału dolnego. Mi ąŜ szo ść warstwy osadów ilastych wykazuj ących wła ściwo ści izolacyjne we wskazanych miejscach jest znaczna i wynosi od 40 m (Chodory), 50 m (Zimnochy) do 70 m (Ha ćki). Na północ od doliny Narwi w osadach tych stwierdzono obecno ść zaburze ń glacitektonicznych.

Są to obszary o niskim lub bardzo niskim stopniu zagro Ŝenia głównego poziomu u Ŝytkowego wód podziemnych. Podobne utwory wyst ępuj ą równie Ŝ na terenach poło Ŝonych na południe od obszaru arkusza (na arkuszu Bielsk Podlaski), gdzie cz ęś ciowo wykazuj ą genez ę wytopi- skow ą i zdecydowanie bardziej piaszczysty charakter. Zostały one tam w du Ŝej cz ęś ci uznane za osady przepuszczalne, pozbawione wła ściwo ści izolacyjnych. Jak wida ć, osady zastoiskowe, wyst ępuj ące zarówno w granicach omawianego arkusza jak i na obszarach s ąsiednich maj ą zmienny charakter, dlatego ewentualna lokalizacja skła- dowisk odpadów komunalnych na wskazanych obszarach musi by ć poprzedzona szczegóło- wymi badaniami, które potwierdz ą ilasty charakter rozpatrywanych osadów. Nale Ŝy wykona ć równie Ŝ szczegółowe badania geologiczne i hydrogeologiczne (maj ące na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej). W przypadku stwierdzenia zaburze ń glacitektonicznych obejmuj ących NBG trzeba sporz ądzi ć szczegółow ą dokumentacj ę geologiczno-in Ŝyniersk ą. Konieczne b ędzie równie Ŝ zastosowanie sztucznej przesłony izolacyjnej. Na obszarze arkusza brak jest składowisk odpadów komunalnych.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Spo śród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpa- dów oboj ętnych najkorzystniejsze parametry wykazuj ą rejony przypowierzchniowego wyst ę- powania ilasto-mułkowych utworów zastoiskowych, rozpoznanych w okolicach: Chodorów, Zimnochów i Ha ćków. Ich mi ąŜ szo ść jest znaczna i osi ąga 40–70 m. Ponadto pod ścielone s ą one na ogół warstw ą glin zwałowych, stanowi ących dodatkowe uzupełnienie bariery izolacyjnej. Osady te mog ą stanowi ć podło Ŝe umo Ŝliwiające bezpo średnie składowanie odpadów komunalnych. Jako korzystne dla składowania odpadów oboj ętnych wskaza ć nale Ŝy rejony poło Ŝone w okolicach Borowskich Michałów, Czaczek Wielkich oraz Zimnochów, gdzie mi ąŜ szo ść bariery geologicznej zło Ŝonej z glin zwałowych i serii zastoiskowej izoluj ącej GPU dochodzi do 70–150 metrów. Są to obszary posiadaj ące ograniczenie wynikaj ące z ochrony zwartej zabudowy (lotni- sko w Turo śni). Jedynie w rejonie Ha ćków brak jest ogranicze ń warunkowych. Wyst ępuj ący na preferowanych terenach czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk istniej ą dwa wyrobiska poło Ŝone w granicach udokumentowanych złó Ŝ kruszywa naturalnego: „Doł- ki” oraz „Chodory 2”. Z uwagi na istnienie niezagospodarowanych nisz w morfologii terenu, mog ą by ć one rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów, pod warunkiem stworzenia pełnej lub uzupełniaj ącej sztucznej bariery izolacyjnej. Wskazane odpowiednim symbolem wyrobiska posiadaj ą punktowe ograniczenia ze wzgl ędu na konieczno ść ochrony zasobów złó Ŝ kopalin oraz blisko ść lotniska w Turo śni (arkusz 339). Na map ę naniesiono równie Ŝ dziesi ęć wyrobisk po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego (rejon Chodorów, Zimochów, na południe od Dołków, Średzi ńskiego, Leszni, Zaleskiego, Ruczajów, Warpechów Starych oraz Chrabołów). Wyrobiska posiadaj ą punktowe ograniczenie warunkowe, z uwagi na blisko ść zabudowy wiejskiej, lotniska w Tu- ro śni oraz ochron ę złó Ŝ (rejon Chrabołów) i uwarunkowania przyrodnicze w granicach OChK. Jedno wyrobisko zlokalizowane jest na obszarze posiadaj ącym naturaln ą warstw ę izolacyjn ą (pozostałe znajduj ą si ę na terenie bez izolacji).

X. Warunki podło Ŝa budowlanego Warunki geologiczno-in Ŝynierskie okre ślono na terenie arkusza Plutycze, z pomi- ni ęciem obszarów wyst ępowania lasów, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego oraz grun- tów rolnych zaliczanych do klas bonitacyjnych od I do IVa. Wydzielono dwa rodzaje obszarów – o warunkach korzystnych i warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Obszary o korzystnych warunkach geologiczno-in Ŝynierskich dla budownictwa obejmu- ją grunty: spoiste zwarte, półzwarte i twardoplastyczne oraz grunty niespoiste średniozag ęsz- czone i zag ęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Dobre podło Ŝe budowlane zwi ązane jest z obszarami wyst ępowania gruntów sypkich: piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych zlodowace ń środkowopolskich, utworów piaszczysto- Ŝwirowych moren czołowych zlodowace ń środkowopolskich, piasków i Ŝwirów rzecznych tarasów nadzalewowych poło Ŝonych poza dolinami rzek i cieków oraz zagł ębieniami wypeł- nionymi gruntami organicznymi. Korzystne warunki budowlane wyst ępuj ą równie Ŝ na obszarach zbudowanych z grun- tów spoistych mało skonsolidowanych i nieskonsolidowanych najcz ęś ciej morenowych: glin,

31 glin piaszczystych, mułków oraz osadów zastoiskowych w stanie twardoplastycznym i pół- zwartym, akumulowanych podczas zlodowace ń środkowopolskich (zlodowacenie warty). Korzystne warunki budowlane maj ą najwi ększe rozprzestrzenienie w centralnej (okolice miejscowo ści: Bogdanka, Strabla i Doktorce - równina wodnolodowcowa), zachodniej (okolice miejscowo ści: Łapcie – równina zastoiskowa; Warzechy Stare – równina wodnolodowcowa), północno-zachodniej (rejon wsi Zimochy – równina wodnolodowcowa oraz wysoczyzna morenowa falista) oraz wschodniej częś ci arkusza (rejon Denisem - równina wodnolodowcowa). Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, obejmuj ą: grunty słabono śne (organiczne, grunty spoiste w stanie miękkoplastycznym i plastycznym, zwietrzeliny gliniaste, grunty niespoiste lu źne), tereny na których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t., obszary podmokłe i zabagnione, obszary o spad- ku terenu powy Ŝej 12 % oraz tereny zmienione w wyniku działalno ści człowieka. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą w dolinach: Narwi (centralna cz ęść ), Pulszanki (południowo-zachodnia cz ęść ), Stabelki (południowa cz ęść ), Orlanki (południowo- wschodnia cz ęść ). Piaski rzeczne tarasów zalewowych stanowi ą niekorzystne podło Ŝe budowlane, głównie z uwagi na płytko wyst ępuj ące zwierciadło wody gruntowej. Grunty te przy powierzchni s ą lu źne, gł ębiej stopie ń zag ęszczenia wzrasta. Osiadanie budynków posadowio- nych na tego rodzaju gruntach jest szybkie i równomierne. Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt, i Ŝ tereny tarasów zalewowych s ą zagro Ŝone podtopieniem w przypadku powodzi. Wa- runki utrudniaj ące budownictwo i wymagaj ące specjalnych zabiegów przy prowadzeniu robót budowlanych (np. wymiany gruntu, odwodnienia) panują tak Ŝe w dolinach: Narwi Strabelki i Orlanki, gdzie wyst ępuj ą grunty organiczne, a dodatkowo płytko poło Ŝone jest zwierciadło wód gruntowych. Grunty organiczne, tj. mady, namuły oraz torfy stanowi ą złe podło Ŝe budowlane. Zwierciadło wody gruntowej wyst ępuje w nich bardzo płytko, w zwi ązku z czym grunty charakteryzuj ą si ę bardzo du Ŝą wilgotno ści ą. Woda zawiera zazwyczaj rozpuszczone kwasy humusowe, wskutek czego jest ona silnie agresywna w stosunku do betonu i stali. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą tak Ŝe na du Ŝym obszarze poło Ŝo- nym w północno-wschodniej cz ęś ci opisywanego rejonu, w obr ębie wyst ępowania zagł ębie ń wytopiskowych. Niekorzystne warunki budowlane panuj ą tak Ŝe na obszarach predysponowanych do wyst ąpienia osuwisk wyznaczonych w południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza (Grabowski i in., 2007). Jeden obszar zlokalizowany jest w zboczu doliny Orlanki, na wschód od Chrabo- łów, a drugi w zboczu dolinki denudacyjnej na wschód od wsi Ha ćki na południowej granicy

32 arkusza. Obszary te s ą predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych, w zwi ązku z czym ewentualne posadowienie obiektów budowlanych w tym rejonie wymaga przeprowa- dzenia dodatkowych bada ń i ocen geologiczno-in Ŝynierskich okre ślaj ących zmienno ść budowy podło Ŝa, stateczno ść skarp.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu Chronionymi elementami przyrody i krajobrazu na obszarze arkusza Plutycze s ą: lasy, uŜytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, pomniki przyrody, otulina parku narodowego, obszar chronionego krajobrazu oraz obszary sieci Natura 2000. Gleby chronione, zaliczane do klas bonitacyjnych od I do IVa, wyst ępuj ą w postaci ró Ŝ- nej wielko ści kompleksów, zajmuj ąc około 30% powierzchni. W południowej cz ęś ci arkusza wyst ępuj ą mineralne gleby chronione typu pseudobielic. Na zachód od Plutycz wyst ępuj ą gleby brunatne wyługowane. Gleby chronione organiczne, reprezentowane głównie przez torfy średnio gł ębokie lub mursze płytkie, s ą typowe dla dolin rzecznych. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmuj ą du Ŝy obszar w dnie doliny Narwi i jej dopływów (centralna cz ęść arkusza). Na opisywanym terenie ochron ą prawn ą obj ęto: pomniki przyrody Ŝywej (tabela 6), obszar chronionego krajobrazu Dolina Narwi, otulin ę Narwia ńskiego Parku Narodowego oraz obszary wchodz ące w skład europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000. W północno-zachodniej cz ęś ci opisywanego obszaru poło Ŝony jest niewielki fragment (około 20 ha) otuliny Narwia ńskiego Parku Narodowego. Całkowita powierzchnia otuliny, utworzonej w 1996 roku wynosi 15408 ha. W centralnej cz ęś ci arkusza wzdłu Ŝ rzeki Narwi znajduje si ę fragment Obszaru Chro- nionego Krajobrazu Dolina Narwi o całkowitej powierzchni 41 862 ha. Utworzony został on w celu ochrony i zachowania doliny Narwi wyró Ŝniaj ącej si ę wysokimi walorami przyrodni- czymi, krajobrazowymi, kulturowymi i wypoczynkowymi. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi stanowi jeden z najwi ększych w Europie Środkowej kompleksów mokradeł. Obszar ten, kształtowany przez coroczne wylewy rzeki, jest siedliskiem o znacznej ró Ŝnorod- no ści biologicznej w strefie klimatu umiarkowanego. Głównym walorem tych terenów s ą zachowane w niemal nienaruszonym stanie naturalne stosunki wodne doliny. Dzi ęki nim wy- kształcił si ę tutaj ekosystem bagienny z cał ą sieci ą rozgał ęzionych koryt rzecznych, z mozai- kowym układem siedlisk wodnych, wilgotnych oraz l ądowych. Stanowi on ostoje dla wielu rzadkich gatunków. W śród ro ślin mo Ŝna tu spotka ć takie gatunki obj ęte ochron ą ścisł ą jak:

33 goryczka w ąskolistna, grzybienie białe, kosaciec syberyjski, wielosił bł ękitny, go ździk pysz- ny, gr ąŜ el Ŝółty, kukułka krwista i mieczyk dachówkowaty. Dominuj ą zbiorowiska szuwarowe i ł ąkowe, gdzieniegdzie poro śni ęte k ępami krzewiastych wierzb. Szczególnie cenne przy- rodniczo są ł ąki ze stanowiskami kilku gatunków storczyków. Lasy to niewielkie kompleksy gr ądów, a w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki – ł ęgów wierzbowych, topolowych, jesionowych i olszowych. Na suchszych glebach rosn ą ubogie bory sosnowe lub wyst ępuj ą murawy kserotermiczne, ciepłolubne i napiaskowe oraz fragmenty suchych wrzosowisk. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi stanowi jedn ą z najwi ększych ostoi ptac- twa wodno-błotnego w Polsce. Wyst ępuj ą tu gatunki zagro Ŝone w skali kraju i Europy: wod- niczka, dubelt, batalion, bocian czarny, świstun i zielonka: cyranka, krwawodziób, derkacz, bak, rybitwa czarna i rzeczna, błotniak ł ąkowy, brzeczka, dudek, kulik wielki, rycyk, kropiat- ka, sowa błotna, podró Ŝniczek i wodnik. Jest to równie Ŝ miejsce przebywania chronionych ssaków: bobra, wydry, wilka oraz nietoperzy – mopka, nocka łydkowłosego i du Ŝego. Tabela 6 Wykaz pomników przyrody

Lp. Forma ochro- Miejscowo ść Gmina/Powiat Rok zatwier- Rodzaj ny dzenia obiektu 1 2 3 4 5 6 PŜ 1 P Wojszki Juchnowiec Ko ścielny/Białystok 1994 wi ąz szypułkowy PŜ 2 P Strabla Wyszki/Bielsk Podlaski 1979 jesion wyniosły Pn-F 3 P Ha ćki Bielsk Podlaski/Bielsk Podlaski 1994 oz Rubryka 2: P - pomnik przyrody, Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, Pn – nieo Ŝywionej; rodzaj obiektu: F- forma morfologiczna

Walory kulturowe Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi to głównie zabytki budownictwa wiejskiego – wiatraki, tradycyjne drewniane zagrody, z budynkami krytymi strzech ą i zabytkowe obiekty sakralne – głównie krzy Ŝe przydro Ŝne i kapliczki oraz drewniane kościółki i cerkwie. W granicach omawianego arkusza za pomniki przyrody uznane zostały 2 drzewa pomnikowe: jesion wyniosły i wi ąz szypułkowy oraz oz (forma morfologiczna) (tabela 6). Centralna cz ęść arkusza Plutycze wchodzi w skład obszaru w ęzłowego 25M „Doliny Górnej Narwi” sieci ECONET-Polska (Liro, 1998), opracowanej jako systemu obszarów w ę- złowych, najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i najbardziej reprezentatyw- nych dla ró Ŝnych regionów kraju, poł ączonych sieci ą korytarzy ekologicznych. Obszar „Doli-

34 ny Górnej Narwi” obejmuje krajobrazy równin peryglacjalnych, osta ńców peryglacjalnych, tarasów wydmowych oraz den dolin. Główne typy siedlisk stanowi ą tutaj: ł ęg wierzbowo- topolowy, gr ąd subkontynentalny odmiana środkowopolska, dąbrowa świetlista, subkontynentalny bór sosnowy, bór wilgotny, bór mieszany. Przez arkusz nie przebiega Ŝaden z korytarzy ekologicznych (fig. 4).

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza Plutycze na tle systemów ECONET (Liro, 1998)

W ramach systemu NATURA 2000 w północno-zachodnim naro Ŝu arkusza znajduje si ę niewielki fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków „Bagienna Dolina Narwi”. W centralnej cz ęś ci znajduj ą si ę: obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Górnej Narwi” i spe-

35 cjalny obszar ochrony siedlisk „ Ostoja w Dolinie Górnej Narwi”, a w południowej specjalny obszar ochrony siedlisk „Murawy w Ha ćkach” (tabela 7). „Bagienna Dolina Narwi” obejmuje odcinek doliny Narwi o długo ści około 58 km i szeroko ści od 300 m do 4 km, mi ędzy Sura Ŝem a śółtkami. Dolin ę wypełnia niezwykle boga- ta mozaika siedlisk, na które składaj ą si ę głównie: zbiorowiska szuwarowe, turzycowiska, olsy, zaro śla ł ęgowe z dominacj ą wierzb.Jest to obszar specjalnej ochrony ptaków o randze europejskiej E 27. Wyst ępuje w nim co najmniej 28 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrek- tywy Rady 79/409/EWG, 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Typ Kod Nazwa Poło Ŝenie centralnego Powierz- Poło Ŝenie administracyjne obszaru ob- obszaru obszaru punktu obszaru chnia (w obr ębie arkusza) sza- i symbol Długo ść Szeroko ść obszaru Kod Woje- Powiat Gmina ru oznacze- geogra- geogra- (ha) NUTS wódz- nia na mapie ficzna ficzna two 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 F PLB „Bagienna 22 °52’50” 53 °04’48’ 23 371,1 PL343 podla- białostocki Turo śń Ko- 200001 Dolina PL344 skie ścielna Narwi” (P) H PLB „Dolina 23 °18’19” 52 °53’09” 18 384,1 PL343 podla- białostocki, Sura Ŝ, Turo śń 200007 Górnej PL344 skie Kościelna, Narwi” (P) bielski Wyszki, Bielsk Podlaski I PLH „Ostoja w 23 °21’16” 52 °53’41” 19 404,1 PL343 podla- białostocki, Sura Ŝ, Turo śń 200010 Dolinie PL344 skie Kościelna, Górnej Narwi” bielski Wyszki, Bielsk (S) Podlaski B PLH „Murawy 23 °10’58” 52 °49’37” 157,3 PL344 podla- bielski Bielsk Podlaski 200015 w Ha ć- skie kach” (S)

Rubryka 1: B - wydzielone SOO, bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 F - Obszar OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO. H - wydzielony OSO, całkowicie le Ŝą cy wewn ątrz SOO; I - SOO, zawieraj ący w sobie wydzielony OSO Rubryka 3: w nawiasie symbol obszaru na mapie S – specjalny obszar ochrony siedlisk; P - obszar specjalnej ochrony ptaków

„Dolina górnej Narwi” to obszar specjalnej ochrony ptaków o randze europejskiej E 30, obejmuj ący dolin ę Narwi na odcinku od zapory wodnej w Bondarach do Sura Ŝa. Wyst ępuj ą tu co najmniej 34 gatunki ptaków Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 16 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK).

„Ostoja w Dolinie Górnej Narwi” to specjalny obszar ochrony siedlisk obejmuj ący doli- nę Narwi na odcinku od zapory wodnej w Bondarach do Sura Ŝa, z przylegaj ącym do niej kompleksem stawowym. Koryto Narwi ma tu naturalny charakter, szeroko ść doliny dochodzi do 3 km. Wi ększo ść powierzchni doliny zajmuj ą zbiorowiska szuwarowe, których wyst ępo- wanie jest uzale Ŝnione od corocznych wylewów rzeki. Wyst ępuje tu 13 typów siedlisk z Za- łącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 12 gatunków zwierz ąt z Zał ącznika II tej Dyrek- tywy. Specjalny obszar ochrony siedlisk „Murawy w Ha ćkach” składaj ą si ę z trzech enklaw, z których jedna, poło Ŝona na północ od wsi Ha ćki znajduje si ę w cało ści na obszarze opraco- wywanego arkusza, druga przylegaj ąca do zabudowa ń wsi Ha ćki od strony południowo- zachodniej, w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci usytuowana jest na obszarze s ąsiedniego arkusza Bielsk Podlaski, za ś trzecia z nich znajduje si ę wył ącznie na obszarze arkusza Bielsk Podlaski. Ob- szar ten poza urozmaiconym charakterem rze źby terenu stanowi cenny zasób zró Ŝnicowanych siedlisk (5 rodzajów), z których najcenniejsze s ą murawy kserotermiczne wyst ępuj ące na wy- pukłych formach terenu. Informacje na ten temat zaczerpni ęto ze strony internetowej Ministerstwa Środowiska http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/index.php?lang=pl

XII. Zabytki kultury Tereny obj ęte arkuszem Plutycze były zasiedlone ju Ŝ w epoce kamienia. Do naj- starszych zabytków kultury materialnej nale Ŝą stanowiska archeologiczne. Jest to rejon, który z uwagi na dost ępno ść wody stwarzał dobre warunki do rozwoju i stabilizacji osadnictwa na przestrzeni dziejów. Dwa obiekty archeologiczne zostały wpisane do rejestru zabytków. S ą to: grodzisko dolinne stanowi ące nasyp wyniesiony ponad poziom terenu o 1–1,25 m w okolicach wsi Za- jączki oraz kurhan we wsi Rostoły. Wyst ępuje tu wiele innych stanowisk archeologicznych: śladów osadnictwa, punktów osadniczych, osad, cmentarzysk, dotychczas nie wpisanych na list ę konserwatora zabytków, cho ć szczegółowo opisanych i zinwentaryzowanych. Najlepiej rozpoznane obiekty to: 7 stanowisk w okolicach wsi Biele, kilkanaście stanowisk w okolicach wsi Rostoły, 13 stanowisk z okolic Złotnik, kilkanaście obiektów z okolic Zaj ączek i kilka- dziesi ąt z Wojszek, 3 stanowiska z Klewinowa, 4 stanowiska w s ąsiedztwie Bogdanek, stanowiska z rejonu Hołówek Małych oraz 5 stanowisk z rejonu DoroŜek. Na obszarze arkusza Plutycze znajduje si ę niewiele obiektów wpisanych do wojewódz- kiego i gminnego rejestru zabytków.

W Plutyczach znale źć mo Ŝna dwa Ŝołnierskie groby pochodz ące z przełomu XIX i XX wieku. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane s ą: drewniana kapliczka ze źródełkiem z XVIII wieku i kaplica cmentarna z 2 połowy XVIII wieku w Zawykach, 2 wiatraki: drewniany z lat 20-tych XX wieku oraz holenderski z 1938 roku w Bogdankach, drewniana kaplica cmentarna z I połowy XVIII wieku w Pulszach, zabytkowa drewniana prawosławna cerkiew p.w. śś . Piotra i Pawła z XIX wieku, przywieziona wraz z ikonostasem z Zamojszczyzny w XX wieku w Rajsku. Na li ście obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków w Strabli znajduj ą si ę: pałac hrabiów Starze ńskich z 1617 roku, przebudowywany w latach 1780-1785 i w XIX wieku, wraz z parkiem dworskim i budynkami gospodarczymi (drewniany lamus, stajnia, czworaki, obora i ku źnia) z XVIII wieku, barokowy kościół p.w. Wniebowst ąpienia Pa ńskie- go z 1616 roku wraz z dzwonnic ą z 1779 roku oraz cmentarz rzymsko-katolicki z 1 połowy XIX wieku. Obiekty wpisane do gminnego rejestru zabytków to: kaplica prawosławna z połowy XIX wieku w Wojszkach, wiatraki ko źlaki z pocz ątku XX wieku Rostołach, i Kolonii Klewi- nowo oraz dwór i park podworski z XIX w. w miejscowo ści Zaj ączki. Na opisywanym obszarze wiele obiektów o charakterze zabytkowym nie zostało jeszcze wpisanych do rejestru zabytków, ale zostało wyszczególnionych w publikacji „Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, województwo białostockie 3” (1992). Na obszarze arkusza znajduj ą si ę tak Ŝe historyczne miejsca pami ęci – pomniki, krzy Ŝe, tablice upami ętniaj ące bo- gat ą histori ę tej ziemi w: Tryczówce, Borowskich Gzikach, Pulszach, Wiktorzynie, Husakach, Rajsku i Chrabołach.

XIII. Podsumowanie Obszar obj ęty arkuszem Plutycze charakteryzuje si ę nieznacznym zró Ŝnicowaniem pod wzgl ędem zagospodarowania przestrzennego. Jest to teren rolniczy, predysponowany do rozwoju przemysłu spo Ŝywczego oraz turystyki z uwagi na doskonałe warunki naturalne (kompleksy le śne dolina Narwi i liczne obszary w niewielkim stopniu zmienionych antropogenicz- nie). Na omawianym obszarze udokumentowano siedem złóŜ kruszywa naturalnego (piaski, piaski ze Ŝwirem). Koncesjonowan ą eksploatacj ą obj ęte s ą obecnie zło Ŝa piasków ze Ŝwirami „Dołki”, „Chodory 2” i „Baranki”. Zło Ŝa: „Zawyki”, „Rzepniewo” i „Rzepniewo II” nie zostały dotychczas zagospodarowane, a eksploatacja zło Ŝa „Deniski I” została zaniechana.

W obr ębie arkusza stwierdzono punkty wyst ępowania kopalin, gdzie prowadzona jest okresowa niekoncesjonowana eksploatacja kruszywa naturalnego. Wyznaczono dwa obszary perspektywiczne: piasków i Ŝwirów w rejonie Dołki – Chodory oraz piasków w okolicach Chraboł.

Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą udokumentowane w kategorii C 2, ale nie uj ęte w Bilan- sie zasobów zło Ŝe uranu „Rajsk” o zasobach pozabilansowych, zaznaczone tu jako obszar prognostyczny. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny jest zwi ązany z czwartorzędowymi osadami piaszczystymi. Ocena warunków budowlanych wykazała, Ŝe panuj ą tu korzystne warunki zwi ązane z gruntami spoistymi i niespoistymi, w których zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje gł ę- biej ni Ŝ 2 m p.p.t., buduj ącymi w południowej i północnej cz ęś ci równin ę wodnolodowcow ą i zastoiskow ą oraz wysoczyzn ę morenow ą falist ą. Niekorzystne warunki budowlane wyst ępu- ją w dolinach rzek, głównie Narwi oraz w zagł ębieniach wytopiskowych. Ochronie prawnej podlegaj ą: otulina Narwia ńskiego Parku Narodowego (północno- zachodnia cz ęść ), obszar chronionego krajobrazu (centralna cz ęść ), dwa drzewa pomnikowe oraz forma morfologiczna (oz). W ramach systemu NATURA 2000 na obszarze arkusza znajduj ą si ę: obszary specjalnej ochrony ptaków („Bagienna Dolina Narwi”, „Dolina Górnej Narwi”) i specjalne obszary ochrony siedlisk („Ostoja w Dolinie Górnej Narwi”, „Murawy w Ha ćkach”). Centralna cz ęść arkusza Plutycze wchodzi w skład obszaru w ęzłowego 25M „Doliny Górnej Narwi” sieci ECONET-Polska. W granicach arkusza Plutycze wyznaczono obszary predysponowane do bezpo średnie- go lokalizowania składowisk odpadów komunalnych oraz oboj ętnych. Wymogi przewidziane dla projektowania składowisk tego typu spełniaj ą ilasto- mułkowe osady zastoiskowe oraz gliny zwałowe zlodowacenia warty, wyst ępuj ące na powierzchni obszarów wysoczyznowych. Najkorzystniejsze warunki dla składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci obszaru arkusza w okolicy Borowskich Michałów, Czaczek Wielkich oraz Zimnochów, gdzie mi ąŜ szo ść glin zwałowych dochodzi do 18 metrów. W rejonach poło- Ŝonych w okolicach Borowskich Michałów mi ąŜ szo ść całego kompleksu osadów słabo przepuszczalnych osi ąga ć mo Ŝe 150 metrów.

Rejony o dopuszczalnej lokalizacji składowisk odpadów komunalnych wskazano w miejscach wychodni czwartorz ędowych iłów i mułków zastoiskowych znacznej mi ąŜ szo- ści. UŜytkowe poziomy wodono śne na przewa Ŝaj ącym obszarze arkusza charakteryzuj ą si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Na obszarze arkusza zlokalizowano dwana ście wyrobisk kruszywa naturalnego, które mogłyby by ć w przyszło ści rozpatrywane jako potencjalne miejsce składowania odpadów. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzona szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne utworów słabo przepuszczalnych, ich mi ąŜ szo ść , rozprzestrzenienie, jak i skal ę ewentualnych zaburze ń glacitektonicznych. Du Ŝym walorem omawianego obszaru jest dziedzictwo kulturowe z cennymi obiekta- mi architektonicznymi świadcz ące o bogatej historii tutejszej ziemi. Pod ochron ą konserwa- torsk ą znajduje si ę kilka obiektów. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacyjnych, podstawowymi kie- runkami rozwoju i inwestycji dla omawianego obszaru s ą: rolnictwo oraz przetwórstwo rol- no-spo Ŝywcze, głównie o charakterze ekologicznym. Tereny obj ęte ochron ą przyrody oraz zabytki kultury sprzyjaj ą rozwojowi turystyki, tym bardziej, Ŝe praktycznie nie istnieją tutaj obiekty stanowi ące zagro Ŝenie dla środowiska. Niewielki stopie ń przeobra Ŝenia środowiska naturalnego, umo Ŝliwia rozwój rolnictwa ekologicznego produkuj ącego zdrow ą Ŝywno ść . Uroda krajobrazu, ciekawe zabytki predys- ponuj ą omawiany teren do rozwoju turystyki, a w szczególno ści agroturystyki w ramach obszaru „Zielonych Płuc Polski”. Rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych mo Ŝe nast ąpi ć po- przez: rozbudow ę wła ściwej bazy specjalistycznej, szeroki rozwój agroturystyki nie wymaga- jącej du Ŝych inwestycji oraz dzi ęki odpowiedniej promocji regionu w kraju i zagranicą.

XIV. Literatura ANDRZEJAK Z. 1972 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego przeprowadzonych w rejonach: Plutycze, Niewino Stare, Koszki, pow. Bielsk Podlaski, woj. białostockie. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BANDURSKA H. 1986 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa gru- bego i piasków na terenie województwa białostockiego. Archiwum Geologiczne Podla- skiego Urz ędu Marszałkowskiego w Białymstoku.

BAREJA E., SAŁDAN M. 1972 – Wyniki dotychczasowych poszukiwa ń złó Ŝ rud uranu w łupkach dolnego ordowiku w rejonie Bielska Podlaskiego (północna cz ęść obni Ŝenia podlaskiego). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa . GRABOWSKI D. (red.), CZARNOGÓRSKA M., FRANKIEWICZ A., KRZYWICKI T., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie podlaskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol.,Warszawa. Informacje o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2009 roku. 2010 – WIO Ś Białystok. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JÓRCZAK W., BANACH W. 1971 – Orzeczenie o mo Ŝliwo ści wyst ępowania zło Ŝa kruszywa naturalnego na terenie powiatu Bielsk Podlaski woj. białostockie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S., 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1:500 000. Instytut Hydro- geologii i Geologii In Ŝynierskiej AGH, Kraków. KMIECIAK M., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, skala 1:50 000, arkusz Pluty- cze (379), z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KMIECIAK M., 2005 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski, skala 1:50 000, arkusz Pluty- cze (379), z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KONDRACKI J., 2000 - Geografia regionalna Polski., PWN, Warszawa. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 2007 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Plutycze. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red), 1998 - ECONET - Polska - Koncepcja krajowej sieci ekologicznej, Wyd. Fundacja ICUN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 - Mapa Geologiczna Polski, skala 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWICKI Z. (red.), 2007 – „Mapa obszarów zagro Ŝonych podtopieniami w Polsce”. Infor- mator Pa ństwowej Słu Ŝby Hydrogeologicznej. Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnie-

niem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Melioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Raport o stanie środowiska województwa podlaskiego w 2004-2006 roku. 2007 – WIO Ś Białystok. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. , poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla pre- zentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monito- ringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr162, poz. 1008). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2009 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów . DzU nr 39 poz. 320 z dnia 13 marca 2009 r. SADOWSKI W., 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku budowlanego „Deniski I” dla potrzeb budownictwa wiejskiego. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Baranki”

w kat. C 1 w miejsc. Baranki. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2004 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Dołki”

w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Chodory

2” w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2008a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Rzepniewo ” w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2008b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zawyki”

w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

SADOWSKI W., 2009a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Dołki” w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SADOWSKI W., 2009b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego

„Rzepniewo II” w kat.C 1. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SAŁDAN M., BAJERA E., STRZELECKI R., 1976 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa uranu

„Rajsk” w kat. C 2. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SKWARCZY ŃSKA Z. 1967 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego przeprowadzonych na obszarze powiatu Bielsk Podlaski woj. białostockie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STA ŚKIEWICZ E. 1979 – Orzeczenie wraz ze sprawozdaniem z prac geologiczno- zwiadowczych za zło Ŝami surowców ilastych do produkcji cienko ściennych elementów ceramiki budowlanej w południowej cz ęś ci województwa białostockiego. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STOPA-BORYCZKA M. 1986 – Atlas współzale Ŝno ści parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce. Tom IV Klimat północno-wschodniej Polski. UW, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. TRACZYK S., HAAS T. 1966 – Sprawozdanie z bada ń geologicznych za zło Ŝami surowców ilastych ceramiki budowlanej w rejonie Juchnowca, powiat Białystok, woj. białostockie. Cent. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. UŁANOWICZ M., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski, skala 1:50 000, arkusz Plutycze, z obja śnieniami. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r (tekst jednolity, z pó źniejszymi zmianami). DzU z 2007 r nr 39, poz. 251. WOŁKOWICZ S. (red.) 2010 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2009 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, województwo białostockie, 1992 – nr 3, Wo- jewódzki Konserwator Zabytków, Białystok.