Tomasz Stańko Nie Pamiętam Już, Czy to Był 1981, Czy 1982 Rok
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Sylwetki Pocztówki znad krawędzi Tomasz Stańko Nie pamiętam już, czy to był 1981, czy 1982 rok. życiu i jednego, i drugiego, nawet w nadmia- rze. Dopiero na ostatnim etapie życia znalazł Nie pamiętam dobrze składu zespołu. równowagę. Wcześniej uciekał przed bólem Na fortepianie grał chyba Sławomir Kulpowicz, w muzykę, a gdy i to nie pomagało, biegł da- lej, poza granice autodestrukcji. na kontrabasie Witold Szczurek (dziś Rek). Pogłoski o chorobie Stańki pojawiły się na Na perkusji, zdaje się, Czesław Bartkowski. przełomie marca i kwietnia 2018 roku. Jesz- cze w marcu odwołano trasę jego New York To nie miało wtedy dla mnie znaczenia Quartetu (David Virelles – fortepiano, Reu- – liczył się tylko On. ben Rogers – kontrabas, Gerald Cleaver – perkusja). Wiadomo było, że dzieje się z nim Marek Romański coś złego. Pierwsze informacje mówiły o za- paleniu płuc. Później okazało się, że ma za- awansowanego raka płuc. Prawdę znało wą- skie grono, złożone z jego najbliższej rodziny, ielki mag, który z nie- Tamta chwila w zadymionym, ciemna- przyjaciół i muzyków, z którymi współpra- obecnym wzrokiem krzy- wym wnętrzu warszawskiego klubu Akwa- cował. Oni wiedzieli, że można już tylko cze- czał i szeptał na swojej rium przesądziła o moim życiu. To wtedy kać na cud. Reszta środowiska muzycznego trąbce. Jego muzyka miała chorobę afek- kilkunastoletni chłopak, którym wówczas zastanawiała się w tym czasie, co się dzieje tywną dwubiegunową – balansowała po- byłem, zrozumiał, że w dźwiękach może być z naszym najwybitniejszym jazzmanem. między depresją i euforią. Między ciem- ukryte wszystko. Cały ból i radość świata. Wreszcie, 29 lipca, przyszła wiadomość, nością i afirmacją życia. Bo przecież Tomasz Stańko zaznał w swoim że odszedł w Centrum Onkologicznym 70 Hi•Fi i Muzyka 4/19 Sylwetki w Warszawie. Już wtedy chciałem napisać z jego pokolenia słuchał Willisa Conovera dzynarodowa sława miała dopiero nadejść. o nim na tych łamach, ale nie potrafiłem; nie w Głosie Ameryki. Jednak dopiero Brubeck Początek lat 60. XX wieku był dla niego okre- wiedziałem, jak się do tego zabrać. Jak zapi- spowodował, że granie na trąbce nabrało sem wielkiej euforii. Współpracował wtedy sać tyle sprzecznych myśli. Jak oddzielić to, dla Stańki głębszego sensu. Odtąd stał się z muzykami, którzy stworzyli polską szkołę co moje, osobiste, od tego, co uniwersalne? bywalcem krakowskich klubów jazzowych, jazzu – pianistą Andrzejem Trzaskowskim Jak podsumować najważniejsze wątki tak częścią barwnego jazzowego bractwa, do oraz saksofonistą i skrzypkiem Michałem bogatej twórczości? Jak na kilku stronach którego należeli m.in. pianiści Krzysztof Urbaniakiem. W przełomowym dla jego przedstawić tak barwną postać? Komeda i Wojciech Karolak oraz basista muzycznego życiorysu roku 1963 Stańko Roman „Gucio” Dyląg. W grze na trąbce rozpoczął współpracę z człowiekiem, który Cały ten jazz inspirował się Chetem Bakerem i Milesem na zawsze już naznaczył jego artystyczną du- Urodził się w 1942 roku w Rzeszowie, ale Davisem, ale fascynował go też Modern szę – Krzysztofem Komedą Trzcińskim. długo w stolicy województwa podkarpac- Jazz Quartet i awangardziści tacy jak Jim- Komeda usłyszał o nim od Urbaniaka. kiego nie zabawił. Rodzice lepszą przyszłość my Giuffre (saksofonista i klarnecista) czy Spotkali się jednak dopiero na festiwa- dla siebie i swoich dzieci (oprócz syna mie- Ornette Coleman (saksofonista). Swoje ów- lu Jazz Jamboree ’63. Nie mógł wówczas li też młodszą córkę) znaleźli w Krakowie. czesne brzmienie zawdzięczał skarbowi nad z Komedą zagrać Allan Botchinsky – duń- Muzyka była w ich domu od zawsze. Ojciec skarby – przywiezionej przez wujka z Anglii ski trębacz, jeden z najwybitniejszych eu- – na co dzień prawnik – grał na skrzypcach; trąbce, należącej wcześniej do Humphreya ropejskich jazzmanów, współpracownik siostra Tomasza, Eleonora – na fortepianie, takich sław, jak Stan Getz, Dexter Gordon, a przyszły adept jazzu jako chłopiec wytrwa- Lee Konitz, Ben Webster czy Kenny Dor- le ćwiczył grę na skrzypcach. Trąbka poja- ham. Komeda musiał szybko znaleźć za- wiła się w jego życiu za sprawą harcerstwa. stępstwo i przypomniał sobie o Stańce. Ten To tam dostał do rąk sygnałówkę. I chyba od niczego się nie spodziewał, nawet wówczas, razu poczuł, że to jest to, bo wkrótce postarał gdy jakiś wspólny znajomy powiedział mu: się o własny instrument i poszedł do średniej „Stary, Komeda cię szuka”. szkoły muzycznej właśnie do klasy trąbki. Trzciński był już wtedy gwiazdą – miał Nie od razu jednak myślał o karierze mu- za sobą debiutancki album „Ballet etiudes” zyka. Początkowo więcej uwagi poświęcał i sukcesy w tworzeniu muzyki filmowej do dzieł m.in. Romana Polańskiego, Janusza Nasfetera, Andrzeja Wajdy czy Janusza Mor- Stańko i Simple Acoustic Trio Lytteltona – legendarnego brytyjskiego trę- Stańko i Enrico Rava bacza jazzu tradycyjnego. sztukom wizualnym; bardzo dobrze ryso- Swoistą szkołą był dla Stańki słynny jaz- gensterna. Uważano go za świetnego lidera, wał i malował. I być może wiele osiągnąłby zowy klub Helikon, w którym odbywały się charyzmatycznego pianistę, kompozytora w tej dziedzinie, gdyby nie rok 1958 i słynne regularne jam sessions. Tam poznał pianistę o własnym, lirycznym stylu i niepowtarzal- tournée kwartetu Dave’a Brubecka w Pol- Adama Matyszkowicza (później znanego nej melodyce. Dla Stańki współpraca z kimś sce. Klasyczny już dziś skład zespołu (lider jako Makowicz), z którym założył grupę takim była mglistym marzeniem. A jednak! – fortepian, Paul Desmond – saksofon alto- Jazz Darings. Skład uzupełnili basista Jacek Niemal z dnia na dzień stał się ważnym ele- wy, Eugene Wright – kontrabas, Joe Morello Ostaszewski i perkusista Wiktor Perelmutter. mentem w jego dźwiękowej układance. – perkusja) tworzył wówczas absolutnie to- W krótkim czasie Jazz Darings stali się ogól- Jedną z głównych rzeczy, które zauroczy- powe amerykańskie combo. Zarówno Bru- nopolską sensacją – grali wówczas najno- ły Stańkę w zespole Komedy, była panująca beck, jak i muzycy z jego kwartetu wygrywali wocześniej w kraju. A kiedy w 1963 roku w nim twórcza wolność, widoczna zarówno w swoich kategoriach plebiscyty „Down odszedł Matyszkowicz i zastąpił go grający w utworach Trzcińskiego, które miały dość Beatu” – najbardziej prestiżowego pisma jaz- na saksofonie tenorowym Janusz Muniak, otwartą formę i pozwalały na wiele inwencji, zowego świata. W socjalistycznej Polsce to wybitny niemiecki krytyk, dziennikarz i pro- jak i podejściu lidera do muzyków. Stańko było objawienie. Po raz pierwszy po wojnie ducent Joachim-Ernst Berendt uznał ich za wielokrotnie podkreślał, że Komeda niewie- trafił do nas amerykański jazz, i to jaki! Szes- pierwszy w Europie zespół freejazzowy. le mówił na próbach. Dobrze znał możliwo- nastoletni Tomasz usłyszał Brubecka i kole- ści i predyspozycje kolegów i oczekiwał, że Moja słodka gów w krakowskiej Rotundzie i odtąd nic już będą sobą i wniosą do jego muzyki własną nie było dla niego takie samo. europejska ojczyzna osobowość. W wywiadzie-rzece „Despera- Z jazzem zetknął się oczywiście już Jazz Darings zadziałał dla Stańki jak ka- do”, opracowanym przez Rafała Księżyka, wcześniej. Jak większość młodych ludzi tapulta do polskiej ekstraklasy. Jednak mię- wspominał: „On miał taki talent, że nic nie Hi•Fi i Muzyka 4/19 71 Sylwetki mówił, a wszystko było wiadome. (…) On Daytime Requiem”. Ta przejmująca kompo- na świecie jazz-rocka, choć na swój własny przekazywał ten swój rodzaj intensywnego zycja była poświęcona genialnemu amery- charakterystyczny sposób. przeżywania i to się ludziom udzielało”. Ta kańskiemu saksofoniście Johnowi Coltra- W 1973 kwintet Stańki przestał istnieć, filozofia stanie się również znakiem rozpo- ne’owi, który zmarł w lipcu tamtego roku. ale on sam zyskał już renomę europejską. znawczym Stańki, który nie będzie nikomu W następnym roku Komeda wyjechał do Przyszedł czas, by przekroczyć granice wyznaczał konkretnych ról i zadań, a raczej Stanów Zjednoczonych na zaproszenie Ro- państwowe i gatunkowe. Dołączył do two- wykorzystywał naturalne zdolności – staran- mana Polańskiego. Pojechał pisać muzykę rzącej się właśnie europejskiej awangardy nie dobieranych – muzycznych partnerów. filmową, ale nie chciał z jazzu rezygnować. jazzowej w ramach Globe Unity Orchestra Z Krzysztofem Trzcińskim nasz boha- Miał zamiar do niego powrócić; znalazł się niemieckiego pianisty Alexa von Schlip- ter nagrał dwa arcydzieła, które na zawsze przecież w wymarzonej kolebce tej muzyki. penbacha. Poszukiwał nowych kontekstów pozostaną w kanonie polskiego jazzu. Los chciał jednak inaczej – w grudniu 1968 dla swojej ekspresji, współpracował z mu- Pierwsze z nich, „Astigmatic” (1966), po- uległ nieszczęśliwemu wypadkowi. Zmarł zycznymi innowatorami w rodzaju Dona wszechnie uznaje się za najlepszą polską w kwietniu roku następnego. Stańko został Cherry’ego, a także z kompozytorem mu- płytę jazzową w historii i kamień milowy sam i rzucił się w wir solowej kariery. zyki współczesnej Krzysztofem Penderec- jazzu europejskiego. Drugie – powstałe kim, który wtedy właśnie flirtował z jazzem z inicjatywy wspomnianego Joachima- Jazzmessage from Poland w projekcie „Actions”. -Ernsta Berendta – było niezwykłym po- Już w 1967 zaczął tworzyć własne zespo- W połowie lat 70. XX wieku Stańko za- ły, początkowo o płynnym składzie. Wzo- przyjaźnił się z fińskim perkusistą Edwar- rem był oczywiście Jazz Darings, jednak dem Vesalą. To właśnie Vesala poznał go wkrótce oryginalny kwartet został rozbu- z Manfredem Eicherem, szefem najważ- dowany do kwintetu. Wreszcie, w 1969, niejszej europejskiej firmy