Archieven Van En Over Sociale Bewegingen in Belgisch-Congo
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Archieven van en over sociale chief van Louis Major(AMSAB) vooral dan de ver bewegingen in Belgisch-Congo. slagen van zijn reizen naar Congo (1951,1959,1967). Het eigenlijke archief van het ABVV in Congo is Een overzicht waarschijnlijk vernietigd. In het archief van het ABW-nationaal'm AMSAB-Cent zit slechts één map Pauk Verbruggen, departement Archief AMSAB met betrekking tot Congo. Een intensieve prospectie door Rita Calcoen leverde niet echt veel op. Ze slaagde er wel in een stukje archief van René Nolevauxb'm- nen te halen. René Nolevaux, die reeds sinds 1945 Voor dit overzicht vroeg ik aan de archiefver als ambtenaar in Congo werkte, werd in 1957 afge antwoordelijken van verschillende instellingen vaardigde van de FGTB Congo Ruanda-Urundi en een synthese te brengen van de archieven over permanent secretaris voor de Openbare Diensten, en dit tot 1960. Ook kon ze fotomateriaal recupere Belgisch-Congo die zich in hun instelling be ren bij de dochter van Julien Decoct Decock was vinden. Het betreft specifiek archieven van de secretaris van het ABW in Congo van 1951 tot 1960. socialistische beweging, de christen-democra tische beweging en de communistische bewe Archief en Museum voor het Vlaams Cultuurleven ging in Congo. Het overzicht wordt hier dan (AMVQ ook gebracht per instelling. In het Camille Huysmans Archief (CHA) zitten voor Hierbij wil ik uitdrukkelijk bedanken: Guy namelijk dossiers over Congo tijdens Wereldoorlog Vanthemsche die mij nauwgezet verslag uit II. Daarnaast zijn er enkele zeldzame documenten bracht van zijn zoektocht naar Congo-archie- over de periode daarvoor en daarna. ven, Martine Vermandere (AMSAB-Centrum Antwerpen), J.J. Messiaen (IEV), Milou Rikir Institut Emile Vandervelde (IEV) (CArCoB), Heinz Evertz (FAR) en Luc Vints Het betreft hier losse stukken uit verschillende,ar (KADOC). chieven, namelijk de papieren /%rf(koloniale com missie 1947-1954), de papieren Jan Luyten (dossier over de koloniale commissie 1950 tot 1960), de pa AMSAB pieren Jules fe/y (zelfde onderwerp, zelfde perio de), de papieren Buset(er\ke\e nummers betreffende De oogst aan archieven over de socialistische bewe Congo en de koloniale commissie), de papieren B/u- ging in Belgisch-Congo is hier niet echt spectaculair. me (een nummer over de koloniale commissie) en de Voor de evolutie van de houding van de socialisten papieren Vandervelde (enkele nummers over kolo ten opzichte van het koloniaal probleem is er het nialisme en Congo). archief van de BWPmet de verslagen op m icrofiche van de Algemene Raad en van het Bureau (de origi nelen bevinden zich in het Emile Vandervelde Insti Rijksarchief Brugge tuut (EVI)). Het archief van EduardAnseele junior bevat voornamelijk dossiers die betrekking hebben In de papieren Van AckerbeVmden zich stukken die op de koloniale ondernemingen van de groep Bank ons inlichten over de werking van het departement van de Arbeid (vnl. Compagnie de la Ruzizi) en over Koloniën en de koloniale politiek van de BSP tijdens de activiteiten van Anseele jr. in Congo in het kader de jaren 1945-1960. van die ondernemingen. Enkele documenten heb ben betrekking op de kolon iale pol itiek van de BWP tijdens het interbellum. In het archief van Hendrik Archives de l'Université Libre de Bruxelles (ULB) FayatzW materiaal met betrekking tot het socialis In het archief van de ULB bevinden zich de papieren tische colloquium over koloniale vraagstukken te GeorgesHousiaux. Deze ULB-jurist (1914-1995) was Huizingen van 1953 en over het koloniaal congres van 1942 tot 1945 directeur van Radio LéopoldviIle van de socialistische partij van 1956. en in de tweede helft van de jaren '50 de meest Voor wat betreft de socialistische vakbondswerking vooraanstaande Congo-specialist van de socialistische in Congo zitten de interessantste stukken in het ar partij (zie artikel Guy Vanthemsche). In de papieren 248 TGSB 1999/2 Housiauxbitten een twintigtal niet-geïnventariseer- 4. Papiers Marcel Levau^7' de dossiers die voornamelijk handelen over Hou 5. Papiers PCB, périodiques et archives photograph- siaux' betrokkenheid bij de koloniale politiek van de iques'81. L'ensemble couvre une période allant de jaren 1950-begin 1960. Men vindt daarin documen 1946 à 1990. Les archives antérieures au 30 juin ten over zijn betrokkenheid bij diverse officiële com sont inventoriées et ouvertes à la consultation. Celles missies en instanties (koloniale commissie van de postérieures à cette date sont en cours d'inventaire Kamer, Rondetafelconferentie, officiële zendingen afin de préparer une recherche universitaire sur le in Congo,...), bij privéorganisaties die te maken heb sujet. Nous présentons donc ici de manière succinc ben met Congo en ontwikkelingshulp, en uiteraard te les documents antérieurs au jour de l'indépendance bij de socialistische partij (onder meer documenten du Congo. ' ' aangaande de koloniale commissie van de partij). Housiaux bewaarde de teksten van zijn redevoerin Papiers Jean Terfve gen en zijn conferenties, alsook zijn corresponden Les papiers de l'ancien ministre communiste com tie. In Housiaux' papieren vinden we ook talrijke prennent une série de documents, notes personnel documentaire dossiers. Deze bestaan uit alfabetisch les manuscrites et correspondances remontant pour geklasseerde mappen per thema, steeds betreffende les plus anciens à 1953 (un rapport pour la Commis Congo, waarin naast knipsels en brochures ook tal sion coloniale du PCB). Certains documents con van onuitgegeven stukken zitten. cernent les débats internes au PCB (notes prises lors de réunions du Bureau politique et du Comité cen tral). D'autres émanent d'organismes officiels (Cham bre, Sénat) ou de partis politiques congolais (par Studie-en Documentatiecentrum Oorlogen exemple le programme du cartel ABAZI-PP191). Jean Hedendaagse Maatschappij (SOMA) Terfve était également avocat et plusieurs dossiers Een uitgebreid overzicht van de archieven over Con concernent les affaires dont il s'est chargé (cas 0 1111 1121 1 go in het SOMA werd gepubliceerd in het SOMA- Tshimanga" ', Bieng , Pinzi , Diomi "'). Berichtenblad, (1997)29, pp. 53-55. L'ensemble comporte également un grand nombre de documents relatifs aux conférences de la Table ronde (janvier-février 1960). Jean Terfve y était con 1141 Centre des Archives Communistes en Belgique seiller de la délégation CEREA . Il tint également (CArCoB) une série de conférences sur les questions congolai Milou Rikir, archiviste CArCoB ses; ses notes préparatoires ont été conservées. Enfin,.ces papiers contiennent une importante cor C'est assez rapidement après sa fondation (1921) respondance avec des militants congolais (Marcel que le Parti communiste de Belgique, notamment Bisukiro, Anicet Kashamura, Patrice Lumumba, Al sous l'impulsion de la llle Internationale, s'est préoc phonse Nguvulu"5', Pierre Mulele'161 ou Dominique cupé des questions coloniales. Aussi trouve-t-on de Ndinga'171), des confrères avocats (Jules Chômé, Jules manière récurrente des articles concernant le Congo Wolf), des membres du gouvernement belge (Ray (1> et le Ruanda-Urundi dans la presse officielle du PCB mond Scheyven et Maurice Van Hemelrijck08') ou dès les années 20. A la fin des années 30 même, d'autres membres dirigeants du PCB (Jacques Grip durant la période de Front populaire, cette presse pa, Albert De Coninck). officielle121 (du moins du côté francophone) témoig ne - à travers une Tribune coloniale hebdomadaire Papiers A Ibert De Coninck -de l'activité d'une Commission coloniale du Parti. Ses papiers ne contiennent mal heureusement aucun Malheureusement, à part quelques mentions dans document relatif à son action au port d'Anvers du 01 les archives PCB conservées à Moscou , rares sont rant la première moitié des années 50, auprès des les traces de l'existence et de l'activité de cette Com marins en escale, à destination du Congo. Certains mission coloniale durant l'Entre-deux-guerres. d'entre eux acceptaient de se charger de faire parve- Il en va tout autrement des archives relatives au Con nirdans la colonie les journaux édités par le PCB en go postérieures à la libération du territoire de la lingala ou swahili1'91. Le CArCoB conserve par ail Belgique (1944). Ce fonds est composé de docu leurs une belle collection de ces périodiques (voir ci- ments de diverses provenances, à savoir : après). 1. Papiers Jean Terfve41 Un autre aspect de la mission d'Albert De Coninck 2. Papiers Albert De Coninck5' fut, à partir de 1958, de.favoriser la création de 3. Papiers Gaston Moulin"'' coopératives par des Congolais. Ses papiers contien- TGSB 1999/2 nent certains documents relatifs à la création d'une Stanleyville, Marcel Levaux développa une corres Coopérative nationale de consommation et de pro pondance suivie avec le futur Premier congolais. duction. C'est ici égalementque l'on trouve un nom Celle-ci contient notamment un projet de statuts du bre important de notes et documents émanant de MNC-L, élaboré par Lumumba et annoté par le diri- divers partis et organisations congolais : Front popu geantJCB1311. laire congolais, Mouvement de Libération nationale, L'ensemble comporte également une série de notes Union nationale des Travailleurs congolais, Associa personnelles manuscrites, des documents émanant tion des Tshokwe du Congo, d'Angola et de Rhodé- de diverses organisations congolaises (Abako, PP- sie, Parti solidaire africain, Centre de Regroupement ABAZI, PSA, PPDPL, Interfédérale, MNCL, Associa africain, Parti politique de Défense du Peuple lulua, tion des Etudiants congolais-France,