Drapieżne ptaszki yło ich zaledwie 316, ale zadanie mieli ambitne. nold von Lückner. Porozmawiał z Niemcem o froncie Jak się wyraził Winston Churchill – „podpalić Eu- wschodnim, po czym pozwolił się odwieźć na dwo- Bropę”. A w każdym razie okupowaną Polskę: tak rzec jego własną limuzyną. skutecznie poprowadzić działania dywersyjne, żeby Niemcy przestali się tu czuć bezpiecznie. Odpowiadamy na pytanie, co ukształtowało tych ludzi. Z jakich środowisk pochodzili, jak wyglądało Cichociemni, spadochroniarze Armii Krajowej, ich wychowanie i edukacja w II Rzeczpospolitej. Opi- byli świetnie wyszkolonymi żołnierzami polskich sujemy szkolenie w Wielkiej Brytanii. Rysujemy pano- wojsk na Zachodzie. Wyselekcjonowani w Wielkiej ramę Polskiego Państwa Podziemnego, którego byli Brytanii, przeszli specjalistyczne kursy. Musieli być ważną częścią. wszechstronni; nie tylko skoczyć ze spadochronem w nocy w nieznanym terenie, ale i działać w obcym Losów wszystkich nie sposób opisać, toteż wybra- mieście, opracować zamachy na funkcjonariuszy liśmy kilkanaście postaci, aby za ich pośrednictwem III Rzeszy, zaplanować rozbicie niemieckiego więzie- pokazać różnorodność dróg wojennych i powojen- nia, opanowanie miasta, wysadzić most czy tory ko- nych całego pokolenia. lejowe, perfekcyjnie sfałszować dokumenty, strzelać z biodra jak rewolwerowcy, a w razie potrzeby nadać Po 1945 r. niektórzy cichociemni pozostanie wiadomość radiotelegraficzną. I mieli nauczyć, ile się w kraju przypłacili życiem, inni wtopili się w tłum z tego da, żołnierzy Armii Krajowej. i przetrwali, jeszcze inni wybrali emigrację. O kilku słuch zaginął, nie wiadomo, czy jeszcze żyją. Ich por - Cichociemnych spadochroniarzy ochrzczono tret zbiorowy kreślimy w 75. rocznicę pierwszego sko- mianem ptaszków, ale były to ptaszki drapieżne. ku do Polski. Na tę zresztą okoliczność 2016 r. został Słynęli z zachowania zimnej krwi w najtrudniej- ogłoszony przez Sejm RP Rokiem Cichociemnych Spa- szych sytuacjach. Przed zrzutem do Polski przygo- dochroniarzy Armii Krajowej. towywali fałszywą tożsamość na wypadek kontro- li przez Niemców. Wcielali się w różne role, a robili A mimo to w dominującej obecnie narracji hi- to tak brawurowo, jak np. Alfred Paczkowski, „Wania” storycznej cichociemnym trudno się przebić. Królu- – po aresztowaniu domagał się należnego traktowa- ją w niej żołnierze wyklęci – walczący z nową władzą nia jako włoski faszysta Alfredo Pascoto. Wszystkich na własną rękę, przyćmiewają subordynowanych i po- przebił Aleksander Stpiczyński, „Klara”, który z mo- słusznych rozkazowi o rozwiązaniu Armii Krajowej noklem na oku wkroczył do gabinetu feldmarszałka spadochroniarzy z Anglii. Szkoda, bo ci ostatni to elita III Rzeszy Wilhelma Lista jako pułkownik baron Ar- elit wojsk sprzymierzonych. JOLANTA ZAREMBINA Redaktor wydania LESZEK BĘDKOWSKI Redaktor Pomocników Historycznych JERZY BACZYŃSKI Redaktor naczelny POLITYKI wojna do Cichociemnych.indd 1 2016-04-13 13:51:16 Spis treœ ci Epoka i postacie Konteksty Narodziny koncepcji sabotażu i dywersji podczas II wojny. Akcje brytyjskiego Szkolenie w kraju 110 Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE) 12 Opanowanie więzienia w Pińsku 116 Panorama Polskiego Państwa Podziemnego 18 Trzy razy sukces: inne udane akcje 120 Pokolenie ukształtowane w II RP 26 Porażka podczas próby odbicia LISTA 316 CICHOCIEMNYCH więźniów w Mińsku 124 SPADOCHRONIARZY AK 32 Cztery razy klęska: inne nieudane akcje 128 Jak się zostawało cichociemnym 48 Losy powojenne w kraju i na emigracji 134 Adam Borys, „Pług” 60 Wywiad Elżbieta Zawacka, „Zo” 66 z synem Józefa Zabielskiego, „Żbika” 140 Jan Piwnik, „Ponury” 74 Cichociemni w popkulturze 144 Bolesław Kontrym, „Żmudzin” 82 Tradycja podtrzymywana przez GROM 149 Adolf Pilch, „Góra” 88 Aleksander Tarnawski, „Upłaz” 98 Krótkie sylwetki: Teodor Cetys, „Wiking”; Hieronim Dekutowski, „Zapora”; Maciej Kalenkiewicz, „Kotwicz”; Eugeniusz Kaszyński, „Nurt”; Kazimierz Iranek-Osmecki, „Heller”; Stanisław Jankowski, „Agaton”; Zdzisław Jeziorański, „Jan Nowak”; Leopold Okulicki, „Niedźwiadek”; Alfred Paczkowski, „Wania”; Aleksander Stpiczyński, „Klara”; Waldemar Szwiec, „Robot” 102 Oryginalna naszywkanoszona podczasszkolenia wWielkiejBrytanii leksander Tarnawski, „Upłaz”, to jeden A z ostatnich żyjących cichociemnych. Do dziś jest gościem honorowym wszystkich najważniejszych imprez GROM. Jednostka zawsze wysyła po niego samochód z kierowcą. A on pomimo skończonych 95 lat cierpliwie znosi długie podróże z Gliwic do Warszawy. Takiecukierki wyprodukowano „SpadochroniarzomAKzamordowanymprzezUB”– zokazji75.rocznicy znaczkiwydaneprzezpodziemnąSolidarnośćw1986r. pierwszegoskoku doPolski Wtymkluczuprzenosiłamikrofilmy cichociemnaElżbietaZawacka,„Zo”. BIOGRAFIE4 Cichociemni 5 Dokumenty Detale Znak Spadochronowy 6 Przysięga cichociemnego 154 Kalendarium 8 Słowniczek cichociemnego 10 Instrukcja dla żołnierzy przerzucanych drogą lotniczą do kraju 154 Polscy spadochroniarze zrzuceni do innych krajów 17 Wspomnienia Józefa Zabielskiego, „Żbika”, Cichociemni w liczbach 49 i grypsy jego żony Wandy 157 Trasy lotów i samoloty 56 Listy i depesze 161 Operacja Ruction 57 Wyposażenie skoczka 58 Aklimatyzacja w kraju 64 MakietapociskuV-2 wewsiSarnakiprzypomina Odbiór zrzutów 72 oprzechwyceniuniemieckiejtajnej broni.Pomnikodsłoniętow1995r. Wtopieni w tłum: ubiór w konspiracji 80 Miejsca związane z cichociemnymi 86 Instruktorzy 92 Kręte drogi Leonarda Zub-Zdanowicza 94 Ordery i odznaczenia 96 Gambit „Pływaka” 108 Operacja Most III 109 Wyposażenie bojowe 114 Operacja Wachlarz 122 Operacja Ostra Brama 130 Pamiętnik rysowany na drzwiach w Auschwitz 132 Upamiętnienie 152 Notatnikcichociemnego JanaWaltera,„Cyrkla”, prowadzonypodczasszkoleń wWielkiejBrytanii. BIOGRAFIE4 Cichociemni 5 1 ZnakSpadochronowynadanycichociemnemumjr.kaw.Witoldowi Uklańskiemu,„Heroldowi”.LegitymacjauprawniającadonoszeniaZnaku. Znak SPADOCHRONOWY 20 czerwca 1941 r. Władysław Sikorski, Wódz Naczel- ny Wojska Polskiego, wydał rozkaz: 1 „1. Zatwierdzam Znak Spadochronowy w kształcie spadającego do walki orła. Na obczyźnie, gdzie my- śli wszystkich Polaków biegną ustawicznie do chwili powrotu – a obraz jego różne w wyobraźni przybiera kształty – ma to sens szczególny. Wojsko Polskie widzi swój powrót w walce, poświęceniu i chwale. Chcemy, by orły naszych sztandarów zwycięsko spadły na wro- ga, zanim spoczną na swojej oswobodzonej ziemi. 2. Ustalam dwa rodzaje Znaku Spadochronowego: bo - jowy i zwykły. Bojowy Znak Spadochronowy różni się od zwykłego tym, że orzeł ma złoty dziób i pazury. Znak nosi się na lewej piersi powyżej orderów. Na wewnętrz- nej stronie znaku jest wyryte hasło: »Tobie Ojczyzno« i numer ewidencyjny znaku. 4 3. Prawo noszenia znaku bojowego mają tylko żołnierze, którzy brali udział w bojowej akcji spadochronowej. Pra- wo do noszenia znaku zwykłego mają żołnierze posia- 3 dający wyszkolenie przewidziane odnośnymi rozkazami dla oddziałów spadochronowych. 4. Znak Spadochronowy bojowy nadaje Naczelny Wódz (...)”. BIOGRAFIE6 Nasi AUTORZY PATRYCJA CHIMKOWSKA – studentka i uczestniczka Warsztatów Dziennikarskich Instytutu Historycznego UW. MAREK JEDYNAK – dr, historyk, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach, au­ tor książki „Niezależni kombatanci w PRL”. JERZY KOCHANOWSKI – prof. dr hab., pra­ cownik Instytutu Historycznego UW, badacz dziejów najnowszych społeczeństw środko­ wej Europy, członek redakcji „Przeglądu Hi­ storycznego”. ANDRZEJ KRAJEWSKI – dr, historyk, pra­ 2 cow n ik Insty tutu Pa mięci Na rodowej we Wroc­ ławiu. WOJCIECH KÖNIGSBERG – historyk, autor 2 Znak zaprojektował grafik Marian Walentynowicz, książki „Droga Ponurego. Rys biograficzny architekt i karykaturzysta, który w czasie II wojny był majora Jana Piwnika”, i współautor „Wielkiej korespondentem przy 1. Dywizji Pancernej gen. Stani­ Księgi Armii Krajowej”. Prowadzi blog histo­ sława Maczka. Jako prekursor polskiego komiksu w la­ ryczny „Wokół Wykusu”. tach 30. wyrysował „Przygody Koziołka Matołka”. MARCIN MAKOWSKI – dziennikarz, z wy­ kształcenia historyk, doktorant Polskiej Aka­ demii Nauk. 3 Dwa miesiące po bitwie o Arnhem, 20 listo­ pada 1944 r., minister obrony narodowej Ma­ JANUSZ MARSZALEC – wicedyrektor Mu­ rian Kukiel wydał rozkaz zmieniający wzór zeum II Wojny Światowej w Gdańsku, laure­ bojowego Znaku Spadochronowego. Doda- at Nagrody Historycznej POLITYKI za 1999 r. no pozłacany wieniec laurowy trzyma- (za książkę „Ochrona porządku i bezpieczeń­ ny w szponach przez orła. stwa publicznego w Powstaniu Warszaw­ skim”). 4 5 lutego 1954 r. w Londynie ustano­ PIOTR OSĘKA – dr hab., historyk, profesor wiono Znak Spadochroniarzy Armii w Instytucie Studiów Politycznych PAN, spe­ Krajowej. Do wnętrza wieńca laurowe­ cjalizuje się w historii Polski XX w. go dodano srebrną kotwicę Polski Walczą­ SEBASTIAN PAWLINA – historyk, dzienni­ cej. Edycja tej odmiany znaku liczy tylko karz, specjalizuje się w historii AK. 316 numerowanych egzemplarzy, tyle, ilu cichociemnych zrzucono do okupowanej oj­ JACEK TEBINKA – prof. dr hab., kierownik czyzny (ich lista – s. 32). Zakładu Historii Najnowszej i Myśli Politycz­ nej XIX i XX w. na Uniwersytecie Gdańskim, autor książki „Służby specjalne Wielkiej Bryta­ nii i Polski w XX wieku. Problem współpracy 5 W 1967 r. zaprojektowano odznakę 5 skoczka spadochronowego wojsk i rywalizacji”. powietrznodesantowych wzorowa­ KRZYSZTOF A. TOCHMAN – dr, historyk IPN ną na Bojowym Znaku Spadochrono­ w Rzeszowie, autor „Słownika biograficzne­ wym z 1944 r. Zamiast symbolu ko­ go cichociemnych”. twicy w wieniec wpisana jest liczba skoków oddanych przez żołnierza Oraz dziennikarze