Bibliotheca Nostra

Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego

Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

BIBLIOTHECA NOSTRA RADA NAUKOWA Antoni Barciak (Uniwersytet Śląski), Elżbieta Gondek (Uniwersytet Śląski), Janusz Iskra (Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach), Maria Anna Jankowska (UCLA Library, Los Angeles), Zbigniew Kadłubek (Biblioteka Śląska), Dariusz Pawelec (Uniwersytet Śląski), Irena Socha (Uniwersytet Śląski), Wojciech Świątkiewicz (Uniwersytet Śląski)

REDAKCJA Katarzyna Tałuć – redaktor naczelny (Wydział Humanistyczny UŚ), Maria Kycler – redaktor (Biblioteka UŚ), Mariusz Pacha – redaktor (Biblioteka Główna AWF), Katarzyna Baran – sekretarz (Biblioteka Główna AWF) Joanna Starzak (Biblioteka Główna AWF), Marta Kunicka, Bogumiła Warząchowska (Biblioteka UŚ), Hanna Langer, Izabela Swoboda, Lucyna Sadzikowska (Wydział Humanistyczny UŚ), Monika Moszczyńska-Głowacka (Biblioteka Główna Politechniki Śląskiej), Izabela Jurczak (Biblioteka Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu), Hanna Batorowska (Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie), Damian Ziółkowski (Katowice), Małgorzata Wieczorek-Tomaszewska (Kraków)

Czasopismo powstaje przy współudziale Sekcji Bibliotek Szkół Wyższych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przy Zarządzie Okręgu w Katowicach

Czasopismo ukazuje się w wersji elektronicznej Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego

Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

BIBLIOTHECA NOSTRA

Nr 2 (60) 2020

Wydawnictwa, kolekcje unikatowe, cenne, wyjątkowe

KATOWICE 2020 REDAKTORZY TEMATYCZNI Lucyna Sadzikowska, Bogumiła Warząchowska

REDAKCJA JĘZYKOWA Katarzyna Tałuć (język polski), Marzena Żurawska (język angielski)

REDAKCJA ABSTRAKTÓW Marzena Żurawska (język angielski)

REDAKCJA BIBLIOGRAFICZNA Izabela Swoboda

KOREKTA Izabela Jurczak

WYDAWCA Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach © Copyright by Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach 2020

ADRES REDAKCJI Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach ul. Mikołowska 72 A, 40-065 Katowice, tel. 32 207 51 35

http://www.bibliothecanostra.awf.katowice.pl

Czasopismo dostępne jest na licencji CC-BY-SA 3.0 Polska

REDAKCJA TECHNICZNA, SKŁAD I ŁAMANIE Firma Usługowa „VIOLETPRESS”

Zapraszamy zainteresowane instytucje do zamieszczania informacji o swojej ofercie na łamach Bibliotheca Nostra. Kontakt: tel. 32 207 51 35, e-mail: [email protected]

e-ISSN 2084-5464 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 5

SPIS TREŚCI

Wydawnictwa, kolekcje unikatowe, cenne, wyjątkowe

Artykuły • 9 Jolanta Białkowska, Jakub Maria Kowalski Wybrane kolekcje specjalne wchodzące w skład księgozbioru Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego • 10 Zofia Klimaniec Komiks w działalności edukacyjnej na przykładzie Instytutu Pamięci Narodowej • 32 Barbara Maresz Kolekcje Biblioteki Śląskiej w Narodowym Zasobie Bibliotecznym • 43 Danuta Rebech, Marta Wójtowicz-Kowalska Dział J7. w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie dedykowany św. Janowi Pawłowi II • 52 Lucyna Sadzikowska Zbiór listów dzieci i młodzieży w zasobach Muzeum Zofii Kossak- Szatkowskiej w Górkach Wielkich • 70 Barbara Zezula Szlacheckie rody ze Śląska i ich księgozbiory przedstawione na podstawie wybranych niemieckojęzycznych książek z XIX i pierwszej połowy XX wieku przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie • 85

Recenzje i omówienia • 119 Głosy z „Ostatniego kręgu”. Korespondencja z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Kreta i Zofii Hoszowskiej-Kretowej/ oprac. Krystyna Heska-Kwaśniewicz i Lucyna Sadzikowska (Ks. Henryk Olszar) • 120

Sprawozdania • 125 Renata Sowada XVI Forum Bibliotekarzy Województwa Śląskiego - sprawozdanie • 126 Gabriela Rymarczyk Wykład prof. Bożeny Shallcross „Przybysze z zaświatów. Narracje z Chełmna nad Renem” (online) • 130 Natalie Grochowicki XIV Ogólnopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Kół Naukowych „Świat danych: słowo - obraz - dostęp” • 134 6 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Wydarzenia • 140

Recenzenci współpracujący z redakcją w 2020 roku • 146

Biblioteka AWF w Katowicach Materiały • Zbiory • Wydarzenia

Informacje • 148

Zestawienie prac doktorskich obronionych w 2020 roku w Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach • 149 Aktualny wykaz czasopism dostępnych w Bibliotece Głównej AWF im. Jerzego Kukuczki w Katowicach • 151 Bazy danych dostępne w Bibliotece Głównej AWF im. Jerzego Kukuczki w Katowicach • 155

Nowości w zbiorach • 156 Wykaz książek zarejestrowanych w Bibliotece Głównej AWF w Katowicach w II półroczu 2020 roku • 157

Wydawnictwa awf • 208 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 7

CONTENTS

Unique, valuable works and collections

Artykuły • 9 Jolanta Białkowska, Jakub Maria Kowalski Selected special collections at the Main Library of the Cardinal Stefan Wyszyński University • 10 Zofia Klimaniec Comic book in educational activities on the example of the Institute of National Remembrance • 32 Barbara Maresz Collections of The Silesian Library in the National Library of Poland • 43 Danuta Rebech, Marta Wójtowicz-Kowalska Department J7. in the collection of the Main Library of the Pontifical University of John Paul II in Krakow dedicated to St. John Paul II • 52 Lucyna Sadzikowska Zbiór listów dzieci i młodzieży w zasobach Muzeum Zofii Kossak- Szatkowskiej w Górkach Wielkich • 70 Barbara Zezula Noble families from Silesia and their book collections based on selected German-language books from the 19th and first half of the 20th century held at the University Library of the John Paul II Catholic University of Lublin • 85

Reviews and discussions • 119 The voices of the ‘Last Circle’. Correspondence of Józef Kret and Zofia Hoszowska-Kretowa from Konzentrationslager Auschwitz, ed. by Krystyna Heska-Kwaśniewicz and Lucyna Sadzikowska (Ks. Henryk Olszar) • 120

Reports • 125 Renata Sowada XVI Forum of Librarians of the Silesian Voivodeship – report • 126 Gabriela Rymarczyk Lecture by Prof. Bożena Shallcross ‘Visitors from the other world. Narratives from Chełmno on the Rhine’ (online) • 130 Natalie Grochowicki XIV National Student and Doctoral Conference of Research Groups ‘The world of data: word – image – access’ • 134 8 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Events • 140

Reviewers collaborating with the Editorial Office in 2020 • 146

Library of The Academy of Physical Education (AWF) in Katowice Materials • Collections • Events

Information • 148 Summary of doctoral theses defended in 2020 at the Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education in Katowice • 149 A current register of periodicals available at the Main Library of the Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education in Katowice • 151 Databases available at the Main Library of the Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education in Katowice • 155

News in the collection • 156 Books registered in the Main Library of The Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education in Katowice (Biblioteka Główna AWF) in the second half of 2020 • 157

AWF’s publishing news • 208 Artykuły Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 10–31

Jolanta Białkowska1 Jakub Maria Kowalski2

WYBRANE KOLEKCJE SPECJALNE WCHODZĄCE W SKŁAD KSIĘGOZBIORU BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

1 2

Wprowadzenie

Biblioteki posiadają w swoich księgozbiorach zasoby, które są cenne ze względu na ich pochodzenie lub wartość historyczną. Zbiory Biblio- teki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w grudniu 2019 r. liczyły 456697 woluminów. W bibliotece znajdują się głównie publikacje z dziedziny nauk teologicznych, filozoficznych, prawa kanonicznego i historii Kościoła, co wynika z faktu, że od 1954 do 1999 r. na uczelni (noszącej wcześniej nazwę Akademii Teologii Katolickiej) kształ- cono studentów na kierunkach z zakresu nauk teologicznych, filozoficznych i historii Kościoła. Po przekształceniu Akademii w Uniwersytet Kar- dynała Stefana Wyszyńskiego w 1999 r. i powstaniu nowych kierunków biblioteka rozpoczęła gromadzenie także innych materiałów, aby umożliwić kadrze naukowej i studentom dostęp do literatury z ich dyscyplin3. Wśród zasobów wyróżnić można zasoby główne (zawierające materiały służące do kształcenia na poszczególnych kierunkach studiów) i zbiory specjalne, do których zaliczane są: starodruki, tzw. księgozbiór krakowsko-warszawski, rękopisy, dokumenty kartograficzne, muzykalia, a także prace doktorskie, magisterskie i licencjackie obronione na ATK i UKSW.

1 Biblioteka UKSW. 2 Biblioteka UKSW. 3 Historię Biblioteki ATK/UKSW można odnaleźć między innymi w opracowaniach: Ba- ran, C., Murawiec, W. (1976). Biblioteka Główna. W: XX lat Akademii Teologii Katolickiej. Księ- ga Pamiątkowa 1954–1974 (s. 398–418). Warszawa: Wydawnictwo ATK.; Mandziuk, J. (1999). Dzieje Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie 1954–1999. Warszawa: Wydawnictwo ATK.; Latawiec, P. (2012). Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w War- szawie. Forum Bibliotek Medycznych, 5(2), 137–149. Artykuły 11

Ogólna charakterystyka zbiorów specjalnych Biblioteki UKSW

Starodruki

Biblioteka posiada ok. 1000 starych druków, wśród których znajdują się dwa inkunabuły: Fortalitium fidei contra iudaeos, saracenom, - alio sque christianae fidei inimicos (Norymbergae, impensis Antonii Kolberger, 1494 r.) oraz Jacobi Magni de Parisiis zophologium (Strasburg, Adolf Rouge, ok. 1475 r.) (Latawiec, 2012, s. 144). W 1993 r. rozpoczęto katalogowanie starych druków w programie MAK. Również w latach 90. ubiegłego wieku wybrane starodruki zostały poddane konserwacji i koniecznym pracom introligatorskim. W tym celu nawiązano między innymi współpracę z Aka- demią Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie w ramach prac dyplomowych i naukowych przeprowadzano konserwację najcenniejszych z posiadanych przez bibliotekę inkunabułów i starych druków. Od 2015 r. rozpoczęto kon- serwację i digitalizację starych druków oraz księgozbioru krakowsko-warszawskiego. Fundusze pozyskano z projektów realizowanych w ramach Działalności Upowszechniającej Naukę (DUN) w MNiSW. Zdigitalizowane w ramach projektu woluminy zostały udostępnione na stronie Księgozbioru Wirtualnego Federacji „Fides” oraz w Cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona. Starodruki przechowywane są w magazynie zbiorów specjalnych, a opiekę merytoryczną nad nimi sprawują dr Maciej Matraś i dr Paweł Skalski, któ- rzy zajmują się również ich badaniem i opisywaniem4.

Księgozbiór krakowsko-warszawski

Akademia Teologii Katolickiej powstała w 1954 r., a wraz z nią utworzono bibliotekę. Podstawą znajdującego się w niej księgozbioru stały się zbiory bibliotek specjalistycznych i zakładowych z likwidowanych Wydzia- łów Teologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Warszawskiego. Księgo- zbiór liczy ok. 26000 woluminów. Zawiera on zarówno książki, jak i czasopisma z XIX w. i pierwszej połowy XX w. z dziedzin, takich jak: teologia, filozofia, historia Kościoła, biblistyka, prawo kanoniczne. Materiały te są stopniowo na nowo poddawane opracowaniu, konserwacji i digitalizacji. Cenną ich część stanowią inwentarze bibliotek teologicznych z UJ i UW. Kartografia – zbiór ten liczy 900 jednostek inwentarzowych, zawiera mapy i atlasy. Muzykalia – do tego zbioru zaliczamy partytury, nuty, podręczniki do nauki gry na instrumentach. Zawiera 2292 woluminów.

4 Wyniki badań nad starodrukami i księgozbiorem krakowsko-warszawskim publikowali na łamach: „Fides. Biuletyn Bibliotek Kościelnych” od roku 2015. 12 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Prace doktorskie, magisterskie i licencjackie – zgromadzone prace są archiwizowane od początku istnienia uczelni. Stanowią one 30558 jednostek inwentarzowych (stan na 31.12.2019 r.), spośród których 28278 to prace magisterskie i licencjackie, a 2280 – doktorskie. Od 2010 r. prace magisterskie dostępne są tylko w wersji elektronicznej w Archiwum Prac Dyplomowych. Można z nich korzystać wyłącznie na miejscu za zgodą promotora lub instytucji, z której pochodzi użytkownik. W latach 90. ubiegłego wieku rozpoczęto katalogowanie wszystkich prac archiwalnych i nowych. Początkowo za proces ten byli odpowiedzialni mgr Marek Ziemianek i mgr Dorota Szumilas, później wsparli ich inni pracownicy Działu Opra- cowania Zbiorów. Podczas katalogowania, oprócz podstawowych danych bibliograficznych (imię i nazwisko autora, rok i miejsce wydania, liczba stron), wzięto pod uwagę: nazwę wydziału, kierunek studiów, nazwę seminarium, a także stopień, imię i nazwisko promotora. Prace (zwłaszcza prace doktorskie) obronione na uczelni są świadectwem rozwoju nauki i dowodem pracy naukowo-badawczej kadry Uniwersytetu (zob. Milewski, 2011; Milewski, 2016). Do zbiorów specjalnych zaliczono również rękopisy i zbiory graficzne, jednakże stanowią one nie więcej niż 500 jednostek inwentarzowych.

Kolekcje w Bibliotece Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Ważną część księgozbioru każdej biblioteki stanowią kolekcje, pozyskane przez zakup, wymianę i pochodzące z darów. W Bibliotece UKSW do najważniejszych kolekcji należą: •• księgozbiór judaiców podarowany przez prof. Witolda Tylocha, wybit- nego polskiego religioznawcę i qumranistę. Nie został on jeszcze w całości opracowany, gdyż przez wiele lat był dostępny w Instytucie Dialogu Chrze- ścijańsko-Judaistycznego i dopiero kilka lat temu wrócił na stałe do Biblio- teki UKSW. Obecnie trwają prace nad jego opracowaniem; •• księgozbiór ks. prof. Janusza Pasierba, który liczy 1630 wolumi- nów. Ksiądz profesor Janusz Pasierb, wieloletni pracownik Akademii Teo- logii Katolickiej, której spadkobiercą jest Uniwersytet Kardynała Wyszyń- skiego, był nie tylko wybitnym naukowcem zajmującym się historią sztuki, ale również poetą. W swojej ostatniej woli przekazał zgromadzony przez siebie księgozbiór Bibliotece ATK; •• księgozbiór prof. Czesława Zgorzelskiego obejmujący publikacje z dziedziny literaturoznawstwa i polskiej literatury romantycznej zawiera- jący m.in. pierwodruki i XIX-wieczne wydania dzieł Zygmunta Krasińskiego, Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida czy Juliusza Słowackiego. Księgozbiór został zakupiony na prośbę pracowników naukowych Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW od spadkobierców profesora w 2001 r. i liczy 5280 jednostek inwentarzowych; Artykuły 13

•• księgozbiór podarowany w 2012 r. przez Światowy Związek Żołnie- rzy Armii Krajowej, zawierający publikacje dotyczące historii Armii Kra- jowej, stowarzyszeń kombatanckich zrzeszających byłych żołnierzy AK na całym świecie. Księgozbiór liczy 3252 woluminów; •• księgozbiór księcia Andrzeja Ciechanowieckiego liczący 862 jednostki inwentarzowe, który został pozyskany w 2000 r.; •• księgozbiór podarowany przez prof. Lothara Ruperta. Zawiera naj- ważniejsze publikacje niemieckojęzyczne z zakresu biblistyki i nauk teologicznych. Liczy 776 woluminów; •• księgozbiór otrzymany od Biblioteki Polskiego Ośrodka Społeczno- -Kulturalnego w Londynie zawierający publikacje o charakterze historycznym, społecznym i politycznym oraz poezję i powieści polskie wydane od 1940 r. poza granicami kraju; •• księgozbiór ks. prof. Janusza Frankowskiego, który zapisał Biblio- tece UKSW w testamencie gromadzone przez całe swoje życie publikacje z zakresu biblistyki, teologii i geografii biblijnej. Zbiór jest w trakcie opracowywania przez Dział Gromadzenia i Selekcji Zbiorów; •• regionalia przekazane w darze z Krajowego Ośrodka Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultury w Ciechanowie. Księgozbiór, ze względu na duży zasób podarowanych materiałów, jest opracowywany stopniowo. Do końca lutego 2020 r. opracowano 5563 jednostek inwentarzowych. Zawiera on publikacje z zakresu historii i zagadnień społecznych regionów polskich wydane po II wojnie światowej oraz czasopisma i broszury zawie- rające informacje o wydarzeniach kulturalnych w miastach i regionach. W bibliotece znajdują się również pomniejsze kolekcje, które zostały przekazane przez rodzimych pracowników uczelni. Znajdują się wśród nich dary od ks. prof. Wiesława Niewęgłowskiego, ks. prof. Antoniego Lewka, ks. Rektora UKSW Ryszarda Rumianka, który zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem w 2010 r., ks. prof. Waldemara Chrostowskiego, który sukcesywnie przekazuje nie tylko swoje publikacje, ale również inne pozycje z zakresu biblistyki i teologii. W artykule zostaną omówione kolekcje przekazane Bibliotece UKSW przez księcia Andrzeja Ciechanowieckiego i tzw. Kolekcja POSK, czyli materiały pozyskane w drodze wymiany z Biblioteką Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie, które ze względu na swój unikatowy charakter są uznawane za cenne zasoby Biblioteki Głównej. Zbiory te nie zostały do tej pory zbadane i opracowane naukowo.

Kolekcja POSK

Biblioteka UKSW nawiązała współpracę z Biblioteką Polską w Londy- nie w 2001 r. Efektem współpracy jest otrzymanie przez Bibliotekę UKSW 1800 książek wydawanych za granicą od czasów II wojny światowej, które 14 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 należały do zasobu wymiennego Biblioteki Polskiej. Książki zostały przy- wiezione z Londynu za pośrednictwem pracowników ówczesnej Akademii Świętokrzyskiej. W każdej książce i czasopiśmie była pieczęć: Biblioteka Pol- ska-POSK w Londynie. Wymiana Międzybiblioteczna lub Biblioteka Polska POSK w Londynie. Wymiana. W zamian za pozyskane materiały Biblioteka UKSW przesyłała do Londynu publikacje z zakresu historii Polski, nauk społecznych, literaturoznawstwa, poezji oraz słowniki z różnych dziedzin nauki zawierające dorobek polskich naukowców, wydawane przez Wydaw- nictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, oraz wysyłała swoje listy dubletów. Współpraca ta trwa do dzisiaj. Początki Książnicy w Londynie sięgają początków lat 40. ubiegłego wieku. W grudniu 1942 r. rozpoczęła działalność Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, która była podległa Rządowi RP na Uchodźstwie. W 1967 r. na własność przejął ją Polski Ośrodek Spo- łeczno-Kulturalny w Londynie (Mond, 1989, s. 176). Do jej podstawowych zadań należało gromadzenie druków polskich i o Polsce, które wydano po 1939 r. oraz ratowanie od zniszczenia lub zaginięcia cennych poloniców. Przez lata biblioteka powiększała zbiory dzięki zakupom, darom, depo- zytom i wymianie materiałów „polskich i Polski dotyczących (poloniców), obrazujących dzieje języka, literatury, historii i kultury narodowej” (Dani- lewiczowa, Jagodziński, oprac., 1970, s. 7). Pod koniec 2017 r. jej zbiory liczyły ok. 352178 jednostek inwentarzowych. W zbiorach tej instytucji znajdują się również obrazy, grafiki, rzeźby, medale pamiątkowe, odznacze- nia, znaczki okolicznościowe i inne memorabilia (Biblioteka Polska POSK w Londynie [BP POSK], 2018). Przez wiele lat materiały Bibliotece prze- kazywały stowarzyszenia, parafie, polskie szkoły czy służby wojskowe, ale też prywatni darczyńcy. Świadczą o tym pieczęcie na stronach tytułowych książek. Ze względu na wielkość magazynów, wzorem innych bibliotek, Biblioteka POSK tworzy listy dubletów, które wzbogacają następnie zbiory innych instytucji. Biblioteka Główna UKSW opracowanie materiałów z Biblioteki POSK podzieliła na kilka etapów. W pierwszym etapie podzielono je na druki cią- głe i zwarte, następnie podzielono je ze względu na format i rozpoczęto ich wprowadzanie do katalogu. Z uwagi na to, że od 2000 r. uczelnia two- rzyła nowe wydziały i kierunki, stale rosła liczba pozyskiwanych do zbio- rów biblioteki materiałów. Dlatego, w pierwszej kolejności wprowadzano książki i czasopisma zakupione w celach dydaktycznych, następnie sukcesywnie wprowadzano publikacje pochodzące z darów i pozyskane w drodze wymiany. Opracowanie formalne i rzeczowe książek i czasopism z Biblio- teki POSK trwało do 2008 r. Dzięki współpracy z Biblioteką POSK Biblioteka UKSW pozyskała publikacje, które zostały wydane od momentu wybuchu II wojny światowej poza granicami Polski przez wiele instytucji i wydawnictw polonijnych, takich Artykuły 15 jak: Polska Fundacja Kulturalna, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veri- tas”, Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie w Londynie, Polski Dom Wydawniczy w Rzymie, Polska Macierz Szkolna, Wydawnictwo „W drodze”, Orbis Księgarnia Polska, Rój – Nowy Jork, Puls Publications, Składnica Księgarska Edynburg, „Gryf” – Londyn, Instytut Literacki – Rzym–Paryż, „Odnowa” – Londyn. W zbiorach Biblioteki znalazły się także publikacje mniejszych wydawnictw, które działały także poza granicami Wielkiej Brytanii, Włoch czy Francji, np. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie czy Australii. Ważną część kolekcji stanowią podręczniki szkolne, powieści, poezje, śpiewniki i publikacje o tematyce społeczno-kulturalnej dotyczące krajów zaangażowanych w działania wojenne, wydawane przez Rząd Pol- ski podczas wojny. Sygnowało je m.in. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednostki Wojska Polskiego (Komisja Wyszkole- niowo-Wydawnicza Dowództwa Armii Polskiej na Wschodzie, Oddział Kul- tury i Prasy 2. Korpusu, Wydział Kultury i Prasy Dowództwa Jednostek Wojska Polskiego). W ramach wymiany pozyskano też dokumenty doty- czące życia społecznego, takie jak materiały wydawane przez emigracyjne środowiska polityczne (np. przez Centralny Komitet Zagraniczny PPS czy Egzekutywę Zjednoczenia Narodowego). Często w takich publikacjach znaj- dowały się notatki właściciela, podkreślenia wskazujące, co było dla niego istotne (Ilustracja 1). Na materiałach bibliotecznych znalazły się pieczęcie własnościowe instytucji, od których pozyskała je Biblioteka POSK, np.: szkoły polskie,

Il. 1. Ciołkosz A., Kilka słów wyjaśnienia…, Londyn 1966. Fot. Tomasz Białkowski 16 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 2. Powierza W., Chopin. Szkic życia Il. 3. Sokołów F., Kawalkada angielska, Londyn i twórczości, Londyn 1957. Fot. Tomasz 1942. Fot. Tomasz Białkowski Białkowski parafie, stowarzyszenia, jednostki wojskowe. Pokazują one zakres działal- ności Polaków na obczyźnie i stanowią cenne źródło dla historyków, badaczy nauk społecznych czy bibliofilów (Ilustracje 2–6). W przekazanym zbiorze znalazły się publikacje obejmujące różne dziedziny nauki, dotyczące zwłaszcza zagadnień z zakresu historii Polski i świata, wojskowości, nauk społecznych i politycznych, literaturoznawstwa, a także literatury pięknej, słowniki, biografie, śpiewniki, podręczniki szkolne, reportaże, przewodniki czy modlitewniki. Znalazły się w nim dzieła takich autorów, jak: Joseph Conrad, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Nor- wid, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Juliusz Słowacki, ale też pisarzy i poetów współczesnych: Adama Ciołkosza, Józefa Czapskiego, Mariana Hemara, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zofii Kossak-Szczuckiej, Wła- dysława Pobóg-Malinowskiego, Edwarda Raczyńskiego, Jerzego Szaniaw- skiego, Tymona Terleckiego, Kazimierza Wierzyńskiego, Ryszarda Wragi i innych. Do najważniejszych serii kolekcji zaliczyć można: Bibliotekę Lon- Artykuły 17

Il. 4. Generał Anders. Życie i chwała, Londyn Il. 5. Polska w kulturze powszechnej, Rzym 1970. Fot. Tomasz Białkowski 1945. Fot. Tomasz Białkowski

dyńską, Bibliotekę Orła Białego, Książnicę Narodową, Szkolną Biblioteczkę na Wschodzie, Polską Historię Drugiej Wojny Światowej czy Bibliotekę Arcydzieł Polskich, Bibliotekę Harcerską, Prace Kongresu Kultury Polskiej. Na szczególną uwagę zasługują też miejsca wydań, które ukazywały szlak armii Andersa poprzez Rosję, Teheran, Jerozolimę, Rzym. W otrzymanym księgozbiorze znalazły się książki z oznaczeniami doty- czącymi szanowania wypożyczanych książek, których lektura jest pielęgno- waniem kultury narodowej, a one same mają służyć czytelnikom. Takie oznaczenie opracował i wklejał do poszczególnych egzemplarzy Komitet dla Spraw Oświaty Polaków w Wielkiej Brytanii (Ilustracja 10). Na pozyskanych książkach znalazły się również autografy wielu auto- rów publikacji (Ilustracje 11–12).

18 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 6. Arct B., W pogoni za Luftwaffe, Edinburgh 1946. Fot. Tomasz Białkowski

Na dole od lewej ↓

Il. 7. Na wędrownym szlaku. Wiersze, Teheran 1943. Fot. Tomasz Białkowski

Il. 8. Rolnictwo palestyń- skie i osadnictwo żydowskie w Palestynie, Jerozolima 1942. Fot. Tomasz Białkowski Artykuły 19

↑ U góry od lewej

Il. 9. Wraga R., Rola i zadania emigracji polskiej, Rzym 1945. Fot. Tomasz Białkowski

Il. 10. Komitet dla Spraw Oświaty Polaków w Wielkiej Brytanii. Fot. Tomasz Białkowski

Il. 11. Wierzyński K., Róża wiatrów, New York [1942], autograf autora. Fot. Tomasz Białkowski 20 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 12. Anders W., Bez ostatniego rozdziału, Newton Il. 13. Informacja dotycząca funduszu na 1950, autograf autora. Fot. Tomasz Białkowski wydanie książki. Fot. Tomasz Białkowski

Sąsiednia strona od góry →

Il. 15. Władze RP na Obczyźnie podczas Il. 14. Hemar M., Marchewka, Londyn 1947. II wojny światowej, Londyn 1994. Fot. Fot. Tomasz Białkowski Tomasz Białkowski

Il. 16. Konarski F., Piosenki z plecaka Il. 17. Borkowski P., O językach i słowni- Helenki, Rzym 1946. Fot. Tomasz Białkowski kach na wesoło, Londyn 1974. Fot. Tomasz Białkowski

Warto zwrócić też uwagę na cechy zewnętrzne wydawanych publikacji. Część była wydawana w bardzo skromnej formie, a jakość papieru czy druku nie była najlepsza, co związane było z trudnościami wywołanymi ograniczeniami wojennymi (Lasocki, 1989, s. 106). Po wojnie wydawnictwa polonijne wydawały książki, uwzględniając różne czynniki kształtujące rynek wydawniczy. Niektóre były wydawane dzięki wpłatom subskrypcyj- nym od czytelników, wówczas ich szata graficzna była skromna, nie zawie- rały też zbędnych grafik (Ilustracja 13). Znacznie bardziej bogatą szatę graficzną miały natomiast książki popularnonaukowe, powieści, reportaże czy poezje (Ilustracje 14–17). Artykuły 21 22 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Badania nad książką, prasą, bibliotekami i innymi ośrodkami kultury na obczyźnie były już przedmiotem wielu analiz naukowych prowadzonych przez towarzystwa polonijne i przedstawiane na różnego rodzaju konferencjach, odczytach i kongresach. Ich zadaniem było przede wszystkim przeka- zanie dziedzictwa młodemu pokoleniu, które urodziło się już na obczyźnie, i utrzymanie tożsamości narodowej (Czapliński, red., 1989, s. 7). Dzięki pozyskanej kolekcji Biblioteka UKSW może pomóc badaczom w uzyskaniu pełnego obrazu działań podejmowanych przez Polaków na obczyźnie, z kolei dla bibliofilów może stanowić cenny materiał do badań nad książką.

Księgozbiór księcia Andrzeja Ciechanowieckiego

W zbiorach Biblioteki Głównej UKSW znajduje się również wyodręb- niona kolekcja książek, czasopism i dokumentów ikonograficznych pocho- dząca z daru księcia Adama Ciechanowieckiego, który jako zasłużony bibliofil i kolekcjoner dzieł sztuki zgromadził ogromny zbiór ksiąg i dokumentów życia społecznego. Pozycje te zasiliły księgozbiór biblioteki w 2000 r. Andrzej Ciechanowiecki (1924–2015) urodził się w Warszawie jako potomek arystokratycznej rodziny senatorskiej, osiadłej na Witebszczyźnie i w okolicach Połocka na terenach obecnej Białorusi, której dobra rodowe pozostały, w wyniku postanowień traktatu ryskiego, po sowieckiej stronie granicy. Jako syn polskiego dyplomaty przebywał w Budapeszcie, a po śmierci ojca powrócił wraz z matką do Warszawy, gdzie rozpoczął naukę w szkole średniej. W następstwie wydarzeń września 1939 r. Andrzej Cie- chanowiecki znalazł się w okupowanym przez Sowietów Lwowie, a w marcu 1940 r. powrócił do Warszawy, gdzie zdał konspiracyjną maturę i rozpoczął studia z ekonomii i historii sztuki w tajnym Uniwersytecie Ziem Zachod- nich. Po zakończeniu wojny Andrzej Ciechanowiecki ukończył studia na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i objął asystenturę UJ. 22 października 1950 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeń- stwa pod zarzutem prowadzenia działalności szpiegowskiej i walki z orga- nami władzy komunistycznej. W 1952 r. został skazany na dziesięć lat więzienia. Ciechanowiecki wyszedł na wolność w marcu 1956 r. i został zrehabilitowany. Pracował następnie jako kustosz Muzeum Zamkowego w Łańcucie oraz jako doradca na Wawelu. Był związany ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”. Otworzył też przewód doktorski na Uniwersy- tecie Jagiellońskim. Po uzyskaniu w 1958 r. stypendium Fundacji Forda i British Coun- cil Ciechanowiecki wyjechał na dalsze studia do USA i Wielkiej Brytanii, jednak, nie chcąc wracać do Polski, podjął pracę naukową na Uniwer- sytecie w Tybindze, gdzie w 1960 r. uzyskał tytuł doktora. Kolejne lata Andrzej Ciechanowiecki spędził w Londynie, gdzie związany był z wieloma światowymi galeriami sztuki, w tym z Mallett & Son czy Heim Gallery. Artykuły 23

Sztandarowym dziełem Ciechanowieckiego były nowatorskie katalogi jego galerii. Stały się one podstawą dla katalogów domów aukcyjnych i galerii prywatnych. Prowadzone przez niego galerie zajmowały się przede wszystkim malarstwem od XVI do XIX w., specjalizowały się we wprowadzeniu ponownie na rynek rzeźby barokowej i neoklasycznej, zwłaszcza włoskiej oraz francuskiej (Dumin, Rachuba, Sikorska-Kulesza, 1977). Andrzej Cie- chanowiecki, przebywając w krajach Europy Zachodniej, działał na rzecz zachowania dorobku kultury polskiej i polskich organizacji emigracyjnych. Jako marszand o wysokiej pozycji międzynarodowej zgromadził pokaźne aktywa, którymi wspierał różne inicjatywy społeczne w Polsce, w tym m.in. odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, pomników Dekalogu w Łodzi czy Dawida w Zamościu. W 1986 r. założył Fundację im. Ciechanowiec- kich, która wsparła swoimi zasobami polskie placówki dyplomatyczne w Londynie, Rzymie, Lizbonie i Paryżu. Głównym beneficjentem Fundacji był jednak Zamek Królewski w Warszawie, który otrzymał w depozyt ponad trzy tysiące dzieł sztuki, zabytkowe wyposażenie apartamentów, meble i dywany. Andrzej Ciechanowiecki zmarł 2 listopada 2015 r. w Londynie. Oprócz wymienionych instytucji dzieła z kolekcji Andrzeja Ciechanowiec- kiego otrzymały również biblioteki, w tym Biblioteka Narodowa i Biblio- teka ATK. W księgozbiorze Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Ste- fana Wyszyńskiego w Warszawie znajdują się 862 jednostki inwentarzowe pochodzące ze zbiorów Ciechanowieckiego. Kolekcja ta składa się głównie z XIX-wiecznych ksiąg rosyjskich o tematyce społeczno-politycznej i religijnej. Odrębną kategorię stanowią albumy z ikonografią miast rosyjskich, pamiątkowe albumy pułków armii rosyjskiej stacjonujących w Azji Środko- wej oraz albumy poświęcone rodzinie carskiej. Drugą grupę pozycji w kolekcji Andrzeja Ciechanowieckiego stanowi bogaty zbiór literatury rosyjskiej emigracji, w tym wspomnienia uczestni- ków wojny domowej w Rosji w latach 1917–1921 po stronie tzw. „Białych”, książki i czasopisma wydawane przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną za granicą (opozycyjną względem Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej reakty- wowanej w ZSRR), w tym publikacje prawosławne wydawane w Paryżu i Nowym Jorku. Trzecią grupę książek tworzą dzieła publicystyki zachodniej poświę- cone sprawom rosyjskim i polityki ZSRR podczas zimnej wojny. Dzieła z kolekcji Andrzeja Ciechanowieckiego, szczególnie zaś te zaliczone do grupy pierwszej, mają bogatą oprawę i inkrustacje. Księgi wydane z okazji koronacji cara Mikołaja II i jego ślubu z księżniczką Alicją Heską, późniejszą cesarzową Aleksandrą Fiodorowną, zawierają liczne zdobienia z zastosowaniem metaloplastyki. Bogato ilustrowana Księga Koronacyjna zawiera, oprócz zdobień, liczne ryciny ilustrujące sceny z życia rodziny carskiej. Najciekawsze pozycje z kolekcji pokazują poniższe ilustracje: 24 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 Artykuły 25

← Sąsiednia strona od góry

Il. 18. Żywoty świętych Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Moskwa 1897. Fot. Jakub Maria Kowalski Il. 19. „Zakon Bożij. Czasopismo poświęcone sprawom wiary Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej za Granicą”. New York 1930. Fot. Jakub Maria Kowalski

Il. 20. Russia and Japan. Książka poświęcona konfliktowi rosyjsko-japońskiemu 1905–1906 r. Philadelphia 1904. Fot. Jakub Maria Kowalski 26 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 21, 22, 23. Księga Koronacyjna wydana z okazji koronacji cara Mikołaja II i ślubu z Alek- sandrą Fiodorowną z detalami oprawy i przykładem ilustracji. Moskwa 1896. Fot. Jakub Maria Kowalski Artykuły 27

Il. 24, 25. Album pamiątkowy wykonany po podboju Chanatu Chiwy na polecenie generała – adiutanta von Kaufmana. Petersburg 1873. Fot. Jakub Maria Kowalski 28 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 26, 27. Ilustracje w albumie poświęconym architekturze Moskwy wydanym w 1914 r. Fot. Jakub Maria Kowalski Artykuły 29

Zakończenie

W zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego znajduje się wiele cennych pozycji. Księgozbiór ten ma charakter ogólnouniwersytecki i multidyscyplinarny, zawiera jednakże pewne, mogące zostać łatwo wyodrębnione z uwagi na ich cechy szczególne, kolekcje. Powyżej opisane zostały zbiory, które zdaniem autorów posiadają dużą wartość zarówno naukową, jak również są cenne z punktu widzenia polskich i zagranicznych dóbr kultury. Niniejszy artykuł stanowi próbę usystematyzowania wiedzy o przechowywanych i udostępnianych w Uniwersy- tecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego kolekcjach specjalnych, które mogą zostać w przyszłości gruntownie opracowane naukowo.

Bibliografia

Biblioteka Polska POSK w Londynie. (b.d.). Biblioteka Polska POSK w Londynie w 2017 r. Pobrane 4 maja 2020, z http://polishlibrarylondon.co.uk/wp-content/uploads/2018/04/Sprawozdanie_BP_2017u.pdf

Czapliński, C., red. (1989). Oświata, książka i prasa na obczyźnie. Londyn: Polskie To- warzystwo Naukowe na Obczyźnie.

Danilewiczowa, M., Jagodziński, Z., oprac. (1970). Katalog wystawy zbiorów historycznych. Londyn: Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny.

Dumin, S., Rachuba, A., Sikorska-Kulesza, J. (1997). Ciechanowieccy herbu Dąbrowa. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Lasocki, W.A. (1989). Polskie wydawnictwa szkolne na obczyźnie. W: C. Czapliński (red.), Oświata, książka i prasa na obczyźnie. Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie.

Latawiec, P. (2012). Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Forum Bibliotek Medycznych, 5(2), 137–149.

Milewski, D. (2011). Akta przewodów doktorskich i habilitacyjnych Wydziału Kościel- nych Nauk Historycznych i Społecznych ATK. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 96, 39–56.

Milewski, D. (2016). Akta przewodów doktorskich i habilitacyjnych z zakresu nauk historycznych i społecznych Wydziału Teologicznego ATK. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 105, 211–233.

Mond, J. (1989). Polskie muzea i biblioteki na Zachodzie. W: C. Czapliński (red.), Oświata, książka i prasa na obczyźnie. Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. 30 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Jolanta Białkowska, Jakub Maria Kowalski Selected special collections at the Main Library of the Cardinal Stefan Wyszyński University Abstract

At the end of 2019, the collections of the Main Library of the Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw amount to approximately 456,697 volumes. The library’s collections include publications of theology, philosophy, canon law and history of the Church, which is due to the fact that from 1954 to 1999 the Academy of Catholic Theology educated students in the fields of theology, philosophy and history of the Church. However, since 1999, after the Academy was transformed into the Cardinal Stefan Wyszyński University and new faculties were created, the Library began collecting materials from other fields to enable academic staff and students to access literature from their disciplines. There are many valuable items in the collections of the Main Library. This collection, which is general university and multidisciplinary in nature, contains, however, certain collections that can be easily distinguished due to their special features. The article describes collections which, according to the authors, have high scientific value and are valuable from the point of view of Polish and foreign cultural goods. This article is an attempt to systematize the knowledge about special collections stored and made available at the Cardinal Stefan Wyszyński University, which may be thoroughly researched in the future.

Keywords: Main Library of the Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, collections, book collection, Andrzej Ciechanowiecki, Polish Social and Cultural Center in London

Jolanta Białkowska, Jakub Maria Kowalski Wybrane kolekcje specjalne wchodzące w skład księgozbioru Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Streszczenie

Zbiory Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie liczyły pod koniec 2019 r. ok. 456697 woluminów. Biblioteka w swoich zbiorach posiada głównie publikacje z dziedziny nauk teologicznych, filozoficznych, prawa kanonicznego i historii Kościoła, co wynika z faktu, że od 1954 do 1999 r. na uczelni kształcono studentów na kierunkach z zakresu nauk teologicznych, filozoficznych i historii Kościoła. Od 1999 r., po przekształceniu Akademii w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego i powstaniu nowych kierunków, biblioteka rozpoczęła gromadzenie materiałów z innych dziedzin nauki, aby umożliwić kadrze naukowej i studentom dostęp do niezbędnych im pozycji. W zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego znajduje się wiele cennych pozycji. Na księgozbiór, mający charakter ogólnouniwersytecki i multidyscyplinarny, składają się także kolekcje o szczególnych cechach. W artykule zostały opisane zbiory, które zdaniem autorów mają dużą wartość zarówno naukową, jak i są cenne z punktu widzenia polskich i zagranicznych dóbr kultury. Artykuł stanowi próbę usystematyzowania wiedzy o przechowywanych i udostępnianych w Uniwersytecie Kardynała Artykuły 31

Stefana Wyszyńskiego kolekcjach specjalnych, które mogą zostać w przyszłości gruntownie opracowane naukowo.

Słowa kluczowe: Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, kolekcje, księgozbiór, Andrzej Ciechanowiecki, Polski Ośrodek Społeczno- Kulturalny w Londynie Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 32-42

Zofia Klimaniec1

KOMIKS W DZIAŁALNOŚCI EDUKACYJNEJ NA PRZYKŁADZIE INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Pierwsze komiksy, które ukazywały się na łamach gazet, ograniczały się głównie do prezentowania jednowątkowych, krótkich epizodów zakoń- czonych żartobliwą puentą. Ich forma była więc zgodna z pochodzącym z języka angielskiego terminem comicstrip, którego pierwsza część (comic) wskazuje na komiczny charakter (Szyłak, 1998, s. 23–24) prezentowanych w nich treści. Humorystyczne historie obrazkowe z czasem przekształ- ciły się w nagradzane powieści graficzne, takie jak uhonorowany Nagrodą Pulitzera Maus Arta Spiegelmana. Obecnie komiks znalazł miejsce także na kartach szkolnych podręczników i zeszytów ćwiczeń2, a także – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej – został włączony do listy lektur obowiązkowych przeznaczonych dla uczniów szkół podstawowych – lekturą obowiązkową, której tytuł uwzględniono w dokumencie progra- mowym, jest komiks Janusza Christy pt. Kajko i Kokosz. Szkoła latania (Rozporządzenie, 2017). Uznaniem cieszy się zwłaszcza komiks historyczny, odbierany w spo- sób znacznie bardziej przychylny niż chociażby amerykańskie albumy traktujące o superbohaterach. Przekonanie o dydaktycznym potencjale tego gatunku z pewnością wpłynęło na jego obecność w ofercie wydawnictw muzealnych, instytutów naukowo-badawczych oraz organizacji pozarządo- wych. Popularyzacja historii wśród najmłodszych stanowi jeden z najważ- niejszych obszarów działalności muzeów i innych placówek dążących do podtrzymywania tożsamości narodowej. By zrealizować ten cel, instytucje chętnie sięgają po przystępną dla młodego odbiorcy formę komiksu, zrywa- jąc ze stereotypem, który traktuje o jego niskiej wartości.

1 Absolwentka studiów pierwszego stopnia kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. 2 O zaletach wykorzystania medium komiksowego w edukacji pisze Bartłomiej Janicki w publikacji Dydaktyczny potencjał komiksu historycznego (Poznań 2016). Artykuły 33

Szczególnie bogatą w komiksy działalność wydawniczą prowadzi Insty- tut Pamięci Narodowej. Celem artykułu jest prezentacja dorobku komiksowego Instytutu, a zwłaszcza opis szeroko promowanej przez placówkę serii Wojenna Odyseja Antka Srebrnego.

Działalność Instytutu Pamięci Narodowej

Instytut rozpoczął działalność 19 stycznia 1999 r. na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Jego misją jest prowadzenie śledztw w sprawach zbrodni nazistowskich i komunistycznych wobec Polaków lub obywateli Polskich innej narodowości, popełnionych w okresie od 8 listopada 1917 do 31 lipca 1990 r. Innym ważnym zadaniem IPN-u jest pielęgnowa- nie pamięci o osobach, miejscach oraz działaniach podjętych w celu odzyskania przez ojczyznę niepodległości (O IPN – Instytut Pamięci Narodowej, 2020). IPN wiele uwagi poświęca działalności edukacyjnej, skierowanej zwłaszcza do nauczycieli, uczniów, dzieci i młodzieży. Na imponującą ofertę Biura Edukacji Narodowej IPN składają się rajdy i wycieczki prowadzone w ramach projektu „Wakacje z IPN”, konkursy, Maraton Pokoju czy portale tematyczne, np. projekt „Echa Katynia”, udostępniający materiały związane ze Zbrodnią Katyńską. Dla uczniów przygotowano m.in. gry online, komiksy oraz filmy. Nauczycielom udostępniono atrakcyjne materiały do wykorzystania na zajęciach szkolnych w formie zestawu „tek edukacyjnych”, przekazy- wanych bezpłatnie dydaktykom oraz placówkom uczestniczącym w kursach metodycznych organizowanych przez IPN. Niektóre z nich, m.in. „Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej”, zostały umieszone na stronie internetowej Instytutu w postaci bezpłatnych plików PDF3. Aktualnie pod patronatem IPN-u ukazało się ponad 30 komiksów przeznaczonych zarówno dla dzieci, m.in. Wojenna odyseja Antka Srebrnego, jak i starszych odbiorców – Wyzwolenie? 1945. Sięgnięcie po komiks przez pełniącą tak ważne funkcje placówkę jest z pozoru zjawiskiem nietypowym. Problematyka wykorzystywania komiksu w celach edukacyjnych została poruszona podczas wywiadu przeprowadzonego z Tomaszem Łabuszewskim z okazji wydania w 2016 r. piątego zeszytu z serii Wilcze tropy. Według historyka odpowiedzial- nego za konsultację historyczną omawianej publikacji: „żyjemy w świecie zwi- zualizowanego przekazu” (Culture.pl., 2016). Opowiadanie obrazem zaczyna zastępować przekaz literacki, proces ten dotyczy także naszego postrzegania minionych wydarzeń. Muzealne eksponaty, filmy oraz fotografie coraz silniej kształtują nasze postrzeganie historii, zastępując źródła piśmiennicze. Z tego powodu IPN oraz inne placówki tego samego typu tak chętnie wykorzystują komiksową narrację w komunikacji z młodym odbiorcą.

3 Szczegółową ofertę edukacyjną IPN-u odnaleźć można na stronie ipn.gov.pl w zakładce Edukacja. 34 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Po raz pierwszy formę historii rysunkowej wykorzystano w 2005 r. Ogłoszono wtedy konkurs dla gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgim- nazjalnych na komiks historyczny pt. Powojenna wędrówka ludów. Migra- cje ludności na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Pierwszy wydany z inicjatywy Instytutu komiks Wbrew nadziei. Opowieść o Łukaszu Cie- plińskim ps. „Pług”, autorstwa Wojciecha Birka i Grzegorza Pudłowskiego, ukazał się w 2007 r. Został przygotowany przez rzeszowski oddział IPN-u. Druga pozycja, Uwolnić więźniów. Akcja na areszt Urzędu Bezpieczeństwa w Brzozowie 13 XII 1944 r., ukazała się rok później. Po raz kolejny scenariusz przygotował Wojciech Birek, a rysunki – Grzegorz Pudłowski. W niewielkich odstępach czasu wydawano nowe komiksy. Najczęściej poruszaną przez publikacje IPN-u tematyką jest działalność Armii Krajowej (m.in. seria Wilcze tropy Sławomira Zajączkowskiego i Krzysztofa Wyrzykow- skiego) lub czasy PRL-u (Komiks w PRL, PRL w komiksie Marcina Krzanic- kiego, Radomski Czerwiec 1976 Przemysława Ochni). Bohaterzy komiksów to postacie historyczne, np. porucznik cichociemnych Adolf Pilch „Dolina”, polityk Wojciech Korfanty, podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego Jerzy Dąbrowski. Stworzono również postacie fikcyjne, które najczęściej poja- wiają się w publikacjach skierowanych do dzieci i młodzieży. Bohaterowie, tacy jak Antek Srebrny lub młodzi mieszkańcy Lublina w Niepodległości na Namiestnikowskiej są często w wieku czytelników. Dzięki temu możliwe jest utożsamianie się z bohaterami i tym samym wywieranie silniejszego wpływu na odbiorcę. Mimo starań o rzetelność przedstawianych w komiksach informacji, którą miała zagwarantować współpraca z historykami, m.in. Kazimierzem Krajewskim, Tomaszem Łabuszewskim oraz Marcinem Kruszyńskim, poja- wiły się zarzuty, że publikacje IPN-u powstają w celu nie edukacji, lecz indoktrynacji młodego pokolenia. W swoim artykule poeta i prozaik Maciej Gierszewski zwraca uwagę na wydawane przez IPN serie W imieniu Polski Walczącej oraz Wilcze tropy. Autor zarzuca jednokierunkowość komento-

Tabela 1. Oferta komiksowa IPN-u z podziałem na rok wydania i tematykę

Rok Autorzy Tytuł Tematyka wydania

I II III IV

Sławomir Zajączkowski (scen.), Bitwa Warszawska 1920 2020 Bitwa Warszawska Krzysztof Wyrzykowski (rys.)

Wojciech Birek (scen.) Cichociemni z „OSPY” 2010 Armia Krajowa Mikołaj Birek (rys.) Artykuły 35

I II III IV

Sławomir Zajączkowski (scen.) Korfanty 2010 II RP, Górny Śląsk Krzysztof Wyrzykowski (rys.)

Sławomir Zajączkowski (scen.) „Łupaszka” 1939 2009 wojny światowe Krzysztof Wyrzykowski (rys.)

Zbigniew Tomecki (scen.) t.1. 2009 Monte Cassino (seria) II wojna światowa Gabriela Becla (rys.) t.2. 2010

Tomasz Wilczkiewicz Niepodległość na Namiest- I wojna światowa, 2018 (scen., rys.) nikowskiej walka o niepodległość

Tomasz Gałwiaczek Niepokorni. Podziemna „Jednostka Soko- (scen.) organizacja harcerska 2019 łów” Damian Banasz (rys.) „Jednostka Sokołów”

Turek Marek (scen., Orlęta. „Straceńcy”- Lwów Orlęta Lwowskie, 2020 rys.) 1918 Bitwa o Lwów

Sławomir Zajączkowski Pochód zimowy 1918– (scen.) 1920. Epopeja 5. Dywizji 2018 Dywizja Syberyjska Krzysztof Wyrzykowski Syberyjskiej (rys.)

Przemysław Ochnia PRL, Radomski Czerwiec 1976 2013 (scen., rys) strajki robotnicze

Bartosz Sztybor (scen.) Skarb 2016 PRL Paweł Wojciechowicz (rys.)

Michał Konarski (scen.) Srebrni na szlakach 2018 I wojna światowa Hubert Ronek (rys.) Niepodległej

Michał Konarski (scen.) Srebrni na szlakach Bitwy 2020 Bitwa Warszawska Hubert Ronek (rys.) Warszawskiej 1920 r.

Uwolnić więźniów. Akcja II wojna światowa, Wojciech Birek (scen.) na areszt Urzędu Bezpie- 2008 okupacja Grzegorz Pudłowski (rys.) czeństwa w Brzozowie 13 XII 1944 r.

W imieniu Polski Walczącej (seria) Sławomir Zajączkowski t.1. Zamach na Kutscherę t.1. 2012 II wojna światowa, (scen.) t.2. Kampinos '44 t.2. 2014 Armia Krajowa, Krzysztof Wyrzykowski t.3. Akcja pod Arsenałem t.3. 2015 żołnierze wyklęci (rys.) 26 marca 1943 t.4. 2019 t.4. Starachowice 6 sierpnia 1943, Końskie 5 czerwca 1944 36 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

I II III IV

Tomasz Wilczkiewicz wojna polsko-bol- Waleczny Tadzio 2019 (scen., rys.) szewicka

Wbrew nadziei. Opowieść II wojna światowa, Wojciech Birek (scen.) o Łukaszu Cieplińskim ps. 2007 PRL, Grzegorz Pudłowski (rys.) „Pług” kampania wrześniowa

Wilcze tropy (seria) t.1. „Zygmunt” – Zygmunt Błażejewicz t.1.,2. t.2. „Orlik” – Marian Ber- 2011, Sławomir Zajączkowski naciak t.3. 2013, okupacja, (scen.) t.3. „Młot” - Władysław t.4. 2017, żołnierze wyklęci Krzysztof Wyrzykowski Łukasiuk t.5. cop. (rys.) t.4. „Zapora” – Hieronim 2016 Dekutowski t.5. „Żelazny” – Zdzisław Badocha

Wojenna Odyseja Antka Srebrnego 1939–1944 (seria) t.1. Obrona Grodna 1939 r. t.2. Ucieczka z nieludzkiej ziemi 1940 r. t.3. Szczury Tobruku 1941 r. t.4. Bitwa pod Monte Cas- Tomasz Robaczewski sino 1944 r. (scen.) t.5. Kocioł Falaise 1944 r. 2015– II wojna światowa Hubert Ronek (rys.) t.6. Operacja Market Gar- 2018 den 1944 r. t.7. Kierunek Wilhelmsha- ven 1945 r. t.8. Na partyzanckich ścieżkach 1946 r. t.9. W matni. 1946 r. t.10. Przemarsz przez piekło 1944 r.

Sławomir Zajączkowski Wrzesień pułkownika (scen.) 2014 II wojna światowa Maczka Tomasz Bereźnicki (rys.)

Sławomir Zajączkowski II wojna światowa, (scen.) Wyzwolenie? 1945 2010 PRL, Krzysztof Wyrzykowski (rys.) żołnierze wyklęci

Maciej Frycz (scen.) 39/45 Polskie Państwo 2020 II wojna światowa Tomasz Bereźnicki (rys.) Podziemne

Źródło: Informacje opracowano na podstawie oficjalnej strony internetowej Instytutu Pamięci Narodowej - ipn.gov.pl, zakładka Publikacje – Komiksy. Artykuły 37 wanych tytułów: „[…] których nadrzędnym celem jest propagowanie oraz rozbudzanie wartości patriotycznych” (Gierszewski, 2015). Według niego lektura tych komiksów ma za zadanie wzbudzić bezgraniczne i bezrefleksyjne uwielbienie dla Polskiego Państwa Podziemnego. Kolejną krytyczną opinię wyraził poeta i publicysta Przemysław Witkowski, powołując się na albumy Łupaszka 1939 oraz Wyzwolenie? 1945 ze scenariuszami Sławomira Zającz- kowskiego i rysunkami Krzysztofa Wyrzykowskiego. Główne zarzuty publi- cysty dotyczą uproszczonego, jego zdaniem, sposobu przedstawienia historii, poprzez kreowanie żołnierzy wyklętych jako bohaterów nieskazitelnych, zawsze kierujących się chrześcijańskimi wartościami. W przeciwieństwie do polskich żołnierzy ich przeciwnicy to bezlitośni, kłamliwi oraz głupi zbrod- niarze. Według Witkowskiego wrogowie ojczyzny: „[…] siłą wcielają ludzi do armii Berlinga, biją kobiety i starców, mordują ciężarne, palą wsie i siłą zaganiają ludzi do kołchozów czy wyborów (w zasadzie do każdej aktywności w nowej ludowej Polsce). Ulubionym ich zajęciem jest upokarzanie polskich wojskowych, a także liczne przesłuchania i egzekucje” (Witkowski, 2018). W rozmowie Michała Błażejczyka z Małgorzatą Waksmundzką-Szarek, pra- cowniczką Instytutu Pamięci Narodowej, pojawia się pytanie o słuszność porównywania działalności wydawniczej IPN-u do cenzury komiksu w PRL-u. W odpowiedzi przedstawicielka IPN-u całkowicie odrzuciła te zarzuty: „Celem propagandy jest intelektualne i emocjonalne narzucanie określonych treści. […] W komiksach prezentujemy różnych bohaterów, zarówno tych, których współczesna wiedza historyczna pozwala nazywać bohaterami pozytywnymi, jak również tych, których nazwalibyśmy bohaterami negatywnymi” (Wak- smundzka-Szarek, 2011, s. 64–65).

Wojenna Odyseja Antka Srebrnego

W latach 2015–2019 ukazywała się seria krótkich zeszytów komiksowych Wojenna Odyseja Antka Srebrnego 1939–1946, skierowana do dzieci w wieku od 8 do 12 lat. Serii patronowały m.in. edukacyjno-rozrywkowe czasopisma dla dzieci: „Kumpel” i „Victor Junior”, oraz media podejmujące tematykę historyczną, np. „Mówią Wieki”. Za warstwę graficzną odpowia- dał Hubert Ronek, znany z rysunkowych historyjek Przypadki Tarantuli oraz Ada, Junior i Pirat, ukazujących się w czasopismach „Kumpel” i „Vic- tor Junior”. Na serię o Antku Srebrnym składa się 10 zeszytów: Obrona Grodna 1939 r., Ucieczka z nieludzkiej ziemi 1940 r., Szczury Tobruku 1941 r., Bitwa pod Monte Cassino 1944 r., Kocioł Falaise 1944 r., Operacja Market Garden 1944 r., Kierunek Wilhelmshaven 1945 r., Na partyzanckich ścieżkach 1946 r., W matni. 1946 r. oraz Przemarsz przez piekło 1944 r. Od 2018 r. zaczęły powstawać dodatkowe numery. Pierwszy z nich, Srebrni na szlakach Niepodległej, dotyczy losów trzech kuzynów z rodziny Srebrnych żyjących w trzech różnych zaborach. Bohaterowie spotykają się w szere- 38 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 gach wojska polskiego, aby wspólnie odeprzeć najazd bolszewicki. W odróż- nieniu od serii o Antku, wkładki historyczne zostały umieszczone na końcu każdego rozdziału, co ułatwia odbiorcy wykorzystywanie zawartych w nich informacji. W 2020 r. ukazała się kontynuacja: Srebrni na szlakach Bitwy Warszawskiej 1920 r. Sposób prowadzenia fabuły komiksów nie skupia się na dokładnym odtworzeniu historii, lecz został dopasowany do możliwości percepcyjnych uczniów klas I–VI szkół podstawowych. Najważniejszym elementem serii są interesujące fikcyjne postaci, których liczne przygody łączą się z realiami epoki, zgodnie z wymogiem literatury historycznej dla najmłodszych (Skro- biszewska, 1971, s. 462-463). Motywem przewodnim całej dziesięciotomowej serii są przygody Antka Srebrnego oraz jego rodziny i przyjaciół. Antka poznajemy jako nastoletniego chłopca przygotowującego się razem z kolegami, Romanem „Piromanem” Pirytem i Maćkiem Pączkiem, do obrony ich rodzinnego miasta Grodna przed agresją niemiecką oraz sowiecką. O wolność miasta walczyło wielu harcerzy, których odwaga mogła zainspirować autorów komiksu do stworzenia postaci Antka Srebrnego. W kolejnych tomach bohater przeżywa deporta- cję do Kazachstanu oraz ucieczkę z łagru, dołącza do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, walczy w bitwie o Monte Cassino, a w ostatnim tomie bierze udział w misji przekazania do ONZ materiałów opisujących zbrodnie sowieckie wobec Polski i Polaków. Losy postaci historycznych przeplatają się z fikcyjnymi. Wykreowani przez twórców komiksu bohaterowie spotykają m.in. generała Erwina Rommla, generała Władysława Andersa oraz Aleksego Dawidowskiego „Alka” i Jana Bytnara „Rudego”. Udział nastoletniego bohatera w tak wielu istotnych wydarzeniach ma na celu symboliczne ukazanie historii narodu polskiego. Według opisu wydawcy seria komiksów: „[…] odzwierciedla losy tysięcy Polaków z lat 1939–1944, którzy mimo przegranej kampanii wrześniowej i represji ze strony dwóch okupantów (III Rzeszy Niemieckiej oraz ZSRS) w każdym zakątku świata gotowi byli stanąć do walki o wolną Polskę” (IPN.gov.pl, 2020). Autorzy postarali się o zachowanie zgodności historycznej podczas tworzenia każdego numeru. Scenariusz komiksu autorstwa Tomasza Roba- czewskiego oraz Michała Konarskiego (od tomu 9) powstawał z udziałem konsultanta historycznego, m.in. Tomasza Łabuszewskiego4. Na początku każdego z zeszytów autorzy umieścili kilkuzdaniowe opisy sylwetek bohate- rów wraz z ich portretami. Teksty mają często żartobliwą formę, czym wzbu- dzają zainteresowanie i sympatię młodego odbiorcy. W komiksie, zgodnie z intencją twórców, zrezygnowano z podręcznikowych informacji, ale na ostatnich stronach każdego z tomów dołączono krótką, napisaną przystęp- nym językiem, notkę historyczną z fotografiami oraz ciekawostkami.

4 Historyk, naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie. Artykuły 39

Kolejna ważna cecha tego komiksu to humor, żarty sytuacyjne oraz przyjazna dzieciom, cartoonowa kreska. W całej serii można dostrzec wyraźny podział na to, co dobre, i na to, co złe. Czarne charaktery są czę- sto przerysowane oraz odstręczające. Pojawiający się w 10. zeszycie pt. Przemarsz przez piekło 1944 r. major NKWD to zarośnięty, otyły karzeł, który nigdy nie odmawia sobie sutych posiłków czy alkoholu. Występujący w komiksie bohaterowie nie ulegają właściwie żadnym przemianom i ewo- lucji, lecz przypisano im ustalony zestaw cech – są zatem nośnikami idei. Antek i jego przyjaciele symbolizują patriotyzm i dążenie Polaków do wol- ności, a w ich postawie brak miejsca na zwątpienie. Baśniowa jednoznacz- ność poszczególnych postaci jest charakterystyczna dla dydaktycznych publikacji. Dzięki temu czytelnik łatwiej może identyfikować się z reprezen- towanymi przez bohatera wartościami. Omawiając warstwę graficzną komiksu, warto zwrócić uwagę na intensywne kolory oraz wyraźny kontur. Liczne badania na temat atrakcyjno- ści ilustracji dziecięcej potwierdzają, że cechy te wpływają na pozytywny jej odbiór przez młodego czytelnika (Mazepa-Domagała, 2008, s. 330). Odpo- wiednio dobrane barwy oddziałują nie tylko na strefą wizualną, ale i emocjo- nalną. Tak więc, zastosowanie odcieni szarości i czerni łączonych z przykrymi emocjami, może zostać wykorzystane do budowania poważnej i przygnębia- jącej atmosfery (Popek, 2003, s. 216). Kolorystyka zastosowana w poszcze- gólnych fragmentach serii o Antku nie jest przypadkowa, lecz wykorzystuje symboliczne znaczenie kolorów. Według recenzji czterech pierwszych tomów opublikowanej w serwisie Paradoks, paleta barw komiksu: „[…] zmienia się w zależności od sytuacji i miejsca. Będąc w Afryce, widzimy głównie odcienie żółci przywodzące na myśl palące słońce na pustyni, a gdy akcja rozgrywa się w mroźnym ZSRR, wówczas występują całkowicie inne kolory, bardziej sto- nowane i szare” (Drożdżewski, 2016). Symbolika obecna jest także w tytule serii, a dokładnie w nazwisku głównego bohatera. Kolor srebrny kojarzy się z czymś szlachetnym i wartościowym. Heroizm Antka w walce o wolną ojczy- znę idealnie odzwierciedla te cechy. Seria o Antku Srebrnym jest promowana za pomocą wielu różnych środków. Należą do nich filmy przygotowane na podstawie komiksów i udo- stępniane za pośrednictwem YouTube’a, na kanale IPNtvPL, trailer filmowy numeru Srebrni na szlakach Niepodległej, filmy animowane oraz sprzeda- wana w pakiecie wraz z czterema numerami komiksu gra planszowa oparta na jego fabule, naklejki imitujące naszywki noszone przez polskich żoł- nierzy w Afryce i we Włoszech oraz puzzle. W 2019 r. z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej wydano zbiorczą kolekcję wszystkich tomów serii. Do najnowszej edycji dołączono: quiz, kolorowanki, plakaty, naklejki oraz płyty z serią czterech filmów animowanych przygotowanych na podstawie komiksów: Obrona Grodna, Bitwa o Monte Cassino, Operacja Market Garden oraz Na partyzanckich ścieżkach. Wszystkie te działania sprawiają, 40 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

że Wojenną Odyseję Antka Srebrnego można określić mianem produktu totalnego5. Wydawałoby się, że seria edukacyjna wydawnictwa IPN-u spotka się z jednogłośnie pozytywnym odbiorem. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku pozycji dla starszego czytelnika, została jednak poddana kry- tyce. W artykule Przemysława Witkowskiego jednym z zarzutów jest stwier- dzenie, że przedstawiony obraz wojny w komiksie to: „[…] przygody, for- tele, emocje, pierwsze miłości, ale zawsze z happy endem, coś w rodzaju połączenia podchodów, surwiwalu i LARP-u” (Witkowski, 2018). Rzeczy- wiście, mimo bardzo tragicznej tematyki, starano się unikać realistycznie brutalnych scen, zastępując je często komicznymi gagami, np. oślepienie Sowietów kałużą błota. Warto jednak pamiętać, że konstruowanie komiksu o tematyce wojennej dla dzieci jest zadaniem niełatwym, a upraszczania niektórych faktów nie można uznać za ich wadę. Cała seria dostępna jest na oficjalnej stronie wydawnictwa IPN oraz w pozostałych księgarniach, w przystępnej cenie.

Podsumowanie

Bogata w komiksy działalność wydawnicza instytucji, m.in. takich jak IPN, dowodzi, że opowieść obrazkowa to doskonałe narzędzie do przedstawienia w atrakcyjny sposób polskiej historii. Mimo że większość komiksów powstała z myślą o dorosłym odbiorcy, w przypadku serii o Antku Srebr- nym zadbano o przedstawienie wojennych realiów bez nadmiernej bruta- lizacji. Dzięki temu pozycje te z powodzeniem mogą zostać wykorzystane podczas lekcji historii.

Bibliografia

Culture.pl. (2016, 24 sierpnia). IPN wydał komiks o „Żelaznym”. Pobrane 26 październi- ka 2020, z https://culture.pl/pl/artykul/ipn-wydal-komiks-o-zelaznym

Drożdżewski, J. (2016, 4 września). „Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939–1944” tomy 1-4 recenzja. Paradoks. Pobrane 26 października 2020, z https://paradoks. net.pl/read/30241-wojenna-odyseja-antka-srebrnego-1939-1944-tomy-1-4-recenzja

Gierszewski, M. (2015, 7 września). Wojna w obrazkach. Tygodnik Powszechny. Pobrane 26 października 2020, z https://www.tygodnikpowszechny.pl/wojna-w-obrazkach-30020

5 Według definicji Michała Zająca, badacza literatury dla dzieci, produkt totalny to: „komunikaty symboliczne kultury dla dzieci, których postacie medialne tworzą rozbudowany system przekazów mogących pojawić się w każdym z kontaktów odbiorcy z kulturą jako taką” (Zając, 2000, s. 163–166). Artykuły 41

Instytut Pamięci Narodowej (b.d.). Komiksy. Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939– 1944, pakiet. Pobrane 26 października 2020, z https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/ komiksy/27400,Wojenna-odysejaAntka-Srebrnego-19391944-pakiet.html

Janicki, B. (2016). Dydaktyczny potencjał komiksu historycznego. Opole, Poznań: Zin Zin Press.

Mazepa-Domagała, B. (2008). O ilustracji w książce literackiej dla dzieci. W: K. Heska- -Kwaśniewicz (red.), Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980) (s. 327-345). Ka- towice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Instytut Pamięci Narodowej. (b.d). O IPN. Pobrane 26 października 2020, z https://ipn. gov.pl/pl/o-ipn/24154,O-IPN.html

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością inte- lektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla bran- żowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 356. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/ WDU20170000356/O/D20170356.pdf

Popek, S. (2003). Barwy i psychika : percepcja, ekspresja, projekcja. Lublin: Wydawnic- two Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Skrobiszewska, H. (1971). Książki naszych dzieci, czyli o literaturze dla dzieci i młodzie- ży. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.

Szyłak, J. (1998). Komiks: świat przerysowany. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.

Waksmundzka-Szarek, M. (2011). Dbamy o to, aby nie kreować nowej rzeczywistości. [Rozm. przepr. Michał Błażejczyk]. Zeszyty komiksowe, 12, 64-65.

Witkowski, P. (2018, 24 września). Czas przeszły niedokonany, czyli polska historia w komiksie. Krytyka Polityczna. Pobrane 26 października 2020, z https://krytyka- polityczna.pl/kultura/historia/czas-przeszly-niedokonany-czyli-polska-historia-w- komiksie/

Zając, M (2000). Promocja książki dziecięcej: podręcznik akademicki. Warszawa: Wydaw- nictwo SBP. 42 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Zofia Klimaniec Comic book in educational activities on the example of the Institute of National Remembrance Abstract

The article aims at presenting educational activities carried out by the Institute of National Remembrance through comic books. It describes the most critical functions performed by the Institute and its National Education Office and exemplary forms of educational activities. Furthermore, the article presents the comic books commissioned by the Institute of National Remembrance and discusses their topics. Critical opinions about some of the comic books published by the Institute of National Remembrance were also cited. The series Wojenna Odyseja Antka Srebrnego, intended for the youngest readers, was subsequently analyzed in detail.

Keywords: Institute of National Remembrance, a historical comic book for children and teenagers, an educational comic book, Wojenna Odyseja Antka Srebrnego

Zofia Klimaniec Komiks w działalności edukacyjnej na przykładzie Instytutu Pamięci Narodowej Abstract

Celem artykułu jest zaprezentowanie działalności edukacyjnej realizowanej za pomocą komiksu przez Instytut Pamięci Narodowej. Opisano w nim najważniejsze funkcje pełnione przez instytucję oraz Biuro Edukacji Narodowej IPN-u, a także przykładowe formy realizacji działań edukacyjnych. Następnie zaprezentowano wydane na zlecenie Instytutu komiksy oraz omówiono podejmowaną przez nie tematykę. Przytoczono także krytyczne opinie na temat niektórych wydawnictw komiksowych autorstwa IPN-u. W dalszej części poddano szczegółowej analizie serię Wojenna Odyseja Antka Srebrnego przeznaczoną dla najmłodszych czytelników.

Keywords: Instytut Pamięci Narodowej, komiks historyczny dla dzieci i młodzieży, komiks edukacyjny, Wojenna Odyseja Antka Srebrnego Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 43-51

Barbara Maresz1

KOLEKCJE BIBLIOTEKI ŚLĄSKIEJ W NARODOWYM ZASOBIE BIBLIOTECZNYM

Biblioteka Śląska już w 1998 r. została zaliczona do instytucji tworzą- cych Narodowy Zasób Biblioteczny (dalej NZB). Znalazła się wśród 55 bibliotek wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Sztuki z 24 listopada 1998 r. (Rozporządzenie, 1998). Decyzja ta zbiegła się z otwarciem nowego gmachu, do którego przeniesiono zbiory Biblioteki Śląskiej przechowywane dotąd w kilku budynkach Katowic i Bytomia. Nowe magazyny oraz uruchomienie pracowni konserwacji książki umożliwiły realizowanie zadań określonych wspomnianym rozporządzeniem, a więc pozwoliły na stworzenie optymalnych warunków gromadzenia i przechowywania, prowadzenia pełnej dokumentacji zasobu, upowszechnianie informacji o zasobie oraz na szczególną ochronę i konserwację (w tym utrwalanie na innych nośnikach). Chociaż akty prawne nie wyjaśniały w pełni kryteriów zaliczania zbio- rów do NZB (Gomułka, 2017) ani sposobu ich magazynowania i konserwacji, Biblioteka Śląska dość szybko rozpoczęła związane z tym prace wewnętrzne. W 2001 r. powołano Komisję ds. Narodowego Zasobu Biblio- tecznego, która koordynowała wszelkie działania polegające na wyodręb- nieniu, dokumentacji oraz szczególnej ochronie materiałów zakwalifikowanych do NZB. Regularnie odbywały się spotkania zespołu, uczestniczono w konferencjach i szkoleniach poświęconych tej tematyce, wypełniano ankiety (Piejko, 2008), a od 2006 r. rozpoczęto również prace digitalizacyjne. Cyfryzacja zbiorów przyspieszyła dzięki projektowi o nazwie Śląska Interne- towa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych (http://sibzz.bs.katowice.pl/), reali- zowanemu w latach 2009–2013 ze środków Unii Europejskiej (w ramach działania 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znacze- niu ponadregionalnym). Do digitalizacji w projekcie ŚIBZZ wybrano przede

1 Biblioteka Śląska, Katowice. 44 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 wszystkim unikatowe zbiory spełniające kryteria NZB, a ich wersje elektroniczne udostępniono w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. W ten sposób stworzono znacznie lepsze jakościowo kopie zbiorów zakwalifikowanych do NZB, a przede wszystkim umożliwiono szybki i nieobwarowany żadnymi ograniczeniami dostęp do zabytkowych kolekcji. Wcześniej postulat utrwa- lania takich zbiorów na innych nośnikach realizowano jedynie przez mikro- filmowanie, a ponieważ czarno-białe mikrofilmy często nie spełniały oczeki- wań czytelników, wielokrotnie konieczne było udostępnianie chronionych oryginałów. Jednak najważniejszym, najtrudniejszym i najbardziej pracochłonnym zadaniem do zrealizowania (po zaliczeniu Biblioteki Śląskiej do NZB) były prace badawcze oraz dokumentacyjne związane z najcenniejszymi, często unikatowymi kolekcjami książnicy. Prace takie prowadzono przede wszystkim w Dziale Zbiorów Specjalnych, gdzie ustalono dwa cele priorytetowe. Skupiono się na szczegółowym opracowaniu poloniców i silesiaców XVI w. (które wcześniej wyodrębniono z dużego zasobu starych druków) oraz na skatalogowaniu i zbadaniu cennej kolekcji lwowskich egzemplarzy teatralnych. Efektem tych wieloletnich prac były drukowane katalogi zaopatrzone w odpowiedni aparat badawczy: dwutomowy katalog Polonica i silesiaca XVI wieku w zbiorach Biblioteki Śląskiej wydany w 2013 r. (Pawłowicz, Roszkowska, 2013) oraz trzyczęściowy (sześciotomowy) inwentarz Biblio- teka Teatru Lwowskiego. Inwentarz kolekcji egzemplarzy teatralnych (ręko- pisów, maszynopisów i druków) ze zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowicach opracowywany i publikowany w latach 2004–2019 (Maresz, 2004; Maresz, 2011; Maresz, Musialik, Solarz, 2019). Równolegle z opisem naukowym obu kolekcji prowadzono systematyczną retrokonwersję do katalogu komputerowego OPAC oraz dalszą digitalizację do Śląskiej Biblioteki Cyfrowej. Sytuacja prawna zmieniła się diametralnie wraz z wydaniem 4 lipca 2012 r. nowego rozporządzenia w sprawie Narodowego Zasobu Biblio- tecznego (Rozporządzenie, 2012). Określono w nim cztery kryteria zalicze- nia zbiorów do NZB (wartość historyczna i artystyczna oraz wartość dla nauki i kultury), a także wyróżniono siedem kategorii zbiorów (m.in. grafiki, fotografie, rękopisy czy kolekcje biblioteczne). W wykazie instytucji, których kolekcje zostały zaliczone do NZB, w całości znalazły się jedynie Biblioteka Narodowa i Biblioteka Jagiellońska, natomiast inne książnice o włączenie swoich zasobów do NZB musiały aplikować. Konieczne było spełnienie określonych warunków, m.in. posiadanie elektronicznej informacji i ewidencji kolekcji NZB, szczególna ochrona zasobu wraz z planem działania w wypadku różnego typu zagrożeń, a przede wszystkim wykaza- nie, że zbiory są unikatowe i mają wartość historyczną, naukową, kultu- rową lub artystyczną. W 2016 r. na nowych zasadach do NZB włączono wybrane kolekcje pięciu instytucji: Biblioteki Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna- Artykuły 45 niu, Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Aka- demii Nauk w Krakowie, a także dwóch bibliotek publicznych: Biblioteki Elbląskiej im. Cypriana Norwida w Elblągu oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Witolda Gombrowicza w Kielcach (Rozporządzenie, 2016). W nowej sytuacji prawnej Biblioteka Śląska musiała zmodyfikować swoje dotychczasowe działania, a przede wszystkim wytypować kolekcje, które nie tylko kwalifikowałyby się do NZB ze względu na wartość histo- ryczną, naukową, kulturową lub artystyczną (bo takich w zbiorach katowickiej książnicy nie brakuje), ale przede wszystkim takie, które spełniałyby określone nowymi przepisami warunki, zwłaszcza elektroniczne skatalogo- wanie oraz zinwentaryzowanie, a także zaawansowana digitalizacja oraz odpowiednie przechowywanie i zabezpieczenie. Postanowiono wybrać dwa najcenniejsze i najbardziej unikatowe zasoby, nad którymi od wielu lat trwały intensywne prace naukowe, czyli wspomniane wcześniej: polonica i silesiaca XVI w. oraz zbiór lwowskich egzemplarzy teatralnych. O takim wyborze zadecydowały też warunki przechowywania zgodne z wymogami NZB. Obie kolekcje były wyodrębnione fizycznie i przechowywane w skarb- cach zabezpieczonych kodowanym alarmem. Poszczególne pozycje udo- stępniano jedynie w Czytelni Zbiorów Specjalnych do celów naukowych i w wyjątkowych przypadkach do celów wystawienniczych, po zapewnie- niu odpowiednich warunków ekspozycji (np. kilka egzemplarzy teatralnych wypożyczono do Muzeum Krakowa na wystawę o Tadeuszu Pawlikowskim). Ponadto, w przypadku obu kolekcji zaawansowane były już prace nad digi- talizacją, zwłaszcza starych druków XVI w. oraz najcenniejszych rękopisów z teatralnej kolekcji. Wreszcie w październiku 2016 r. Biblioteka Śląska złożyła do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniosek o zaliczenie do NZB dwóch wspomnianych kolekcji. W marcu 2017 r. katowicką książnicę odwie- dzili przedstawiciele Komisji do Spraw Narodowego Zasobu Bibliotecz- nego (działającej przy Bibliotece Narodowej). Sprawdzano przede wszystkim warunki przechowywania i zabezpieczenia wytypowanych kolekcji, ale goście zwiedzili również Dział Ochrony, Konserwacji i Archiwizacji Zbiorów oraz zapoznali się z pracą Działu Zbiorów Specjalnych, a także z procesami digitalizacyjnymi prowadzonymi w ówczesnym Digitarium. Po pozytywnym rozpatrzeniu i zaopiniowaniu wniosku przez Radę ds. Naro- dowego Zasobu Bibliotecznego kolekcje Biblioteki Śląskiej w lipcu 2017 r. zostały zaliczone przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do NZB (Rozporządzenie, 2017). Zgodnie z tym aktem prawnym Biblioteka Śląska zobowiązała się w ciągu roku opracować procedury zabezpieczenia i ewakuacji oraz zasady opieki merytorycznej i konserwatorskiej zasobu, a do końca 2020 r. – elektronicznie skatalogować oraz zinwentaryzować obie kolekcje. 46 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Polonica i silesiaca XVI wieku – cenna kolekcja publikacji dotyczących Polski i Śląska wyodrębniona z całości zasobu starych druków Biblioteki Śląskiej

Zbiór obejmuje 645 dzieł z lat 1501–1600 (721 egzemplarzy), są to druki: •• w języku polskim (bez względu na miejsce ich publikacji), •• wydane na terenie Polski w jej granicach historycznych oraz na terytoriach lennych (Prusy Książęce i Inflanty), •• wydane na Śląsku (w jego historycznych granicach), •• zawierające prace twórców polskich (autorskie, tłumaczone i opracowane), bez względu na język i miejsce druku, •• z tekstami autorów pochodzących ze Śląska, •• których przedmiotem są sprawy Polski, Polaków, Śląska i Ślązaków (w całości lub we większych fragmentach) oraz im dedykowane. Kolekcja poloniców i silesiaców z XVI w. obejmuje dzieła o różnorodnej tematyce: naukowej, teologicznej, prawnej i literackiej. Znajdują się w niej druki krakowskie (m.in. z oficyn Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora, Łazarza Andrysowicza), gdańskie, poznańskie, lwowskie, wileńskie i zamojskie. Drukarstwo śląskie reprezentują oficyny Legnicy, Nysy i Wro- cławia. Liczne polonica i silesiaca wydawane były również w wielu tłoczniach europejskich. W kolekcji są druki m.in. z Antwerpii, Bazylei, Paryża, Pragi, Norymbergii, Frankfurtu, Jeny, Augsburga, Wenecji, Rzymu i Budy. Naj- starszą książką w kolekcji jest wydane w 1501 r. w Wenecji Viaticum Wrati- slaviense. Do cennych druków należą liczne teksty religijne: wydania Biblii, m.in. w tłumaczeniach Jana Leopolity i Jakuba Wujka, także tzw. Biblia Brzeska, Kazania sejmowe Piotra Skargi (edycja z 1597 r.), Marcina Biało- brzeskiego (edycja z 1581 r.) oraz dzieła polemiczne (protestanckie i katolic- kie). Wśród dzieł historycznych znajdujących się w kolekcji można wymie- nić prace Macieja z Miechowa i Marcina Kromera, Gentis Silesiae Annales Joachima Cureusa, opracowania Alberta Krantza, herbarze Bartosza Paproc- kiego. Wśród dzieł prawniczych na szczególną uwagę zasługuje zbiór prawa polskiego opracowany przez Jana Łaskiego w 1506 r. oraz Statvta prawa y constitvcie koronne łacińskie y polskie zebrane przez Jana Januszowskiego w 1600 r. Najcenniejsze z dzieł naukowych jest pierwsze wydanie fragmentu dzieła Mikołaja Kopernika De lateribvs et angvlis triangulorum (Wittenberga 1542). Na wyróżnienie zasługują też Geometria Stanisława Grzepskiego (Kra- ków 1566 r.), zielniki Marcina z Urzędowa i Pietra Andrea Mattiollego oraz dzieła medyczne, m.in. Marcina Siennika. Wśród XVI-wiecznych silesia- ców przeważają druki w języku łacińskim i niemieckim o tematyce religijnej i naukowej, a także liczne druki okolicznościowe, np. epitalamia i epitafia. Zbiór jest cennym materiałem źródłowym dla badaczy wielu dyscyplin (zwłaszcza bibliotekoznawców, literaturoznawców i historyków różnych Artykuły 47 dziedzin). Wyodrębnione na podstawie przeprowadzonych badań bibliograficznych dzieła są szczególnie wartościowe dla polskiego dziedzictwa kulturowego i świadczą o rozwoju kultury polskiej w wieku XVI. Są również świadectwem działalności kolekcjonerskiej osób prywatnych i instytucji, co ustalono dzięki szczegółowym badaniom proweniencyjnym. Druki dostępne są w wersji elektronicznej w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej, w osobnej kolekcji – Polonica i silesiaca XVI wieku. Wpisano je do elektronicznego katalogu Biblioteki Śląskiej – Integro oraz ujęto w drukowanym katalogu (Pawło- wicz, Roszkowska, 2013). Opiekę nad zasobem sprawuje dwóch pracow- ników merytorycznych Działu Zbiorów Specjalnych (kierownik i kustosz opracowujący stare druki), dwie magazynierki Działu Zbiorów Specjalnych, a także konserwator i mikrobiolog z Działu Ochrony i Konserwacji Książki. Poza regularną kontrolą warunków przechowywania (stabilna temperatura i wilgotność) raz w roku przeprowadza się badanie poziomu zanieczyszczeń mikrobiologicznych powietrza w magazynie (skarbiec główny). Systema- tycznie dokonuje się również przeglądu zbioru oraz wybiera dokumenty, które wymagają szczegółowych badań mikrobiologicznych czy zabiegów konserwatorskich. Prowadzi się głównie konserwację zachowawczą (m.in. czyszczenie mechaniczne oprawy i kart w bloku książki), a także – w miarę możliwości – konserwację pełną, która niestety w przypadku druków pocho- dzących z XVI w. jest bardzo kosztowna i pracochłonna.

Biblioteka Teatru Lwowskiego – unikatowa w skali kraju kolekcja o dużej wartości historycznej, naukowej i kulturalnej

Zbiór jest największym zachowanym w Polsce historycznym zespołem egzemplarzy teatralnych, zawiera 5403 jednostki: 3827 rękopisów i maszy- nopisów oraz 1576 druków (często z wpisami teatralnymi). Do NZB wybrano i zgłoszono tylko część rękopiśmienną tej unikatowej kolekcji: 3827 manu- skryptów i maszynopisów z lat 1799–1939. Biblioteka Teatru Lwowskiego to przede wszystkim wyjątkowe i niezwykle bogate źródło dokumentujące dzieje i repertuar sceny polskiej we Lwowie od początku XIX w. aż do sierpnia 1945 r., czyli do momentu przyjazdu zespołu lwowskiego do Katowic. W zbiorze znajdują się również egzemplarze innych polskich scen, np. galicyjskich teatrów prowincjonalnych, teatru krakowskiego i warszawskiego, a nawet teatrów w Wilnie, Poznaniu, Płocku czy Byd- goszczy i wreszcie – przedwojenne egzemplarze Teatru Polskiego w Katowi- cach. Na kartach rękopisów, maszynopisów i druków można odnaleźć liczne informacje o ingerencji cenzury, datach przedstawień, obsadzie aktorskiej, scenografii, kostiumach, rekwizytach, zmianach dekoracji, oświetleniu, efek- tach dźwiękowych, ruchu scenicznym, gestach i mimice, a nawet o reakcjach publiczności, przedstawieniach specjalnych (jubileusze, występy gościnne), widzach honorowych (szach perski, cesarz Franciszek, Józef Piłsudski) oraz 48 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 różnych wydarzeniach związanych z życiem teatralnym (np. zmiany dyrekcji, budowa nowego gmachu teatralnego, pogrzeb suflera). W Bibliotece Teatru Lwowskiego odnajdziemy prawie wszystkie typy egzemplarzy teatralnych: aktorskie (tzw. role), autorskie, cenzorskie, inspicjenckie, reżyserskie, scenograficzne, suflerskie, a nawet akustyczne i muzyczne. Zachowało się też wiele egzemplarzy dokumentujących występy gościnne wybitnych aktorów polskich i obcych (m.in. Heleny Modrzejewskiej, Romana Żelazowskiego, Bolesława Leszczyńskiego, Heleny Marcello, Kazimierza Kamińskiego, Marii Laudovej-Hořicovej) oraz wyjazdy zespołu lwowskiego na występy gościnne do Wiednia, Kijowa i Paryża. Do niektórych egzemplarzy dołączone są afi- sze i programy teatralne, czasami listy autorów, szkice scenograficzne i fragmenty muzyczne. Do kolekcji teatralnej Biblioteki Śląskiej obowiązkowo się- gają wszyscy historycy lwowskiej sceny. Egzemplarze były świetnym źródłem do opracowania dziejów galicyjskiej cenzury teatralnej doby autonomicznej (Szydłowska, 1995), posłużyły one również monografistkom „prowincjonal- nego teatru stołecznego” (Marszałek, 2011) oraz lwowskiego teatru opero- wego i operetkowego (Wypych-Gawrońska, 1999), a także wykorzystano je w biografii aktora-malarza Józefa Chmielińskiego (Maresz, 2013). Biblioteka Teatru Lwowskiego jest również największym, zachowanym w Polsce, historycznym zespołem utworów dramatycznych, muzyczno-dramatycznych oraz librett operowych i operetkowych. Wiele tekstów nigdy nie doczekało się druku, niektóre zachowały się tylko w postaci lwowskich egzemplarzy teatralnych i są czasami jedynym świadectwem ówczesnej literatury dramatycznej, zarówno tej oryginalnej, jak i przerabianej, „lokali- zowanej i przystosowywanej” oraz tłumaczonej z innych języków. Można tu znaleźć wiele unikatowych, niedrukowanych utworów dramatycznych, a także cennych autografów, m.in. Jana Nepomucena Kamińskiego (twórcy polskiego teatru we Lwowie), Józefa Korzeniowskiego, Michała Bałuckiego, Lucjana Rydla, Jana Kasprowicza, Juliusza Germana i innych. Egzempla- rze sztuk były podstawą edycji wielu nieznanych tekstów dramatycznych, np. autorstwa Gabrieli Zapolskiej (Jakóbczyk, red., 2012), służyły badaczom recepcji teatralnej (zwłaszcza dramaturgii obcej), a także były jednym z głównych zbiorów odnotowywanych w najnowszych bibliografiach dramatu polskiego (Hałabuda, Michalik, Stafiej, red., 2014) i obcego w Polsce (Hałabuda, Michalik, red., 2001 i 2004). W 2015 r. Biblioteka Śląska otrzymała grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Huma- nistyki (Moduł „Tradycja 1b”) na realizację projektu o nazwie „Biblioteka Teatru Lwowskiego”. Grant udało się uzyskać właśnie dzięki unikatowemu charakterowi kolekcji. Projekt realizowano w latach 2015–2018, zakoń- czył się wydaniem ostatniego tomu inwentarza rejestrującego oraz opi- sującego zbiór (Maresz, Musialik, Solarz, 2019), a także kilkoma innymi publikacjami. Przygotowano też trzy tomy krytycznych edycji niedrukowa- Artykuły 49 nych komedii w serii „Komedie z Biblioteki Teatru Lwowskiego”: Komedie jednoaktowe (Baron, Musialik, 2017), Za króla Sasa (Kraszewski, oprac. Musialik, 2017) oraz Bajki (Bałucki, oprac. Baron, 2018). Ostatnim i naj- ważniejszym efektem projektu „Biblioteka Teatru Lwowskiego” była monografia naukowa Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie (Jarząbek-Wasyl, Maresz, 2019), która co prawda wykorzystywała różne zbiory teatralne, ale lwowska kolekcja miała charakter wiodący – to z niej najczęściej korzystano przy omawianiu egzemplarzy suflerskich, reżyser- skich i inspicjenckich, a także w rozprawach o suflerach i inspicjentach. Biblioteka Teatru Lwowskiego jest już kolekcją w pełni opracowaną. W 2020 r. zakończono retrokonwersję wszystkich rękopisów i maszyno- pisów do bazy elektronicznej Integro, duża część zbioru dostępna jest już w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej (osobna kolekcja – Biblioteka Teatru Lwow- skiego). Opiekę nad zasobem sprawuje dwóch pracowników merytorycznych Działu Zbiorów Specjalnych (kierownik oraz kustosz opracowujący zbiory rękopiśmienne), dwie magazynierki Działu Zbiorów Specjalnych oraz konserwator i mikrobiolog z Działu Ochrony i Konserwacji Książki. Podob- nie jak w przypadku poloniców i silesiaców XVI w., prowadzi się regularną kontrolę warunków przechowywania (stabilna temperatura i wilgotność), raz w roku przeprowadza się badanie poziomu zanieczyszczeń mikrobiologicznych powietrza w magazynie (drugi skarbiec). Wszystkie najstarsze i najcenniejsze egzemplarze teatralne zostały poddane pełnej konserwacji. Na bieżąco wykonuje się też konserwację zachowawczą. Od momentu włączenia dwóch opisanych wyżej unikatowych kolekcji Biblioteki Śląskiej do NZB minęły już trzy lata. W tym czasie spełniono wszystkie wymagane ustawą warunki inwentaryzacji, przechowywania oraz udostępniania zasobów. Najbardziej pracochłonna była retrokonwer- sja do katalogu elektronicznego, ale także i ten wymóg udało się zreali- zować w terminie. Obecnie z ogromnego (ponad 2,5 miliona egzemplarzy) zbioru Biblioteki Śląskiej w NZB zarejestrowanych jest jedynie 4548 jednostek unikatowych starych druków, rękopisów i maszynopisów. Kolejne wartościowe kolekcje katowickiej książnicy zasługują na włączenie do tego szczególnego zasobu, ale (jak opisano wyżej) jest to proces niełatwy, wyma- gający badań naukowych oraz wielu przygotowawczych prac bibliotecznych, konserwatorskich i digitalizacyjnych.

Bibliografia

Bałucki, M. (2018). Bajki. Komedia w trzech aktach. Oprac. J. Baron. Katowice: Biblio- teka Śląska.

Baron, J., Musialik, A. (2017). Komedie jednoaktowe. Katowice: Biblioteka Śląska. 50 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Gomułka, M. (2017). Narodowy Zasób Biblioteczny w świetle zmian prawnych. Nowa Biblioteka, 1(24), 40–55.

Hałabuda, S., Michalik, J., red. (2001). Dramat obcy w Polsce 1765–1965. Premiery, druki, egzemplarze. A-K. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Hałabuda, S., Michalik, J., red. (2004). Dramat obcy w Polsce 1765–1965. Premiery, druki, egzemplarze. L-Z. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Hałabuda, S., Michalik, J., Stafiej, A., red. (2014). Dramat polski 1765–2005. Przedsta- wienia, druki, archiwalia (t. 1–3). Kraków: Księgarnia Akademicka.

Jakóbczyk, J., red. (2012). Niedrukowane dramaty Gabrieli Zapolskiej. (t. 1–2). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Jarząbek-Wasyl, D., Maresz, B. (2019). Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie. Kraków: Societas Vistulana.

Kraszewski, J.I. (2017). Za króla Sasa. Komedyjka we trzech aktach. Oprac. A. Musialik. Katowice: Biblioteka Śląska.

Maresz, B. (2004). Biblioteka Teatru Lwowskiego. Inwentarz kolekcji egzemplarzy teatralnych (rękopisów, maszynopisów i druków) ze zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowicach (cz. 1: sygnatury BTLw 1-BTLw 1500). Katowice: Biblioteka Śląska.

Maresz, B. (2011). Biblioteka Teatru Lwowskiego. Inwentarz kolekcji egzemplarzy teatralnych (rękopisów, maszynopisów i druków) ze zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowi- cach. (cz. 2: sygnatury BTLw 1501-BTLw 3200). Katowice: Biblioteka Śląska.

Maresz, B., Musialik, A., Solarz, L. (2019). Biblioteka Teatru Lwowskiego. Inwentarz kolekcji egzemplarzy teatralnych (rękopisów, maszynopisów i druków) ze zbiorów Bi- blioteki Śląskiej w Katowicach. (cz. 2: sygnatury BTLw 3201-BTLw 5987). Katowice: Biblioteka Śląska.

Pawłowicz, W. (2014). Polonica i silesiaca XVI wieku w zbiorach specjalnych Biblioteki Śląskiej. Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy, 4(38), 84-98.

Pawłowicz, W., Roszkowska, T. (2013). Polonica i silesiaca XVI wieku w zbiorach Bibliote- ki Śląskiej. Katowice: Biblioteka Śląska.

Piejko, R. (2008). Narodowy Zasób Biblioteczny – doświadczenia dziesięciu lat. Bibliote- ka, 12, 117–127.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ustale- nia wykazu bibliotek, których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny, określenia organizacji tego zasobu oraz zasad i zakresu jego szczególnej ochrony. (1998). Dzien- nik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 146, poz. 955. Artykuły 51

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego. (2012). Dziennik Ustaw Rzeczypospoli- tej Polskiej, poz. 797.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 września 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie narodowego zasobu bibliotecznego. (2016). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 1548.

Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 19 lipca 2017 r. Biblioteka Śląska została włączona do bibliotek, które posiadają zbiory zaliczone do Narodowego Zasobu Bibliotecznego. (2017). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 1439.

Barbara Maresz Collections of the Silesian Library in the National Library Resources Abstract

The article describes the efforts of the Silesian Library to include its collections in the National Library Resources. Presents two unique collections included in this category of protected resources in 2017: polonica and silesiaca of the 16th century (645 works from 1501- 1600) and manuscripts of the Library of the Lviv Theater (3827 items). Research, library and digitization works related to these valuable collections and also their value for science and culture were discussed.

Keywords: The Silesian Library, The National Library Resources, Polonica and silesiaca of the 16th century, The Library of the Lviv Theater

Barbara Maresz Kolekcje Biblioteki Śląskiej w Narodowym Zasobie Bibliotecznym Streszczenie

Artykuł opisuje starania Biblioteki Śląskiej o włączenie swoich zbiorów do Narodowego Zasobu Bibliotecznego oraz prezentuje dwie unikatowe kolekcje zaliczone w 2017 r. do tego szczególnego zasobu: polonica i silesiaca XVI w. (645 dzieł z lat 1501-1600) oraz rękopisy Biblioteki Teatru Lwowskiego (3827 egzemplarzy). Omówiono prace badawcze, biblioteczne i digitalizacyjne związane z tymi cennymi kolekcjami oraz ich wartość dla nauki i kultury.

Słowa kluczowe: Narodowy Zasób Biblioteczny, Biblioteka Śląska, polonica i silesiaca XVI w., Biblioteka Teatru Lwowskiego Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 52-69

Danuta Rebech1 Marta Wójtowicz-Kowalska2

DZIAŁ J7. W ZBIORACH BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UNIWERSYTETU PAPIESKIEGO JANA PAWŁA II W KRAKOWIE DEDYKOWANY ŚW. JANOWI PAWŁOWI II

Księga życia i służby Jana Pawła II zamknęła się ostatecznie 2 kwietnia 2005 roku, ale on nadal nam duchowo towarzyszy, poucza, inspiruje. Dlatego pragniemy, aby ta księga pozostawała otwarta dla nas i dla następnych pokoleń, byśmy wyczytywali z niej, jak żyć, jak kochać i służyć. Stanisław Dziwisz (Kuria Archidiecezji Krakowskiej, 2018)

W roku 2020 minęła setna rocznica urodzin jednego z najwybitniejszych Polaków, Papieża Jana Pawła II. Kiedy 18 maja 1920 r. w Wadowicach przyszedł na świat Karol Wojtyła, nikt nie mógł przypuszczać, że stanie się on jednym z największych Polaków w historii, któremu hołd oddawać będzie cały świat. Słowa Jego matki Emilii: „Zobaczycie, że mój Lolek będzie kie- dyś wielkim człowiekiem” (Weigl, 2002, s. 44) okazały się prorocze. Jej syn został wielkim człowiekiem i jednym z największych autorytetów moralnych naszych czasów. Przeszedł przez wszystkie szczeble kościelnej hierarchii, aby 16 października 1978 r. zostać głową Kościoła katolickiego.

Pontyfikat Jana Pawła II trwał 26 lat i 5 miesięcy. To trzeci pod względem długości w historii. Papież Polak wprowadził Kościół w nowe tysiąclecie, przyczynił się do obalenia systemu komunistycznego, podróżował z orę- dziem pokoju po całym świecie, bronił praw rodziny i dzieci nienarodzo- nych, troszczył się o ubogich, chorych i starszych, zainicjował Światowe Dni Młodzieży, ogłosił nowy Kodeks Prawa Kanonicznego oraz Katechizm Kościoła Katolickiego, zawierzył cały świat Matce Bożej oraz Bożemu Miło- sierdziu, spotykał się z wyznawcami różnych wyznań i religii. Beatyfikował 1338 osób, 482 osoby kanonizował (Starzak, 2020).

1 Biblioteka Główna Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. 2 Biblioteka Główna Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Artykuły 53

Zdaniem dyrektora programowego Centrum Myśli Jana Pawła II, Michała Łuczewskiego:

Jan Paweł II nie jest człowiekiem do podziwiania, tylko do naśladowania i to we wszystkich sferach życia [...] w jego spuściźnie można znaleźć odpowiedź na pytanie: jak żyć? [...] Najważniejsze, by Jan Paweł II pozostał dla nas żywy; by nie był pomnikiem ani nie stał na piedestale, tylko byśmy postrzegali go jako człowieka, który najlepiej odpowiada na nasze pytania (Ławicka, 2016).

Nie ulega wątpliwości, że jest w czym szukać odpowiedzi na nurtujące nas pytania, bo jak mówił jego osobisty sekretarz, kardynał Stanisław Dziwisz:

Pozostawił po sobie olbrzymią spuściznę. Przede wszystkim pozostawił świadectwo życia bez reszty oddanego Bogu i – konsekwentnie – bez reszty oddanego człowiekowi. To świadectwo zostało utrwalone w słowie. Pozo- stały nam jego cenne encykliki, adhortacje, listy apostolskie, przemówie- nia, homilie i książki. Możemy karmić nasze umysły i serca zawartą w tych tekstach mądrością, przenikliwością widzenia spraw Bożych i ludzkich i żarem ducha Autora (Dziwisz, 2006, s. 7).

Spuścizna po św. Janie Pawle II jest gromadzona w bibliotekach, archiwach i muzeach. Temu zagadnieniu została poświęcona m.in. konferencja naukowa pt. Dziedzictwo Jana Pawła II w bibliotekach i archiwach krajowych i zagranicznych, zorganizowana w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie w dniu 4 listopada 2014 r. Wzięli w niej udział przedstawiciele instytucji posiadających w swych zbiorach cenne i rzadkie pozycje dotyczące samego Jana Pawła II oraz jego pontyfikatu, pamiątki i materiały stanowiące dziedzictwo pozostawione przez Papieża Polaka (Przewoźnik, 2015, s. 150–154). Biblioteka Główna Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II stara się zachować pamięć o swoim Patronie nie tylko poprzez organizowanie okolicz- nościowych wystaw czy konferencji, ale także dzięki gromadzeniu różnych wydań dzieł Jana Pawła II oraz publikacji o nim samym i tych, które powstały wskutek inspiracji jego życiem. Chcąc wyjść naprzeciw potrzebom czytelni- ków, w nowym budynku biblioteki ponad 80% księgozbioru udostępniono w wolnym dostępie. Daje to możliwość bezpośredniego kontaktu ze zbiorami bibliotecznymi oraz pozwala na dowolny i nieskrępowany wybór materia- łów. Księgozbiór został ułożony według opracowanej wcześniej Klasyfikacji Dziedzinowej Książek (KDK) i Klasyfikacji Dziedzinowej Czasopism (KDC), a następnie – od stycznia 2011 r. – udostępniony czytelnikom. W bibliotece, której patronem jest św. Jan Paweł II, nie mogło zabraknąć działu poświę- conego wyłącznie jemu, czyli Działu J7. W każdej bibliotece poza podsta- wowymi zbiorami, zapewniającymi jej prawidłowe funkcjonowanie i realizo- 54 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 wanie przez nią powierzonych jej zadań, znajdują się także zasoby otoczone opieką specjalną, gromadzone nie tylko z myślą o podstawowych działa- niach jednostki, lecz mające szczególne znaczenie dla odbiorców, regionu, historii (Fluda-Krokos, Janik, red., 2015, s. 5). W Bibliotece Głównej UPJPII tym szczególnym zasobem jest księgozbiór w Dziale J7. Z całości zbiorów bibliotecznych wydzielone zostały dzieła Papieża w różnych wydaniach oraz publikacje o nim samym, nie tylko w języku polskim, ale i w innych języ- kach (tylko wydawnictwa zwarte, bez czasopism). Ta zasada została konsekwentnie zachowana do dnia dzisiejszego. Każda nowa pozycja w zbiorach biblioteki, będąca którymś z dzieł Papieża lub w jakiś sposób z nim zwią- zana, trafia do tego działu. Sposób uporządkowania dzieł jest identyczny jak budowa pozostałych działów – posegregowano je od ogółu do szczegółu, na

Il. 1. Przykładowy sposób ułożenia zbiorów w Dziale J7. Źródło: Biblioteka Główna Uniwersy- tetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie Artykuły 55 końcu usytuowano publikacje popularno-naukowe. Podział książek według przywołanej klasyfikacji wymagał wprowadzenia sygnatury o nowej struk- turze. Jej nadawanie jest dla bibliotekarza zadaniem pracochłonnym, ale przynosi potencjalnemu czytelnikowi wymierne korzyści – łatwiej mu pro- wadzić poszukiwania w obrębie danego działu, ponieważ struktura sygnatury umożliwia umieszczanie obok siebie różnych wydań tej samej pozycji (dublety) i kolejnych tomów tego samego tytułu. Cały Dział J7. (ponad 5000 pozycji) składa się z dziewięciu poddziałów głównych (niektóre z nich dzielą się na kolejne części):

Il. 2. Klasyfikacja Dziedzinowa Książek (KDK) – Dział J7. JAN PAWEŁ II. Źródło: Biblioteka Główna Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie

Jak w każdym dziale Klasyfikacji Dziedzinowej Książek, tak również w dziale poświęconym Janowi Pawłowi II na początku umieszczono wydawnictwa informacyjne. Poddział J7.1. – DZIAŁ OGÓLNY dzieli się na dwie części: pierwsza – Encyklopedie i słowniki oraz druga – Bibliografie. Wydawnictwa encyklopedyczne i słownikowe to wydawnictwa informacji bezpośredniej, które ułatwiają szybkie poszukiwania potrzebnych mate- 56 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 riałów związanych z Karolem Wojtyłą/Janem Pawłem II, co jest możliwe dzięki alfabetycznemu lub chronologicznemu układowi. Można tu znaleźć wydane w formie encyklopedycznej publikacje dokumentujące całe życie Papieża, jego pontyfikat lub naukę (moralną, społeczną, dialog i ekume- nizm) oraz zebrane w formie leksykonu wypowiedzi kierowane do rodaków, do Kościoła w Polsce, a także leksykon podróży apostolskich. W części drugiej zamieszczone zostały bibliografie (wydawnictwa informacji pośredniej), które gromadzą opisy różnych dokumentów związanych z polskim Papieżem. Jedną z ważniejszych publikacji w tym dziale jest wie- lotomowa i najpełniejsza bibliografia pt. Jan Paweł II. Bibliografia polska, która gromadzi dokumenty i wypowiedzi Jana Pawła II oraz prace o nim wydane na terenie Polski, również w językach obcych. Od ponad trzydzie- stu lat jest ona opracowywana i wydawana przez Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie. Rejestruje piśmiennictwo bez względu na cechy formalno-wydawnicze. Nie uwzględnia poloników zagranicznych, z wyjątkiem prac, których recenzje ukazały się w kraju, pomija także prasę codzienną. Przy opracowaniu 10. tomu wspomnianej bibliografii za rok 1998 Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie nawiązał współpracę z Biblioteką Główną UPJPII w Kra- kowie. Z ramienia biblioteki zbieraniem materiałów i przygotowaniem do druku wspomnianego tomu bibliografii zajmuje się mgr Magdalena Olszew- ska. Obecnie bibliografia została już wydana i w Bibliotece Głównej UPJPII trwają prace nad kolejnym, 11. tomem. W tym poddziale znajdują się także opracowania bibliograficzne dzieł papieża wydanych poza Polską, publikacji związanych z Janem Pawłem II wydanych poza cenzurą PRL (za lata 1976– 1989) oraz wydawnictw dotyczących życia i działalności papieża w języku esperanto (za lata 1978–1991 i 1997–2007), a także twórczości muzycznej związanej z polskim Papieżem (utwory powstałe do słów Papieża, o Ojcu Świętym i jemu dedykowane). Jan Paweł II doczekał się wielu biografii, a także dedykowanych mu ksiąg pamiątkowych. Tego typu wydawnictwa można znaleźć w poddziale J7.2 – BIOGRAFIE I KSIĘGI PAMIĄTKOWE. Znajdują się tu pozycje opisu- jące życie i działalność Jana Pawła II, które mogą mieć charakter naukowy lub popularyzatorski, w języku polskim i obcym. Są tu publikacje prezentu- jące życie Papieża Polaka przed wyborem na Stolicę Piotrową (okres dzieciń- stwa i młodości, studia i dojrzewanie duchowe, kapłaństwo, praca naukowa i twórcza, czas biskupstwa w Krakowie i kardynalatu), lata pontyfikatu (w tym: zamach w 1981 r., pielgrzymki, Jubileusz Roku 2000, beatyfikacje i kanonizacje), ostatnie lata życia Papieża (choroba i śmierć, a także pogrzeb) oraz jego proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny. Autorami tych biografii są zarówno osoby duchowne, jak i świeckie, przyjaciele, obserwatorzy, ale i sam Jan Paweł II (autobiografia). Niektóre biografie są efektem pracy badaczy – zostały oparte na rozmowach z przyjaciółmi i współpracownikami Papieża Artykuły 57 i nieznanych dotąd dokumentach, dzięki czemu ukazują do tej pory nieznane fakty z jego życia. Są i takie, które mają charakter powieści biograficz- nej. Liczba tych pozycji jest bardzo duża i są one zróżnicowane. W poddziale tym są także gromadzone wszelkiego rodzaju księgi pamiątkowe związane z Janem Pawłem II, które utrwalają pamięć o nim i są wyrazem wdzięczności dla niego. Zdarzają się także albumy z pięknymi fotografiami. Wśród wydawnictw związanych z Karolem Wojtyłą/Janem Pawłem II, będących w posiadaniu Biblioteki Głównej UPJPII, są i takie, które zawierają bardzo różnorodne informacje, dlatego trudno przyporządkować je do konkretnego poddziału. Tego typu publikacje zostały umieszczone w poddziale J7.3. – ZAGADNIENIA OGÓLNE. Charakterystyczną cechą tego poddziału jest to, że znajdują się w nim publikacje zawierające informacje z więcej niż jednego poddziału Działu J7. Poszukując konkretnej informacji o Janie Pawle II, należy pamiętać, że publikacja na dany temat może znajdować się również w tym dziale, niekoniecznie należy jej szukać w poddziałach szcze- gółowych. Są to wydawnictwa naukowe oraz szeroko pojęta publicystyka. Do momentu wyboru na papieża 16 października 1978 r. Karol Wojtyła prowadził aktywną działalność duszpasterską oraz naukowo-literacką. Ta działalność została zawarta i udokumentowana w publikacjach, które znaj- dują się w poddziale J7.4. – KAROL WOJTYŁA. Są tu publikacje autorstwa Karola Wojtyły oraz innych autorów związane z jego działalnością, publikowane do momentu wyboru na Stolicę Piotrową. Poddział ten został podzielony na dwie części: Dzieła i Opracowania dzieł. W części Dzieła na początku znajdują się wydawnictwa zawierające jednocześnie informacje dotyczące działalności duszpasterskiej Karola Wojtyły (księdza, biskupa, kardynała) oraz jego twórczości naukowej i literackiej (m.in. zbiór tekstów publicystycznych, listów, kazań publikowanych w „Tygodniku Powszech- nym” i miesięczniku „Znak” oraz zbiór przemówień, homilii i innych utworów o Bracie Albercie-Adamie Chmielowskim). Teksty te zostały pogrupowane wg wspomnianych trzech zakresów działalności: Działalność duszpasterska, Twórczość naukowa i Twórczość literacka. W grupie Działalność duszpasterska można znaleźć m.in. publikacje zawierające listy pasterskie, komunikaty, zarządzenia, pisma i memoriały do władz oraz rządu, zbiór protokołów powizytacyjnych oraz zbiór przemó- wień i wywiadów, które były emitowane w Radiu Watykańskim. Dużą grupę stanowią wydawnictwa zawierające zbiory kazań za określone lata (m.in. związane z Matką Bożą, nowohuckie, wyjaśniające znaczenie Soboru Waty- kańskiego II). Zebrane zostały tutaj również wydania prowadzonych przez Karola Wojtyłę rozważań różańcowych i majowych oraz Drogi Krzyżowej. Cenną inicjatywą było opublikowanie zapisu nabożeństwa (Tajemnica Boga), opracowanego przez Wojtyłę, duszpasterza studentów, które zostało przepro- wadzone przy ich udziale na początku lat 50. XX wieku w krakowskiej parafii św. Floriana. Drukiem ukazały się także rekolekcje prowadzone przez Karola 58 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Wojtyłę (rekolekcje dla duchowieństwa wygłoszone w Watykanie w 1976 r. na osobistą prośbę Pawła VI i rekolekcje dla artystów). Świadectwem czasów, w jakich w Polsce przyszło żyć Karolowi Wojtyle i jego rodakom, są zebrane i opracowane dokumenty dotyczące inwigilacji przyszłego papieża przez Służby Bezpieczeństwa (m.in. homilie nagrane i spisane przez funkcjonariu- sza Służby Bezpieczeństwa oraz książkowe opracowanie materiałów, które służby PRL zgromadziły podczas trwającej kilkadziesiąt lat inwigilacji). Jak już wspomniano, znajdują się tutaj także publikacje innych autorów poświę- cone działalności duszpasterskiej Karola Wojtyły, m.in. jego kanonicznym wizytacjom parafii czy duszpasterskiej trosce o rodzinę. W grupie Twórczość naukowa znajdują się dzieła Karola Wojtyły z zakresu filozofii Boga, teorii poznania, etyki, antropologii oraz wykłady, prace publicystyczne, eseje filozoficzne i szkice. W tym miejscu można zna- leźć m.in. ważne dzieła z tamtego okresu w kilku językach, czyli Miłość i odpowiedzialność, książkę podejmującą zagadnienia etyki seksualnej, oraz publikację Osoba i czyn, najważniejsze dzieło antropologii filozoficz- nej. Karol Wojtyła prowadził działalność naukową od połowy lat 40. do momentu wyboru na papieża w październiku 1978 r.

Karol Wojtyła jako naukowiec był przede wszystkim filozofem (wątki teologiczne są w jego myśli drugorzędne). Jego filozofia zogniskowana jest w całości na człowieku – określa się ją jako antropologię adekwatną (Hołub, Biesaga, Marecki, Kostur, 2019, s. 12).

Już jako Papież Jan Paweł II powiedział:

[...] Naukowiec nie jest twórcą prawdy, ale jej odkrywcą. Im bardziej pozostaje jej wierny, tym bardziej ona się przed nim odsłania. Szacunek do prawdy wymaga od badacza czy myśliciela dołożenia wszelkich starań, aby ją zgłębiać i możliwie najściślej zaprezentować innym (Jan Paweł II, 2002).

W grupie Twórczość literacka umieszczone zostały jego dzieła literackie (m.in. wiersze, dramaty, poematy) powstałe do momentu wyboru na papieża. Od młodych lat Wojtyłę fascynowały literatura i teatr. W poddziale tym zgromadzone zostały zbiory jego wierszy. Jak tłumaczył poeta Marek Skwarnicki:

On się czuł poetą. Tłumaczył, że nie ma innego języka, który mógłby zastą- pić to, co człowiek chce wyrazić w języku poezji. Tego, co jest w wierszach, Wojtyła nie potrafiłby napisać jako traktat filozoficzny czy teologiczny. Na tym polega ciekawość tej poezji. Ona jest tajemnicza i mistyczna. Mistycz- nych uczuć nie wyrazi się w żadnych teologicznych traktatach […] (Literat Karol Wojtyła, 2011). Artykuły 59

Zgromadzono tu także utwory dramatyczne i poematy autorstwa Karola Wojtyły. Drugą część tego poddziału stanowią Opracowania dzieł, czyli publikacje innych autorów na temat dzieł Karola Wojtyły (m.in. o twórczości poetyckiej, o dramatach, jego kaznodziejstwie). Można tutaj znaleźć rów- nież interpretacje filozoficzne poglądów Karola Wojtyły. Po wyborze Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową rozpoczął się jeden z naj- dłuższych i najbardziej niezwykłych pontyfikatów w historii Kościoła. Jan Paweł II stał się niekwestionowanym autorytetem i dokonał prawdziwej rewo- lucji w mentalności ludzi na całym świecie. Nie dziwi zatem fakt, że w czasie trwania tego pontyfikatu ukazało się wiele publikacji dokumentujących jego przedsięwzięcia. Próbę uporządkowania tych posiadanych przez Bibliotekę Główną UPJPII pozycji podjęto w poddziale J7.5. – JAN PAWEŁ II. To najbardziej rozbudowany poddział Działu J7, dotyczy działalności Karola Wojtyły po wyborze na papieża. Poddział jest podzielony na trzy części: Dzieła Jana Pawła II, Opracowania dzieł, Pielgrzymki. W pierwszej części, Dzieła Jana Pawła II, zgromadzone zostały przede wszystkim wszelkie wydania dokumen- tów papieskich. Ojciec Święty nauczał poprzez wydawanie, m.in. encyklik, adhortacji, listów, konstytucji, bull oraz wygłaszane przy rożnych okazjach homilie i przemówienia. Jako głowa Kościoła rzymskokatolickiego był pierwszym strażnikiem i interpretatorem prawd wiary. Zgromadzone tu papieskie dokumenty zostały tak pogrupowane, aby ułatwić korzystanie z nich i zapew- nić możliwość szybkiego odnalezienia poszukiwanego tekstu. Na samym początku tej części zamieszczono publikacje zawierające zbiory różnych doku- mentów papieskich. Można tu wymienić m.in. Insegnamenti di Giovani Paolo II czy Dzieła zebrane Jana Pawła II w 16 tomach – pierwsze na świecie wydawnictwo obejmujące wszystkie ważne dokumenty, przemówienia i homilie, które wygłosił Ojciec Święty, a które ułożone są chronologicznie oraz poprzedzone wstępami napisanymi przez specjalistów z danej dziedziny nauczania papieskiego. Na końcu każdego tomu znajdują się indeksy umożliwiające łatwy dostęp do poszukiwanego zagadnienia. Są tu także publikacje z wybranymi dokumentami lub zbiorem różnych dokumentów na dany temat (np. rodzina, Eucharystia, wiara). Następnie dokonano podziału według rodzaju papieskich dokumentów wydawanych samodzielnie (encykliki, adhortacje, listy, konsty- tucje, bulle, homilie, przemówienia, katechezy). Różne wydania tego samego tytułu umieszczono obok siebie. Na początku każdej grupy z danym rodzajem papieskiego dokumentu wydanego samodzielnie o układzie według poszcze- gólnych tytułów znajdują się zbiorcze wydania tych dokumentów w różnych kombinacjach (w jednej publikacji zbiorcze wydania oraz dwa tytuły lub więcej w jednej publikacji). Szukając danego tytułu, należy pamiętać, że znajduje się on nie tylko wśród samodzielnych wydań, ale także w wydaniach zbiorowych. Pośród encyklik i adhortacji można znaleźć nie tylko sam tekst danego dokumentu (w różnych językach), lecz także wydania z komentarzem do tekstu. 60 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Papieskie listy zostały podzielone na trzy grupy: listy apostolskie, listy apostolskie „motu proprio” oraz inne (m.in. do kobiet, do artystów, do rodzin, do dzieci). Także w tej części zostały umieszczone różne modlitwy, rozważania i fragmenty wypowiedzi Jana Pawła II. Wśród modlitw i rozwa- żań można znaleźć m.in. zbiory modlitw w jednej publikacji, a także drogę krzyżową, różaniec, modlitwy maryjne, rachunek sumienia, nieszpory itd. Z kolei wśród cytatów papieskich można odnaleźć zbiory wypowiedzi doty- czące następujących kwestii: Maryja, dekalog, dzieje Polski, dziecko, anioły oraz zbiór wypowiedzi kierowany do rodaków. W grupie Inne gromadzone są wydawnictwa, których nie można zakwalifikować do powyżej omawianego podziału. Jan Paweł II jako głowa Kościoła katolickiego wydawał pod swoim imieniem osobiste refleksje na temat wiary, historii, kultury czy własnego życia. Napisał m.in. Przekro- czyć próg nadziei, Dar i tajemnica, Wstańcie, chodźmy!, Tryptyk rzymski, Pamięć i tożsamość. Umieszczone zostały tutaj także zbiory prywatnych listów Papieża, zbiory rozmów przeprowadzonych w samolocie czy tekst jego Testamentu. Drugą część poddziału J7.5. – Jan Paweł II stanowią Opracowania dzieł. Zostały tam zgromadzone opracowania dzieł papieskich, które podzielono na pięć grup: teologia, filozofia, nauki społeczne oraz inne i pomoce duszpastersko-katechetyczne. Opracowania dotyczące tematyki innej niż teologia, filozofia i nauki społeczne są gromadzone w grupie Inne (m.in. przyroda, geografia, turystyka w nauczaniu Jana Pawła II, dotyczące jego twórczości, inspiracji biblijnych w twórczości Papieża, rozważania wokół Tryptyku rzymskiego, refleksje nad papieskim Testamentem, piękno w myśli Jana Pawła II). W ostatniej grupie Pomoce duszpastersko-katechetyczne zebrano materiały duszpasterskie i dydaktyczno-wychowawcze związane z osobą Jana Pawła II i jego działalnością (m.in. scenariusze zajęć, konspekty katechez i lekcji, rekolekcje, rozważania różańcowe, teksty drogi krzyżowej, nabożeństwa majowe). W części trzeciej poddziału J7.5. – Jan Paweł II – Pielgrzymki – zostały ułożone publikacje dokumentujące papieskie podróże apostolskie, także do Polski. Jan Paweł II jest często określany mianem Papieża-Piel- grzyma, ponieważ odbył 104 pielgrzymki (z czego 9 do Polski). Był w ponad 130 krajach na wszystkich kontynentach.

Pielgrzymowanie Jana Pawła II od początku fascynowało wiele środowisk zarówno kościelnych, jak i świeckich. Dotychczas nie było bowiem papieża podejmującego wędrówki do tak wielu i niekiedy bardzo odległych zakąt- ków świata. Pielgrzymki te były wdzięcznym tematem dla fotoreporterów i dziennikarzy. Zaczęły ukazywać się wydawnictwa albumowe i repor- taże, publikowano sprawozdania z poszczególnych podróży oraz zbiory homilii i przemówień papieskich. […] Stanowi ono niewątpliwie fenomen Artykuły 61

w dotychczasowej historii Kościoła, a zwłaszcza papiestwa. Podróże Apo- stolskie Ojca Świętego stały się jednym z ważniejszych wyróżników Jego pontyfikatu (Jackowski, Sołjan, Mróz, 2009, s. 19).

Sam Jan Paweł II mówił o sobie: „Wszędzie, gdzie mogę, nawiedzam [...] Kościół Powszechny poprzez różne Kościoły lokalne żyjące w poszczegól- nych krajach i na różnych kontynentach. Stałem się takim wędrującym pasterzem, wędrującym Papieżem, i w ten sposób pragnę służyć Kościo- łowi Powszechnemu i Kościołowi w różnych krajach świata, wśród różnych ludów i narodów, tak jak mnie na to stać” (Dziwisz, Kowalczyk, Rakoczy, red., 1987, s. 192). Na początku części Pielgrzymki umieszczono publikacje, które zawierają jednocześnie informację o wszystkich pielgrzymkach papieskich (także tych do Polski), o pielgrzymkach do kilku krajów, o pobytach papieża w górach na różnych kontynentach, wydawnictwa w formie kroniki o papieskich pielgrzymkach. Często są to wydawnictwa albumowe, bogato ilustrowane. Dalej, w grupie Pielgrzymki zagraniczne, gromadzone są wydawnictwa dotyczące zagranicznych podróży apostolskich, z wyłączeniem podróży do Polski. Na początku umieszczono zbiorcze wydanie homilii i przemówień z pielgrzymek papieskich do krajów Europy, Azji, Afryki, Ameryk oraz Australii i Oceanii. Następnie można znaleźć wydawnictwa dotyczące konkretnych pielgrzymek zagranicznych, a w nich relacje z samych pielgrzymek, przemówienia, homilie i orędzia papieskie, często ilustrowane zdjęciami. Pojawiają się tutaj rów- nież wydawnictwa albumowe z pięknymi fotografiami. Jak już wspomniano, Jan Paweł II odbył ponad 100 pielgrzymek do róż- nych krajów, do niektórych kilkakrotnie. Najczęściej jednak Ojciec Święty odwiedzał swoją ojczyznę, Polskę, bo aż dziewięć razy. Był to wyjątkowy czas, a papież przybywał zawsze z przesłaniem dostosowanym do aktualnej sytuacji politycznej i religijnej. Jak powiedział kardynał Stanisław Dziwisz, który zawsze towarzyszył Ojcu Świętemu podczas wizyt w Ojczyźnie, on zawsze

szczególne przesłanie kierował […] do swoich rodaków podczas podróży apostolskich do ojczystego kraju. Choć od tych pierwszych pielgrzymek do Polski minęło już sporo lat, wygłoszone wówczas słowa nic nie straciły na aktualności. Co więcej, możemy je twórczo odczytać dzisiaj, szukać w nich światła i inspiracji w nowej rzeczywistości, na obecnym etapie naszego wspólnego pielgrzymowania do domu Ojca (Dziwisz, 2006, s. 7).

Podobnie jak w przypadku pielgrzymek zagranicznych, na początku grupy Pielgrzymki do Polski umieszczone jest zbiorcze wydanie homilii i przemówień ze wszystkich pielgrzymek papieskich do Ojczyzny. W tym miejscu są także publikacje zawierające materiały dotyczące kilku pielgrzymek jednocześnie lub wybrane informacje z pobytów Ojca Świętego 62 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 w rodzinnym kraju (m.in. zbiór wypowiedzi do rodaków, teksty podej- mujące kwestię Bożego Miłosierdzia). Poszczególne pielgrzymki do Polski zostały ułożone chronologicznie – pod danym rokiem pielgrzymki zlokali- zowano dokumentujące ją publikacje, także te zawierające przemówienia i homilie papieża oraz wypowiedzi innych osób zabierających głos podczas wizyt Ojca Świętego w Ojczyźnie – sam tekst lub towarzyszącą mu doku- mentację fotograficzną. Są także publikacje wydane z okazji rocznic danej pielgrzymki w danym mieście. W grupie Inne miejsca pobytu znajdują się przewodniki po miejscach, w których bywał Karol Wojtyła/Jan Paweł II, czyli przewodniki po Krakowie, rodzinnym mieście – Wadowicach, Nowej Hucie oraz publikacje o szlakach papieskich (o miejscach odwiedzanych przez Karola Wojtyłę/Jana Pawła II wzbogacone wspomnieniami o nim, świadectwami przyjaciół i osób, które spotykał, oraz archiwalnymi fotografiami). Mimo że już na pogrzebie Papieża można było dostrzec transparenty: Santo Subito (Święty natychmiast), nie spodziewano się tak szybkiej jego beatyfikacji, a tym bardziej kanonizacji. W związku z przygotowaniami do procesu beatyfikacyjnego, a potem kanonizacyjnego i samymi procesami wydawano publikacje związane z tymi wydarzeniami. Pojawiły się one także w Bibliotece Głównej UPJPII i należało utworzyć nowy poddział, w którym zaczęto je gromadzić J7. 6. – PROCES KANONIZACYJNY. To jeden z naj- młodszych poddziałów. Znajdujące się tutaj publikacje zawierają informacje dotyczące rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego Jana Pawła II oraz dokumenty samego procesu beatyfikacyjnego. Dużą grupę stanowią książki dotyczące cudów dokonanych za wstawiennictwem Jana Pawła II, w szczególności tego, który umożliwił zakończenie najszybszego w wielowiekowej historii Kościoła procesu beatyfikacyjnego. W publikacjach tych zostały uwiecznione relacje osób, które były przekonane, że otrzymały łaski i doznały uzdrowienia za wstawiennictwem Papieża. Niektóre teksty zamieszczone w książkach należą do dokumentacji procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego Ojca Świętego (dotyczą uzdrowień i nawróceń, powołania do życia duchownego oraz daru rodzicielstwa). Wśród tych publikacji można także znaleźć wywiad z postulatorem procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II oraz wywiad z Benedyktem XVI i świadkami świętości Papieża Polaka (m.in. kard. Angelo Amato, s. Marie Simon-Pierre Normand, Floribeth Mora Díaz). W związku z beatyfikacją, potem kanonizacją Jana Pawła II zaczęły ukazywać się publikacje zawierające modlitwy do Ojca Świętego i za jego wstawiennictwem (modlitwy, różaniec, droga krzyżowa, nowenna, litania, pieśni, a nawet rachunek sumienia zgodny z nauczaniem Jana Pawła II). W związku z tym utworzono nowy poddział J7.7. – MODLITEWNIKI DO JANA PAWŁA II. Do napisania niektórych zaproszono wiele znakomitych osobistości, m.in.: abpa Grzegorza Rysia, bpa Józefa Zawitkowskiego, ks. Henryka Romanika, ks. Leszka Smolińskiego i innych. Znalazła się Artykuły 63 tu także książka z rozważaniami dotyczącymi Jana Pawła II opartymi na wezwaniach litanii do niego. Wydawanie tych publikacji nasiliło się przed beatyfikacją i przed kanonizacją. Wcześniej raczej modlono się za Papieża Polaka, a nie do niego lub za Jego wstawiennictwem, chociaż wśród wierszy poświęconych Ojcu Świętemu zdarzały się wiersze używane jako modlitwy już do Jana Pawła II (Chrząstowska, 2004, s. 85). Za życia

[…] modlitwa była najważniejszym elementem dnia […] Papieża. I to jej pod- porządkowywał wszystkie swoje zajęcia. Długo modlił się przed codzienną, poranną Mszą, jaką odprawiał w swojej prywatnej kaplicy. Poza Mszą i litur- gią godzin modlił się, idąc na spotkania i powracając z nich. Modlił się podczas spacerów w ogrodach watykańskich lub na dachu Pałacu Apo- stolskiego, gdzie przy stacjach Drogi Krzyżowej rozważał Mękę Pańską […] Papież nie lekceważył [...] próśb od osób, które prosiły go o modlitwę i pole- cał zapisywać swoim najbliższym współpracownikom intencje tych modlitw. Składano je następnie na klęczniku, przy którym modlił się papież, zaś on codziennie je przeglądał i powierzał te sprawy Bogu (Królak, 2014).

Również po jego śmierci można go prosić o wstawiennictwo, a modlitewniki z tego poddziału mogą być dużą pomocą. Jan Paweł II inspirował osoby związane z pracą twórczą. Był często fotografowany, rysowany czy malowany. W czasie pontyfikatu jego postać zainspirowała wielu rzeźbiarzy, malarzy i filmowców. Uwieczniono go także na monetach i na znaczkach pocztowych. Ma również swoje miejsce w poezji. Zainteresowanie Papieżem, jego życiem i działalnością w róż- nych dziedzinach sztuki zostało udokumentowane w publikacjach, które są gromadzone w poddziale J7.8. – JAN PAWEŁ II W SZTUCE. Sam Papież powiedział o sobie, że jest człowiekiem,

który swoją duchową formację zawdzięcza od początku polskiej kulturze, polskiej literaturze, polskiej muzyce, plastyce, teatrowi – polskiej historii, polskim tradycjom chrześcijańskim, polskim szkołom, polskim uniwersy- tetom (Maciołka, 1982, s. 70).

Z czasem sam stał się przedmiotem zainteresowania przedstawicieli róż- nych dziedzin sztuki. Najliczniejszą grupę stanowią wydawnictwa zawie- rające wiersze polskich autorów napisane dla Jana Pawła II lub autorów, którzy zainspirowali się osobą, życiem lub pontyfikatem Papieża (antologie jednego autora lub wielu). Jest to twórczość nie tylko znanych i uznanych poetów, ale także poetów ludowych i ludzi piszących wiersze bez rozgłosu. Przeważają rodzimi autorzy, choć nie brak obcokrajowców (m.in. antologia poezji meksykańskiej). Swój udział w tworzeniu wierszy dla Jana Pawła II lub o Janie Pawle II mają także dzieci (czasem wiersze te zostały nawet 64 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 zilustrowane ich rysunkami). Oprócz poezji znaleźć tu można również opo- wiadania i powieści inspirowane życiem Papieża, także dla dzieci (m.in. w formie komiksu). Są również publikacje z tekstami (wiersze, diariusze, medytacje), które powstały po śmierci Jana Pawła II. Artyści i zwykli ludzie chcieli ukoić swój ból i cierpienie po śmierci ich ukochanego Papieża, pisząc wiersze, wspomnienia czy medytacje, które następnie zostały wydane drukiem i stanowią dziś źródło do poznania emocji towarzyszących wiernym w tamtym czasie. Nie brak w tym poddziale wydawnictw zawierających exli- brisy (znaki własnościowe książek dla Jana Pawła II).

Podczas pontyfikatu powstawały piękne i artystyczne ekslibrisy, którymi polscy i zagraniczni twórcy dokumentowali najważniejsze wydarzenia tegoż Pontyfikatu. A były to rocznice urodzin Karola Wojtyły, pielgrzymki papieża do Polski i licznych krajów nieomal całego świata, a także rocznice Pontyfikatu czy kanonizacje świętych, szczególnie polskich (Peciej, 2004).

Zainteresowani tą tematyką znajdą tu zestawienia różnych znaków książ- kowych powstałych dla Jana Pawła II. W kilku publikacjach można odnaleźć udokumentowaną pracę twórców sztuki medalierskiej, których także zainspirowała osoba Jana Pawła II. Jego

bogata osobowość, walory serca i umysłu, wielka aktywność w działalno- ści papieskiej zachęcały artystów z całego świata do wydawania miniatu- rowych dzieł sztuki medalierskiej (Stachowiak, 2004, s. 163).

Znaleźć tutaj można także książki zawierające informacje o pomnikach Jana Pawła II i ich fotografie. To kolejny fenomen – chyba nikomu w Polsce i na świecie nie stawiano już za życia tylu pomników, co polskiemu Papie- żowi z okazji różnych rocznic lub jako wotum wdzięczności (m.in. pomniki autorstwa Czesława Dźwigaja). Z kolei wydawnictwa dużych formatów z reprodukcjami znaczków pocztowych z Janem Pawłem II uzmysławiają, jak bardzo Papież inspiro- wał ich twórców – od pierwszego dnia pontyfikatu po kanonizację. Również w tym przypadku

żaden człowiek w tak krótkim czasie – i za swojego życia – nie doczekał się tylu emisji w najrozmaitszych zakątkach globu. Nie należy bagatelizować tego zjawiska, zważywszy, że znaczek pod każdą szerokością geograficzną spełnia ważne funkcje. Niewielki kolorowy druk opłaty pocztowej prze- kracza granice religii i kultur, wychodzi poza uwarunkowania społeczne i polityczne, jest jednym z nieodłącznych wymogów cywilizacji oraz wza- jemnej wymiany dóbr i myśli (Chrostowski, 1997, s. 11). Artykuły 65

Świadczy to o niezwykłej popularności Ojca Świętego i o sile jego oddzia- ływania na współczesnych. Polskiemu Papieżowi poświęcano nie tylko znaczki, ale i okolicznościowe stemple pocztowe w różnych krajach. Jan Paweł II inspirował także twórców filmu. W jednej z publikacji tego poddziału podjęto próbę przedstawienia pontyfikatu polskiego Papieża poprzez obiektyw kamer filmowych. Jan Paweł II to pierwszy papież, który jeszcze za życia stał się pierwszoplanowym bohaterem kilku filmów fabu- larnych i wielu dokumentalnych.

Począwszy od jego pierwszego improwizowanego przemówienia z bal- konu watykańskiej bazyliki w wieczór 16 października 1978 r., kamery filmowe i telewizyjne towarzyszyły Papieżowi wytrwale, nawet w najdalszych z odwiedzanych przezeń krajów, utrwalając słowa, gesty, przekazu- jąc nauczanie, budząc emocje i nadzieję – aż do 8 kwietnia 2005 r., gdy podczas pogrzebowej Mszy św. odprawianej przez kard. Josepha Ratzin- gera wiatr wiejący nad placem św. Piotra zamknął położony na papieskiej trumnie ewangeliarz (Garbicz, Lis, 2007, s. 6).

W innych wydawnictwach znaleźć można zapis wystaw tematycznie związanych z Janem Pawłem II (m.in. z okazji różnych rocznic, pierwszej pielgrzymki do Polski; były to grafiki i rysunki) oraz dokumentację konkur- sów fotograficznych. Podobnie jak w innych działach Klasyfikacji Dziedzinowej Książek, rów- nież w Dziale J7. na końcu umieszczone są wydawnictwa popularnonaukowe, w tym przypadku związane ze św. Janem Pawłem II czyli poddział J7.9. – OPRACOWANIA POPULARNONAUKOWE. Są to publikacje bardzo zróżnicowane pod względem tematycznym, ale napisane w przystępnej formie i skierowane do odbiorcy w różnym wieku i o różnym poziomie wiedzy. Najliczniejszą grupę stanowią wydawnictwa ze wspomnieniami bliskich Papieżowi osób, jego współpracowników lub takich, które go znały osobi- ście i wielokrotnie się z nim spotykały. Podobnie jak wydawnictwa biogra- ficzne, zawierają one informacje o Karolu Wojtyle/Janie Pawle II, lecz z perspektywy osób mu najbliższych, z którymi łączyła go jakaś więź, nie tylko Polaków (m.in. ks. Mieczysław Maliński, osobisty sekretarz ks. Stanisław Dziwisz, tyniecki benedyktyn o. Leon Knabit, osobisty fotograf Arturo Mari, papież Benedykt XVI, poeta Marek Skwarnicki, ks. Mieczysław Mokrzycki, dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej Joaquín Navarro-Valls). Warto wspomnieć o równie licznych wydawnictwach z humorystycz- nymi wspomnieniami o Papieżu. Często był on bohaterem zabawnych sytuacji i anegdot, które stały się tematem książek czy artykułów. Jego dystans do siebie, zabawne powiedzenia, celne puenty oraz serdeczny uśmiech zjed- nywały mu ludzi na całym świecie i to nie tylko wśród katolików. Hanna Suchocka, była premier Polski, wspominała, że 66 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

[…] nawet w czasie najpoważniejszej dyskusji ma wspaniałe poczucie humoru. Zwłaszcza gdy wyczuwa jakieś emocjonalne napięcie, jednym słowem, jednym spojrzeniem rozładowuje sytuację, pointując ją dowcipem. Wszyscy się odprę- żają i można dalej toczyć rozmowę w pogodnym tonie (Suchocka, 2005).

Jego dowcip był jednak pozbawiony ironii czy cynizmu, nie ranił. Z publikacji tych wyłania się jeszcze barwniejsza postać Jana Pawła II, nagle widziana innymi oczami – bliższa, ciepła, bez balastu dostojeństwa. Rów- nież uśmiech na twarzy, a czasem i zadumę wywołuje zawartość innych publikacji zawierających listy (lub ich fragmenty) polskich dzieci do Ojca Świętego (pełne radości i prostoty, ale też zadziwiające dojrzałością spojrzenia na różne problemy). Jak już wspomniano, to poddział bardzo zróżnico- wany, gdzie każdy znajdzie dla siebie coś interesującego.

Podsumowanie

Wydzielenie z całości zbiorów Biblioteki Głównej UPJPII publikacji autorstwa Karola Wojtyły/Jana Pawła II oraz jemu poświęconych lub inspirowanych jego życiem przyczyniło się do powstania doskonałego warsztatu pracy dla tych, którzy chcą zgłębiać wiedzę o postaci i nauczaniu św. Jana Pawła II. Układ zbiorów znacznie ułatwia odnalezienie poszukiwanych pozycji. Budowę tego działu można sprawdzić w wyłożonej w bibliotece Klasyfika- cji Dziedzinowej Książek, odnajdując w niej Dział J7. Dzięki przyjętej sygna- turze wydania tych samych tytułów nie są rozproszone, ale stoją obok siebie. Podobnie jest z wydawnictwami wielotomowymi – kolejne tomy następują po sobie. Przemyślane ustawienie zbiorów w wielu przypadkach nie wymaga używania do poszukiwań katalogu komputerowego, ale zachęca do poszu- kiwań bezpośrednio na półkach, co może skutkować odnalezieniem pozycji, których początkowo nie poszukiwano. Dział ten jest na bieżąco uaktualniany po opracowaniu nowych pozycji, które pod względem treści pasują do tego działu. W razie potrzeby zawsze można dodać nowy dział lub poddział, jak to było w przypadku poddziałów Proces kanonizacyjny i Modlitewniki do Jana Pawła II. Doskonałym uzupełnieniem Działu J7. są zbiory audiowizualne i artykuły z czasopism będące bogatym źródłem informacji o Papieżu Polaku oraz o jego działalności i nauczaniu. Wszystkie można wyszukać za pomocą komputerowego katalogu bibliotecznego. Dzięki filmom i nagraniom dźwię- kowym można dzisiaj oglądać Papieża, jego gesty, słuchać jego głosu. Jest to szczególnie ważne dla tych, którzy nigdy nie mieli możliwości spotkania go na żywo. Artykuły z czasopism były do niedawna często trudne do wyszuka- nia, jeśli nie były ujęte w bibliografiach. Obecnie tworzy się w bibliotekach rekordy bibliograficzne dla poszczególnych artykułów z czasopism (rekordy analityczne) i można je wyszukiwać według tytułu, autora oraz haseł przed- miotowych. Jest to bardzo duże ułatwienie przy wyszukiwaniu. Artykuły 67

Mijają kolejne rocznice śmierci Jana Pawła II, a on

nie przestaje inspirować nas oraz rzeszy chrześcijan w najdalszych zakąt- kach ziemi, do których docierał z Ewangelią jako świadek Jezusa Chry- stusa, jedynego Zbawiciela świata (Kuria Archidiecezji Krakowskiej, 2018)

– mówił jego osobisty sekretarz, kardynał Stanisław Dziwisz. Dzisiaj już nie ma go z nami, ale „po Janie Pawle II pozostała olbrzymia spuścizna duchowa i intelektualna. To bogactwo wymaga, abyśmy je poznawali i czer- pali z niego wskazania postępowania na dziś i na przyszłość. Jeżeli ktoś powinien poznawać i realizować tę spuściznę, to przede wszystkim my, rodacy Papieża, pierwszego z rodu Polaków” (Jelonek, 2004, s. 6). Jego nauczanie jest nadal aktualne i ponadczasowe, a przemówienia z pielgrzymek do Polski wydają się pisane do współcześnie żyjących Polaków. Pojawiają się w nich odpowiedzi na różne problemy dnia dzisiejszego. Dużym ułatwieniem w korzystaniu z bogatej spuścizny po św. Janie Pawle II jest zebranie jej w jednym miejscu i umożliwienie korzystania w wolnym dostępie do półek, jak to ma miejsce w Bibliotece Głównej UPJPII w Krakowie.

Bibliografia

Chrostowski, W. (1997). Papież pielgrzym: Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata 1978–1996. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.

Chrząstowska, B. (2004). Poeci o Papieżu-Poecie. W: W. Chrostowski i in., Bo piękno na to jest, by zachwycało: Jan Paweł II w kulturze polskiej (s. 67–85). Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.

Dziwisz, S. (2006). Słowo wstępne Metropolity Krakowskiego. W: F. Rzepka (red.), Dzie- dzictwo Jana Pawła II: czytanki podczas nabożeństw majowych (s. 7–8). Kraków: Wy- dawnictwo WAM.

Kuria Archidiecezji Krakowskiej. (2018, 18 maja). Ks. kard. S. Dziwisz w 98. rocznicę urodzin Karola Wojtyły: Nie przestaje inspirować nas oraz rzesze chrześcijan w najdalszych zakątkach ziemi. Pobrane 14 maja 2020, z https://www.radiomaryja.pl/ kosciol/ks-kard-s-dziwisz-w-98-rocznice-urodzin-karola-wojtyly-nie-przestaje- inspirowac-nas-oraz-rzesze-chrzescijan-w-najdalszych-zakatkach-ziemi/

Dziwisz, S., Kowalczyk, J., Rakoczy, T., red. (1987). „Do końca ich umiłował”: trzecia wizyta duszpasterska w Polsce 8–14 czerwca 1987 roku. [Città del Vaticano]: Libre- riaEditriceVaticana.

Fluda-Krokos, A., Janik, B., red. (2015). Kolekcje w zbiorach bibliotek pedagogicznych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe. 68 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Garbicz, A., Lis, M. (2007). Filmowe portrety pontyfikatu: Jan Paweł II w 100 odsłonach. Katowice: Wydawnictwo Księgarnia Św. Jacka.

Hołub, G., Biesaga, T., Marecki, J., Kostur, M. (2019). Karol Wojtyła. Kraków: Wydaw- nictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.

Jackowski, A., Sołjan, I., Mróz, F. (2009). Geografia pielgrzymek Jana Pawła II. Pere- grinus Cracoviensis, 20, 19-47. https://old.up.krakow.pl/geo/cyber/20_Jackowski_ Soljan_Mroz_Geografia_pielgrzymek_JPII.pdf

Jan Paweł II (2002, 6 lutego). Uniwersytet miejscem zdobywania wiedzy i kształtowania sumienia. 30 VIII 2001 – Do rektorów wyższych uczelni w Polsce. Opoka.org.pl Pobra- ne 14 maja 2020, z https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowie- nia/rektorzy_30082001.html

Jelonek, T. (2004). 104 pielgrzymki Jana Pawła II. Kraków: Wydawnictwo PETRUS.

Klasyfikacja Dziedzinowa Książek – KDK w Bibliotece Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. (b.d.). Pobrane 14 maja 2020, z https://chamo.biblioteka. upjp2.edu.pl/docs/KDK_UPJPII.pdf.

Królak, T. (2011, 9 października). Jan Paweł II – człowiek modlitwy. eKAI. Pobrane 14 maja 2020, z https://ekai.pl/jan-pawel-ii-czlowiek-modlitwy/

Literat Karol Wojtyła. Bogata spuścizna Papieża. (2011). Pobrane 14 maja 2020, z https:// www.newsweek.pl/literat-karol-wojtyla-bogata-spuscizna-papieza/kk55ek4

Ławnicka B. (2016). Łuczewski M.: W spuściźnie Jana Pawła II znajdziemy odpowiedź na pytanie: jak żyć? Pobrane 14 maja z https://dzieje.pl/aktualnosci/luczewski-w- spusciznie-jana-pawla-ii-znajdziemy-odpowiedz-na-pytanie-jak-zyc

Maciołka, M., red. (1982). Jan Paweł II w Polsce 2–10 czerwca 1979. Przemówienia, re- portaże, sprawozdania. Praca zbiorowa. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.

Paciej, H. (2004). Ekslibrisy Jana Pawła II – po raz 40. Na szlaku, 6, 18. Pobrane 14 maja 2020, z http://kkraj.pttk.pl/bk-nks/nks04-06.htm

Przewoźnik, B.U. (2015). Konferencja naukowa „Dziedzictwo Jana Pawła II w bibliotekach i archiwach krajowych i zagranicznych (Kraków, 4 listopada 2014 r.). Nowa Bibliote- ka, 1(16), 150–154. http://www.kni.ibin.us.edu.pl/wp-content/uploads/2015/06/ Przewoznik2.pdf

Stachowiak, J. (2004). Działalność papieska medalami pisana. W: W. Chrostowski i in., Bo piękno na to jest, by zachwycało: Jan Paweł II w kulturze polskiej (s. 161–171). Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.

Starzak, G. (2020, 3 kwietnia). Pontyfikat Jana Pawła II. „Cóż to za papież, kto to wi- dział”. Gazeta Krakowska. Pobrane 8 maja 2020, z https://gazetakrakowska.pl/ pontyfikat-jana-pawla-ii-coz-to-za-papiez-kto-to-widzial/ar/c15-14898289 Artykuły 69

Suchocka, H. (2005, 3 kwietnia). Papież naszych serc. http://metro.gazeta.pl/ metro/1,50145,2634260.html

Weigl, G. (2002). Świadek nadziei: bestsellerowa biografia Jana Pawła II. Kraków: Wy- dawnictwo Znak.

Danuta Rebech, Marta Wójtowicz-Kowalska Department J7. in the collection of the Main Library of the Pontifical University of John Paul II in Krakow dedicated to St. John Paul II Abstract

The aim of this article is to present The Section J7 which is dedicated to Pope John Paul II in the Main Library of the Pontifical University of John Paul II in Krakow. Books and publications dedicated to Karol Wojtyła/John Paul II and inspired by his life were selected from the whole library collections. As a result, an excellent workshop was created for people who want to explore teaching of the person who has already become a Saint. These collections are arranged in free access like 80% of the books in the library. The Section J7 is divided into nine main subsections, some of which are divided into further parts: J7.1. General Section; J7.2. Biographies and Commemorative Books; J7.3.General Issues; J7.4. Karol Wojtyła; J7.5. John Paul II; J7.6. Canonization Process; J7.7. Prayers to John Paul II; J7. 8. John Paul II in Art; J7.9. Popular Science Studies.

Keywords: Wojtyła Karol, saint John Paul II, Section J7., library collections, Library of Pontifical University of John Paul II in Cracow

Danuta Rebech, Marta Wójtowicz-Kowalska Dział J7. w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie dedykowany św. Janowi Pawłowi II Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie Działu J7 dedykowanego Papieżowi Janowi Pawłowi II, patronowi Biblioteki Głównej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Wydzielenie z całości zbiorów publikacji (tylko wydawnictw zwartych, bez czasopism) autorstwa Karola Wojtyły/Jana Pawła II oraz poświęconych jemu lub inspirowanych jego życiem, przyczyniło się do powstania doskonałego warsztatu pracy dla tych, którzy chcą zgłębiać wiedzę o osobie i nauczaniu Polskiego Papieża, dzisiaj już świętego. Zbiory te są ułożone w wolnym dostępie, jak 80% zbiorów biblioteki. Cały Dział J7. składa się z dziewięciu poddziałów głównych – niektóre z nich dzielą się na dalsze części: J7.1. Dział ogólny; J7.2. Biografie i księgi pamiątkowe; J7.3. Zagadnienia ogólne; J7.4.Karol Wojtyła; J7.5. Jan Paweł II; J7.6. Proces kanonizacyjny; J7.7. Modlitwy do Jana Pawła II; J7.8. Jan Paweł II w sztuce; J7.9. Opracowania popularnonaukowe.

Słowa kluczowe: Wojtyła Karol, św. Jan Paweł II, Dział J.7, zbiory biblioteczne, Biblioteka UPJPII Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 70-84

Lucyna Sadzikowska1

ZBIÓR LISTÓW DZIECI I MŁODZIEŻY W ZASOBACH MUZEUM ZOFII KOSSAK-SZATKOWSKIEJ W GÓRKACH WIELKICH

1 Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej2 (Jurgała-Jureczka, 2014; Jur- gała-Jureczka, 2015) w Górkach Wielkich, mieszczące się w budynku nale- żącym niegdyś do majątku pisarki, zwanym „domkiem ogrodnika”3, ma charakter biograficzny. W jego murach po powrocie z emigracji Zofia Kos- sak napisała większość powojennych utworów, tu też spędziła jedenaście ostatnich lat życia (1957–1968). By wspomniany obiekt spełniał kulturotwórczą rolę muzeum4 (Folga- -Januszewska, 2008, s. 200–203), w 2002 r. udostępniono do zwiedza-

1 Instytut Literaturoznawstwa, Wydział Humanistyczny UŚ. 2 Zofia Kossak,primo voto Szczucka, secundo voto Szatkowska, była córką Tadeusza Kossa- ka (brata bliźniaka Wojciecha) i Anny Kisielnickiej-Kossakowej, siostrą stryjeczną satyryczki Magdaleny Samozwaniec, poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i malarza Jerzego Kos- saka oraz wnuczką Juliusza Kossaka. W 1917 r. wraz z pierwszym mężem Stefanem Szczuckim przeżyła na Wołyniu okres krwa- wych wystąpień chłopskich oraz najazd bolszewicki. Wspomnienia, które spisała z tego czasu i wydała w 1922 r. pt. Pożoga, stanowią jej właściwy debiut literacki. Po powrocie do kraju w 1957 r. pisarka osiadła ponownie w Górkach Wielkich. Jako publicystka współpracowała przede wszystkim z prasą katolicką. W 1936 r. przyznano jej Złoty Wawrzyn PAL za wybitną działalność literacką; została też od- znaczona Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta oraz hiszpańskim Krzyżem Zasługi Zakonu Rycerskiego św. Łazarza I klasy. Biografię Zofii Kossak przedstawiła Joanna Jurgała-Jureczka w swoich książkach: Zofia Kossak… (2014) i Kobiety… (2015). 3 W przeszłości budynek był służbowym mieszkaniem ogrodnika, który zajmował się parkiem wokół dworu w okresie międzywojennym. Dodać należy, że dwór, w którym Zofia Kossak miesz- kała w okresie międzywojennym, spłonął 9 maja 1945 r. Zob. stronę internetową Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich, http://www.muzeumkossak.pl/ (dostęp: 25.08.2020). 4 O tym, co kiedyś było specyficzną funkcją muzeów, bibliotek i archiwów, a zarazem głównym celem ich istnienia, a także o tym, że muzeum jest instytucją trwałą, o charakterze niedochodowym, służącą społeczeństwu i jego rozwojowi, dostępną publicznie, która prowadzi badania nad świadec- twem ludzkiej działalności i otoczenia człowieka, gromadzi zbiory, konserwuje je i zabezpiecza, udo- stępnia je i wystawia, prowadzi działalność edukacyjną pisze Dorota Folga-Januszewska w artykule Muzeum: definicja i pojęcie. Czym jest muzeum dzisiaj?(zob. Folga-Januszewska, 2008). Artykuły 71 nia kuchnię oraz sypialnię, w której urządzony został pokój biograficzny. Umożliwiono odwiedzającym to miejsce kontakt z przedmiotami i otocze- niem, w jakim tworzyła Zofia Kossak, nadając sens ich gromadzeniu. Podczas kwerendy, którą przeprowadziłam w Muzeum Zofii Kossak- -Szatkowskiej w październiku 2020 r., udostępniono5 mi zbiory i kolekcje składające się z obiektów o ogromnej wartości artystycznej i historycznej – wśród nich dzieła sztuki związane z Kossakami, eksponaty życia codziennego, a przede wszystkim te, świadczące o zasobach biblioteczki podręcznej Zofii Kossak (Gajownik, Nadolna, 2011, s. 192–198). Kolekcję tę tworzą w więk- szości pamiątki historyczne (memorabilia), obejmujące fotografie, pocztówki, druki, ulotki, korespondencję, bruliony, brudnopisy, dokumenty osobiste i historyczne, oraz przedmioty użytkowe (zachowany piec kaflowy i futryna, na której zaznaczono poziomymi kreskami wzrost wnuków pisarki). Zgromadzone w muzeum eksponaty to różnorodne i interesujące obiekty związane z historią rodziny, dotyczące w szczególności pisarki. Większość z tych pamiątek tworzy profesjonalnie zorganizowaną ekspozy- cję. Prawidłowo i bezpiecznie przechowywane są wszystkie egodokumenty związane z autorką Pożogi. Celem artykułu jest omówienie zinwentaryzowanego zespołu listów dzieci i młodzieży do Zofii Kossak przesłanych pisarce w 1959 r. Korespondencja zachowała się w doskonałym stanie i niewątpli- wie może służyć obecnym i przyszłym pokoleniom jako świadectwo popular- ności książek Kossak wśród niedorosłych czytelników. W pierwszej części artykułu przedstawiam kontekst powstania listów kierowanych do pisarki przez najmłodszych czytelników, a w drugiej – przeprowadzam analizę ich tekstów z wykorzystaniem ustaleń z zakresu genologii. Kolekcja listów adresowanych do autorki Krzyżowców przez najmłod- szych czytelników ma unikatowy charakter. To cenny, bogaty i zróżnico- wany zbiór, który dzięki jego udostępnieniu może służyć zwiedzającym. Pozwala to na twórcze, naukowe lub popularne wykorzystanie archiwal- nego materiału w edukacji, nauce i kulturze. Może on sprzyjać kształtowa- niu światopoglądu, pozyskiwaniu wiedzy historycznej, wreszcie formowa- niu obiektywnych sądów i opinii o pisarce, jej życiu i twórczości. Analizowany w artykule materiał źródłowy znajduje się w teczce opa- trzonej sygnaturą MG/K/ŚUVŻ/00796. Akta zawierają 28 listów, na ogół ilustrowanych, od piętnastoletnich uczniów Liceum Ogólnokształcącego nr 16 w Pabianicach, 14 listów oraz 9 rysunków przysłanych przez uczniów

5 W tym miejscu pragnę podziękować Dianie Pieczonce-Giec, kierownik Muzeum Zofii Kos- sak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich, za okazaną pomoc, profesjonalne wskazówki i cenne uwagi dotyczące zbiorów, a także za nieodpłatne udostępnienie zdjęć listów dzieci i młodzieży do Zofii Kossak przechowywanych w Dziale Dokumentacji Fotograficznej Muzeum Zofii Kos- sak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich. 6 Archiwum Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich. Sygnatura: MG/K/ ŚUVŻ/0079. 72 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 kółka czytelniczego Szkoły Ćwiczeń w Pszczynie oraz 25 prac plastycznych i laurek wykonanych dla Zofii Kossak przez kilkunastoletnich pacjentów sanatorium na góreckim Buczu7 i w pobliskim Jaworzu8. Przedstawiona w artykule analiza listów obejmuje niewielki, lecz zróżnicowany, ze względu na nadawców, zbiór. Teksty te mogą stanowić przykład nawiązania relacji z odbiorcą – Zofią Kossak – i modelowania w ich ramach przestrzeni komu- nikacyjnej. Od razu zaznaczam, że interpretowana epistolografia potrakto- wana została jako wartość sama w sobie i główny cel namysłu nad wybraną kolekcją listów. Warto odnotować, że Zofia Kossak odpowiedziała młodzieży z Pabianic listem z 16 czerwca 1959 r. (Kossak, 2017, s. 159–163). Korespondencja uczniów klasy VIII c pabianickiego liceum datowana jest na 11, 12 lub 13 maja 1959 roku. Jedna z piętnastoletnich uczennic napisała w liście do Zofii Kossak: „W związku z obchodzonymi obecnie w całej Polsce Dniami Oświaty, Książki i Prasy postanowiłam przeczytać więcej niż zawsze książek”9. Jak zauważa Dariusz Jarosz, organizowanie Dni Oświaty, Książki i Prasy, mające na celu umocnienie przez komunistów władzy, stały się rodzajem corocznej kampanii propagandowej, która osiągała szczyt w maju (Jarosz, 2012, s. 143–160; Jarosz, 2011, s. 265–273). Dodam, że przedsięwzięcie to miało też pożyteczny wymiar, do stoisk z książkami ustawiały się bowiem wów- czas długie kolejki czytelników. Biorąc pod uwagę wspomnianą okoliczność, nie dziwi fakt, że korespondencja młodzieży szkolnej adresowana do pisarki była szczególnie wzmożona właśnie przez kilka dni maja10 (Jarosz, 2012, s. 146). Warto nadmienić, że w analizowanych listach ich nadawcy zawarli elementy synchronicznego opisu ówczesnej rzeczywistości pozaliterackiej, dzięki czemu materiały te – z dzisiejszej perspektywy – mają charakter historyczny, zawierają bowiem wiedzę o czasach, w których powstawały. Kilkoro uczniów przekazało w listach życzenia imieninowe11 (np. „Z okazji Pani imienin życzę Pani dalszej owocnej pracy, dużo czytelników

7 Dziecięcy Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny „Bucze” w Górkach Wielkich, http://www. osrodek-bucze.pl/ (dostęp: 18.11.2020). 8 Sanatorium w Jaworze, http://www.sanatoria.org/pl/miejscowosci/jaworze.html (do- stęp: 18.11.2020). 9 Fragment listu Krystyny Magier, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 10 Zestaw celów krótkoterminowych daje się odczytać z zachowanej dokumentacji od 1959 r. I tak w tym roku w ramach Dni zamierzano uczcić przede wszystkim przypadające w maju rocznice: Konstytucji 3 Maja, zakończenia II wojny światowej oraz (niejako awansem) XV rocznicę powstania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (i tym samym Polski Ludowej). Ponadto, w ramach Dni zamierzano obchodzić Dzień Prasy Socjalistycznej (5 maja), Święto Ludowe oraz wspomniany już Tydzień Ziem Zachodnich (9–17 maja) (zob. Jarosz, 2012, s. 146). 11Imieniny Zofii są obchodzone 30 kwietnia, 15 maja (najczęściej), 2 września, 18 września, 23 września, 30 września i 18 grudnia. W teczce znajduje się również kartka z życzeniami: „W dniu Pani imienin, najserdeczniejsze życzenia, zdrowia, wszelkiej pomyślności w życiu osobistym oraz w pracy nad nowymi książkami składają czytelnicy. 78 Poznańska Drużyna Harcerzy im. Zawiszy Czarnego”. Syg. MG/K/ŚUVŻ/0079. Artykuły 73 i wielbicieli i oczywiście koniecznie potrzebnego zdrowia”12; „W związku z Pani imieninami przesyłam Najserdeczniejsze życzenia zdrowia, szczęścia i pomyślnych sukcesów w swej pracy życzliwa uczennica”13, (por. fot. 1). Analizując korespondencję młodzieży szkolnej do Zofii Kossak, nabiera się przekonania, że listy były swoistymi laurkami, choć nie brakuje w nich również treści dotyczących percepcji książek pisarki. Większość z opisywanych dokumentów źródłowych została upiększona kolorowymi rysunkami, obrazkami odzwierciedlającymi bohaterów Topsego i Lupusa14. Ist- nieje wyraźna korelacja pomiędzy malunkami a treścią listów. Uczennica Barbara Maslich, pisząc, że najbardziej podobała się jej książka Topsy i Lupus, umieściła w lewym górnym rogu kartki wizerunek psa; tę samą lekturę wskazał inny uczeń – Janusz Rymer, który swoją przesyłkę do Zofii Kossak przyozdobił dwoma rysunkami (w lewym górnym rogu widnieje namalowany piesek i dziewczynka, zaś w prawym dolnym nama- lowano małego pieska a nad nim wiaderko z wodą, por. fot. 2). Również Ilona Miller w swym liście narysowała – w obydwu górnych rogach – dwa psy, utrzymując, że przeżywała opisywane w książce przygody wraz z jej zwierzęcymi bohaterami. Inna uczennica – jak się wydaje czytelniczka ambitna, ponie- waż wybrana przez nią lektura wymagała sporej wiedzy historycznej – Jadwiga Olejnik, odnotowując, że ostatnio przeczytaną przez nią książką Zofii Kossak było Legnickie pole15, dokonała czegoś na wzór przekładu intersemiotycznego treści książki. Naszkicowała bowiem wojaka na tle proporca i twierdzy lub grodu (por. fot. 3). Warto dodać, że listy z ilustracjami można potraktować jako mniej lub bardziej artystyczny tekst kultury. Do tej pory nie dokonano oceny analizowanego tu materiału przez pryzmat jego wartości artystycznej. W sferze postulatów pozostaje zatem stworzenie studium dotyczącego sposobów wiązania tekstu powieści Zofii Kossak z obrazem.

12 Fragment listu Krystyny Magier, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 13 Fragment listu Jadwigi Baranówny, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ŚUVŻ/0079. 14 Topsy i Lupus (pierwsze wydanie w 1931 r.) to opowieść o przyjaźni, odpowiedzialności i męstwie, która toczy się w dwóch planach: opowiada o losach uprowadzonego do cyrku psa i równolegle przedstawia przygody ruszających mu na ratunek chłopców. Topsy to francuski buldog, a Lupus – młody wilczur. 15 Powieść Zofii Kossak (pierwsze wydanie w 1930 r.) jest obrazem XIII-wiecznej Polski, któ- ra za panowania Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego zmagała się z mongolskim żywio- łem. Książka kończy się opisem bitwy na podlegnickim Dobrym Polu, gdzie wojska polskiego księcia próbowały powstrzymać Tatarów wędrujących na zachód w kierunku Rzymu. 74 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Listowne „spisy lektur”

Zbiór listów młodzieży do pisarki okazuje się również ciekawym świa- dectwem zainteresowań czytelniczych jej twórczością. Analiza treści korespondencji pozwala stwierdzić, że w tamtych latach najpopularniejszą lek- turą wśród uczniów była opowieść o Topsym i Lupusie, która kreuje homo amans (Ungeheuer-Gołąb, 2011, s. 27) – człowieka czującego i miłującego. Ta książka dla młodzieży traktuje o przyjaźni dzieci ze zwierzętami. Fran- cuski buldożek „o lękliwym i łagodnym usposobieniu” oraz sprytny młody wilczur wraz z Julkiem, Władkiem i Franckiem są bohaterami wielu fascy- nujących przygód związanych z porwaniem Topsego przez dyrektora cyrku „Gloria” – Sławiczka, człowieka nieżyczliwego dla ludzi i zwierząt (Heska- -Kwaśniewicz, 1996, s. 74–77). Czytelnicy docenili wartką i pełną przygód historię, barwnie naszkico- wane postacie, a także ciepło, dowcip i serdeczny sposób, w jaki autorka przedstawiła świat zwierząt. „Naprawdę bardzo mi się podobała. Była pełna humoru i równie pięknych scen smutnych”16. Dodawali: „Prosiłabym bardzo Panią, jeżeli to jest możliwe, o więcej takich książek o zwierzętach”17. Autorka, w liście do Marii Kossakowej18, „komentując czytelnicze powodze- nie Topsego i Lupusa, stwierdza żartobliwie: »Nareszcie na starość dorozu- miewam się, jak trzeba pisać«” (Heska-Kwaśniewicz, 2019, s. 37). W innym liście uczennica podzieliła się informacją, że przeczytała Gród nad jeziorem oraz Warnę. Młodzi nadawcy szczerze i uczciwie, bez wyszu- kanych chwytów epistolograficznych, recenzowali przeczytane książki. Wspominali o Szaleńcach Bożych i Przymierzu, dając tym samym świa- dectwo ambitnego czytelnictwa ówczesnej młodzieży. I tak: Bursztyny19 nie zachwyciły („[…] ta książka mnie się tak bardzo nie podobała, ale jest też ładna i ciekawa. W niej jest opisana historia Polski od IX w. aż po dzisiejsze czasy”20), a oceniając Legnickie pole, uczennica wyjaśniła stosowaną przez siebie strategię czytelniczą polegającą na lekturze ostatnich stron i ocenie całej książki na tej podstawie („Przyznam się szczerze, że nie bardzo lubię książki historyczne, ale ponieważ nie miałam innej, zaczęłam czytać tę książkę. Najpierw zajrzałam na koniec, aby się przekonać o czym tu piszesz. Zaciekawiła mnie strona, na którą zajrzałam, więc z zupełnie innym uczu-

16 Fragment listu Krystyny Magier, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 17 Fragment listu Ilony Miller, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 18 Maria Kossakowa (de domo Musielewicz) 1901-1982, bratowa Zofii Kossak. 19 Bursztyny to zbiór opowiadań, które po raz pierwszy wydano w 1936 r. (zob. Sadzikow- ska, 2019). 20 Fragment listu Barbary Maslich, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ŚUVŻ/0079. 78 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 ciem zaczęłam czytać. Była to pierwsza Twoja książka, którą czytałam”21). Przeżyciami i emocjami związanymi z lekturą Błogosławionej winy22 z dzie- cięcą prostotą podzieliła się z pisarką piętnastoletnia uczennica Bogumiła Dejniak („Książka ta bardzo mnie zaciekawiła, ponieważ słyszałam opowia- dania o obrazie Matki Boskiej Kodeńskiej. Czytając tę książkę były takie chwile, które przeżywałam w dużym napięciu […]. Bardzo jestem wdzięczna Pani za napisanie tak pięknej historii, która mi pozwoliła dokładnie poznać historię tego cudownego obrazu”23). O nobilitacji twórczości Zofii Kossak napisała w korespondencji do pisarki nastolatka Jolanta Borkowska (pisząca list wyraźnie podkreśla, że – choć jest uczennicą klasy VIII liceum – zainteresowała się książką Topsy i Lupus, która zdawała się pozycją dla dzieci). Wyznała bowiem, że chętnie zaczytywała się książkami Marii Rodziewiczówny, Józefa Ignacego Kraszew- skiego i Henryka Sienkiewicza. Wykonując polecenie nauczycielki języka polskiego, zapoznała się z książkami Zofii Kossak, „[…] wzięłam jedną książkę początkowo niechętnie do ręki. Była to książka »Król Trędowaty«. Kiedy zaczęłam ją czytać, podobała mi się szalenie”. Nie ulega wątpliwości, że immanentnymi elementami spotkania z książką powinny być wolność i radość czerpana z lektury. I choć w przypadku Jolanty Borkowskiej mogło być o nie trudno, biorąc pod uwagę przymus do lektury, to jednak jej osta- teczna recepcja dzieła świadczy o tym, że dla młodej czytelniczki spotkanie z tekstem nie miało charakteru opresyjnego. Z przytoczonych fragmentów korespondencji młodzieży można wysnuć wstępne wnioski dotyczące kształtowania się wzorów czytelniczych zacho- wań wśród uczniów pabianickiego liceum. Uwypuklona zostaje również kwestia wyznaczania przez nauczycieli rangi książki w szkole oraz czytania książek autorstwa Zofii Kossak. Z listów wyłania się obraz młodych czytelników twórczości autorki Pożogi, w którym dominuje dążenie do lektury stającej się przyjemnością, a nie przymusem (Koziołek, 2006). Zapre- zentowane młodzieńcze spotkania z literaturą autorstwa Zofii Kossak, wynikające ze społeczno-kulturowej specyfiki epoki, wypadają pozytyw- nie, mają niebagatelny wpływ na pobudzanie wyobraźni i kształtowanie empatii młodych czytelników. Książki autorki Topsego i Lupusa zachęcały najmłodszych, o czym wielokrotnie wspominali w listach, do własnej eks- presji. Jedyną, niejako wrodzoną, kompetencją, która to umożliwiała, było posiadanie dziecięcej wrażliwości. Pozwalała i przygotowywała ona do trak- towania fikcji literackiej jako narzędzia poszerzającego widzenie świata, historii, wartości i egzystencji. Nadawcy listów charakteryzowali się dobrą

21 Fragment listu Jadwigi Olejnik, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 22 Błogosławiona wina wydana została po raz pierwszy w 1953 r. 23 Fragment listu Bogumiły Dejniak, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ŚUVŻ/0079. Artykuły 79 wolą „oglądania świata cudzymi oczami i – by tak rzec – cudzymi słowami” (Markowski, 2009, s. 86). Dzieci wielokrotnie podkreślały w korespondencji, że ich wyobraźnia karmiła się wykreowanym przez pisarkę światem bohaterów literackich. Jak widać, katalog młodzieńczych lektur autorstwa Zofii Kossak jest podyktowany przede wszystkim wolnością dostępu do poszczególnych pozycji. Sporo uczniów, mając zagwarantowaną swobodę wyboru, z pełną świadomością sięgało po twórczość góreckiej pisarki. Wyjaśnienie takiego wyboru jest oczywiste i proste: satysfakcja młodego czytelnika wynikająca z dotychczasowego doświadczenia spotkania z książkami autorki Pożogi determinowała dalszą lekturę jej dzieł. Wart podkreślenia jest fakt, że uczniowie pabianickiego liceum czytali chaotycznie, ale za to nieustannie. Młodzieńcza wyobraźnia była wzbogacana powieściami historycznymi, przygodowymi i zawierającymi potężny ładunek treści religijnych czy patriotycznych. Niewątpliwie największe i niezwykłe wrażenie, o czym już była mowa, wywarł na czytelnikach Topsy i Lupus – ta książka rozbudziła w nich przyrodnicze pasje i bezwarunkową miłość do zwierząt. Emocje, jakie towarzyszyły dzieciom w ich doświadczeniu czytelni- czym, z pewnością pogłębiane były nurtującym je pytaniem, dotyczącym wia- rygodności opisywanych zdarzeń. Janusz Rymer, nadawca jednego z listów, wprost zadał autorce pytanie: „Chciałbym się dowiedzieć czy ta historia jest prawdziwa i czy Pani widziała tych bohaterów [a może nawet są to Pani bli- scy znajomi] czy też jest to historia z fantazji, aby zaciekawiła młodzież?”24. Z kolei Jadwigę Baranównę frapowała inna kwestia: „W związku z tą książką prosiłabym o odpowiedź na takie pytanie: Czy faktycznie te psy: Topsy i Lupus żyją – jeśli tak to czy są one specjalnie uczone?”25. Podkreślmy, psy istniały naprawdę i żyły w góreckim dworze. „Młodzi czytelnicy, będący pod wrażeniem Topsego i Lupusa, zadali pisarce cały szereg pytań, dość szcze- gółowych, a ona na wszystkie cierpliwie odpowiadała. Pisała: »Sprawiliście mi szczerą radość swoimi listami. Dla każdego pisarza bezpośredni kontakt z czytelnikami jest pożyteczny i cenny, a jeżeli do tego jest równie, jak w tym wypadku, serdeczny, stanowi dodatkową nagrodę, toteż gorąco wam wszystkim dziękuję«” (Heska-Kwaśniewicz, 2019, s. 35–36). Interesującym wątkiem, który ujawnia się w dialogu korespondencyj- nym pomiędzy Zofią Kossak a młodzieżą szkolną, jest właśnie typowa dla najmłodszego czytelnika ciekawość (co można rozumieć szerzej – jako mło- dzieńczą ciekawość), przejawiająca się w stawianiu pytań, na które nie ma odpowiedzi, a czasami dla samej przyjemności czy konieczności zadawania ich dorosłym.

24 Fragment listu Janusza Rymera, ucznia klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. 25 Fragment listu Jadwigi Baranówny, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ŚUVŻ/0079. 80 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Performatywność, czyli cechy korespondowania

Warto zwrócić uwagę, że analizowany zespół listów, z natury subiek- tywnych, gatunkowo niejednorodnych, jest wyjątkowy także ze względu na samych nadawców oraz ich wiek. Listy z omawianego korpusu – nie licząc kilku wyjątków – nigdy wcześniej nie zostały opublikowane. Wszystkie dokumenty tekstowe mają formę tradycyjnych listów: zawierają nagłówek, będący bezpośrednim zwrotem do adresata, formuły zakończenia i podpis, którym jest imię i nazwisko autora wraz z informacją dotyczącą nazwy szkoły reprezentowanej przez nadawcę. Katalog użytych w nagłówkach form tworzą zwroty: Droga Pani; Wielce Szanowna Pani!; Szanowna Pani!; Szanowna Autorko!; Droga Pani Kos- sak!; Szanowna Pani autorko!!! Określenia te, wraz z towarzyszącymi im w zakończeniach i w treści listów formami grzecznościowymi, pozwalają scharakteryzować relacje pomiędzy nadawcami i odbiorcą korespondencji: świadczą o postawie szacunku i uznania nadawców dla adresatki oraz postrzeganiu jej przez pryzmat działalności literackiej. W korespondencji uczniów do pisarki nie występuje napięcie związane z jednej strony z pragnieniem szczerości, a z drugiej z tendencją do kon- struowania własnego wizerunku. Naturalność i szczerość dzieci eliminuje zabiegi autoprezentacyjne. Wydaje się, że nie istnieje granica pomiędzy pozatekstowym życiem a jego epistolarnie wytworzonym opisem. W epistolografii młodzieży nie ma śladów przekształceń faktów lub zafałszowań, uczniowie, pisząc do autorki z Górek Wielkich, nie poddają podmiotu epistolarnego zabiegom kreowania wizerunku. Nieświadomie charakteryzując siebie, młodzi nadawcy zwracają szczególną uwagę na wartości, które cenią i szanują (Jadwiga Luter napisała: „[…] lecz muszę się przyznać, że książki Pani czytałam z niechęcią ponieważ będąc młodszą nie mogłam ich zrozu- mieć. Dopiero przyjazd Pani do naszej szkoły wywarł na mnie duże wraże- nie i z zapałem zabrałam się do czytania Pani książek […]. Książki bardzo mi się podobały ponieważ wyraża Pani dużo miłości do ojczyzny oraz dużo mówi Pani o chrześcijaństwie”26, por. fot. 4). Listy można by również czytać np. przez pryzmat ówczesnego życia kulturalnego, promowanych warto- ści patriotycznych. To wyjątkowe lustro odbijające idee, źródła i zasady etyczne wyznawane zarówno przez pisarkę, jak i jej młodych czytelników oraz ich rodziny i nauczycieli.

26 Fragment listu Jadwigi Luter, uczennicy klasy VIII c 16 LO w Pabianicach. Syg. MG/K/ ŚUVŻ/0079. Artykuły 81

Podsumowanie

Przechowywane w Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wiel- kich listy dzieci do pisarki stają się, paradoksalnie, uczniowskimi „archi- wami uczuć” (Smith, Watson, 2018, s. 174–199), czyli autentycznymi nar- racjami młodych odbiorców twórczości autorki Topsego i Lupusa. Brak w nich dystansu czy onieśmielenia wywołanego autorytetem adresata, przez co stanowią wiarygodny dowód subiektywnej percepcji czytelniczej uczniów pabianickiego liceum. Zapis wrażeń lekturowych – mniej lub bardziej spontaniczny, gdyż czasami wymuszony lub stymulowany poleceniem nauczyciela – trafił do góreckiego archiwum, dzięki czemu zyskał drugie życie. Ważne, by tego typu egodokumenty udostępniać, upubliczniać i „oswajać”, ponieważ potwierdzają one autorytet pisarki i doświadczenia związane z popularnością i odbiorem jej książek. Na marginesie tych roz- ważań zasygnalizuję tylko, że interesującym studium byłoby opracowanie dotyczące roku 1956 i przełomu październikowego, po którym pisarka wró- ciła do kraju, a jej książki – do księgarń i na półki biblioteczne, czego dowód znajdujemy właśnie w analizowanych listach młodzieży. Istnieje też drugi powód, by zainteresować się omawianą epistolografią. Działanie takie pozwala przyjrzeć się praktyce zdawania sprawy z przebiegu czytania przez dzieci książek Zofii Kossak. Zespół listów dzieci kierowanych do autorki należałoby zatem traktować jako artefakt powstały w wyniku dialogu epistolarnego i zaangażowanej postawy najmłodszych czytelników pisarstwa Zofii Kossak.

Bibliografia

Folga-Januszewska, D. (2008). Muzeum: definicja i pojęcie. Czym jest muzeum dzisiaj? Muzealnictwo, 49, 200-203.

Gajownik, S., Nadolna, M. (2011). Biblioteka Zofii Kossak w Górkach Wielkich. W: K. He- ska-Kwaśniewicz, K. Uniłowski (red.), „Krzyżowcy” i nie tylko. Studia o twórczości Zofii Kossak (s. 192-198). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Heska-Kwaśniewicz, K. (2019). „Co za moc bije z tych listów”! O listach Zofii Kossak do rodziny i przyjaciół. Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy, 1(55), 25-41.

Heska-Kwaśniewicz, K. (1996). Tajemnicze ogrody. Rozprawy i szkice z literatury dla dzieci i młodzieży. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Jarosz, D. (2011). Święto książki z wielką polityką w tle (Dni Oświaty w maju 1946 r.). W: D. Kuźmina (red.), Bibliologia polityczna (s. 265-273). Warszawa: Wydawnictwo SBP. Artykuły 83

Jarosz, D. (2012). Dni Oświaty, Książki i Prasy w latach 1959–1970 w propagandzie kulturalnej PRL. Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi, 6, 143-160.

Jurgała-Jureczka, J. (2014). Zofia Kossak. Opowieść biograficzna. Warszawa: Dom Wy- dawniczy PWN.

Jurgała-Jureczka, J. (2015). Kobiety Kossaków. Warszawa: Dom Wydawniczy PWN.

Kossak, Z. (2017). Listy. Lublin: Fundacja Servire Veritati.

Koziołek, K. (2006). Czytanie z innym. Etyka. Lektura. Dydaktyka. Katowice: Wydawnic- two Uniwersytetu Śląskiego.

Markowski, M.P. (2009). Życie na miarę literatury. Kraków: Homini.

Sadzikowska, L. (2019). Historia i geografia serdeczna w „Bursztynach” Zofii Kossak. W: E.M. Kur, L. Sadzikowska (red.), Zofia Kossak i jej czasy (s. 66-777). Siedlce: Wy- dawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.

Smith, S., Watson, J. (2018). Archiwa zapisów życia: czym i gdzie są? Przeł. Dorota Boni Menezes. Teksty Drugie, 6, 174-199.

Ungeheuer-Gołąb, A. (2011). Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą. Podręcznik. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.

Lucyna Sadzikowska Collection of letters from children and young people in the resources of Zofia Kossak-Szatkowska Museum in Górki Wielkie Abstract

The aim of the article is to discuss an inventoried collection of letters sent by children and youth to Zofia Kossak in 1959, which is located in Museum of Zofia Kossak-Szatkowska in Górki Wielkie. The collection includes 28 letters with illustrations from students of the Secondary School No. 16 in Pabianice, 14 letters and 9 drawings sent by members of the book club at the elementary school in Pszczyna (then known as Szkoła Ćwiczeń w Pszczynie), and 25 artworks and self-made cards made for Zofia Kossak by children – patients of the sanatorium in Bucze and Jaworze. This correspondence may serve as an excellent proof for both current and future generations of readers how popular the author of Pożoga (Conflagration) was. In the first part of the article I present the context of the letters from the young readers to the writer. Then, I analyse their letters using genology.

Keywords: Museum of Zofia Kossak-Szatkowska in Górki Wielkie, collection of letters with drawings of children and youth 84 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Lucyna Sadzikowska Zbiór listów dzieci i młodzieży w zasobach Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich

Streszczenie

Celem artykułu jest omówienie zinwentaryzowanego zespołu listów dzieci i młodzieży do Zofii Kossak z 1959 roku, jaki znajduje się w Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich. Zespół omawianej korespondencji zawiera 28 listów z ilustracjami od uczniów Liceum Ogólnokształcącego nr 16 w Pabianicach, 14 listów oraz 9 rysunków przysłanych przez uczniów kółka czytelniczego Szkoły Ćwiczeń w Pszczynie oraz 25 prac plastycznych i laurek, wykonanych dla Zofii Kossak przez dzieci - pacjentów sanatorium na góreckim Buczu i w pobliskim Jaworzu. Korespondencja może służyć obecnym i przyszłym pokoleniom jako świadectwo popularności czytelniczej autorki Pożogi. W pierwszej części artykułu przedstawiam kontekst powstania listów najmłodszych czytelników do pisarki. W kolejnym przeprowadzam analizę ich tekstu za pomocą genologii.

Słowa kluczowe: Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich, zbiór listów z rysunkami dzieci i młodzieży Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 85-118

Barbara Zezula1

SZLACHECKIE RODY ZE ŚLĄSKA I ICH KSIĘGOZBIORY PRZEDSTAWIONE NA PODSTAWIE WYBRANYCH NIEMIECKOJĘZYCZNYCH KSIĄŻEK Z XIX I PIERWSZEJ POŁOWY XX WIEKU PRZECHOWYWANYCH W BIBLIOTECE UNIWERSYTECKIEJ KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO W LUBLINIE

1 W Bibliotece Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (dalej: BU KUL) podczas selekcji zbiorów w magazynach głównym, dubletów i pozycji nieopracowanych natrafiono na woluminy należące niegdyś do osób pochodzących z niemieckojęzycznej wielkiej arystokracji i szlachty, żyjących od wieków na ziemi śląskiej. O przynależności takiej świadczą znaki własno- ściowe zamieszczone na książkach przechowywanych w BU KUL. Historia rodów szlacheckich na Dolnym i Górnym Śląsku dobiegła kresu ze zbliżającym się frontem wschodnim i Armią Czerwoną a ostatecznie skończyła się w Polsce Ludowej w trakcie realizacji na tzw. Zie- miach Odzyskanych polityki antyniemieckiej w latach 1945–1950. Majątki owych rodów, bogato wyposażone pałace wraz z księgozbiorami przeszły na własność skarbu państwa polskiego. Zgodnie z wytycznymi od 1948 r. książki niemieckojęzyczne zwrócone dobrowolnie przez mieszkańców, zare- kwirowane przez milicję w prywatnych domach i zbiory z bibliotek dwor- skich były przekazywane na makulaturę. W sprawozdaniach wykazywano ich ilość w tonach i wagonach. Później organizowano na Śląsku składnice zbiorów zabezpieczonych podległe Bibliotece Narodowej (Sękowski, 2006, s. 71). W zbiornicach zostały wymieszane książki o różnych proweniencjach i skierowane do bibliotek w kraju. Na miejscu następowało kolejne ich roz- dzielenie w procesie klasyfikowania do zbiorów, opracowywania i ustawia- nia w magazynie bibliotecznym według numerus currens. W inwentarzach bibliotecznych w rubryce „Uwagi” nie odnotowywano źródła pochodzenia książki i nie prowadzono kartotek proweniencyjnych. W zupełnie odmien- nym środowisku kulturowym ich recepcja była utrudniona. Celem artykułu jest prezentacja przedstawicieli szlacheckich rodów osiadłych na Śląsku i ich księgozbiorów, zidentyfikowanych na podsta-

1 Biblioteka Uniwersytecka KUL w Lublinie. 86 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 wie ekslibrisów i pieczęci umieszczonych na niemieckojęzycznych drukach pochodzących ze zbiorów BU KUL, losów ich pałaców i bibliotek po 1945 r. Przeważająca liczba druków o proweniencji śląskiej (nigdy dokładnie nieokreślona), wpłynęła do Biblioteki KUL w latach 1946–1956 ze skład- nic księgozbiorów zabezpieczonych w Katowicach, Bytomiu i we Wrocławiu oraz z bezpośredniego ich przejęcia z majątków poniemieckich (Nowicki, 2014). Pierwszy powojenny rektor KUL, ks. Antoni Słomkowski, zwrócił się pismem datowanym 31 maja 1946 r. do Ministerstwa Oświaty w Warszawie (Wydział Archiwalno-Bibliotekarski) z prośbą: „o udzielenie zezwolenia na przejęcie i przywóz do Biblioteki Głównej i Bibliotek Zakładów Naukowych KUL książek niemieckich pozostawionych w mieście Lubin (gmach starostwa), majątku Długie w pow. Szprotawa, w Kożuchowie oraz w innych miejscowościach na Dolnym Śląsku, gdzie znajdują się książki naukowe, zwłaszcza z dziedziny humanistyki, prawa świeckiego i kościelnego, ekonomii i teologii”. Na podstawie uzyskanej pisemnej zgody z Ministerstwa Oświaty w dniu 5 czerwca 1946 r. delegatom KUL, ks. dr. Mieczysławowi Żywczyńskiemu i dr. Stanisławowi Święchowi, administracja Państwowych Nieruchomości Ziemskich wydała księgozbiory z dolnośląskich miejscowości: Długie (Lang- heinersdorf) – 5000 książek, Kożuchów (Freystadt) – 2750, Lubin (Lüben) – 8100, Środa (Neumarkt) – 1200, czyli łącznie 17500 książek. 16 listopada 1946 r. pokwitowanie ich odbioru podpisali wyżej wymienieni i administra- tor PNZ Długie M. Tuczyński.

Znaki własnościowe na drukach należących do niemieckiej arystokracji na Śląsku

Miejscowość Długie w powiecie żagańskim (do 1945 Langheinersdorf, Kreis Sprottau) z okazałym rokokowym pałacem należała od l730 do 1945 r. do starej dolnośląskiej arystokracji von Kottwitz. W połowie XIX w. właści- cielem majątku był Heinrich Karl Ludwig Freiherr von Kottwitz (1796–1854) i jego żona Anna von Raumer (1796–1875) (Fischer, 1999, s. 214). Istnie- nie biblioteki pałacowej potwierdza owalna pieczątka z napisem w otoku: „Zur Bibliothek FRHS v. Kottwitz Langeinersdorf”. Zamieszczona została na książce Ferdinanda Pfohla Richard Wagner. Sein Leben und Schaffen (Berlin 1918). Reinhold von Kottwitz złożył swój autograf na stronie tytuło- wej z datą 1919, a także opatrzył tom dwustronicową notatką sporządzoną w Boże Narodzenie 1918 r. Był on ostatnim właścicielem majątku, a Śląsk opuścił w 1945 r. Obecnie pałac znajduje się w rękach prywatnych. Do biblioteki barona von Kottwitz, jako członka najbliższej rodziny, trafiły też po tragicznej śmierci właściciela książki (ok. 100 starych dru- ków) oraz rękopisy (ok. 45 jednostek) należące do Georga Wilhelma von Raumera. Woluminy są opatrzone pieczęcią: „Zur Bibliothek von G.W. von Artykuły 87

Il. 1. Pieczątka Bibliothek Freiherren von Kottwitz i autograf Rudolpha von Kottwitz. Źródło: M. Jung (Oddział Zbiorów Cyfrowych BU KUL)

Raumer” oraz ok. 45 jednostek rękopiśmiennych (Zezula, 2007, s. 355- -376). Rodzina von Raumer pochodziła z księstwa Anhalt-Dessau w środ- kowo-wschodniej części Niemiec. Tytuł szlachecki otrzymała dyplomem władzy książęcej w 1693 r. Członkowie tej rodziny nie posiadali własności ziemskiej, ale dwie generacje odegrały znaczącą rolę w służbie państwowej, w nauce i w armii pruskiej (Fischer, 1999, s. 271). Georg Wilhelm von Rau- mer (1800–1856) był prawnikiem, historykiem i archiwistą Marchii Bran- denburskiej, radcą stanu, dyrektorem pruskich archiwów państwowych, autorem publikacji opartych na materiałach źródłowych i dokumentach archiwalnych. Wśród zachowanych w Bibliotece KUL znajdują się m.in. pierwsze wydania jego prac opatrzone autografami i dedykacjami, np. przy- jacielowi Leopoldowi von Ledebur podarował Regesta historiae Brandenbur- gensis. Chronologisch geordnete Auszüge aus allen Chroniken und Urkunden zur Geschichte der Mark Brandenburg (Berlin 1836). Swemu siostrzeńcowi 88 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 2. Exlibris Georga Wilhelma von Raumera. Źródło: M. Jung ofiarował pracęDie Insel Wollin und das Seebad Misdroy. Historische Skizze (Berlin 1851), którą opatrzył dedykacją „Meinem lieben Reinhold zur Erin- nerung an 1854”. Z biblioteki von Raumera, przechowywanej w majątku Długie do 1946 r., pochodzi też m.in. szósty tom z dziesięciotomowej edycji dzieł Lutra Martin Luthers Werke. In einer das Bedürfnis der Zeit berücksichtigenden Auswahl, Bd. 6 (Hamburg 1826). Wydawnictwo Fried- richa Perthesa wprowadziło do sprzedaży dzieła Reformatora – w wyborze uwzględniającym potrzeby czasu jak zaznaczono w podtytule – w 10 tomach małego formatu, w skórzanej oprawie ze złotą obwódką okładki i złoconymi cyframi tomów dzieła na grzbietach książek. Kolejnym dziełem z biblioteki von Raumera jest dwunasta część publikacji Karl Friedrich Becker’s Weltgeschichte. Edycja siódma poprawiona i uzupełniona przez Johanna Wilhelma Loebella została wydana w 1837 r. w berlińskim wydawnictwie Duncker und Humblot. Dzieło posiada elegancką marmurkowo-skórzaną oprawę ze złoceniami nad i pod zwięzami grzbietu oraz szyldzik w kolorze pomarańczowym z napisem Becker‘s Weltgeschichte. Jednym z najstarszych, najznamienitszych i najpotężniejszych na Śląsku był ród Schaffgotschów, obecny w tym regionie od sześciu wieków. Należeli do niego panowie na Chojniku (Kynast), Sobieszowie (Hermsdorf) i Ciepli- cach (Warmbrunn). Przedstawiciele tej rodziny gromadzili książki w zamkach w Kamienicy (Kaminitz) i Gryf (Greiffenstein) oraz w Chojniku (Kynast). Ten ostatni w 1675 r. spłonął od uderzenia pioruna, a znajdujący się w nim księ- Artykuły 89

Il. 3. Okładka publikacji z nalepką tekstową „Gräflich Schafgotsch Hermsdorfer Bibliothek”. Źródło: M. Jung gozbiór przeniesiono wtedy do Podgórzyna (Giersdorf) w Kotlinie Jeleniogór- skiej. Założycielem biblioteki rodowej był hrabia Hans Anton Schaffgotsch (1675-1742), wnuk piastowskiej księżniczki Barbary Agnieszki. W 1716 r. połączył on własny księgozbiór z liczącą przeszło 12000 tomów biblioteką rodową z Podgórzyna i umieścił zbiory w pałacu w Sobieszowie (do 1945 Hermsdorf), gdzie pozostawały do 1833 r. Na oprawie podniszczonej publikacji den Memorabilien den Predigern des neunzehnten Jahrhunderts. Bd. I, St. 1, (Halle 1802) znajduje się nalepka tekstowa: „Gräflich Schafgotsch Hermsdor- fer Bibliothek” i naklejka sygnaturowa Mk 2020. Uwagę zwraca tylko jedna litera f w nazwisku hrabiego. Nalepkami w różnych wersjach graficznych i z różnymi obramowaniami oznaczane były mniejsze druki sobieszowskiej biblioteki (Jabłko, Tyrna-Danielczyk, 2019, s. 75). Pieczęć tuszowa o treści: „Freistandesherrliche Majoratsbibliothek zu Warmbrunn” została odciśnięta na tym druku po przeniesieniu biblioteki do Cieplic (do 1945 r. Warmbrunn). 90 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Biblioteka w Sobieszowie stała się zaczątkiem biblioteki rodowej (Majo- ratsbibliothek) „[...] urządzonej niemałym kosztem, i [...] wraz ze wszystkim orężem, dziełami sztuki, medalionami, [...] artefaktami, zbrojami, i rary- tasami, winna pozostać po mojej śmierci w tym samym miejscu […] i nic nie może być odjęte”, jak napisał Hans Anton Schaffgotsch w dokumencie fundacyjnym w 1773 r. (Siebelt, 2009, s. 5). Zobowiązał tym samym swoich następców do troski o zbiory biblioteczne i ich stałe powiększanie. Do lat 40. XX w. jego potomkowie opiekę nad biblioteką powierzali biblioteka- rzom. Zbiory były ułożone dziedzinowo a nabytki sygnowane pieczęciami. Gromadzono publikacje z filozofii, historii powszechnej, historii Kościoła, teologii, prawa i literatury. Rękopisy, inkunabuły i polonica były wyod- rębnione. Wśród naukowców i bibliotekarzy budziła podziw ze względu na bogactwo zbiorów i porządek. Sprowadzano książki z wydawnictw niemieckich i śląskich. Kaspar Gottlieb Lindner, XVIII-wieczny poeta śląski,

Il. 4. Strona tytułowa publikacji Predigtentwürfe über die ganze christliche Moral, in alphabetischer Ordnung. Źródło: M. Jung Artykuły 91

Il. 5. Strona tytułowa publikacji Predigten im Jahr 1795 bey dem Churfürstl. Sächsischen Evangelischen Hofgottesdienste zu Dresden. Źródło: M. Jung w swoim utworze Lob des Zaken-Flusses und seines bewundernwürdigen Umzirks auf und an den Schlesischen Riesengebirgen z 1738 r. o bibliotece Hansa Antona Schaffgotscha napisał: „Hier wohnt an allen Ecken Kunst und Werth und Seltenheit“. Dłuższy fragment tego wiersza zamieścił Michał Mencwel w swoim artykule, którego tytuł zaczyna się od tychże słów (Mencwel, 2010, s. 300). Na początku XIX w. wolnym panem stanowym został hrabia Leopold Gotthard Schaffgotsch (1764–1834). W latach 1812–1824 zbiory porządko- wał i katalogował baron von Stillfried z Jeleniej Góry. W 1819 r. do sobieszowskiej biblioteki zakupił za 12000 talarów wszystkie książki z wydawnictwa Davida Siegerta w Legnicy (Ptaszyński, 2009, s. 5). Z tego zapewne zakupu pochodzi publikacja przechowywana obecnie w zbiorach BU KUL. To pierwszy tom Predigtentwürfe über die ganze christliche Moral, in alphabetischer Ordnung, (Liegnitz bei David Siegert 1803). Odręczny wpis: [Verf. Sam. 92 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Baur] wskazuje nazwisko autora, a naklejka Mk 2030 przyporządkowanie w dziedzinowym układzie sobieszowskiej biblioteki do działu Teologia. W 1833 r., przed przeprowadzką biblioteki do Cieplic, dokonano spisu książek według tytułów i z podziałem na dziedziny wiedzy. Wymieniono: silesiaca – 275 tyt., prawo – 2289 tyt., teologia – 5583 tyt., filozofia – 772 tyt., medycyna – 2486 tyt., literatura piękna i inne – 15129 tyt., co sta- nowiło łącznie 27534 tyt. (Łuczyński, 2007, s. 169). Siedzibą ostateczną biblioteki stał się cieplicki Długi Dom, wchodzący w skład dawnego zespołu klasztornego Cystersów, który po sekularyzacji w 1810 r. Schaffgotscho- wie odkupili od państwa pruskiego. W pierwszej połowie XIX w. urządzili na jego pierwszym piętrze bibliotekę. Została ona udostępniona w 1834 r. Poza książkami gromadzili również inne osobliwości, m.in. rzeźby, obrazy, broń, numizmaty. Dwa pozostałe piętra przeznaczyli na rozrastające się zbiory etnograficzne i przyrodnicze, które udostępnili dopiero w 1920 r. Część druków sygnowana była pieczęcią „Reichsgräflich Schafgotsch’sche Majoratsbibliothek zu Warmbrunn” (Biblioteka Majoracka Schaffgotschów Hrabiów Rzeszy w Cieplicach) po wyniesieniu Schaffgotschów do godności hrabiów Rzeszy w 1708 r. Owalną pieczątką „Freistandesherrliche Majo- ratsbibliothek zu Warmbrunn” sygnowane były publikacje wprowadzane na stan biblioteki po 1825 r., kiedy hrabia Leopold Gotard uzyskał dla swych dóbr status wolnego państwa stanowego (Freie Standesherrschaft Warmbrunn-Kynast). Odcisk tuszowy pieczęci o tej treści widnieje na starym druku odnalezionym wśród nieopracowanych publikacji w BU KUL – dziele Franza Volkmara Reinharda Predigten im Jahr 1795 bey dem Chur- fürstl. Sächsischen Evangelischen Hofgottesdienste zu Dresden, (2. verbes- serte Auflage, Sulzbach 1797). Na niektórych książkach widnieją różnego rodzaju zapiski lub dedyka- cje. Na wklejce książki Josepha Gurney’a Die Liebe zu Gott als erstes Bedürf- nis des Menschen und Vorbereitung für den Himmel (Kassel 1843) znajduje się wpis informujący o śmierci Josephine Gräfin von Schaffgotsch geborene Gräfin Zieten w dniu 10 lipca 1855 r. Była ona żoną hrabiego Leopolda von Schaffgotscha (1793–1864), który jej imieniem nazwał hutę szkła w Szklar- skiej Porębie. Założona przez hrabiego Josephinenhütte rozpoczęła dzia- łalność w 1842 r. Sygnaturą Ma 75 oznaczono tom w pięknej oprawie. To wydana przez Christliche Buch-und Kunstverlag Carl Hirsch w Konstancji ok. 1903 r. książka Heinricha Engela Die größten Geister über höchsten Fra- gen. Aussprüche und Charakterzüge erster (nicht-theologischer) Autoritäten des 19. Jahrhunderts. Poszerzone i poprawione 3. wydanie zawiera 32 portrety osób uznanych za autorytety moralne XIX w. Stanowiła ona podarunek z okazji konfirmacji, o czym świadczy dedykacja: „Zum Andenken an die Konfirmation meinen lieben Heinz Jost von seinem Patenvater Carl Tesmar. Palmsonntag 1918” (Na pamiątkę bierzmowania mojego drogiego Heinza Josta od ojca chrzestnego Carla Tesmara. Niedziela Palmowa 1918). Artykuły 93

Biblioteka hrabiowskiego rodu Schaffgotschów należała do najstarszych i najbardziej zasobnych bibliotek na Śląsku. Przed II wojną światową liczyła ok. 80000 wol. książek, w tym dwa najbardziej wartościowe – także liczbowo – działy Silesiaca i Schaffgotschiana oraz gabinety osobliwości. Ostatnim cieplickim wolnym panem stanowym był od 1891 r. hrabia Fryde- ryk. Zimą 1945 r. Schaffgotschowie opuścili pałac. Zostawili swój olbrzymi majątek, w skład którego wchodziła niemal cała Kotlina Jeleniogórska, swoją wielowiekową przeszłość i śląską tożsamość. Gmach pałacu pozo- stał nienaruszony. Ulokowani tu chorzy żołnierze radzieccy palili w piecach książkami i meblami. Potem pojawili się szabrownicy i różne pomysły polskich urzędów państwowych na zagospodarowanie poniemieckiego mienia. Przeciwko planom Ministerstwa Oświaty wywiezienia biblioteki Schaffgot- schów z Dolnego Śląska zaprotestowała Rada Naukowa Instytutu Śląskiego w Katowicach na konferencji, która odbyła się 6 kwietnia 1946 r. we Wro- cławiu. W piśmie skierowanym do Ministerstwa Oświaty podkreślano szcze- gólne znaczenie jednej z największych bibliotek prywatnych Śląska, wśród 80000 tomów znalazł się największy w kraju zbiór silesiaców. Uporządko- wany księgozbiór zawierał „między innymi druki nieznane Estreicherowi, niewyzyskane pod względem naukowym, szereg dokumentów dotyczących przeszłości Śląska pod względem kulturalnym i narodowościowym. Biblio- teka ta w ten sposób kompletowana ma przede wszystkim wartość dla Ślą- ska i ze względu na swoją treść powinna zostać tam, gdzie dotychczas była przechowywana. [...] wywiezienie tej biblioteki z Cieplic byłoby prawdziwą klęską dla świata naukowego na całym Śląsku. [...] podkreślano, że Uni- wersytet Wrocławski w wyniku spalenia własnej Biblioteki może prowadzić badania naukowe z dziedziny nauk polonistycznych, historycznych i spo- łecznych jedynie w oparciu o tę bibliotekę” (Nowicki, 2005, s. 285). Mimo mocnych argumentów zbiory cieplickiej biblioteki Schaffgot- schów, przejęte przez Zbiornicę Księgozbiorów Zabezpieczonych we Wrocła- wiu 2 października 1948 r., zostały rozproszone: „Bibliotekę i ptaki wywie- ziono do Wrocławia i Warszawy, a minerały do Wałbrzycha” (Firszt, 2002, s. 141). Protokół przekazania i przejęcia dawnej Biblioteki Schaffgotschów podpisano 24 stycznia 1949 r. Część zbioru trafiła do Biblioteki Narodo- wej, a część do Wrocławia (silesiaca), do Biblioteki Śląskiej w Katowicach (Pawłowicz, 2018; Jabłko, Tyrna-Danelczyk, 2019) i do innych polskich bibliotek i instytucji naukowych. Beneficjentem depozytu została także Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W Archi- wum Uniwersyteckim KUL zachowały się dwa pisma dotyczące przejęcia księgozbioru cieplickiego. W pierwszym datowanym w Cieplicach, 12 maja 1956 r. zapisano:

Niżej podpisani O. Dr Romuald Gustaw, dyrektor Biblioteki KUL i doc. Bogdan Horodyski, kustosz Biblioteki Narodowej stwierdzają niniejszym, 94 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

że w dniu dzisiejszym zostały przejęte 2425 wol. z księgozbioru Biblioteki Narodowej w Cieplicach dla Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu w Lubli- nie. Przejęcia dokonano na podstawie zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki oraz upoważnienia Dyrekcji Biblioteki Narodowej z dn. 9 maja 1956 roku. Zapakowane skrzynie w liczbie 50 sztuk pozostały w lokalu magazynu bibliotecznego do czasu dowiezienia brakujących skrzyń i przejęcia reszty wydzielonego księgozbioru.

Wydający: B. Horodyski (-) własnoręczny podpis Przejmujący: o. Gustaw (-) własnoręczny podpis

Drugie pismo odręcznie sporządzone w Cieplicach 20 czerwca 1956 r. brzmiało:

Niżej podpisani O. Dr Romuald Gustaw, dyrektor Biblioteki KUL oraz Zyg- munt Kaczanowski, bibliotekarz Biblioteki Narodowej, stwierdzają niniejszym, że w dniu dzisiejszym zostały przejęte

5785 wol. z księgozbioru Biblioteki Narodowej w Cieplicach dla Biblioteki Uniwersytetu Katolickiego w Lublinie. Przejęcia dokonano na podstawie zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki oraz upoważnienia Dyrekcji Biblioteki Narodowej z dn. 9 maja 1956 roku. Zapakowanie skrzynie w liczbie 73 i 50 sztuk skrzyń przejętych w dniu 12 maja 1956 i czasowo zdeponowanych w magazynie bibliotecznym zostały zabrane celem przewiezienia do Lublina.

Wydający: Z. Kaczanowski (-) własnoręczny podpis Przejmujący: o. Romuald Gustaw (-) własnoręczny podpis

Odnalezione dokumenty weryfikują w istotny sposób założenie autorki, że znaczna liczba starych druków z proweniencją biblioteki Schaffgotschów została przywieziona do BU KUL ze Zbiornicy Zbiorów Zabezpieczonych we Wrocławiu w latach 1949-1951 (Zezula, 2012, s. 271-272). W 2010 r. prze- liczone zostały stare druki z proweniencją cieplickiej biblioteki przechowywane w Bibliotece KUL: teologia – 4248 wol., filozofia – 132 wol., literatura – 16 wol., stare druki nieopracowane – 17 wol. Łączna liczba starych druków to 4413 wol. Można przyjąć, że z 5785 wol. przywiezionych z Cieplic w 1956 roku, 1372 wol. to dzieła wydane w XIX w. i do lat 40. XX w. Większość z nich została opracowana w 1960 r. z proweniencją „s.z.= stare zasoby”. W inwentarzu bibliotecznym nie ma żadnej wzmianki o pochodzeniu publikacji z biblioteki Schaffgotschów W najbardziej popularnym formacie 8º w magazynie stoi ok. 200 wol. książek, które wyróżniają się wśród innych charakterystycznymi naklejkami sygnaturowymi cieplickiej biblioteki. Artykuły 95

Il. 6. Pieczątka „Gräfl. W. v. Magnis’sche Bibliothek Eckersdorf”. Źródło: M. Jung

Pieczątką „Gräfl. W. v. Magnis’sche Bibliothek Eckersdorf” opatrzony został czwarty tom z dwunastotomowej – niestety niekompletnej w zbiorach BU KUL – edycji pism Friedricha Bodenstedta (Friedrich Bodenstedt’s Gesammelte Schriften. Gesamt-Ausgabe in zwölf Bänden, Berlin 1869). Ini- cjał imienia na pieczątce „Gräfl. W. v. Magnis’sche Bibliothek Eckersdorf” wskazuje, że wyżej wymieniona publikacja została wprowadzona na stan bożkowskiej biblioteki za życia Wilhelma von Magnisa (1828–1888). Obec- ność dzieła dziewiętnastowiecznego pisarza niemieckiego, tłumacza literatury rosyjskiej i angielskiej, historyka kultury i autora książek napisanych po pobycie w Rosji, Anglii i Stanach Zjednoczonych, świadczy o gromadzeniu literatury podróżniczej i przekładów literatury obcej na język niemiecki. Na wyklejce są umieszczone stemple Fach 102 40 4, przy czym ostatnia cyfra oznacza tom publikacji. Taki zapis świadczy o uporządkowaniu zbio- rów pałacowej biblioteki. Z pewnością liczyły one kilkanaście tysięcy wolu- minów i istniał katalog kartkowy podobny do znajdującego się w bibliotece w Stražnicach (do 1945 Straßnitz) na Morawach, którą założył Franz Graf von Magnis (1596–1652). Posiadała 14536 tomów ze wszystkich dziedzin wiedzy (ponad połowa z nich to stare druki). W 1896 r. archiwista Leopold Nopp sporządził katalog kartkowy jej zbiorów (Mašek, 1997, s. 181). Po 1945 r. bibliotekę von Magnisów przejęło Muzeum Narodowego w Pradze. Informacje o zbiorach, katalogach i publikacjach jej poświęconych (stan na grudzień 1994 r.) zamieścił Luboš Antonin w Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland, Hrsg. von Bernhard Fabian. Hildesheim 2003. Potomkowie rodu von Magnis o szwedzkich i włoskich korzeniach związali się z ziemią śląską w XVI w., powiększając swoje dobra o majątki w Kotlinie Kłodzkiej. W 1737 r. otrzymali tytuły hrabiów Rzeszy. Na Ślą- sku główną siedzibą rodu był pałac w Bożkowie, w powiecie kłodzkim (do 1945 r. Eckersdorf, Kreis Glatz), który w 1780 r. wraz z całym przynależ- nym majątkiem odziedziczył Anton Aleksander von Magnis (1751-1817) po bezdzietnej śmierci wuja, hrabiego Johanna von Götzen (Łuczyński, 2008, s. 33-39). Założyciel śląskiej dynastii von Magnis zapisał się w historii regionu jako prekursor nowoczesnej uprawy roślin, cukrownictwa i hodowli zwierząt. Kolejni von Magnisowie stawali się przemysłowcami, inwestując również w kopalnie węgla kamiennego. Bogactwo znalazło swoje odbicie 96 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 także w wyglądzie i wyposażeniu wielkopańskich rezydencji i ich otoczenia. Pałace w Bożowie i niedalekich Ołdrzychowicach w powiecie kłodzkim (do 1945 r. Ullersdorf, Kreis Glatz) wyróżniały się pięknem stylu fasad i prze- pychem wnętrz wypełnionych kolekcjami malarstwa europejskiego i portretami członków rodu, dziełami sztuki oraz rzemiosła artystycznego odzie- dziczonymi po hrabiach von Götzen i nabytych przez nowych właścicieli, a także okazałymi założeniami parkowymi w stylu francuskim, a później angielskim (Idzikowska, 2011, s. 9). Anton Alexander von Magnis podej- mował w swoich włościach znamienitych gości. W 1800 r. gościł Johna Quicy’ego Adamsa, posła amerykańskiego przy dworze królewskim w Berli- nie i późniejszego prezydenta Stanów Zjednoczonych w latach 1825–1829. Bożków i Ołdrzychowice zaszczycili wizytą królowie Prus Fryderyk Wilhelm III Hohenzollern z małżonką Luizą i Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern. W 1871 r. pożar strawił niemal cały pałac w Bożkowie. W ciągu sześciu lat odzyskał dawną świetność dzięki hrabiemu Wilhelmowi Ernstowi von Magnis (1828–1888) (Łuczyński, 1997, s. 28–31). O pałacowych wspaniało- ściach i skarbach pisały niemieckie przewodniki po dolnośląskich rezyden- cjach i inwentarzowe spisy, m.in. zachowany w Archiwum Państwowym we Wrocławiu uwierzytelniony odpis inwentarza bożkowskiego pałacu sporzą- dzony w latach 1906–1907 przez rzeczoznawców z Wrocławia i Nowej Rudy (Schlossinventar. Beglaubigte Abschrift, 1906/1907) zawierały wycenę majątku von Magnisów. Wyżej wymieniony dokument to spis ruchomego majątku pałacu w Bożkowie: obrazów, rzeźb, mebli, gobelinów, porcelany, sreber, zastawy stołowej, przedmiotów artystycznych innego rodzaju, zbio- rów bibliotecznych oraz trofeów myśliwskich (Idzikowska, 2011, s. 9). Do najstarszego syna Wilhelma Ernsta i Gabriele Deym von Střitež, Antona Franza (1862–1944) ożenionego z Bianką Deym hr. Střitež, należały stanowiące majorat majątki w Bożkowie i Ołdrzychowicach, gdzie znajduje się do dziś mauzoleum rodziny von Magnis oraz w Stražnicach na Mora- wach. Był on posiadaczem ziemskim, posłem do Reichstagu i pruskiej Izby Panów. Ostatnim, przedwojennym właścicielem Bożkowa był tu urodzony hrabia Ferdinand von Magnis (1905–1996). W 1945 r. pałac został ograbiony i zdewastowany przez Rosjan. Losy archiwum i biblioteki pałacowej są nieznane. Część zbiorów uległa zapewne zniszczeniu, część mogła trafić do Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych i ulec dalszemu rozproszeniu, na co wskazuje wyżej wymieniona publikacja – jak dotąd jedyna wśród kilku tysięcy przejrzanych w zbiorach BU KUL . Pałac w Ołdrzychowicach Kłodzkich został także ograbiony i zdewastowany a poźniej spalony. Spło- nęły wnętrza pałacu i zbiory biblioteczne (Stein, 1984, s. 56). W Polsce Ludowej wielki majątek hrabiów von Magnis stał się własno- ścią skarbu państwa. Hrabina Bianka von Magnis została przymusowo wysiedlona z posiadłości w Bożkowie w 1946 r. Zmarła w 1968 r w Würz- burgu w wieku 94 lat (Czarna, Możnystan). Polska grupa rewindykacyjna Artykuły 97 zorganizowała w pałacu składnicę muzealną. Zebrane tu zbiory i pozostałe dzieła sztuki z pałacu zostały przydzielone krajowym ośrodkom muzeal- nym, a także skradzione (Idzikowska, 2011, s. 28; Łuczyński, 2010, s. 363). W latach 1956–2002 bożkowski pałac był siedzibą szkół o profilu rolniczym. W 1973 r. przeprowadzono jego kapitalny remont, a pod koniec lat 70. ubie- głego stulecia zabiegi konserwatorskie w pomieszczeniach pierwszego pię- tra. Pod koniec XX w. obiekt będący własnością starostwa popadał w ruinę. Obecnie właścicielem pałacu jest osoba prywatna, jednak obiekt jest udo- stępniany zwiedzającym (Czarna, Możnystan; Łuczyński, 2008, s. 33-39).

Il. 7. Pieczątka „Grf. F. Deym”. Źródło: B. Zezula

Owalna pieczątka „Grf. F. Deym” na stronie przedtytułowej oraz pie- czątka na wyklejce „Ferdinand Graf von Deym” znajdują się w pierwszym tomie Nouveau dictionnaire français-allemand et allemand-français a l’usage des deux nations, 6 ed. (Strasburg 1804). Dzieło zostało elegancko wydane z wydrukowanym ozdobnym autografem wydawcy Amanda Koeniga i opra- wione w skórę. Właścicielem słownika mógł być pochodzący z drugiej linii hra- biów von Deym, Ferdynand von Deym (1837–1900). Jego brat Franz de Paula Deym von Střitež (1838–1903), austriacki dyplomata i polityk, zakończył swe życie w Bożkowie (Deym Střítež of Franz Graf, 2010, p. 182). Zagadką pozostaje, czy spokrewnieni z von Magnisami hrabiowie Deym z Moraw przybyli do Bożkowa z wybranymi książkami, czy umieścili tu większe zbiory. Na wewnętrznej stronie okładki ósmego tomu Allgemeine Geschichte vom Anfang der historischen Kenntnis bis auf unsere Zeiten. Für denkende Geschichtsfreunde bearbeitet von Karl von Rotteck, Doktor der Rechte, Großherzogl. Bad. Hofrath und Professor an der hohen Schule zu Fre- iburg, achter Band (Freiburg im Breisgau 1833) znajduje się bogato zdo- biony exlibris „Rudolph Graf Hoyos 1855”. Taki sam znak własnościowy 98 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 można zobaczyć na wyklejce słownika angielsko-niemieckiego M.X.Thie- me’a Neues vollständiges kritisches Wörterbuch der Englischen und Deut- schen Sprache (Leipzig 1846).

Il. 8. Exlibris Rudolph von Hoyos. Źródło: B. Zezula

Ród hrabiów von Hoyos o hiszpańskich korzeniach pochodził z Austrii. W XIX w. von Hoyos osiedli w Lauterbach (po 1945 r. Jastrowiec, powiat jaworski). W 1809 r. majątek objął Ernst Karl hrabia Rzeszy Hoyos-Sprin- zenstein. Z tej samej linii pochodzi Rudolf Graf von Hoyos-Sprinzenstein (1821–1896), pułkownik i cesarsko-królewski szambelan oraz właściciel interesującej biblioteki (Łuczyński, 2007, s. 183). W dwóch tomach wydał Briefe eines Unbekannten Alexandra von Villersa (Wien 1881 i 1887) oraz własne utwory poetyckie: Gedichte (Wien 1887) i Neue Gedichte (Wien 1892) (Hoyos-Sprinzenstein, k.d.) Hrabiowie von Hoyos byli właścicielami majątku i pałacu do końca II wojny światowej. W powojennym Jastrowcu utworzono w tym miejscu PGR. Nie ma informacji na temat powojennych losów biblioteki von Hoyos. Przypuszczalnie część książek trafiła do Zbior- nicy Zbiorów Zabezpieczonych a stąd do zbiorów różnych bibliotek polskich, także do Biblioteki KUL. Obecnie w odnowionym pałacu jest prowadzone prywatne gospodarstwo agroturystyczne. Kolejne znaki pieczętne w książkach z Biblioteki Uniweryteckiej KUL kierują na Górny Śląsk, do bibliotek rodowych założonych w pięknych pałacach von Schaffgotschów z górnośląskiej linii rodu w Kopicach i von Praschma w Niemodlinie. Artykuły 99

Il. 9. Pieczątka „Graf Schaffgotsch Schwarzengrund (früher Koppitz). Źródło: M. Jung

Zwykły odcisk tuszowy pieczątki na wyklejce książki: „Graf Schaffgotsch Schwarzengrund (früher Koppitz) Kr. Grottgau O/S.” nie wskazuje na niezwykle bogatego właściciela biblioteki urządzonej w pięknym, bajkowym pałacu. [Miejscowość Koppitz przemianowana została w 1936 r. na Schwa- rzengrund. Od 1945 r. nosi nazwę Kopice. Znajduje się w gminie Grodków w powiecie brzeskim]. Publikacja Haralda Nicolsona Nachkriegsdiplomatie. Curzon: The Last Phase 1919-1925, przetłumaczona została na język niemiecki przez Hansa Reisigera i wydana w Berlinie w 1934 r. Tom ma na grzbiecie umieszczoną sygnaturę „4325”, co świadczyć może o uporządkowa- niu zgromadzonych książek, prawdopodobnej wielkości księgozbioru i sposobie wprowadzania nowych nabytków do zasobu bibliotecznego. Publika- cja należała do Hansa Ulryka Schaffgotscha (1889–1943), wnuka Joanny, który przejął majątek w 1917 r. po śmierci swego ojca, także Hansa Ulryka. Od 1943 r. panem w Kopicach i ostatnim przedwojennym dziedzicem gór- nośląskiej fortuny został 16-letni Hans Ulryk (1927–2009). Opuścił pałac z początkiem 1945 r. z matką Zofią Henckel von Donnersmarck i młodszym bratem Fryderykiem Karolem. Przez Czechy dotarli do Niemiec. Hans Ulryk Schaffgotsch był prawnukiem „śląskiego Kopciuszka”, Joanny Gryczik, której Karol Godula, twórca górniczego imperium, zapisał testamentem swój mają- tek. W wieku sześciu lat stała się ona dziedziczką jednej z największych for- tun w dziejach Górnego Śląska. Jako 16-letnia panna poślubiła w 1856 r. hrabiego Hansa Ulryka von Schaffgotscha, który poza świetnym pochodze- niem posiadał niewiele z fortuny Schaffgotschów. Przed ceremonią zaślubin w Berlinie król Prus Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern nadał jej szlachec- two. Do plebejskiego nazwiska Gryzik dodano „von Schomberg-Godula”. W herbie znalazły się barwy Śląska – błękit, złoto i górnicze młotki. Prawni opiekunowie Joanny kupili dla małżonków pałac w Kopicach. Przebudowany w 1864 r. według projektu architekta Karla Lüdecke z Wrocławia oraz mistrza budowlanego Konstantego Heidenreicha z Kopic zyskał charakter stylu neo- gotyckiego z elementami neorenesansowymi. Otaczał go 70-hektarowy park krajobrazowy z dziesięcioma stawami, licznymi budowlami i okazałym drze- wostanem. Johanna i Hans Ulryk Schaffgotschowie zapoczątkowali linię gór- nośląską rodu. Byli fundatorami kościołów, kaplic, szkół i ochronek. Wspo- 100 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 magali potrzebujących w biedzie. Po śmierci hrabiny w 1910 r. działalność charytatywną kontynuowała spółka akcyjna „Gräflich Schaffgotsche Werke”. Hans-Ulryk zmarł pięć lat po swojej żonie. W małżeństwie przeżyli ponad pół wieku. Obydwoje spoczęli w mauzoleum przy miejscowym kościele. Pałac nie doznał uszczerbku w czasie działań wojennych. W 1945 r. doszło do profa- nacji zwłok Joanny i jej męża oraz członków ich rodziny. Zebrane szczątki pochowane zostały w mogile obok mauzoleum, które w 2020 r. po przepro- wadzonej renowacji dzięki zaangażowaniu potomków Schaffgotschów oraz strony polskiej ponownie stało się miejscem ich ostatniego spoczynku. Tuż po wojnie w pałacu były organizowane kolonie dla dzieci. Później budynek został splądrowany, w 1958 r. podpalony, w kolejnych latach zupełnie rozgrabiony i zdewastowany. Losy kopickiej biblioteki nie zostały ustalone. Jedna z najwspanialszych rezydencji XIX w. na Śląsku, bajkowy pałac „śląskiego Kopciuszka” jest nadal ruiną (Kuzio-Podrucki, 2007, s. 71-91). Okrągła pieczątka z napisem w otoku „Gräfl. Praschma’sche Schlossbi- bliothek Falkenberg O/S.” z herbem rodowym w środku zamieszczona jest na dwóch drukach. Oznaczono tak jeden z tomów Pisma Świętego Nowego i Starego Testamentu z objaśnieniami Josepha Franza Allioliego Die Heilige

Il. 10. Pieczątka „Gräfl. Praschma’sche Schlossbibliothek Falkenberg O/S.” Źródło: M. Jung Artykuły 101

Schrift des alten und neuen Testamentes (5. Th., 1. Abt., Nürnberg 1836) oraz opracowanie Maxa Buchnera Kaiser Wilhelm II., seine Weltanschau- ung und die Deutschen Katholiken (Lipsk 1929). Od 1779 do 1945 r. właścicielami miasta i potężnego zamku Falkenberg (Niemodlin, woj. opolskie) były kolejne pokolenia hrabiów von Praschma, rodu wywodzącego się z Moraw. Johannes Nepomuk II Carl von Praschma (1757–1822) przejął dobra Falkenberg-Tillowitz (Niemodlin, Tułowiec) po zmarłym bezpotomnie bracie matki Michaelu von Zierotin. Von Praschma studiował prawo w Wiedniu, był koneserem literatury, ale przede wszystkim muzyki. W zamku organizował przedstawienia teatralne, a w niewiel- kim kręgu osób sam grał na skrzypcach i wiolonczeli. Posiadał bibliotekę muzyczną zawierającą 390 egzemplarzy nut muzyki kościelnej i kameralnej Ludwiga van Beethovena, Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Bernharda Heinricha Romberga, kompozytora i wiolonczelisty. W bibliotece zamkowej dominowała literatura francuska XVIII w.: dzieła Fran- cois’a Fenelona, Jeana La Fontaine’a, Honore Mirebeau i Jean-Jacquesa Rousseau, a także Discours sur l’histoire universelle Jacquesa-Benigne’a Bousseta i znana encyklopedia wydawana przez Diderota - D‘Alemberta w latach 1751–1766. Niemiecką literaturę okresu oświecenia i wczesnego klasycyzmu reprezentowali m.in. Johann Arnold Ebert, Johannes Ewald, Christian Gellert, Albrecht von Haller, Ewald von Kleist, Karl Wilhelm Ramler, Friedrich Leopold Stolberg-Stolberg. Z klasyków stały na półkach biblioteki dzieła Christopha Martina Wielanda, Die Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit Johanna Gottfrieda Herdera, tragedia Fried- richa Gottlieba Klopstocka Salomon und die Oden, Die Leiden des jungen Werthers Johanna Wolfganga von Goethego. Innych dzieł Goethego, Gott- holda Ephraima Lessinga czy Friedricha Schillera, oprócz wymienionych, nie było. Z literatury angielskiej w jego bibliotece znalazł się jedynie dramat Szekspira Król Lear (Klawitter, 1929, s. 147-148). W bibliotece zamkowej znajdował się niezwykły zbiór będący raczej cie- kawostką botaniczną. Była to założona prawdopodobnie w 1806 r. „Holzbi- bliothek” (xyloteka, biblioteka różnego rodzaju drzew). Każdy z 76 tomów z tego zbioru był skrzynką wykonaną jako imitacja książki, przy czym grzbiet i okładki każdego tomu pochodziły z innego rodzaju drzewa. W środku znajdo- wały się zasuszone liście, kwiaty, nasiona, owoce a nawet insekty szkodzące danemu gatunkowi drzewa (Praschma, 1929, s. 174-175). W pobliżu miejsco- wości Leipe (Lipno, pow. jaworski) urządzono w 1783 r. okazały park krajobrazowy z rzadkimi roślinami i drzewami, który należał do najpiękniejszych założeń tego typu na Śląsku. Ten ogród dendrologiczny jest najstarszym arboretum w Polsce z bardzo rzadkimi i kosztownymi roślinami sprowadzonymi z Ameryki Północnej i Chin (Najstarsze arboretum w Polsce, 2017). W latach 1909–1935 panem na zamku był Hans Graf von Praschma (1867–1935). Jego zasługą było wydanie Geschichte der Herrschaft Fal- 102 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Il. 11. Odcisk suchej pięczęci Kloster Grüssau. Źródło: B. Zezula kenberg in Oberschlesien (Praschma, 1929). Na podstawie dokumentów zachowanych w archiwum zamkowym prof. dr Heinrich Wendt i dr Willy Klawitter oraz dr Ludwig Burgemeister przedstawili Falkenberg za czasów Piastów, powstanie państwa stanowego i jego funkcjonowanie w posiadaniu rodów von Pückler, Promnitz, Poser, Zierottin i Praschma od 1779 r. do czasów współczesnych. Książka wydana w 1929 r. liczy 328 stron i zawiera ilustracje, tablice i mapy. BU KUL posiada w swoich zbiorach egzemplarz publikacji Hansa Grafa von Praschma, którego pierwotnym właścicielem był Kloster Grüssau, co poświadcza odcisk suchej pieczęci zakonu. Friedrich III Leopold Graf Praschma Freiherr von Bilkau (1900–2000) był ostatnim panem na Falkenbergu. Opuścił majątek przed wkrocze- niem żołnierzy Armii Radzieckiej. Zamieszkał w Niemczech w miejscowości Kapellen niedaleko Moers (http://niemodlinzamek.pl/historia/panowie- niemodlina/). Po wojnie splądrowany i rozgrabiony niemodliński zamek zajmowały kolejno różne polskie instytucje (Paszkowska, 2007, s. 69-72). Ocałała znaczna część archiwum zamkowego („Gräflich Praschmasches Schlossarchiv Falkenberg”) przechowywana w Archiwum Państwowym w Opolu. Część dokumentów dotyczących politycznej działalności Hansa Grafa von Praschma znajduje się w zbiorach Biblioteki Śląskiej w Katowi- cach. Część zbiorów bibliotecznych gromadzonych od XVIII w. uległa zniszczeniu, część została rozkradziona i rozproszona (Sękowski, 2006, s. 65). Książki ze znakami własnościowymi hrabiowskiej biblioteki są przechowywane m.in. w Opolu w Bibliotece Archiwum Państwowego i Wojewódz- kiej Bibliotece Publicznej. Nieliczne książki są też w posiadaniu biblioteki Artykuły 103 liceum ogólnokształcącego w Niemodlinie, którego pierwszą siedzibą od 1946 r. do lat. 70. ubiegłego stulecia był niemodliński zamek (Paszkow- ska, 2007, s. 95). W dobrym stanie zachowały się krypty z sarkofagami zmarłych członków rodziny von Praschma w kaplicy zamkowej oraz sala balowa i jadalna z kasetonowym sufitem z herbami rodu. Blask tej budowli dla celów restauracyjno-kongresowo-muzealnych przywraca od 2017 r. Fundacja na rzecz Zamku Książęcego Niemodlin (Niemodlin (Falkenberg) – zamek uratowany, 2017). Bogato zdobione eklibrisy umieszczone na wyklejkach XIX-wiecznych książek w marmurkowych oprawach prowadzą do szlacheckiego rodu von Harrach, wywodzącego się ze starej austriacko-czeskiej szlachty. Nie ma szerszych informacji o bibliotekach i ich zasobach urządzonych w śląskich pałacach należących do tych arystokratów. Naklejka sygnaturowa z nume- rem 721 na grzbiecie trzeciego wydania Christiana Ernsta Luthardta Vor- träge über die Moral des Christenthums im Winter 1872 zu Leipzig gehalten (Leipzig 1882) świadczy uporządkowanym sposobie gromadzeniu księgo- zbioru przez hrabiego Ferdynanda von Harracha (Ferdinand von Harrach, 2020) i oznaczaniu książek ekslibrisem z herbem rodu „Ex Libris Comt- tis Ferd. ab Harrach“ z dewizą Meum Miltis. Jego ojcem był hrabia Carl Philipp von Harrach zu Rohrau und Thannhausen (1795–1878), który po zakończeniu służby wojskowej w armii austriackiej osiadł na Górnym Śląsku. Był tu prekursorem nowoczesnego rolnictwa. Z pierwszego mał- żeństwa z Marią Teresią Gräfin von Seldnitzky miał jedynego syna,- Fer dinanda Friedricha Wilhelma Augusta Grafa von Harrach. Urodził się on w 1832 r. w Rosnochau (Rozkochów, powiat chrzanowski, woj. opolskie). Jego matką chrzestną została siostra ojca Auguste von Harrach zu Rohrau und Thannhausen (1800–1878), żona pruskiego króla Fryderyka Wilhelma III, księżna Legnicy i hrabina Hohenzollern. W księdze parafialnej rozko- chowskiego kościoła katolickiego król Fryderyk Wilhelm III jest wpisany jako ojciec chrzestny. Ferdynand nie przejął zarządu majątkiem ziemskim po ojcu. Został znanym malarzem scen historycznych, pejzaży, portretów osób szlachetnie urodzonych a pod koniec życia scen biblijnych. Po śmierci matki chrzestnej miał finansowe możliwości, aby nabyć majątek ziemski na Dolnym Śląsku wraz z pałacem Podgórki, powiat złotoryjski (Tiefhartman- nsdorf). Po śmierci hrabiego Ferdynanda w 1915 r. majątek odziedziczyła jego córka, hrabina Elizabeth Vitzthum von Echstädt, a w 1939 r. przejął go jej syn, hrabia Wolfgang von Vitzthum. Po wojnie w pałacu urządzono dom dziecka, potem była tu szkoła rolnicza oraz ośrodek kolonijno-wcza- sowy. Nie ma informacji na temat zawartości i wielkości zbiorów gromadzonych w pałacach w Rozkochowie i Podgórkach. Nieznane są losy zbiorów po zakończeniu II wojny światowej. Obecnie pałac jest własnością prywatną. Dwie książki w marmurkowych okładzinach posiadają na wyklejce ekslibris z herbem rodu „Buecherei des Grafen Ernst Harrach“, dewizą Mit 104 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 stillem Fleiss i ręcznie wpisanymi datami rocznymi u dołu po lewej 1872 i po prawej 1896. Są to publikacje ewangelickich autorów: trzeci tom pią- tego wydania Geschichte der deutschen Dichtung G. G. Gervinusa (Leipzig 1872) i pierwsza część trzeciego tomu Geschichte der alten Kaiserzeit Wil- helma von Giesebrechta (Braunschweig 1876). Wymienione dzieła mogły należeć do Ernsta Ludwiga Karla Augusta Grafa von Harrach (1845–1896), syna hrabiego Carla Philippa von Harrach z drugiego małżeństwa z Isabellą Freiin von Pfister. Poza danymi genealogicznymi ustalonymi na podstawie strony internetowej https://www.geni.com/people/Ernst-Ludwig-von-Har-

Il. 12. Eklibrisy: Ferdinanda Graf von Harrach i Ernsta Graf von Harrach. Źródło: M. Jung Artykuły 105 rach-zu-Rohrau-und-Thannhausen/6000000041428368738 nie udało się uzyskać żadnych informacji o przedstawicielach śląskiej linii rodu von Har- rach, do których należą te zdobne ekslibrisy, jakie zostały odkryte w zbiorach Biblioteki KUL. Na XIX-wiecznej litografii pałac w Lubiechowej w powiecie złotoryjskim (do 1945 r. Hohenliebenthal, Kreis Goldberg) jest otoczony romantycznym rozległym parkiem. Posiadłość nie jest tak okazała jak pałace w Kotlinie Jeleniogórskiej, jednak była gniazdem rodzinnym pruskiej arystokracji i miejscem przechowywania dokumentów archiwalnych, dzieł sztuki i księ- gozbiorów (Ruchniewicz, Wiszewski, 2015, s. 286). Stronę tytułową publikacji Die Evangelische Kirchengemeinde- und Synodal-Ordnung vom 10. September 1873 fur die Provinzen Preußen, Bran- denburg, Pommern, Posen, Schlesien und Sachsen und die General-Synoda- lordnungen vom 20. Januar 1876 für die evangelische Landeskirche der acht älteren Provinzen der Monarchie (Hrsg. von B. Bethge, Halle a.d. S. 1877)

Il. 13. Pieczątka: Schloss Hohenliebenthal. Źródło: M. Jung 106 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 zdobi słabo odbita pieczątka z napisem w otoku „Schloss Hohenliebenthal”. Herb w środku znaku pieczętnego jest niemal nieczytelny. Udało się go ziden- tyfikować dzięki publikacji Alfred von Krane Wappen- und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels (Krane, 1901-1904; Łuczyński, 2008, s. 185). Jest to herb rodziny von Küster. Dobra Hohenliebenthal (Lubiechowa, powiat złotoryjski) należały od XIV w. do rodu von Zedlitz. W 1825 r. ostatni przedstawiciel tej linii rodu sprzedał majątek ziemski pruskiemu ministrowi hr. von Bülov, który prze- budował pałac w stylu klasycystycznym i założył park angielski. W 1841 r. radca Carl Gustav Ernst von Küster kupił ten majątek od księcia Adama Czartoryskiego, który był jego właścicielem tylko cztery lata. W 1851 r. dobra Hohenliebenthal przejął syn radcy, Alfred von Küster, wojskowy w stopniu porucznika i późniejszy deputowany powiatu. W Archiwum Państwowym we Wrocławiu znajdują się dokumenty dotyczące kolejnego właściciela dóbr rycerskich Hohenliebenthal Hansa Ulricha von Küstera z lat 1929–1935 oraz prowadzenia gospodarstwa rolnego z lat 1912–1934. Dobra lubiechowskie von Küsterónie nie przetrwały kryzysu gospodarczego i przed wybuchem wojny w 1939 r. zostały rozparcelowane oraz sprzedane. Pałac z parkiem i lasami nabył hrabia von Magnis z Bożkowa (Ruchniewicz, Wiszewski, 2015, s. 331). O zbiorach biblioteki pałacowej i jej powojennych losach nie ma informacji. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych. Po ukończeniu remontu będzie tu hotel i restauracja. Jedną z największych i najbogatszych posiadłości na Śląsku była Ole- śnica Mała w powiecie oławskim (do 1945 r. Klein Oels). Pałac przez pięć stuleci był siedzibą poteżnych zakonów templariuszy i joannitów (kawa- lerów maltańskich). Po kasacie zakonów w 1810 r. właścicielem majątku został pruski marszałek polny Johann David Ludwig Graf Yorck von War- tenburg (1759–1830). Otrzymał go w darze wraz z tytułem hrabiowskim od króla Prus Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna w uznaniu zasług w wojnie z Napoleonem. Zasługi były znaczne, skoro w 1808 r. na jego cześć Ludwig van Beethoven skomponował Yorkscher Marsch (Fikus, 2010, s. 59). Hrabia Yorck rozbudował pałac w latach 1815–1820. Do 1945 r. majątek i pałac należał do kolejnych pokoleń hrabiów Yorck. W mauzoleum wybudowanym według projektu znanego architekta Karla Friedri- cha Schinkla pochowany jest protoplasta rodu i 19 członków tej rodziny. Obecnie w pałacu mieści się Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin oraz mieszkania pracowników. Do dziś zachowała się dawna sala biblioteczna z oryginalnym belkowanym stropem. Wydawnictwo C.H. Beck promując książkę Güntera Brakelmanna poświę- coną postaci Petera Yorcka von Wartenburg (Brakelmann, 2012), napisało: „Śląski majątek w Klein Oels był światem sam w sobie: Dziadek Petera Yorcka zebrał największą bibliotekę szlachecką Niemiec. Jego ojciec, dr prawa Hein- rich Yorck von Wartenburg władał siedmioma językami i przykładał wagę do Artykuły 107

Il. 14. Pieczątka Graf Yorck Klein-Oels Majoratsbibliothek. Źródło: M. Jung

»lojalnej opozycji« wobec cesarza. Antyczna Grecja była dzieciom tak samo bli- ska jak Prusy. Rodzinne tradycje i wartości, w których wyrastał, doprowadziły do rezygnacji z kariery prawniczej i przejścia razem z żoną i rodzeństwem do opozycji wobec Hitlera” [tł. własne] Od 1940 r. Peter Graf von Yorck (1904- 1944) współtworzył konspiracyjny tzw. Krąg z Krzyżowej, skupiający prawi- cową opozycję antyhitlerowską. Należeli do niego m.in. Helmuth James hr. von Moltke (1907-1945) (https://www.kreisau.de/kreisau/kreisauer-kreis/ mitglieder/helmuth-james-von-moltke/), w którego majątku Kreisau (Krzy- żowa, powiat świdnicki) odbywały się spotkania, Claus hr. Schenck von Stauf- fenberg, Adam von Trott zu Solz oraz jego żona Marion von Yorck z d. Winter (1904–2007), brat Paul (1902–2002), dyplomata i siostra Irene (1913–1950). W razie obalenia reżimu hitlerowskiego Peter von Yorck był przewidziany na sekretarza stanu w nowym rządzie. Po nieudanym zamachu na Hitlera, przeprowadzonym przez kuzyna von Yorcków, płk. Clausa hr. Schenk von Stauffenberga, Peter von Yorck został aresztowany i skazany na śmierć przez Trybunał Ludowy. Został stracony 8 sierpnia 1944 r. w więzieniu Plötzensee. Na dawnym pałacu w Oleśnicy Małej ku jego pamięci umieszczona została tablica w języku polskim i niemieckim. Napis głosi: „Dawał świadectwo przed nazistowskim Trybunałem Ludowym, mówiąc o totalitarnych roszczeniach państwa wobec swoich obywateli nie respektującego religijnych i etycznych powinności wobec Boga”. Paul Graf Yorck von Wartenburg, piąty ordynat na Klein Oels i ostatni właściciel majątku do 1945 r., został aresztowany 20 lipca 1944 r. i pozbawiony własności. Do końca wojny, do wyzwolenia przez Rosjan 23 kwietnia 1945 r., był więźniem w obozie koncentracyjnym Sach- senhausen (Brakelmann, 2012, s. 274). Żona Petera, Marion, i siostra po niedługim pobycie w areszcie, uniknęły większych represji. Marion od 1946 r. była prawniczką i sędzią w Berlinie. Irene von Yorck pracowała jako lekarka w Berlinie. Owalna pieczątka w poziomie zawierająca jedynie napis „Graf Yorck” w środku Klein-Oels Majorats-Bibliothek znajduje się na publikacji pozy- 108 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 skanej do zbiorów z zasobów dubletowych Biblioteki Jagiellońskiej (o czym informuje odpowiedni stempel). Jest to czwarty tom z drugiego wydania z 1879 r. Real-Encyklopädie für protestantische Theologie und Kirche, wydanej przez Johanna Jakoba Herzoga i Gustava Leopolda Plitta, profesorów teologii Uniwersytetu w Erlangen przy współpracy wielu protestanckich teologów i uczonych. Pod koniec XIX w. biblioteka majoracka hrabiów York z Klein-Oels była jedną z największych i najważniejszych bibliotek należących do pruskiej rodziny szlacheckiej (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 683). Do końca wojny księgozbiór liczył ok. 120000 tomów. W bibliotece majorackiej gromadzono druki z takich dziedzin wiedzy, jak: historia europejskich prądów intelek- tualnych, prawo i nauki polityczne, religia, historia, sztuka oraz literatura niemiecka, włoska, angielska i hiszpańska. Tu znalazły swoje miejsce biblio- filskie rarytasy, rękopisy i listy. W zbiorach znajdowały się cenne pierwsze wydania wielu dzieł. W szafach przechowywano oryginalną grafikę i ryciny artystów niemieckich i zagranicznych, autografy, korespondencję protopla- sty rodu, marszałka von Yorcka i korespondencję rodzinną oraz rozprawy filozoficzne Paula Grafa von Yorcka (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 682- 683). Na stronie internetowej Kulturstiftung für Länder w Berlinie (https:// www.kulturstiftung.de/) są wymienione jeszcze inne cenne nabytki: ręko- pisy Goethego i Schillera, Septemberbibel Marcina Lutra z 1522 r. czy orygi- nalna partytura opery Wolfganga Amadeusa Mozarta Don Giovanni. W 1841 r. Ludwig Graf von Yorck nabył do swojej biblioteki 800 dzieł literatury hiszpańskiej i sztuk teatralnych (w 91 wol.) od Johanna Ludwiga Tiecka (1773–1853), poety, dramaturga, powieściopisarza, tłumacza i krytyka, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli wczesnego romantyzmu w Niemczech. Były to m.in.: pierwsze wydania dzieł Cervantesa. Trzy lata później kupił całą bibliotekę Tiecka liczącą 11458 wol. (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 683). Syn Ludwiga, Paul von Yorck, powiększył zbiory o pierwsze wydania dzieł filozoficznych i teologicznych Gottfrieda Wilhelma Leibnitza, Andreasa Gryphiusa, a zwłaszcza Marcina Lutra. Z kolei wnuk Ludwiga, Heinrich von Yorck, kupował dzieła niemieckich klasyków i lite- raturę współczesną. Kolekcję uzupełniały czasopisma. Paul Graf Yorck von Wartenburg wywiózł tylko niewielką część zbio- rów z Oleśnicy Małej do Cieplic, gdzie zostały złożone w oranżerii pałacu Schaffgotschów. Zimą 1945 r. dr Günther Grundmann, główny konserwator zabytków na Dolny Śląsk, ewakuował na Zachód ok. 800 tomów, oznaczonych przez Tiecka jako nabytych w Brunswick bookseller Leibrock (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 685). Tylko tyle hrabiowie von Yorck ura- towali ze swojej bogatej biblioteki. Po zakończeniu wojny znacząca część pozostawionych w pałacu ksią- żek uległa zniszczeniu (książki służyły m.in. do utwardzania dróg) i wiel- kiemu rozproszeniu. Jak niewielka liczba druków ze znakami własnościo- Artykuły 109 wymi biblioteki Klein Oels czy pieczątką „L. Tieck” znajduje się w zbiorach polskich bibliotek naukowych, obrazują następujące dane: Biblioteka Kór- nicka (7 tyt., w tym jedna z biblioteki Tiecka), Zakład Narodowy im. Osso- lińskich we Wrocławiu (6 tyt.), Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy (3 tyt.). Po jednym tytule posiadają następujące placówki: Biblioteka Narodowa i Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w War- szawie, Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Pozna- niu (z proweniencją biblioteki Tiecka), Biblioteka Śląska w Katowicach, Książnica Pomorska w Szczecinie (z proweniencją biblioteki Tiecka, egz. otrzymany w ramach wymiany publikacji z Biblioteki Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku). Biblioteka Uniwersytecka w Warsza- wie posiada trzy wol. czasopism z pieczątką oleśnickiej biblioteki. Jedynie Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu wykazała w 2017 r. w swoich zbiorach 5875 wol. z proweniencją Majoratsbibliothek Klein-Oels. O większej liczbie druków z proweniencją oleśnickiej biblioteki wspomniała Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 686-688). Około 2000 tomów zabrała z rezydencji von Yorcków Komisja Trofeów Wojennych Armii Czerwonej. Znajdują się obecnie w siedmiu bibliotekach na terenie Federacji Rosyjskiej (Wartenburg, Paul Graf Yorck von, k.d.). W 2012 r., dzięki rosyjskiemu ministerstwu kultury i niemieckiej fundacji Kulturstiftung der Länder zajmującej się m.in. badaniami prowenien- cyjnymi zbiorów bibliotecznych, ukazał się katalog zawierający ok. 800 tytułów książek z pieczęcią Majoratsbibliothek Klein-Oels, które są przechowywane w moskiewskiej Bibliotece Literatury Zagranicznej i bibliotece publicznej w Petersburgu (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 686). Zachowały się dwa katalogi oleśnickiej biblioteki. Pierwszy z ok. 1874 r. przechowywany w Państwowej Bibliotece w Berlinie Alphabetischer Catalog. I. Abtheilung, Graf Yorck von Wartenburgsche Fideicommiss-Bibliothek Klein- -Oels Breslau [ca. 1874], Berlin Staatsbibliothek, RLS Dr 5159, dostępny jest także w wersji online (https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansich- t?PPN=PPN805028250&PHYSID=PHYS_0005). Drugi znajduje się we Wrocła- wiu: Katalog zur Graf Yorck von Wartenburgschen Bibliothek in Klein Oels [1536-1942], Wrocław Archiwum Państwowe, sygn. 82/157/0/153, ss.323. W 1912 r. Hans Bötticher (publikował pod nazwiskiem Joachim Ringelnatz) był zatrudniony do katalogowania zbiorów biblioteki majorackiej. W auto- biografii Mein Leben bis zum Kriege (1. wyd. 1931; Zürich 1994), wydanej jako szósty tom Gesamtwerk in sieben Bänden, opisał atmosferę panującą w pałacu, pomieszczenia, w których zgromadzono książki i zasoby biblioteki (Hölter, Ferstl, Schmidt, 2020, s. 681). Ze Śląskiem związany był także Alexander Heinrich Rudolph von Kluck (1846–1934), nobilitowany do stanu szlacheckiego w 1909 r. Był pru- skim i niemieckim generałem pułkownikiem, uczestnikiem wojny prusko- -austriackiej w 1866 r. i wojny francusko-pruskiej w latach 1870–1871. Na 110 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 początku 1914 r. wojska pod jego dowództwem zdobyły Brukselę. Ale już we wrześniu 1914 r. poniósł on główną odpowiedzialność za przegraną bitwę pod Marną stoczoną pomiędzy wojskami brytyjsko-francuskimi a niemiec- kimi. Jest autorem wspomnień Der Marsch auf Paris und die Marneschlacht 1914 (Berlin 1920), wydanych także w języku angielskim, hiszpańskim i franc.w latach 1920–1922 oraz Wanderjahre – Kriege – Gestalten, (Berlin 1929) (Vogelsang, 1980, s. 131). Von Kluck został powołany w 1899 r. na generała dywizji (Generalma- jor) i komendanta 23. Brygady Piechoty w Gliwicach (23. Infanterie-Brigade in Gleiwitz). Potwierdzeniem jego pobytu w tym miejscu jest odręczny zapis „Alexander Kluck, Gleiwitz 1. 8. 99” na stronie przedtytułowej trzeciego tomu książki generała piechoty i teoretyka wojskowości Wilhelma Lorenza Sigismunda von Schlichtinga Taktische und strategische Grundsätze der Gegenwart (Berlin 1899). Na wyklejce książki znajduje się ekslibris von Klucka z naklejką u dołu: „Alexander von Kluck Generaloberst Führer der

Il. 15. Ekslibris Alexandra von Klucka. Źródło: B. Zezula Artykuły 111

Ersten Armee 1914/15”. Na tej samej stronie poniżej znalazła się kolejna naklejka: „Eigentum des „Generaloberst v. Kluck Offizier-Genesungsheim Drachenstein b./Hirschberg Riesengeb”. Eugen Wolbe, autor pierwszej książki poświęconej życiu i karierze von Klucka, opublikowanej w 1917 r., napisał, że generał zadomowił się dość szybko na Śląsku i chętnie tę nową ojczyznę – ”mój bogaty, wspaniały Śląsk” – poznawał. Podczas pierwszej wędrówki po Karkonoszach (ok. 1910 r.) zrodził się nawet plan budowy domu dla rodziny u ich podnóża (Wolbe, 1917, s. 69). Nie ma informacji na temat dłuższego pobytu von Klucka w Jeleniej Górze oraz jego powiązań z Offizier-Genesungsheim Drachenstein b./Hirschberg Riesengeb., które wynikają z treści naklejki na książkach należących do generała. W czasie działań wojennych w 1915 r. został ranny w nogę. Nie powrócił już do czynnej służby wojskowej i rok później w wieku 70 lat przeszedł na emery- turę. Można jedynie przypuszczać, że w celu poprawy stanu zdrowia i odpo- czynku, bywał w domu wypoczynkowym dla oficerów pod Jelenią Górą.

Il. 16. Autograf Molino von Kluck. Aut. M. Jung. 112 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

A równie dobrze ośrodek mógł być jego własnością, podobnie jak zakład zdrojowy w Misdroy (polskie Międzyzdroje), w którym odpoczywał oraz dbał o swoje interesy jako właściciel zakładu pruski urzędnik Georg Wilhelm von Raumer (Fischer, 1999, s. 216). W 1914 r w wydawnictwie Karla Roberta Langewiesche z Königstein i.T. ukazała się książka Maurice’a Maeterlincka Von der inneren Schönheit. Auszüge und Essays w ramach serii Die Blauen Bücher, na co wskazuje ciemnoniebieska okładka i motto „Arbeiten und nicht verzweifeln”. Na stronie przedtytułowej znajduje się autograf jej właścicielki: Molino von Kluck. Na stronie tytułowej widnieje naklejka: „Eigentum des Generaloberst v. Kluck-Offizier-Genesungsheim Drachenstein b./Hirschberg Riesengeb”. Alexandra von Kluck (1911–1934) była wnuczką generała. Jej ojciec Karl Egon von Kluck, oficer marynarki wojennej, poległ w 1915 r. w zachodniej Flandrii. W domu mówiono na nią pieszczotliwie „Molino”. Zachowała je jako imię artystyczne. Była aktorką teatralną a od 1929 r. także filmową. Występowała w filmach popularnych, np. Die lustigen Weiber von Wien z 1931 r. Zginęła w wypadku samochodowym niedaleko Bordeaux w nocy z 26 na 27 marca 1934 r. w drodze do domu dziadków. Jej dziadek zmarł 7 miesięcy później. Wybrane książki potwierdzają uniwersalny charakter zbiorów szlacheckich bibliotek na Śląsku. Gromadzono literaturę z różnych dziedzin życia: encyklopedie i słowniki, dzieła z historii powszechnej oraz historii Prus i Ślą- ska w różnych okresach dziejów. Nabywano publikacje z dziedziny prawa i teologii zarówno katolickiej, jak i protestanckiej, począwszy od różnych wydań Pisma Świętego poprzez jego objaśnienia, dzieła teologiczne, kazania, modlitewniki, podręczniki i książki pomocne w wychowaniu, także religijnym dzieci i młodzieży. W bibliotekach szlacheckich dominowała niemiec- kojęzyczna literatura piękna, eleganckie zbiorowe wydania dzieł wielkich niemieckich poetów i pisarzy oraz dzieła klasyków greckich i rzymskich w tłumaczeniu na język niemiecki oraz beletrystyka. Do ulubionych należała literatura podróżnicza do krajów egzotycznych jak Daleki Wschód i Chiny. W zależności od prowadzonej działalności gospodarczej w bibliotekach ich właścicieli znajdowały się publikacje fachowe z takich dziedzin wiedzy, jak: rolnictwo, leśnictwo, myśliwstwo oraz ekonomia, pomocne w nowoczesnym prowadzeniu i zarządzaniu ogromnymi majątkami ziemskimi i przemysło- wymi. W zależności od wykonywanej profesji czy zainteresowań członków rodziny gromadzono publikacje z dziedziny wojskowości, sztuk pięknych, muzyki, numizmatyki i genealogii. Biblioteki były miejscem przechowywania archiwaliów rodowych i rodzinnej korespondencji. Dobór publikacji zaprezentowanych w tym artykule był przypadkowy i niemal zawsze jednostkowy ze względu na brak zapisów proweniencyjnych w inwentarzach BU KUL. Zainteresowanie budziły najpierw znaki własnościowe: naklejony ekslibris, odcisk pieczęci suchy lub tuszowy na Artykuły 113 wyklejce, stronie przedtytułowej czy umieszczony pod tytułem książki, autograf, do odczytania ozdobnym pismem napisana dedykacja lub zapiski innego rodzaju w języku niemieckim, a na końcu sam druk i jego okła- dzina. Później rozpoczęły się poszukiwania informacji o właścicielu eksli- brisu, pieczęci i jego księgozbiorze. Ustalanie imion i nazwisk, dat życia, pokrewieństwa i koneksji rodzinnych, miejscowości, faktów innego rodzaju było w niektórych przypadkach niemal detektywistycznym dochodzeniem. Najwięcej opracowań i wydań albumowych doczekała się architektura magnackich rezydencji i ich założeń parkowych, szlacheckich pałaców czy tylko pozostałości po ich dawnej świetności, bogactwo wystroju wnętrz i dzieła sztuki w nich umieszczone. Przegląd niemal dziesięciu tysięcy zbiorów w magazynie głównym i odstawnym Biblioteki Uniwersyteckiej KUL potwierdził ogromne rozproszenie przedwojennych kolekcji druków niemieckojęzycznych zabieranych z terenu Śląska po 1945 r. Z próby dotarcia do szerszych opracowań i udokumentowanych informacji o właścicielach prezentowanych w artykule książek, profilu gromadzenia zbiorów i ich wielkości, wyłania się obraz XIX-wiecznych, a więc już historycznych bibliotek szlacheckich na Ślą- sku, który jest pełen luk, niejasności a nawet zupełnego braku informacji o nich. Badania utrudnia brak kartotek proweniencyjnych nabytków bibliotek z lat powojennych. Jest to potwierdzenie tezy Romana Sękow- skiego, że, poza wielkimi bibliotekami magnackimi, o bibliotekach nale- żących do śląskiej szlachty – przez stulecia wiodącej grupy społecznej na ziemi śląskiej – jest informacji najmniej. Przeszkodą w badaniach jest rów- nież brak prowadzonych przez ich właścicieli inwentarzy i katalogów bibliotecznych (Sękowski, 2006, s. 64). Nie sprzyja także ogromne rozproszenie materiałów źródłowych w archiwach i bibliotekach w Polsce, w Czechach i w Niemczech. Bibliolodzy z tych państw jak też badacze polscy zajmowali się jednostkowymi bibliotekami lub wybranymi problemami historii ksią- żek i bibliotek (Sękowski, 2006, s. 57-58). Kilkadziesiąt lat od końca II wojny światowej, który oznaczał kres obecności kultury niemieckiej na Śląsku i likwidację jej wszelkich prze- jawów, w tym niszczenie zasobów bibliotek szlacheckich, nie doszło do powołania międzynarodowej grupy naukowców i bibliotekarzy w celu przeprowadzenia kompleksowych i skoordynowanych badań bibliologicz- nych dla zachowania niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Śląsku. Nie przeprowadzono nawet jakiejkolwiek „inwentaryzacji” i nie sporzą- dzono wykazu bibliotek istniejących w przeszłości na Śląsku (Sękowski, 2006, s. 57). Tezę polskiego historyka i bibliotekarza, Romana Sękow- skiego, po 15 latach potwierdza dr Vanessa de Senarclens w artykule, Verlegt, verwahrt und vergessen. Die Bücher aus den ehemaligen deutschen Bibliotheken in Polen, opublikowanym w 857/2020 numerze czasopisma „Merkur. Deutsche Zeitschrift für europäisches Denken”, którego 114 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 tytuł trafnie oddaje obecny stan rzeczy. Wykładowca Uniwersytetu Hum- boldta w Berlinie dostrzega potrzebę podjęcia odpowiednio przygotowanej, szeroko zakrojonej niemiecko-polskiej współpracy w zakresie rejestracji książek pochodzących z dawnych niemieckich bibliotek przechowywanych w zbiorach placówek polskich, ich „reintegracji w europejski krajo- braz biblioteczny i co nie mniej ważne, prezentowania ich publiczności” (Senarclens de, 2020). Przemieszczone, zachowane i zapomniane druki z nieistniejących już bibliotek pałaców arystokracji i dworów niemieckiej szlachty są potwierdzeniem wielowiekowej obecności ich właścicieli na ziemi śląskiej, ich bogatej historii i kultury, a także zasług dla rozwoju tej krainy. Powinny być objęte kompleksowymi i wieloaspektowymi badaniami bibliologicznymi i archiwalnymi przez zespół w międzynarodowym składzie z Niemiec, Czech, Polski i Rosji.

Bibliografia

Brakelmann, G. (2012). Peter Yorck von Wartenburg 1904-1944. Eine Biographie. Mün- chen: C.H. Beck Verlag.

Czarna, A., tekst, Możnystan, E., fot. (2019, 1 września). Zaniedbana piękność z Bożko- wa. Świdnicki Portal Historyczny. Pobrane 20 stycznia 2021, z http://historia-swid- nica.pl/zaniedbana-pieknosc-z-bozkowa/

Deym Franz Graf von Střítež of (1957). In: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL) Bd. 1. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften, s. 182.

Ferdinand von Harrach. (2021, 3 Januar). In: Wikipedia. Die freie Enzyklopädie. Abgeru- fen am 20. Januar 2021, von https://de.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_von_Harrach

Fikus, S. (2010). Niepokorni z Krzyżowej. Opole: Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej.

Firszt, S. (2002). Losy zbiorów, kolekcji i muzealiów jeleniogórskich w latach 1939–1957. Rocznik Jeleniogórski, 34, 125-146.

Fischer, H. (1999). „Preussen ist mir jetzt, was Athen und Sparta ...”. Unbekannte Briefe Georg Wilhelm von Raumers an Leopold von Ledebur nebst Konzepten und Abschri- ften des Empfängers. Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands, 45, 209-269.

Helmut James von Moltke (1907-1945). Kreisau-Initiative e. V. Abgerufen am 24. Febru- ar 2021, von https://www.kreisau.de/kreisau/kreisauer-kreis/mitglieder/helmuth- james-von-moltke/

Hoyos-Sprinzenstein, Rudolf Gf. von (1821-1896), Schriftsteller (k.d.). In: Österreichi- sches Biographisches Lexikon. Austrian Centre for Digital Humanities and Cultural Artykuły 115

Heritage. Abgerufen am 24. Februar 2021, von https://www.biographien.ac.at/oebl/ oebl_H/Hoyos-Sprinzenstein_Rudolf_1821_1896.xml

Hölter, A.H., Ferstl, P., Schmidt, T. (2020). Traces of a Bibliophile Romantic Book Collec- tion in Polish Libraries. The Dispersion of Ludwig Tieck’s Library and of the Klein Oels Manor Library. Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, 14(4), 675-696.

Idzikowska, B. (2011). Wysadzana monetami i medalami misa chrzcielna rodu von Magnis z Eckersdorfu (Bożkowa). Wiadomości Numizmatyczne, 55(1-2), 1-97. Pobrane 20 stycznia 2020, z http://journals.pan.pl/dlibra/publication/108124/edition/93776/content

Jabłko, L., Tyrna-Danielczyk, E. (2019). Eklibris w starym druku. Ze zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Katowice: Biblioteka Śląska.

Krane A. (1901-1904). Wappen- und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Obe- rlausitz) landgesessenen Adels. Goerlitz: Druck und Verlag von C. A. Starke. Abge- rufen am 24. Februar 2021, von https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/13139/ edition/11844/content

Kuzio-Podrucki, A. (2007). Schaffgotschowie. Zmienne losy śląskiej arystokracji. Bytom: Oficyna MONOS Krzysztof Kudlek.

Kuzio-Podrucki, A. (b.d.). Arystokracja. W: Śląska szlachta i arystokracja. Silesian gentry and aristocracy. Pobrane 20 stycznia 2020, z http://www.arekkp.pl/arystokracja.html

Luboš, A. (bearb.) (1994). Straznice [Straßnitz] Schloßbibliothek. Abgerufen am 24. Fe- bruar 2021, von https://fabian.sub.uni-goettingen.de/fabian?Straznice

Łuczyński, R.M. (2010). Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991. Wrocław: Wydawnictwo ATUT.

Łuczyński, R.M. (2007). Rezydencje magnackie w Kotlinie Jeleniogórskiej w XIX wieku. Wrocław: Wydawnictwo ATUT.

Łuczyński, R.M. (2008). Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”.

Mašek, P., hrsg. (1997). Handbuch deutscher historischer Buchbestände in Europa. Bd.2. Tschechische Republik Schloßbiblioteken unter Verwaltung des Nationalmuseums in Prag. Hildesheim: Olms Verlag.

Mencwel, M. (2010). ,,Hier wohnt an allen Ecken Kunst und Werth und Seltenheit“ Hans Anton von Schaffgotsch (1675-1742) als Sammler. In: J. Bahlcke, J., U. Schmilewski, T. Wünsch (hrsg.), Das Haus Schaffgotsch. Konfession, Politik und Gedächtnis eines schlesischen Adelsgeschlechtes vom Mittelalter bis zur Moderne (ss. 291-306). Würz- burg: Bergstadtverlag Wilhelm Gottlieb Korn.

Molino von Kluck. In: Wikipedia. Die freie Enzyklopädie. Abgerufen am 24. Februar 2021, von https://de.wikipedia.org/wiki/Molino_von_Kluck 116 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Najstarsze arboretum w Polsce. (2017). Instytut Dziedzictwa Narodowego. Pobrane 20 stycznia 2021, z https://edd.nid.pl/wydarzenia/najstarsze-arboretum-w-polsce/

Niemodlin (Falkenberg) – zamek uratowany. (2017, 22 grudnia). W: Hanys w podróżach. Pobrane 20 stycznia 2021, z https://hanyswpodrozach.blogspot.com/2017/12/niemodlin-falkenberg-zamek-uratowany.html

Nowicki, R. (2005). Zabezpieczanie księgozbiorów po II wojnie światowej w Polsce. Napis, 11, 277-287. https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/ edition/56550?id=56550

Nowicki, R. (2014). Księgozbiory zabezpieczone w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie. W: S. Wojnarowicz, B. Kasperek (red.), Biblioteka w czasie, czas w bibliotece: materiały konferencyjne, Lublin 25–26 września 2014 (t. 1: Przez dzieje ku współczesności, s. 187-203). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Panowie Niemodlina. (b.d.). Zamek w Niemodlinie. Pobrane 20 stycznia 2021, z http:// niemodlinzamek.pl/historia/panowie-niemodlina

Paszkowska, A. (2007). Zamek w Niemodlinie: dzieje i architektura. Niemodlin: Niemo- dlińskie Towarzystwo Regionalne.

Pawłowicz, W. (2018). Z księgozbioru Schaffgotschów w Bibliotece Śląskiej. Stare druki, Książnica Śląska, 30, 32-65.

Podgórki (województwo dolnośląskie). (2020, 16 lipca). W: Wikipedia. Wolna encyklopedia. Pobrane 20 stycznia 2021, z https://pl.wikipedia.org/wiki/Podgórki_ (województwo_dolnośląskie)

Praschma, H., hrsg. (1929). Geschichte der Herrschaft Falkenberg in Oberschlesien. Fal- kenberg O/Sch. http://www.sbc.org.pl/Content/77649/Geschichte%20der%20Her- rschaft%20falkenberg%20in%20oberschlesien.pdf

Ptaszyński, J. (2009). Zbiory Schaffgotschów. Jelenia Góra-Cieplice: Wydawnictwo Poli- grafia Ad Rem.

Ruchniewicz, M., Wiszewski, P. (2015). Życie w dolinach. Dzieje Świerzawy i okolic. Wro- cław: Ebooki.com.pl.

Schlossinventar. Beglaubigte Abschrift. Abschätzung des gesammten Inventares des dem Herrn Grafen Anton von Magnis gehörigen Schlosses Eckersdorf Kreis Neurode in Schlesien. Ausgeführt von den gerichtlich vereideten Sachverständigen Max Altmann zu Breslau und August Amsel zu Neurode (1906/1907), mps, s. 41–120. Archiwum Państwowe we Wrocławiu, sygn. 10.087

Sękowski, R. (2006). Historyczne biblioteki na Opolszczyźnie. Pomagamy sobie w pracy. Opolski kwartalnik informacyjno-metodyczny, 50(3), 56-80. Artykuły 117

Senarclens de, V. (2020). Verlegt, verwahrt und vergessen. Die Bücher aus den ehemaligen deut-schen Bibliotheken in Polen. Merkur. Deutsche Zeitschrift für europäisches Denken, 857. https://www.merkur-zeitschrift.de/2020/09/25/verlegt-verwahrt-und- vergessen-die-buecher-aus-den-ehemaligen-deutschen-bi-bliotheken-in-polen/

Siebelt, A. (2009). Biblioteka hrabiowskiego rodu Schaffgotschów. Historia Biblioteki do 1914. Jelenia Góra-Cieplice: Wyd. Poligrafia Ad Rem.

Stein, F. (1984). Chronik Ullersdorf an der Biele, Grafschaft Glatz. Schwerte: Selbstverl.

Vogelsang, T. (1980). Kluck Alexander von. In: Neue Deutsche Biographie. [Bd.] 12 131. Abgerufen am 24. Februar 2021, von https://www.deutsche-biographie.de/ pnd116235489.html#ndbcontent

Wartenburg, Paul Graf Yorck von. (k.d.). Stiftung Deutsches Zentrum Kulturgutverluste. Abgerufen am 24. September 2020, von http://www.lostart.de/Webs/DE/Datenbank/ MeldungVerlust.html?cms_param=menu%3Dinfo%26INST_ID%3D5622#id83554

Wolbe, E. (1917). Alexander von Kluck. Ein Lebensbild. Berlin: Springer Verlag.

Zezula, B. (2007). Rękopisy Georga Wilhelma von Raumera w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 88, 355-376.

Zezula, B. (2012) Z dolnośląskich Cieplic do Lublina. W: A. Dymmel, B. Rejakowa (red.), Kultura historia książka. Zbiór studiów (s. 271-272). Lublin: Wyd. UMCS.

Barbara Zezula Noble families from Silesia and their book collections based on selected German- language books from the 19th and first half of the 20th century held at the University Library of the John Paul II Catholic University of Lublin Abstract

Selection work carried out at the University Library of the John Paul II Catholic University of Lublin revealed many different ownership marks on German-language prints published in the 19th and early 20th century, brought from Silesia to Lublin in 1946-1956. Bookplates and seals confirmed some of the prints come from the German nobility family libraries that had lived in Silesia for centuries. A search for information about the original book owners and sources of small book collections was conducted. However, it revealed a lack of documented data and scientific studies. It is necessary to consider appointing an interdisciplinary and international team that will undertake a comprehensive study of Silesian prints’ history as the region’s German cultural heritage.

Keywords: Silesian nobility, ownership marks on books, nobility family libraries, German- languages prints in 19.th century, German prints until 1945, University Library of Catholic University of Lublin 118 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Barbara Zezula Szlacheckie rody ze Śląska i ich księgozbiory przedstawione na podstawie wybranych niemieckojęzycznych książek z XIX i pierwszej połowy XX wieku przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie

Streszczenie

Prace selekcyjne prowadzone w magazynach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w Lublinie ujawniły wiele różnych znaków własnościowych na niemieckojęzycznych drukach wydanych w XIX i na początku XX w., przywiezionych ze Śląska do Lublina w latach 1946–1956. Ekslibrisy i pieczęcie potwierdziły ich pochodzenie z bibliotek rodowych niemieckiej szlachty osiadłej od wieków na ziemi śląskiej. Są nimi oznaczone przeważnie pojedyncze druki. Zaprezentowane zostały losy pałaców, ich właścicieli i zbiorów bibliotecznych, jeśli było to możliwe. Poszukiwania informacji o pierwotnych właścicielach książek i zasobach niewielkich księgozbiorów ujawniły brak udokumentowanych danych i naukowych opracowań. Mimo poważnych przeszkód, wynikających z ogromnego rozproszenia książek w bibliotekach i materiałów w archiwach, braku dawnych katalogów, inwentarzy i kartotek proweniencyjnych należy rozważyć powołanie interdyscyplinarnego zespołu o międzynarodowym składzie do kompleksowego opracowania historii śląskich druków jako niemieckiego dziedzictwa kulturowego tego regionu.

Słowa kluczowe: szlachta śląska, proweniencje, księgozbiory rodowe, druki niemieckie XIX w., druki niemieckie do 1945 r., Biblioteka Uniwersytecka KUL Recenzje i omówienia Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 120-124

Ks. Henryk Olszar1

Głosy z „Ostatniego kręgu”. Korespondencja z Konzentrationslager Auschwitz Józefa Kreta i Zofii Hoszowskiej-Kretowej/ oprac. Krysty- na Heska-Kwaśniewicz i Lucyna Sadzikowska. – Katowice: Studio NOA Ireneusz Olsza, 2020. – 201 s., 2 nlb., – ISBN 978-83-66055-16-2

1 Na jednej z interdyscyplinarnych konferencji, zorganizowanej w latach 90. XX w., wywiązała się burzliwa dyskusja między historykami a literaturo- znawcami i językoznawcami dotycząca charakteru wykorzystywanych przez te nauki źródeł. Poloniści nie godzili się na bezwarunkowe traktowanie tek- stów literackich bądź też takich, na które silnie wpływa określona konwencja gatunkowa, ukształtowana na przykład przez retorykę, jako źródeł w pełni obiektywnych i wiarygodnie odzwierciedlających fakty, bądź określone poglądy. Trudno wyobrazić sobie nowoczesne studia nad historią stosunków międzyludzkich, obyczajów, mentalności czy też chociażby nad traumatycz- nymi przeżyciami obozowymi bez odwołania się do podstawowego materiału, jakim jest korespondencja. W badaniach historycznych nie można pominąć korespondencji prywatnej, która daje wiedzę o ludzkiej psychice, namiętno- ściach i poglądach. Jednak korzystanie z listów nakłada na badacza wiele ograniczeń, wynikających z odpowiedniej interpretacji zawartego w korespondencji materiału. Musi on bowiem stale pamiętać, że list jest źródłem silnie subiektywnym, a zawarte w nim opinie i poglądy, choć cenne z punktu widzenia obyczajowości i mentalności, nie muszą odpowiadać prawdzie historycznej. Prywatność, intymność, emocje zamknięte w listach dostarczają nam z jednej strony jedynego w swoim rodzaju materiału badawczego, z drugiej strony mogą prowadzić do błędnej interpretacji i wyciągania zbyt daleko idą- cych wniosków. Polemizowanie z tymi konkluzjami wydaje się z pozoru bez- zasadne, a historyk, który dostrzega subiektywizm obecny w epistolografii, niejednokrotnie silnie modyfikujący obraz prezentowanego świata, winien znaleźć zrozumienie u polonisty. Jednak powyższe stwierdzenia rodzą też pewne niebezpieczeństwo. Warto zadać pytanie o to, na ile zawarte w listach treści są rzeczywistym przejawem subiektywizmu, indywidualnego spojrzenia korespondenta, na ile oddają jego rzeczywiste przeżycia, uczucia i poglądy?

1 Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Recenzje i omówienia 121

Przed podobnym dylematem stajemy, czytając nieznaną i niedostępną dla badaczy korespondencję Józefa Kreta i Zofii Hoszowskiej-Kretowej, przechowywaną w zbiorach prywatnych za granicą. Listy obozowe Józefa Kreta i jego żony, Zofii Hoszowskiej, mają szczególną wymowę. Wynika ona z bardzo dramatycznych losów Józefa Kreta oraz niezwykłej jego osobo- wości i wrażliwości jego małżonki Zofii. Listy te ukazują nam niedostrze- galny aspekt funkcjonowania systemu obozowego. Zamknięcie Józefa Kreta w obozie koncentracyjnym w Auschwitz rzutowało na życie wielu jego krewnych, na ich sytuację materialną i zamieniło ich los w psychiczne piekło, wokół którego rodziło się pytanie: Czy aby nie będzie to już ostatni list z obozu? Józef Kret (1895–1982) był pedagogiem, harcerzem, współtwórcą Uni- wersytetów Ludowych w Polsce, pisarzem i społecznikiem. Obdarzony wieloma zaletami charakteru i umysłu, silny psychicznie, wybitnie inteligentny, o niebywałych zdolnościach językowych, z niewątpliwym talentem narra- cyjnym, zasłynął z przepięknych gawęd wygłaszanych przy harcerskich ogniskach i z tego, że polskie harcerstwo „wyprowadził na wieś”, wciągnął młodzież wiejską w ten najpiękniejszy ruch ideowy, uczący „braterstwa i służby”. W Drugiej Rzeczypospolitej był nazywany „Korczakiem wsi polskiej”. Pochodził z obecnego rzeszowskiego Staromieścia. Jego żołnierska tułaczka w czasie Wielkiej Wojny prowadziła przez Węgry, Austrię i Rosję. Po napaści Czechów na Polskę bronił Śląska Cieszyńskiego. W 1925 r. zakoń- czył studia w Uniwersytecie Jagiellońskim i związał się pracą z Gimnazjum imienia Jana III Sobieskiego w Krakowie. Współpracował ze śląskim har- cerstwem, spotkał tu wielu niezwykłych ludzi i zawierał liczne wierne przy- jaźnie. W Katowicach poznał Zofię Hoszowską (1908–1983), absolwentkę Uniwersytetu Jagiellońskiego, nauczycielkę w szkołach podstawowych w katowickim Załężu, hufcową Hufca Katowice, komendantkę Żeńskiej Chorągwi Śląskiej ZHP, bliską współpracownicę wojewody Michała Grażyń- skiego. Ślub pięknej harcerskiej pary odbył się w 1936 r., a w 1938 r. przy- szła na świat ich jedyna ukochana córka – Barbara. Rodzina zamieszkała w Górkach Wielkich, gdzie Kret prowadził Uniwersytet Ludowy. Ten dobry, twórczy i szczęśliwy czas dla Kretów skończył się z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej. Okupację niemiecką przeżywali oni w Staromieściu. Józef Kret nawiązał kontakt z krakowskimi Szarymi Szeregami. Po wpadce łącz- nika, został aresztowany 2 maja 1941 r., poddany brutalnemu śledztwu na Zamku w Rzeszowie, ożył po przeniesieniu do kostnicy. Osadzony w kra- kowskim więzieniu na Montelupich został następnie przetransportowany do niemieckiego lagru w Auschwitz. Był to najtragiczniejszy, ale też najbardziej heroiczny okres w życiu Józefa, a dla Zofii i Basi nastał czas tułaczki między Staromieściem a Krakowem. W obozie Kret znalazł się w kompanii karnej – narastało w nim wówczas załamanie psychiczne. Wtedy z pomocą przyszła mu działaczka harcerska Maria Górecka, zwana „Mateczką Brze- 122 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 ską”, która w styczniu 1943 r. – w czasie pracy kompanii karnej poza obozem – doprowadziła do jego spotkania z żona Zofią, co w warunkach lagrowych wydawało się zupełnie niemożliwe. Spotkanie odbyło się dzięki przekupie- niu wyjątkowo „ludzkiego” strażnika, który suto obdarowany wybornymi wędlinami przymknął oczy na to, że więzień na chwilę zniknął. Spotkanie to wyrwało Józefa Kreta z poczucia izolacji. Autor Ostatniego kręgu przeżył Oświęcim. 20 maja 1945 r. doszedł do Staromieścia. Po wojnie Józef Kret dwukrotnie powracał do obozu w Auschwitz, z całym swoim cierpieniem i dręczącym koszmarem. Raz w sensie dosłownym – we wrześniu 1956 r., gdy zaproponowano mu pracę w dziale naukowo-badawczym w Muzeum Auschwitz-Birkenau, raz w sensie przenośnym – w październiku 1964 r. wśród świadków podczas procesu zbrodniczej załogi SS z Auschwitz we Frankfurcie nad Menem. Ktoś wtedy zauważył, że „stanął przed sądem siwowłosy człowiek”, w którego głosie nie zabrzmiała „ani jedna nuta niena- wiści”. Taki był i taki pozostał Józef Kret – człowiek „bez cienia nienawiści”. Cudownym zbiegiem okoliczności zachowała się prawie pełna korespondencja obozowa Józefa Kreta z żoną Zofią, tworząca niezwykłą opo- wieść o pięknej miłości małżeńskiej – takiej, która jest cierpliwa, nie unosi się gniewem i nie szuka swego (zob. 1 Kor 13, 4-5) – stanowiąca cenny dokument życia obozowego oraz postawy harcerskiej w sytuacji „ostatniego kręgu” piekła, opisanego przez Dantego Alighieri. Przechowywana przez córkę, psychiatrę Barbarę Schultheis-Kret mieszkającą w Szwajcarii, stanowi zjawisko wyjątkowe w całym bogactwie dokumentów lagrowych, ponieważ układa się w przejmujący dialog, w którym Józef Kret pisze „zza kolczastych drutów” pod czujnym okiem lagrowego cenzora, zaś Zofia Hoszowska – wprawdzie na „wolności okupacyjnej” świadoma sytuacji, że pewne treści musi zaszyfrować – sama dla siebie staje się cenzorem. „List jest zawsze spleciony z życiem” (Anna Pekaniec), bo jedno z małżonków opisuje rzeczywistość obozową, drugie wsi pod Rzeszowem. Nie jest to pełny obraz życia w czasie okupacji. Ale, kreśląc te listy pełne powściągliwych i zakamuflowanych informacji, Kretowie odsłaniają rzeczywistość bolesną. Jej rytm wyznaczały lęk więźnia przed jesienną pluchą i zimowym chłodem oraz radość rolników z letnich zbiorów płodów na polu i owoców w sadzie. Listy małżeństwa Kretów były pisane od września 1941 do końca jesieni 1944 r. Józef pisał po niemiecku, Zofia zaś korzystała z usług tłu- maczek – „łańcucha ludzi dobrej woli”. Jednak część korespondencji jest nieznana, gdyż dochodziła tylko do końca lipca 1944 r., następnie poczta przestała działać. Front zbliżył się do Rzeszowa. Na pierwszy rzut oka listy wydają się lakoniczne, nawet zdawkowe, ściśle takie, na jakie pozwalały obozowy reżim i cenzura. Trzeba się głębiej wczytać w ich treść, by dostrzec więcej: zrozumieć tajne szyfry, nie tylko czuły język rodzinny, ale też to, co więzień chciał przed cenzorem ukryć, a bliskim przekazać, nawet wię- cej, niż zostało napisane. Wyobraźni i inteligencji ani Józefowi, ani Zofii Recenzje i omówienia 123 nie brakowało. Dla przykładu Jan Pierzchała ze Śródmieścia w listach oznaczał Amerykę, Rosjanka lub Ukrainka Pelagia – Związek Radziecki, a Laurie – Francję. W listach zwraca uwagę formuła – swoiste memento – „więzień ochronny”, co w przypadku Józefa Kreta oznaczało więźnia poli- tycznego. Pojawia się też określenie „cenzura żąda” – groźny sygnał, że listy są czytane przez osoby trzecie, albo „otrzymałem tylko połowę z nich” – kolejny sygnał, że zabrano zawartość paczki. Od pierwszego listu Józefa Kreta, zaczynającego się od słów: „Jestem w Auschwitz”, do ostatniego można wyróżnić wyraźnie obecność stałych wątków – słów troski i miło- ści, pojawia się motyw zawierzenia Najwyższemu, zapewnienie o modli- twie („zawsze się modlę”) i wyznania typu: „Jestem również pełen wiary, że Bóg pozwoli nam zobaczyć się w niedalekiej przyszłości”. W listach Zofii Hoszowskiej mowa jest o pasterce w 1942 r., o całkowitym zawierzeniu Bożemu miłosierdziu, o wzruszających modlitwach Basi, jej tęsknocie za ojcem i zapewnieniach miłości do niego. Najwięcej jednak w korespondencji Józefa jest informacji na temat codzienności, odebranych listach i paczkach. W listach Zofii dużo jest o sprawach rodzinnych i gospodar- czych. Ponadto umiejętnie podsycała w mężu-więźniu wolę przetrwania, budziła optymizm. Czasem dławiła swoją rozpacz: „Gdybyś tu był (…)!”. W jej korespondencji charakterystyczna dla epistolografii przestrzeń rów- nowagi między „ty i ja” zostaje „zaburzona” na rzecz „ty”, które staje się ważniejsze niż „ja”. „Ja” jest gotowe oddać życie za „ty”. W ich listowych wyznaniach jest pragnienie dotknięcia drugiej osoby, poczucia fizycznej bliskości. Józef współodczuwa z osamotnioną żoną. W listach pojawia się też Kretowy optymizm, gdy używa na przykład zwrotu „Sursum Corda”, określającego miarę szczęścia. W tych okropnych czasach małżonkowie wlewali w siebie nawzajem nadzieję i budzili siły do dalszego życia. I tak pięknie pisali do siebie o przyszłości: „Przecież przyjdzie taki dzień, że obudzimy się i wszystko złe będzie za nami i będziemy mogli robić plany i zakasać rękawy do istotnej roboty” (list Zofii z 27 lipca 1943 roku). Żyjemy w czasach zanikania pięknej sztuki epistolografii, ale też coraz bardziej cenimy sobie „dokumenty przestrzeni prywatnej”, z których list jest jednym z najważniejszych. Podstawę tekstową edycji zespołu 49 listów Józefa Kreta – do żony Zofii (44 listy) i jej brata Adama Hoszowskiego (pięć listów) oraz 17 listów Zofii do uwięzionego męża (w tym jeden list do Bronki z Zatoru) – stanowią uporządkowane chronologicznie autografy. Zapewne listów było więcej, ale część z nich przepadła bezpowrotnie w czasie przechodzenia frontu. Te, które zachowały się do 2020 r., świadczą o szacunku, jakim członko- wie rodziny darzą pamiątkę po przodkach, a także o wartości, jakie mają dla nich listy wysłane przez Józefa Kreta z Konzentrationslager Auschwitz oraz jego małżonki, adresowane do męża osadzonego w niemieckim obozie. Cała spuścizna epistolograficzna, w której uwypuklona została dramaturgia wojny i tragedia osobista konkretnego człowieka, przetrwała w dobrym stanie. 124 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Omawiany zespół listów jest spory. W sumie to fascynująca kronika lub dziennik zmagań jednostki z wyrokami historii. Zastosowanie w opracowaniu kompozycji chronologicznej pozwoliło edytorkom na precyzyjne przedstawienie linearności fragmentu bibliografii głównego bohatera, jego inter- lokutorki i najbliższej rodziny. Taki układ umożliwia czytelnikowi odkrycie wszelkich niuansów związanych z nasilającą się tęsknotą, aurą smutku i niesprawiedliwości, miłością rodzicielską i małżeńską, niezachwianą wiarą w miłosierdzie Boże oraz specyfiką więzi małżonków i ojca z córką. Warto zauważyć, że listy Kretów nigdy wcześniej nie zostały opublikowane. Ich dramatyczny los pod wieloma względami jest ilustracją prze- żyć wojennych wielu polskich rodzin. Potwierdzenie tej tezy znajdujemy w korespondencji Józefa Pukowca, sługi Bożego (błogosławionego) księdza Jana Machy czy Gustawa Morcinka. Józef i Zofia Kretowie postrzegali swe listy jako działanie. Dzięki nim wytworzyli atmosferę bliskości, zrozumienia potrzeb i wspólnoty serc. W korespondencji, którą pozostawili dla potom- nych jako świadectwo, nie ma mentorskiego tonu, choć często padają pytania o „fragmenty życia” i „akt życia”. Nawet druty kolczaste obozu nie zatrzy- mały tego nieustannego dialogu toczącego się między nadawcą i odbiorcą. Mam nadzieję, że dzieło Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz i Lucyny Sadzi- kowskiej, w dodatku kompetentnie przetłumaczone i naukowo opracowane, stanie się tworzywem badań dla naukowców różnych specjalności: historyków, socjologów, psychologów czy znawców epistolografii. Rodzi się tu również postulat na przyszłość, aby badając ludzkie uczucia w czasach Apokalipsy, nie zasklepiali się oni w swoich dyscyplinach, doceniając przy- datność innych niż nam bliskie narzędzi badawczych. Dobrze się stało, że nieznana i niedostępna dla badaczy korespondencja obozowa Józefa Kreta i Zofii Hoszowskiej-Kretowej, przechowywana w zbiorach prywatnych za gra- nicą, stanie się tworzywem dla naukowców różnych specjalności. Mam rów- nież nadzieję, że po książkę sięgną „zwykli” czytelnicy, amatorzy historii i ci, których fascynuje ślad kruchego ludzkiego życia „w trybach historii” na tle wielkich konfliktów militarnych i ideologicznych – jak to określiła Joanna Januszewska-Jurkiewicz. Opracowanie to na pewno przyciągnie tych czytel- ników, którzy cenią sobie ponadczasowe wartości i zawsze aktualne ludzkie uczucia, tak przejmująco utrwalone w niepozornej korespondencji, wysłanej z obozu koncentracyjnego „w czasach wielkiej próby człowieczeństwa”. Sprawozdania Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 126-129

Renata Sowada1

XVI FORUM BIBLIOTEKARZY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO - SPRAWOZDANIE

Forum Bibliotekarzy Województwa Śląskiego to konferencja o charakterze międzynarodowym, która odbywa się od 2005 r. Tegoroczne Forum zaplanowano na 27 marca, lecz ze względu na pandemię zmieniono termin oraz formułę spotkania. XVI Forum Bibliotekarzy Województwa Śląskiego na temat „Biblioteka partnerem użytkownika” odbyło się w Częstochowie 20 października 2020 r. – w Międzynarodowym Miesiącu Bibliotek Szkolnych oraz w XI Tygodniu Otwartej Nauki – w formie zdalnej wideokonferencji na platformie Click- -Meeting. W spotkaniu wzięło udział blisko 200 osób. Byli to: bibliotekarze bibliotek szkolnych, pedagogicznych, publicznych, naukowych, dyrektorzy bibliotek, przedstawiciele organów prowadzących szkoły i biblioteki, związ- ków zawodowych, ośrodków doskonalenia nauczycieli. Patronat nad Forum objęli Prezydent Miasta Częstochowy, Rektor Politechniki Częstochowskiej oraz Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Patronat medialny sprawowali: „Głos Nauczycielski”, „Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy”, „Poradnik Bibliotekarza”, Ogólnopolski Portal Bibliotekarski sbp.pl, Sekcja Bibliotek Szkół Wyższych SBP przy ZO w Kato- wicach, „Biblioteka w Szkole”, „Politechnika Częstochowska”, „Gazeta Czę- stochowska”. Konferencja była również wydarzeniem programu eTwinning. Uczestników powitała dr hab. Dagmara Bubel, dyrektor Biblioteki Głównej Politechniki Częstochowskiej. Konferencję otworzył prof. dr hab. inż. Jerzy Wysłocki, prorektor ds. nauki Politechniki Częstochowskiej. Spo- śród zaproszonych gości głos zabrały: Katarzyna Centkowska-Wydmuch, kierownik Referatu Oświaty Urzędu Miasta Częstochowy oraz Jadwiga Aleksandra Rezler, prezes Okręgu Śląskiego Związku Nauczycielstwa Pol- skiego w Katowicach.

1 Sekcja Bibliotekarska ZNP i Oddział TNBSP w Częstochowie. Sprawozdania 127

W związku z Forum przygotowano następujące wystąpienia: •• „Jak czytał Blaise Pascal” – prof. dr hab. Zbigniew Kadłubek (Biblio- teka Śląska), •• „Specjalne działania w Karwinie dla publiczności” – Markéta Kukrechtotová (Biblioteka Regionalna w Karwinie), •• „Wzrost znaczenia Open Access dla artykułów w czasopismach na przykładzie publikacji pracowników i doktorantów Politechniki Często- chowskiej” – Marlena Badora, Michał Jakubowski (Biblioteka Główna Poli- techniki Częstochowskiej), •• „Z książką na walizkach” – Marcela Wierzgoń (Biblioteka Regionalna w Karwinie), •• „Kulturowe uwarunkowania pragmatyki bibliotecznej” – dr Małgo- rzata Gwadera (Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Kato- wicach), •• „Oferta rozwoju zawodowego programu eTwinning” – Monika Regul- ska (Krajowe Biuro eTwinning, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji w Warszawie), •• „Biblioterapia formą promocji czytelnictwa w Publicznej Bibliotece Pedagogicznej RODN „WOM” w Częstochowie” – Katarzyna Kucharzewska (Publiczna Biblioteka Pedagogiczna RODN „WOM” w Częstochowie), •• „Częstochowa i okolice. Literatura regionu na przełomie XX i XXI w.” – prof. dr hab. Elżbieta Hurnik (Instytut Lieraturoznawstwa Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie), •• „E-learning w bibliotece. Z doświadczeń Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach” – dr Anna Marcol (Pedago- giczna Biblioteka Wojewódzka im. J. Lompy w Katowicach), •• „Biblioteki szkolne w dobie pandemii” – dr Renata Sowada, Alina Grabna (Sekcja Bibliotekarska ZNP i Oddział TNBSP w Częstochowie). Podczas Forum podsumowano również następujące konkursy: •• Wojewódzki Konkurs na Plakat „(Nie)zwykła biblioteka” dla Nauczy- cieli Bibliotekarzy, w którym pierwszymi miejscami nagrodzono nauczycieli bibliotekarzy: Alinę Grabną (Zespół Szkół Samochodowych w Częstocho- wie), Izabelę Jurę (Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych im. M. Grzego- rzewskiej w Częstochowie), Barbarę Brewkę (Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bohaterów Westerplatte w Lublińcu), Martę Kaliszuk (Szkoła Podstawowa nr 33 im. M. Kownackiej w Częstochowie) i Katarzynę Paligę (Szkoła Pod- stawowa nr 29 z Oddziałami Sportowymi im. Alfreda Szklarskiego w Dąbro- wie Górniczej) oraz przyznano nagrodę specjalną uczennicy klasy trzeciej Adzie Kulińskiej (Szkoła Podstawowa nr 30 im. por. M. Brzeskiego w Czę- stochowie). W Komisji Konkursowej pracowały: dr hab. Dagmara Bubel, dyrektor Bibioteki Głównej Politechniki Częstochowskiej, przewodnicząca Komisji oraz członkinie dr Katarzyna Zalewska, przewodnicząca Oddziału Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Częstochowie, Anna Hiller i Anna 128 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Dąbrowska, nauczycielki bibliotekarki Publicznej Biblioteki Pedagogicznej Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Częstochowie. Organizatorzy Konkursu to: Sekcja Bibliotekarska przy Oddziale Związku Nauczycielstwa Polskiego w Częstochowie, Biblioteka Główna Politechniki Częstochowskiej oraz Publiczna Biblioteka Pedagogiczna Regionalnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Częstochowie. •• VII Wojewódzki Konkurs Fotograficzny dla Uczniów „Biblioteka w oczach czytelnika” pod patronatem Prezesa Okręgu Śląskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach, który przygotowany został przez Okręgową Sekcję Bibliotekarską ZNP w Katowicach w trzech kategoriach: − w kategorii klasy 3-6 szkół podstawowych przyznano – miejsce pierwsze Mateuszowi Nowakowi z kl. 6B (Szkoła Podstawowa nr 1 im. A. Mickiewicza w Będzinie, op. Karolina Jakóbczyk, Ewa Czubat); wyróżnienie Oliwierowi Maturze z kl. 5B (Szkoła Podstawowa nr 36 im. J. Tuwima w Zabrzu, op. Aleksandra Lisowska); − w kategorii klasy 7-8 szkół podstawowych przyznano miejsce pierwsze Indze Krawczyk z kl. 7A (Szkoła Podstawowa im. K. Maku- szyńskiego w Łojkach, op. Magdalena Tyszko-Warzecha); miejsce drugie Jakubowi Klimczykowi z kl. 7G (Szkoła Podstawowa nr 53 z Oddziałami Integracyjnymi im. M. Skłodowskiej-Curie w Częstocho- wie, op. Miłosława Pasternak, Izabela Sitek i Renata Sowada); miejsce trzecie Wiktorii Smolarskiej z kl. 8 (Szkoła Podstawowa nr 11 im. M. Skłodowskiej-Curie w Tychach, op. Kinga Radzewicz); wyróżnienie Cyprianowi Całusowi z kl. 7G (Szkoła Podstawowa nr 53 z Oddziałami Integracyjnymi im. M. Skłodowskiej-Curie w Częstochowie, op. Miło- sława Pasternak, Izabela Sitek i Renata Sowada); − w kategorii szkół ponadpodstawowych przyznano miejsce pierwsze Klaudiuszowi Kucie z kl. IVA Technikum Samochodowego oraz wyróżnienie Marcinowi Tomalskiemu z kl. IVC Technikum Samo- chodowego (Zespół Szkół Samochodowych w Częstochowie, op. Alina Grabna i Anna Majchrzak). Komisja Konkursowa obradowała w składzie: przewodnicząca Anna Przygodzka, członek Zarządu Oddziału Stowarzyszenia Bibliotekarzy Pol- skich oraz członkowie panie Anna Dąbrowska i Anna Hiller, nauczycielki bibliotekarki Publicznej Biblioteki Pedagogicznej RODN „WOM” w Często- chowie. •• XIV Powiatowy Konkurs na Prezentację Multimedialną „Wszystko o Bibliotece” pod patronatem Prezesa Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Częstochowie, w którym miejsce pierwsze zdobyli uczniowie: Roksana Musiał kl. 8A (Szkoła Podstawowa nr 53 z Oddziałami Integracyj- nymi im. M. Skłodowskiej-Curie w Częstochowie, op. Miłosława Pasternak, Izabela Sitek i Renata Sowada), Mateusz Nowak kl. 6B (Szkoła Podstawowa nr 1 im. A. Mickiewicza w Będzinie, op. Karolina Jakóbczyk, Ewa Czubat), Sprawozdania 129

Igor Równiak kl. IIF TM (Zespół Szkół Samochodowych w Częstochowie, op. Alina Grabna i Anna Majchrzak). Konkurs przygotowała Sekcja Biblio- tekarska przy Oddziale Związku Nauczycielstwa Polskiego w Częstochowie. Komisja Konkursowa pracowała w składzie: przewodnicząca Izabela Bajor oraz członkinie Anna Hiller i Annna Dąbrowska, nauczycielki bibliotekarki Publicznej Biblioteki Pedagogicznej RODN „WOM” w Częstochowie. Organizatorami XVI Forum Bibliotekarzy Województwa Śląskiego w Częstochowie byli: Biblioteka Główna Politechniki Częstochowskiej, Sekcja Bibliotekarska przy Oddziale Związku Nauczycielstwa Polskiego, Oddział Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Oddział Towarzystwa Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich w Częstochowie. XVI Forum odbyło się również dzięki współpracy z Biblioteką Śląską w Katowicach, Biblioteką Regionalną w Karwinie (Republika Czeska), Insty- tutem Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Okręgową Sekcją Bibliotekarską ZNP w Katowicach, Instytutem Literaturoznawstwa Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Czę- stochowie, Biblioteką Publiczną im. dr. W. Biegańskiego w Częstochowie, Publiczną Biblioteką Pedagogiczną RODN „WOM” w Częstochowie oraz Samorządowego Ośrodka Doskonalenia w Częstochowie. Informacje i materiały (prezentacje multimedialne) dostępne są na stronie Forum: http://vforumbibliotekarzy.blogspot.com/ oraz na stronie Urzędu Miasta Częstochowy: http://www.czestochowa.pl/page /7,aktualnosci.html?id=14646.

Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 130-133

Gabriela Rymarczyk1

WYKŁAD PROF. BOŻENY SHALLCROSS „PRZYBYSZE Z ZAŚWIATÓW. NARRACJE Z CHEŁMNA NAD RENEM” (ONLINE)

27 listopada 2020 r. prof. Bożena Shallcross wygłosiła wykład „Przy- bysze z zaświatów. Narracje z Chełmna nad Nerem”. Prelekcja była wpro- wadzeniem do przygotowywanej przez badaczkę monografii poświęconej historii obozu w Chełmnie nad Renem, pierwszego obozu założonego przez nazistowskie władze wyłącznie w celu dokonywania masowych zbrodni. Prof. Bożena Shallcross, kierująca katedrą polonistyki na Wydziale Slawi- stycznym na Uniwersytecie w Chicago, redaktorka „Tekstów Drugich”, jest autorką wielu wybitnych prac o Zagładzie, m.in. Rzeczy i Zagłady (Kraków 2010), do której polscy naukowcy często wracają i cytują. Spotkanie, za pośrednictwem platformy do wideokonferencji, zorga- nizowały redaktorki czasopisma „Narracje o Zagładzie”, które jest beneficjentem ministerialnego programu „Wsparcie dla czasopism naukowych”, dr hab. Marta Tomczok, prof. UŚ (Uniwersytet Śląski) i dr hab. Anita Jarzyna (Uniwersytet Łódzki). W wykładzie, który rozpoczyna cykl spotkań na temat najnowszych, światowych badań prowadzonych w obrębie Zagłady i ludobójstw, udział wzięli przedstawiciele wielu ośrodków naukowych w Polsce, m.in.: dr hab. Alina Molisak z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Jolanta Tam- bor, dr hab. Małgorzata Wójcik-Dudek, prof. dr hab. Elżbieta Dutka, dr hab. Lucyna Sadzikowska oraz prof. dr hab. Aleksander Nawarecki z Uniwersytetu Śląskiego, prof. dr hab. Katarzyna Kuczyńska-Koschany oraz dr Mikołaj Smakowski z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Pozna- niu. W wykładzie wziął udział również prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk, rektor UŚ w latach 2016–2020. Spotkanie otworzyła redaktor naczelna „Narracji o Zagładzie” dr hab. Marta Tomczok, prof. UŚ, odczytując fragment przedmowy do książki Patricka Montaque’a Chełmno. Pierwszy nazistowski obóz zagłady,

1 Niepubliczne Przedszkole Tęcza w Wadowicach. Sprawozdania 131 pierwszego, opartego na rzetelnych badaniach archiwalnych opracowania dotyczącego obozu śmierci w Chełmnie (Kulmhof), lagru, który stał się pro- totypem dla Auschwitz i Treblinki. Prof. Bożena Shallcross, witając się z zebranymi, wyznała, że w przygotowywanej książce brakuje jeszcze ostatniego rozdziału, który będzie miał charakter teoretyczny. Wykład został podzielony na dwie części. Pierwsza trak- towała o miejscu, jakim był Kulmhof. Mottem do tego fragmentu rozważań uczyniono słowa: „Nie było nas, był las, nie będzie nas, będzie las”. W drugiej części uwaga zebranych została skoncentrowana wokół tematyki świadka, sposobów narracji jako taktykach wyrażania pewnej subiektywności. Prelegentka podkreśliła, że zanim miejscowość o nazwie Chełmno stała się pierwszym obozem śmierci, powstałym jeszcze przed konferen- cją w Wannsee, podczas której omawiano organizację i kwestię wdrożenia „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej, wspomniano ją już w Bulli gnieźnieńskiej (Bulla Ex commisso nobis a Deo). Historia pisana tego miejsca zaczęła się zatem w dokumencie sporządzonym przez papieża Innocen- tego II wydanym 7 lipca 1136 r. w Pizie. Osiem wieków później Chełmno przyłączono do Trzeciej Rzeszy. Rzeka Ner, płynąca nieopodal miejscowości, w latach 40. minionego wieku nio- sła w swym nurcie ludzkie popioły, a rosnący w pobliżu Chełmna las rzu- chowski osłaniał masowe morderstwo przed wzrokiem tamtejszej ludności. Współcześnie przestrzeń lasu zasłania i oddziela groby od szosy, stano- wiąc element topografii, który nie uległ zasadniczej zmianie, choć drzewa urosły i zmieniło się poszycie. Lasy stanowią sprzeczny wewnętrznie topos ukrycia, pościgu i zabijania Żydów. Jako miejsce postwzniosłościowe, które mogło być ustronną polaną, a jest nekropolią przeciętą długimi prostokątami o obrzeżach z ciosanego kamienia, współtworzy ono nowy rodzaj cmentarzyska. Połowa XX w. pozostawiła po sobie liczne miejsca pochówku ciał zagazowanych, spalonych, a także zmielonych – jak w przypadku Kulmhofu – specjalną maszyną i usypanych w kształcie prostokąta. Cmentarzysko na polanie lasu rzuchowskiego nie stanowi dowodu materialnej spuścizny pewnej formacji kulturowej, której zasadą było utrwalanie pamięci po przodkach, lecz jest atawistyczną fazą totalitaryzmu, po której nie miało być materialnych śladów. Ten ślad jednak pozostał. Wska- zuje na to trawa, która, wychodząc na powierzchnię, jest śladem śladu. Do niedawna zagarniała teren całej polany i definiowała ją inwazyjnie. Do czasu remontu leśnego cmentarzyska skomplikowana ekologia tego miejsca Zagłady, zwłaszcza grobów porośniętych koszoną od czasu do czasu trawą, posiadała wyjątkowo oddziaływującą, a w pewnych reprezentacjach, mocno eksponowaną obecność. Można uznać trawę z Chełmna i konary drzew za przedłużenie i manifestację materialnej pośmiertności ofiar. Pre- legentka zwróciła uwagę, że w opisywanym miejscu funkcjonuje pejzaż dźwiękowy, choć niezbyt specjalnie urozmaicony, jednakże istnieje. Współ- 132 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 tworzy go szum drzew, śpiew ptaków, wytłumione odgłosy życia, czasem odgłosy żniw. Podążając za Walterem Benjaminem, wypada uznać wszelkie odgłosy, nie tylko przyrody – niemej przyrody – za część lamentu, paradoksalnie zawartego w tamtym pejzażu, który należy chronić przed kolejnymi ingerencjami człowieka. W drugiej części wystąpienia prelegentka podjęła problem związany z etycznym zagadnieniem: jak to jest być ocaloną istotą ludzką i jak to jest posiadać subiektywność w miejscu, w którym nie ma dla niej miejsca. Zadała pytanie o to, co oznacza być abstrakcyjną ofiarą Holokaustu. Podjęła próbę odczytania w świadectwach obecności subiektywności u trzech ocalałych świadków, którymi byli Szlama Ber Winer (nie przeżył wojny, gdyż zmarł 10 kwietnia 1942 r. w Bełżcu, ale zdążył złożyć zeznanie, tuż po ucieczce z obozu w Chełmnie 19 stycznia 1940 r.), Mordechaj (Michał) Podchlebnik i Szymon Zanger Srebrnik. Zaledwie siedmiu więźniów w obozie w Kulm- hof uniknęło tego pośmiertnego losu, o jakim podczas wykładu badaczka wspomniała. Prof. B. Shallcross poddała analizie świadectwa, poszukując w nich śladów odrębności i tożsamości, cech charakterystycznych i indy- widualnych. Głos Szlama Ber Winera to głos naocznego świadka, który podjął się misji ostrzegawczej. Przeciwstawił się nakazowi milczenia. Liczył wrzucane, jeszcze ciepłe, ciała do grobu i modlił się. Odrażająca fizjologia śmierci przez zagazowanie i zwrócenie się do Boga, by zapewnić ofiarom spokój wieczny, demonstrują splot dwóch wymiarów jego świadomości: biologicznego i teologicznego. Winer nazwał się przybyszem z zaświatów, co spowodowało, że musiał przekonać słuchających zeznania o swojej poczy- talności umysłowej. Dla Mordechaja Podchlebnika zapomnienie było działaniem terapeu- tycznym, odczuwanym jako akt łaski. Pamięć jest czymś toksycznym, powoli zabijającą hydrą. Składając zeznania w Polsce, Niemczech i Izraelu, Pod- chlebnik spełnił swój obowiązek świadka. Proces wewnętrznego obumiera- nia jego pamięci i oczyszczania świadomości z traumy nie był pasywnym osiąganiem wewnętrznej równowagi pod wpływem czasu, ale świadomie zaakceptowaną ceną za wyciszenie i normalność życia po śmierci. Podcheb- nik świadomie należy do tej grupy ocalonych, którzy uważają, że akt świa- dectwa jest imperatywem i w imię tego imperatywu spotykają się w szko- łach i synagogach, by opowiadać o swoich doświadczeniach. Szymon Zanger Srebrnik został w Shoah, filmie dokumentalnym Clau- de’a Lanzmanna z 1985 r., przedstawiony jako jedenastoletni chłopiec, który, pływając łódką po Nerze, śpiewa. W drugiej scenie performansu idzie po kamiennym obmurowaniu jednego ze środkowych grobów w obozie. Prawdopodobnie nie chce deptać ziemi zmieszanej z prochami ofiar, nie chce deptać trawy wyrastającej z ich prochów. Wyraża tym gestem szacunek i współczucie. Prelegenta podzieliła się swoim przypuszczeniem, że reżyser przemienił świadka w aktora. Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 133

Seminarium stanowiło okazję do zaprezentowania namysłu prof. Bożeny Shallcross nad zagadnieniem narracji z obozu w Chełmnie, w któ- rym uśmiercono ponad 170 tysięcy ludzi. Prezentacja dostarczyła inte- resujących tematów do wielokierunkowej dyskusji nad pozycją świadka, mówiącego za zmarłych, świadka, który jest niechętny zaświadczać lub tego, odczuwającego przymus mówienia jako zobowiązanie wobec tych, którzy nie ocaleli, o kulturowym i religijnym nakazie pamiętania, o zapo- mnieniu, które jest łaską, historii eksterminacji nietoperzy, a także o oca- lonym, który nie ocalał. Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020, s. 134-139

Natalie Grochowicki1

XIV OGÓLNOPOLSKA STUDENCKO-DOKTORANCKA KONFERENCJA KÓŁ NAUKOWYCH „ŚWIAT DANYCH: SŁOWO - OBRAZ - DOSTĘP” 16 GRUDNIA, 2020 R.

1 16 grudnia 2020 r. na platformie MS Teams odbyła się XIV Ogól- nopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Kół Naukowych pt. „Świat danych: słowo – obraz – dostęp”. Wydarzenie zorganizowało Koło Naukowe Infologów działające przy Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Ślą- skiego w Katowicach. Spotkanie rozpoczął Karol Makles, dyrektor kierun- ków architektura informacji, informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, (Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach). W zebraniu brali udział uczestnicy z 28 placówek obejmujących instytuty naukowe, biblioteki akademickie, biblioteki publiczne, szkoły oraz muzea2. Wystę- powało siedemnastu prelegentów. W trakcie wystąpień poruszano zagad-

1 Studentka Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. 2 Biblioteka Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN w Warszawie, Biblioteka Główna Po- litechniki Warszawskiej, Biblioteka Politechniki Poznańskiej, Biblioteka Ośrodka Kultury Austriackiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Wrocławski, Kolegium Doktorskie Wydziału Filologiczne- go, Uniwersytet Wrocławski, Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Biblioteka Politechniki Krakowskiej, Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie, Biblioteka Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Filia nr 13 Biblioteki Publicznej w Częstochowie, Miejska Biblioteka Publiczna w Jastrzębiu Zdroju, Szkoła Podstawowa nr 14 im. Majora Henryka Sucharskiego w Jaworznie, Biblioteka Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Biblioteka Wyższej Szkoły Nauk Stosowanych w Rudzie Śląskiej, Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Powstańców Śląskich w Imielinie, Zespół Szkół Zawodowych Towarzystwa Salezjańskie- go w Oświęcimiu, Biblioteka Muzeum Śląskiego w Katowicach, Biblioteka Główna Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Oddział Biblioteki Śląskiego Uniwersytetu Medycz- nego w Katowicach-Ligocie, Biblioteka Główna Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Biblioteka Prawnicza, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Biuro Ewa- luacji i Obsługi Instytutu Wydziału Teologicznego, Uniwersytet Śląski w Katowicach Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, Biblioteka Politechniki Wrocławskiej Centrum Wiedzy i Informacji Naukowo-Technicznej, Biblioteka Główna Uniwer- sytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Biblioteka Politechniki Śląskiej Filia w Katowicach. Sprawozdania 135 nienia dotyczące m.in. zmian postrzegania dostępu do wiedzy, nadmiaru informacji w nowoczesnym świecie Internetu, wizualizacji danych oraz wir- tualnych redakcji. Omawianą problematykę zaprezentowano w czterech sesjach tematycznych. Pierwszą, o nazwie Użytkownicy informacji wobec wyzwań współcze- sności, moderowała Anna Seweryn (Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach). Natalia Wilczek w referacie pt. Przeciążenie informacją a jej organizacja i selekcja (wybrane aspekty) przedstawiła problemy jakości informacji w codziennym życiu człowieka oraz skutki nadmiaru informacji i braku umiejętności selekcji ogromu danych, które prowadzą do przeciążenia informacją i infodemii. Problematykę tę kontynuowała Dominika Panek (Dział Bibliotek Cen- trum Kultury „Zamek w Toszku”) w prezentacji pt. Rola nauczyciela bibliotekarza w profilaktyce przeciążenia informacyjnego uczniów. Prelegentka omówiła zjawisko przeciążenia informacyjnego, które objawia się m.in. pły- cizną intelektualną oraz problemami komunikacyjnymi. Wskazała ponadto rolę bibliotekarza w edukacji uczniów z zakresu sprawnego funkcjonowania w środowisku informacyjnym. Jako kolejna wystąpiła Sandra Adamczyk (Oddział Biblioteki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach-Ligocie) z prelekcją pt. „Pogoto- wie biblioteczne” Oddziału Biblioteki SUM w Katowicach-Ligocie: sposób na obsługę czytelników i udostępnianie zbiorów w czasach zarazy. Odnosząc się do panującej obecnie sytuacji epidemiologicznej, prelegentka opowie- działa o projekcie „Pogotowie biblioteczne” skupiającym się na pomocy studentom kierunków medycznych w odnalezieniu potrzebnych pozycji bibliotecznych i dostępie do nich. Pozostając w temacie wpływu pandemii na zachowania informacyjne użytkowników bibliotek akademickich, Sandra Micuła (studentka III roku studiów licencjackich architektury informacji, Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) przedstawiła referat pt. Studentki i studenci kierunków artystycznych i ich rozwój podczas pandemii COVID-19 – raport z badania ankietowego. Omó- wiła w nim wyniki wskazanego w tytule badania ankietowego, dzięki któ- remu zebrała informacje na temat poziomu satysfakcji studentów uczelni artystycznych z rozwiązań wdrożonych w obliczu pandemii koronawirusa. Respondentom postawiono m.in. pytania: Czy potrafili dotrzeć do szuka- nych informacji?; Jakie trudności napotykali na co dzień?; Jakie mieli uwagi i sugestie dotyczące poprawy jakości stron internetowych uczelni? Prezentację pt. Wyzwanie XXI wieku, czyli jak organizować informacje w Internecie przedstawiła Patrycja Lewandowska (studentka II roku studiów licencjackich architektury informacji, Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie). 136 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Prelegentka omówiła wbudowane oraz pomocnicze systemy nawigacji. Przedstawiła metodę organizacji LATCH i technikę sortowania kart jako narzędzie pomagające w organizacji struktur informacji. Drugą sesję pt. Dostęp do informacji i wiedzy w dobie mediów społecz- nościowych poprowadziła Alicja Jędrzejczyk (studentka III roku studiów licencjackich architektury informacji, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach; Koło Naukowe Infologów, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach). W pierwszym referacie sesji pt. Facebook – współczesną tablicą ogło- szeniową? Angelika Głowacka (studentka II roku studiów informacji architektury informacji, Instytut Informacji i Komunikacji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; Studenckie Koło Naukowe Architektury Informacji SPEKTRUM) zwróciła uwagę na znaczenie Facebooka w codziennej komunikacji użytkowników Internetu. Omówiła ponadto chaotyczny sposób organizacji informacji na portalu, koncentrujący się tylko na chronologicznym wyświetlaniu postów. W dwóch kolejnych referatach prelegenci poruszali również problema- tykę mediów społecznościowch, skupiając się na ich funkcjach edukacyjnych. Jolanta Kokoszka (studentka I roku studiów magisterskich informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach; słuchaczka studiów podyplomowych bezpieczeństwo i ochrona cyberprzestrzeni, Centrum Badań i Rozwoju, Uniwersytet Ekono- miczny w Katowicach; Koło Naukowe Infologów, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach) przedstawiła prezentację pt. Memy internetowe na stronach Classical Art Memes i Sztuczne Fiołki w opinii użytkow- ników sieci. Zaprezentowała wyniki badania, które miało na celu analizę odbioru przez użytkowników grup facebookowych memów internetowych powstałych na podstawie dzieł malarskich. Starała się ponadto wskazać strony internetowe i narzędzia komunikacji, z jakich badani korzystali. Przytoczyła również przykłady stosowania memów w nauczaniu historii i zachęcała do poszukiwań innych dzieł sztuki inspirujących twórców memów. Jako następna wystąpiła Zuzanna Poloczek (studentka I roku studiów magisterskich produkcji medialnej, Instytut Nauk o Komunikacji Społecz- nej i Mediach, Uniwersytet Marie Curie-Skłodowskiej w Lublinie) z referatem pt. Instagram – pośrednik w przekazywaniu wiedzy. Podczas prelekcji można było dowiedzieć się o powodach używania mediów społecznościo- wych przez Polaków oraz sposobach wykorzystywania kont na Instagra- mie w edukacji użytkowników Internetu. Zuzanna Poloczek zaprezento- wała zawartość oraz cele kont Inkluzywna Mowa, Wszechnica internetowa, Robert Łaskarzewski oraz Prawo do zdrowia. Kolejna prezentacja pt. Przekazywanie historii za pomocą danych została przedstawiona przez Marię Danel (studentka III roku studiów licen- Sprawozdania 137 cjackich zarządzania informacją i publikowania cyfrowego, Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie). Autorka wypowiedzi omówiła techniki przedstawiania informacji, które ułatwiają odbiorcom zrozumienie danych, mi.in. te stosujące elementy wizualne oraz pobudzające wyobraźnię kształty i kolory. Przybli- żyła również założenia psychologii Gestalt, rodzaje pamięci oraz nakreśliła przyszłość wizualizacji danych. Trzecią sesję pt. Formalne aspekty komunikacji nauki i kultury mode- rowała Olga Forlicz (studentka III roku studiów licencjackich architektury informacji, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach; Koło Naukowe Infologów, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Śląski w Kato- wicach). W referacie pt. Interfejsy głosowe użytkownika – przegląd możliwości zastosowań Arina Ablozhkina (studentka III roku studiów licencjackich architektury informacji, Instytut Nauk o Informacji, Uniwersytet Pedago- giczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie) scharakteryzowała wady (ograniczenia, stopień bezpieczeństwa danych, błędy technologiczne) oraz zalety (dostępność, personalizacja, wygląd) interfejsów głosowych użytkownika. Opisała ich zastosowanie w opiece zdrowotnej, przestrzeni roboczej, handlu elektronicznym, hotelach i samochodach wraz z uwzględ- nieniem przyszłych możliwości implementacji połączonych interfejsów głosowych i wizualnych. Katarzyna Sierak (Katedra Lingwistyki Stosowanej, Instytut Języko- znawstwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) wystąpiła z pre- zentacją pt. Infografika. Multimedialny przekaźnik informacji w środowisku akademickim. Prelegentka dokonała analizy sposobów tworzenia infografik na profilach facebookowych katedr i instytutów Wydziału Humanistycz- nego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, demonstrując infografiki jako płaszczyzny wizualne. Podobną problematykę podjęła Karin Anna Wawrzynek (Miejska Biblio- teka Publiczna w Jaworznie), występując z referatem: Prezentacja multi- medialna jako rodzaj infografiki – medium przekazu treści edukacyjnych i utrzymania kontaktu z kulturą w dobie tworzenia nowych form komunikacji. Autorka omówiła zadania infografik, które mają na celu przekazy- wać złożone informacje w prosty sposób w komunikacji biznesowej, edukacyjnej i społecznej. K.A. Wawrzynek zwróciła ponadto uwagę na wady, to znaczy brak bezpośredniego kontaktu, ograniczenia procesu poznania i kształcenia praktycznego oraz zalety, czyli oszczędność czasu, łatwość zwrócenia uwagi słuchaczy i szybkość odbioru informacji, prezentacji mul- timedialnych. Jako następny zaprezentował się Kamil Wrzeszcz (Szkoła Doktorska w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach; student II roku studiów magisterskich informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, Wydział Humani- 138 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020 styczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach), omawiając Książki niemożliwe. O publikacjach zbyt skomplikowanych, by przenieść je w świat wirtualny. Przybliżył tematykę specyficznej kategorii książek, znanej jako liberatura. Zobrazował trudności związane z ich digitalizacją spowodowaną niestan- dardowym kształtem oraz przedstawił możliwe rozwiązania problemu, np. stosując zdjęcia obrotowe. Czwartą sesję o tytule Zarządzanie informacją naukową okiem prakty- ków ponownie poprowadziła Anna Seweryn. W tej części konferencji prak- tycy informacji i mediów podzielili się swoimi doświadczeniami zawodowymi. W referacie przygotowanym przez Anastazję Śniechowską-Karpińską, Renatę Birską, Dominikę Sidorską i Renatę Sławińską (wszystkie autorki reprezentowały Bibliotekę Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu) pt. Pol- ska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym – otwarty dostęp do wiedzy i danych na wyciągnięcie ręki na wstę- pie przybliżone zostały zagadnienia związane z nadmiarem informacji we współczesnym świecie. Zasadnicza część wypowiedzi poświęcona została projektowi Polska Platforma Medyczna, którego liderem jest Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Partnerami przedsięwzięcia są Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Gdański Uniwersytet Medyczny, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Medyczny w Lubli- nie, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny oraz Instytut Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi. Projekt miał na celu stworzenie platformy prezentującej osiągnięcia naukowe oraz zwiększenie dostępności do zasobów naukowych. Platforma jest adresowana do pracowników naukowych, doktorantów, przedsiębiorców, redak- torów czasopism i przedstawicieli otoczenia społeczno-gospodarczego. Jako następna wystąpiła Magdalena Bemke-Świtilnik (Główny Instytut Górnictwa w Katowicach) z prezentacją pt. Internetowy system zarządzania czasopismem – luksus czy konieczność? Autorka przedstawiła wymieniony w tytule prelekcji system zarządzania pracą redakcji – jego funkcje dostępne dla autorów, recenzentów i redaktorów. Wymieniła także systemy dostępne na rynku: Open Journal Systems, ScholarOne, Editorial Manager, Edito- rial System, Elsevier Editional System, EVISE (Elsevier), Index Copernicus International, eJPress, Susy (MDPI), JAMS (MDPI) i bepress oraz odpowie- działa na następujące pytania: Dlaczego systemy te są potrzebne redak- cjom? Jak korzystać z nich w profesjonalny sposób? Prelegentka doszła w zakończeniu do wniosku, że systemy ułatwiają redaktorom czasopism, autorom i recenzentom zarządzanie pracą, a i profesjonalizacja w stosowa- niu tych narzędzi pozwala na przyspieszenie wykonywanych działań. Referat pt. Dorobek naukowy pracowników Uniwersytetu Śląskiego z punktu widzenia importera publikacji Polskiej Bibliografii Naukowej Dag- mary Miłek (Biuro Ewaluacji i Obsługi Instytutów Wydziału Humanistycz- nego, Uniwersytet Śląski w Katowicach) dotyczył kryteriów ewaluacji dzia- Sprawozdania 139

łalności dorobku naukowego. Referentka skupiła się w wypowiedzi na opisie ścieżki dokumentowania dorobku pracownika naukowego, prezentując przykładowe witryny internetowe: CINiBA i Polska Bibliografia Naukowa. Jako ostatnia wystąpiła podczas konferencji Olga Kowalczyk (Insty- tut Filologii Słowiańskiej, Uniwersytet Wrocławski) z prezentacją pt. Próby zmiany postrzegania dostępu do wiedzy na przykładzie zajęć opcyjnych pt. Źródła informacji w pracy slawisty. Prelegentka w swoim wykładzie omówiła wyniki badania ankietowego, które miało na celu zidentyfikowanie proble- mów, z jakimi borykają się studenci Instytutu Filologii Słowiańskiej Uni- wersytetu Wrocławskiego w korzystaniu z elektronicznych źródeł informacji. Okazało się, że ankietowani zbyt powierzchownie podchodzili do wyszukiwań. Zamiast odwoływać się do wiedzy o szczegółowych, konkretnych źródłach, najczęściej sięgali tylko do ogólnodostępnych wyszukiwarek internetowych. Referentka omówiła również zakres dodatkowych zajęć dla studentów mają- cych w celu kształcenie umiejętności wyszukiwania informacji. Tematy przedstawione podczas konferencji odnosiły się do codzienno- ści współczesnego człowieka żyjącego w świecie nowoczesnych technolo- gii informacyjnych. Autorzy referatów przedstawili sposoby radzenia sobie z nadmiarem danych, zaprezentowali projekty umożliwiające dostęp do wiedzy w sytuacji pandemicznej, a przede wszystkim skupili się na charak- terystyce narzędzi, które pozwalają przygotować informacje w najefektyw- niejszej dla użytkowników formie. Podjęte rozważania przyciągnęły rzesze słuchaczy i zachęciły do zadawania pytań i dzielenia się pomysłami związa- nymi z polepszeniem świata informacji. Koło Naukowe Infologów w 2021 r. planuje zorganizowanie kolejnej – XV Ogólnopolskiej Studencko-Doktoranckiej Konferencji Kół Naukowych – która odbędzie się pod hasłem „Kultura komunikacji – społeczeństwo, nauka i biznes wobec wyzwań XXI wieku”. Wydarzenia Wydarzenia 141

Narodowe Czytanie dramatu Balladyna Juliusza Słowackiego

5 września 2020 r. odbyło się czytanie dramatu Juliusza Słowackiego Balladyna w ramach Narodowego Czytania. Zgodnie z rekomendacjami Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Narodowe Czytanie było „realizowane w jak najbezpieczniejszej formie i z zachowaniem wszelkich środków ostrożności”. Głowa państwa zachęcała również, żeby podczas akcji wyko- rzystywać własne scenariusze z zastosowaniem technik tradycyjnych, jak i nowoczesnych narzędzi oraz osiągnięć cywilizacyjnych. Tegoroczny finał akcji miał miejsce w Ogrodzie Saskim w Warszawie. Na dwóch scenach wystąpiło ponad 60 aktorów, m.in. Stanisław Brudny, Ewa Dałkowska, Halina Łabonarska, Andrzej Mastalerz i Rafał Zawieru- cha. Do rękopisu Balladiny (pierwotny tytuł) datowanego na 1834 r., jako dzieła będącego w domenie publicznej i znajdującego się w zbiorach POLONY, twórcy akcji i wszyscy inni zainteresowani mogli sięgnąć bez przeszkód i z nim pracować. To jedno z najwybitniejszych dzieł polskiego romantyzmu powstało na emigracji w czasie dyskusji na temat przyczyn niedawnej klęski powstania i debat nad wspólną historią i przyszłym losem narodu polskiego. Historia dwóch sióstr Balladyny i Aliny wywarła ogromny wpływ na sztukę (malarstwo, rzeźba, muzyka). Utwór doczekał się wielu inscenizacji realizowanych przez wybitnych reżyserów i aktorów scen polskich, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem. Jak każdego roku centralne obchody Narodowego Czytania były transmitowane online, umożliwiając wszystkim zainteresowanym udział w wydarzeniu. Taką formę rekomendowano również w związku z sytuacją epidemiologiczną i zaleceniami Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Wiele bibliotek zorganizowało czytanie Balladyny w formie zdalnej, np. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu. W przyszłym roku czytać będziemy Moralność Pani Dulskiej autorstwa Gabrieli Zapolskiej. Akcja Narodowego Czytania organizowana jest przez prezydenta od 2012 r., kiedy to czytano Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. W roku kolejnym w całej Polsce odbyło się czytanie dzieł Aleksandra Fredry, a podczas następnych edycji przeczytano kolejno: Trylogię Henryka Sienkiewicza oraz Lalkę Bolesława Prusa, Quo vadis Henryka Sienkiewicza i Wesele Stani- sława Wyspiańskiego.

Źródło: http://lustrobiblioteki.pl/2020/08/narodowe-czytanie-balladyny-coraz-blizej/ Marta Kunicka 142 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Katowicka Srebrna książka dla seniora

Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach od kilku lat wspiera osoby chore i starsze w zakresie dostarczania im książek w sytuacji, gdy nie mogą samodzielnie odwiedzić wybranych palcówek. Wsparcie dla osób starszych realizowane było w ramach akcji „Książka na telefon” a od sierpnia zmieniono nazwę na „Katowicka Srebrna książka dla seniora”. Przedsięwzięcie to jest realizowane dzięki specjalnemu „książkobusowi”. Aby wypożyczy okre- ślone materiały, np. książki czy audiobooki, należy zadzwonić do wybranej filii i przekazać bibliotekarzowi listę tytułów. Zamówienia dostarcza pod adres podany przez czytelnika bibliotekarz Sławomir Hordejuk specjalnym autem. Od sierpnia dostarczono już prawie 2 tysiące książek podczas 400 wizyt u czytelników. Jak można przeczytać na stronie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, z akcji mogą skorzystać seniorzy, którzy ukończyli 65 lat, osoby chore i niepełnosprawne, mające problemy z dotarciem do biblioteki ze względu na stan zdrowia, zameldowane na terenie miasta Katowice, jak również zamieszkałe i płacące podatki w Katowicach. Na stronie biblioteki znajduje się szczegółowy regulamin. Usługa „Srebrna książka” realizowana jest bezpłatnie z zachowaniem reżimu sanitarnego. Książki są wypożyczane na okres do 30 dni z możliwością prolongaty telefonicznie lub e-mailowo. Zwrot książek może odbyć się taką samą drogą po wcześniejszym zgłosze- niu w filii, z której książki zostały wypożyczone. Akcja wsparcia dla seniorów jest realizowana we współpracy z Miastem Katowice.

Źródło: https://mbp.katowice.pl/aktualnosci/1173-katowicka-srebrna-ksiazka-dla-seniorow Marta Kunicka

„Biorę w ciemno”

Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu w okresie wakacji zorganizo- wała akcję promującą czytelnictwo „Biorę w ciemno”. Akcja stawiała sobie za cel zwiększenie liczby wypożyczanych pozycji i ponowne przyzwyczaje- nie czytelników do regularnych odwiedzin w bibliotekach. Jak się okazało, zabawa cieszyła się dużym zainteresowaniem i wielu czytelników odkryło w sobie zamiłowanie do gier literackich i niespodzianek. Każda wypożyczal- nia (również w Zagłębiowskiej Mediatece) dla swoich czytelników przygoto- wała tajemnicze pakiety z książkami wyselekcjonowanymi przez bibliotekarzy. Pakiety można było wypożyczyć tylko na podstawie załączonego hasła, Wydarzenia 143 myśli przewodniej. Jak można przeczytać na stronie biblioteki: „wśród pakietów znalazły się m.in. takie »perełki«, jak Lato z noblistami, Włoskie la dolce vita, Mroczne oblicza Meksyku, Rycerze i księżniczki, Gdzie ci męż- czyźni, A kuku – trup, Romans na receptę, Zbrodnia z uśmiechem i wiele innych”. Łącznie wydano 509 pakietów, a w nich 1638 książek.

Źródło: https://sosnowiecki.pl/i,biore-w-ciemno--podsumowanie-akcji-sosnowieckiej- biblioteki,100,831074.html Marta Kunicka

„Zobacz Mój Głos. Festiwal Poezji Miganej”

Miejska Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie jest twórcą projektu o nazwie „Zobacz Mój Głos. Festiwal Poezji Miganej”. Wydarzenie było adresowane do szerokiego grona odbiorców: osób niesły- szących, niedosłyszących oraz całego środowiska osób słyszących zarówno tych zainteresowanych i aktywnych w działaniach na rzecz osób z dys- funkcją słuchu, jak i tych neutralnych wobec aspektów życia społecznego poruszanych w projekcie. W okresie od 21 do 23 października 2020 r. miały miejsce różnego rodzaju akcje integracyjno-edukacyjne prowadzone przez osoby specjalizujące się we współpracy z osobami niesłyszącymi oraz osoby niesłyszące, mające wpływ na kulturę Głuchych. Projekt ten stawiał sobie za cel zaspokojenie potrzeb kulturalnych śro- dowiska osób z dysfunkcjami słuchu a także stworzenie płaszczyzny do równoprawnego uczestnictwa w kulturze. Drugim ważnym aspektem, jaki przyświecał twórcom, było zwrócenie uwagi i podniesienie świadomości społeczności lokalnej w zakresie potrzeb tej grupy, jak również integracja i edukacja osób słyszących z niesłyszącymi. Uczestnicy spotkania mieli możliwość nabycia kompetencji z zakresu komunikacji z Głuchym w instytucjach kultury, organizacji wydarzenia kulturalnego dla osób niesłyszących i niedosłyszących oraz zapoznać się z dyskusjami na temat: Czy głuchota to siła, czy ograniczenie?

Źródło: https://www.mbp.lublin.pl/component/djevents/details/2020-10-21/158-zobacz-moj-glos- festiwal-poezji-miganej Marta Kunicka 144 Bibliotheca Nostra nr 2 (60) 2020

Czytaj PL 2020

Od 2 do 30 listopada 2020 r. miała miejsce największa w Polsce i na świecie akcja czytelnicza – Czytaj PL – która z uwagi na sytuację epidemio- logiczną była mocno obecna w przestrzeni wirtualnej. W aplikacji Woblink organizatorzy oferowali za darmo 12 tytułów popularnych i uznanych auto- rów, m.in. Mikołaja Łozińskiego, Jakuba Małeckiego, Remigiusza Mroza, Dominiki Słowik, Mariusza Szczygła. Hasłem tegorocznej edycji było „Znowu czytamy” mające za zadanie pokazanie, że lektura jest dobra na wszystko i na każdy czas. W organizację przedsięwzięcia zaangażowało się szereg pod- miotów i instytucji, którym przyświeca idea propagowania czytelnictwa. Czytaj PL 2020 dawało możliwość zapoznania się z następującymi książkami: Zimowla Dominiki Słowik, Horyzont Jakuba Małeckiego, Stra- mer Mikołaja Łozińskiego, Czarne morze Karoliny Macios, Zadra Roberta Małeckiego, Topiel Jakuba Ćwieka, Głosy z zaświatów Remigiusza Mroza, Nie ma Mariusza Szczygła, Historia bez cenzury 5. I straszno, i śmieszno – PRL Wojtka Drewniaka, Strażnik Pauliny Hendel, Kochaj najlepiej jak potra- fisz Stefanie Stahl, O czasie i wodzie Andri Snær Magnasona. Jak zapewniają organizatorzy, w listopadzie 12 bestsellerów było dostępnych na czytnikach inkBOOK Calypso i aby wziąć udział w tegorocznej odsłonie akcji wystarczyło pobrać bezpłatną aplikację Woblink z App Store lub Google Play, następnie należało przejść do zakładki Czytaj PL, gdzie zdeponowano bezpłatne tytuły do czytania i słuchania. Historia akcji Czytaj PL sięga 2013 r., kiedy Kraków otrzymał tytuł Miasta Literatury UNESCO. Akcja realizowana jest przez Krakowskie Biuro Festiwalowe – instytucję kultury Miasta Krakowa – w ramach programu Kraków Miasto Literatury UNESCO. Ubiegłoroczna edycja skupiła ponad 50 tysięcy użytkowników, którzy przeczytali książki 130 tysięcy razy. W minionych edycjach Czytaj PL udało się dotrzeć do 14 krajów i blisko 1000 miejscowości w Polsce.

Źródło: https://czytajpl.pl/2020/11/03/akcja-czytaj-pl-2020-12-bestsellerow-znowu-za-darmo/ Marta Kunicka

Rok 2021 rokiem Stanisława Lema, Cypriana Kamila Norwida, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Różewicza

Sejm RP ustanowił patronów roku 2021: Stanisław Lem (100 rocznica urodzin), Cyprian Kamil Norwid (200 rocznica urodzin), Krzysztof Kamil Wydarzenia 145

Baczyński, Tadeusz Różewicz. 2021 będzie także rokiem Konstytucji 3 Maja i ks. kard. Stefana Wyszyńskiego. Źródło: www.sejm.gov.pl Marta kunicka

Listy Mickiewicza

W 2020 r. Biblioteka Narodowa zakupiła na aukcji antykwarycznej 6 listów Adama Mickiewicza do poety Alfreda de Vigny. Alfred de Vigny, żyjący w latach 1797-1863, był prominentnym poetą, powieściopisarzem i dramaturgiem epoki romantyzmu, autorem dramatu Chatterton i powie- ści historycznej Cinq-Mars. Mickiewicz zetknął się z nim po raz pierwszy w 1835 r. za pośrednictwem rzeźbiarza Davida d’Angers. Zakup listów był możliwy dzięki szczodrej darowiźnie Krystyny Piór- kowskiej z Nowego Jorku, po raz kolejny wspaniałomyślnie wspierającej działania Narodowej Książnicy. Rękopisy te mają istotne znaczenie zarówno dla literatury polskiej, jak i francuskiej. Korespondencja jest dowodem zażyłości między poetami i dokumentuje starania wystawienia napisanego przez Mickiewicza po francusku dramatu Les Confédérés de Barr. De Vigny po sukcesie swojego dramatu Chatterton zarekomendował polskiego poetę dyrektorowi teatru Porte-Saint-Martin. Jeden z listów jest relacją z owego spotkania. W związku z tym, że listów Mickiewicza nie ma zbyt wiele, rzadko poja- wiają się na rynku aukcyjnym, tym cenniejszy jest to nabytek. Listy pocho- dzą z roku 1837 (15 i 31 marca, 2 kwietnia, 1 czerwca, 1 i 30 lipca) i były własnością spadkobierców de Vigny’ego – dziennikarza Jeana Sangnier i jego siostry Madeleine – a następnie trafiły na rynek aukcyjny. Kilka lat temu również istniała możliwość nabycia ich na rynku antykwarycznym, ale nie udało się zrealizować tego zamierzenia z powodów finansowych. Jak można przeczytać na stronie Biblioteki Narodowej, wspomniane listy uzupełnią kolekcję przechowywanych w Bibliotece Narodowej Mickie- wiczianów, wśród których znajduje się m.in. cenny rękopis Ody do mło- dości. Biblioteka Narodowa posiada także kolekcję pierwodruków dzieł Mickiewicza i ich tłumaczeń na obce języki. Najciekawsze obiekty można obejrzeć w Bibliotece Cyfrowej Polona, gdzie prezentowane są pod nazwą „Mickiewicz”.

Źródło: https://www.bn.org.pl/w-bibliotece/4136-szesc-listow-adama-mickiewicza-do-alfreda-de- vigny-w-bibliotece-narodowej.html Marta Kunicka RECENZENCI WSPÓŁPRACUJĄCY Z REDAKCJĄ W 2020 ROKU

Dagmara Bubel - Dyrektor Biblioteki Głównej Politechniki Częstochowskiej

Teresa Dębicka - Biblioteka Śląska, Katowice

Małgorzata Fedorowicz-Kruszewska - Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Tomasz Garwoliński - Uniwersytet Warmińsko Mazurski (dyr Bibl. „Hosianum” i Kier. Bibl. Wydz. Teol.), Olsztyn

Artur Hamryszczak - Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II (red nacz. czasopisma ABMK)

Krystyna Heska-Kwaśniewicz - Uniwersytet Śląski, Katowice

Krystyna Kwapisiewicz–Hudzik - Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Anna Marcol - Biblioteka Pedagogiczna, Katowice

Wanda Musialik - Politechnika Opolska

Weronika Pawłowicz - Biblioteka Śląska, Katowice

Elżbieta Pokorzyńska - Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz

Magdalena Przybysz-Stawska - Uniwersytet Łódzki

Barbara Stelingowska - Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Karin Wawrzynek - Miejska Biblioteka Publiczna, Jaworzno

Maja Wojciechowska - Uniwersytet Gdański Biblioteka AWF w Katowicach Materiały • Zbiory • Wydarzenia Informacje ZESTAWIENIE PRAC DOKTORSKICH OBRONIONYCH W 2020 ROKU W AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH

AKBAŞ A.: Antycypacyjne dostosowanie posturalne w wypadzie szermierczym. Ka- towice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego 2020. Promotor: prof. dr hab. Grzegorz Juras. Sygn. D - 317

BUDZISZ A.: Obraz własnego ciała oraz postawy wobec żywienia u zawodników wybranych dyscyplin sportu. Katowice : AWF, Wydział Wychowania Fizycznego 2020. Pro- motor: dr hab. Janusz Szopa prof. nadzw. AWF Katowice. Sygn. D - 327

DROZD M.: Wpływ wielkości obciążenia zewnętrznego na czas reakcji i poziom gene- rowanej mocy kończyn dolnych zawodników mieszanych sztuk walki (MMA). Katowice : AWF, Wydział Wychowania Fizycznego 2020. Promotor: dr hab. Adam Maszczyk prof. nadzw. AWF Katowice. Sygn. D - 325

FILIP A.: Wpływ suplementacji kofeiną na poziom mocy mięśniowej kończyn górnych. Katowice : AWF, Wydział Wychowania Fizycznego 2020. Promotor: dr hab. Adam Masz- czyk prof. nadzw. AWF Katowice, promotor pomocniczy dr Michał Krzysztofik. Sygn. D - 324

GDAŃSKA A.: Wpływ oddziaływań termicznych na status antyoksydacyjny krwi oraz stężenie neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) w surowicy krwi u biegaczy narciarskich. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2020. Pro- motor: dr hab. Ewa Sadowska-Krępa prof. nadzw. Sygn. D - 322

KOPEĆ D.: Wpływ systematycznego zróżnicowanego treningu marszowego na skła- dowe masy ciała i tolerancję wysiłkową kobiet w wieku dojrzałym. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2020. Promotor: dr hab. Zbigniew Nowak prof. nadzw. Sygn. D - 320 150 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

KOSOWSKI Ł.: Wpływ ćwiczeń kontroli motorycznej mięśni obręczy biodrowej na zmiany parametrów funkcjonalnych i strukturalnych u pacjentów z paluchem koślawym. Ka- towice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2020. Promotor: prof. dr hab. Jakub Taradaj. Sygn. D - 318

KOWALCZYK M.: Wpływ treningu EEG Biofeedback na szybkość reakcji wzrokowej zawodników judo. Katowice : AWF, Wydział Wychowania Fizycznego 2019. Promotor: dr hab. Adam Maszczyk prof. nadzw. AWF Katowice, promotor pomocniczy dr n. med. Elżbieta Kmiecik-Małecka. Sygn. D - 323

KUBASIK W.: Wpływ uprawiania badmintona na przednią stabilność stawu kolanowe- go u badmintonistów między 10 a 12 rokiem życia. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2019. Promotor: dr hab. Krzysztof Ficek prof. nadzw. Sygn. D - 315

KURYLAS A.: Wpływ przyjmowania wody alkalicznej na stan nawodnienia oraz bez- tlenowe możliwości wysiłkowe zawodników gier zespołowych i sportów walki. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2019. Promotor: prof. dr hab. Adam Zając. Sygn. D - 316

MAŁECKI J.: Ultrasonograficzna ocena morfologii mięśni bocznej ściany brzucha u osób dorosłych z nieswoistymi dolegliwościami bólowymi dolnej części kręgosłupa. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2020. Promotor: prof. dr hab. Edward Saulicz. Sygn. D - 321

MORAWIEC M.: Skuteczność treningu oporowego z zastosowaniem systemu podwie- szeń u pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego. Katowice : AWF. Wydział Wychowania Fizycznego, 2020. Promotor: dr hab. Zbigniew Nowak prof. nadzw. Sygn. D - 319

PAJERSKA K.: Wpływ efektu wzmocnienia poaktywacyjnego (PAP) na szybkość starto- wą (5 m) i absolutną (20 m) u zawodniczek piłki nożnej. Katowice : AWF, Wydział Wycho- wania Fizycznego 2019. Promotor: dr hab. Adam Maszczyk prof. nadzw. AWF Katowice, promotor pomocniczy dr Michał Krzysztofik. Sygn. D - 326 AKTUALNY WYKAZ CZASOPISM DOSTĘPNYCH w BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH

Czasopisma zagraniczne

1. Acta Universitatis Carolinae. Kinanthropologica 2. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 3. Functional Sports Nutrition 4. Fussballtraining 5. International Journal of Sports Medicine 6. JOPERD - Journal of Physical Education, Recreation and Dance 7. Leichtathletiktraining 8. Marketing Science 9. Physio Active 10. Pt Zeitschrift fur Physiotherapeuten 11. Research Quarterly for Exercise and Sport

Czasopisma polskie

I. BIBLIOTEKOZNAWSTWO. INFORMACJA NAUKOWA. BIBLIOGRAFIA 1. Bibliografia Bibliografii Polskich 2. Bibliotekarz 3. Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy 4. Polska Bibliografia Bibliologiczna 5. Rocznik Biblioteki Narodowej

II. NAUKI EKONOMICZNE. ZARZĄDZANIE. SOCJOLOGIA. PRACA. STATYSTYKA 1. Controlling i Rachunkowość Zarządcza 2. Economic and Regional Studies = Studia Ekonomiczne i Regionalne 3. Ekonomista 4. Harvard Business Review Polska 5. Health Problems of Civilization 6. Kwartalnik Naukowy Uczelni Vistula 7. Logistyka 8. Marketing i Rynek 152 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

9. MICE Poland 10. Nowe Zarządzanie Kryzysowe w Praktyce (pozycja wymiennokartkowa) 11. Organizacja i Kierowanie 12. Personel i Zarządzanie 13. Problemy Jakości 14. Przegląd Organizacji 15. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 16. Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego 17. Rozprawy Społeczne = Social Dissertations 18. Turystyka (seria Informacje i Opracowania Statystyczne) (tylko dostęp elektroniczny) 19. Zeszyty Historyczne AWF we Wrocławiu 20. Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula

III. NAUKA. EDUKACJA. PEDAGOGIKA. SZKOLNICTWO 1. Academia : magazyn PAN 2. Chowanna 3. Deutsch Aktuell 4. Edukacja Ustawiczna Dorosłych 5. English Matters 6. Forum Akademickie 7. Nowa Szkoła 8. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 9. Rozprawy Społeczne = Social Dissertations 10. Studies in Sport Humanities / AWF Kraków 11. Szkoła Specjalna 12. Świat Nauki 13. Wiedza i Życie 14. Wychowanie Fizyczne w Szkole 15. Zeszyty Historyczne AWF we Wrocławiu

IV. WOJSKO. OBRONNOŚĆ 1. Kwartalnik Policyjny 2. Nowe Zarządzanie Kryzysowe w Praktyce (pozycja wymiennokartkowa) 3. Wiedza Obronna

V. NAUKI BIOLOGICZNE. EKOLOGIA. ANTROPOLOGIA. BIOCHEMIA 1. Anthropological Review 2. Antropomotoryka

VI. MEDYCYNA. HIGIENA. REHABILITACJA 1. Acta Balneologica 2. Aktywność Ruchowa Ludzi w Różnym Wieku 3. Ból 4. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine 5. Fizjoterapia Polska 6. Food Forum 7. Health Problems of Civilization 8. Help : jesteśmy razem Informacje 153

9. Journal of Physical Education & Health. Social Perspective 10. Medicina Sportiva Practica 11. Medicina Sportiva Suplement 12. Medycyna Manualna 13. Medycyna Sportowa 14. Niepełnosprawność i Rehabilitacja 15. Ortopedia, Traumatologia i Rehabilitacja 16. Physiotherapy Review (Medycyna Manualna) 17. Polski Merkuriusz Lekarski 18. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 19. Rehabilitacja Medyczna 20. Rehabilitacja w Praktyce 21. Roczniki PZH 22. Studia Medyczne = Medical Studies 23. Terapia : uzależnienia i współuzależnienia 24. Współczesna Dietetyka

VII. WYCHOWANIE FIZYCZNE. SPORT. KULTURA FIZYCZNA. KULTURYSTYKA 1. Aktywność Ruchowa Ludzi w Różnym Wieku 2. Antropomotoryka 3. Asystent Trenera 4. Biuletyn Sekcji Historii PTNKF 5. Body Challenge 6. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine 7. Cross 8. Góry : górski magazyn sportowy 9. #Grajmy Razem! 10. Journal of Human Kinetics - dostęp online 11. Journal of Physical Education & Health. Social Perspective 12. Magazyn Olimpijski 13. Medicina Sportiva Practica 14. Medicina Sportiva Suplement 15. Medycyna Sportowa 16. Men’s Health 17. Olimpionik 18. Piłka Nożna : tygodnik 19. Polish Journal of Sport & Tourism / AWF Warszawa. ZWWF Biała Podlaska 20. Przegląd Sportowy 21. Rocznik Naukowy / AWF Gdańsk 22. Runner’s World 23. SKI : magazyn dla narciarzy 24. Sport 25. Sport dla Wszystkich 26. Sport dla Wszystkich : bodybuilding, fitness 27. Sport i Turystyka: środkowoeuropejskie czasopismo naukowe 28. Sport Wyczynowy 29. Trends in Sport Sciences 30. Trener 31. Women’s Health 154 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

32. Wychowanie Fizyczne i Opieka Trenerska 33. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne 34. Zeszyty Historyczne AWF we Wrocławiu 35. Zeszyty Metodyczno-Naukowe / AWF Katowice - dostęp online 36. Żagle

VIII. KRAJOZNAWSTWO. TURYSTYKA. REKREACJA 1. Cross 2. Economic and Regional Studies = Studia Ekonomiczne i Regionalne 3. Folia Turistica 4. Góry : górski magazyn sportowy 5. Hotelarz 6. National Geographic Polska 7. Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego 8. Physical Culture and Sport. Studies and Research 9. Płaj 10. Problemy Turystyki i Hotelarstwa 11. Rynek Turystyczny 12. Sport i Turystyka: środkowoeuropejskie czasopismo naukowe 13. Sudety 14. Taternik 15. Turystyka (seria: Informacje i Opracowania Statystyczne) 16. Turyzm 17. Wiadomości Turystyczne 18. Wierchy 19. Zeszyty Naukowe WSTiJO w Warszawie. Turystyka i Rekreacja

IX. DZIENNIKI, TYGODNIKI, MIESIĘCZNIKI - OGÓLNE 1. Do Rzeczy : tyg. Lisickiego 2. Dziennik Gazeta Prawna 3. Polska Dziennik Zachodni 4. Focus 5. Gazeta Wyborcza 6. Newsweek Polska 7. Rzeczpospolita 8. Wprost BAZY DANYCH DOSTĘPNE W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH

Bazy własne biblioteki: W ramach krajowej licencji (na platfor- •• PROLIB mie WBN): Obejmuje całość zbiorów zgromadzo- •• Wydawnictwo ELSEVIER nych w Bibliotece Głównej Akademii •• Wydawnictwo SPRINGER Wychowania Fizycznego. •• WILEY Online Library •• BIBLIOGRAFIA M21 •• Czasopismo NATURE Zawiera dorobek naukowy pracow- •• Czasopismo SCIENCE ników AWF (prace zwarte, artykuły, •• Baza WEB OF SCIENCE udział w konferencjach naukowych), •• Baza SCOPUS prace magisterskie i doktorskie oraz Bibliografię Zawartości Czasopism Na platformie OVID – czasopisma elek- (informacje bibliograficzne o zawar- troniczne: tości wybranych tytułów czasopism •• Exercise and Sport Science Reviews polskich z zakresu kultury fizycznej, •• Journal of Strength and Conditioning sportu, edukacji obronnej, nauk biolo- Research giczno-medycznych, rehabilitacji oraz •• Strength and Conditioning Journal turystyki i rekreacji). Na platformie Biblioteki Narodowej: W ramach serwisu EBSCO: •• ACADEMICA •• project EIFL (m.in. Academic Search Complete, Medline) Czasopisma elektroniczne: •• SPORTDiscuss with Full Text •• International Journal of Applied Infor- •• Hospitality and Tourism Complete mation and Communication Techno- logy Nowości w zbiorach WYKAZ KSIĄŻEK ZAREJESTROWANYCH W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AWF W KATOWICACH W II PÓŁROCZU 2020 ROKU

Encyklopedie ogólne, informatyka, bibliotekoznawstwo, bibliografie, ogólne podstawy wiedzy i kultury

BOGUCKA M.: Dzieje kultury polskiej do 1918 roku. Wrocław [i in.] : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1987. Sygn.: CZYT. 00

CZAPLICKA M.: Zarządzanie kryzysem w social media. Gliwice : Helion-Onepress, cop. 2014. Sygn.: CZYT. 339.138

Informacja i wiedza we współczesnej organizacji / [aut.: M. Tuz i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdynia ; Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 005

LABUDA G.: Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji : wybór studiów i rozpraw. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 2008. Sygn.: CZYT. 93/94

MAŁKUCH-ŚWITALSKA J.: Projekty naukowe : zarządzanie w praktyce. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 00; W 57602

Organizacje pozarządowe a bezpieczeństwo społeczeństwa w regionie słupskim / D. Skalski [i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i in.]. Gdańsk ; Słupsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

POTT H.G.: Krótka historia kultury europejskiej / wstęp i red. pol. wyd. M. Zybura ; Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy Brandta Uniwersytetu Wrocław- skiego. Wrocław : Oficyna Wydaw. Atut - Wrocławskie Wydaw. Oświatowe, 2007. Sygn.: CZYT. 93/94

ZADAN S.: Historia kultury początku stulecia. Wrocław : Biuro Literackie, 2005. Sygn.: CZYT. 82 158 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Filozofia, psychologia, religia

BERNDT C.: Tajemnica odporności psychicznej : jak uodpornić się na stres, depre- sję i wypalenie zawodowe. Kraków : Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, cop. 2015. Sygn.: CZYT. 159.9

Blaski i cienie życia - perspektywa psychologiczna / pod red. T.M. Ostrowskiego. Kra- ków : Oficyna Wydaw. AFM : na zlec. Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Mo- drzewskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 159.9

CARNEY S.: Klin : zyskaj wpływ na ciało i umysł, odkryj tajemnicę odporności. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57861; W 57862

Czas w życiu człowieka / pod red. K. Popiołek, A. Chudzickiej-Czupały. Katowice : Wydaw. UŚ, 2010. Sygn.: CZYT. 159.9

DOBROWOLSKI R.: Ciało w estetyce nieświadomości. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 1

DUHIGG C.: Siła nawyku : dlaczego robimy to, co robimy i jak można to zmienić w ży- ciu i biznesie / [aut. wstępu E. Woydyłło]. Warszawa : Grupa PWN, cop. 2014. Sygn.: CZYT. 316.6

DZIUBIŃSKI Z.: Sport w służbie osoby i wspólnoty w perspektywie papieża Franciszka / Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Salezjańska Organizacja Sporto- wa Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa : AWF : SALOS RP, 2020. Sygn.: CZYT. 796:37

GABRYŚ A.: Akceptacja niepełnosprawności u kobiet z uszkodzeniem narządu ruchu. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2020. Sygn.: CZYT. 316

GOLEMAN D.: Focus : sztuka koncentracji jako ukryte dążenie do doskonałości. Po- znań : Media Rodzina, 2014. Sygn.: CZYT. 159.9

GONZALEZ G., GONZALES R.: Miej marzenie, walcz, zwyciężaj : zacznij myśleć jak olimpijczyk, by urzeczywistnić swoje marzenia / z przedm. S. Hamiltona. Warszawa : Oficyna Wydaw. Logos, cop. 2019. Sygn.: MCZYT 57867; W 57868

GORDON T.: Nowa psychologia zarządzania : jak błyskawicznie zmotywować tych, którym chce się najmniej. Gliwice : Helion - Onepress, 2020. Sygn.: CZYT. 005; W 57518- 57519

GRABARA M., SZOPA J.: Joga akademicka i techniki relaksacyjne w kontekście proz- drowotnej aktywności fizycznej i kontroli stresu / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57570-57571

GRUSZECKA K.: Psychodietetyka czyli Jak wyjść z błędnego koła odchudzania. Gliwi- ce : Helion – Sensus, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57704 Nowości w zbiorach 159

HOGAN K.: Psychologia perswazji : strategie i techniki wywierania wpływu na ludzi. Wyd. 4. Warszawa : Czarna Owca, 2010. Sygn.: CZYT. 316.6

KARNEY J.E.: Człowiek i praca : wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy : pracownik w organizacji, badanie pracy, psychologiczne wyznaczniki powodzenia w pracy, edukacja zawodowa. Wyd. 1, dodr. Warszawa : Międzynarodowa Szkoła Mene- dżerów, 2000. Sygn.: CZYT. 331

Kultura fizyczna a instytucjonalizacja : praca zbiorowa / pod red. nauk. Z. Dziubiń- skiego i M. Jasnego ; Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Salezjań- ska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa : AWF : SALOS RP, 2020. Sygn.: CZYT. 796

KUROWSKI S.: Fabryka mistrzów : mentalne i motoryczne przygotowanie sportowców. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796:159.9; W 57853-57854

KUROWSKI S.: Mały poradnik jak być wielkim sportowcem. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2018. Sygn.: CZYT. 796:159.9; W 57864

LEVINE P.A., PHILLIPS M.: Uwolnić się od bólu. Warszawa : Czarna Owca, 2016. Sygn.: CZYT. 159.9

ŁABĘDZKA I.: Cud ucieleśnionych metamorfoz : tajwański teatr tańca i ruchu / Uni- wersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań : Wydaw. Nauk. UAM, 2020. Sygn.: CZYT. 793/794

MACKIEWICZ W.: Filozofia współczesna w zarysie. Wyd. 5 (1 w WUW), dodr. 3. War- szawa : Wydaw. Uniw. Warszawskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 1

MALINOWSKI R., CZAPECZKA K.: Mentalny kop : jak najlepsi piłkarze trenują swój umysł? Cz. 3, Potęga kontroli emocji. Kraków : EduSport Consulting, 2019. Sygn.: CZYT. 796.332; W 57696/Cz.3-57697/Cz.3

MAŃKOWSKA B.: Wypalenie zawodowe : źródła, mechanizmy, zapobieganie. Gdańsk : Harmonia Universalis, 2017. Sygn.: CZYT. 159.9

PRÓCHNIAK P.: Pomiędzy bezpieczeństwem a ryzykiem : pozytywne konteksty rekreacji outdoorowej. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8

PRZYŁUSKA-FISZER A.: Niepełnosprawność jako przedmiot refleksji bioetycznej. Kra- ków : Fall, 2013. Sygn.: CZYT. 316

Psychodietetyka / red. nauk. A. Brytek-Matera ; [aut. M. Adamczyk-Zientara i in.]. Wyd. 1, dodr. 1. Warszawa : PZWL, Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57719- 57720

Psychologia biznesu : psychologia w biznesie / red. nauk. B. Rożnowski, P. Fortuna. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 005 160 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Psychologia poznawcza / E. Nęcka [i in.]. Wyd. 2. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 159.9

Psychologia poznawcza w praktyce : ekonomia, biznes, polityka / red. nauk. A. Fal- kowski, T. Zaleśkiewicz. Wyd. 1, dodr. 1. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 159.9

SCHIRALDI G.R.: Siła rezyliencji : jak poradzić sobie ze stresem, traumą i przeciw- nościami losu? Sopot : Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2019. Sygn.: CZYT. 159.9; W 57875

Stres w pracy zawodowej : wybrane zagadnienia / pod red. A. Bieli ; Katolicki Uni- wersytet Lubelski. Wydział Nauk Społecznych. Lublin : Red. Wydaw. KUL, 1990. Sygn.: CZYT. 331

STRYCHARCZYK D., CLOUGH P.: Odporność psychiczna : strategie i narzędzia rozwoju. Sopot : Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2018. Sygn.: CZYT. 159.9; W 57775

VRANICH B.: Naucz się prawidłowo oddychać : jak w 2 tygodnie pokonać stres, do- legliwości trawienne, nadciśnienie, bezsenność i zwiększyć odporność. Białystok : Vital, 2019. Sygn.: CZYT. 159.9; W 57870/+dod.

ZAHARIADES D.: Sztuka błyskawicznej koncentracji : [mistrzostwo w zarządzaniu uwagą]. Gliwice : Helion, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 005

Socjologia, statystyka, demografia, etnologia

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. [T. 1] / red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski ; [Kociewskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Skar- szewach przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdy- ni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdynia ; Gdańsk ; Skarszewy : [KWOPR], 2016. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 2 / red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski ; [Kociewskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Skar- szewach przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdy- ni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdynia ; Gdańsk ; Skarszewy : [KWOPR], 2016. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 3 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 5 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i To- Nowości w zbiorach 161 warzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 6 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i in.]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 7 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 8 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 9 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 10 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

BOCHENEK M.: Folklor taneczny Podlasia w edukacji. Biała Podlaska : Akademia Wy- chowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Filia w Białej Podlaskiej, 2019. Sygn.: CZYT. 793/794

BUGLEWICZ K.: Społeczna odpowiedzialność biznesu : nowa wartość konkurencyjna. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 2017. Sygn.: CZYT. 005

CHMIELECKI M.: Techniki negocjacji i wywierania wpływu. Gliwice : Helion - One- press, cop. 2021. Sygn.: CZYT. 005; W 58012

Czas w życiu człowieka / pod red. K. Popiołek, A. Chudzickiej-Czupały. Katowice : Wydaw. UŚ, 2010. Sygn.: CZYT. 159.9 162 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

DUHIGG C.: Siła nawyku : dlaczego robimy to, co robimy i jak można to zmienić w ży- ciu i biznesie / [aut. wstępu E. Woydyłło]. Warszawa : Grupa PWN, cop. 2014. Sygn.: CZYT. 316.6

GABRYŚ A.: Akceptacja niepełnosprawności u kobiet z uszkodzeniem narządu ruchu. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2020. Sygn.: CZYT. 316

GIEDROJĆ M.: Niepełnosprawność w Polsce w wymiarze politycznym i społecznym : analiza wybranych zagadnień. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 316

HOGAN K.: Psychologia perswazji : strategie i techniki wywierania wpływu na ludzi. Wyd. 4. Warszawa : Czarna Owca, 2010. Sygn.: CZYT. 316.6

JAWOROWICZ P., JAWOROWICZ M.: Event marketing w zintegrowanej komunikacji marketingowej. Warszawa : Difin, 2016. Sygn.: CZYT. 339.138

Komunikacja międzykulturowa w biznesie / G. Rosa [i in.]. Kraków ; Legionowo : edu- -Libri, 2018. Sygn.: CZYT. 339.138

Kultura fizyczna a instytucjonalizacja : praca zbiorowa / pod red. nauk. Z. Dziubińskiego i M. Jasnego ; Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Salezjańska Organiza- cja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa : AWF : SALOS RP, 2020. Sygn.: CZYT. 796

MAKOWSKI G.: Świątynia konsumpcji : geneza i społeczne znaczenie centrum handlowego. Warszawa : Trio, 2003. Sygn.: CZYT. 316

NIEDBALSKI J.: Wymiary, konteksty i wzory karier : proces stawania się sportowcem przez osoby z niepełnosprawnością fizyczną : analiza społecznych mechanizmów (re)kon- struowania tożsamości. Łódź : Wydaw. Uniw. Łódzkiego, 2017. Sygn.: CZYT. 796:316

Pasjonaci, kreatorzy, twórcy : ludzie niepełnosprawni jako artyści, sportowcy, anima- torzy mediów / pod red. E. Zakrzewskiej-Manterys i J. Niedbalskiego. Łódź : Wydaw. Uniw. Łódzkiego, 2016. Sygn.: CZYT. 316

PRÓCHNIAK P.: Pomiędzy bezpieczeństwem a ryzykiem : pozytywne konteksty rekreacji outdoorowej. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8

PRZYLIPIAK W.: Czas wolny w PRL. Warszawa : Sport i Turystyka - Muza, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8

PRZYŁUSKA-FISZER A.: Niepełnosprawność jako przedmiot refleksji bioetycznej. Kra- ków : Fall, 2013. Sygn.: CZYT. 316

Rekonstrukcje historyczne jako produkt turystyczny / red. nauk. R. Andrzejczyk, A. Bonusiak. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 338.48-6

Społeczna odpowiedzialność biznesu jako instrument budowania reputacji i zaufania do instytucji finansowych / red. nauk. K. Waliszewski ; wprow. K. Pietraszkiewicz. War- szawa : CeDeWu, 2020. Sygn.: CZYT. 005 Nowości w zbiorach 163

WERNER A., KOŁODZIEJCZYK M.: Mecz to pretekst : futbol, wojna, polityka. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57865; W 57866

Współczesna teoria i praktyka badań społecznych i humanistycznych. T. 1 / pod red. J. Juchnowskiego i R. Wiszniowskiego ; prace zebr. i oprac. t. 1: Z. Winnicki [i in.], t. 2: J. Zygmunt [i in.]. Toruń : Adam Marszałek, cop. 2013. Sygn.: CZYT. 3

Współczesna teoria i praktyka badań społecznych i humanistycznych. T. 2 / pod red. J. Juchnowskiego i R. Wiszniowskiego ; prace zebr. i oprac. t. 1: Z. Winnicki [i in.], t. 2: J. Zygmunt [i in.]. Toruń : Adam Marszałek, cop. 2013. Sygn.: CZYT. 3

Polityka, nauki ekonomiczne, gospodarka, prawo, wojskowość, opieka społeczna

ADAIR J.E.: Zarządzanie czasem. Warszawa : Studio Emka, cop. 2000. Sygn.: CZYT. 005

ALLEN J.: Imprezy korporacyjne : jak organizować eventy biznesowe i za ich pomocą stymulować wzrost w firmie. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010. Sygn.: CZYT. 005

BARDACH J., LEŚNODORSKI B., PIETRZAK M.: Historia ustroju i prawa polskiego. Wyd. 6, (dodr.). Warszawa : Wolters Kluwer, 2015. Sygn.: CZYT. 34

Bezpieczeństwo i zdrowie : wybrane zagadnienia / [red. nauk. D. Skalski i in. ; Po- morska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i in.]. Gdańsk ; Gdynia ; Sta- rogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo społeczeństwa i porządek publiczny : wybrane aspekty / D. Skalski [i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdań- sku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, prawa człowieka, stosunki międzynarodowe. T. 1 / red. nauk. K. Żarna. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 32

Bezpieczeństwo, prawa człowieka, stosunki międzynarodowe. T. 2 / red. nauk. M. Malczyńska-Biały. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 32

Bezpieczeństwo, ratownictwo wodne i zarządzanie : wybrane aspekty / red. nauk. D. Skalski [i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zarządzanie i informacja : wybrane aspekty / [red. nauk. D. Skalski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wycho- wania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni]. Gdańsk ; Gdynia ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zarządzanie, medycyna i kultura fizyczna. T. 1, Perspektywa 40 lat słupskiego WOPR / red. nauk. J. Telak [i in. ; Akademia Wychowania Fizycznego i Spor- 164 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia tu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

Bezpieczeństwo, zarządzanie, medycyna i kultura fizyczna. T. 2, Wybrane zagadnienia / red. nauk. J. Telak [i in. ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zarządzanie, medycyna i kultura fizyczna. T. 3, Wybrane zagadnienia / red. nauk. J. Telak [i in. ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego]. Gdańsk : AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 4 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i To- warzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 5 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i To- warzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

BUGLEWICZ K.: Społeczna odpowiedzialność biznesu : nowa wartość konkurencyjna. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 2017. Sygn.: CZYT. 005

CLEGG B.: Błyskawiczne zarządzanie czasem : [praktyczne wskazówki, ćwiczenia]. Kraków : IFC Press, cop. 2000. Sygn.: CZYT. 331

CZAJA S., BECLA A.: Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania. Wyd. 2 popr. i rozsz. Wrocław : Wydaw. Akad. Ekonomicznej im. Oskara Langego, 2007. Sygn.: MCZYT 57902

CZARNECKI D., SKALSKI D.: Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna II Rzeczypo- spolitej : zarys problematyki / [Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdań- sku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

CZARNECKI D., SKALSKI D.: Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna III Rze- czypospolitej : zarys problematyki / [Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

DAVIDSON R.: Business event. 2nd. ed. London ; New York : Routledge Taylor & Fran- cis Group, 2019. Sygn.: W 58017 166 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

DĘBSKI S.S., SKALSKI D., ROCŁAWSKA K.: Bezpieczeństwo rolą samorządów teryto- rialnych : [aspekt społeczny] / Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdań- sku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu. Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Ekonomia menedżerska dla MSP w teorii i praktyce : praca zbiorowa / pod red. S. Pio- chy i R. Gabryszak. Warszawa : Centrum Doradztwa i Informacji Difin, cop. 2008. Sygn.: CZYT. 658/659

FALEJ M.: Efektywne zarządzanie wolontariatem : podręcznik dla koordynatorów wo- lontariatu. Olsztyn : Fund. Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA, cop. 2011. Sygn.: CZYT. 36; W 57966

GAWRON H.: Zarządzanie nieruchomościami. Poznań : Wielkopolskie Centrum Nieru- chomości, 2019. Sygn.: CZYT. 34

Geografia ekonomiczna / red. nauk. K. Kuciński. Wyd. 3 zm. Warszawa : Wolters Kluwer, 2015. Sygn.: CZYT. 33

GIEDROJĆ M.: Niepełnosprawność w Polsce w wymiarze politycznym i społecznym : analiza wybranych zagadnień. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 316

GÓRALCZYK W., SAWICKI S.: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie. Wyd. 18, stan prawny na 7 września 2020 r. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2020. Sygn.: CZYT. 34

IKANOWICZ C., PIEKARSKI J.W.: Protokół dyplomatyczny i dobre obyczaje. Warsza- wa : Szkoła Główna Handlowa. Oficyna Wydaw., 2002. Sygn.: CZYT. 34

JANASZ K., KACZMARSKA B., WASILCZUK J.E.: Przedsiębiorczość i finansowanie innowacji. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 658/659

JAWOROWICZ P., JAWOROWICZ M.: Event marketing w zintegrowanej komunikacji marketingowej. Warszawa : Difin, 2016. Sygn.: CZYT. 339.138

KOCÓJ H.: Francja wobec powstania kościuszkowskiego w świetle relacji dyplomatów pruskich. Kraków : Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, cop. 2005. Sygn.: MCZYT 57589

Komunikacja międzykulturowa w biznesie / G. Rosa [i in.]. Kraków ; Legionowo : edu- -Libri, 2018. Sygn.: CZYT. 339.138

KOROBOWICZ A., WITKOWSKI W.: Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918). Wyd. 6 popr. i uzup. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2017. Sygn.: CZYT. 34 Nowości w zbiorach 167

KRĘCIKIJ J.: Silne i słabe strony podsystemu obronnego systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej : monografia. Kraków : Oficyna Wydaw. AFM : na zlec. Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2017. Sygn.: CZYT. 32

KRZEŚNIAK E.J.: Ustawa o sporcie : komentarz. Stan prawny na 15 lipca 2020 r. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06

KUCHARSKI M.: Badania z wykorzystaniem eyetrackera : zastosowanie w marketin- gu sportowym / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06; W 57806-57807

MAKOWSKI G.: Świątynia konsumpcji : geneza i społeczne znaczenie centrum handlowego. Warszawa : Trio, 2003. Sygn.: CZYT. 316

MAŁYSA K.: Nowe regulacje procesu inwestycyjno-budowlanego. Stan prawny na 15 czerwca 2004 r. Kraków : Kantor Wydaw. Zakamycze, 2004. Sygn.: CZYT. 34

MAŃKOWSKA B.: Wypalenie zawodowe : źródła, mechanizmy, zapobieganie. Gdańsk : Harmonia Universalis, 2017. Sygn.: CZYT. 159.9

Najlepsze praktyki skutecznego menedżera / red. A. Baczyńska, A. Czarczyńska. War- szawa : Poltext, 2019. Sygn.: CZYT. 005

Nie tylko społecznie : zatrudnienie i wolontariat w organizacjach pozarządowych / pod red. E. Bogacz-Wojtanowskiej, M. Rymszy ; Instytut Spraw Publicznych. Warszawa : Fund. Inst. Spraw Publicznych, 2009. Sygn.: CZYT. 331

ORŁOWSKI T.H., SZTELIGA A.: Etykieta menedżera Katowice : Sonia Draga, 2012. Sygn.: CZYT. 005

PASZKOWSKA M.: Polski system ochrony zdrowia. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 614

PIWOWARSKI J.: Nauki o bezpieczeństwie : kultura bezpieczeństwa i redefinicja śro- dowiska bezpieczeństwa. Wyd. 2. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Podmioty wykonawcze i organizacje pozarządowe w zarządzaniu kryzysowym / D. Czarnecki [i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadec- kiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Podstawy bezpieczeństwa międzynarodowego. Cz. 1, Wymiar militarny i konfliktów zbrojnych / red. nauk. M. Marszałek [i in.]. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 32

Psychologia biznesu : psychologia w biznesie / red. nauk. B. Rożnowski, P. Fortuna. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 005 168 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Psychologia poznawcza w praktyce : ekonomia, biznes, polityka / red. nauk. A. Fal- kowski, T. Zaleśkiewicz. Wyd. 1, dodr. 1. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 159.9

PULKA Z.: Podstawy prawa : podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa. Poznań : Wydaw. Forum Naukowe - PASSAT Paweł Pietrzyk, 2008. Sygn.: CZYT. 34

RAKOWSKA A.: Kompetencje menedżerskie kadry kierowniczej we współczesnych organizacjach. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. Sygn.: CZYT. 005

Samorząd terytorialny : wybrane meandry społeczne / [red. nauk. S. Dębski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Akademii Marynarki Wojen- nej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni]. Gdańsk ; Gdynia ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

SKALSKI D., CZYŻ R.: Rola służb w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego na rzecz społeczeństwa : wybrane aspekty / Akademia Wychowania Fizycznego i Spor- tu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Skuteczna rekrutacja : praca zbiorowa. Warszawa : INFOR PL, cop. 2019. Sygn.: CZYT. 331

SMITH J.: Zaplanuj swój czas. Warszawa : Dom Wydaw. Bellona, 2004. Sygn.: CZYT. 005

SÓJKA-ZIELIŃSKA K.: Historia prawa. Wyd. 15. Warszawa : Wolters Kluwer, 2015. Sygn.: CZYT. 34

Sport w szkole wyższej : aspekty formalno-prawne / red. nauk. J. Kosowski. Lublin : Tow. Wydaw. Nauk. Libropolis, 2018. Sygn.: CZYT. 378; W 57829

Stres w pracy zawodowej : wybrane zagadnienia / pod red. A. Bieli ; Katolicki Uni- wersytet Lubelski. Wydział Nauk Społecznych. Lublin : Red. Wydaw. KUL, 1990. Sygn.: CZYT. 331

WERNER A., KOŁODZIEJCZYK M.: Mecz to pretekst : futbol, wojna, polityka. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57865; W 57866

WIŚNIEWSKI B.: Praktyczne aspekty badań bezpieczeństwa. Warszawa : Difin, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 35

Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce / red. nauk. J. Kronenberg i T. Ber- gier ; aut. T. Bergier [i in.]. Kraków : Fund. Sendzimira, 2010. Sygn.: CZYT. 33

Zarządzanie w jednostkach samorządu terytorialnego : wybrane zagadnienia i obsza- ry oddziaływania / red. nauk. D. Stawasz, D. Sikora-Fernandez ; [aut. A. Bury i in.]. Warszawa : Placet, 2013. Sygn.: CZYT. 35 Nowości w zbiorach 169

Zarządzanie, bezpieczeństwo i ratownictwo : wybrane aspekty / red. nauk. D. Skal- ski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wycho- wania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Nauko- wego w Grudziądzu. Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 005

Zdrowie, ratownictwo, kultura fizyczna i bezpieczeństwo : współczesne aspekty pierwszej pomocy / red. nauk. R. Zwara [i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 614

ŻEGLEŃ P.: Partnerstwo publiczno-prywatne a konkurencyjność i rozwój obszarów recepcji turystycznej w Polsce. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2014. Sygn.: CZYT. 33

Szkolnictwo, oświata, pedagogika, wychowanie

BARCIK R.A.: Zarządzanie jakością w szkolnictwie wyższym. Bielsko-Biała : Wydaw. ATH, 2006. Sygn.: CZYT. 378

DZIUBIŃSKI Z.: Sport w służbie osoby i wspólnoty w perspektywie papieża Francisz- ka / Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Salezjańska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa : AWF : SALOS RP, 2020. Sygn.: CZYT. 796:37

JOHNSON D., TYLER L.: Współczesne maniery czyli Jak się zachowywać w drodze na szczyt. Kraków : Wydaw. Literackie, 2015. Sygn.: CZYT. 3

MAŁKUCH-ŚWITALSKA J.: Projekty naukowe : zarządzanie w praktyce. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 00; W 57602

REJMAN A., NOWAKOWSKI A., MALEC M.: Zakrzów : dzieje szkoły i sportu na tle dziejów wsi : na 135-lecie szkoły w Zakrzowie (1884-2019). Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: MCZYT 57755

Sport w szkole wyższej : aspekty formalno-prawne / red. nauk. J. Kosowski. Lublin : Tow. Wydaw. Nauk. Libropolis, 2018. Sygn.: CZYT. 378; W 57829

Wychowanie fizyczne w szkole w okresie reformy programowej systemu edukacji / red. nauk. K. Warchoł. Krosno : PWSZ, 2011. Sygn.: CZYT. 796.01

Turystyka, rekreacja, czas wolny, hotelarstwo, gastronomia

200 lat zorganizowanego przewodnictwa w Sudetach 1817-2017 : praca zbiorowa / pod red. P. Gryszela ; Koło Przewodników Sudeckich przy Oddziale PTTK Sudety Zachod- nie w Jeleniej Górze. Kraków ; Jelenia Góra : Proksenia, 2018. Sygn.: CZYT. 91

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 4 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, 170 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i To- warzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

BUCZKOWSKA-GOŁĄBEK K. DOMINIK P., KOCISZEWSKI P.: Kulinaria wizytówką regionów turystycznych / Akademia Finansów i Biznesu Vistula, Szkoła Główna Tury- styki i Rekreacji. Warszawa : AFiBV : SGTiR, 2018. Sygn.: CZYT. 338.48-6

CYNARSKI W.J.: Turystyka sztuk walki : perspektywa społeczno-kulturowa. Rze- szów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

The darker side of travel : the theory and practice of dark tourism / ed. by R. Sharpley and P.R. Stone. Bristol ; Buffalo ; Toronto : Channel View Publ., cop. 2009. Sygn.: W 57548

DROZDOWSKA M., LEŚNIAK-JOHANN M., MARAK J.: Wykorzystanie czasu wolnego przez studentów wrocławskich uczelni / Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu. Wro- cław : WSH, 2018. Sygn.: CZYT. 379.8

FRANASZEK M.: Jura Krakowsko-Częstochowska : wycieczki i trasy rowerowe / [oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 2. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2019. Sygn.: W 57613

Górny Śląsk, Jura i Podbeskidzie : wycieczki i trasy rowerowe / [aut. przewodnika J. Skalski i in ; oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 2. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2019. Sygn.: W 57610

GROCHOWICZ J., MIDURA F., CHMIEL A.: Dziedzictwo kulturowo-kulinarne Kurpi Zielonych szansą na atrakcyjny produkt turystyczny / Akademia Finansów i Biznesu Vistula, Szkoła Główna Turystyki i Rekreacji. Warszawa : AFiBV : SGTiR, 2018. Sygn.: CZYT. 338.48-6

KIZIELEWICZ J., URBANYI-POLAK I.: Rynek usług morskiej żeglugi wycieczkowej. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, cop. 2015. Sygn.: CZYT. 338.48-52

KORNHAUSER J.: Premie górskie najwyższej kategorii : z fotografiami autora. Wro- cław : Książkowe Klimaty, 2020. Sygn.: MCZYT 57669

KOWALCZYK M., KOWALCZYK A.: Jura Krakowsko-Częstochowska / [oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 3. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2018. Sygn.: W 57612

Krajobrazy winiarskie Europy / red. nauk. J. Makowski, J. Miętkiewska-Brynda. Warszawa : Uniw. Warszawski. Wydz. Geografii i Studiów Regionalnych, 2020. Sygn.: CZYT. 338.48-6

KRUCZEK Z.: Frekwencja w polskich atrakcjach turystycznych 2011-2015 : dynami- ka, trendy, studia przypadku. Kraków : Proksenia, 2017. Sygn.: CZYT. 338.486

MAŁOLEPSZY E., DROZDEK-MAŁOLEPSZA T.: Kultura fizyczna i turystyka w woje- wództwie wołyńskim w latach 1921-1939. Poznań : Wydaw. Nauka i Innowacje, 2020. Sygn.: CZYT. 796(091) Nowości w zbiorach 171

Potencjał turystyczny i jego wykorzystanie w latach 2014-2018 - ujęcie regionalne / [zesp. aut.] G. Ślusarz [i in.] ; Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Uniwersytet Rzeszow- ski. Rzeszów : Urząd Statystyczny : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 338.48

PRÓCHNIAK P.: Pomiędzy bezpieczeństwem a ryzykiem : pozytywne konteksty rekreacji outdoorowej. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8

PRZYBYSZ-ZAREMBA M.: Zachowania wolnoczasowe młodzieży polsko-litewskiej : studium komparatywne. Kraków : Impuls, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8; W 57681

PRZYLIPIAK W.: Czas wolny w PRL. Warszawa : Sport i Turystyka - Muza, 2020. Sygn.: CZYT. 379.8

PUCIATO D.: Teoretyczne podstawy lokalizacji hoteli. Opole : Oficyna Wydaw. PO, 2019. Sygn.: CZYT. 64

Rekonstrukcje historyczne jako produkt turystyczny / red. nauk. R. Andrzejczyk, A. Bonusiak. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 338.48-6

RUDNICKI M.: Uwarunkowania współpracy obiektów świadczących usługi hotelar- skie z serwisami zakupów grupowych. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 64

SKALSKI D., LIZAKOWSKI P., ZABOLOTNA O.: Bezpieczeństwo i profilaktyka zdro- wotna wypoczynku dzieci i młodzieży : wybrane aspekty / [Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów We- sterplatte w Gdyni]. Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 614

Slow tourism : experiences and mobilities / ed. by S. Fullagar, K. Markwell and E. Wil- son. Bristol ; Buffalo ; Toronto : Channel View Publ., cop. 2012. Sygn.: W 57547

STOSIK A.: Współpraca w rywalizacji trenerów i instruktorów na rynku usług sporto- wo-rekreacyjnych. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06; W 57564

TOMIAK M.A.: Rozwój turystyki w Trójmieście w latach 1945-1989 / [Akademia Wy- chowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 338.48

TRUSZKOWSKA-WOJTKOWIAK M.: Fenomen czasu wolnego. Gdańsk : „Harmonia Universalis”, 2012. Sygn.: CZYT. 379.8; W 57707

URBANIK A., BROŻYNA M., GODEK Ł.: Wybrane zagadnienia turystyki i medycyny podróży. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 338.48; W 57771

Volunteer tourism : theoretical frameworks and practical applications / ed. by A.M. Benson. London ; New York : Routledge Taylor & Francis Group, 2014. Sygn.: W 57536 172 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

WĘCKA B., MARAK J., WYRZYKOWSKI J.: Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym i jego wykorzystanie na turystykę i rekreację ruchową / Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu. Wrocław : WSH, 2018. Sygn.: CZYT. 379.8

ŻEGLEŃ P.: Partnerstwo publiczno-prywatne a konkurencyjność i rozwój obszarów recepcji turystycznej w Polsce. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2014. Sygn.: CZYT. 33

Matematyka, nauki przyrodnicze i biologiczne

Biomedycyna : wybrane aspekty / pod red. Ewy Brzeziańskiej-Lasoty ; red. nauk. Joanna Błaszkowska, Maciej Borowiec, Michał Pikuła. Wrocław : Continuo, 2020. Sygn.: CZYT. 57

CZAJA S., BECLA A.: Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania. Wyd. 2 popr. i rozsz. Wrocław : Wydaw. Akad. Ekonomicznej im. Oskara Langego, 2007. Sygn.: MCZYT 57902

Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej / red. A. Dembińska- -Kieć, J.W. Naskalski, B. Solnica. Wyd. 4, dodr. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2018. Sygn.: CZYT. 616; W 57950

KANTORYSIŃSKI A.: Meteorologia : teoria i praktyka. Warszawa : Nautica, 2020. Sygn.: CZYT. 5

PANASIUK A., KOWALIŃSKA J.: Mikrobiota przewodu pokarmowego / red. nauk. A. Panasiuk. Wyd. 1, dodr. 2. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 57; W 57716-57717

STACHOŃ A.: Otłuszczenie ciała i dystrybucja tłuszczu podskórnego jako wyznacznik poziomu sportowego zawodniczek i zawodników zespołowych gier sportowych. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796:572

Wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce / red. nauk. J. Kronenberg i T. Ber- gier ; aut. T. Bergier [i in.]. Kraków : Fund. Sendzimira, 2010. Sygn.: CZYT. 33

ZAJĄC-GAWLAK I.: Aktywność fizyczna oraz budowa somatyczna i skład ciała słu- chaczek uniwersytetu trzeciego wieku w obserwacji rocznej i po 7 latach / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Katowice : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 58000-58001

Medycyna

Arteterapia : podręcznik / pod red. C.A. Malchiodi. Gdańsk : Harmonia Universalis, 2014. Sygn.: CZYT. 615.8

Badania kardiologiczne sportowców amatorów / red. nauk. R. Główczyńska, A. Tur- ska-Kmieć, A. Folga. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2019. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57479 Nowości w zbiorach 173

Bezpieczeństwo, zarządzanie, medycyna i kultura fizyczna. T. 1, Perspektywa 40 lat słupskiego WOPR / red. nauk. J. Telak [i in. ; Akademia Wychowania Fizycznego i Spor- tu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

Bezpieczeństwo, zarządzanie, medycyna i kultura fizyczna. T. 2, Wybrane zagadnienia / red. nauk. J. Telak [i in. ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 5 / [red. nauk. P. Lizakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdań- skim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i To- warzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 6 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale 174 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni i in.]. - Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Biomedycyna : wybrane aspekty / pod red. E. Brzeziańskiej-Lasoty ; red. nauk. J. Błaszkowska, M. Borowiec, M. Pikuła. Wrocław : Continuo, 2020. Sygn.: CZYT. 57

BOBKOWICZ-LEWARTOWSKA L.: Autyzm dziecięcy : zagadnienia diagnozy i terapii. Wyd. 5. Kraków : Oficyna Wydaw. Impuls, 2010. Sygn.: CZYT. 616.8

BORDONI B.D., ZANIER E.: Terapia manualna : blizny. Wyd. 1 pol. / red. nauk. P. Sip. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57722

BUĆ J.: Masaż izometryczny. Wrocław : MedPharm Polska, cop. 2021. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57765-57766

CARNEY S.: Klin : zyskaj wpływ na ciało i umysł, odkryj tajemnicę odporności. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57861; W 57862

CONTRERAS B., CORDOIZA G.: Trening mięśni pośladkowych : jak zbudować siłę, po- prawić sylwetkę i osiągnąć sportowe cele : kompendium dla każdego sportowca, trenera i fizjoterapeuty. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57884

Człowiek, żywność, środowisko. T. 1 / red. nauk. M. Kluz, P. Hanus. Rzeszów : Wy- daw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 64 Nowości w zbiorach 175

Człowiek, żywność, środowisko. T. 2 / red. nauk. D. Grabek-Lejko, P. Sowa. Rze- szów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 64

DAVIES C., DAVIES A.: Terapia punktów spustowych : praktyczny podręcznik : twój przewodnik po samodzielnym leczeniu bólu. Wyd. 3. Białystok : Vital, 2018. Sygn.: CZYT. 615.8

DE CLERCQ H.: Autyzm od wewnątrz : przewodnik. Warszawa : Fraszka Edukacyj- na : Fund. Synapsis, cop. 2007. Sygn.: CZYT. 616.8

Developing power / ed. M. McGuigan ; National Strength and Conditioning Associa- tion. Champaign : Human Kinetics, cop. 2017. Sygn.: W 57507

Dietetyka sportowa / red. nauk. B. Frączek, J. Krzywański, H. Krysztofiak ; [aut. Z. Bartuzi i in.]. Wyd. 1, dodr. 3. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57711

DIMEO P.: A history of drug use in sport 1876-1976 : beyond good and evil. London ; New York : Routledge, cop. 2007. Sygn.: W 57550

Dno miednicy : fizjologia, patologia, diagnostyka i leczenie : koncepcja Tanzberger® / R. Tanzberger [i in.] ; współpr. H. Bainsky [i in.] ; współred. G. Wilke-Kaltenbach, A. Or- thofer-Tihanyi]. Wyd. 1 pol. / red. nauk. E. Saulicz. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57952-57953

Doping w sporcie / [red. nauk.] A. Pokrywka, M. Bujalska-Zadrożny, A. Mamcarz. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57481-57482

Fizjoterapia w chirurgii / red. nauk. M. Woźniewski ; [aut. G. Dąbrowska i in.] ; patr. meryt. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN. Wyd. 2 zaktual. i rozsz. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57484

Fizjoterapia w dysfunkcjach stopy i stawu skokowo-goleniowego / A. Bac [i in.] ; patr. meryt. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN. Wyd. 2 popr. i rozsz. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57486-57487

Fizjoterapia w geriatrii : podstawy i nowe trendy / red. nauk. A. Skrzek, K. Wieczorow- ska-Tobis ; patr. meryt. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2019. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57489-57490

Fizjoterapia w nauce, profilaktyce i terapii / red. nauk. J.M. Zajt, A. Permoda, A. Ły- sak-Radomska ; [Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego]. Gdańsk : AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8 176 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Fizjoterapia w onkologii / red. nauk. M. Woźniewski ; [aut. W. Golusiński i in.] ; patr. meryt. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN. Wyd. 2 zaktual. i rozsz. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57492

GABRYŚ A.: Akceptacja niepełnosprawności u kobiet z uszkodzeniem narządu ruchu. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2020. Sygn.: CZYT. 316

GRUSZECKA K.: Psychodietetyka czyli Jak wyjść z błędnego koła odchudzania. Gliwi- ce : Helion - Sensus, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57704

HOF W., JONG K.: Droga Icemana : metoda Wima Hofa ćwiczenia oddechowe, trening z zimnem oraz praca z umysłem. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57608

IGNASIAK Z.: Anatomia układu ruchu. Wyd. 2, dodr. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 611; W 57947-57948

ISKRA J., GRABARA M.: Trening zdrowotny : podstawy teoretyczne i praktyczne roz- wiązania / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Ka- towice : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57997-57998

KAPANDJI A.I.: Anatomia funkcjonalna. T. 1, Kończyna górna / słowo wstępne R. Tu- biana. Wyd. 2 pol. / red. R. Gnat. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 611; W 57938/T.1-57939/T.1

KAPANDJI A.I.: Anatomia funkcjonalna. T. 2, Kończyna dolna / słowo wstępne T. Ju- det. Wyd. 2 pol. / red. R. Gnat. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 611; W 57938/T.2-57939/T.2

KAPANDJI A.I.: Anatomia funkcjonalna. T. 3, Kręgosłup i głowa / słowo wstępne G. Saillant i R. Merle d’Aubigne. Wyd. 2 pol. / red. R. Gnat. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 611; W 57938/T.3-57939/T.3

Kardiologia zapobiegawcza II / pod red. M. Naruszewicza ; [aut. G. Broda i in.]. Wyd. 2 (uzup.). Warszawa : eMKa, 2007. Sygn.: CZYT. 616.1; W 57975

KASPRZAK W., MAŃKOWSKA A.: Medycyna fizykalna w praktyce klinicznej. Warsza- wa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57713-57714

LEVINE P.A., PHILLIPS M.: Uwolnić się od bólu. Warszawa : Czarna Owca, 2016. Sygn.: CZYT. 159.9

LEWANDOWSKA A.: Płaski brzuch : dieta i ćwiczenia / współpr. J. Zając-Borowicka. Warszawa : RM, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.41; W 57671-57672 Nowości w zbiorach 177

MALAHOV G.P.: Ruch, oddychanie, hartowanie. Warszawa : Oficyna Wydaw. ABA, 2004. Sygn.: CZYT. 613; W 57873

MERK J., HORSTMANN T.: Zdrowe kolana : trening funkcjonalny stawów kolano- wych : 120 ćwiczeń, 362 ilustracje. Wyd. 1 pol. / red. meryt. P. Posłuszny. Wrocław : MedPharm Polska, cop. 2021. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57768-57769

MIKOŁAJEWSKI R., WNOROWSKI K., JASTRZĘBSKI Z.: Wydolność i sprawność fizyczna siatkarzy w okresie przygotowawczym : teoria i praktyka / [Akademia Wycho- wania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 796.325

MUSCOLINO J.E.: Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego : z uwzględ- nieniem punktów spustowych, stref odruchowych i stretchingu. Wyd. 2, dodr. / red. Z. Śliwiński. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2019. Sygn.: CZYT. 615.8

NEESE A.: Jak oddychać : 25 prostych technik oddechowych, usuwających stres, da- jących wytrzymałość, zdrowie i radość. Białystok : Vital, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57860

PANASIUK A., KOWALIŃSKA J.: Mikrobiota przewodu pokarmowego / red. nauk. A. Panasiuk. Wyd. 1, dodr. 2. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 57; W 57716-57717

PASZKOWSKA M.: Polski system ochrony zdrowia. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 614

Pozaruchowe objawy choroby Parkinsona : praktyczny przewodnik / red. A. Bogucki, A. Gajos. Gdańsk : AsteriaMed, 2016. Sygn.: CZYT. 616.8; W 57910

PRZYŁUSKA-FISZER A.: Niepełnosprawność jako przedmiot refleksji bioetycznej. Kra- ków : Fall, 2013. Sygn.: CZYT. 316

Psychodietetyka / red. nauk. A. Brytek-Matera ; [aut. M. Adamczyk-Zientara i in.]. Wyd. 1, dodr. 1. Warszawa : PZWL, Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 613; W 57719-57720

Rehabilitacja 2019 / pod red. nauk. T. Pop. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8

Rekomendacje postępowania fizjoterapeutycznego / red. nauk. J. Szczegielniak ; współpr. meryt. K. Bogacz. Katowice : Elamed Media Group, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57581-57582

ROTTERMUND J., NOWOTNY J.: Terapia zajęciowa w rehabilitacji medycznej : pod- ręcznik dla studentów i terapeutów. Wyd. 3 poszerz. / red. J. Rottermund. [Bielsko-Bia- ła] : Alfa-Medica Press, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57991

SAWCZYN M., SAWCZYN S., MISCHENKO V.: Skuteczność zdrowotnego treningu fitness o ukierunkowaniu aerobowym i siłowym kobiet w różnym wieku / [Akademia Wy- 178 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia chowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 796.41

SKALSKI D.: Mały elementarz bezpieczeństwa nad wodą. Wyd. 9 zm. Nowy Staw : [Urząd Miejski ; Gdańsk : Polska Unia Mobilności Aktywnej], 2017. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

SKALSKI D.: Zarządzanie kryzysowe i bezpieczeństwo wodne : wybrane aspekty ra- townictwa wodnego / [Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

STECCO L.: Atlas fizjologii powięzi mięśniowej / red. P. Poncyliusz ; przedm. L. Cha- itow. Szczecin : Odnova-Med, 2020. Sygn.: CZYT. 612; W 57578-57579

SZTEJNBERG A., JASIŃSKI T.L.: Wybrane aspekty dopingu w sporcie / [Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wy- daw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 796:61

SZWARC A., BUDZIWOJSKI P., RADZIMIŃSKI Ł.: Gry jako podstawa usprawniania działań i kształtowania wydolności fizycznej piłkarzy nożnych / Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 796.332

THOM M., WRIGHT M.: Zmień swoje ciało z najsprawniejszą parą świata : tajemnice dojścia do wspaniałej formy ujawniają. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2017. Sygn.: CZYT. 796.41; W 57936

TOMASZUNAS S., TOMASZUNAS-BŁASZCZYK J.: Zdrowie w podróży : poradnik medyczny. Gdańsk : Marpress, 1992. Sygn.: CZYT. 614

TRACZYK D.: Fundamenty mistrza : profesjonalne przygotowanie żywieniowe w siat- kówce. Sosnowiec : Spółdz. Socjalna Maximus, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796:61

URBANIK A., BROŻYNA M., GODEK Ł.: Wybrane zagadnienia turystyki i medycyny podróży. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 338.48; W 57771

WOOD S.: Pilates w rehabilitacji. Wyd. pol. / red. nauk. P. Majcher, M. Ginszt. War- szawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57495-57496 Nowości w zbiorach 179

Współczesna terapia zajęciowa : od teorii do praktyki / A. Misiorek [i in.] ; patr. meryt. Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej PAN. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2019. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57498

Zdrowie seniorów : wspólny cel współczesnej kardiologii i geriatrii / red. nauk. K. Bro- czek, M. Lewandowski. Warszawa : Medical Tribune Polska, 2020. Sygn.: CZYT. 616-053.9

Zdrowie, ratownictwo, kultura fizyczna i bezpieczeństwo : współczesne aspekty pierwszej pomocy / red. nauk. R. Zwara [i in.] ; Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrze- ja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 614

ZUKUNFT-HUBER B.: Trójwymiarowa manualna terapia wad stóp u dzieci / współpr. O. Eberhardt [i in.] ; przedm. K. Parsch, J. Correll, R. Rödl. Wyd. 2 pol. / red. nauk. oraz tł. z jęz. niem. K. Hrynyszyn. Wrocław : Edra Urban & Partner, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57963-57964

Nauki techniczne, rolnictwo

Człowiek, żywność, środowisko. T. 1 / red. nauk. M. Kluz, P. Hanus. Rzeszów : Wy- daw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 64

Człowiek, żywność, środowisko. T. 2 / red. nauk. D. Grabek-Lejko, P. Sowa. Rze- szów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 64

KIZIELEWICZ J., URBANYI-POPIOŁEK I.: Rynek usług morskiej żeglugi wycieczkowej. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, cop. 2015. Sygn.: CZYT. 338.48-52

Krajobrazy winiarskie Europy / red. nauk. J. Makowski, J. Miętkiewska-Brynda. Warszawa : Uniw. Warszawski. Wydz. Geografii i Studiów Regionalnych, 2020. Sygn.: CZYT. 338.48-6

Postęp w naukach o żywności / red. nauk. M. Witczak [i in.]. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 64

Organizacja i zarządzanie

ADAIR J.E.: Zarządzanie czasem. Warszawa : Studio Emka, cop. 2000. Sygn.: CZYT. 005

ADAMIECKI K.: O nauce organizacji : wybór pism / wyboru dokonał oraz wstępem i komentarzem opatrzył Z. Heidrich. Wyd. 2. Warszawa : Tow. Nauk. Organizacji i Kie- rownictw[a] : Państ. Wydaw. Ekonomiczne, 1985. Sygn.: CZYT. 005

ALLEN J.: Imprezy korporacyjne : jak organizować eventy biznesowe i za ich pomocą stymulować wzrost w firmie. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2010. Sygn.: CZYT. 005 180 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

BARCIK R.A.: Zarządzanie jakością w szkolnictwie wyższym. Bielsko-Biała : Wydaw. ATH, 2006. Sygn.: CZYT. 378

BUGLEWICZ K.: Społeczna odpowiedzialność biznesu : nowa wartość konkurencyjna. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 2017. Sygn.: CZYT. 005

CHMIELECKI M.: Techniki negocjacji i wywierania wpływu. Gliwice : Helion - One- press, cop. 2021. Sygn.: CZYT. 005; W 58012

CLEGG B.: Błyskawiczne zarządzanie czasem : [praktyczne wskazówki, ćwiczenia]. Kraków : IFC Press, cop. 2000. Sygn.: CZYT. 331

CZAPLICKA M.: Zarządzanie kryzysem w social media. Gliwice : Helion-Onepress, cop. 2014. Sygn.: CZYT. 339.138

CZARNECKI D., SKALSKI D., TUZ M.: Rola administracji samorządu powiatowego w systemie zarządzania kryzysowego : ujęcie teoretyczne / Akademia Wychowania Fi- zycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 35

DAVIDSON R.: Business event. 2nd. ed. London ; New York : Routledge Taylor & Fran- cis Group, 2019. Sygn.: W 58017

ECKES G.: Rewolucja Six Sigma : jak General Electric i inne przedsiębiorstwa zmieniły proces w zyski. Warszawa : MT Biznes, 2016. Sygn.: CZYT. 658/659

ECKES G.: Six Sigma jako trwały element kultury organizacji. Warszawa : MT Biznes, 2011. Sygn.: CZYT. 005

Ekonomia menedżerska dla MSP w teorii i praktyce : praca zbiorowa / pod red. S. Pio- chy i R. Gabryszak. Warszawa : Centrum Doradztwa i Informacji Difin, cop. 2008. Sygn.: CZYT. 658/659

FALEJ M.: Efektywne zarządzanie wolontariatem : podręcznik dla koordynatorów wo- lontariatu. Olsztyn : Fund. Inicjatywa Kobiet Aktywnych FIKA, cop. 2011. Sygn.: CZYT. 36; W 57966

GAWRON H.: Zarządzanie nieruchomościami. Poznań : Wielkopolskie Centrum Nieru- chomości, 2019. Sygn.: CZYT. 34

GETZ D., PAGE S.J.: Event studies : theory, research and policy for planned events. 3rd. ed. London ; New York : Routledge Taylor & Francis Group, cop. 2016. Sygn.: W 57532

GORDON T.: Nowa psychologia zarządzania : jak błyskawicznie zmotywować tych, któ- rym chce się najmniej. Gliwice : Helion - Onepress, 2020. Sygn.: CZYT. 005; W 57518-57519

Informacja i wiedza we współczesnej organizacji / [aut.: M. Tuz i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Nowości w zbiorach 181

Westerplatte w Gdyni i Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdynia ; Gdańsk ; Starogard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 005

JANASZ K., KACZMARSKA B., WASILCZUK J.E.: Przedsiębiorczość i finansowanie innowacji. Warszawa : Polskie Wydaw. Ekonomiczne, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 658/659

KUC B.R.: Kontrola i audyt w sektorze publicznym : kierunki zmian. Warszawa : Wy- daw. PTM, 2007. Sygn.: CZYT. 005

KWIATKOWSKI S.: Przedsiębiorczość intelektualna. Wyd. 1, dodr. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2002. Sygn.: CZYT. 005

LISIECKA K., BURKA I.: Lean Service w teorii i praktyce. Katowice : Wydaw. Uniw. Ekonomicznego, 2016. Sygn.: CZYT. 005

LOCHER D.: Lean w biurze i usługach : przewodnik po zasadach szczupłego zarzą- dzania w środowisku pozaprodukcyjnym. Wyd. w nowej szacie graf. Warszawa : MT Biznes, 2019. Sygn.: CZYT. 005

MAŁKUCH-ŚWITALSKA J.: Projekty naukowe : zarządzanie w praktyce. Warszawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2020. Sygn.: CZYT. 00; W 57602

Marketing sportowy : profesjonalne zarządzanie sportem / pod red. P. Godlewskiego i P. Mateckiego. Gdańsk : Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śnia- deckiego, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06

Najlepsze praktyki skutecznego menedżera / red. A. Baczyńska, A. Czarczyńska. War- szawa : Poltext, 2019. Sygn.: CZYT. 005

ORŁOWSKI T.H., SZTELIGA A.: Etykieta menedżera. Katowice : Sonia Draga, 2012. Sygn.: CZYT. 005

PENC J.: Nowoczesne kierowanie ludźmi : wywieranie wpływu i współdziałanie w organizacji. Warszawa : Difin, 2007. Sygn.: CZYT. 005

Podstawy zarządzania : koncepcje, strategie, zastosowania / M. Dołhasz [i in.]. War- szawa : Wydaw. Nauk. PWN, 2009. Sygn.: CZYT. 005

RAKOWSKA A.: Kompetencje menedżerskie kadry kierowniczej we współczesnych organizacjach. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. Sygn.: CZYT. 005

RUDNICKI M.: Uwarunkowania współpracy obiektów świadczących usługi hotelar- skie z serwisami zakupów grupowych. Warszawa : Difin, 2020. Sygn.: CZYT. 64 182 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

SIKORSKI C.: Ludzie nowej organizacji : wzory kultury organizacyjnej wysokiej tole- rancji niepewności. Łódź : Wydaw. Uniw. Łódzkiego, 1998. Sygn.: CZYT. 005

Skuteczna rekrutacja : praca zbiorowa. Warszawa : INFOR PL, cop. 2019. Sygn.: CZYT. 331

SMITH J.: Zaplanuj swój czas. Warszawa : Dom Wydaw. Bellona, 2004. Sygn.: CZYT. 005

STOSIK A.: Współpraca w rywalizacji trenerów i instruktorów na rynku usług sporto- wo-rekreacyjnych. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06; W 57564

ZAHARIADES D.: Sztuka błyskawicznej koncentracji : [mistrzostwo w zarządzaniu uwagą]. Gliwice : Helion, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 005

Sport

Badania kardiologiczne sportowców amatorów / red. nauk. R. Główczyńska, A. Turska- -Kmieć, A. Folga. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2019. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57479

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 5 / [red. nauk. P. Li- zakowski, D. Skalski, S. Dębski ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wy- chowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Nauko- wego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2017. Sygn.: CZYT. 35

Bezpieczeństwo, zdrowie i kultura fizyczna : wybrane zagadnienia. T. 8 / [red. nauk. P. Lizakowski i in. ; Pomorska Szkoła Wyższa w Starogardzie Gdańskim przy udziale Aka- demii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni, Akademii Wychowania 184 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku i Towarzystwa Naukowego w Grudziądzu]. Gdynia ; Gdańsk ; Stargard Gdański : [PSW], 2018. Sygn.: CZYT. 35

Biathlon : kronika sezonu 2019/2020 / [red. S. Krystek, B. Wlaźlak] ; Polski Związek Biathlonu. Katowice : PZBiath., 2020. Sygn.: CZYT. 796.9

BŁASZCZYK J.R.: 70 lat Pogoni Szczecin 1948-2018. Szczecin : Janusz R. Błaszczyk, 2019. Sygn.: MCZYT 57817

BŁAŻYŃSKI L.: Pięści anioła : walka o złoto Zbigniewa Pietrzykowskiego. Warszawa : Ringer Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57617; W 57618

BOCHENEK M.: Folklor taneczny Podlasia w edukacji. Biała Podlaska : Akademia Wy- chowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Filia w Białej Podlaskiej, 2019. Sygn.: CZYT. 793/794

BOGUCKI A.: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na drodze do wolności. Bydgoszcz : Inst. Wydaw. Świadectwo”, 2020. Sygn.: CZYT. 796.41

BONIEK Z., BASAŁAJ J.: Zbigniew Boniek : mecze mojego życia. Kraków : „Sine Qua Non”, 2020. Sygn.: MCZYT 57887; W 57888

BOROWY R.: Siedem dekad Stali : 70 lat KS Stal Gorzów Wlkp. 1947-2017. Gorzów Wlkp : Stal, 2017. Sygn.: MCZYT 57758

BRYŁA W.: Dzieje „Łysicy” Bodzentyn 1948-1998. Bodzentyn : [B.w], 1998. Sygn.: MCZYT 57823

BRZĘCZEK J., DOMAGALIK M.: W grze. Warszawa : Grupa Wydaw. Foksal - Wydaw. W.A.B., 2020. Sygn.: MCZYT 57677; W 57678

BUGAJSKI A.: Był sobie piłkarz... niezwykłe historie zawodników nie tylko z pierwszych stron gazet. Warszawa : Ringier Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57508; W 57509 Nowości w zbiorach 185

CALLEJA Á.: La Vuelta a España : kolarska corrida. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

CHMIELEWSKI Z.: Rotmistrz Henryk Leliwa-Roycewicz i jego żołnierze. Warszawa : Stow. Tenisowo-Narciarski Klub Dziennikarzy Media, 2018. Sygn.: MCZYT 57773

CICHY L.: Gdyby to nie był Everest... / wysłuchał P. Trybalski. Kraków : Wydaw. Lite- rackie, 2020. Sygn.: MCZYT 57510

COX M.: Gegenpressing i tiki-taka : jak rodził się nowoczesny europejski futbol. Kra- ków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332; W 57512

CUNLIFFE T.: Profesjonalny skiper : wiedza o żeglowaniu, nawigacji i wyposażeniu niezbędna do dowodzenia jachtem. Warszawa : Nautica, 2018. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

CYNARSKI W.J.: Turystyka sztuk walki : perspektywa społeczno-kulturowa. Rze- szów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

CZADO P.: Zieloni : Szombierki, niezwykły śląski klub. Tychy : Wydaw. Żwakowskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

Ćwiczenia w nauczaniu i doskonaleniu stylów pływackich / B. Czarnota [i in.]. Rze- szów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 797.1/.2; W 57900

Developing power / ed. M. McGuigan ; National Strength and Conditioning Associa- tion. Champaign : Human Kinetics, cop. 2017. Sygn.: W 57507

Dietetyka sportowa / red. nauk. B. Frączek, J. Krzywański, H. Krysztofiak ; [aut. Z. Bartuzi i in.]. Wyd. 1, dodr. 3. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57711

DIMEO P.: A history of drug use in sport 1876-1976 : beyond good and evil. London ; New York : Routledge, cop. 2007. Sygn.: W 57550

DOBRUSZEK W.: Jubileusze Unii Leszno : bycze to zadanie złota pomnażanie / oprac. W. Dobruszek. Leszno : Firma Wydaw. Danuta 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

DOBRUSZEK W.: Mistrzostwa świata par (1977-1985). Leszno : Firma Wydaw. Danu- ta, 2019. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

DOBRUSZEK W.: Mistrzostwa świata par (1986-1990). Leszno : Firma Wydaw. Danu- ta, 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

Doping w sporcie / [red. nauk.] A. Pokrywka, M. Bujalska-Zadrożny, A. Mamcarz. Warszawa : PZWL Wydaw. Lekarskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796:61; W 57481-57482 186 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

DOUGHERTY M.J.: Jak się skutecznie bronić : efektywna walka bez broni. Czerwo- nak : Vesper, 2015. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57921

DOUGHERTY, M..: Techniki samoobrony dla kobiet : uniki, kopnięcia, uderzenia, ciosy. Czerwonak : Vesper, 2017. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57932

DUMANOWSKI P., Guziak D.: W krainie piłkarskich bogów : o Polakach w Serie A. Kraków : Otwarte, 2020. Sygn.: MCZYT 57521; W 57522

DUREJKO J.: Komendy, polecenia, meldunki żeglarskie. Warszawa : Stow. Instrukto- rów i Trenerów Żeglarstwa HALS, 2018. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

DUREJKO J., GLAC A.: Poradnik instruktora żeglarstwa. Warszawa : Stow. Instrukto- rów i Trenerów Żeglarstwa HALS, 2019. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

DWORECKI M., JUSUPOW A.: Metody treningu szachowego. Warszawa : RM, 2006. Sygn.: CZYT. 793/794

DYRDA D.: Fortuna toczyła się krążkiem : (dzieje sportu w Gminie Wyry). Tychy : Mega Press II, 2010. Sygn.: MCZYT 57837

EDGLEY R.: Silniejszy każdego dnia : jak trenować na czymkolwiek, gdziekolwiek i kiedykolwiek. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57623-57624

ETXARRI M.: 100 zdań o piłce nożnej / wstęp P. Guardiola. Warszawa : Aleksander Kowalczyk (Fútbol Espanol), 2018. Sygn.: CZYT. 796.332; W 57745

FEDOROWICZ A.: Gladiatorzy z obozów śmierci. Warszawa : Bellona, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57786

FILIPIUK J., GORCZYCA W.: 70 lat Klubu Sportowego Bronowianka Kraków 1935- 2005 / współpr. M. Syrda-Śliwa [i in.] ; zdj. Archiwum Bronowianki, W. Klag, I. Kana- brodzki. [B.m : b.w., 2005?]. Sygn.: MCZYT 57839

FILIPIUK J., GORCZYCA W., SYRDA-ŚLIWA M.: 80 lat Klubu Sportowego Bronowian- ka Kraków 1935-2015. [B.m : b.w., 2015?]. Sygn.: MCZYT 57838

FRANKOWSKI T., WOŁOSIK P.: Franek : prawdziwa historia łowcy bramek. Warsza- wa : Ringier Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57855; W 57856

FRAŃCZAK W.: Klub Sportowy Zakładów Ostrowieckich 1929-1939. Starachowice : U.P.Z.P. Dorand T. Cisek, S. Cisek, 2019. Sygn.: CZYT. 796(091)

FRĄCZEK K.: Przygotowanie motoryczne siatkarza : podstawy teoretyczne, przykłady ćwiczeń. Krosno : PWSZ, 2012. Sygn.: CZYT. 796.325 Nowości w zbiorach 187

FROHN B.: Jak ćwiczyć prawidłowo i osiągać najlepsze efekty : 73 największe mity i błędy popełniane w sporcie i podczas aktywności fizycznej. Warszawa : Wiedza i Prak- tyka, cop. 2017. Sygn.: CZYT. 796.01; W 57858

GADULA D., GADZIŃSKI S.: Fundamenty mistrza : profesjonalne przygotowanie motoryczne w siatkówce. Wyd. 2 rozsz. Sosnowiec : Spółdz. Socjalna Maximus, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.325

GAJEWSKI M.: Lubelski Klub Lotniczy Aeroklub Lubelski w okresie II Rzeczypospolitej. Zwierzyniec : Lipiec, 2012. Sygn.: MCZYT 57832

GLICA S.: Sekcja Sportowa Towarzystwa Rzemieślniczego Resursa w Łodzi. Łódź : Muzeum Miasta Łodzi, [2011]. Sygn.: MCZYT 57729

GLKS Zyndram wczoraj i dziś : 70 lat historii / [oprac. i korekta: M. Cwenar ; Gmina Łącko]. Łącko : Gmina ; Nowy Sącz : Goldruk” 2018. Sygn.: MCZYT 57643

GŁADYSZ S.: Zapomniani : wspomnienia z pracy w sekcji bokserskiej Zagłębia Lubin w latach 1971-1975. Lubin : [b.w.], 2020. Sygn.: MCZYT 57803

GODOJ A., KOWALIK P., SIFCZYK D.: Historia Ruchu Chorzów. T. 1. Cz. 1, 1920- 1929. Chorzów : Historia Ruchu.pl, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

GOWARZEWSKI A.: Mistrzostwa Polski : dzieje rozgrywek o najwyższy laur w polskim futbolu 1920-2020, spisane na stulecie odzyskania Niepodległości RP : ludzie, mecze, fakty, daty / [dok. B.L. Szmel ; gościnnie: A. Krauze i in.]. Katowice : GiA, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

GÓRKO J.: Sprintem przez historię : z dziejów sportu w regionie północno-wschodnim. Białystok : Białostocki Komitet Olimpijski, 1996. Sygn.: MCZYT 57836

GRINBERG D., PARCZEWSKI A.: Igrzyska lekkoatletów : olimpijska historia lekkoatle- tyki 1896-2020. T. 4, Ateny - 1906, Londyn - 1908. Warszawa : Fund. na Rzecz Historii Polskiego Sportu, 2020. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

HAJTO T., KOWALSKI C.: Tomasz Hajto : ostatnie rozdanie : autobiografia. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57933; W 57934

HAMILTON M.: Niki Lauda : naznaczony. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57927; W 57928 188 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

HOF W., JONG K.: Droga Icemana : metoda Wima Hofa ćwiczenia oddechowe, trening z zimnem oraz praca z umysłem. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 615.8; W 57608

HOLLOWAY R., WILSON E.: Poskromić bestię : nieznana historia Mike’a Tysona. Kra- ków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57619; W 57620

HOUSE S., JOHNSTON S., JORNET K.: Pod górę : trening dla biegaczy i skitourowców. Łódź : Galaktyka, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.42/.43; W 57668

HUTCHINSON A.: Wytrzymałość : elastyczne granice ludzkich możliwości. Gliwice : Helion-Septem, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.012; W 57792

ISKRA J., PIETRZAK M.: Projekt: bieganie : amatorski trening biegowy / Akademia Wy- chowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Urząd Miasta Katowice, Fun- dacja Wychowanie przez Sport. Katowice : Wydaw. AWF, 2019. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

ISKRA J., WALASZCZYK A., OLSZEWSKI H.: Trening mistrzowski w lekkoatletycznych biegach wytrzymałościowych / Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Polski Związek Lekkiej Atletyki. Katowice ; Warszawa : [Wydaw. AWF], 2019. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

JACKSON P., DELEHANTY H.: Jedenaście pierścieni. Wyd. 3. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57700; W 57701

JARMAN C.: Węzły w praktyce żeglarskiej. Warszawa : Nautica, 2020. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

JAWORSKA M.: Antoni Durski : kolekcja pamiątek ze zbiorów Muzeum Sportu i Tury- styki w Warszawie. Warszawa : Muzeum Sportu i Turystyki, 2020. Sygn.: MCZYT 57772

JEJDA B.: Memoriał Bronisława Idzikowskiego i Marka Czernego. Łódź : Księży Młyn Dom Wydaw. Michał Koliński, 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

JODŁOWSKI S.: 65 lat sekcji zapaśniczej Klubu Sportowego „Wisłoka”. Dębica : [b.w.], 2019. Sygn.: MCZYT 58018

JODŁOWSKI S., KRYSIAK P.: 110 lat dębickiej Wisłoki. Dębica : [b.w.], 2018. Sygn.: MCZYT 57831

JORNET K.: Niewidzialne granice. Kraków : Sine Qua Non, 2016. Sygn.: MCZYT 57793

KACZMAREK J.: Siatkówka : mistrzowska gra. Warszawa : HarperCollins Polska, 2020. Sygn.: CZYT. 796.325; W 57674 Nowości w zbiorach 189

KACZMAREK J.: Skoczkowie : tajemnice mistrzów. Warszawa : Egmont Polska, 2018. Sygn.: CZYT. 796.9

KACZMAREK J.: Wielki wyścig : legendy motosportu. Warszawa : Egmont Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57679

KANTORYSIŃSKI A.: Meteorologia : teoria i praktyka. Warszawa : Nautica, 2020. Sygn.: CZYT. 5

KARPIŃSKI D.: Elementarz boksu / Akademia Trenerów i Instruktorów Sportu. Wyd. 2. Wrocław : My Wojownicy, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

KARPIŃSKI D.: Propedeutyka boksu / Akademia Trenerów i Instruktorów Sportu. Wrocław : My Wojownicy, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

KAWĘCKI M.: Czarni Lwów : I. Lwowski Klub Sportowy 1903-1939. T. 1 / [Stowarzy- szenie Sympatyków Czarnych Lwów]. Warszawa : [Michał Kawęcki], 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

KINDZIUK S.: Nie tylko piłkarze : 60 lat MKS Pogoń Siedlce. Siedlce : Stow. Kreatorów Unikalnej Niebanalnej Kultury - Skunks, 2004. Sygn.: MCZYT 57815

KISIEL J., KISIEL K., SZYMAŃSKI W.: Historia chodu sportowego w Polsce w latach 1981-1984. Kalisz : Kaliskie Tow. Przyjaciół Nauk, 2020. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

KOŁTOŃ R.: Zibi czyli Boniek. Poznań : Zysk i S-ka, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57627; W 57628

KOŃCZAK J.: Komunikacja sponsoringowa w sporcie XXI wieku. Warszawa : Wydaw. Nauk. i Edukacyjne Stow. Bibliotekarzy Polskich, 2020. Sygn.: CZYT. 796; W 57514

KORTKO D., PORĘBSKI J.: Berbeka : życie w cieniu Broad Peaku. Warszawa : Agora, 2020. Sygn.: MCZYT 57926

KOSECKI R., FARON D., DOBEK D.: Kosa : niczego nie żałuję. Warszawa : Ringier Axel Springer, 2020. Sygn.: MCZYT 57924; W 57925

Kronika 35 lat działalności ZTL „Neptun” AWFiS Gdańsk w 50-leciu gdańskiej Akade- mii Wychowania Fizycznego i Sportu / D. Dancewicz-Nosko [i in.] ; Akademia Wycho- wania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, cop. 2019. Sygn.: MCZYT 57558

Kronika klubów sportowych K.S. „Poniatowski”, G.Z.K.S. „Sęp”, K.S. „Górnik Godula” / oprac. J. Szeja. Wyd. spec. popr. i uzup. Ruda Śląska : Benigier Media Oficyna Wydaw- niczo-Usługowa, Barbara Wystyrk-Benigier, 2013. Sygn.: MCZYT 57889

KRYSIAK P.: Historia dębickiego pięściarstwa. Dębica : [Millenium Rafał Kasperek], 2017. Sygn.: MCZYT 57783 190 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

KRYSIAK P.: LKS Igloopol Dębica : jubileusz 40-lecia sekcji piłki nożnej 1978-2018. Dębica : Inspiration Studio, 2018. Sygn.: MCZYT 57784

KRYSIAK P., JODŁOWSKI S.: Dębickie zapasy. Dębica : Millenium, cop. 2017. Sygn.: MCZYT 58019

KRZEŚNIAK E.J.: Ustawa o sporcie : komentarz. Stan prawny na 15 lipca 2020 r. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06

KSIĄŻEK W.: Sport polonijny w Chicago 2001 / [współpr. aut. W. Czekańska]. Chica- go, IL. : Wiesław Książek - Polsports, cop. 2001. Sygn.: MCZYT 57819

KUBACKI R., BOŁOCIUCH M., RAUK-KUBACKA A.: Teacher ball ukemi : metody i na- rzędzia modelowania sposobów nauczania bezpiecznego upadania. Jelenia Góra : AD REM, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57896-57897

KUBIACZYK F.: Historia, nacjonalizm i tożsamość : rzecz o piłce nożnej w Hiszpanii. Wyd. 1, dodr. Poznań : Wydaw. Nauk. UAM, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

KULESZA J.A.: Boks na igrzyskach olimpijskich. [Cz.] 4, Pierwszy złoty medal (Helsin- ki 1952). Skierniewice : Sigma, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

KUREK M., KUREK S.: Małgosia na 8a : poradnik wspinaczki sportowej dla dzieci. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.5

KUROWSKI S.: Fabryka mistrzów : mentalne i motoryczne przygotowanie sportowców. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796:159.9; W 57853-57854

KUROWSKI S.: Mały poradnik jak być wielkim sportowcem. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2018. Sygn.: CZYT. 796:159.9; W 57864

KUSOCIŃSKI J.: Od palanta do olimpiady : moje wspomnienia sportowe. Kraków : Miles, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 58008

KWIECIEŃ B.: Unia Oświęcim 60 lat : historia i tradycja. Krynica : Unia Oświęcim, 2007. Sygn.: MCZYT 57813

LA VILLA M.: Juventus : ilustrowana historia Starej Damy. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57922; W 57923 Nowości w zbiorach 191

LASSOTA M.: W cieniu Everestu : [nieopowiedziane historie spod najwyższej góry świata]. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 58013

LAZENBY R.: Chicago Bulls : krew na rogach. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: CZYT. 796.323; W 57604

LEWANDOWSKA A.: Płaski brzuch : dieta i ćwiczenia / współpr. J. Zając-Borowicka. Warszawa : RM, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.41; W 57671-57672

LIPIEC J.: Homo olimpicus. Kraków : Fall, 2017. Sygn.: CZYT. 796.01

LIPIEC J.: Sympozjon olimpijski. Kraków : Fall, 2014. Sygn.: CZYT. 796.01

LIPKA, D.: Trening życia : po drugiej stronie rakiety. Sopot : [b.w.], cop. 2015. Sygn.: MCZYT 57686; W 57687

LIPKA K., LIPKA D.: Mały tenisowy mistrz : nowoczesne podejście do treningu najmłod- szych. [B.m. : b.w.], cop. 2015. Sygn.: CZYT. 796.3; W 57689

ŁABĘDZKA I.: Cud ucieleśnionych metamorfoz : tajwański teatr tańca i ruchu / Uni- wersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań : Wydaw. Nauk. UAM, 2020. Sygn.: CZYT. 793/794

MALAHOV G.P.: Ruch, oddychanie, hartowanie. Warszawa : Oficyna Wydaw. ABA, 2004. Sygn.: CZYT. 613; W 57873

MAŁOLEPSZY E., DROZDEK-MAŁOLEPSZA T.: Kultura fizyczna i turystyka w woje- wództwie wołyńskim w latach 1921-1939. Poznań : Wydaw. Nauka i Innowacje, 2020. Sygn.: CZYT. 796(091)

MARCISZ A.: Wielka Korona Tatr : przewodnik wspinaczkowy po 14 ośmiotysięczni- kach tatrzańskich. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 91

MECNER K.: Światowy sport 1960-1967. Katowice : Krzysztof Mecner Oficyna Wy- dawniczo-Usługowa Mecner Media, 2020. Sygn.: CZYT. 796(091)

MECNER K.: Światowy sport 1968-1976. Katowice : Krzysztof Mecner Oficyna Wy- dawniczo-Usługowa Mecner Media, 2020. Sygn.: CZYT. 796(091)

MECNER K.: Światowy sport 1977-1984. Katowice : Krzysztof Mecner Oficyna Wy- dawniczo-Usługowa Mecner Media, 2020. Sygn.: CZYT. 796(091)

MIATKOWSKI J., OWSIAŃSKI J.: 1929 - zielone mistrzostwo. Poznań : Bogucki Wy- daw. Nauk., 2019. Sygn.: CZYT. 796.332

MIATKOWSKI J., OWSIAŃSKI J.: 1930 - Liga dla Pasów. Poznań : Bogucki Wydaw. Nauk., 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

MICHALSKI C.: Akademicki Związek Sportowy w Krakowie. Cz. 1, 1909-1945. Kra- ków : Wydaw. Nauk. Akad. Pedagogicznej, cop. 2007. Sygn.: CZYT. 796(091)

MICHALSKI C.: Akademicki Związek Sportowy w Krakowie. Cz. 2, 1945-2009. Kra- ków : Wydaw. Nauk. Uniw. Pedagogicznego, 2012. Sygn.: CZYT. 796(091)

MIREK J.: LKS Alfa Siedliska 1967-2002. Siedliska ; Tuchów : Mała Poligrafia Re- demptorystów, 2005. Sygn.: MCZYT 57848

MIRKIEWICZ A.: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w II Rzeczypospolitej (1918- 1939). Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2017. Sygn.: CZYT. 796.41

MIRKIEWICZ A.: Zarys dziejów sokolstwa słowiańskiego (1862-1939). Rzeszów : Sowa - druk na życzenie, 2014. Sygn.: CZYT. 796.41

MODRIĆ L., MATTEONI R.: Moja gra : autobiografia. Kraków : Znak Horyzont, 2020. Sygn.: MCZYT 57664; W 57665

MOSENTHAL B., MORTIMER R.: Motorowodne ABC : jak maksymalnie wykorzystać możliwości łodzi. Wyd. 4. Warszawa : Oficyna Wydaw. Alma-Press, cop. 2017. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

NAWARA H., COOPER A.: Badminton w szkole / Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796.3

NERĆ P.A.: Techniki interwencji i obezwładniania. Wrocław : Fund. My Wojownicy, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8; W 57790 Nowości w zbiorach 193

NOWACKI L.: Sokoły wrzesińskie 1894-1939 / Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesiń- skich. Września : Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich, 2016. Sygn.: MCZYT 57685

NOWAK M., AMBROŻY T.: Współczesny trening obwodowy w teorii i praktyce. Kra- ków : Fall, 2015. Sygn.: CZYT. 796.01; W 57810-57811

Olimpizm polski : na stulecie Polskiego Komitetu Olimpijskiego / red. nauk. J. Lipiec ; [aut. J. Basiaga-Pasternak i in. ; pod auspicjami Polskiego Komitetu Olimpijskiego i Pol- skiej Akademii Olimpijskiej]. Kraków ; Warszawa : PKOl, 2019. Sygn.: CZYT. 796.032

PALMOWSKA K.: Zaklętym w górski kamień : tragedie złotej ery polskiego himalaizmu. Katowice : Stapis, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.5

PAWŁAT W.: Tomasz Wójtowicz : szczęście wisi na siatce. [Zamość] : Prac. Graf.-Wy- daw. KKWADRAT, cop. 2018. Sygn.: MCZYT 57746; W 57747

PAWŁOWSKI Z.: KS Stoczniowiec Płock 70 lat : historia sekcji piłki nożnej SKS Jutrzen- ka Płock. Wyd. jubileuszowe. Płock : Tow. Nauk. Płockie, [2020]. Sygn.: MCZYT 57841

PIASECKI T.: 70 lat sportu wałbrzyskiego. Wałbrzych : Wydaw. Uczelniane Państ. Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, 2016. Sygn.: MCZYT 57725

PIECH J., KUNYSZ-ROZBORSKA M.: Gry i zabawy w kształtowaniu wybranych ele- mentów technicznych w piłce siatkowej. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2020. Sygn.: CZYT. 796.325

PIEKARCZYK D.: Piłka nożna : Puchar Polski nad Wartą : to były wielkie dni. Sieradz : Prof-Art Sierociński Ryszard : na zlec. Tow. Przyjaciół Sieradza, 2019. Sygn.: MCZYT 57694

PIEKARCZYK D.: Siatkówka : po obu stronach siatki w Sieradzu. Sieradz : Prof-Art Sierociński Ryszard : na zlec. Tow. Przyjaciół Sieradza, 2017. Sygn.: MCZYT 57691

PIEKARCZYK D.: Zapasy : na nadwarciańskiej macie. Sieradz : Prof-Art Sierociński Ryszard : na zlec. Tow. Przyjaciół Sieradza, 2018. Sygn.: MCZYT 57692

PIETRUSIK K., WOCHNA K.: Nauczanie pływania dzieci w młodszym wieku szkol- nym. Wyd. 2 uzup. Poznań : AWF, 2018. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

PIOTROWSKI R.: 110 ŁKS : 110 meczów na 110-lecie Łódzkiego Klubu Sportowego. Łódź : Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego. Dep. Promocji i Współpracy Zagra- nicznej, 2018. Sygn.: MCZYT 57818 194 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

PIÓREK M., FRANCZYK M.: 60 lat Ludowego Klubu Sportowego „Zryw” Dzikowiec : dzieje Ludowego Klubu Sportowego „Zryw” Dzikowiec w latach 1946-2007. Dzikowiec : Gmina, 2008. Sygn.: MCZYT 57824

PORADA Z.: Polscy artyści w olimpijskich konkursach sztuki / przedm. J. Lipiec. Kra- ków : Fall, cop. 2017. Sygn.: MCZYT 57736

Przewodnik do ćwiczeń z kinantropometrii / A. Kopiczko [i in.]. Warszawa : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796:572

PUNTI J.: Messi G.O.A.T. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57698; W 57699

RENDELL M.: Marco Pantani : ostatni podjazd. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57515; W 57516

ROSOCHACKI T.: Zbigniew Podlecki. Leszno : Firma Wydaw. Danuta, 2020. Sygn.: MCZYT 57731

SAWCZYN M., SAWCZYN S., MISCHENKO V.: Skuteczność zdrowotnego treningu fitness o ukierunkowaniu aerobowym i siłowym kobiet w różnym wieku / [Akademia Wy- chowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku]. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2020. Sygn.: CZYT. 796.41

SHAWVER K.: Od Auschwitz do Ameryki : niezwykła historia polskiego pływaka. Po- znań : Replika, cop. 2019. Sygn.: MCZYT 57666

SKALSKI D.: Mały elementarz bezpieczeństwa nad wodą. Wyd. 9 zm. Nowy Staw : [Urząd Miejski ; Gdańsk : Polska Unia Mobilności Aktywnej], 2017. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

SŁAPEK D., POWAŁA-NIEDŹWIEDZKI M., MARKIEWICZ P.: Olimpijczycy lubelszczy- zny. Lublin : Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 2019. Sygn.: MCZYT 57816 Nowości w zbiorach 195

SŁOWIŃSKI P.: Rocky : biografia Rocky’ego Marciano, legendarnego boksera, pierwo- wzoru filmowego Rocky’ego wykreowanego przez Sylvestra Stallone’a. Warszawa : Zona Zero, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 58009

SMYŁA M.: Piotr Bruzda. Leszno : Firma Wydaw. Danuta, 2020. Sygn.: MCZYT 57732

SOLARSKA B.: Kluby i stowarzyszenia sportowe gminy Pszczyna : w XX-lecie Miej- skiego Ośrodka Rekreacji i Sportu w Pszczynie. Pszczyna : Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu, 2019. Sygn.: MCZYT 57821

Sport w szkole wyższej : aspekty formalno-prawne / red. nauk. J. Kosowski. Lublin : Tow. Wydaw. Nauk. Libropolis, 2018. Sygn.: CZYT. 378; W 57829

STAUFFER R.: Roger Federer : biografia. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57621

STAWIARZ E.: 90 lat Wojskowego Klubu Sportowego Wawel : [1919-2009] / [oprac. E. Stawiarz]. [B.m : b.w], 2009. Sygn.: MCZYT 57804

STEFANIK R.: Między sportową pasją a „obywatelskim” obowiązkiem : szczecińskie kolarstwo w latach 1945-1960. Szczecin : Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddz., 2018. Sygn.: MCZYT 57723

100 lat na olimpijskim szlaku / [nadzór meryt. A. Krzesiński ; zesp. red. T. Piechal i in.]. Warszawa : Estrella : Polski Komitet Olimpijski, 2019. Sygn.: CZYT. 796.032

STOSIK A.: Współpraca w rywalizacji trenerów i instruktorów na rynku usług sporto- wo-rekreacyjnych. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 796.06; W 57564

STRZAŁKA S.: Siarka Tarnobrzeg w latach 1989-2018. Tarnobrzeg : Klub Sportowy Siarka Tarnobrzeg, 2019. Sygn.: MCZYT 57844

SULIŃSKA A.: Olimpijki. Wołowiec : Czarne, 2020. Sygn.: MCZYT 57616

SZCZEPŁEK S.: Irena Szewińska / [oprac. tekst i wybór il. Stefan Szczepłek]. Ol- szanica : BOSZ ; Warszawa : Polski Kom. Olimpijski, 2020. Sygn.: MCZYT 57611; W 57835

SZUJECKI K.: Sportsmenki : pierwsze polskie olimpijki, medalistki, rekordzistki. War- szawa : Sport i Turystyka - Muza, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796.032 196 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

SZWARC A., BUDZIWOJSKI P., RADZIMIŃSKI Ł.: Gry jako podstawa usprawniania dzia- łań i kształtowania wydolności fizycznej piłkarzy nożnych / Akademia Wychowania Fizycz- nego i Sportu w Gdańsku. Gdańsk : Wydaw. Uczelniane AWFiS, 2019. Sygn.: CZYT. 796.332

SZWEDO J.: Męska siatkówka w Rzeszowie... okiem kobiety. Wrocław : My Wojowni- cy, 2020. Sygn.: CZYT. 796.325

THOM M., WRIGHT M.: Zmień swoje ciało z najsprawniejszą parą świata : tajemnice dojścia do wspaniałej formy ujawniają. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2017. Sygn.: CZYT. 796.41; W 57936

TIEDT C., BOLLE L.: Manewry w porcie jachtami motorowymi krok po kroku. Warsza- wa : Oficyna Wydaw. Alma-Press cop. 2017. Sygn.: CZYT. 797.1/.2

TRACZYK D.: Fundamenty mistrza : profesjonalne przygotowanie żywieniowe w siat- kówce. Sosnowiec : Spółdz. Socjalna Maximus, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 796:61

TRUŚCIŃSKI J.: Kutnowski sport : kronika z lat 1918-2000. Kutno : Społeczna Fun- dacja Miasta Kutna : For Press, 2002. Sygn.: MCZYT 57840

URBAŃSKI M.: Karate. Sieradz : Prof-Art : na zlec. Tow. Przyjaciół Sieradza, 2016. Sygn.: MCZYT 57693

WERNER A., KOŁODZIEJCZYK M.: Mecz to pretekst : futbol, wojna, polityka. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57865; W 57866

WIKA W.: Piłka nożna na Wybrzeżu Gdańskim : pięćdziesiąt lat Gdańskiego Okręgowe- go Związku Piłki Nożnej. Gdańsk : Gdański Okręgowy Związek Piłki Nożnej, 1995. Sygn.: MCZYT 57849

WIKA W., ŁASICKI Z., SAGROL M.: Piłka nożna w MKS „Chojniczanka „1930” (1930- 2010). Pelplin : Bernardinum, 2010. Sygn.: MCZYT 57822

WITULSKI R., GOŁUCH R.: Rebel forever = Wieczna rebelia. Gdańsk : [Fund. Historia. pl], 2019. Sygn.: MCZYT 57871

WODECKI J.: Człowiek - legenda : Aleksy Antkiewicz (1923-2005). Słupsk : [b.w.], 2006. Sygn.: MCZYT 58020

WOLAŃSKI F.: Dusza wojownika MMA : połączenie dwóch światów / w rozm. z J. Ma- linowską. Białystok : New Space, 2018. Sygn.: MCZYT 57914; W 57915

Wspomaganie procesu treningowego w biegach przez płotki z wykorzystaniem modelowania komputerowego / K. Przednowek [i in.]. Rzeszów : Wydaw. Uniw. Rzeszowskiego, 2019. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

Wybrane aspekty kultury fizycznej w badaniach naukowych / pod red. J. Kwieciń- skiego i M. Tomczaka ; Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie. Konin : Wydaw. PWSZ, 2010. Sygn.: CZYT. 796 Nowości w zbiorach 197

Wybrane zagadnienia z teorii sportu / pod red. Z. Barabasza i E. Zadarko. Krosno : PWSZ, 2009. Sygn.: CZYT. 796.01

Wychowanie fizyczne w szkole w okresie reformy programowej systemu edukacji / red. nauk. K. Warchoł. Krosno : PWSZ, 2011. Sygn.: CZYT. 796.01

ZATORSKA-PLESKACZ I.: Gambate! : daj z siebie wszystko! / rozm. J. Kwiatkowski. Rzeszów ; Krosno ; Wrocanka : Rethenus Rafał Barski, 2020. Sygn.: MCZYT 57724

ZAWIŚLAŃSKI R.: 50 lat sportu łuczniczego w Polsce / Polski Związek Łuczniczy. War- szawa : Instyt. Wydaw. Związków Zawodowych, 1989. Sygn.: MCZYT 57812

ZEZULKIN J.: Szkoła taktyki szachowej ...krok po kroku... Cz. 1, Pierwszy rok nauczania : proste maty, mat w 1 posunięciu : ćwiczenia. Wyd. 2 popr. i rozsz. Kożuchów : FUH Caissa Juri Zezulkin, [2020]. Sygn.: CZYT. 793/794

ZEZULKIN J.: Szkoła taktyki szachowej ...krok po kroku... Cz. 2, Pierwszy - drugi rok nauczania : mat w 1 posunięciu - duża ilość figur, mat w 2 posunięciach : ćwiczenia. Wyd. 2 popr. i uzup. Kożuchów : FUH Caissa Juri Zezulkin, [2020]. Sygn.: CZYT. 793/794

ZEZULKIN J.: Szkoła taktyki szachowej ...krok po kroku... Cz. 3, Motywy kombinacyj- ne. Kożuchów : FUH Caissa Juri Zezulkin, [2019]. Sygn.: CZYT. 793/794

ZIĘTY P.: Byliśmy, jesteśmy, będziemy : 100 lat Klubu Sportowego Polonia w Środzie Wielkopolskiej. Środa Wielkopolska : Klub Sportowy Polonia, 2019. Sygn.: MCZYT 57639

Sztuka, architektura, urbanistyka

Arteterapia : podręcznik / pod red. C.A. Malchiodi. Gdańsk : Harmonia Universalis, 2014. Sygn.: CZYT. 615.8

BASISTA A.: Opowieści budynków : architektura czterech kultur. Warszawa ; Kraków : Wydaw. Nauk. PWN, 1995. Sygn.: MCZYT 57971

DOBROWOLSKI R.: Ciało w estetyce nieświadomości. Wrocław : Wydaw. AWF, 2020. Sygn.: CZYT. 1

KĘBŁOWSKI J.: Dzieje sztuki polskiej : panorama zjawisk od zarania do współczesno- ści. Wyd. 2. Warszawa : Arkady, 1989. Sygn.: CZYT. 7/792 198 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

KOCH W.: Style w architekturze : arcydzieła budownictwa europejskiego od antyku po czasy współczesne. Warszawa : Świat Książki, 2020. Sygn.: CZYT. 7/792

ŁABĘDZKA I.: Cud ucieleśnionych metamorfoz : tajwański teatr tańca i ruchu / Uni- wersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań : Wydaw. Nauk. UAM, 2020. Sygn.: CZYT. 793/794

PEVSNER N.B.L., FLEMING J., HONOUR H.: Encyklopedia architektury. Warszawa : Wydaw. Artystyczne i Filmowe, 1992. Sygn.: CZYT. 7/792

PIWOCKI K.: Dzieje sztuki w zarysie. T. 2, Od wieków średnich do końca XVIII w. Wyd. 3. Warszawa : Arkady, 1987. Sygn.: CZYT. 7/792

PORADA Z.: Polscy artyści w olimpijskich konkursach sztuki / przedm. J. Lipiec. Kra- ków : Fall, cop. 2017. Sygn.: MCZYT 57736

PORĘBSKI M.: Dzieje sztuki w zarysie. T. 1, Od paleolitu po wieki średnie. Wyd. 3. Warszawa : Arkady, 1987. Sygn.: CZYT. 7/792

PORĘBSKI M.: Dzieje sztuki w zarysie. T. 3, Wiek XIX i XX. Wyd. 2. Warszawa : Arka- dy, 1988. Sygn.: CZYT. 7/792

SZCZEPŁEK S.: Irena Szewińska / [oprac. tekst i wybór il. S. Szczepłek]. Olszanica : BOSZ ; Warszawa : Polski Kom. Olimpijski, 2020. Sygn.: MCZYT 57611; W 57835

Językoznawstwo, nauka o literaturze

CASTRO VIÚDEZ F., RODERO DIEZ I., SARDINERO FRANCOS C.: Nuevo Español en marcha 3 : curso de español como lengua extranjera : libro del alumno. 8 ed. Madrid : SGEL, 2018. Sygn.: CZYT. 81

KORNHAUSER J.: Premie górskie najwyższej kategorii : z fotografiami autora. Wrocław : Książkowe Klimaty, 2020. Sygn.: MCZYT 57669

LEWANDOWSKI K.: Wojewoda Śląski Jorg : w kotle czarownic. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 58015

MOTTA G.: Magnet 1 : język niemiecki dla gimnazjum / [koncepcja wyd. pol. B. Ćwikowska]. Poznań : LektorKlett, cop. 2015. Sygn.: CZYT. 81

MOTTA G.: Magnet 2 : język niemiecki dla gimnazjum / [koncepcja wyd. pol. B. Ćwikowska]. Poznań : LektorKlett, cop. 2015. Sygn.: CZYT. 81

MOTTA G.: Magnet 3 : język niemiecki dla gimnazjum / [koncepcja wyd. pol. B. Ćwikowska]. Poznań : LektorKlett, cop. 2011. Sygn.: CZYT. 81 Nowości w zbiorach 199

Nuevo Español en marcha : nivel basico curso de español como lengua extranjera : libro del alumno / F. Castro Viúdez [i in.]. 10 ed. Madrid : SGEL, 2019. Sygn.: CZYT. 81

SENDUR AM., WARECKA A.: English for safety, security and law enforcement / ed. by A.M. Sendur. Kraków : Krakowskie Tow. Edukacyjne - Oficyna Wydaw. AFM na zlec. Krakowskiej Akad. im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2012. Sygn.: CZYT. 35

Geografia, opisy krajów, podróże

BZOWSKI K., FIGIEL N.: Tatrzańskie dwutysięczniki : przewodnik po najwyższych szczytach i przełęczach w Tatrach polskich i słowackich. Gliwice : Helion-Bezdroża, cop. 2020. Sygn.: W 57882

FRANASZEK M.: Jura Krakowsko-Częstochowska : wycieczki i trasy rowerowe / [oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 2. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2019. Sygn.: W 57613

Geografia ekonomiczna / red. nauk. K. Kuciński. Wyd. 3 zm. Warszawa : Wolters Kluwer, 2015. Sygn.: CZYT. 33

Górny Śląsk, Jura i Podbeskidzie : wycieczki i trasy rowerowe / [aut. przew. J. Skalski i in ; oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 2. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2019. Sygn.: W 57610

JORNET K.: Niewidzialne granice. Kraków : Sine Qua Non, 2016. Sygn.: MCZYT 57793

Kanon krajoznawczy województwa podkarpackiego / pod red. Z. Cebuli [i in. ; aut. tekstów A. Bojan i in. ; aut. fot. W. Bać i in. ; oprac. map Ł. Kuczmarz i in.]. Rzeszów : Polskie Tow. Turystyczno-Krajoznawcze. Oddz. : [Edytorial], 2017. Sygn.: CZYT. 91

Kanon krajoznawczy województwa podlaskiego / pod red. D. Kużelewskiego [i in. ; aut. tekstów A. Grabowski i in. ; aut. fot. J. Antipow i in. ; oprac. map K. Pierwienis]. Wyd. 2. Bia- łystok : Polskie Tow. Turystyczno-Krajoznawcze. Oddz. Regionalny, 2019. Sygn.: CZYT. 91

Kanon krajoznawczy województwa pomorskiego / [red. M. Bieliński i in. ; aut. tek- stów A. Barganowski i in. ; zdj. R. Baranowski i in.]. Wyd. 2. Gdańsk : Pomorska Regio- nalna Organizacja Turystyczna, 2019. Sygn.: CZYT. 91; W 57503

Kanon krajoznawczy województwa zachodniopomorskiego / pod red. M. Dudy, T. Dudy i R. Śledzińskiego. Wyd. 2 zaktual. i rozsz. Szczecin : Wydaw. dudowie.pl Mał- gorzata Duda, 2020. Sygn.: CZYT. 91

Kanon turystyczno-krajoznawczy powiatu będzińskiego : publikacja wydana z okazji jubileuszu XV-lecia powiatu będzińskiego / [red. nacz. D. Margiel ; zesp red. K. Adamczyk i in.]. Będzin : Starostwo Powiatowe, 2014. Sygn.: CZYT. 91 200 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

KOWALCZYK M., KOWALCZYK A.: Jura Krakowsko-Częstochowska / [oprac. kartogr. G. Marchut]. Wyd. 3. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2018. Sygn.: W 57612

Krajobrazy winiarskie Europy / red. nauk. J. Makowski, J. Miętkiewska-Brynda. Warszawa : Uniw. Warszawski. Wydz. Geografii i Studiów Regionalnych, 2020. Sygn.: CZYT. 338.48-6

MARCISZ A.: Wielka Korona Tatr : przewodnik wspinaczkowy po 14 ośmiotysięczni- kach tatrzańskich. Gliwice : Helion - Bezdroża, cop. 2020. Sygn.: CZYT. 91

TOMCZAK J.: Odkryłam Amerykę po swojemu. Warszawa : Uniw. Warszawski. Wydz. Geografii i Studiów Regionalnych, 2020. Sygn.: MCZYT 57846

Historia, biografie

BARDACH J., LEŚNODORSKI B., PIETRZAK M.: Historia ustroju i prawa polskiego. Wyd. 6, (dodr.). Warszawa : Wolters Kluwer, 2015. Sygn.: CZYT. 34

BŁASZCZYK J.R.: 70 lat Pogoni Szczecin 1948-2018. Szczecin : Janusz R. Błaszczyk, 2019. Sygn.: MCZYT 57817

BŁAŻYŃSKI L.: Pięści anioła : walka o złoto Zbigniewa Pietrzykowskiego. Warszawa : Ringer Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57617; W 57618

BOGUCKA M.: Dzieje kultury polskiej do 1918 roku. Wrocław [i in.] : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1987. Sygn.: CZYT. 00

BOGUCKI A.: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na drodze do wolności. Bydgoszcz : Inst. Wydaw. Świadectwo, 2020. Sygn.: CZYT. 796.41

BONIEK Z., BASAŁAJ J.: Zbigniew Boniek : mecze mojego życia. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57887; W 57888

BOROWY R.: Siedem dekad Stali : 70 lat KS Stal Gorzów Wlkp. 1947-2017. Gorzów Wlkp : Stal, 2017. Sygn.: MCZYT 57758

BRYŁA W.: Dzieje „Łysicy” Bodzentyn 1948-1998. Bodzentyn : [B.w], 1998. Sygn.: MCZYT 57823

BRZĘCZEK J., DOMAGALIK M.: W grze. Warszawa : Grupa Wydaw. Foksal - Wydaw. W.A.B., 2020. Sygn.: MCZYT 57677; W 57678

BUGAJSKI A.: Był sobie piłkarz... niezwykłe historie zawodników nie tylko z pierwszych stron gazet. Warszawa : Ringier Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57508; W 57509

CHMIELEWSKI Z.: Rotmistrz Henryk Leliwa-Roycewicz i jego żołnierze. Warszawa : Stow. Tenisowo-Narciarski Klub Dziennikarzy Media, 2018. Sygn.: MCZYT 57773 Nowości w zbiorach 201

CZADO P.: Zieloni : Szombierki, niezwykły śląski klub. Tychy : Wydaw. Żwakowskie, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

DIMEO P.: A history of drug use in sport 1876-1976 : beyond good and evil. London ; New York : Routledge, cop. 2007. Sygn.: W 57550

DOBRUSZEK W.: Jubileusze Unii Leszno : bycze to zadanie złota pomnażanie / oprac. W. Dobruszek. Leszno : Firma Wydaw. Danuta” 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

DOBRUSZEK W.: Mistrzostwa świata par (1977-1985). Leszno : Firma Wydaw. Danu- ta, 2019. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

DOBRUSZEK W.: Mistrzostwa świata par (1986-1990. Leszno : Firma Wydaw. Danu- ta” 2020. Sygn.: CZYT. 796.6/.7

DUMANOWSKI P., Guziak D.: W krainie piłkarskich bogów : o Polakach w Serie A. Kraków : Otwarte, 2020. Sygn.: MCZYT 57521; W 57522

DYRDA D.: Fortuna toczyła się krążkiem : (dzieje sportu w Gminie Wyry). Tychy : Mega Press II, 2010. Sygn.: MCZYT 57837

FEDOROWICZ A.: Gladiatorzy z obozów śmierci. Warszawa : Bellona, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57786

FILIPIUK J., GORCZYCA W., SYRDA-ŚLIWA M.: 80 lat Klubu Sportowego Bronowian- ka Kraków 1935-2015. [B.m : b.w., 2015?]. Sygn.: MCZYT 57838

FRANKOWSKI T., WOŁOSIK P.: Franek : prawdziwa historia łowcy bramek. Warsza- wa : Ringier Axel Springer Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57855; W 57856

FRAŃCZAK W.: Klub Sportowy Zakładów Ostrowieckich 1929-1939. Starachowice : U.P.Z.P. „Dorand” T. Cisek, S. Cisek, 2019. Sygn.: CZYT. 796(091)

GAJEWSKI M.: Lubelski Klub Lotniczy Aeroklub Lubelski w okresie II Rzeczypospolitej. Zwierzyniec : Lipiec, 2012. Sygn.: MCZYT 57832

GLICA S.: Sekcja Sportowa Towarzystwa Rzemieślniczego Resursa w Łodzi. Łódź : Muzeum Miasta Łodzi, [2011]. Sygn.: MCZYT 57729

GLKS Zyndram wczoraj i dziś : 70 lat historii / [oprac. i korekta: M. Cwenar ; Gmina Łącko]. Łącko : Gmina ; Nowy Sącz : Goldruk, 2018. Sygn.: MCZYT 57643 202 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

GŁADYSZ S.: Zapomniani : wspomnienia z pracy w sekcji bokserskiej Zagłębia Lubin w latach 1971-1975. Lubin : [b.w.], 2020. Sygn.: MCZYT 57803

GODOJ A., KOWALIK P., SIFCZYK D.: Historia Ruchu Chorzów. T. 1. Cz. 1, 1920- 1929. Chorzów : Historia Ruchu.pl, 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

GOWARZEWSKI A.: Mistrzostwa Polski : dzieje rozgrywek o najwyższy laur w polskim futbolu 1920-2020, spisane na stulecie odzyskania Niepodległości RP : ludzie, mecze, fakty, daty / [dok. B.L. Szmel ; gościnnie: A. Krauze i in.]. Katowice : GiA 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

GÓRKO J.: Sprintem przez historię : z dziejów sportu w regionie północno-wschodnim. Białystok : Białostocki Komitet Olimpijski, 1996. Sygn.: MCZYT 57836

HAJTO T., KOWALSKI C.: Tomasz Hajto : ostatnie rozdanie : autobiografia. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57933; W 57934

HAMILTON M.: Niki Lauda : naznaczony. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57927; W 57928

HOLLOWAY R., WILSON E.: Poskromić bestię : nieznana historia Mike’a Tysona. Kra- ków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57619; W 57620

JACKSON P., DELEHANTY H.: Jedenaście pierścieni. Wyd. 3. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57700; W 57701

JAWORSKA M.: Antoni Durski : kolekcja pamiątek ze zbiorów Muzeum Sportu i Tury- styki w Warszawie. Warszawa : Muzeum Sportu i Turystyki, 2020. Sygn.: MCZYT 57772

JODŁOWSKI S.: 65 lat sekcji zapaśniczej Klubu Sportowego „Wisłoka”. Dębica : [b.w.], 2019. Sygn.: MCZYT 58018

JODŁOWSKI S., KRYSIAK P.: 110 lat dębickiej Wisłoki. Dębica : [b.w.], 2018. Sygn.: MCZYT 57831

KACZMAREK J.: Wielki wyścig : legendy motosportu. Warszawa : Egmont Polska, 2020. Sygn.: MCZYT 57679

KAWĘCKI M.: Czarni Lwów : I. Lwowski Klub Sportowy 1903-1939. T. 1 / [Stowarzyszenie Sympatyków Czarnych Lwów]. Warszawa : [Michał Kawęcki], 2020. Sygn.: CZYT. 796.332

KĘBŁOWSKI J.: Dzieje sztuki polskiej : panorama zjawisk od zarania do współczesno- ści. Wyd. 2. Warszawa : Arkady, 1989. Sygn.: CZYT. 7/792

KINDZIUK S.: Nie tylko piłkarze : 60 lat MKS Pogoń Siedlce. Siedlce : Stow. Kreatorów Unikalnej Niebanalnej Kultury - Skunks, 2004. Sygn.: MCZYT 57815 Nowości w zbiorach 203

KISIEL J., KISIEL K., SZYMAŃSKI W.: Historia chodu sportowego w Polsce w latach 1981-1984. Kalisz : Kaliskie Tow. Przyjaciół Nauk, 2020. Sygn.: CZYT. 796.42/.43

KOCÓJ H.: Francja wobec powstania kościuszkowskiego w świetle relacji dyplomatów pruskich. Kraków : Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, cop. 2005. Sygn.: MCZYT 57589

KOŁTOŃ R.: Zibi czyli Boniek. Poznań : Zysk i S-ka, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 57627; W 57628

KOROBOWICZ A., WITKOWSKI W.: Historia ustroju i prawa polskiego (1772-1918). Wyd. 6 popr. i uzup. Warszawa : Wolters Kluwer Polska, 2017. Sygn.: CZYT. 34

KORTKO D., PORĘBSKI J.: Berbeka : życie w cieniu Broad Peaku. Warszawa : Agora, 2020. Sygn.: MCZYT 57926

KOSECKI R., FARON D., DOBEK D.: Kosa : niczego nie żałuję. Warszawa : Ringier Axel Springer, 2020. Sygn.: MCZYT 57924; W 57925

KRYSIAK P.: Historia dębickiego pięściarstwa. Dębica : [Millenium Rafał Kasperek], 2017. Sygn.: MCZYT 57783

KRYSIAK P.: LKS Igloopol Dębica : jubileusz 40-lecia sekcji piłki nożnej 1978-2018. Dębica : Inspiration Studio› 2018. Sygn.: MCZYT 57784

KRYSIAK P., JODŁOWSKI S.: Dębickie zapasy. Dębica : Millenium, cop. 2017. Sygn.: MCZYT 58019

KULESZA J.A.: Boks na igrzyskach olimpijskich. [Cz.] 4, Pierwszy złoty medal (Helsin- ki 1952). Skierniewice : Sigma, 2020. Sygn.: CZYT. 796.8

KUSOCIŃSKI J.: Od palanta do olimpiady : moje wspomnienia sportowe. Kraków : Miles, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 58008

KWIECIEŃ B.: Unia Oświęcim 60 lat : historia i tradycja. Krynica : Unia Oświęcim, 2007. Sygn.: MCZYT 57813

LA VILLA M.: Juventus : ilustrowana historia Starej Damy. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 57922; W 57923

LASSOTA M.: W cieniu Everestu : [nieopowiedziane historie spod najwyższej góry świata]. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: MCZYT 58013 204 Biblioteka AWF w Katowicach. Materiały. Zbiory. Wydarzenia

LAZENBY R.: Chicago Bulls : krew na rogach. Kraków : Sine Qua Non, 2020. Sygn.: CZYT. 796.323; W 57604

LABUDA G.: Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji : wybór studiów i rozpraw. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 2008. Sygn.: CZYT. 93/94

LEWANDOWSKI K.: Wojewoda Śląski Jorg : w kotle czarownic. Brzezia Łąka : Poligraf, cop. 2020. Sygn.: MCZYT 58015

LUCCHESINI G.: Powstanie kościuszkowskie w świetle korespondencji posłów pruskich z Wiednia Lucchesiniego i Caesara / [oprac.] H. Kocój. Kraków : Wydaw. Uniw. Jagiellońskiego, cop. 2004. Sygn.: MCZYT 57588