Ney-Krwawicz, Marek Kadra dowódcza Komendy Głównej Armii Krajowej - próba zbiorowego portretu "Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 4, 1990, s. [121]-129 Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020). Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. Matek NEY-KRWAWICl (Warszawa ) ~ inóJcZA KlJEJIlY GllMt:J ARMII KRA.DlEJ -' PROOA ZBIlIOEOO PmTRETU Po zakończeniu działań bojowych 1939 r. w Kraju p o z o stała tylko czę ść oficerów WP. Część dostała się do niewoli niemieckiej i radzieckiej, i nni zostali internowani na Litwie , w Rumuni i, na Węgrze ch. C zę ś ć róż n y m i drogami starała się dotrzeć do odtwarzającego się we Francji Wojska Polskiego. Roz­ proszenie więc kadry oficerskiej po zakończeniu walk 1939 r. spowodowało, iż przez cały czas podziemne Wojsko Polskie odczuwał o braki kadrowe . Kolej ni dowódcy tego wojska dawali temu wyraz w korespondencji z najwyższymi wład z a ­ mi wojskowymi na obczyźnie a szczególnie w półrocznych meldunkach organiza­ cyjnych. l marca 1943 r. gen. Stefan Rowecki meldował Naczelnemu Wodz owi: "Zapotrzebowanie na dców wszystkich szczebli i oficerów do pracy w szczeb­ lach wzrasta b. szybko i nieustannie"l . Wostatnim takim meldunku w rok później ·gen. Tadeusz Komorowski pisał: "Krajowe źródło uzupełnień zostało już wyczerpane - ludzie dyspozYC yjni,a przede wszystkim oficerowie zawodowi i rezerwy, którzy mogli być uż y ci do zadań, zostali już podjęci. Pozostały nieliczne resztki wartościowych jedno­ stek; których z różnych powodów nie da się już zapewne wykorZystać,,2. Dostępny materiał pozwala na próbę zarysowania zbiorowego portretu ka­ dry dowódczej Armii Krajowej z jej centralnego szczebla dowodzenia czyli Komendy Głównej. Tu, jak w soczewce skupiały się wszelkie problemy życia i walki tej podziemnej armii, a w tym i kwestie k.adrowe . Przypomr.ijmy, i ż Komeńda Główna Armi i Krajowej wyrosła z Dowództwa Głównego Służby Zwy­ · cięstwu Polski wchodzącego w kolejne role:Komendy Obszaru nr I Związku Wal­ ki Zbrojnej, Komendy Okupacji Niemieckiej lWl i wreszcie od 30 czerwca 1940 r. Komendy Głównej lWZ, a od 14 lutego 1942 r. Komendy Głównej AK. Część oficerów, którzy rozpoczęli pracę w OG SZP w 1939 r. pełniła nieprzerwdni e swoje funkcje do lata 1944 r., a w wyjątkowych wypadkach do stycznia 1945 r. Komenda Główna organizacyjnie podzielona była na Oddziały sztabu oraz równorzędne im Biura, a także struktury działające na takich samych prawach jak np . Szefostwo Kierownictwa DywerSji. Oddziały i Biura dzieliły się na WydZiał y i w dalszej kolejnośc i na Referaty . Liczba oficerów działających w sztabie KG AK ' ulegała stałemu wzrostowi . - 12= - I tak w sierpni u 1942 r. było ich tam 249, a w marcu 1943 r. 396, w sierp­ ni u tego roku ~5 1 a w marcu 1944 ~ . 893. 8 yła to więc bli s~o jedna czwarta osób pracu j ących w tym organizacyjnie rozbudowanym, a jednocześnie bardzo sp rawn ie dzia ła j ąc y m aparacie , który w 1944 r. (bez oddziałów bojowych, sieci wywiadu ofensywnego i łączności poza Warszawq ) zatrudniał ponad 4000 ludzi . Analiza tych blisko 900 sylwetek nie jest jeszcze możliwa. Można natomiast nieco bliżej przyjrzeć się - choć również nie wyczerpując tematu - ści ślej kadrze dowódczej piastującej funkcje szefów, zastępców szefów Od­ działów i Biur KG oraz szefów Służb i Wydziałów Broni głównych. Z grupy 44 ludzi stojących na czele poszczególnych działów KG zdecydowa­ ną większość stanowili oficerowie służby stałej WP , których było 303 Na na­ stępnej pozycji pla sują się oficerowIe rezerwy bąd ź powołani ze' stanu spo­ czy nku , a wię c łącznie 6 ludzi, oraz cywile, głównie pełniący 'funkcje zas­ tęp ców w Bi urze Informacji i Propagandy oraz w Szefostwie Biur Wojskowych. Zdecydowana wię k szość , bo 26 oficerów w y wodziła się z piechoty której kad ra by ła i przed 1939 r. najliczniejsza. Kilku kawalerzystów i artylerzy­ stów oraz p oj edyńcz y ch reprezentantów innych broni dopełnia ten zbiorowy portret. Spośród 36 oficerów pe~niących kierownicze funkcje w KG AK zdecydowana wi ęk szość , bo .22 miała ukończone wyższe studia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Szef Operacji KG, a więc oficer odpowiedzialny za całokształt planowania operacyjnego Armii Krajowej oraz za przygotowanie planów powsta­ nia powszechnego - gen. Stanisław Ta tar, poza wspomnianą szkołą legitymował się studiami w Ecole Superieure de Guerre w Paryżu . Wszyscy kolejni szefowie Oddziału 111 (Operacyjnego) a więc Janusz Al­ brecht . Stanisł aw Tatar, Józef Szostak , Jan Kamieński byli dyplomowanymi ofIcerami . Również najistotniejszym działem tego pionu - Wydziałem Op~racyj ­ nym kj erowalj absol\~ enci WSWo j. Na czele OQ~ziału 11, ko ncentrują c ego w so­ bIe za gadnienia wywiadu ofensywnego i obro nn~go, stali dyplomowani oficero­ wie WP: Wacław Berka , Mar ian Drobik, Franciszek Herman, Kazimierz Iranek-Os­ meck l . Bogdan Zi el iński. Od samego początku istnienia podziemnego wojska tj . od 1939 r . do końca stycznia 1945 r. , sta~wisko Szefa Szt3bu KG obsadzone były także przez oficera dyplomowanego (Stefan Rowecki, Janusz Al­ brecht, Tadeusz Pełczyński, Janusz Bokszezanin) . Absolwenci WSWoj stali tak­ ż e na czele Biura Informacj i i Propagandy (Jan Rzepecki od 1940 co 1944 r. ) Oddzi ału V tj. Dowodzenia i lączności (KaZimierz Pluta Czachowski Gj 1941 I. dO 944 r . ) . Kolejni szefowie Od dział i IV czyli kwatermistrzowskiego - Adam 5wl talski, Zy gmun t Miłkows ki, Kazimierz Iranek-Osmecki , Augustyn Waluś byli r ówn ież dyplomowanymi oficerami WP . Kierownictwo Dywersj i spoczywało w la- - 123 - tach 1942-1944 w rękach dyplomowanego oficera jakim b y ł ~ugu st Emil Fiel­ dorf. Z czterech dowódców ~odziemnego wojska, dwóch -Stefan Rowecki " L ~Q­ pold Oku1icki - miało za sobą studia w Wyższe j Szkole WOJennej. Tak więc wszystkie kluczowe stanowiska w najwyższ y m apa raCie dowodzenIa Armii Krajowej w całym jej historycznym rozwoju obsadzone by ły w w iększości przez oficerów z wyższymi studiami wojskowymi. Warto tu wsp omn ieć, iż studia te przygotowy w ały oficerów do pt'acy w sztabach wszystkich 5 L C Z~bli od dywi ­ zji piechoty czy brygady kawalerii do sztabu Naczelnego WOdza. Stę d tak sze ­ roka możliwość wykorzystania oficerów dyplomowanych na różnych kierownIczych funkcjach warmii podziemnej. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż poszczególni szefowie Oddziału II nie mieli przed wojną do czynienia z tym rodzajem służby. Ta kże kier ując y pra-. cami BIP oficer nie miał doświadczenia w pracy propagandowo informacyjnej, jak również szef Oddziału Dowodzenia i Łączności czy szef Ke dywu. Sprawne jednak kierowanie tymi działami świadczy dobrze z jednej strony o iCh przy­ gotowaniu wyniesionym z Wyższej Szkoły Wojennej,z drugiej zaś o ich predys­ pozycjach do podejmowania nowych trudnych zadań w odmiennych warunkach. Jeśli przypadkiem być ~gło czasem pozostanie w kraju danego ofice- ra to - jak wynika z analizy obsady stanowisk - ich obsada nie była przy-o padkowa. Kierujący danymi działami pracy oficerowie sprawdzali się na po­ wierzonych funkcjach. Umiał gen. Stefan Rowecki dobierać i wybierać współ­ pracownik?w , mając, co trzeba podkreślić, przy tym bardzo ograniczone pole działania. Spośród kadry kierowniczej KG AK większość w działaniach 1939 r.pełniła różne funkcje sztabowe na wielu szczeblach (było to 17 oficerów), 6 dowodzi­ ło pułkami, 4 batalionami.3 było dowódcami wielkich jednostek. Ta statysty­ ka jest jednak w pewnym sensie zwodnicza, gdyż oddaje niejaką mechaniczną analizę przyuziałów z wrzesnia 1939 r. A przecież np. płk.dypl. Józef Szo­ stak, wieloletni oficer Sztabu Głównego we wrześniu 1939 r., dowodził puł ­ kiem ułanów co było koniecznym wymogiem dla awansu do stopnia pełneg o puł­ kownika. Także przykład gen. Leopolda Okulickiego , który pełnił funkcje sztabowe, ale w drugiej połowie września dowodził zgrupowaniem taktycznym .w Obronie Warszawy wskazuje jak trudne to zagadrienie. Jeśli chodzi o awanse to z prezentowanej grupy w latach wojny najwię­ cej awansowało o jeden stopień. Znacznie mniej (ledwie połowa) o dwa stop­ nie. Nie awansowało 6 oficerów. Tyle samo oficerów uzyskało w tym czasie szlify generalskie. O i le wśród szefów Oddziału KG ich przedwojenny przebieg służby nie wią­ zał się bezpośrednio z pełnioną w konspiracji funkcją o tyle inaczej kwestia - 124 - ta wyglądała w grupie szefów Służb i Wydziałów Broni w KG AK. Tu widać wyraźne kryterium fachowości i obsadzania stanowisk oficerami pochodZącymi z danej służby czy broni. I tak np. szefem Służby Uzbrojenia był płk. Jan Szypowski wieloletni oficer tej służby, pracownik Departamentu Uzbrojenia MSWojsk .• szef Wojskowej Wytwórni Amunicji. Szefem Służby Intendentury był dyplomowany of icer tej służby ppłk dypl. Henryk Bezeg. Na czele Wojskowej S łużby Kobiet stała płk Maria Wittek , uprzednio kierująca Przysposobieniem Wojskowym Kobiet. Wydziałem lotnictwa kierowali kolejno lotnicy płk Bernard Adamecki i płk Roman Rudkowski, Wydziałem Broni Szybki ch - płk dypl. Janusz Bokszczanin w 1939 r . dowódca · zmotoryzowanego 10 PSK, Wydziałem Kawalerii ppł k Jedogar veli Bek , kawalerzysta. Na 11 szefów Wydziałów Broni 5 miało u ko ńczoną WSWoj. Inaczej przedstawiał o się to wśród szefów służb, gdzie na 10 oficerów pełniących w różnym czasie te funkcje tylko l był dyplomowany. Wydziały Broni powołane zostały w 1942 r. na wzór odpowiednich departamentów przedwojennego MSWojsk . z uwzględnieniem potrzeb i warunków konspiracji .Mia­ ł y one