Ney-Krwawicz, Marek Kadra dowódcza Komendy Głównej Armii Krajowej - próba zbiorowego portretu

"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 4, 1990, s. [121]-129

Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma

Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra

Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. Matek NEY-KRWAWICl (Warszawa )

~ inóJcZA KlJEJIlY GllMt:J ARMII KRA.DlEJ -' PROOA ZBIlIOEOO PmTRETU

Po zakończeniu działań bojowych 1939 r. w Kraju p o z o stała tylko czę ść oficerów WP. Część dostała się do niewoli niemieckiej i radzieckiej, i nni zostali internowani na Litwie , w Rumuni i, na Węgrze ch. C zę ś ć róż n y m i drogami starała się dotrzeć do odtwarzającego się we Francji Wojska Polskiego. Roz­ proszenie więc kadry oficerskiej po zakończeniu walk 1939 r. spowodowało,

iż przez cały czas podziemne Wojsko Polskie odczuwał o braki kadrowe . Kolej ni dowódcy tego wojska dawali temu wyraz w korespondencji z najwyższymi wład z a ­ mi wojskowymi na obczyźnie a szczególnie w półrocznych meldunkach organiza­ cyjnych. l marca 1943 r. gen. Stefan Rowecki meldował Naczelnemu Wodz owi: "Zapotrzebowanie na dców wszystkich szczebli i oficerów do pracy w szczeb­ lach wzrasta b. szybko i nieustannie"l . Wostatnim takim meldunku w rok później ·gen. Tadeusz Komorowski pisał: "Krajowe źródło uzupełnień zostało już wyczerpane - ludzie dyspozYC yjni,a przede wszystkim oficerowie zawodowi i rezerwy, którzy mogli być uż y ci do zadań, zostali już podjęci. Pozostały nieliczne resztki wartościowych jedno­ stek; których z różnych powodów nie da się już zapewne wykorZystać,,2. Dostępny materiał pozwala na próbę zarysowania zbiorowego portretu ka­ dry dowódczej Armii Krajowej z jej centralnego szczebla dowodzenia czyli Komendy Głównej. Tu, jak w soczewce skupiały się wszelkie problemy życia i walki tej podziemnej armii, a w tym i kwestie k.adrowe . Przypomr.ijmy, i ż Komeńda Główna Armi i Krajowej wyrosła z Dowództwa Głównego Służby Zwy­

· cięstwu Polski wchodzącego w kolejne role:Komendy Obszaru nr I Związku Wal­ ki Zbrojnej, Komendy Okupacji Niemieckiej lWl i wreszcie od 30 czerwca 1940 r. Komendy Głównej lWZ, a od 14 lutego 1942 r. Komendy Głównej AK. Część oficerów, którzy rozpoczęlipracę w OG SZP w 1939 r. pełniła nieprzerwdni e swoje funkcje do lata 1944 r., a w wyjątkowych wypadkach do stycznia 1945 r.

Komenda Główna organizacyjnie podzielona była na Oddziały sztabu oraz równorzędne im Biura, a także struktury działające na takich samych prawach jak np . Szefostwo Kierownictwa DywerSji. Oddziały i Biura dzieliły się na WydZiał y i w dalszej kolejnośc i na Referaty . Liczba oficerów działających w sztabie KG AK ' ulegała stałemu wzrostowi . - 12= -

I tak w sierpni u 1942 r. było ich tam 249, a w marcu 1943 r. 396, w sierp­

ni u tego roku ~5 1 a w marcu 1944 ~ . 893. 8 yła to więc bli s~o jedna czwarta

osób pracu j ących w tym organizacyjnie rozbudowanym, a jednocześnie bardzo sp rawn ie dzia ła j ąc y m aparacie , który w 1944 r. (bez oddziałów bojowych, sieci wywiadu ofensywnego i łączności poza Warszawq ) zatrudniał ponad 4000

ludzi . Analiza tych blisko 900 sylwetek nie jest jeszcze możliwa. Można

natomiast nieco bliżej przyjrzeć się - choć również nie wyczerpując tematu - ści ślej kadrze dowódczej piastującej funkcje szefów, zastępców szefów Od­ działów i Biur KG oraz szefów Służb i Wydziałów Broni głównych.

Z grupy 44 ludzi stojących na czele poszczególnych działów KG zdecydowa­ ną większość stanowili oficerowie służby stałej WP , których było 303 Na na­ stępnej pozycji pla sują się oficerowIe rezerwy bąd ź powołani ze' stanu spo­ czy nku , a wię c łącznie 6 ludzi, oraz cywile, głównie pełniący 'funkcje zas­

tęp ców w Bi urze Informacji i Propagandy oraz w Szefostwie Biur Wojskowych.

Zdecydowana wię k szość , bo 26 oficerów w y wodziła się z piechoty której

kad ra by ła i przed 1939 r. najliczniejsza. Kilku kawalerzystów i artylerzy­

stów oraz p oj edyńcz y ch reprezentantów innych broni dopełnia ten zbiorowy portret.

Spośród 36 oficerów pe~niących kierownicze funkcje w KG AK zdecydowana

wi ęk szość , bo .22 miała ukończone wyższe studia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Szef Operacji KG, a więc oficer odpowiedzialny za całokształt planowania operacyjnego Armii Krajowej oraz za przygotowanie planów powsta­

nia powszechnego - gen. Stanisław Ta tar, poza wspomnianą szkołą legitymował

się studiami w Ecole Superieure de Guerre w Paryżu . Wszyscy kolejni szefowie Oddziału 111 (Operacyjnego) a więc Janusz Al­

brecht . Stanisł aw Tatar, Józef Szostak , Jan Kamieński byli dyplomowanymi

ofIcerami . Również najistotniejszym działem tego pionu - Wydziałem Op~racyj ­

nym kj erowalj absol\~ enci WSWo j. Na czele OQ~ziału 11, ko ncentrują c ego w so­

bIe za gadnienia wywiadu ofensywnego i obro nn~go, stali dyplomowani oficero­

wie WP: Wacław Berka , Mar ian Drobik, Franciszek Herman, Kazimierz Iranek-Os­

meck l . Bogdan Zi el iński. Od samego początku istnienia podziemnego wojska

tj . od 1939 r . do końca stycznia 1945 r. , sta~wisko Szefa Szt3bu KG obsadzone były także przez oficera dyplomowanego (Stefan Rowecki, Janusz Al­ brecht, Tadeusz Pełczyński, Janusz Bokszezanin) . Absolwenci WSWoj stali tak­ ż e na czele Biura Informacj i i Propagandy (Jan Rzepecki od 1940 co 1944 r. ) Oddzi ału V tj. Dowodzenia i lączności (KaZimierz Pluta Czachowski Gj 1941

I. dO 944 r . ) . Kolejni szefowie Od dział i IV czyli kwatermistrzowskiego - Adam 5wl talski, Zy gmun t Miłkows ki, Kazimierz Iranek-Osmecki , Augustyn Waluś byli

r ówn ież dyplomowanymi oficerami WP . Kierownictwo Dywersj i spoczywało w la- - 123 - tach 1942-1944 w rękach dyplomowanego oficera jakim b y ł ~ugu st Emil Fiel­ dorf. Z czterech dowódców ~odziemnego wojska, dwóch -Stefan Rowecki " L ~Q­ pold Oku1icki - miało za sobą studia w Wyższe j Szkole WOJennej. Tak więc wszystkie kluczowe stanowiska w najwyższ y m apa raCie dowodzenIa

Armii Krajowej w całym jej historycznym rozwoju obsadzone by ły w w iększości przez oficerów z wyższymi studiami wojskowymi. Warto tu wsp omn ieć, iż studia te przygotowy w ały oficerów do pt'acy w sztabach wszystkich 5 L C Z~bli od dywi ­ zji piechoty czy brygady kawalerii do sztabu Naczelnego WOdza. Stę d tak sze ­ roka możliwość wykorzystania oficerów dyplomowanych na różnych kierownIczych funkcjach warmii podziemnej.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż poszczególni szefowie Oddziału II nie mieli przed wojną do czynienia z tym rodzajem służby. Ta kże kier ując y pra-. cami BIP oficer nie miał doświadczenia w pracy propagandowo informacyjnej, jak również szef Oddziału Dowodzenia i Łączności czy szef Ke dywu. Sprawne jednak kierowanie tymi działami świadczy dobrze z jednej strony o iCh przy­ gotowaniu wyniesionym z Wyższej Szkoły Wojennej,z drugiej zaś o ich predys­ pozycjach do podejmowania nowych trudnych zadań w odmiennych warunkach.

Jeśli przypadkiem być ~gło czasem pozostanie w kraju danego ofice- ra to - jak wynika z analizy obsady stanowisk - ich obsada nie była przy-o padkowa. Kierujący danymi działami pracy oficerowie sprawdzali się na po­ wierzonych funkcjach. Umiał gen. Stefan Rowecki dobierać i wybierać współ­ pracownik?w , mając, co trzeba podkreślić, przy tym bardzo ograniczone pole działania.

Spośród kadry kierowniczej KG AK większość w działaniach 1939 r.pełniła różne funkcje sztabowe na wielu szczeblach (było to 17 oficerów), 6 dowodzi­ ło pułkami, 4 batalionami.3 było dowódcami wielkich jednostek. Ta statysty­ ka jest jednak w pewnym sensie zwodnicza, gdyż oddaje niejaką mechaniczną analizę przyuziałów z wrzesnia 1939 r. A przecież np. płk.dypl. Józef Szo­ stak, wieloletni oficer Sztabu Głównego we wrześniu 1939 r., dowodził puł ­ kiem ułanów co było koniecznym wymogiem dla awansu do stopnia pełneg o puł­ kownika. Także przykład gen. Leopolda Okulickiego , który pełnił funkcje sztabowe, ale w drugiej połowie września dowodził zgrupowaniem taktycznym .w Obronie Warszawy wskazuje jak trudne to zagadrienie.

Jeśli chodzi o awanse to z prezentowanej grupy w latach wojny najwię­ cej awansowało o jeden stopień. Znacznie mniej (ledwie połowa) o dwa stop­ nie. Nie awansowało 6 oficerów. Tyle samo oficerów uzyskało w tym czasie szlify generalskie.

O i le wśród szefów Oddziału KG ich przedwojenny przebieg służby nie wią­ zał się bezpośrednio z pełnioną w konspiracji funkcją o tyle inaczej kwestia - 124 -

ta wyglądała w grupie szefów Służb i Wydziałów Broni w KG AK. Tu widać wyraźne kryterium fachowości i obsadzania stanowisk oficerami pochodZącymi

z danej służby czy broni. I tak np. szefem Służby Uzbrojenia był płk. Jan

Szypowski wieloletni oficer tej służby, pracownik Departamentu Uzbrojenia

MSWojsk .• szef Wojskowej Wytwórni Amunicji. Szefem Służby Intendentury był

dyplomowany of icer tej służby ppłk dypl. Henryk Bezeg. Na czele Wojskowej S łużby Kobiet stała płk Maria Wittek , uprzednio kierująca Przysposobieniem

Wojskowym Kobiet. Wydziałem lotnictwa kierowali kolejno lotnicy płk Bernard

Adamecki i płk Roman Rudkowski, Wydziałem Broni Szybki ch - płk dypl. Janusz

Bokszczanin w 1939 r . dowódca · zmotoryzowanego 10 PSK, Wydziałem Kawalerii

ppł k Jedogar veli Bek , kawalerzysta. Na 11 szefów Wydziałów Broni 5 miało

u ko ńczoną WSWoj. Inaczej przedstawiał o się to wśród szefów służb, gdzie na

10 oficerów pełniących w różnym czasie te funkcje tylko l był dyplomowany.

Wydziały Broni powołane zostały w 1942 r. na wzór odpowiednich departamentów

przedwojennego MSWojsk . z uwzględnieniem potrzeb i warunków konspiracji .Mia­

ł y one poza licznymi zadaniami organizacyjno-szkoleniowymi prowadzić ewi ­

den cję dowódców i specjalistów danej broni w Armii Krajowej, a także prowa­

dz ić s tudia doświadc zalne obecnej wo j ny w zakresie swej broni, opracowywać

instrukcje i wytyczne szko~en ia. Stąd te ż obsadzanie stanowisk szefów przez

ofi cerów dyplomowanych , oczywiśc i e w ramach możliwośc i personalnych. Od wiosny 1940 r. w KG AK ( a właś c iwie wówczas jeszcze w Komendzie Oku­ pac ji Niemieckiej ZWZ) działało B ~ uro Inspekcji grupujące wyższych oficerów

ZWZ -AK. Zadania Inspektorów KG porównać można do zadań i prac wykonywanych przed woj nę przez Inspektorów Armi i, którzy w razie wybuchu wojny ob ją ć

mi eli dowództwo armi i działających na inspekcj onowanym przez nich terenie .

Tak w przypadku Inspektorów KG mieli oni w razie potrzeby obejmować funkcje

Komendantów Obszarów czy Ok ręgów . W planowanym Odtwarzaniu Si ł Zbrojnych

mieli za ś obejmowa ć dowodzenie odtwarzanymi ;.elkimi jednostkami . Biuro In­

spekcji b y ł o t e ż s wo is tą rez e rwą w yż szy ch dowódców AK . Z dostępnych materia­

łów w ni ka , iż w cał ym okresie jego d zi ałan ia przeszło przez ni e 26 w y ższ ych

oficerów AK. P ołow a z nich b yła absolwentami WSWo j . 18 pochodz ił J z piecho­ ty . 4 z kawaler ii , 3 z artylerii i j eden z broni pancerne j. Z grupy tej 24 ,

a w ięc prawie wszyscy, byli ofi cerami służb y sta ł ej , dwóch z a ś pr z eszło ze stanu spoczynk u. w tym przypadku j ak w awansach w grupie kierowniczej

szefów O ddz iałó w i 8iur najw i ęks z ą grupę , bo 6, stanowi l i awans o ~ " ani o j e­

den s t o p ień. O dwa s t opni e a wansowało tylko 2 oficerów. Pon i eważ byl i to • w w iększ ośc i starsi stopn i em oficerowie, stąd . też i7 z nich pozostało do końca woj ny .przy swoim stopniu wojskowym. War t o nadm i en i ć, iż awans na sto­

pień g en e r a ł a ot r z y mał o z tej gr upy czterech pułkowników . Stan Bi ura był - 1.25 - zmienny, co wiązało się z odchodzieniem na terenowe stanowiska dowódcze nie­ których oficerów i przychodzeniem z terenu innych. Przeciętnie jednak w BI było kilkunastu oficerów. O ile w grupie szefów Oddziałów i Biur KG prze­ ważali oficerowie zajmujący w czasie walk wrześniowych stanowiska sztabowe , o tyle w grupie inspektorów zdecydowanie przeważali dowódcy liniowi,w tym 7 wielkich jednostek, 8 pułków , 3 zastępców dowódców wielkich jednostek. Wy­ daje się to być zrozumiałe biorąC pod uwagę ) przeznaczenie Inspektorów na terenowe stanowiska dowódcze.

SpośrÓd kadry dowódczej KG AK przeważali oficerowie urodzeni między 1882 a

1898 r. Wśród szefów Oddziałów i Biur najstarszy urodzony był w 1884 r. a najmłodszy w 1907 r., w grupie Inspektorów najstarszy w 1878 r. a najmłod­ szy w 1898 r., wśród szefów sztabu odpowiednio 1884 i 1889, a wśród szefów

Wydziałów Broni - 1891 i 1900.

W całym historycznym rozwoju KG AK miał miejsce ruch kadrowy, z różnym zresztą n~sileniem. Należy w tym miejscu przypomnieć,iż praca KG A~ przebie­ gała w trzech etapach - odmiennych pod względem ' czasu i warunków: najdłu' ż­ szym konspiracyjnym (od września 1939 r. do lipca 1944 r. ) , jawnej walki po­ wstańczej w sierpniu i wrześniu 1944 r. oraz ponownie konspiracyjnym od pat­ dziernika 1944 do stycznia 1945 r . Zmiany na stanowiskach spowodowane były różnymi czynnikami, w tym zagrożeniem ze strony wroga i w konsekwencji are­ sztowaniami. Tak odeszli - Dowódca AK gen . Stefan Rowecki, szef sztabu płk

Janusz Albrecht, szefowie Oddziału II - płk Wacław Berka i płk Marian Drobik .

Pozostałe zmiany personalne spowodowane były przP5unięciami na inne funkcje, jak np. gen. Michała Tokarzewskiego na Komendanta Obszaru nr 3 i Okupacji Sowieckiej ZWZ, po odlocie do Sztabu NW gen. Stanisława Tatara Szefem Ope­ racji został płk Janusz Bokszczanin a potem gen. Leopold Okulicki. Wejście w ramach akc j i scaleniowej do KG AK Komendanta Głównego BCh spowodowało po­ wierzenie mu w 1944 r. kierowania Oddziałem I, zaś dotychczasowy szef Oddzia­ łu objął funkcję Zastępcy Szefa do Spraw Organizacjynych faktycznie dalej kierująC Oddziałem. W lutym 1944 r . za stanowiska szefa Kedywu odszedł na funkcję Komendanta organizacji NIE gen. August Emil FieldorfBez zmian pra­ cowali szefowie Oddziału I (płk inż. Antoni Sanojca) i szef Biur Wojskowych (Ludwik Muzyczka ) oraz szef Biura Finansów i Kontroli (płk Stanisław Thun ) . W jednym wypadku zmiana na stanowisku wymuszona została przez władze zwie­ rzchnie , dotyczyło to usunięcia z przyczyn politycznych Szefa Oddziału Po ­ lityczno-Propagandowego DG SZP i BlP KG w patdzierniku 1940 r . mjr.rez . Ta­ deusza Kruk-Strzeleckiego. Od tego czasu BIPem kierował do końca Powstania Warszawskiego płk dypl. Jan Rzepecki. Inny nacisk władz, a chodziło o szefa sztabu KG ZWZ - płk . dypl . Janusza Albrechta , nie odniósł skutku. . - 126 -

Otwarta walka o Warszawę w leCie 1944 r. zmieniła warunki pracy KG, ale nie wpłynęła , z małym wyjątkiem na obsadę najważniejszych stanowisk. Z sze­ . fów oddziałów poległ w pierwszych dn i ach walk szef Oddziału VII płk Stani­ sław Thun , co pociągnęło za sobę zmianę na stanowisku szefa tego Oddziału. Generalna natomiast z~ : . a na nastąpiła po upadku Powstania Warszawskiego i odejściu do nieWoli doty~hczasowej Komendy Głównej AK. Wówczas zaczęła te ż zaznaczać się zmiana w strukturze wieku szefów Oddziałów. Na stanowiska sze­ fów Oddziału I, II, I II i IV weszli młodsi wiekiem oficerowie, a więc odpo­ wiednio - Franciszek Kamiński ( płk cz . w. ur. w 1902 r. ) , płk Bogdan Zieliń­ ski (ur. w 1906 r.), mjr Jan Kamiński (ur. w 1906 r. ) i kpt. Kazimierz Mo­ czarski (ur. w 1907 r. ) . Trudno nie zauważyć wśród wyższych oficerów KG "cichociemnych", którzy pełnili między innymi następujące funkcje - Dowódcy AK: gen. Leopold Okuli­

cki, szefów oddziałów: płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki , mjr Jan Kamiński lub zastęPców szefów jak ppłk Henryk Krajewski . Wielokrotnie ważne funkcje w KG AK pełn i ł y kobiety , a szczególnie w pio­ nie łączności konspiracyjnej. Szefem tego oddz i ał u KG od 1939 f. do 1944 r. kierowała mjr· Janina K araś , a po niej kpt. Halina Piwońska. Działem łączno­

ści zagranicznej ~trzymujące j kontakt z władzami RP na obczytnie kierowała

nieprzerWaoie od 1939 f. do 1945 r . Emilia Malessa . Kobiety stały też na

czele działów łączności · kurie~skiej łączącej KG z podległymi jej Komendami Obszarów i Okręgów. Omawiając problem ~adry dowódczej KG AK nie można tracić z pola widzenia także i psychologicznego aspektu tej sprawy - prowadzonej przez szereg lat

pracy konspiracyjnej i towarz~/szącego jej codziennego zagrożenia życia oraz świadomości odpowiedzialności za los podkomendnych. Innymi słowy - zmęcze­

nia psychicznego ludzi działających w nieustannym napięciu. Niebagatelnym, a właściw i e decydującym o pOWOdzeniu pracy podziemnej danego oficera była też · umiejętność przestawienia się z działań i sposobów pracy zawodowego oficera do wymagających i nnych predyspozycji działań kons­ piracyjnych. Jak można wnosić z analizy wyników działań poszczególnych ofi ­ cerów na szczeblu Komendy Głównej ,Armii. Krajowej obejmujący kierownicze sta­ nowiska w· centralnym aparacie dowodzenia armii podziemnej umiejętnie przy­

stosowali się do nowych warunków pracy .wojskowej. Jak można wnosić z analizy życiorysów objętej niniej szej rekonesansem grupy kierowniczej KG AK mieli w niej przewagę oficerowie z legionowym rodo­ wodem, choć nie brakło też oficerów z armii rosyjskiej, austriackiej i w nielicznych wypadkach niemi eckiej. Wbrew utrzymywanej w krajowej historio­ grafii powojennej mi tom nie faworyzowano "grupy legionowej " mi mo , ż e b ył a - 127 -

ona pod względem fachowym najlepiej przygotowana, mając za sobą w wielu wy­ padkach staż konspiracyjny w Polskiej Organizacji Wojskowej. Wskazywał na

to w 1971 r. pochodzący z armi i rosyjskiej płk dypl. Janusz Bokszczanin "Wszelkie zarzuty wysuwane czasami przez ludzi nie znających ani generała CRoweckiego przyp.MNK ) ani panujących w AK stosunków o rzekomym protegowa­

niu w wysuwaniu na kierownicze stanowiska działaczy · sanacyjnych i byłych

legionistów są kłamliwe. Nie będąc legionistą muszę stanowczo temu zaprze­

czyć . Stwierdzam, . iż gen. Rowecki chociaż sam był legiońistą budzi ł u wszy ­

stkich największy szacunek tym, że oceniał i dobierał sobie współpracowni­

ków kierując się wyłącznie ich wartością i przydatnością, a nigdy ich przy­ należnością do jakiejś dawnej organizacji czy koterii,,5.

Nie sposób w tym miejscu pominąć słów gen. Kazimierza Sosnkowskiego,

Komendanta Głównego ZWZ, skierowanych do płk. Stefana Roweckiego, ÓWczesne• go Komendanta Okupacji Niemieckiej ZWZ, w "Instrukcji nr 3" z kwietnia 1940 r . "Ola Jednostek uczciwych, lojalnych nie ponoszących bezpośredniej odpo­

wiedzialności za błędy i winy lat ostatnich droga do indywidualnej pracy

nad odbudową Państwa nie jest zamknięta.

Jednak dobierając ludzi do roboty musicie zawsze wychodzić z punktu wi­

dzenia celowości i pożytku ogólnego, a nie powodować si ę rozumowaniem senty­

mentalnym. W wielu wypadkach zaszkodzić może sprawie i organlzacji współpra­

ca tych jednostek, które aczkolwiek są może nawet pe łne dobrej woli i mogą

być użyteczne w znaczeniu technicznym, jednak stanowią dla społeczeństwa

czerwoną płachtę na byka i stwarzają wokół organjzacji złą atmosferę poli­

tycznych plotek i podejrzeń.

Mam wrażenie, że pod tym względem dobór z waszej strony nie zawsze był trafny i szczęśliwy. C ... ) Zwłaszcza w składzie dowództw i. sztabów unikajcie osób związanych w

przeszłości politycznie i aktywnie z rz ądzącą górą sanacyjną .

Trzeba tu z waszej strony dużej rozwagi i dużego umiaru. Pamiętać trzeba

o jedności, lepiej jest choćby skrzywdzić parę jednostek aniżeli osłabić i wykoleić sprawę,,6

Za tymi słowami szły żądania odwołania z pełnienia funkcji kilku wyso­

kich dowódców SZP-ZWZ. Nie można pomijać tego prOblemu '. ale jednocześnie

nie moina go wyolbrzymiać . Zdawać sobie przy tym trzeba sprawę z bazy kadro­ wej jaką dysponowali organizatorzy podziemnego wojska. Wchodzenie na różne stanowiska dowódcze oficerów związanych z Legionami było logiczną konsek­ wencją składu starszego korpusu oficerskiego przed wrześn iem 1939 r . Sta­ wiane lWI zarzuty "sanacyjności" były , trzeba to jasno powiedzieć, echem poszukiwań winnych klęski w wojnie 1939 r ., jakkolwiek obiektywnie riecz \- - 128 - biorąc wina ta po ich stronie nie leżała. To w pewnym sensie zrozumiałe psy­ chologiczne zjawisko było niekiedy podsycane przez różne polityczne animo­ zje i uprzedzenia. Zaprezentowany powyżej szkic s~anowi swego rodzaju rekonesans w szero­ kiej problematyce badawczej nad kadrą dowódczą Armii Krajowej.

Wskazuje na poczynania już ustalone ale jednocześnie wyznacza ki erunki analogicznych badań jeżeli chodzi o niższe szczeble organizacyjne podziem­ bega wojska - Komendy Obszarów i Okręgów, Inspektoraty, Komendy Obwodów i Rejonów. Dopiero po rzetelnym i pełnym przebadaniu tych niższych szczebli ­ uzyskamy pełny obraz kadry dowódczej największej armii podzi emnej Europy, co pozwoli nam zbliżyć się do syntezy dziejów Armii Krajowej.

P R Z Y P I S Y

Meldunek organizacyjny nr 190 za czas od l września 1942 do l marca 1943. d. CA KC PZPR 203, T. IV , s . 345 . - 2 Meldunek Organizacyjny nr 240 za okres od l września 1943 do 29 lutego 1944. Armia Krajowa w dokumentach . T. III, s. 300, Londyn 1976 . 3 Kartoteka ~. 4 J a n u s z B o k s z c z a n i n Uo doborze współpracowników" w: Stefan Rowe­ cki w relacjach, s. 220-221, Warszawa 1988. 5 Załącznik nr 4 do Instrukcji nr 3 dla Ob. Rakonia. Armia Krajowa w doku­ mentach, T. I, s. 1~1. - 129 -

COMMANOING OFFICERS OF THE HOME ARMY SUPREME COMMANO (ESSAV IN COLLECTIVE PORTRAIT ) Summary

The authar, presenting the cadre af the Home " Army, indicated that most af the positians in the su~reme apparatus were fi11ed by the of­ ficers graduated fram the mi1itary academies. The essay shows the need for further research, especia11y cancerning the 10wer 1eve1 of commo.,d .

KOKAHAHUR COCTAB r~ABHOrO KOKAKDOBAH.~ AK DODUTKA OS.ErO DOPTPETA. Pe3DNe

DpeDCTaB'" KON8HDHK. COCTaB AK aBTOp pa60TK KOHCTaHTRpy~ eT, ~ B 6oab.KHCTBe cay~aeB. Ha Doa.HOCTR 8 BepXOBHON anna­ paTe Ha3Ha~aaRCb ~RQepK c BKC"N BoeHHKN 06pa30BaHReM. DpeDCTaBaeHHK. o~epK .Ba.eTC. TOahKO .BeDeHReN B .RpoKyD RC­ caeDOBaTeAbCKyD TeNaTRKy yKa3WBaD." Ha Re06xonMNOCTh npoBe­

DeRR. aHaaorw~HKx " RccaeDOBaHRR KONaHnOBaHR. HR3.RX ypoBHea .