Projekt Budowlany

2 2020 luty

PL ISSN 1732-3428

MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWA

Odpowiedzialność kierownika budowy Instalacje elektryczne – bez barier Projekt budowlany

Kładka wstęgowa w Zagórzu Śląskim Jedna z trzech i najdłuższa kładka wstęgowa w Polsce.

Inwestor: Gmina Walim Wykonawca: STRABAG Sp. z o.o. Kierownik budowy: Błażej Czapla Projekt: Zespół Badawczo-Projektowy MOSTY-WROCŁAW s.c. Długość: 126 m Szerokość: 2,4–4,9 m Powierzchnia użytkowa: 325 m² Lata realizacji: 2017–2019

Zdjęcia: STRABAG Sp. z o.o. Aneta Grinberg-Iwańska prezes zarządu redaktor naczelna [email protected]

WydaWca Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. 00-867 Warszawa ul. Chłodna 48, lok. 199 tel. 22 255 33 40 [email protected] Prezes zarządu: Aneta Grinberg-Iwańska Office manager/asystentka prezesa: Magdalena Dzbyńska

Strony internetoWe

Szanowni Państwo,

.PL w tym numerze poruszamy burzliwy temat dotyczący projektu redakcja budowlanego w świetle planowanej nowelizacji ustawy – Prawo Redaktor naczelna: Aneta Grinberg-Iwańska [email protected] budowlane – str. 11. Z-ca redaktor naczelnej: Krystyna Wiśniewska [email protected] Kolejny istotny temat, jaki podejmujemy w lutowym wydaniu, dotyczy Redaktor: Magdalena Bednarczyk [email protected] odpowiedzialności kierownika budowy za stan rusztowań – str. 15. Koordynator ds. serwisów internetowych: Agnieszka Karpińska O projektowaniu instalacji elektrycznych bez barier piszemy na str. 80. [email protected] opracoWanie graficzne Widzimy się z Państwem na Międzynarodowych Targach Budow- Jolanta Bigus-Kończak Skład i łamanie: Jolanta Bigus-Kończak nictwa i Architektury BUDMA w Poznaniu. Serdecznie zapraszamy Grzegorz Zazulak Czytelników jak i Partnerów na stoisko wydawnictwa. Szczegóły Biuro reklamy Szef: na str. 19. Grzegorz Tarnowski – tel. 662 026 522 [email protected] Informujemy również, że WPIIB zmienia swoją siedzibę. Od lutego Zespół: Łukasz Berko-Haas – tel. 882 512 794 mieścimy się przy ulicy Chłodnej 48, lok. 199. [email protected] Natalia Gołek – tel. 662 026 523 [email protected] Magdalena Nowakowska – tel. 606 548 976 [email protected] druk Walstead Central Europe ul. Obrońców Modlina 11 30-733 Kraków rada programowa Przewodniczący: Stefan Czarniecki Wiceprzewodniczący: Marek Walicki Nakład: 105 500 egz. (druk) + 15 642 (e-wydanie) Członkowie: Stefan Pyrak – Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa CHRONIMY ŚRODOWISKO NATURALNE: nasz miesięcznik drukowany jest Edward Musiał – Stowarzyszenie Elektryków Polskich na papierze Ultra Mag Plus gloss 60g pochodzącym w 100% z recyklingu. Marian Kwietniewski – Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Tadeusz Suwara – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji RP Piotr Rychlewski – Związek Mostowców RP Następny numer ukaże się: 5.03.2020 r. Robert Kęsy – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych Publikowane w „IB” artykuły prezentują stanowiska, opinie i poglądy ich Autorów. Redakcja zas- Włodzimierz Cichy – Polski Komitet Geotechniki Andrzej Mikołajczak – Stowarzyszenie Naukowo- trzega sobie prawo do adiustacji tekstów i zmiany tytułów. Przedruki i wykorzystanie opub- -Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu likowanych materiałów może odbywać się za zgodą redakcji. Materiałów niezamówionych Naftowego i Gazowniczego redakcja nie zwraca. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych reklam. Fot. str. 4 – Franek Mazur

4 Inżynier budownictwa spis treści/contents

miesięcznik 27 Oddymianie klatek schodowych 63 Monitoring konstrukcji dachów Smoke venting systems for staircases płaskich – wytyczne Polskiej izby inżynierów Grzegorz Kubicki Flat roof structures monitoring – requirements budownictwa 31 Ogrzewanie podłogowe. Typy kon- Łukasz Bednarz strukcji, wybrane wymagania 8 Uprawnienia budowlane uzyskało i właściwości – cz. II 67 Tynki – wykonywanie i pielęgnacja 3027 osób Underfloor heating. Construction types, se- Plasters – application and maintenance Construction licenses granted lected requirements and properties – part II Maciej Niedostatkiewicz to 3,027 people Adam Ujma Tomasz Majewski Urszula Kieller-Zawisza 36 Stara szkoła, nowa akustyka 71 Piaski do zapraw klejących – cz. I 8 Wręczenie uprawnień budowlanych – sposoby rozwiązania problemów Sands for adhesive mortars – part I w Opolskiej OIIB z akustyką Zdzisław Naziemiec Renata Kicuła An old school, yet modern acoustics – ways to solve problems with acoustics 76 Energooszczędne rozwiązania 10 Pożegnanie zasłużonych dla PIIB Rafał Zaremba w centralach wentylacyjno-klimaty- Farewell ceremony for the distinguished zacyjnych – cz. I service to the Polish Chamber of Civil 41 Taras na raz. Plus S2 Hydro Klej wy- Energy-saving solutions in air handling Engineers sokoodkształcalny C2TES2 z funkcją units – part I hydroizolacji Barbara Lipska 11 Projekt budowlany w świetle Terrace at once. Plus S2 HYDRO, planowanej nowelizacji Prawa a C2TES2 highly deformable adhesive 80 Instalacje elektryczne – projektowa- budowlanego with function of waterproofing nie uniwersalne Building permit design in the light Artykuł sponsorowany Electrical installations – universal design of the planned amendment to Łukasz Gorgolewski the Building Law 43 Hydroizolacja fundamentów budyn- Andrzej Falkowski ku posadowionego na skarpie. 84 Izolacje krystalizujące – rodzaje Cz. I – Posadowienie na ławach Crystallized insulation – types 15 Odpowiedzialność kierownika schodkowych Paweł Grzegorzewicz budowy za stan rusztowań Waterproofing the foundations Adam Grzegorzewicz A site manager's responsibility of a building on a slope. Part I – suppor- Kazimierz Ładyżyński for the condition of scaffolding ting on strip foundations Maria Tomaszewska-Pestka Maciej Rokiel 87 Silne zarysowanie płyty fundamen- Anna Sikorska-Nowik towej – cz. I 47 INIEKCJA KRYSTALICZNA® a skutecz- Hairline cracking in a foundation slab 18 Ścianka działowa między kabiną ność techniczna izolacji przeciwwil- – part I prysznicową a pralką gociowej Marek Maj A partition wall between the shower CRYSTAL INJECTION® and technical effi- Andrzej Ubysz and washing machine ciency of waterproofing Ashot Tamrazyan Marta Promińska Artykuł sponsorowany 90 Rurociąg do naprawy 19 PIIB na targach BUDMA 2020 48 Zalety wdrożenia programu Pipeline to be repaired The Polish Chamber of Civil Engineers do rozliczenia wynajmu sprzętu, Maciej Kosowicz at BUDMA 2020 fair np. rusztowań, deskowań Rafał Sedlaczek The advantages of implementing 20 Kalendarium the program for the settlement 92 Niskoemisyjne Mareckie Timeline of equipment rental: scaffolding, Centrum Edukacyjno-Rekreacyjne Aneta Malan-Wijata formwork The low-emission Education Janusz Czarkowski and Recreation Center in Marki 22 Normalizacja i normy Standards 51 Stropy panelowe 96 W biuletynach izbowych... Anna Tańska Panel ceilings In chambers' bulletins... Artur Kisiołek 25 Na kłopoty... Multikalkulator Leca® Leca®... Multi-calculator comes in handy 58 Ochrona konstrukcji żelbetowych Artykuł sponsorowany w obiektach rolniczych – cz. I The protection of reinforced concrete 26 Numbers and calculations structures in agricultural buildings – part I Magdalena Marcinkowska Teresa Możaryn Michał Wójtowicz Bądź na bieżąco

Okładka: Dom jednorodzinny, którego bryła i kształt dobrze komponują się z leśnym otoczeniem. Materiały, ta- Polub nas na facebooku kie jak stal, drewno, marmurPolub czy szkło, doskonale nas wpisująna facebooku się w nowoczesny styl. W Polsce od kilku Polublat rośnie liczbanas na facebooku wznoszonych domów jednorodzinnych. Największą barierą w budownictwie jednorodzinnym staje się zbyt mała podaż działek budowlanych. www.facebook.com/Inzynier-budownictwa Fot. korisbo – stock.adobe.com

6 Inżynier budownictwa O legalizacji różnych stanów wyobraźni

Trwają właśnie prace w sejmowej Komisji Infrastruktury nad rzą- dowym (a właściwie dwugabinetowym, bo zainicjowanym jeszcze w byłym już Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju) projektem zmian ustawy – Prawo budowlane. Oprócz kwestii legalizacji samowoli budowlanych, wprowadza się podział projektu budowlanego na trzy części, z których dwie byłyby już wystarczające do uzyskania pozwolenia na budowę, a trzecia część – tzw. projekt techniczny – nie byłaby zatwierdzana i mogłaby powstawać do chwili rozpoczęcia robót budowlanych. Podział ten jest uzasadniany chwytliwymi ha- słami odbiurokratyzowania, ułatwiania, przyspieszania, skracania itd. Brzmi pięknie, ale – jak zwykle – diabeł tkwi w skomplikowa- nych szczegółach. Zapomina się, że sama decyzja o pozwoleniu na budowę to aż i tylko „papier”. Może podnieść wartość nieza- budowanej jeszcze nieruchomości, ale sam z siebie obiektu nie wytworzy. Jakże pięknie jednak będzie skutkował w statystykach zrealizowanych procedur! Odetchnie też urzędnik organu admini- Fot. Paweł Baldwin Paweł Fot. stracji, bo z jego biurka zniknie projekt techniczny, a z nim i poku- sa, aby go recenzować, do czego i teraz organ nie ma uprawnień. Jednak w sytuacji, gdy praca w organie może w połowie wymaganego czasu zastąpić praktykę budowlaną wymaganą do uprawnień, pojawia się skutek niejako uboczny: wraz z dokumentacją techniczną zniknie z biurka także możliwość jej analizowania i kontaktu z doświadczonymi projektantami różnych specjalności. Technika rejteruje przed administracją. Wiemy, jak w aktualnych warunkach trudna jest rzetelna działalność projektowa. „Trójpo- dział” projektu budowlanego, stwarzając zagrożenie dezintegracji procesu projektowania, jakości tegoż projektowania nie poprawi. Wręcz przeciwnie. Najwięcej problemów wymaga- jących późniejszego, trudnego i kosztownego rozwiązywania sprawiają niefortunne założenia i koncepcje formułowane na początku, a jeśli zyskają status zatwierdzonych w decyzji o pozwoleniu na budowę, to mogą być nazbyt sztywnym gorsetem dla tego, kto ma rzecz dopro- wadzić do końca, tzn. „doprojektować” i wykonać, czyli inżynierów budownictwa. PIIB zgłaszała od początku prac nad projektem zmian ustawy swoje zasadnicze zastrze- żenia. Jeśli nasze propozycje zyskiwały aprobatę, to jedynie w części zapewniającej koniecz- ność wykonania projektu technicznego i udziału projektantów branżowych w projektowaniu budynków. Natomiast uparcie podtrzymywano ideę samego „trójpodziału”, koncentrując się na efekcie biurokratycznym i nie doceniając potencjalnych zagrożeń dla technicznego w isto- cie procesu projektowania obiektów budowlanych. W dyskusjach często zderzały się różne wyobrażenia o realiach pracy inżynierów. W efekcie (także naszego udziału w pracach Komisji Infrastruktury) uzyskaliśmy kilka formalnych zabezpieczeń dla warunków wykonania projektu technicznego i roli inżynierów w tym procesie. Najmniejsze zagrożenia dotyczyć mogą projektowania większości budowli, gdzie wiodącą rolę od początku tego procesu odgrywają inżynie- rowie budownictwa właściwych specjalności, odpowiedzialni za wszystkie trzy części projektu budowlanego. To od kultury ich pracy zależy integracja projektowania wielobranżowego. Tego samego oczekujemy od naszych koleżanek i kolegów architektów. Kreowanie przyszłości zawsze wymaga wyobraźni, która powinna sięgać dalej niż wyobra- żenie doraźnego efektu. Stąd i tytuł tego tekstu. prof. dr hab. inż. Zbigniew Kledyński prezes Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa

luty 2020 [180] 7 samorząd zawodowy 3027 osób uzyskało uprawnienia budowlane Urszula Kieller-Zawisza W okręgowych izbach inżynierów budownictwa odbyły się uroczystości wręczenia decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych.

d XXXIV sesji egzaminacyjnej okręgowe komisje kwalifikacyjne rozpoczęły współpracę z systemem SESZAT O(System Informatyczny Wspierający Obsługę Sesji) administrowanym przez Krajową Komisję Kwalifikacyjną PIIB. W związku z nowym programem wszystkie testy egzaminacyjne pobierane były w trybie on-line z systemu i drukowane bezpo- średnio przez okręgowe komisje kwalifikacyjne. Do egzaminu testowego zostało dopuszczonych 4226 kandy- datów ubiegających się o uprawnienia budowlane, a przy- stąpiło 3677 osób. Do ustnej części egzaminu przystąpiło natomiast 3863 kandydatów, z czego 20% zdawało w trybie poprawkowym. W sumie 3027 osób uzyskało uprawnienia budowlane. Najwięcej uprawnień w XXXIV sesji zdobyli inżynierowie w spe- cjalnościach: konstrukcyjno-budowlanej – 1380, instalacyjnej sanitarnej – 608, instalacyjnej elektrycznej – 412 i inżynieryj- Wręczenie decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych w Łódzkiej OIIB nej drogowej – 326. Pozostałe specjalności prezentowały się następująco: inżynieryjna mostowa – 114, inżynieryjna kolejowa Największą liczbę decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych w zakresie kolejowych obiektów budowlanych – 70, inżynieryjna wydano w Mazowieckiej OIIB (506), potem w Małopolskiej OIIB kolejowa w zakresie sterowania ruchem kolejowym – 21, inżynie- (322), Śląskiej OIIB (280), następnie w Dolnośląskiej OIIB (266) ryjna hydrotechniczna – 38, instalacyjna telekomunikacyjna – 58. i Wielkopolskiej OIIB (265). ◄

Wręczenie uprawnień budowlanych w Opolskiej OIIB Renata Kicuła Podsumowano XXXIV sesję egzaminacyjną na uprawnienia budowlane w Opolskiej Okręgowej Izbie Inżynierów Budownictwa w Opolu.

ebranych w Auli Wydziału Budow- nictwa i Architektury Politechniki ZOpolskiej 17 stycznia br. powitał Adam Rak – przewodniczący Okręgo- wej Rady OPL OIIB, który przedstawił informację o działaniach samorządu zawodowego inżynierów budownictwa na rzecz członków izby, szczególnie zachęcając do korzystania z szerokiej

8 Inżynier budownictwa samorząd zawodowy

oferty różnorodnych szkoleń podnoszą- cych kwalifikacje zawodowe. Wskazał także na korzyści przynależności do izby osób pełniących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Wyniki sesji egzaminacyjnej zaprezentował Wiktor Abramek – przewodniczący Okręgowej Komisji Kwalifikacyjnej OPL OIIB. Rotę ślubowania odczytała dr inż. Kata- rzyna Siejka, laureatka konkursu „Na najlepiej zdany egzamin na uprawnienia budowlane w XXXIV sesji egzaminacyjnej”, która uzyskała uprawnienia budowlane do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń w specjalności inżynieryj- nej hydrotechnicznej. Po uroczystym ślubowaniu zostały wręczone decyzje o nadaniu uprawnień budowlanych oraz listy gratulacyjne od Marszałka Województwa Opolskiego. Następnie Krzysztof Latoszek – prze- wodniczący Krajowej Komisji Kwalifi- kacyjnej PIIB przedstawił wyniki XXXIV sesji egzaminacyjnej z wszystkich okręgowych izb, a także życzył osobom, które odebrały uprawnienia budowlane, Część oficjalna zakończyła się wykła- zacja inteligentna w Strategii Rozwoju powodzenia w życiu zawodowym oraz dem prof. dr. hab. Krzysztofa Malika Innowacji Województwa Opolskiego osobistym. pt. „Branża budowlana jako specjali- do 2027 roku”. ◄

Wydawnictwo PIIB przeprowadza się

Od lutego br. Wydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. będzie się mieścić przy ul. Chłodnej 48, lok. 199, 00-867 Warszawa; tel. 22 255 33 40. Pozostałe dane firmy nie zmieniają się.

luty 2020 [180] 9 samorząd zawodowy Pożegnanie zasłużonych dla PIIB

WOJCIECH PŁAZA TADEUSZ MIKA JERZY GUMIŃSKI

28 grudnia 2019 r. zmarł Wojciech Pła- 6 stycznia 2020 r. zmarł Tadeusz Mika 28 grudnia 2019 r. zmarł Jerzy Gumiń- za – przewodniczący Okręgowej Rady – członek Prezydium Okręgowej Rady ski – prezes Zarządu Głównego Sto- Świętokrzyskiej Okręgowej Izby Inży- Śląskiej Okręgowej Izby Inżynierów warzyszenia Inżynierów i Techników nierów Budownictwa. Budownictwa. Przemysłu Materiałów Budowlanych. Absolwent Wydziału Budownictwa Lą- Był absolwentem Wydziału Budow- Był magistrem inżynierem budow- dowego Politechniki Świętokrzyskiej. nictwa Lądowego Politechniki Ślą- nictwa lądowego. Ukończył również Po skończeniu studiów był asystentem skiej w Gliwicach. Od 1999 r. członek w 2000 r. podyplomowe studia na w Zakładzie Budowy Dróg. Zawodowo zarządu katowickiego PZITB. Przez Uniwersytecie Warszawskim z dzie- pracował przez wiele lat w drogow- ponad 5 lat pracy w spółdzielczych dziny zagadnień prawnych i ustrojo- nictwie zarówno w wykonawstwie, jak służbach inwestycyjnych zrealizo- wych samorządu terytorialnego oraz i w zarządzaniu. Był dyrektorem Świę- wał budowę ponad 1500 mieszkań. rozwoju lokalnego. Rzeczoznawca tokrzyskiego Zarządu Dróg Wojewódz- W 2000 r. uzyskał tytuł Rzeczoznawcy branżowy i licencjonowany zarządca kich. Jako przedstawiciel SITK brał Budowlanego i sprawował nadzory in- nieruchomości. Był jednym z budow- udział w powołaniu Świętokrzyskiej westorskie. Związany ze Śląską OIIB niczych metra, pracując w General- OIIB. Od początku jej istnienia pełnił od początku jej powstania. W kadencji nej Dyrekcji Budowy Metra w latach funkcję wiceprzewodniczącego Okrę- 2002–2010 pełnił funkcję Przewodni- 1982–1994 jako główny specjalista/ gowej Rady, a równocześnie był człon- czącego Okręgowej Komisji Rewizyjnej kierownik działu. Od 2002 r. sprawował kiem Krajowej Komisji Kwalifikacyjnej, ŚlOIIB, kontrolując działalność statu- odpowiedzialne funkcje w SITPMB, a następnie członkiem prezydium aż tową, finansową i gospodarczą izby, przy czym od 2006 r. był jego preze- do 2014 r., kiedy to został wybrany na od 2011 r. był członkiem Okręgowej sem. W latach 2008–2012 – sekretarz przewodniczącego Okręgowej Rady Rady ŚlOIIB, a w kadencji 2014–2018 generalny Federacji Stowarzyszeń ŚOIIB. Ponownie został na to stanowi- – członkiem prezydium rady, pełniąc Naukowo-Technicznych – Naczelnej sko wybrany na kadencję 2018–2022. funkcję zastępcy skarbnika izby. Dzia- Organizacji Technicznej. Był członkiem Od 2014 r. był członkiem Krajowej łał bardzo aktywnie w różnych organi- założycielem Mazowieckiej Okręgowej Rady Polskiej Izby Inżynierów Budow- zacjach i samorządach zawodowych, Izby Inżynierów Budownictwa (2001 r.) nictwa. Otrzymał wiele odznaczeń, m.in. w katowickim oddziale PZITB i członkiem Rady Programowej mie- m.in. Złoty Krzyż Zasługi, odznaki Za- oraz ZHP. W roku 2004 odznaczony sięcznika „Inżynier Budownictwa”. służony dla Budownictwa i Zasłużony Złotym Krzyżem Zasługi. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem dla Drogownictwa. Zasługi. Źródło: Śląska OIIB Źródło: Świętokrzyska OIIB Źródło: SITPMB

10 Inżynier budownictwa moim zdaniem Projekt budowlany w świetle planowanej nowelizacji Prawa budowlanego mgr inż. Andrzej Falkowski

Jak zmiany w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektó- rych innych ustaw mogą wpłynąć na pracę inżyniera budownictwa i czy oznaczają one wprowadzenie do Prawa budowlanego projektu wykonawczego, jeśli sejm uchwali ustawę w zaproponowanym kształcie?

końcem grudnia 2019 r. wpłynął takiego obiektu będzie obejmował m.in. budynków, jak i obiektów infrastruktu- do sejmu rządowy projekt ustawy „projektowane rozwiązania materiałowe ralnych: dróg, mostów, wiaduktów, linii Zo zmianie ustawy – Prawo budow- i techniczne, mające wpływ na otoczenie, kolejowych, itp. lane oraz niektórych innych ustaw. Prze- w tym środowisko”. W efekcie PAB bę- Jeśli natomiast chodzi o zawartość widuje on podział projektu budowlanego dzie musiał zawierać np. projekt wentyla- projektu budowlanego podziemnych na trzy części: projekt zagospodarowania cji wskazujący, gdzie będą umieszczone sieci uzbrojenia terenu, o których mowa działki lub terenu (PZT), projekt archi- wyrzutnie powietrza, czy zaprojektowany w art. 34 ust. 3b, to, tak jak obecnie, tektoniczno-budowlany (PAB) i projekt sposób oczyszczania lub odprowadzania wymagany będzie wyłącznie PZT. W przy- techniczny (PT). ścieków. Bez tego rodzaju opracowań padku projektowania sieci uzbrojenia terenu niemożliwe będzie prawidłowe ustalenie inżynier budownictwa nie powinien więc Udział inżyniera budownictwa obszaru oddziaływania projektowanego odczuć żadnych zmian (tab. 2). w opracowaniu projektu obiektu budowlanego. Wobec powyższe- budowlanego go w opracowaniu PAB inżynier budownic- Moment sporządzania każdej W świetle nowelizowanego art. 34 Prawa twa będzie musiał uczestniczyć, aczkolwiek części projektu budowlanego budowlanego zakres PZT oraz obowią- w zakresie głównie tych instalacji, które mają Planowana nowelizacja przewiduje zek udziału przy jego sporządzaniu inży- wpływ na otoczenie i środowisko. Tab. 1 istotne zmiany co do momentu sporzą- niera budownictwa nie ulegną większej wskazuje te części projektu, w których dzania trzech części projektu budowla- zmianie. Tak jak obecnie, projekt ten bę- udział inżyniera będzie niezbędny nego. Otóż do wniosku o pozwolenie na dzie musiał zawierać m.in. usytuowanie zarówno przy sporządzaniu projektu budowę składanego do organu administracji i układy projektowanych sieci uzbrojenia terenu, urządzeń budowlanych znajdu- jących się poza obiektem budowlanym, sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków, układ komunikacyjny. Udział inżyniera budownictwa w opracowaniu PZT, również w przypadku budynków, będzie więc niezbędny, a zakres jego czynności w opracowaniu tego projektu nie powinien się zmienić. Nieco inaczej sprawa przedstawia się w przypadku PAB, gdyż część zagad- nień, które obecnie są ujęte w tej części dokumentacji, takich jak: konstrukcja, charakterystyka energetyczna, niezbęd- ne rozwiązania techniczne (np. instalacyjne), po zmianie przepisów zostanie przesunięta do PT. Ale czy to oznacza, że w opracowaniu PAB budynku nie będzie musiał uczestniczyć inżynier budow- © Pio Si – stock.adobe.com nictwa? Nie do końca, ponieważ PAB

luty 2020 [180] 11 moim zdaniem

Tab. 1. Podział projektu budowlanego i wykaz osób biorących udział w jego opracowaniu – art. 34 ust. 3 projektu ustawy zmieniającej Prawo budowlane (druk 121) Rodzaj obiektu budowlanego Budowle, obiekty Część projektu Projekt obejmuje infrastrukturalne, budowlanego Budynek np. droga, most, wiadukt, linia kolejowa, zapora a) określenie granic działki lub terenu; a) architekt; a) inżynier; b) usytuowanie, obrys i układy istniejących i projektowanych obiektów budow- b) architekt, inżynier; b) inżynier; lanych, w tym sieci uzbrojenia terenu, oraz urządzeń budowlanych sytuowa- 1) Projekt nych poza obiektem budowlanym; zagospodarowania c) sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków; c) inżynier; c) inżynier; działki lub terenu d) układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych d) architekt, inżynier; d) inżynier; elementów, wymiarów, rzędnych i wzajemnych odległości obiektów, w nawią- zaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich; e) informację o obszarze oddziaływania obiektu. e) architekt, inżynier. e) inżynier.

a) układ przestrzenny oraz formę architektoniczną istniejących i projektowanych a) architekt; a) nd.*; obiektów budowlanych; b) zamierzony sposób użytkowania obiektów budowlanych, w tym liczbę projek- b) architekt; b) nd.*; towanych do wydzielenia lokali, z wyszczególnieniem lokali mieszkalnych; c) charakterystyczne parametry techniczne obiektów budowlanych; c) architekt, inżynier; c) inżynier; d) opinię geotechniczną oraz informację o sposobie posadowienia obiektu d) architekt, inżynier; d) inżynier; budowlanego; e) projektowane rozwiązania materiałowe i techniczne, mające wpływ na otocze- e) architekt, inżynier; e) inżynier; nie, w tym środowisko; f) charakterystykę ekologiczną; f) architekt, inżynier; f) inżynier; 2) Projekt g) informację o wyposażeniu technicznym budynku, w tym projektowanym g) inżynier; g) nd.*; architektoniczno źródle lub źródłach ciepła do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody -budowlany użytkowej; h) opis dostępności dla osób niepełnosprawnych, o których mowa w art. 1 h) architekt; h) inżynier; Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., w tym osób starszych – w przypadku obiektów budowlanych, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 4; i) informację o minimalnym udziale lokali mieszkalnych, o których mowa i) architekt; i) nd.*; w art. 5 ust. 1 pkt 4a – w przypadku budynków mieszkalnych wieloro- dzinnych; j) postanowienie udzielające zgody na odstępstwo, o którym mowa w art. 9, j) nd.** j) nd.* jeżeli zostało wydane.

a) opis konstrukcji obiektów wraz z wynikami obliczeń statyczno-wytrzymało- a) inżynier; a) inżynier; ściowych; b) charakterystykę energetyczną – w przypadku budynków; b) inżynier; b) nd.*; 3) Projekt c) projektowane niezbędne rozwiązania techniczne oraz materiałowe; c) inżynier; c) inżynier; techniczny d) w zależności od potrzeb – dokumentację geologiczno-inżynierską lub geo- d) inżynier; d) inżynier; techniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych; e) inne opracowania projektowe. e) inżynier. e) inżynier.

* zgodnie z art. 34 ust. 2 zakres i treść projektu budowlanego powinny być dostosowane do specyfiki i charakteru obiektu. ** zgodnie z art. 9 ust. 2 postanowienie wydaje organ AAB.

Tab. 2. Elementy projektu budowlanego i wykaz osób biorących udział w ich opracowaniu – art. 34 ust. 3b projektu ustawy zmieniającej Prawo budowlane (druk 121) Część projektu Podziemne sieci Obejmuje budowlanego uzbrojenia terenu

Projekt a) określenie granic działki lub terenu; a) inżynier; zagospodarowania b) usytuowanie, obrys i układy istniejących i projektowanych obiektów budowlanych, w tym sieci b) inżynier; działki lub terenu uzbrojenia terenu, oraz urządzeń budowlanych sytuowanych poza obiektem budowlanym; c) sposób odprowadzania lub oczyszczania ścieków; c) inżynier; d) układ komunikacyjny i układ zieleni, ze wskazaniem charakterystycznych elementów, wymiarów, d) inżynier; rzędnych i wzajemnych odległości obiektów, w nawiązaniu do istniejącej i projektowanej zabudowy terenów sąsiednich; e) informację o obszarze oddziaływania obiektu. e) inżynier.

12 Inżynier budownictwa moim zdaniem

projektu przez osoby nieuprawnione lub takie, których zakres uprawnień budowlanych będzie nieodpowiedni. Projektowana ustawa nie zabrania bowiem (co logiczne, choćby z uwagi na przypadki losowe) sporządzenia PT przez projektanta innego niż ten, który sporządzał PAB. Należy przy tym zauwa- żyć, że obecnie do izb okręgowych nierzadko wpływają prośby organów AAB o pomoc przy weryfikacji zakresu upraw- nień budowlanych. W efekcie może okazać się, że rozwiązania techniczne takiego obiektu zawarte w PT zostały zaprojektowane nieprawidłowo, a nawet, że cały obiekt zostanie uznany za wybu- dowany niezgodnie z przepisami.

© I Believe I Can Fly – stock.adobe.com Forma i zawartość projektu budowlanego Potencjalna korzyść wynikająca z podzia- łu projektu budowlanego na trzy części, architektoniczno-budowlanej (AAB) inwestor kierowników budów, aby nie ulegali w postaci fizycznego odebrania organom będzie zobowiązany załączyć w trzech ewentualnym naciskom lub prośbom AAB możliwości weryfikacji PT (należy egzemplarzach wyłącznie dwie pierwsze inwestorów budynków jednorodzinnych przy tym zauważyć, że prawnie weryfika- części projektu budowlanego, tj. PZT i PAB, o realizację obiektów budowlanych bez cja rozwiązań technicznych dzisiaj jest natomiast PT będzie mógł być sporządzony PT, gdyż narażają siebie na konsekwen- niedopuszczalna), zostaje jednak nega- po uzyskaniu pozwolenia na budowę. W tym cje złamania ustawy pod karą grzywny. tywnie równoważona przez niedogodności kontekście obawy budzi nie tyle podział Przesunięcie PT poza proces wydawania w postaci konieczności umieszczania tych projektu budowlanego na trzy części, decyzji o pozwoleniu na budowę ma samych dokumentów formalnych (kopia co publiczny przekaz projektodawcy, na celu oczywiście uniemożliwienie wery- decyzji o nadaniu uprawnień budowlanych, że PT, zawierający przecież rozwiązania fikacji PT przez organy AAB, gdyż zaświadczenia o przynależności do izby, najbardziej wpływające na bezpieczeń- co do zasady w tym opracowaniu mają itp.), uzgodnień, opinii, a także niektórych stwo, m.in. konstrukcyjne, przeciwpoża- się mieścić zagadnienia czysto technicz- rysunków, opisu w każdej z trzech części rowe, miałby być dostarczany do organu ne, do których oceny pracownicy tych or- projektu budowlanego. nadzoru budowlanego dopiero ze ganów nie muszą posiadać kompetencji Dla ich zniwelowania prosiłoby się, żeby zgłoszeniem zakończenia budowy. Mniej i uprawnień budowlanych. Dla inżyniera to ostatnie opracowanie pod nazwą PT, profesjonalnym inwestorom sugerować budownictwa to rozwiązanie niesie różne wymagane przed rozpoczęciem robót, to by mogło, że w zasadzie PT mógłby skutki. Z jednej strony faktycznie wyeli- miało formę i zawartość projektu wyko- być inwentaryzacją powykonawczą, a nie minuje przypadki ingerencji niektórych nawczego. W takim przypadku inwestor projektem. Jest to tym bardziej niebez- organów AAB w tę część dokumentacji, nie tylko miałby zagwarantowaną kom- pieczny przekaz, gdyż właśnie tego a jak wiemy, obecnie miewa ona różne pletną dokumentację wykonawczą przed rodzaju inwestorzy (budynków jednoro- formy: od próby kwestionowania rozwią- rozpoczęciem robót budowlanych, ale dzinnych) zostali dodatkowo zwolnieni zań przyjętych w projekcie, po narzuca- dodatkowo znacznie zmniejszyłaby się z obowiązku zawiadomienia o rozpo- nie wymagań formalnych odnośnie formy całkowita jej objętość, bowiem cały PT częciu robót budowlanych, do którego lub zakresu projektu. Jednak idą za tym stałby się zbędny, a zastąpiłby go projekt każdy inny inwestor będzie zobowiązany również zagrożenia. Jednym z nich jest wykonawczy, który i tak jest (a przy- dołączyć oświadczenie projektanta wcześniej wspomniane podwyższone najmniej powinien być) powszechnie o sporządzeniu PT. ryzyko, w tym naciski ze strony inwestora stosowany. W rzeczywistości ostateczna wersja pro- na realizację takich obiektów bez PT, co Projekt ustawy oraz projekt rozporzą- jektu ustawy tego nie zakłada, bowiem może negatywnie odbić się nie tylko na dzenia w sprawie szczegółowego zana wniosek PIIB projektodawca dokonał jakości budynków, ale przede wszystkim kresu i formy projektu budowlanego nie odpowiednich zmian i w efekcie jedna bezpieczeństwie prowadzonych robót wprowadzają projektu wykonawczego noznacznie wskazuje w art. 41 ust. 4a, budowlanych. Z kolei konsekwencją bra- do Prawa budowlanego. Co do zasady art. 42 ust. 1 oraz art. 45a ust. 1, że PT ku weryfikacji uprawnień osób sporzą- nadal więc projekt budowlany, w tym PT, nie musi być sporządzony przed rozpoczęciem dzających PT przez organ AAB i nadzór będzie musiał zawierć rozwiązań szcze- robót budowlanych. W przypadku uchwa- budowlany w przypadku budynków gółowych, które pozwoliłyby zrealizować lenia ustawy w tej formie należy uczulać będzie ryzyko wykonywania tej części prawidłowo całą inwestycję. W efekcie

luty 2020 [180] 13 moim zdaniem

inwestor, tak jak dzisiaj, będzie zobo- Ocena zgodności robót Ocena zgodności wykonanych wiązany zapewnić wykonanie w całości w trakcie realizacji z projektem robót z projektem budowlanym projektu budowlanego (czyli również budowlanym Projekt ustawy w wersji, jaka trafiła do PT), a dodatkowo projektu wykonawcze- Planowana nowelizacja ustawy przewidu- konsultacji publicznych, zawierał próbę go, który nie tylko jest wymagany przy je, że w trakcie realizacji robót projektant rozwiązania problemu, na który PIIB zamówieniach publicznych, ale także będzie mógł dokonać kwalifikacji zamie- wielokrotnie zwracała uwagę, a pole- jest powszechnie stosowany na rynku rzonych odstąpień od projektów: PZT gający na zbyt często pojawiających inwestycji komercyjnych. i PAB. Dodany do art. 36a ust. 5b okre- się kłopotach przy odbiorach obiektów Umiejscowienie projektu wykonaw- śla, że, w przypadku zmiany rozwiązań wybudowanych zgodnie z projektem czego w Prawie budowlanym miałoby projektowych w trakcie budowy, które budowlanym. Głównie dotyczy to odbio- tę dodatkową zaletę, że wpisywałoby pociągałyby za sobą obowiązek uzyska- rów dokonywanych przez strażaka, który się w długofalowe myślenie o formie nia ponownych uzgodnień pod wzglę- przed przekazaniem zrealizowanego dokumentacji. Ułatwiałoby bowiem, dem ochrony przeciwpożarowej z wła- obiektu do użytkowania może zgłosić również od strony formalnej, stosowanie ściwym wojewódzkim konserwatorem swoje uwagi, wpisując je w zwykły proto- narzędzi BIM, które coraz powszechniej zabytków lub wojewódzkim inspektorem kół. Zazwyczaj takie uwagi nie są oparte wkraczają do polskiego budownic- sanitarnym, ponowne uzyskanie takich na konkretnych podstawach prawnych twa. Niedawno Ministerstwo Rozwoju uzgodnień pozwoli projektantowi zakwali- i stają się przyczyną sporów strażaka poinformowało, że 13 listopada 2019 r. fikować odstąpienie jako nieistotne. z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń ruszył projekt realizowany we współ- Oczywiście, o ile nie naruszy to innych przeciwpożarowych oraz projektantem, pracy z PwC i wspierany przez Komisję warunków określonych w ust. 5 art. 36a. którzy mają odmienne zdanie co do Europejską, promujący rozwiązania Zmianę tę należy określić jako korzyst- prawidłowości przyjętych w projekcie BIM, pod nazwą „Cyfryzacja proce- ną, choć warto byłoby ją rozszerzyć też rozwiązań. Nierzadko uwagi strażaka su budowlanego w Polsce”. Wydaje na uzgodnienia z innymi podmiotami. wykraczają też poza weryfikację wyko- się więc, że skoro zmiany w zakresie Niestety, przewiduje się wprowadzenie nanych robót pod względem zgodności cyfryzacji w procesie budowlanym są także zmiany niekorzystnej, zwięk- z zatwierdzonym projektem budowlanym. nieuniknione, to normy prawne powinny szającej ryzyko pogłębiania bałaganu Wywiera to oczywiście silną presję na umożliwiać zastosowanie tych rozwią- w zasobie geodezyjnym. Projekt ustawy wszystkich uczestników procesu budow- zań, oczywiście pozostawiając inwe- ogranicza bowiem możliwość zakwalifi- lanego, ze względu na bardzo poważne storowi możliwość wyboru wykonania kowania jako nieistotną zmianę parame- skutki, głównie finansowe. Projektodaw- projektu także w tradycyjnej wersji. tru charakterystycznego każdego obiektu ca zaproponował więc odpowiednie Skoro jednak nie zdecydowano się budowlanego do 2%, wprowadzając zmiany art. 56 – polegające na wykreśle- na wprowadzenie projektu wykonaw- jednocześnie ten próg dla obiektów linio- niu możliwości składania przez strażaka czego, to wypada zauważyć, że podział wych, które obecnie są z niego zwolnio- uwag – które po interwencji PIIB zostały projektu budowlanego na trzy części ne. Oznacza to, że zmiana długości sieci dodatkowo w trakcie konsultacji publicz- mógłby zostać lepiej wykorzystany powyżej 2% nie będzie w żadnym wypadku nych uzupełnione w art. 57. Oczywiście do osiągnięcia pozytywnych efektów mogła zostać uznana przez projektanta po stwierdzeniu wad strażak nadal mógł- planowanych zmian. Choćby dopusz- za nieistotną. Należy ubolewać, że projek- by wyrazić swój sprzeciw, który co do czenie do umieszczenia wszystkich todawca nie zdecydował się na rozwią- zasady powinien być jednak wyrażony trzech części projektu budowlanego zanie podobne jak w ustawie z 9 sierp- w formie decyzji wraz z uzasadnieniem. w jednym opracowaniu składanym wraz nia 2019 r. o inwestycjach w zakresie Niestety, ostateczna wersja projektu z wnioskiem o pozwolenie na budowę budowy portów zewnętrznych, która ustawy, jaka trafiła do sejmu, została po- (przy jednoczesnym jasnym ustawowym weszła w życie w październiku 2019 r., zbawiona powyższych zmian, mimo tego zakazie sprawdzania PT przez organ AAB) częściowo zbieżne z dotychczasowymi że w załączonym do niej uzasadnieniu pozwoliłoby m.in. na: propozycjami PIIB. W przypadku zacho- projektodawca nadal podtrzymał swoją ► wyeliminowanie umieszczania tych wania określonych warunków zmiany opinię, iż akceptacja możliwości wpisy- samych dokumentów formalnych trasy sieci oraz pod rygorem dokonania wania uwag przez strażaka uniemożli- i części wspólnych projektu budowla- przez geodetę inwentaryzacji w wykopie wiłaby poprawę przejrzystości obecnej nego w każdej z trzech jego części; istniejących i budowanych obiektów procedury odbiorowej. Miejmy nadzieję, ► zapewnienie koordynacji prac projek- podziemnych, projektant powinien móc że w trakcie prac w parlamencie usta- towych, a przez to wykluczenie ryzyka dokonać kwalifikacji odstępstwa jako nie- wodawca przywróci propozycje w tym narażenia inwestora na negatywne istotnego. Nie tylko skróciłoby to proces zakresie sprzed kilku miesięcy. Niewątpli- skutki braku tej koordynacji; budowy obiektów infrastrukturalnych, ale wie jednak najbardziej logicznym rozwią- ► zlikwidowanie ryzyka realizacji budowy także dawałoby szansę na uporządkowa- zaniem wydaje się odwrócenie kolejności bez PT; nie istniejącej geodezyjnej ewidencji sieci obowiązującej procedury, tj. weryfikacja ► otwarcie drogi do stopniowego uzbrojenia terenu bez obawy o ewentual- rozwiązań przeciwpożarowych przez wprowadzania nieuniknionej cyfryzacji ne negatywne skutki rzetelnej geodezyj- strażaka na etapie projektu, a nie już w procesie budowlanym, w tym stoso- nej inwentaryzacji powykonawczej. po wybudowaniu obiektu. ◄ wania metodologii BIM.

14 Inżynier budownictwa bhp Odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań Maria Tomaszewska-Pestka Agencja Wyłączna ERGO Hestia

Anna Sikorska-Nowik główny specjalista ds. ubezpieczeń, Biuro Ubezpieczeń Korporacyjnych, ERGO Hestia

Kierownik budowy, zgodnie z Prawem budowlanym, sprawuje szereg obowiązków w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa na budowie.

rt. 22 Prawa budowlanego nakłada na kierownika budowy obowiązek A kierowania budową, zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz koordynowania zadań zapobiegających zagrożeniom bezpie- czeństwa i zdrowia. Przepisy te powinny zostać w praktyce zinterpretowane w kontekście ustalenia wzorca należytej staranności wymaganej od kierownika budowy podczas wypełniania przez niego samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Należyta staranność oznacza obiektywny wzorzec postępowa- nia, jakiego można wymagać od osoby wykonującej czynności zawodowe. © Morakot – stock.adobe.com W przypadku kierownika budowy uzasadnione jest zwiększone oczekiwanie otoczenia co do jego umiejętności, wiedzy, skrupulatności, rzetelności, zapobiegliwości i zdolności prze- odpowiedzialności inżyniera budownic- płatnej do 10. dnia każdego miesiąca widywania. Jednakże przy weryfikowaniu, twa za stan rusztowań na budowie. W tej wraz z odsetkami; czy należyta staranność została zacho- sprawie poszkodowany dowodził winy 3. odszkodowania w wysokości 43 520 zł wana, zazwyczaj pojawiają się elementy kierownika budowy, a ubezpieczyciel wraz z odsetkami. ocenne oraz subiektywne przeświadcze- wskazywał na brak zaniedbań w wyko- 12 września 2013 r. poszkodowany nia – rozbieżne dla kierownika budowy naniu obowiązków nałożonych przez podczas montażu parapetów sięgnął i poszkodowanego. Przekłada się to przepisy prawa. po jeden z nich i jednocześnie oparł się na rolę ubezpieczyciela odpowiedzial- o barierkę rusztowania. Poręcz wypięła ności cywilnej inżynierów budownictwa, Stan faktyczny się z jednej strony, opadła końcem na który w ramach postępowań własnych Powód G.P. (dalej: poszkodowany) dół, a powód spadł z wysokości 3. piętra i ewentualnych postępowań sądowych wniósł o zasądzenie na jego rzecz od na beton, w wyniku czego doznał rozle- podejmuje działania w celu weryfikacji pozwanego towarzystwa ubezpieczeń głych obrażeń ciała. odpowiedzialności za powstałą szkodę, następujących kwot: Kierownik budowy G.D. dokonał wpisu a w przypadku niezasadnych roszczeń 1. zadośćuczynienia w wysokości do dziennika budowy, że 10 września – obronę przed nimi. 200 000 zł, wraz z odsetkami; 2013 r. przystąpiono do montażu rusz- W niniejszym artykule zostanie zaprezen- 2. renty w wysokości 600 zł miesięcz- towania, natomiast 11 września 2013 r. towana, na przykładzie1, problematyka nie, poczynając od 19 marca 2015 r., proces montowania został zakończony.

1 na przykładzie Wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 lutego 2017 r., Sygnatura akt: I ACa 1308/16.

luty 2020 [180] 15 bhp

11 września 2013 r. kierownik budowy ru montażu rusztowania, dopuszczając ewentualnie uchylenia zaskarżonego G.D. dokonał wraz z wykonawcą monta- się naruszenia przepisu § 108 ust. 4 wyroku i przekazania sprawy do ponow- żu odbioru technicznego przedmiotowe- w zw. z § 110 ust. 1 Rozporządzenia Mini- nego rozpoznania. Apelujący zarzucał go rusztowania, a w protokole ujawniona stra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. sądowi niewzięcie pod uwagę, iż usuwa- została informacja, iż rusztowanie jest w sprawie bezpieczeństwa i higieny pra- nie tego rodzaju zabezpieczeń – jak za- kompletne, prawidłowo zamontowane cy podczas wykonywania robót budow- padki przy rusztowaniu – przez pracow- i nadaje się do eksploatacji bez żadnych lanych2. Rusztowanie nie miało solidnych ników jest rzeczą nagminną, ocenianą uwag. elementów zabezpieczających pracow- przez pozwanego jako fakt notoryczny. Badający okoliczności oraz przebieg wy- ników przed upadkiem i nie powinno Ten sprzeczny z przepisami bhp proce- padku inspektor pracy stwierdził szereg zostać dopuszczone do użytkowania. der miał ułatwić pracę, w szczególności nieprawidłowości w stanie rusztowania, Na jednym z końców poręczy nie było transport towarów do aktualnego miejsca z którego powód spadł. Przyczyną zapadki zabezpieczającej i to spowo- pracy robotników. Nie doszło do wyka- wypadku była wadliwie zabezpieczona dowało, że nawet przy lekkim oparciu zania w sposób oczywisty i niebudzący barierka rusztowania. Samo rusztowanie się o tę poręcz doszło do jej wypięcia wątpliwości, iż kierownik budowy nie zostało ustawione i zamontowane przez i opadnięcia jednym końcem w dół. Błąd dołożył należytej staranności. W tej montażystów posiadających uprawnienia kierownika budowy sprowadzał się do sprawie niewyjaśnione pozostały takie w zakresie wykonywania i montażu rusz- zaniechania dokładnego sprawdzenia, okoliczności, jak możliwość usunięcia towań. Rusztowanie miało wymagany czy wszystkie elementy są prawidłowo zapadki i zamontowania w jej miejsce certyfikat. prowizorycznego zabezpie- W czasie wypadku kierownik czenia z drutu, ewentualne jej budowy objęty był ochroną Kwoty zasądzanych odszkodowań, usunięcie przez inne osoby ubezpieczeniową z tytułu zadośćuczynienia i rent mogą opiewać obecne na terenie budowy. odpowiedzialności cywilnej Co więcej, mechanizm za- za szkody powstałe w związku na sumy przekraczające limit padki mógł zostać naruszo- z wykonywaniem samodziel- z obowiązkowego ubezpieczenia OC. ny w sposób nieumyślny nych funkcji technicznych w trakcie transportu towaru. w budownictwie, z sumą gwa- Wreszcie sąd I instancji nie rancyjną 50 000 euro. Zgodnie uwierzył zeznaniom kierow- z art. 822 § 4 kodeksu cywilne- nika budowy, iż w czasie go poszkodowany w wyniku wypadku zamontowane. Czynność odbioru ruszto- sporządzenia protokołu rusztowanie było przy pracy mógł dochodzić roszczeń wania nie może ograniczać się wyłącznie kompletne oraz prawidłowo zamontowa- bezpośrednio od ubezpieczyciela. do spisania protokołu z przeprowadzonej ne. Dodatkowo, zdaniem apelującego, czynności. nie doszło do wykazania zaistnienia Wyrok sądu I instancji Dodatkowo sąd I instancji wskazał, adekwatnego związku przyczynowego Wyrokiem z dnia 8 lipca 2016 r. Sąd iż zapewnienie bezpiecznych warunków pomiędzy zawinionym działaniem lub Okręgowy w Kielcach, I Wydział Cywilny, pracy na terenie budowy, co odnosi się zaniechaniem ubezpieczonego, w kon- sygnatura akt: I C 2479/14 zasądził od to- także do urządzeń znajdujących się na tekście jego funkcji kierownika budowy, warzystwa ubezpieczeniowego na rzecz tym terenie, jest podstawowym obowiąz- a szkodą powoda. Żaden z przepisów re- poszkodowanego następująco: kiem kierownika budowy. Jego odpo- gulujących proces budowlany ani zasady 1. tytułem zadośćuczynienia kwotę wiedzialność wynika z treści przepisów bhp nie stanowią, aby kierownik budowy 150 000 zł wraz z odsetkami; art. 22 ust. 1 pkt 3, 3a, 3b w związku miał obowiązek nadzorowania prac każ- 2. tytułem odszkodowania kwotę 43 520 zł z art. 21a ust. 3 ustawy – Prawo budow- dego pracownika. Ponadto pracownicy wraz z odsetkami; lane. To na nim spoczywa obowiązek odbyli przeszkolenie z zakresu bhp, byli 3. rentę: od 1 maja do 31 grudnia 2015 r. zorganizowania budowy i kierowania bu- wyposażeni w środki ochrony osobistej, w wysokości po 477,46 zł miesięcznie, dową obiektu w sposób zgodny z przepi- rusztowanie miało stosowne atesty, było od 1 stycznia do 29 lutego 2016 r. sami bezpieczeństwa oraz higieny pracy, zamontowane przez uprawnione osoby w wysokości po 546,99 zł miesięcznie, a także ewentualnego wstrzymania robót i protokolarnie odebrane. od 1 marca 2016 r. i na przyszłość w przypadku stwierdzenia możliwości W konsekwencji rozpoznania apelacji w wysokości 551,08 zł miesięcznie powstania zagrożenia oraz bezzwłocz- Sąd Apelacyjny w Krakowie, I Wydział – płatne do 10 dnia każdego miesiąca, nego zawiadomienia o tym właściwego Cywilny wyrokiem z 23 lutego 2017 r., wraz z odsetkami; organu. sygnatura akt: I ACa 1308/16 postano- 4. w pozostałej części powództwo wił jedynie obniżyć kwotę przyznanego oddalono. Wyrok sądu II instancji odszkodowania: Sąd I instancji, uznając opinie biegłych W zakresie wniosków apelacji wskazano, 1. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie za wiarygodne, przychylił się do stanowi- iż towarzystwo ubezpieczeniowe doma- I w części zasądzającej odszkodowanie ska, iż kierownik budowy dokonał odbio- gało się oddalenia powództwa w całości, w ten sposób, że kwotę 43 520 zł

2 Dz.U. 2003 r. Nr 47, poz. 401.

16 Inżynier budownictwa bhp

obniżył do 17 500 zł, kwotę 32 700 zł stanu faktycznego jest to tabela nr 001/A/ 3. Kwoty zasądzanych odszkodowań, – do 9400 zł, a kwotę 3600 zł – do NBP/2013 z 2 stycznia 2013 r., według zadośćuczynienia i rent mogą opiewać 900 zł i oddalił powództwo w części której średni kurs euro wynosił 4,0671 zł. na sumy przekraczające limit z obo- wynikającej z powyższego obniżenia; Suma gwarancyjna pozostająca do wy- wiązkowego ubezpieczenia OC. 2. w pozostałej części apelację oddalił; płaty z tego wypadku to 203 355 zł. 4. Rozwiązaniem na przyszłość, zabez- 3. zasądził od strony pozwanej na rzecz Na nią złożą się: pieczającym ubezpieczonego przed powoda kwotę 6660 zł (tytułem kosz- ► 150 000 zł – kwota zadośćuczynienia, koniecznością pokrywania z wła- tów postępowania apelacyjnego). ► 17 500 zł – kwota odszkodowania, snych środków kwoty odszkodowań Zarzuty zmierzające do podważenia ► 3819,68 zł – skumulowana kwota renty przekraczających sumy gwarancyj- poszczególnych ustaleń i wniosków od 1 maja do 31 grudnia 2015 r., ne, jest wykupienie dobrowolnego sądu I instancji nie były przekonujące ► 1093,98 zł – skumulowana kwota renty nadwyżkowego ubezpieczenia odpo- dla sądu II instancji. Zdaniem sądu od 1 stycznia do 29 lutego 2016 r., wiedzialności cywilnej. Ubezpiecze- nie było dostatecznych dowodów do ► 15 981,32 zł – skumulowana kwota ren- nie nadwyżkowe stanowi dodatkowy przyjęcia, że zapadka została zdemon- ty od 1 marca 2016 r. do lipca 2018 r. limit ubezpieczenia odpowiedzialno- towana celowo przez pracowników już Według stanu na koniec lipca 2018 r. ści cywilnej inżyniera budownictwa, po odbiorze rusztowania przez kierow- daje to łącznie kwotę 188 394,98 zł. przy zachowaniu identycznego za- nika budowy. Nie zostało też wykazane, W listopadzie 2020 r. dojdzie do wyczer- kresu jak w ubezpieczeniu obowiąz- by mogło dojść do nieumyślnego jej pania sumy gwarancyjnej z ubezpiecze- kowym. Można je wykupić w każdym uszkodzenia w czasie transportu towaru. nia obowiązkowego OC. W konsekwencji czasie w jednym z pięciu wariantów Ustalenia faktyczne sądu I instancji sąd powyższego kierownik budowy naraża za składkę dodatkową, zgodnie apelacyjny uznał za własne. Częściowo się poważnie na możliwość skierowa- z poniższym: uzasadniony okazał się jedynie zarzut nia przeciwko niemu roszczeń powoda ► wariant I – suma gwarancyjna zmierzający do obniżenia odszkodowa- związanych ze świadczeniem rentowym, 100 000 euro – składka ubezpieczenia za koszty opieki. które będzie musiał pokrywać już z wła- niowa 195 zł, snych środków. ► wariant II – suma gwarancyjna Odpowiedzialność 200 000 euro – składka ubezpiecze- ubezpieczyciela Podsumowanie niowa 395 zł, Wysokość sumy gwarancyjnej w odnie- 1. Granice należytej staranności kierowni- ► wariant III – suma gwarancyjna sieniu do jednego zdarzenia, którego ka budowy w wypełnianiu obowiązków 250 000 euro – składka ubezpiecze- skutki są objęte umową ubezpieczenia mogą być przedmiotem sporu, który niowa 475 zł, OC, wynosi równowartość w złotych musi rozstrzygnąć sąd. ► wariant IV – suma gwarancyjna 50 000 euro, przy zastosowaniu śred- 2. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do 300 000 euro – składka ubezpiecze- niego kursu euro ogłaszanego przez oceny stanu faktycznego w sytuacji niowa 720 zł, Narodowy Bank Polski po raz pierwszy zgłoszenia wypadku przy pracy oraz ► wariant V – suma gwarancyjna w roku kalendarzowym, w którym miał do wypłaty odszkodowania lub obrony 400 000 euro – składka ubezpiecze- miejsce wypadek. W ramach zaistniałego przed nieuzasadnionym roszczeniem. niowa 1150 zł. ◄

luty 2020 [180] 17 listy Ścianka działowa między kabiną prysznicową a pralką

Odpowiada mgr inż. arch. Marta Promińska – przewodnicząca GR7 Stowarzyszenia Nowoczesne Budynki

Dokument odnosi się do instalacji elektrycznych w pomiesz- Mam problem dotyczący projektowania i montażu czeniach zawierających stałą wannę lub prysznic i wyznacza brodzika z kabiną prysznicową obok pralki automatycznej. otaczające je strefy bezpieczeństwa. W tabeli pokazane zosta- ły strefy dla kabiny prysznicowej. Czy wymagana jest budowa na całej wysokości ścianki działo- wej pomiędzy kabiną a pralką, skoro sama kabina zabezpiecza Strefa Zasięg strefy rozprzestrzenianie się wody podczas kąpieli? Obejmuje powierzchnię w obrębie obwodu brodzika prysznica Strefa 0 do wysokości 10 cm Ochrona przed porażeniem prądem jest najważniejszym ele- Obejmuje powierzchnię w obrębie obwodu brodzika mentem, który powinniśmy uwzględnić przy projektowaniu Strefa 1 prysznica. Wysokość strefy – 225 cm (przy założeniu, że lub remoncie łazienki. Zaleca się, aby w pobliżu kabiny prysznico- głowica prysznica zamontowana jest poniżej tej wartości) wej w ogóle nie lokalizować urządzeń zasilanych elektrycznie, nawet Obejmuje powierzchnię w odległości do 60 cm od strefy 1. Wysokość strefy jeśli sama kabina zdaje się zabezpieczać rozprzestrzenianie Strefa 24 się wody podczas kąpieli. Proszę jednak pamiętać, że nie jest – 225 cm (przy założeniu, że głowica prysznica zamontowana jest poniżej tej wartości) ona szczelną barierą, a na dodatek się otwiera. Podczas ką- pieli w niezamierzony sposób strugi wody mogą się również Tabela 1. Strefy bezpieczeństwa w pomieszczeniu higieniczno-sanitar- przedostać do pozostałej części pomieszczenia. Oczywiście nym5 przepisy dają nam możliwość zlokalizowania pralki automatycznej w pobliżu prysznica, jednak pod ściśle określonymi W związku z wyznaczeniem przez dokument stref bezpieczeń- warunkami. Nie są one powszechnie dostępne, ponieważ nie stwa należy w ich obrębie stosować odpowiednie zabezpie- zostały ujęte w warunkach technicznych1 zawierających obo- czenia. W przypadku montażu pralki automatycznej najbar- wiązujące wymagania dla wyposażenia pomieszczeń higie- dziej bezpiecznym i rekomendowanym rozwiązaniem jest niczno-sanitarnych. Dział III R.6 § 81 ust. 1–4 zawierają zapisy lokalizacja poza strefą 2, czyli w odległości minimum 60 cm dotyczące m.in. wymiarów kabin prysznicowych. Nie ma na- od kabiny prysznica. Jeśli natomiast nie ma takiej możliwo- tomiast odniesienia na temat tego, jakie wymagania technicz- ści ze względu na układ pomieszczenia lub jego ergonomię, ne pomieszczenie higieniczno-sanitarne powinno spełniać w przypadku montażu pralki w obrębie powierzchni strefy 2 w przypadku urządzeń zasilanych elektrycznie, takich jak np. należy: pralka automatyczna. Problem tak naprawdę dotyczy kwestii ► postawić ściankę działową o wysokości min. 225 cm bezpieczeństwa i uniknięcia ryzyka porażenia prądem wsku- lub tek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z wodą. Zapisy ► zastosować pralkę posiadającą odpowiedni stopień dotyczące instalacji i urządzeń elektrycznych (§ 180) również ochrony wyposażenia elektrycznego – w tym przypadku nie dają nam odpowiedzi, jednakże do tego paragrafu zosta- min. IPX 4. ła przypisana norma w załączniku2 warunków technicznych: W obu powyższych przypadkach należy dodatkowo spełnić PN-HD 60364-7-701:2010 Instalacje elektryczne niskiego na- szczegółowe wymagania dotyczące ochrony oprzewodowa- pięcia – Część 7-01: Wymagania dotyczące specjalnych insta- nia ze względu na wpływy zewnętrzne. Należy również pa- lacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposażone w wannę lub miętać o tym, że jakiekolwiek gniazdka wtyczkowe, zgodnie prysznic3. Norma ta, przez przywołanie w załączniku, jest do- z normą, mogą być montowane wyłącznie poza zasięgiem kumentem obowiązującym i jej wymagania techniczne trzeba strefy 2, czyli co najmniej 60 cm od krawędzi kabiny, oraz uwzględniać w projektach, realizacjach lub modernizacjach. o ich odpowiedniej obudowie strugoszczelnej. ◄

1 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1422 i z 2017 r. poz. 2285). 2 Załącznik nr 1 – Wykaz polskich norm przywołanych w rozporządzeniu. 3 Norma jest polską wersją Dokumentu Harmonizacyjnego HD 60364-7-701:2007. 4 Dla pryszniców bez basenu nie ma strefy 2, lecz powiększona jest strefa 1 przez przyjęcie odległości poziomej 120 cm. 5 Opracowanie własne na podstawie tekstu normy PN-HD 60364-7-701:2010.

18 Inżynier budownictwa wydarzenia PIIB na targach BUDMA 2020 Patron at Zapraszamy na stoiska: ► Wydawnictwa Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa – pawilon 3, stoisko 35 ► Wielkopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa – pawilon 3, stoisko 4 M edialny

Program Dnia Inżyniera Budownictwa:

► 9:00–10:00 – rejestracja uczestni- ków (miejsce: pawilon 3, Sala Zie- lona) ► 10:00–10:10 – otwarcie Dnia Inży- niera i powitanie gości – mgr inż. Jerzy Stroński, przewodniczący Wielkopolskiej OIIB, prof. dr hab. inż. Zbigniew Kledyński, prezes PIIB ► 10:10–10:40 – Tendencje w budownictwie wielkopłytowym – przyszło- ściowy budynek prefabrykowany – prof. dr hab. inż. Józef Jasiczak, dyrektor Instytutu Budownictwa ► 10:40–11:30 – Kierunki prefabry- kacji na świecie – dr hab. inż. Wit Derkowski, prof. Politechniki Kra- kowskiej, Wydział Inżynierii Lądowej © methaphum – stock.adobe.com Politechniki Krakowskiej ► 11:30–12:00 – przerwa kawowa odczas Międzynarodowych Targów budowlanej” będzie uczestniczył prof. ► 12:00–12:40 – Prefabrykacja wiel- koprzemysłowa – dr inż. Prze- Budownictwa i Architektury BUDMA Zbigniew Kledyński – prezes Polskiej Izby mysław Borek, prezes Zarządu jak co roku nie zabraknie samorzą- Inżynierów Budownictwa. P Pekabex du zawodowego inżynierów budownictwa. 4 lutego w siedzibie Wielkopolskiej OIIB ► 12:40–13:30 – Stan wielkiej pły- 3–4 lutego odbędzie się Build 4 Futu- będzie obradowała Krajowa Rada PIIB. ty w Polsce w świetle raportu ITB re – seria debat, w których uczestniczą 5 lutego z kolei odbędzie się Dzień – dr inż. Robert Geryło, dyrektor In- deweloperzy, generalni wykonawcy, inwe- Inżyniera Budownictwa organizowany stytutu Techniki Budowlanej storzy, producenci z branży budowlanej, przez Wielkopolską OIIB, pod patrona- ► 13:30–14:00 – dyskusja ► 14:00–14:10 – zakończenie – mgr przedstawiciele administracji publicznej, tem PIIB. W tym roku wiodący temat inż. Jerzy Stroński, prof. dr hab. inż. dystrybutorzy maszyn budowlanych. W de- wystąpień to budownictwo prefabry- Józef Jasiczak bacie „Nowe technologie i trendy w branży kowane. ◄

krótko Konserwacja wałów przeciwpowodziowych

PGW Wody Polskie RZGW w Szczecinie w ubiegłym roku wyko- nało prace konserwacyjne (m.in. dwukrotne koszenie) oraz na- prawcze związane ze wzmożonym działaniem bobrów na wałach przeciwpowodziowych podległych nadzorom wodnym: Gryfino, Chojna, Myślibórz, Szczecin i Świnoujście. Firmy zajmujące się usuwaniem szkód bobrowych rozbierały darninę, usuwały nanie- siony przez zwierzęta materiał, zasypywały nory (niekiedy bardzo duże) i przywracały odpowiedni stan gruntu. Ignorowanie wyrw w wałach mogłoby doprowadzić do uszkodzenia ich struktury.

Źródło: PGW WP Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie Gryfice (fot. RZGW w Szczecinie)

luty 2020 [180] 19 prawo Kalendarium

17.12.2019 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 września 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczania do eksploatacji określonych rodzajów budowli, urządzeń i pojazdów kolejowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1765) weszło w życie Zmiana dotyczy rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie dopuszczania do eksploatacji określonych rodzajów budowli, urządzeń i pojazdów kolejowych (Dz.U. poz. 720). Nowelizacja polega na usunięciu istniejącej luki prawnej przez objęcie obowiązkiem uzyskania świadectwa dopuszczenia do eksploatacji typu wyrobów, takich jak podkład kolejowy (zamiast podkładu stalowego), szyna kolejowa, system przytwierdzeń, a także podrozjazdnica. Ponadto zaktualizowano wykaz pojazdów kolejowych, dla których wymagane jest uzyskanie świadectwa dopuszczenia do eksploatacji typu, oraz objęto przepisami rozporządzenia infrastrukturę prywatną.

31.12.2019 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 16 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodza- jów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy w postępowaniu o udzielenie zamówie- nia (Dz.U. z 2019 r. poz. 2447) weszły Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie w życie użycia środków komunikacji elektronicznej w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego oraz udostępniania i przechowywania dokumentów elektronicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 2517)

Nowelizacja ww. rozporządzeń ma na celu dostosowanie przepisów do zmiany terminu obowiązkowej elektroniza- cji zamówień poniżej progów unijnych, który został przesunięty z dnia 1 stycznia 2020 r. na dzień 1 stycznia 2021 r.

1.01.2020 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2019 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U. z 2019 r. poz. 2448) weszły Rozporządzenie określa zróżnicowane dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku dla te- w życie renów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową i miejsc dostępnych dla ludności. Akt prawny zwiększa obowiązujące obecnie w Polsce wartości graniczne pól elektromagnetycznych i zapewnia zharmonizowanie ich z wartościami zalecanymi przez Unię Europejską, Międzynarodową Komisję ds. Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO). Dzięki nowym przepisom możliwa będzie rozbudowa istniejących sieci oraz wdrożenie nowych standardów telekomunikacyjnych, mających obsłużyć pro- gnozowany w perspektywie 2025 r. ruch telekomunikacyjny. Z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia straciło moc rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U. poz. 1883).

Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpa- dów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów (Dz.U. z 2019 r. poz. 2531)

Rozporządzenie zawiera nowy wykaz rodzajów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów. W branży budowlanej istotną zmianą jest zwiększenie z 5 do 20 ton rocznie ilości odpadów do- tyczących gleby i ziemi, w tym kamieni, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji. Zwiększono także próg zwolnienia z obowiązku ewidencji, z 5 do 10 ton rocznie, w przypadku odpadów, takich jak: beton oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów, gruz ceglany, materiały ceramiczne i elementy wyposażenia, drewno i mate- riały budowlane zawierające gips. Do listy dodano także dwie nowe pozycje – zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia oraz usunięte tynki, tapety i okleiny. Z dniem wejścia w życie nowego rozporządzenia straciło moc rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów (Dz.U. z 2015 r. poz. 1431).

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 16 grudnia 2019 r. w sprawie kwot wartości zamówień oraz konkursów, od których jest uzależniony obowiązek przekazywania ogłoszeń Urzędowi Publikacji Unii Europejskiej (Dz.U. z 2019 r. poz. 2450)

Rozporządzenie określa aktualne kwoty wartości zamówień oraz konkursów, od których jest uzależniony obowią- zek przekazywania ogłoszeń Urzędowi Publikacji Unii Europejskiej, dostosowane do znowelizowanych przepisów prawa Unii Europejskiej. W przypadku zamówień na roboty budowlane nastąpiła zmiana progu z 5 548 000 euro na 5 350 000 euro, tj. 22 840 755 zł.

20 Inżynier budownictwa prawo REKLAMA

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 16 grudnia 2019 r. w sprawie określenia kwot wartości umów koncesji, od których uzależniony jest obowiązek przekazywania ogło- szeń Urzędowi Publikacji Unii Europejskiej (Dz.U. z 2019 r. poz. 2449)

Rozporządzenie dotyczy obowiązku przekazania Urzędowi Publi- kacji Unii Europejskiej ogłoszeń dotyczących umów koncesji na roboty budowlane lub usługi, jeżeli wartość tych umów jest rów- na lub przekracza kwotę 5 350 000 euro stanowiącą równowar- tość kwoty 22 840 755 zł.

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2019 r. w sprawie średniego kursu złotego w stosunku do euro stanowiącego podstawę przeliczania wartości zamó- wień publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 2453)

Rozporządzenie określa średni kurs złotego w stosunku do euro stanowiący podstawę przeliczania wartości zamówień publicznych na poziomie 4,2693.

4.01.2020 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 16 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wzorów ogłoszeń zamieszczanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (Dz.U. weszło z 2019 r. poz. 2469) w życie Zmiana rozporządzenia Ministra Rozwoju z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie wzorów ogłoszeń zamieszczanych w Biuletynie Zamó- wień Publicznych (Dz.U. poz. 1127) ma na celu dostosowanie wzorów ogłoszeń do aktualnego brzmienia art. 93 ustawy – Pra- wo zamówień publicznych, określającego przesłanki unieważnie- nia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.

Aneta Malan-Wijata

krótko Szybciej i bezpieczniej przez Konin

Wiadukt drogowy budowany w Koninie nad torami trasy Poznań–Warszawa zapewni bezpieczny przejazd pociągów i znacząco poprawi system komunikacji drogowej w mieście. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. zakończyły już 70% tej inwestycji. Obiekt za 15 mln zł powstaje przy współpracy z miastem Konin, z udziałem środków Unii Europejskiej. Wiadukt będzie miał 25 m długości, 18 m szerokości, 9 i 6 m wysokości; płytę nośną wiaduktu utworzy 38 strunobetonowych belek. Montowano go nad trzema torami głównie nocą, aby nie ograniczać kursowania pociągów.

Fot. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. luty 2020 [180] 21 normalizacja i normy

POLSKIE NORMY Z ZAKRESU BUDOWNICTWA OPUBLIKOWANE W LISTOPADZIE I GRUDNIU 2019 R.

numer referencyjny normy data lp. numer referencyjny i tytuł normy kt** zastępowanej* publikacji pn-en 1993-6:2009/ap2:2019-11 wersja polska 1 Eurokod 3 Projektowanie konstrukcji stalowych – Część 6: Konstrukcje _ 07-11-2019 128 wsporcze dźwignic pn-en iSo 13789:2017-10 wersja polska 2 Cieplne właściwości użytkowe budynków – Współczynniki przenoszenia PN-EN ISO 13789:2008 04-11-2019 179 ciepła przez przenikanie i wentylację – Metoda obliczania PN-EN 1365-1:2013-04/Ap1:2019-11 wersja polska 3 _ 21-11-2019 180 Badania odporności ogniowej elementów nośnych – Część 1: Ściany pn-en 14081-1+a1:2019-11 wersja angielska Konstrukcje drewniane – Drewno konstrukcyjne sortowane 4 PN-EN 14081-1:2016-03 26-11-2019 215 wytrzymałościowo o przekroju prostokątnym – Część 1: Wymagania ogólne pn-en iSo 14688-1:2018-05 wersja polska 5 Rozpoznanie i badania geotechniczne – Oznaczanie i klasyfikowanie PN-EN ISO 14688-1:2006 25-11-2019 254 gruntów – Część 1: Oznaczanie i opis pn-en iSo 14688-2:2018-05 wersja polska 6 Rozpoznanie i badania geotechniczne – Oznaczanie i klasyfikowanie PN-EN ISO 14688-2 :2006 27-11-2019 254 gruntów – Część 2: Zasady klasyfikowania pn-en 12390-15:2019-11 wersja angielska 7 Badania betonu – Część 15: Adiabatyczna metoda oznaczania ciepła _ 07-11-2019 274 wydzielanego podczas procesu twardnienia betonu pn-en 1527:2019-12 wersja angielska 8 Okucia budowlane – Okucia do drzwi przesuwnych i drzwi składanych PN-EN 1527:2013-05 06-12-2019 169 – Wymagania i metody badań pn-en 15254-3:2019-12 wersja angielska 9 Rozszerzone zastosowanie wyników badań odporności ogniowej – Ściany _ 10-12-2019 180 nienośne – Część 3: Lekkie ściany działowe pn-en 15269-5+a1:2016-11 wersja polska Rozszerzone zastosowanie wyników badań odporności ogniowej i/lub dymoszczelności zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych 10 PN-EN 15269-5:2014-08 11-12-2019 180 okien, łącznie z ich elementami okuć budowlanych – Część 5: Odporność ogniowa zespołów drzwiowych i otwieralnych okien, rozwieranych i na czopach obrotowych, przeszklonych, o obramowaniu metalowym pn-en 12697-2+a1:2019-12 wersja angielska 11 Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badania – Część 2: Oznaczanie PN-EN 12697-2:2015-06 10-12-2019 212 uziarnienia pn-en 12767:2019-12 wersja angielska 12 Bierne bezpieczeństwo konstrukcji wsporczych dla urządzeń drogowych PN-EN 12767:2008 10-12-2019 212 – Wymagania i metody badań pn-en 507:2019-12 wersja angielska 13 Wyroby do pokryć dachowych z metalu – Charakterystyka wyrobów PN-EN 507:2002 11-12-2019 234 z blachy aluminiowej układanych na ciągłym podłożu pn-en 508-2:2019-12 wersja angielska Wyroby do pokryć dachowych z metalu – Charakterystyka wyrobów 14 PN-EN 508-2:2010 11-12-2019 234 samonośnych z blachy stalowej, aluminiowej lub ze stali odpornej na korozję – Część 2: Aluminium pn-en 13791:2019-12 wersja angielska 15 Ocena wytrzymałości betonu na ściskanie w konstrukcjach i prefabrykowa- PN-EN 13791:2008 11-12-2019 274 nych wyrobach betonowych

* Zastępowanie (wycofywanie) normy obejmuje wszystkie wersje językowe tej normy oraz wszystkie elementy dodatkowe. ** Numer komitetu technicznego. +a1; +a2; +a3 – element numeru normy skonsolidowanej, tzn. normy, w której wszelkie zmiany i poprawki są włączone do treści normy (informacja o włączonych zmianach znajduje się w przedmowie normy).

22 Inżynier budownictwa normalizacja i normy ac – poprawka europejska do normy. ap – poprawka krajowa do normy. UWAGA: Poprawki AC i Ap są dostępne w wyszukiwarce norm na stronie www.pkn.pl do bezpośredniego pobrania.

ANKIETA POWSZECHNA

Polski Komitet Normalizacyjny, jako członek europejskich organizacji normalizacyjnych, uczestniczy w procedurze opiniowania projektów Norm Europejskich.

Pełna informacja o ankiecie dostępna jest na stronie: https://www.pkn.pl/normalizacja/prace-normalizacyjne/ankieta-powszechna. Przedstawiony wykaz projektów PN jest oficjalnym ogłoszeniem ich ankiety powszechnej. Ankieta projektu EN jest jednocześnie ankietą projektu przyszłej Polskiej Normy (pren = prpn-pren). Wykaz jest aktualizowany na bieżąco, dla każdego projektu podano odrębnie termin zgłaszania uwag.

Uwagi do projektów prPN-prEN można zgłaszać bezpośrednio na stronie internetowej, gdzie możliwy jest podgląd projektu, lub na właściwych formularzach przesyłać do Sektora Budownictwa i Konstrukcji Budowlanych PKN – [email protected]. Szablony formularzy i instrukcje ich wypełnia- nia znaleźć można na stronie internetowej PKN. Projekty PN są dostępne do bezpłatnego wglądu w czytelniach Wydziału Sprzedaży PKN (Warszawa, Łódź, Katowice), adresy znajdują się na stronie internetowej PKN.

Anna Tańska kierownik sektora Wydział Prac Normalizacyjnych – Sektor Budownictwa i Konstrukcji Budowlanych

REKLAMA

luty 2020 [180] 23 wydarzenia Patron at

M O przepustach edialny i przejściach dla zwierząt

Maria Szruba w Krakowie „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” Zdjęcie: nbi med!a

Przepusty i przejścia dla zwierząt to obiekty o strategicznym znaczeniu dla ekosystemu, będące zarazem istotnym kosztem inwestycji drogowych. Stanowią przy tym duże wyzwanie – począwszy od kwestii lokalizacji, przez projektowanie, budowę, po utrzymanie.

łaśnie tym istotnym zagadnieniom została poświęco- organizowanych z jego inicjatywy od 1992 r. Program uwzględ- na XIII Świąteczna Konferencja Naukowo-Techniczna, niał aktualne problemy, ukierunkowany był na możliwość Wktóra odbyła się 10–12 grudnia 2019 r. w Krakowie. wymiany doświadczeń oraz poznanie nowoczesnych rozwiązań W murach Centrum Dydaktyki AGH spotkało się grono osób, stosowanych podczas budowy i utrzymania obiektów inżynie- dla których ważne są zarówno aspekty środowiskowe, jak ryjnych. Dyskusjom na sali jak i w kuluarach nie było końca. i ekonomiczne inwestycji związanych z przepustami i przejścia- Uwieńczeniem konstruktywnego spotkania było zebranie mi dla zwierząt. Obecni na konferencji inżynierowie budow- wniosków. Dotyczyły one m.in. potrzeby pilnego opracowania nictwa, przedstawiciele administracji drogowej, świata nauki katalogu typowych konstrukcji przejść dla zwierząt, możliwości i przyrodnicy, dzieląc się swoimi doświadczeniami, dążyli do wydzielenia specjalnego funduszu na infrastrukturę ochrony wypracowania rozwiązań, które uwzględniałyby wszystkie wy- środowiska czy konieczności uporządkowania i ujednolicenia mogi formalne odnośnie do powstawania i utrzymania przejść definicji przepustów oraz przejść dla zwierząt. Ponadto postu- oraz przepustów, przy jednoczesnym spełnieniu ich podsta- lowano m.in. opracowanie wytycznych do ich projektowania, wowej funkcji – zwierzęta korzystające z tego typu obiektów budowy i utrzymania, z uwzględnieniem interdyscyplinarnej stanowią bowiem najlepsze uzasadnienie ponoszonych na ten wiedzy, oraz uporządkowanie sposobów pomiarów migracji cel kosztów. zwierząt przez przejścia. Wnioski dotyczyły także ograniczenia Po raz pierwszy w długiej historii Świątecznych Konferencji do minimum karczowania lasów przy ich budowie, lokalizo- Naukowo-Technicznych, edycja XIII rozpoczęła się warsztatami. wania przejść górnych nad ciągami komunikacyjnymi budo- Odbyły się one w przeddzień konferencji, w kręgu osób żywo wanymi w wykopie, prawnej ochrony przejść dla zwierząt czy zainteresowanych tematyką spotkania, o czym świadczyło peł- ustalenia ścieżki postępowania w przypadku potrzeby ochrony ne zaangażowanie uczestników tak podczas części teoretycz- kolejnych gatunków. Wszystkie wnioski zostaną zamieszczone nej, jak i praktycznej. w publikacji konferencyjnej oraz przekazane do Ministerstwa W trakcie konferencji, w ciągu dwóch dni, odbyły się cztery se- Infrastruktury oraz Ministerstwa Klimatu. sje tematyczne, podczas których w sposób kompleksowy ujęto Podsumowując spotkanie, szczególnie warto podkreślić auten- zagadnienia związane z przepustami i przejściami dla zwierząt tyczne zainteresowanie jego uczestników przedmiotem obrad w postaci 16 wystąpień, nad którymi czuwał Komitet Naukowy i zaangażowanie w dyskusje, płynące ze zrozumienia, że po- pod przewodnictwem prof. Adama Wysokowskiego – spiritus stulowane zmiany będą do osiągnięcia tylko przez aktywną movens Świątecznych Konferencji Naukowo-Technicznych, postawę i zdecydowane działanie. ◄

24 Inżynier budownictwa Na kłopoty… Multikalkulator Leca® artykuł sponsorowany

Leca® KERAMZYT to lekkie ceramiczne kruszywo produkowane z glin pęczniejących w piecach obrotowych.

ekkie to znaczy kilkakrotnie lżejsze ► odciążania podłoża na gruntach budowlanym z reguły pełni jedną, a cza- od kruszyw naturalnych, takich jak o niskiej nośności przy budowie dróg sami dwie funkcje. Dzięki niewielkiemu Lpiasek, żwir. Średni ciężar nasypo- i budynków; ciężarowi nasypowemu, odporności na wy keramzytu o granulacji 10–20 mm, ► wypełnień starych stropów i stropo- mróz i ogień Leca® KERAMZYT spełnia wytwarzanego w Gniewie (woj. pomor- dachów w miejscu ciężkich zasypek jednocześnie kilka funkcji użytkowych. Na skie) nie przekracza 300 kg/m3. z żużla, gruzu lub polepy; przykład w remontowanym stropie izoluje ► warstw drenażowych i rozsączających; termicznie i akustycznie, stanowi wypeł- Typowe zastosowania ► ociepleń rur instalacyjnych zlokalizo- nienie, poziomuje ugięcie belek, stanowi Drobno- i średnioziarnisty Leca® KE- wanych w strefie przemarzania; wytrzymały i stabilny podkład pod jastry- RAMZYT wykorzystywany jest głównie do ► warstw retencyjnych i opóźniających chy. Na zielonym dachu drenuje podłoże produkcji pustaków i bloczków ściennych, spływ wód opadowych po obfitych retencjonując wodę, opóźnia spływ wód stropowych, obudów kominowych, kształ- deszczach; opadowych po deszczach nawałnicowych, tek wieńcowych i nadprożowych. Natomiast ► wypełnień przy ścianach oporowych. stanowi nośne podłoże pod nawierzchnie kruszywo gruboziarniste układane jest tam, dróg, chodników oraz pod zieleń. gdzie trudno zastosować inny materiał. Większość typowych materiałów izola- Aby ułatwić sobie pracę z rozwiązywa- Przykładowo wykorzystuje się je do: cyjnych lub wypełniających w obiekcie niem kłopotliwych problemów projektowych i wykonawczych, warto skorzystać z nowego programu.

Multikalkulator Leca® Pozwala na dobranie optymalnego pod względem technicznym rozwiązania zarówno w budynku nowym, jak i remontowanym. Praca w programie jest prosta i intuicyjna. Wystarczy wybrać rodzaj budynku, przegrody oraz jej podstawowe parametry, aby uzyskać gotowe rozwią- zanie techniczne do pobrania i odczytu jako pliki pdf, dxf, ifc, Revit lub ArchiCAD.

Zapraszamy do korzystania z Multikalkula- tora i kontaktu z Doradcami Leca®: leca.pl/dla-projektanta/multi-kalkulator/

Leca Polska sp. z o.o. ul. Krasickiego 9, 83-140 Gniew tel. 505 172 082, 505 172 083 [email protected]

luty 2020 [180] 25 inżynier rozmawia po angielsku

Numbers and Słowniczek/Vocabulary (+) plus – plus calculations (-) minus – minus (x) multiplied by/times – pomnożone przez/razy (/) divided by – podzielone przez – Best Building Supply. How may I help you? – Hello. This is George Smith. I have ordered some materials re- invoice – faktura cently at your builder’s merchant and I would like to ask some qu- total – suma, łączna liczba estions about the invoice. I’ve just got it and it seems it’s wrong! value – wartość – Okay, Mr. Smith. Could you, please, give me the order number? to equal/to total – wynosić – Sure, it’s 98776. to come to – równać się – OK. I got it! I’ll pull up your invoice now. I’m all ears. Where are purchase order – zamówienie, zlecenie zakupu you having trouble? invoice – faktura – Well, the invoice total doesn’t equal the value of the purchase correcting invoice – faktura korygująca order and I can’t figure out what’s wrong. company name – nazwa firmy – Let me take a look. The invoice total is $1,250 while the purcha- VAT (registration) number – numer NIP se order was issued at $1,150. Have you made any changes to payment terms – warunki płatności your order? due date – termin płatności – Not at all. to convert – przeliczać – OK, let’s check the items one by one then. You ordered 42 pine to round up – zaokrąglać studs, each $3. 42 multiplied by 3 equals $126. to add – dodawać – That’s right! Then we have boards. The cost of 14 particle bo- to subtract – odejmować ards for exterior wall sheathing plus the cost of 44 boards for dimensions – wymiary siding come to $745. Oh, and 14 sheets of gypsum board for in brackets – w nawiasie interior wall finish. volume – objętość – What are their dimensions? area – powierzchnia – 1200 mm x 2400 mm, 12.5 mm thick. Wait, there are also impe- approximately – około, w przybliżeniu rials units given in brackets. So, it’s respectively ½ in. x 4 ft x 8 ft. percent/percentage – procent – Ok, then one board costs $8.57 and together we have $120. – Correct! And what is left is exterior latex paint, 30 liters. – Well… I can see the unit has been converted to gallons. Let’s cal- Użyteczne zwroty/Useful phrases culate it. 1 gallon is 3.79 liters. 30 liters divided by 3.79 is 7.92 and we rounded it up to 8 gallons. 4 cans times $39.75 equals $159. I would like to ask some questions about… – Chciałbym – Oh, I see. That makes a lot more sense. So the volume of 1 can zadać kilka pytań odnośnie do… is 2 gallons, right? I can’t figure out what’s wrong. – Nie mogę dojść do tego, – Yes. And 1 can of paint will cover an area of approximately 800 co jest źle. square feet. Let me take a look. – Niech spojrzę. – OK. So let’s add all the items together. $126 plus $745 plus $120 I got it! – Mam to! (kiedy znajdziesz coś, czego szukałeś) plus $159 equals $1,150, as in the order. Not at all. – Ależ skąd./Zupełnie nie. – When you add shipping costs, it totals $1,200. Let’s check them one by one. – Sprawdźmy je, jeden – Hence a difference in the value. But what about the remaining po drugim. $50? Correct! – Dobrze! – Well, it seems the shipping cost has been added twice. I will subtract it and give you an additional discount of 5 percent of Oh, I see. – Ach, rozumiem. the order. $1,250 minus $50, minus 5% discount… your new That makes a lot more/of sense. – To ma sens. total is $1,140. You’ll receive the correcting invoice by e-mail. Hence the difference. – Stąd różnica. – It’s really kind of you, thank you. I’ll give you an additional discount of 5% of the order. – Dam – You’re welcome. Is there anything else I can do for you? Ci dodatkowy rabat w wysokości 5% wartości zamówienia. – Well, actually, yes. Could you change the company address on You’ll receive the invoice by e-mail. – Fakturę otrzymasz the invoice? We have moved to a new office recently, hence the na e-mail. current company address is 59 Stone Street, London. It’s really kind of you. – To bardzo miłe z twojej strony. – No problem. What about other details? Company name, VAT Is there anything else I can do for you? – Czy w czymś jesz- registration number, payment terms, due date? cze mogę pomóc? – The rest is all right, thank you. The rest is all right. – Reszta jest w porządku. Magdalena Marcinkowska

 tekst do odsłuchania na www.inzynierbudownictwa.pl  tłumaczenie tekstu na stronie 98

26 Inżynier budownictwa technologie

Oddymianie klatek

schodowych – przepisy i praktyka – stock.adobe.com Tryfonov ©

dr inż. Grzegorz Kubicki Politechnika Warszawska

Dość często system oddymiania, ze względu na sposób działania, nie gwarantuje możliwości bezpiecznego opuszczenia budynku przez wszystkich jego użytkowników, mimo że wymagania przepisów są spełnione.

STRESZCZENIE ABSTRACT Urządzenie służące oddymianiu klatek schodowych w świetle kra- Under national regulations devices for smoke removal from jowych przepisów stanowić powinny minimalne obowiązkowe wy- staircases should be the minimum mandatory equipment for posażeniem większości budynków wielokondygnacyjnych. Artykuł most multi-storey buildings. The article presents the definition przedstawia definicję i charakterystykę projektowanych i wykony- and characteristics of designed and manufactured systems of wanych systemów tego typu. Wskazane zostały tu ograniczenia this type. It also discusses the limitations of commonly used powszechnie stosowanych rozwiązań technicznych oraz różne po- technical solutions and different approaches to design issues dejście do zagadnień projektowych prezentowane w powszechnie in widely used and less popular design standards. stosowanych i mniej popularnych standardach projektowych.

Podstawa prawna funkcjono- należy przez obligatoryjne lub fakultatywne mieszkalnych, gdzie na poziomie parteru wania systemów oddymiania stosowanie do ochrony klatek schodowych znajdują się pomieszczenia z niezależnym Zadania dla systemów zabezpieczenia przeznaczonych do ewakuacji z określonych wyjściem na zewnątrz, klasyfikowane jako przeciwpożarowego, w tym instalacji stref pożarowych, urządzeń służących oddy- ZL II (np. żłobki czy przychodnie lekar- wentylacji pożarowej, wynikają z krajo- mianiu lub zapobieganiu zadymieniu. Zapis skie). Z kolei w budynkach mieszkalnych, wych przepisów techniczno-budowlanych ten jest powszechnie interpretowany jeżeli następuje przekroczenie długości i przepisów o ochronie przeciwpożarowej. jako konieczność wykonania systemów dojścia ewakuacyjnego, zgodnie z § 256 Podstawowe cele dla funkcjonowania oddymiania klatki schodowej lub syste- wymagane jest zastosowanie co najmniej zabezpieczenia przeciwpożarowego mu różnicowania ciśnienia. Każdy z tych urządzeń służących oddymianiu klatki budynku, w tym systemów oddymiania systemów powinien być definiowany schodowej. klatek schodowych, zawarte są w § 207 jako zestaw wszystkich podzespołów Warunków Technicznych [4]. W zakresie wymagany do budowy urządzenia słu- Wybór systemu ochrony klatki ochrony pionowych dróg ewakuacji pod- żącego do oddymiania lub zapobiega- schodowej stawową sprawą jest spełnienie wyma- nia zadymieniu, dobrany pod kątem ich Najwyższy poziom bezpieczeństwa osiągnąć gań pkt 4 cytowanego paragrafu. Chodzi właściwego współdziałania. Zgodnie można przy prawidłowo, w sposób prze- o zapewnienie takich warunków na klatce z przepisami warunków technicznych myślany, wykonanej instalacji różnicowania schodowej, żeby osoby znajdujące się system oddymiania i różnicowania ciśnienia ciśnienia. Zwiększenie poziomu bezpie- wewnątrz budynku mogły go opuścić lub powinien być uruchamiany samoczynnie za czeństwa okupione jest tu jednak znacz- mogły zostać uratowane w inny sposób pomocą systemu wykrywania dymu. nym zwiększeniem nakładów inwestycyj- (np. przetrwać w bezpiecznym miejscu Obowiązujący obecnie wymóg stosowanych. Przykładem może być zestawienie do czasu, kiedy możliwe będzie przepro- nia co najmniej instalacji oddymiającej dla wykonane w ramach prac dyplomo- wadzenie skutecznej akcji ratowniczej). klatek schodowych służących do ewakuacji wych moich studentów. Zestawienie Ustawodawca, w tym samym paragrafie ze strefy pożarowej, stanowi złagodzenie obejmuje porównanie szacunkowych pkt 5 zwraca również uwagę na koniecz- zapisu § 245 WT w stosunku do jego kosztów instalacji dla budynku, gdzie ność uwzględnienia warunków bezpie- przed styczniem 2018. Nie ma już bowiem przy zachowaniu układu klatki schodo- czeństwa ekip ratowniczych. obowiązku stosowania tytułowych za- wej projektowano alternatywnie system Zgodnie z przepisami zawartymi w § 245, bezpieczeń np. w niskich budynkach użyt- oddymiania grawitacyjnego, oddymiania 246 i 256 [4] opisany wyżej cel osiągnąć kowych lub średniowysokich budynkach wspomaganego nawiewem oraz system

luty 2020 [180] 27 technologie

Tab. Zestawienie kosztów wykonania instalacji wentylacji pożarowej w budynku wielokondygnacyjnym [zł] Kategorie wysokości budynku Rodzaj systemu N SW W Oddymianie grawitacyjne 10 780 12 110 19 630 Oddymianie wspomagane nawiewem mechanicznym 26 990 28 050 40 120 Różnicowanie ciśnienia 47 800 64 400 100 760

zapobiegania zadymieniu. Obejmowało zaznaczono tu jednak, że wentylatory czerpnego, czyli zadziałaniu systemu) ono koszty wykonania instalacji w trzech przenośne będą użyte przez strażaków nie ma konieczności dalszego dostar- różnych grupach wysokości klatki scho- w fazie gaszenia pożaru, a nie podczas czania energii elektrycznej. Potencjal- dowej (tab.). ewakuacji i akcji ratowniczej. na możliwość uszkodzenia centrali Zgodnie z przewidywaniem szczególnie Zgodnie z wytycznymi [6] systemy gra- w wyniku pożaru nie wpływa więc na wysokie nakłady związanie są z budową witacyjne można stosować w budynkach funkcjonalność całej instalacji. Dla systemów różnicowania ciśnienia. Wyni- niskich i średniowysokich, jeżeli klatki systemów wspomaganych nawiewem ka to z konieczności zainstalowania bar- schodowe mają bezpośrednie wyjście na mechanicznym wymagane jest dostar- dziej złożonych zestawów urządzeń na- zewnątrz budynku, a ich układ architek- czanie energii elektrycznej przez czas powietrzających oraz przede wszystkim toniczny (powierzchnia, układ spoczni- ewakuacji i akcji ratowniczo-gaśniczej z konieczności zbudowania na każdej ków, dyszy i przestrzeni przyległych) (nawet 30 minut lub dłużej). Najlep- kondygnacji budynku instalacji lub ukła- spełnia opisane w standardzie wymaga- szym miejscem montażu centrali jest du do odprowadzania dymu. Tak więc nia. Omawiany standard dotyczy jednak więc pomieszczenie techniczne, moż- chociaż alternatywny wybór rozwiązania zastosowania alternatywnych rozwiązań liwie blisko wentylatora lub jak najniżej technicznego możliwy jest w niektórych systemu oddymiania klatki schodowej. na klatce schodowej, tak żeby gorące budynkach niskich (§ 245 pkt 1), w szero- Instalacja oddymiania może się składać gazy pożarowe nie mogły zniszczyć kiej grupie budynków średniowysokich m.in. z następujących urządzeń wyko- urządzenia. (§ 245 pkt 2 i 3) i niektórych wysokich (§ nawczych: ► Zasilacza systemu oddymiania klatki 246 pkt 3 i 5), względy ekonomiczne de- ► Zamontowanej na stropie klatki scho- schodowej, czyli źródła zasobu ener- cydują w tych przypadkach o częstszym dowej klapy dymowej lub ściennych gii albo środków do automatycznego stosowaniu systemów oddymiania. Nie urządzeń oddymiających, przy czym przełączania między wydzielonymi ma tu większego znaczenia, że syste- dla rozwiązań grawitacyjnych wytycz- źródłami energii, certyfikowane na my oddymiania, ze względu na sposób ne CNBOP-PIB nie zalecają stoso- zgodność z PN-EN 12101-10. Obecnie działania, nie gwarantują możliwości bez- wania w funkcji oddymiania okien na rynku dostępne są już przebadane piecznego opuszczenia budynku przez lub urządzeń ściennych. Instalacja i certyfikowane zasilacze rezerwowe wszystkich jego użytkowników, a ich sku- z miejscami dymu zlokalizowanymi na przeznaczone do systemów wentylacji teczność jest poważnie ograniczona. Ze elewacji jest znacznie bardziej podat- pożarowej. względów ekonomicznych dla inwestora na na zakłócenia wywołane parciem ► Otworu napływu powietrza kom- istotne jest wyłącznie spełnienie mini- wiatru niż zestaw urządzeń z monto- pensacyjnego, zlokalizowanego na malnych wymagań przepisów. W takiej waną na dachu klapą dymową. najniższych kondygnacjach klatki sytuacji należy przynajmniej zadbać, aby ► Centrali sterującej oddymianiem, schodowej. W funkcji napływu powie- instalacja oddymiania klatki schodowej, czyli elektrycznego urządzenia przyj- trza wykorzystane mogą być, wypo- służąca głównie wspomaganiu działań mującego sygnał alarmu pożarowego sażone w automatykę umożliwiającą ekip ratowniczych i usuwaniu dymu z własnych czujek dymu i/lub systemu ich automatyczne otwarcie, drzwi na z przestrzeni klatki schodowej, działała sygnalizacji pożarowej, służącej do poziomie wyjścia z budynku, okna w taki sposób, żeby ograniczyć zagroże- sterowania wszystkimi elementa- lub wyposażone w żaluzje czerpnie nie dla osób znajdujących się w budynku mi wykonawczymi. W systemach w najniższej naziemnej części klatki i czekających na ratunek. oddymiania grawitacyjnego centrala schodowej. może zostać umiejscowiona blisko ► Nawiewu mechanicznego (alterna- Konfiguracja systemów odbiornika o największym zapotrze- tywnie w stosunku do otworów na- oddymiania bowaniu na energię elektryczną, czyli pływu powietrza kompensacyjnego); Ograniczenia instalacji oddymiania na górze klatki schodowej, w pobli- nawiew zalecany jest przez wytyczne znajdują odzwierciedlenie w zaleceniach żu klapy dymowej. Taka lokalizacja CNBOP-PIB, ponieważ przy akcepto- standardów projektowych. Przykładowo wynika z funkcji centrali, od której walnym wzroście kosztów inwestycyj- standard [7] proponuje zastosowanie wymagane jest dostarczenie energii nych zapewnia wyższy poziom nieza- systemów grawitacyjnych w relatywnie elektrycznej do otwarcia klapy i otworu wodności systemu oddymiania klatki niskich budynkach (ok. pięciu kondyg- kompensacji powietrza w czasie do schodowej (rys. 1). Dzięki zwiększeniu nacji) i jednocześnie zakłada zastoso- 60 s od wykrycia dymu i akcji poża- odporności instalacji na zakłócenia wanie do oczyszczenia klatki z dymu rowej w urządzenie. Po uruchomieniu i niekorzystne warunki system taki przenośnych wentylatorów. Wyraźnie instalacji (otwarciu klapy i otworu gwarantuje możliwość opuszczenia

28 Inżynier budownictwa technologie

(z ręcznego przycisku oddymiania – RPO) wyłączanie klapy dymowej lub okna oddymiającego przy założeniu, że drzwi, stanowiące w tym przypadku otwór napływu powietrza kompensacyjnego, zostaną otwarte przez osoby opuszczające budynek. Opisana instalacja nie gwarantuje skuteczności działania i nie jest zgodna z aktualnymi wymaganiami przepisów. Założenie, że drzwi zostaną otwarte w początkowej fazie pożaru, może nie zostać zrealizowane, ponadto znowelizo- wane w 2018 r. warunki techniczne mó- wią o konieczności stosowania urządzeń uruchamianych samoczynnie – czyli bez ingerencji czynnika ludzkiego. Zgodnie z wymaganiami [4] samoczynne uruchomienie instalacji nastąpić powinno za pomocą systemu wykrywania dymu. Koniecznym elementem systemu oddymiania jest więc system detekcji dymu. Skuteczności wielu instalacji zagraża nie- Rys. 1. Przykład działania dwóch różnych systemów oddymiania przy niekorzystnych warunkach właściwa ilość i rozmieszczenie detektorów. atmosferycznych lub niskiej temperaturze gazów pożarowych W wielu przypadkach do uruchomienia instalacji przewiduje się oprócz przycisku RPO pojedynczą czujkę dymu zlokalizo- kondygnacji budynku od parteru do automatycznego otwarcia otworu napływu waną w pobliżu klapy dymowej. Chociaż tej, na której zlokalizowany jest pożar. powietrza kompensacyjnego. Problem ten formalnie konfiguracja systemu jest Zgodnie z podaną w wytycznych dotyczy wielu systemów wykonanych na akceptowalna, to praktyczna skutecz- definicją nawiew mechaniczny jest podstawie przestarzałej Polskiej Normy ność może być znacznie ograniczona. to nawiew o zmiennej wydajności, PN-B-02877-4:2001Az2006, standard Dym szczególnie napływający na klatkę zapewniającej przepływ objętościowy VdS 2221 lub VDMA 24188. Standardy schodową w początkowej fazie pożaru mieszaniny powietrza i dymu przez te dopuszczają automatyczne lub ręczne nie ma przeważnie wysokiej temperatury. urządzenie oddymiające na stałym poziomie niezależnie od czynników towarzyszących rozwojowi pożaru. Nawiew ten powinien utrzymywać stałą prędkość przepływu powietrza przez otwór odprowadzający dym na zewnątrz, niezależnie od zmiennych w czasie wielkości nieszczelności (np. ucieczka powietrza powodowana przez cykliczne otwieranie drzwi na parte- rze, kondygnacjach budynku), zmiany gęstości gazów pożarowych oraz wpływu wiatru. Opisane w wytycznych rozwiązanie ze sterowanym nawiewem kompensacyjnym efektywnie wspoma- ga prowadzenie akcji ratowniczo-gaś- niczej, a przy spełnieniu określonych warunków umożliwia tzw. warunkową ewakuację (rys. 2).

Podstawowe błędy w wykonaniu systemu oddymiania Częstym błędem przy wykonywaniu instalacji oddymiania grawitacyjnego jest brak Rys. 2. Warianty działania systemu oddymiania z regulowanym nawiewem mechanicznym

luty 2020 [180] 29 technologie

Brak przepływu powietrza w szczelnej klatce schodowej oraz dalsze obniżenie temperatury dymu na skutek mieszania z powietrzem i omywania chłodnych przegród budowlanych skutkować mogą „zawiśnięciem” dymu i trwałym zablo- kowaniem klatki schodowej (rys. 3A). Znacznie bezpieczniejszym rozwiąza- niem jest wyposażenie klatki schodowej w zestaw detektorów montowanych nad spocznikiem na każdej kondygnacji. W przypadku napływu dymu na klatkę schodową system zawsze będzie w stanie wykryć zagrożenie i spowodować uruchomienie systemu. Bezpieczeństwo działania systemu oddymiania może zostać również zagrożone przez zastosowanie nawiewu mechanicznego Rys. 3. Przykłady niezalecanego (A) i właściwego (B) rozmieszczenia czujek dymu w klatce schodowej o stałej wydajności. Jak wykazały badania obiektowe [1], [2], stały nawiew powietrza w warunkach intensywnego że zgodnie § 3 ust. 3 rozporządzenia [5] niezapewnienie przez występujące w nim napływu dymu do klatki schodowej przeglądy techniczne i czynności konser- warunki techniczne możliwości ewakuacji powodować może niebezpieczny wzrost wacyjne powinny być przeprowadzane nie ludzi w szczególności w wyniku p.p. 5 nadciśnienia w górnej części klatki scho- rzadziej niż raz w roku. Jednak często się Niezabezpieczenie przed zadymieniem dowej. Wynikiem tego może być przeni- zapomina, że pełne brzmienie tego przepisu dróg ewakuacji wymienionych w przepi- kanie dymu do sąsiednich pomieszczeń obliguje również do prowadzenia czynności sach techniczno-budowlanych, w okre- i stworzenie realnego zagrożenia dla serwisowych w okresach ustalonych przez ślony w nich sposób. znajdujących się tam i czekających producenta. W praktyce oznaczać to na ratunek osób. może konieczność prowadzenia prób Literatura i testów znacznie częściej (nawet prób 1. G. Kubicki, Oddymianie klatek schodowych Dopuszczenie do użytkowania cotygodniowych, miesięcznych i kwar- – jak zaprojektować i wykonać efektywny sys- i nadzór nad stanem instalacji talnych). tem; Ochrona przeciwpożarowa w budow- Na zakończenie warto przypomnieć o za- nictwie, seminarium naukowo-techniczne, sadach dopuszczenia do użytkowania Podsumowanie Zakopane 6–8 października 2016. oraz koniecznych przeglądach technicz- Rozwiązania ochrony klatek schodowych 2. G. Kubicki, T. Kiełbasa, J. Wiche, Stairwell nych i czynnościach konserwacyjnych muszą spełniać opisaną w normie [3] Smoke Exhaust Ventilation Systems – Advan- systemów oddymiania klatki schodowej. zasadę dotyczącą rozwiązań inżynier- tages and Limits of Applied Technical Solu- Kwestię tę regulują przepisy zawarte skich: W każdym indywidualnym przy- tions, Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza w rozporządzeniu w sprawie ochrony padku konieczne jest dokładne ustalenie Safety & Fire Technique (BiTP) Vol. 45, Issue przeciwpożarowej [5]. Warunkiem do- zagrożeń oraz określenie kryteriów 1, 2017. puszczenia instalacji jest przeprowadze- funkcjonalnych zapewniających spełnie- 3. PN-EN 12101-6:2007 Systemy kontroli nie odpowiednich dla danego urządzenia nie wymagań podstawowych. Oznacza rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Część 6: prób i badań, potwierdzających pra- to, że zaprojektowany system oddy- Wymagania techniczne dotyczące systemów widłowość ich działania. W przypadku miania powinien być poddany wnikliwej różnicowania ciśnienia – Zestawy urządzeń. omawianych systemów procedura ocenie skutków działania systemu i jego 4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Bu- koniecznych badań została wyczerpują- wpływu na bezpieczeństwo użytkowni- downictwa z dnia 14 listopada 2017 r. zmie- co opisana w rozdziale 10 wytycznych ków. Koniecznie pamiętać trzeba również niające rozporządzenie w sprawie warunków CNBOP-PIB, w których omówiony o potwierdzonym przez krajową ocenę technicznych, jakim powinny odpowiadać został zakres i sposób przeprowadzenia techniczną (KOT) zakresie funkcjonalno- budynki i ich usytuowanie. wymaganych badań: automatycznego ści zastosowanych w systemie urządzeń. 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych uruchomienia systemu, sprawdzenia Decydując się na zastosowanie syste- i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w spra- poprawności działania urządzeń i prze- mów oddymiania o niskiej skuteczności, wie ochrony przeciwpożarowej budynków pływu oraz wymagany w nietypowych można nie spełnić, ze wszystkimi tego i innych obiektów budowlanych i terenów. przypadkach jednorazowy test skutecz- konsekwencjami, warunków określonych 6. Wytyczne W-003:2016 Systemy oddymiania ności oddymiania. w § 16 ust. 1 ustawy w sprawie ochrony klatek schodowych, CNBOP-PIB, 2016. Większość osób odpowiedzialnych przeciwpożarowej budynków: Podstawą 7. VDMA 24188 Smoke protection measures za stan techniczny budynku i instalacji do uznania użytkowanego budynku ist- for stairwells – smoke removal, smoke dilu- z nim związanych ma świadomość, niejącego za zagrażający życiu ludzi jest tion, smoke control. ◄

30 Inżynier budownictwa technologie Ogrzewanie podłogowe Typy konstrukcji, wybrane wymagania i właściwości – cz. II dr inż. Adam Ujma Politechnika Częstochowska

Izolacyjność cieplna podłóg Opisane podejście jest tym bardziej Szczególnie duże dysproporcje między ogrzewanych zasadne ze względu na to, że warstwa wymaganiami warunków budowlanych Wymagania dotyczące izolacyjności grzewcza ma temperaturę na poziomie i norm [2, 3] zauważalne są dla stropu cieplnej warstwy znajdującej się pod 35–55oC, a więc znacznie wyższą niż nad przejazdem, stropu nad pomiesz- warstwą grzewczą w podłogach ogrze- temperatura powietrza w pomieszczeniu czeniem nieogrzewanym lub zamkniętą wanych, wyrażone oporem cieplnym, ogrzewanym (z reguły 16–24oC). przestrzenią podpodłogową i podłóg przytoczone zostały w normach PN-EN W normach [2, 3] wymagania dla warstw na gruncie, w pomieszczeniach z tem- o 1264-4:2009 Instalacje wodne grzewcze izolacyjnych, czyli znajdujących się peraturą ti ≥ 16 C. Procentowa różnica i chłodzące płaszczyznowe – Część 4: In- pod warstwą grzewczą, okazują się w wymaganiach dla stropów nad przejaz- stalowanie [2]; PN-EN ISO 11855-5:2015- bardzo łagodne, dalekie od podanych dami, w pomieszczeniach z temperaturą 10 Projektowanie środowiska w bu- w warunkach technicznych. Z prostego powietrza wewnętrznego 16oC i wyższą, dynku – Projektowanie, wymiarowanie, porównania wymagań normowych [2, 3] wynosi 160% i osiągnie 215%, w mo- instalacja oraz regulacja wbudowanych z wymaganiami odnoszącymi się do mencie kiedy zaczną obowiązywać od systemów ogrzewania i chłodzenia przez izolacyjności cieplnej przegród chłodzą- roku 2021 nowe przepisy. W przypadku promieniowanie – Część 5: Instalacja [3] cych w budynkach ogrzewanych wynika, stropów nad pomieszczeniami nieogrze- – tab. 3*. że są one niewystarczające (tab. 4). wanymi procentowa różnica między W przypadku tego rodzaju przegród W tabeli podano szacunkowe minimalne wymaganiami sięga 181% na niekorzyść warstwa izolacji cieplnej pod warstwą wartości oporu cieplnego warstwy izolacji wymagań norm [2, 3]. grzewczą w podłodze powinna zapew- cieplnej wyznaczone z wartości 1/Uc max, Na podstawie zestawionych w tab. 3 nić minimalne straty ciepła z elementów po odjęciu oporów przejmowania ciepła wartości minimalnych oporów ciepl- grzewczych. W tego typu konstrukcjach Rsi i Rse oraz oporu warstw wierzchnich nych wyznaczono minimalne grubości podłóg ogrzewanych w szczególny przegrody na poziomie 0,15 m2K/W. Róż- warstwy izolacji cieplnej, wynikające sposób, inny niż w konstrukcjach nice procentowe między przytoczonymi z wytycznych normy [2, 3] i wymagań podłogi nieogrzewanej, powinno się wartościami normowymi i wynikającymi warunków budowlanych [1], dla czte- podchodzić do kwestii zapewnienia z warunków budowlanych podano jedynie rech przypadków przewodności cieplnej izolacyjności cieplnej i określania strat dla przypadku, kiedy nie zostały spełnio- izolacji cieplnej: 0,040; 0,035; 0,030; ciepła. Ponieważ element z warstwą ne wymagania techniczne budowlane. 0,025 W/(m K) – tab. 5. grzewczą ma zadanie dostarczać ciepło do pomieszczenia, a minimalną ilość tracić na zewnątrz budynku, wymaganą Tab. 3. Minimalna wartość oporu cieplnego izolacji poniżej rur pod systemem ogrzewania na podstawie warunków technicznych płaszczyznowego [2, 3] budowlanych izolacyjność cieplną Minimalna wartość oporu (wsp. U ) należy uzyskać już dla części Rodzaj środowiska po przeciwległej stronie C cieplnego izolacji przegrody znajdującej pod warstwą pomieszczenia z systemem ogrzewania płaszczyznowego 2 grzewczą. Dlatego też w tych konstruk- m K/W cjach zastosowana warstwa lub warstwy Pomieszczenie ogrzewane 0,75 termoizolacyjne, a nie cała przegroda Pomieszczenie nieogrzewane lub czasowo nieogrzewane 1,25 (jak to jest w przypadku przegród bez Grunt pod podłogą/przy ścianie zewnętrznej 1,25 warstw grzewczych) powinna spełniać t o e ≥ 0 C 1,25 podstawowe wymagania w zakresie Przestrzeń na zewnątrz budynku, 0oC > t ≥ -5oC 1,50 ochrony cieplnej, wynikające z warun- z obliczeniową temperaturą powietrza e o t ≥ o ków technicznych budowlanych [1]. -5 C > e -15 C 2,00

* Numeracja tabel i ilustracji jest kontynuacją numeracji z cz. I artykułu.

luty 2020 [180] 31 technologie

Podane w tab. 5 wartości zostały zaokrą- glone w górę do pełnych centymetrów. Z porównania danych wynika, że wytyczne normowe, szczególnie dla stropów nad przejazdami i pomieszczeniami nieogrzewanymi, w pomieszczeniach z temperaturą wewnętrzną powyżej 8oC, są znacznie zaniżone w stosunku do wartości wyznaczonych na podstawie warunków budowlanych. Jest to szczególnie ważne w świetle zaostrzania wymagań budowlanych w zakresie charakterystyki energetycz- nej budynków. Kierowanie się jedynie wytycznymi norm [2, 3] w zakresie izolacji cieplnej konstrukcji z ogrzewaniem podłogowym pogarsza efektywność energetyczną tych systemów wskutek stwarzania możliwości podwyższenia strat ciepła. Odnosi się to szczególnie do izolacji cieplnej ogrzewania podło- gowego w stropach nad przejazdami, © PAWEL – stock.adobe.com podcieniami itp. oraz nad przestrzeniami nieogrzewanymi. Obliczenia wskazują, że dla tego rodzaju konstrukcji należy o grubości 5–8 cm. Tylko w przypadku Odrębne wymagania w zakresie wła- przyjmować grubości minimum 21 i 14 materiału izolacyjnego o przewodności ściwości cieplnych formułuje się dla cm, a od 2021 r. – nawet 26 cm (strop cieplnej 0,025 W/(m K) minimalna gru- warstw znajdujących się nad elementami nad przejazdem) w przypadku zastoso- bość warstwy izolacji cieplnej w stro- grzewczymi. Opór warstw podkładu i powania materiału izolacyjnego o przewod- pach nad przejazdami, podcieniami itp. sadzki nie powinien przekraczać wartości ności cieplnej 0,040 W/(m K), podczas oraz nad przestrzeniami nieogrzewa- 0,15 m2K/W dla podłogi tylko z funkcją gdy z wymagań normowych wystarczy- nymi wynosi 13 i 9 cm, a od roku 2021 grzewczą i 0,10 m2K/W dla podłogi z funk- łoby zastosować warstwy izolacyjne nawet 16 cm (strop nad przejazdem). cją ogrzewania zimą i chłodzenia latem.

Tab. 4. Zestawienie szacunkowej wartości minimalnego oporu cieplnego warstwy izolacji cieplnej według norm [2, 3] i wymagań zgodnych z wytycznymi warunków budowlanych [1] oraz procentowa różnica między wymaganiami

Wymagana minimalna Szacunkowa minimalna wartość oporu cieplnego warstwy Rodzaj przegrody i temperatura wartość oporu cieplnego izolacji cieplnej wyznaczona na podstawie wymagań warunków powietrza w pomieszczeniu lub warstwy izolacji cieplnej budowlanych [1] i procentowa różnica między wymaganiami różnica temperatury powietrza wg norm [2, 3] między pomieszczeniami od 1 stycznia 2017 r. od 1 stycznia 2021 r.*) m2 K/W m2 K/W % m2 K/W % Podłoga na gruncie t o – i ≥ 16 C 3,00 3,00 o t o – 8 C ≤ i < 16 C 1,25 0,50 141 0,50 141 t o – i ≤ 8 C 0,35 0,35 Strop nad przejazdem, podcieniem itp. – t ≥ 16oC 5,20 6,30 i 160 215 – 8oC ≤ t < 16oC 2,00 3,00 3,00 i 42 42 t o – i ≤ 8 C 1,10 1,10 Strop nad pomieszczeniem nieogrzewanym i zamkniętą przestrzenią podpodłogową – t ≥ 16oC 3,50 3,50 i 181 181 – 8oC ≤ t < 16oC 1,25 2,80 2,80 i 127 127 t o – i ≤ 8 C 0,50 0,50 Strop nad pomieszczeniem ogrzewanym i strop międzykondygnacyjny t – Δ i ≥ 8°C 0,50 0,50 t 0,75 – Δ i < 8°C bez wymagań bez wymagań *) Od 1 stycznia 2019 r. w przypadku budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz będących ich własnością

32 Inżynier budownictwa technologie

Tab. 5. Zestawienie szacunkowej grubości warstw izolacji cieplnej, jakie należałoby przyjąć według wymagań normowych [2, 3] i wytycznych warun- ków budowlanych [1] Rodzaj przegrody Minimalna grubość warstwy Minimalna grubość warstwy izolacji cieplnej wynikająca i temperatura powietrza izolacji cieplnej wynikająca z wymagań warunków technicznych, przy wsp. λ w pomieszczeniu lub z wymagań normowych [2, 3] różnica temperatury przy wsp. λ 0, 040 0,035 0,030 0,025 0, 040 0,035 0,030 0,025 powietrza między 0, 040 0,035 0,030 0,025 od 1 stycznia 2017 r. od 1 stycznia 2021 r.*) pomieszczeniami [cm] [cm] [cm] Podłoga na gruncie t o – i ≥ 16 C 13 11 9 8 13 11 9 8 o t o – 8 C ≤ i < 16 C 5 5 4 4 3 2 2 2 3 2 2 2 t o – i ≤ 8 C 2 2 1 1 2 2 1 1 Strop nad przejazdem, podcieniem itp. t o – i ≥ 16 C 21 19 16 13 26 23 19 16 o t o – 8 C ≤ i < 16 C 8 7 6 5 12 11 9 8 12 11 9 9 t o – i ≤ 8 C 5 4 4 3 5 4 4 3 Strop nad pomieszczeniem nieogrzewanym i zamkniętą przestrzenią podpodłogową t o – i ≥ 16 C 14 13 11 9 14 13 11 9 o t o – 8 C ≤ i < 16 C 5 5 4 4 12 10 9 8 12 10 9 8 t o – i ≤ 8 C 2 2 2 2 2 2 2 2 Strop nad pomieszczeniem ogrzewanym i strop międzykondygnacyjny t – Δ i ≥ 8°C bez wymagań t 3 3 3 2 – Δ i < 8°C 2 *) Od 1 stycznia 2019 r. w przypadku budynków zajmowanych przez władze publiczne oraz będących ich własnością

Charakterystyka podłóg pod ► Kategoria A – najwyższe wymaga- budynkach, np. pomieszczenia biurowe względem odczuć cieplnych nia w zakresie odczuć komfortu o obniżonym standardzie, przemysłowe. Norma [2] podaje podstawowe do- cieplnego, ze względu na obecność Poszczególne kategorie opisywane są puszczalne parametry temperaturowe w pomieszczeniach użytkowników przez różne wskaźniki, takie jak: PMV (Pre- i gęstości strumienia ciepła dla podłóg szczególnie wrażliwych, np. dzieci, dicted Mean Vote) – wskaźnik przewidywa- ogrzewanych (tab. 6). osoby niepełnosprawne, chore lub nego przeciętnego odczucia; PPD (Predic- Właściwości cieplne podłóg wpływają w podeszłym wieku; przykładowo ted Percentage of Dissatisfied) – wskaźnik również na odczucia komfortu cieplnego pomieszczenia w: żłobkach, przed- procentowy osób niezadowolonych ludzi przebywających w pomieszczeniu. szkolach, szpitalach, domach seniora z warunków termicznych odczuwalnych Oceniany on może być na podstawie i pomocy społecznej oraz łazienki, przez ciało. Również wskaźniki procentowe wskaźników ujętych w wytycznych nor- baseny itp. liczby osób odczuwających dyskomfort my PN-EN ISO 7730:2006 Ergonomia. ► Kategoria B – średnie wymagania wywołany przez różne czynniki: DR (Drau-

Środowisko termiczne umiarkowane. w zakresie odczuć komfortu ciepl- ght Rating) – przeciąg, PDV (Percentage of Analityczne wyznaczanie i interpretacja nego, które powinny spełniać po- Dissatisfied from Vertical air temperature komfortu termicznego z zastosowaniem mieszczenia w nowo oddawanych difference between head and feet) – piono- wskaźników PMV i PPD oraz kryteriów budynkach, o innych funkcjach niż wy- wą różnicę temperatur, PDF (Percentage of lokalnego komfortu termicznego. Zawie- mienione w kategorii A, np. pomiesz- Dissatisfied caused by warm or cold Floor) ra ona podział pomieszczeń na katego- czenia mieszkalne, szkolne, biurowe. – podłogę ciepłą lub zimną, PDΔ (Percenta- rie A, B i C, różnicujące pomieszczenia ► Kategoria C – najgorsze akceptowal- ge of Dissatisfied from radiant asymmetry) pod względem odczuć cieplnych. ne warunki, zazwyczaj w istniejących – asymetrię temperatury promieniowania.

Tab. 6. Maksymalne wartości temperatury powierzchniowej i gęstości strumienia ciepła dla podłóg ogrzewanych według normy [2] Temperatura obliczeniowa Maksymalna temperatura Dopuszczalna gęstość Miejsce zastosowania powietrza w pomieszczeniu powierzchni posadzki strumienia ciepła ogrzewania podłogowego [oC] [oC] [W/m2] Strefa posadzki oddalona od ścian 20 29 100 zewnętrznych Strefa brzegowa, wzdłuż ścian 20 35 175 zewnętrznych Posadzka w łazience 24 33 100

luty 2020 [180] 33 technologie

Tab. 7. Zestawienie wymaganych wartości wskaźników służących do oceny odpowiedniej klasy pomieszczeń w zależności od parametrów określają- cych warunki komfortu cieplnego według normy [4] Stan cieplny organizmu jako Dyskomfort lokalny, wskazujący przewidywany odsetek osób niezadowolonych, całości wyrażony wskaźnikami wynikający z: różnicy temperatury w pionie, temperatury posadzki asymetrii przeciągu PPD PMV między głową a kostkami u nóg zimnej lub ciepłej promieniowania DR PD V PDF PDΔ Kategoria obiektu %- % A < 6 -0,2 < PMV < 0,2 < 10 < 3 < 10 < 5 B < 10 -0,5 < PMV < 0,5 < 20 < 5 < 10 < 5 C < 15 -0,7 < PMV < 0,7 < 30 < 10 < 15 < 10

W tab. 7 zestawione zostały wymagane wartości wskaźników, wyrażające do- puszczalny poziom odczuć użytkowników pomieszczeń, w zależności od kategorii komfortu cieplnego. Znajdują się tam rów- nież parametry związane z właściwościami cieplnymi podłóg/posadzek. Dyskomfort lokalny wyrażony wskaźni- kiem PDF, wywołany odczuciami związa- nymi z temperaturą posadzki zimnej lub ciepłej, określa się za pomocą wzoru:

2 PDF = 100 − 94exp(− 387,1 + 118,0 ,mF − ,0 0025 ,mF )

gdzie: θF, m – temperatura powierzchni posadzki [oC].

Wyniki obliczeń wskaźnika PDF w za- leżności od temperatury powierzchni posadzki odnoszą się do przypadku pod- łogi ogrzewanej (wykres 1). Najniższą Wykres 1. Charakter zmiany wskaźnika komfortu cieplnego PDF uzależniony od temperatury powierzch- wartość przyjmuje wskaźnik dyskomfor- ni posadzki zestawiony z poziomami dopuszczalnymi dla różnych kategorii pomieszczeń tu, czyli najkorzystniejsze warunki uzyskuje i maksymalnymi wartościami temperatury powierzchniowej według normy [2] się, kiedy temperatura powierzchniowa posadzki jest bliska 23,5o C. Korzystne warunki temperaturowe związane z odczuciami cieplnymi jest w stanie zapewnić podłoga ogrzewana, z temperaturą powierzchnio- wą dochodzącą do 28oC, w przypadku pomieszczeń kategorii A i B, oraz nieco ponad 30oC, w przypadku pomieszczenia kategorii C. Takie parametry zapewnią oczywiście podłogi tylko w sytuacji działania systemu grzewczego. W okresie kiedy system grzewczy nie będzie działał, np. w okresie letnim, wskaźnik dyskomfortu może przyjąć inne wartości. Dyskomfort lokalny wyrażony jest również wskaźnikiem PDV, który wyraża skalę odczuć cieplnych związanych z różnicą temperatury powietrza w pionie na poziomie głowy i kostek nóg człowieka, znajdu- jącego się w pozycji siedzącej. Parametr Wykres 2. Charakter zmiany wskaźnika komfortu cieplnego PD uzależniony od różnicy temperatury po- określany jest za pomocą wzoru: V wietrza na poziomie głowy i kostek nóg człowieka, zestawionej z poziomami dopuszczalnymi dla różnych kategorii pomieszczeń, z zaznaczonymi maksymalnymi dopuszczalnymi wartoś- ciami różnicy temperatury według normy [2]

34 Inżynier budownictwa technologie REKLAMA

gdzie: Δtv – różnica temperatury o grubości 7–9 cm. Natomiast powietrza w pionie między głową na podstawie wymagań warun- a kostkami nóg człowieka [K]. ków technicznych [1] grubość Zestawienie wyników obliczeń takiej warstwy powinna docho- wskaźnika PDV z dopuszczalnymi dzić do 14 cm w stropie nad poziomami tego wskaźnika dla róż- pomieszczeniem ogrzewanym, nych kategorii odczuć cieplnych 21 cm w stropie nad przejazdem przedstawiono na wykresie 2. w przypadku materiału izolacyjne- Wynika z niego, że aby spełnione go o przewodności cieplnej 0,040 było kryterium PDV dla pomieszczeń W/(m K) i odpowiednio 9 i 13 cm, kategorii A, różnica temperatury gdy zastosowano by materiał powietrza w pionie między gło- o przewodności 0,025 W/(m K). wą a kostkami nóg człowieka nie 4. Pomieszczenia zaliczane do powinna przekroczyć wartości ok. kategorii A i B powinny się 2,7 K, dla kategorii B – 3,3 K, a dla charakteryzować temperaturą kategorii C – 4,2 K. Z charakterystyki powierzchni posadzki w zakresie o linii wskaźnika dyskomfortu PDV od 20 do 28 C, a w przypadku wynika, że wraz ze wzrostem różni- kategorii C – do 30oC. cy temperatury między poziomem Najkorzystniejsze warunki głowy i nóg człowieka pogarszają uzyskuje się przy temperatu- się odczucia cieplne. Przy różnicy rze powierzchniowej posadzki sięgającej 5–6 K wartość wskaźnika bliskiej 23,5oC. wzrasta do 20–35%. Zauważalna 5. W przypadku kryterium PDV dla jest w tym przypadku pewna analo- pomieszczeń kategorii A różnica gia z wcześniej przedstawioną cha- temperatury powietrza w pionie rakterystyką, wskazująca na to, że między głową a kostkami nóg nie można przesadzać z wysokością człowieka nie może przekroczyć temperatury powierzchni posadzki. wartości ok. 2,7 K, dla kategorii Jeżeli w pomieszczeniu na poziomie B – 3,3 K, a dla kategorii C – 4,2 K. głowy mamy temperaturę 25oC, to na poziomie kostek u nóg człowieka Literatura dobrze byłoby, aby nie przekraczała 1. Obwieszczenie Ministra Infrastruk- ona poziomu 28oC. tury i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia Wnioski jednolitego tekstu rozporządzenia 1. W przypadku konstrukcji podłogi Ministra Infrastruktury w sprawie ogrzewanej wymaganą na pod- warunków technicznych, jakim stawie przepisów [1] izolacyjność powinny odpowiadać budynki i ich

cieplną (wsp. UC) należy uzyskać usytuowanie (Dz.U. z 7 czerwca dla części przegrody znajdującej 2019 r. poz. 1065). pod warstwą grzewczą. 2. PN-EN 1264-4:2009 Instalacje wodne 2. Zauważalna jest istotna różnica grzewcze i chłodzące płaszczyznowe w wymaganiach dotyczących – Część 4: Instalowanie. izolacyjności cieplnej warstw pod 3. PN-EN ISO 11855-5:2015-10 Projek- warstwą grzewczą w podłogach towanie środowiska w budynku – Pro- ogrzewanych według normy jektowanie, wymiarowanie, instalacja i w przypadku przyjęcia wymagań oraz regulacja wbudowanych syste- warunków technicznych [1]. Róż- mów ogrzewania i chłodzenia przez nica ta dla niektórych konstrukcji promieniowanie – Część 5: Instalacja. dochodzi do 160% i dojdzie do 4. PN-EN ISO 7730:2006 Ergonomia. 215%, kiedy zaczną obowiązywać Środowisko termiczne umiarkowane. przepisy warunków budowlanych Analityczne wyznaczanie i interpre- w 2021 r. tacja komfortu termicznego z zasto- 3. Według wymagań normowych sowaniem wskaźników PMV i PPD w różnych rodzajach przegród oraz kryteriów lokalnego komfortu wystarczy zastosować warstwy termicznego. ◄ izolacyjne pod warstwą grzewczą

luty 2020 [180] 35 technologie Stara szkoła, nowa akustyka – sposoby rozwiązania problemów

z akustyką Rafał Zaremba

Po zaadaptowaniu akustycznym wnętrza szkoły 25% uczniów stwierdza, że lepiej słyszy nauczyciela.

egatywne skutki wpływu hałasu na człowieka związane są nie tyl- Jednym z najważniejszych czynników w szkole są umiejętności poznawcze dzieci Nko z objawami fizycznymi, ale tak- w sposób decydujący wpływające na efekty edukacji. W związku z tym bardzo ważne że psychicznymi. Coraz więcej obiektów jest stworzenie optymalnych warunków sprzyjających nauce. Złe warunki akustyczne wpływają w sposób negatywny na wspomniane umiejętności poznawcze [2]. W kla- uwzględnia aspekty związane z akustyką. sach, w których występuje hałas, dzieci osiągają gorsze wyniki, wykonując zadania Kontynuując temat akustyki w szkołach, związane z czytaniem, skupieniem czy zapamiętywaniem. Co ciekawe, porównując skupimy się na skutkach oddziaływania sale lekcyjne o długim i krótkim czasie pogłosu, dzieci korzystające z tych pierwszych hałasu oraz sposobach chronienia się sal wypadają gorzej w zakresie umiejętności czytania i rozumienia słów. Jest to bez- przed nim. pośredni efekt zniekształcenia dźwięku spowodowanego wielokrotnymi odbiciami W artykule „Stara szkoła, nowa akustyka od twardych przegród. Zauważono też, że dzieci z klas o długich czasach pogło- su są bardziej zestresowane [2]. Jednym z ważniejszych czynników w edukacji jest – problem akustyki w szkołach” w „IB” także relacja między nauczycielem a uczniem. W klasach o długim czasie pogłosu nr 1/2020 zostały przedstawione dane częściej, według uczniów, nauczyciele proszą o ciszę, a ponadto dzieci częściej się dotyczące poziomów dźwięku wystę- skarżą na takie zachowanie nauczycieli, jak np. upominanie, brak cierpliwości, nawet pujących w czasie pracy szkoły w kla- nieprzyjazne nastawienie [2]. sach, salach gimnastycznych czy na korytarzach. Podkreślono, że zagrożenie związane z hałasem w szkołach jest bardzo duże, a zmierzone poziomy dźwięku mogą ku, czyli skutkami „fizjologicznymi”. progu słyszenia (uszkodzenia słuchu). wynosić nawet ponad 80 dBA, co jest porów- Wśród dzieci i nauczycieli zaobserwo- W ramach przypomnienia przytoczę, nywalne do hałasu przy wielopasmowych wano czasowe przesunięcia progu że takie poziomy można zarejestrować drogach szybkiego ruchu. Zwrócono uwagę słyszenia spowodowane dużym hasa- na korytarzach szkolnych i salach gim- na przekroczenia w zakresie dopuszczal- łem w środowisku szkolnym. Należy nastycznych. nych wartości czasu pogłosu w salach podkreślić, że przy poziomie równoważ- Hałas oraz złe warunki pogłosowe lekcyjnych, co w sposób bezpośredni nego poziomu dźwięku LAeqt≥ 80–85 dB w salach lekcyjnych powodują pogor- wpływa na poziom dźwięku w pomiesz- może dojść do stałego przesunięcia szenia w komunikacji słownej. Należy czeniu oraz zrozumiałość mowy, co jest szczególnie istotne ze względu na sposób użytkowania tych pomieszczeń. Znając dane dotyczące hałasu, należy sprawdzić, jaki wpływ ma on na dzieci/ uczniów i nauczycieli.

Wpływ hałasu na uczniów Badania wskazują jednoznacznie na negatywny wpływ hałasu w szkole na dzieci. W Polsce przeprowadzono w tym zakresie wiele badań to potwierdzających i wskazujących na zły stan akustyczny obiektów edukacyjnych, szczególnie tych starych. Przyjrzymy się bezpośredniemu efektowi © Aaron Amat – stock.adobe.com związanemu z dużymi poziomami dźwię-

36 Inżynier budownictwa technologie REKLAMA zaznaczyć, że negatywny wpływ można Sposoby rozwiązania zaobserwować na każdej ścieżce ko- problemów pogłosowych munikacyjnej, czyli nauczyciel – uczeń, Biorąc pod uwagę negatywny wpływ uczeń – nauczyciel, a także uczeń złych warunków akustycznych (dłu- – uczeń [1]. gi czas pogłosu, mała zrozumiałość mowy, wysoki poziom tła akustyczne- Wpływ hałasu na nauczycieli go) wewnątrz pomieszczeń na dzieci Problemy związane z hałasem nie omi- i nauczycieli, niezbędne wydaje się jają nauczycieli. Jest to ich środowisko odpowiednie zabezpieczenie pomiesz- pracy, w którym mogą spędzić kolejne czeń w szkołach. Do tego również lata, więc temat jest dla nich szcze- obliguje Prawo budowlane. Głównym gólnie ważny. Wyniki badań wśród i najpopularniejszym sposobem zmniejsze- nauczycieli wskazują, że hałas jest nia czasu pogłosu w pomieszczeniu, i tym najbardziej uciążliwym czynnikiem wy- samym poziomu dźwięku, jest wprowadze- stępującym w ich pracy [3]. Wskazania nie dodatkowej chłonności akustycznej. te są podobne, niezależnie czy pytanie Umieszczenie na przegrodach materia- dotyczy szkoły podstawowej czy łów pochłaniających dźwięk sprawia, że liceum. Najbardziej irytującym hałasem ewentualnie odbita od takiego materiału fala według nauczycieli jest ten wystę- akustyczna ma mniejszą energię niż odbicie pujący podczas prowadzenia zajęć od twardego i masywnego materiału. wychowania fizycznego na korytarzach W efekcie redukcji energii odbić zmniej- [4]. Mniej uciążliwy, ale również wska- sza się czas pogłosu i poziom dźwięku zywany jest hałas przenikający do sali w pomieszczeniu. Skuteczność pochła- z korytarzy oraz pochodzący z sąsied- niania zależy między innymi od doboru nich sal lekcyjnych. Należy podkreślić, materiału oraz sposobu montażu. że większość nauczycieli uznaje hałas Najpopularniejszym rozwiązaniem jest w szkole, szczególnie w szkołach stosowanie podwieszanych sufitów aku- podstawowych, jako bardzo głośny stycznych, które mogą się charakteryzować [3]. W szkole najważniejsze są efekty bardzo dobrymi parametrami. Najczęściej nauczania, a te w hałasie mogą być wykonuje się je z paneli ze sprasowanej niższe. Potwierdzają to opinie nauczy- wełny mineralnej i takie rozwiązania, cieli, którzy twierdzą, że hałas w kla- przy doborze odpowiedniej grubości sach utrudnia im proces nauczania, oraz wysokości konstrukcji (odległości co w sposób bezpośredni odbija się od stropu), mogą się charakteryzować na dzieciach [4]. wartościami współczynnika pochłania- Nauczyciele pracujący w szkołach, nia dźwięku powyżej 0,9 w szerokim w których nie zadbano o odpowied- zakresie częstotliwości. W uproszcze- nie warunki akustyczne, częściej niu oznacza to, że 90% padającej na negatywnie oceniają warunki ich nie energii akustycznej zostaje po- środowiska pracy oraz stan swojego chłonięte. Równie dobre efekty można zdrowia [2]. uzyskać, stosując sufity perforowane

Problem hałasu przynosi również negatywne skutki w kontekście zdrowia nauczycieli. Badania wskazują wprost proporcjonalną zależność między czasem pogłosu a poziomem tła akustycznego [5]. Im dłuższy jest czas pogłosu, tym większy jest hałas tła w pomieszczeniu. Zauważono ponadto zależność między poziomem dźwięku wywołanym przez głos nauczyciela a poziomem tła akustycznego. W efekcie im większy jest poziom tła akustycznego w pomieszczeniu, tym głośniej mówi nauczyciel [5]. Jest to tak zwany efekt Lombarda – niezamierzona tendencja mówiącego do coraz głośniejszego mówienia w głośnym środowisku. To wszystko ma negatywny wpływ na zdrowie nauczyciela. Podniesiony głos nauczycieli powoduje choroby związane z narządem mowy, co jest najczęstszym przypadkiem chorób zawodowych nauczycieli [6]. Nauczyciele z głośnych szkół dużo częściej zgłaszają problemy ze zmęczeniem, bó- lami głowy, poczuciem dyskomfortu i rozdrażnieniem [3], [4], [2]. Bardzo negatywnie na edukację wpływa również to, że w efekcie narażenia na hałas nauczyciele są rozdrażnieni, zirytowani i mają mniej cierpliwości [3], [2]. Odbija się to na uczniach.

luty 2020 [180] 37 technologie

lub wykonane z wełny drzewnej. Jednak stosowanie kombinacji sufitu dźwiękochłon- pozwolą osiągnąć wymagane wartości. w takich przypadkach niezwykle istotny nego oraz naściennych paneli akustycznych. Nie ma jednej uniwersalnej metody. jest odpowiedni dobór perforacji, mate- W takich przypadkach można osiągnąć Ciekawym przykładem walki z hałasem riału za płytą, jego grubości oraz całkowi- skrócenie czasu pogłosu nawet o 80% w pomieszczeniach jest stosowanie tej wysokości konstrukcji ustroju. [9], [7], [8]. Szczególnie skuteczne jest wizualnych wskaźników hałasu. Bada- W wielu przypadkach nie ma możliwo- stosowanie paneli w pobliżu naroży ścian nia wskazują, że umieszczenie w klasie ści stosowania pełnej zabudowy sufitów. i sufitu [9]. W wyniku takiego rozmiesz- urządzenia, które w sposób wizualny W takim razie rozwiązaniem jest stosowanie czenia okładzin istnieje możliwość informuje o tym, czy hałas jest zbyt duży, podwieszanych „wysp” akustycznych oraz spełnienia wymagań normy przy niewiel- może obniżyć poziom dźwięku o 2–3 dB paneli naściennych. Te pierwsze mogą kim użyciu materiałów akustycznych. [12]. Należy jednak podkreślić, że nie również się charakteryzować bardzo Subiektywnie rzecz biorąc, minusem jest wpływa to na warunki pogłosowe w po- dobrymi parametrami w szerokim paśmie efekt wizualny. Można zaobserwować mieszczeniu a w efekcie nie zauważa się częstotliwości, a ich skuteczność zależy także bardzo dobre wyniki przy stosowa- pozytywnego wpływu np. na transmisję od wielkości, materiału, z jakiego zostały niu paneli dźwiękochłonnych na tylnej mowy, która zależy głównie od warunków wykonane, oraz odległości od stropu. ścianie klas [7]. Wówczas redukowane akustycznych sali. W efekcie rozwiązanie Panele naścienne mogą być wykonane są odbicia powstające najczęściej wzdłuż to nie przynosi korzyści w zakresie zrozu- podobnie jak sufity podwieszane, jednak najdłuższej ściany w sali i tym samym miałości mowy. ze względów praktycznych nie stosuje generujące długi czas pogłosu. Jest to się dużej wysokości konstrukcyjnej. również szczególnie istotne w przypadku Efekty zastosowania adaptacji W tym przypadku również stosować korytarzy, które są długimi pomiesz- Wiele badań potwierdza pozytywny można płyty na bazie wełny mineralnej czeniami, i dlatego sam sufit dźwięko- wpływ stosowania materiałów dźwięko- lub paneli perforowanych. Co ciekawe, chłonny może się okazać rozwiązaniem chłonnych w klasach szkolnych zarówno część producentów oferuje rozwiązania niewystarczającym. w ocenach obiektywnych, jak i subiek- odporne na uderzenia nawet w klasie W artykule w „IB” nr 1/2020 zostały tywnych. W wyniku adaptacji akustycznej 1A. Jest to szczególnie istotne w takich przywołane badania pokazujące, jaki czas pogłosu może się zmniejszyć nawet pomieszczeniach, jak sala gimnastyczna wpływ na warunki pogłosowe w po- o 80%. Można obniżyć czas pogłosu czy komunikacja ogólna. mieszczeniu ma wykładzina dywanowa. nawet w zakresie małych częstotliwości Pozytywne efekty stosowania sufitów Zastosowanie wykładziny lub dywanu i doprowadzić do spełnienia norm. Przy- akustycznych oraz paneli naściennych o dużej powierzchni (w skali powierzchni kładem takiego rozwiązania jest Szkoła potwierdza wiele badań. Po zastoso- pomieszczenia) może zmniejszyć czas Podstawowa nr 340 w Warszawie, która waniu sufitów dźwiękochłonnych na pogłosu w zakresie średnich i dużych w 2018 r. przeszła modernizację aku- pełnej powierzchni stropu czas pogłosu częstotliwości nawet do 25% [10]. Nie- styczną [9]. Odpowiednia analiza i dobór w szerokim zakresie częstotliwości może stety, nie zauważono poprawy w zakresie materiałów na etapie projektu pozwoliły zmniejszyć się o ponad 50% [7], [8], co małych częstotliwości, co jest spowo- dostosować istniejące sale do wymagań w wielu przypadkach pozwala spełnić dowane niewielką grubością materiału. „nowej” normy. Klasy, które charaktery- wymagania normy. Należy tu podkre- Co ciekawe, w wyniku zastosowania zowały się czasem pogłosu o wartości ślić, że niezwykle istotne jest dobranie wykładziny o bardzo dużej powierzchni prawie 2 s, po adaptacji akustycznej odpowiedniego materiału, jego grubości wartość parametru STI wzrosła o 0,05 uzyskały wartości mniejsze niż 0,6 s oraz konstrukcji, tak aby ustrój działał [10]. Podsumowując, stosowanie wykła- w zakresie pasm oktawowych o częstotli- skutecznie nawet w paśmie oktawowym dziny dywanowej przynosi efekty, jednak wościach środkowych 125–8000 Hz [9]. o częstotliwości środkowej 125 Hz, dla zbyt małe i w zbyt wąskim zakresie, aby był Pozytywne efekty można zaobserwować którego norma również stawia wyma- to jedyny materiał zapewniający spełnienie również w przypadku wskaźnika transmisji gania. Zakres ten jest najtrudniejszy wymagań normy. mowy. W skrajnych przypadkach wzrost do okiełznania. Badania pokazują, że Przy adaptowaniu akustycznym pomiesz- wartości tego parametru po adaptacji stosowanie grubszego materiału, np. czenia należy jednak być ostrożnym. akustycznej może wynosić nawet 50% 100 mm wełny mineralnej instalowanej Wprowadzenie zbyt dużej ilości materiałów [7, 8, 9], np. we wspomnianej wcześniej bezpośrednio do stropu, przynosi lepsze chłonących dźwięk może spowodować szkole zaobserwowano zmianę z warto- efekty w zakresie małych częstotliwości „przetłumienie” pomieszczenia. W efekcie ści 0,45 do 0,70, gdzie wartość wymaga- niż systemowe najpopularniejsze rozwią- w ostatnich rzędach ławek dźwięk może być na przez normę to ≥ 0,60. zania z płyt o grubości 15–20 mm w odle- zbyt cichy [7]. Dzięki stosowaniu materiałów dźwięko- głości bliskiej 200 mm od stropu [9]. Jest Konkretny dobór rozwiązań powinien chłonnych w pomieszczeniach zmniejsza to ważne, ponieważ biorąc pod uwagę wykonać akustyk, który przeprowadzi się także występujący w nich hałas. wymagania związane z minimalnymi odpowiednie analizy akustyczne i wskaże Badania pokazują, że po zastosowa- wysokościami pomieszczeń w szkołach lokalizacje, dobór oraz sposób montażu niu sufitów akustycznych i w efekcie (3 m), w wielu przypadkach rozwiązania ustrojów akustycznych, tak aby spełnić skróceniu czasu pogłosu w salach o mniejszej grubości mogą się okazać wymagania normy [11]. W wielu przypad- szkolnych poziom hałasu się zmniejsza jedynymi możliwymi do zastosowania. kach konieczne może się okazać mie- [5, 9, 13]. Dzieci zwracają uwagę, że po Zdecydowanie najlepsze efekty przynosi szanie różnych rozwiązań, które łącznie modernizacji akustycznej w klasach jest

38 Inżynier budownictwa technologie REKLAMA wyraźnie ciszej [9, 13]. W przypadku rządzania Ochroną Pracy w Katowicach najgłośniejszych przestrzeni, czyli nr 1/2016. sal gimnastycznych oraz korytarzy, 4. D. Augustyńska, A. Kaczmarska, redukcja może sięgać 7–8 dB [13], W. Mikulski, J. Radosz, Assessment of co w subiektywnym odczuciu jest teachers' exposure to noise in selected dużą zmianą. Potwierdzają to opinie primary schools, „Archives of Acoustics” nauczycieli [9]. nr 35 (4), 2010. Pozytywny wpływ można zauważyć 5. J. Radosz, Wpływ właściwości akustycz- także na wielu innych polach, co nych sal lekcyjnych na poziom ciśnienia dokumentują badania [13]. Ponad akustycznego mowy nauczycieli, „Medy- 25% uczniów stwierdza, że po cyna Pracy”, 63 (4), 2012. zaadaptowaniu akustycznym wnętrz 6. D. Augustyńska, J. Radosz, Hałas lepiej słyszy nauczyciela. W salach, w szkołach (2) – wpływ hałasu szkolne- w których wykonano modernizację go na uczniów i nauczycieli oraz jego akustyczną, dzieci osiągają lepsze wyniki profilaktyka, „Bezpieczeństwo Pracy” w zadaniach związanych z wykorzysta- nr 10/2009. niem pamięci krótkotrwałej. Ich opieku- 7. D. Wróblewska, K. Leo, Influence of nowie zauważają mniejsze zmęczenie acoustical adaptation on classroom's wśród dzieci oraz zmiany w zachowaniu acoustical enviroment, Acta Physica w czasie przerw, oczywiście na pozytyw- Polonica, 121, styczeń 2012. ne. Wpływ poprawy warunków akustycz- 8. W. Mikulski, Wpływ dźwiękochłonnych nych w szkole można dostrzec również sufitów podwieszanych na właściwości wśród nauczycieli [13]. Ponad 70% z nich akustyczne sal lekcyjnych, „Bezpieczeń- twierdzi, że ich warunki pracy się popra- stwo Pracy” nr 3/2014. wiły. Co niezwykle ważne, w efekcie 9. A.K. Kłosak, From measurements, thro- adaptacji akustycznej 40% nauczy- ugh computer modelling, design and cieli odczuwa mniejsze zmęczenie construction, back to measurements: po pracy. Na skutek zmniejszenia acoustical modernization of 800 pupils czasu pogłosu oraz hałasu w prze- primary school in Warsaw, Poland, strzeniach komunikacyjnych 60% 26th Internation Congress on Sound z nich zauważyło lepszą komunikację and Vibration, Montreal 2019. z uczniami. 10. W. Mikulski, J. Radosz, Acoustics Analizując informacje zawarte of Classrooms in Primary Schools w artykule, można łatwo zauważyć, – Results of the Reverberation Time jak bardzo negatywny wpływ na and the Speech Transmission Index uczniów i nauczycieli ma zły klimat Assessments in Selected Buildings, akustyczny w szkole. Na szczęście Archives of Acoustics 36, 4, 2011. istnieje wiele sposobów na poprawę 11. PN-B-02151-4:2015-06. Akustyka tych warunków. Bardzo ważna jest budowlana. Ochrona przed hałasem konsultacja z akustykiem, który dobierze w budynkach. Część 4: Wymagania odpowiednie materiały, ich lokalizacje dotyczące warunków pogłosowych i konstrukcje, a także sposób analizy i zrozumiałości mowy w pomieszcze- akustycznej w celu weryfikacji popraw- niach oraz wytyczne prowadzenia ności przyjętych rozwiązań. badań. 12. S.Di Blasio, G. Vanelli, L. Shtrepi, Bibliografia G.E. Puglisi, G. Calosso, G. Minelli, 1. A.M. Jaramillo, B.C. Olsen, P. Nelson, S. Murgia, A. Astolfi, Long-term moni- S. Bochat, M. Doing, Qualitative evalu- toring campaings in primary school: ation of a classroom redesing, Proce- the effects of noise monitoring system edings of the 23rd Internation Congress with lighting feedback on noise levels on Acoustics, Aachen 2019. generated by pupils in classrooms, 2. M. Klatte, J. Seidel, Effects of classroom Inter.noise 2019, Madrid 2019. acoustics on performance and well-be- 13. M. Jarosz, I. Polewczyk, Acoustic treat- ing in elementary school children: a field ment of school spaces and its impact study, Inter Noise, Lizbona 2010. on students and teachers. Users' self 3. S. Kolawa, D. Hadryś, Hałas jako -assessment, Proceedings of the 23rd czynnik środowiska pracy nauczyciela, International Congress on Acoustics, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Za- Aachen 2019. ◄

luty 2020 [180] 39 literatura fachowa

ASPEKTY UŻYTKOWANIA I ZARZĄDZANIA MOCĄ BIERNĄ W ENERGETYCE Sławomir Bielecki Wyd. 1, str. 196, oprawa miękka, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2019.

Autor omawia problematykę mocy biernej, w tym analizuje kwestie związane z użytkowaniem mocy biernej w świetle obec- nego prawodawstwa i kierunków kształtujących sektor energetyki. Wskazuje obszary wymagające uporządkowania i ujednolicenia oraz podaje propozycje metod szacowania efektów energetycznych wynikających z obciążeń mocą bierną.

INNOWACYJNE WĘZŁY KONSTRUKCJI STALOWYCH Jerzy Kazimierz Szlendak Wyd. 1, str. 230, oprawa twarda, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

Publikacja przedstawia m.in.: nowe techniki łączenia konstrukcji stalowych w przekryciach strukturalnych, zastosowanie węzłów rozbieralnych konstrukcji stalowych wykonanych z rur stalowych o znacznych średnicach i węzłów rozbieralnych konstrukcji stalowych, wykonanych przy użyciu lasera przemysłowego, z eliminacją spawania. Węzły te zawierają elementy wykonane wielkoformatowym drukiem 3D.

MUROWANE BUDOWLE OBRONNE W POLSCE X–XVII W. TOMY 1–2 Adam Wagner Wyd. 1, str. 2288, oprawa twarda, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2019.

Książka prezentuje informacje o ponad 2000 budowli murowanych występujących w zespołach obronnych od zarania dzie- jów państwowości polskiej. Zawiera rzuty obiektów, często jeszcze oficjalnie niepublikowane, liczne rekonstrukcje wykonane na podstawie badań. Ukazuje także przemiany funkcjonalno-przestrzenne tych budowli.

GRZYBY W BUDYNKACH. ZAGROŻENIA, OCHRONA, USUWANIE Beata Gutarowska, Małgorzata Piotrowska, Anna Koziróg Wyd. 1, str. 180, oprawa miękka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

Publikacja zawiera opisy metod badań stanu zanieczyszczenia powietrza i powierzchni w pomieszczeniach budowlanych, w których wystąpiły objawy rozwoju pleśni. Ukazuje także sposoby zabezpieczania przed pojawieniem się grzybów pleśnio- wych w pomieszczeniach oraz usuwania ich, jeśli się tam pojawią.

40 Inżynier budownictwa Taras na raz Plus S2 Hydro Klej wysokoodkształcalny C2TES2 z funkcją hydroizolacji artykuł sponsorowany

1 produkt, 2 funkcje, 3 technologie. Plus S2 Hydro to unikatowa cementowa zaprawa klejąca, która umożliwia wykonanie warstwy hydroizolacyjnej i klejenie okładziny.

en wyjątkowy produkt daje kom- sie: zatopienie profili, przyklejenie taśmy pletne rozwiązanie, doskonałe hydroizolacyjnej, utworzenie warstwy Tdla wszystkich prac glazurniczych hydroizolacyjnej i przyklejenie płytek. prowadzonych na zewnątrz. W związku Wszystkie te czynności w jednym cyklu z tym produkt musiał uzyskać pozytywne technologicznym, bez żadnych przerw wyniki badań w niezależnych jednostkach pomiędzy operacjami. Ponadto w recep- certyfikujących, potwierdzających jego turze kleju zastosowano technologię cechy jako hydroizolacji i kleju (zgodnie polimerową, technologię podwójnych z normami EN 12004:2007+A1:2012 włókien oraz technologię elastomero- oraz EN 14891:2012). Zgodnie z wyni- wych wypełniaczy z modyfikowanego kami analiz, został sklasyfikowany jako kauczuku. Dzięki wysokiej zawartości C2TES2, czyli klej wysokoodkształcalny, związków polimerowych, włókien i wypeł- o podwyższonych parametrach, ogra- niaczy, ma unikatowe właściwości, które niczonym spływie i wydłużonym czasie czynią go produktem o najwyższych otwartym. Testy potwierdziły również jego parametrach technicznych i eksplo- szczelność przy ciśnieniu minimum atacyjnych, gwarantującym trwałość 15 m słupa wody, co umożliwia wykonana lata. ATLAS PLUS S2 HYDRO nie hydroizolacji typu ciężkiego – odporna doskonale sprawdzi się na podłożach na działanie wody pod ciśnieniem. narażonych na drgania, np. wywołane Wyjątkowość produktu Plus S2 Hydro pracą maszyn. Produkt ma wysoką od- polega na możliwości stosowania kształcalność kleju klasy S2 i odporność w trzech wariantach: na szok termiczny, dlatego zaleca się ► jako klej do płytek, jego użycie w miejscach szczególnie na- ► jednocześnie jako klej i hydroizolacja rażonych na niekorzystne oddziaływania w jednym cyklu technologicznym, na podłoże, tj. ciągach technologicznych ► jako hydroizolacja. przeznaczonych do mycia i dezynfekcji Główne parametry Plus S2 Hydro: Dzięki temu ułatwia pracę na budowie zrzutami gorącej pary. ► grubość warstwy – montaż płytek: oraz skraca jej czas. Aby to zobrazować, 2–10 mm, porównajmy czas oraz ilość czynności To, co wyróżnia Plus S2 Hydro, to przede ► grubość warstwy – hydroizolacja podczas robót na tarasach i balkonach. wszystkim: + montaż płytek: 3–10 mm, Rozwiązanie tradycje to wykonanie ► 2 w 1 – klej klasy S2 i hydroizolacja; ► temperatura stosowania: od 5 do 25°C, hydroizolacji, a następnie przyklejenie ► aplikacja w jednym cyklu technolo- ► czas gotowości do pracy: ok. 2 h, okładziny. Co istotne, do zadania musimy gicznym; ► spoinowanie: po 24 h. ◄ stanąć minimum 3 razy – zrobić warstwę ► na najtrudniejsze podłoża, m.in.: sczepną, hydroizolację, przykleić płytki, metal, OSB, stare płytki, ogrzewanie co dla 10 m2 tarasu daje 30 m2 aplikacji. podłogowe, hydroizolacje; ATLAS PLUS S2 HYDRO to produkt ► użycie pod płytki ceramiczne, gres, kompletny, który pozwoli na wykonanie spieki grafitowe, okładziny „slim”, ka- hydroizolacji i montaż płytek w jednym mień naturalny, płyty kompozytowe; cyklu technologicznym. Na tarasie o po- ► zastosowanie: taras, balkon, elewacja, wierzchni 10 m² można to zrealizować łazienka, odpływy liniowe, kuchnia; Atlas Sp. z o.o. w 1 godzinę. ATLAS PLUS S2 HYDRO ► mostkowanie rys – 0,8 mm; ul. Kilińskiego 2 umożliwia wykonanie wszystkich prac ► możliwość montażu profili tarasowych 91-421 Łódź związanych z układaniem płytek na tara- oraz taśm uszczelniających. www.atlas.com.pl

luty 2020 [180] 41 krzyżówka Łamigłówka inżyniera budownictwa

Trzy pierwsze osoby, które prześlą prawidłowe rozwiązanie, otrzymają gadżety. Rozwiązania prosimy przesyłać (razem z imieniem i nazwiskiem oraz adresem, na który wyślemy nagrodę) na e-mail: [email protected] lub na adres wydawnictwa. Laureatami krzyżówki z nr. 1/20 „IB” są: Bolesław Gurgul, Alicja Muszer, Karolina Osińska. Gratulujemy!

Poziomo: 28) wykonawczyni piosenki „Koncert jesienny 6) powierzchnia przedmiotu lub obiektu prze- 1) spawanie konstrukcji polegające na na dwa świerszcze” znaczonego do malowania łączeniu montowanych elementów w kilku 29) zimowy pojazd na płozach 7) uprawiane przez rolnika miejscach za pomocą spoin sczepnych 30) poświata otaczająca przewody lub przy- 8) czworokąt o równych bokach 10) korytarz prowadzący np. pod konstrukcję rządy elektryczne wysokiego napięcia lub 9) środek służący do impregnacji, czyli na- budowlaną w celu zniszczenia jej lub ostrza metalowe dostania się do niej sycania materiałów, wyrobów i konstrukcji 32) sztuczka magika budowlanych preparatami 13) fizyk niemiecki, sformułował podstawowe prawo obwodów elektrycznych 33) drobne kamienie do wyrobu betonu 11) oprawca 14) łupina, plewa 36) łyk 12) ptak z pięknym ogonem 15) kruszywo z rozdrobnionych kamieni 38) motyw dekoracyjny w architekturze 17) przewozi ludzi i pojazdy przez rzeki i kanały 16) sygnał ostrzegający przed niebezpie- 39) składnik powietrza czeństwem; w obiektach budowlanych 40) rzeka w północnych Włoszech, przepływa 18) barometry sprężynowe najczęściej są stosowane instalacje sygna- przez Weronę 20) pierwsza maszyna na placu budowy lizujące pożar lub włamanie 41) transakcja polegająca za zawarciu dwóch 21) srebrzyste zabarwienie włosów 17) belka podłużna w konstrukcji nośnej powiązanych ze sobą jednoczesnych 22) oznaczanie składu chemicznego sub- dachu łącząca wiązary i podtrzymująca transakcji: kupna z dostawą bieżącą stancji krokwie pośrednie i sprzedaży z dostawą terminową 23) wyrób hutniczy do wykonania siatki meta- 19) świder 42) pas płótna żaglowego lowej 21) łaźnia fińska 43) wiązanie drewniane albo stalowe wzmac- 27) dźwig na wózku suwnicowym niające budowlę, inaczej kotew 23) bezzałogowy statek powietrzny, jest piloto- 31) rów przystosowany na wojnie do obrony wany zdalnie lub wykonuje lot autonomicznie Pionowo: 34) wrzątek 24) konstrukcja z pionowym kanałem 1) zwieńczenie wieży lub wieżyczki na dachu 35) rysunek wykonany rylcem w twardym do odprowadzania spalin z paleniska budowli do atmosfery materiale 2) rów obronny wokół zamku 25) pochyła krawędź dwóch przyległych 36) … przeciwwiatrowy ma zastosowanie połaci dachu 3) … powłok lakierowych to usuwanie znisz- w okuciach do skrzydeł okiennych, czonego pokrycia płomieniem 26) budowla, której podstawa jest znacznie 37) w silniku: ruch tłoka w cylindrze w górę mniejsza od wysokości, np. … Eiffla 4) bezbarwny i bezwonny gaz szlachetny lub w dół w Paryżu 5) bardzo twardy metal szlachetny

PARTNEREM KRZYżóWKI JEST H+H POLSKA SP. Z O.O. Litery w polach z dodatkową numeracją (w prawej dolnej części) uszeregowane w kolejności utworzą rozwiązanie krzyżówki.

42Regulamin konkursów dostępny na www.inzynierbudownictwa.pl/konkursy.Inżynier budownictwa technologie Hydroizolacja fundamentów budynku posadowionego na skarpie Cz. I – Posadowienie na ławach schodkowych mgr inż. Maciej Rokiel rysunki autora Często się spotyka niewłaściwe zaizolowanie ław schodkowych. Na izolację poziomą na tych ławach zaleca się stosować materiały bezspoinowe.

STRESZCZENIE ABSTRACT Izolacja fundamentów budynku posadowionego na skarpie Insulating the foundations of a building set on a slope (step- (ławy schodkowe lub budynek „wkopany” w skarpę) wymaga ped strip foundations or a building "dug" in the slope) requires starannego zaprojektowania układu powłok wodochronnych careful design of waterproofing membranes (particularly the (przede wszystkim dobór odpowiedniego materiału hydroizola- selection of appropriate waterproofing material) as well as high cyjnego) jak i wysokiej kultury wykonawczej. Tekst omawia naj- performance culture. The text discusses the most important ważniejsze problemy związane z uszczelnieniem fundamentów problems related to sealing the foundations of such a buil- takiego budynku wykonanych zarówno w postaci ław schodko- ding constructed in the form of both stepped strip foundations wych jak i w postaci poziomej płyty lub ław oraz podaje przykła- and horizontal slabs or footings. It also provides examples dowe detale tzw. trudnych i krytycznych miejsc. of details, the so-called difficult and critical sections.

eren ze spadkiem (skarpa) zawsze Ławy schodkowe to szczególny rodzaj Powszechnie izolacje fundamentów stanowi dla projektanta dodatkowy ławy fundamentowej, w sposób usko- budynku dzielimy na: izolację poziomą Tproblem. Nie chodzi tylko o kwestie kowy łączącej ze sobą część niepod- ław fundamentowych (lub płyty funda- konstrukcyjne (stateczność). Podstawą piwniczoną z podpiwniczoną lub części mentowej), izolację pionową oraz izolację bezproblemowej, długoletniej eksploata- o różnych poziomach posadowienia. poziomą posadzki. O ile umiejscowienie cji budynków i budowli jest odpowied- Nie mogą one być wykonywane dowol- i wykonanie izolacji fundamentów w budynku nie rozwiązanie konstrukcyjne części nie, istotny jest zarówno kąt nachylenia, podpiwniczonym nie stanowi zwykle większe- zagłębionych w gruncie. Doświadczenie wysokość pojedynczego uskoku, jak go problemu, o tyle dla budynku niepodpiw- pokazuje bowiem, że znaczącą liczbę i długość poziomych odcinków. Osob- niczonego lub częściowo podpiwniczonego problemów związanych z eksploatacją ną sprawą jest odpowiednie zaizolo- niekoniecznie. stanowią te powodowane przez wilgoć. wanie takich ław. Ze względu na ich Proszę popatrzeć na rys. 2. Pokazuje on Można wyróżnić dwa podstawowe specyficzny kształt popełnia się przy powszechnie stosowany, lecz jakże błędny przypadki związane z tego typu sytuacją. tym dużo błędów. Drugim czynnikiem sposób „wykonstruowania” i niestety wy- Pierwszy – gdy budynek jest „wkopany” sprzyjającym popełnieniu błędu jest konania hydroizolacji niepodpiwniczonego w skarpę, czyli jego poziom posadowie- częściowe podpiwniczenie budynku budynku. Trudno powiedzieć, co jest przy- nia jest stały, oraz drugi – gdy zaprojekto- lub paradoksalnie brak podpiwniczenia czyną takiej radosnej twórczości projektan- wano ławy schodkowe (rys. 1). budynku. tów i wykonawców, a tak błędne przykłady sposobów uszczelnień znaleźć można niestety także w nowych publikacjach. Warto zadać sobie w tym miejscu dwa pytania – pierwsze: co się dzieje w gruncie na wysokości np. 20 cm pod poziomem otaczającego terenu, i drugie: jakie tego skutki będą dla ścian fundamentowych – nawet gdy są one od zewnątrz zaizolowane. Znane jest zjawisko kapilarnego podciągania wilgoci, prowadzące, przy braku odpowiednich izolacji poziomych, do zniszczeń i destrukcji murów nad po- Rys. 1. Typowy układ ław schodkowych ziomem terenu. Skoro wilgoć (pochodząca

luty 2020 [180] 43 technologie

4 7

6 2

4 1

3 5 5

1 4

2 6 Rys. 3. Poprawny sposób zaizolowania ścian fundamentowych budynku Rys. 2. Błędny sposób wykonania hydroizolacji budynku niepodpiwni- niepodpiwniczonego: 1– płyta podłogi na gruncie, 2 – ława fun- czonego: 1 – ściana fundamentowa, 2 – płyta podłogi na gruncie, damentowa, 3 – ściana fundamentowa, 4 – izolacja pozioma na 3 – ściana parteru, 4 – izolacja wodochronna, 5 – grunt, 6 – wilgoć ławach fundamentowych, 5 – izolacja pionowa ścian fundamento- podciągana kapilarnie wych, 6 – izolacja strefy cokołowej, 7 – izolacja podłogi na gruncie

z gruntu) podciągana kapilarnie pojawia A izolacja pionowa musi być szczelnie miejsca są newralgicznymi punktami. się nad poziomem terenu, to zjawisko to połączona z izolacją poziomą na ławach, Nie jest sztuką uszczelnić płaską powierzchnię występuje także w samym gruncie. Ozna- które także są schodkowe. Poza tym, (ścianę, posadzkę), sztuką jest natomiast po- cza to, że grunt znajdujący się w prze- że wymaga to bardzo dużej staranności prawnie uszczelnić dylatację czy styk ławy strzeni ograniczonej z boku fundamentami wykonawcy, co powoduje dodatkowe ze ścianą, i to przy schodkowym układzie. budynku, a z góry posadzką jest cały koszty. W przypadku budynków częścio- Zacznijmy od izolacji poziomej na czas narażony na podciąganie kapilar- wo podpiwniczonych największy problem ławach. W przypadku typowych ław naj- ne, a w związku z tym zawilgocony. Tym stanowi prawidłowa izolacja ściany pomiędzy częściej stosowanym materiałem są papy bardziej że wbrew utartemu mniemaniu piasek częścią niepodpiwniczoną a podpiwniczoną. polimerowo-bitumiczne (termozgrzewal- nie tworzy warstwy przerywającej podciąganie Wynika to niestety z dwóch powodów: ne) lub papy na lepiku. W tym przypad- kapilarne. A jakże często do zasypywania braku odpowiedniego uszczegółowienia ku jednak nie można ich zastosować, wykopów używa się gruntu z wcześ- projektu i świadomości, że izolacja ta a powodem są właśnie schodki ławy. Pap niejszych wykopów. Mamy więc tu do musi być wykonana. nie wolno zaginać pod kątem prostym. czynienia ze stałym zawilgoceniem gruntu Bardzo istotne jest prawidłowe dobranie Narożnik zewnętrzny musi być zfazowa- oraz ściany fundamentowej, która bardzo materiałów do wykonania powłok wodochron- ny lub wyoblony, w wewnętrznym należy często nie jest odpowiednio ocieplona, nych. Do dyspozycji mamy bitumiczne wykonać klin (lub fasetę). bo przecież znajduje się w gruncie, więc materiały rolowe (papy, membrany samo- Drugim materiałem chętnie stosowanym po co. Dalsze konsekwencje są łatwe do przylepne), rolowe materiały z tworzyw na izolację na ławach jest folia z tworzywa przewidzenia. Rezultatem jest zamarzanie sztucznych i kauczuku (folie, membrany) sztucznego. Abstrahując od ław schodko- w zimie wilgotnej ściany fundamentowej. oraz całą gamę materiałów bezspoino- wych, tego typu materiał w zdecydowanej I nie tylko. Przy niekorzystnym wzajemnym wych (roztwory i emulsje bitumiczne, większości przypadków jest niewłaściwie ułożeniu posadzki względem ścian funda- lepiki, szlamy, masy polimerowo-bitu- stosowany. Przede wszystkim sam obiekt mentowych i ścian przyziemia może dojść miczne oraz hybrydowe). musi być zaprojektowany w sposób umoż- do mrozowej destrukcji płyty posadzki Jak więc w tym przypadku dobierać ma- liwiający wykonanie powłoki wodochron- ułożonej na gruncie. teriały na hydroizolację? Popatrzmy zatem nej. W analizowanym przypadku możliwe Izolacja pionowa powinna być zatem uło- na przykładowe detale. Dlaczego one są byłoby jedynie zastosowanie folii klejonych żona z obu stron pionowej ściany funda- takie ważne? Aby izolacja była skutecz- do podłoża – zaprojektowanie i wykonanie mentowej części niepodpiwniczonej (rys. na, musi stanowić ciągły, szczelny układ izolacji z podziałem na sekcje może być 3). Proszę zwrócić uwagę, że ściana ta oddzielający całkowicie budynek od wody technicznie bardzo trudne do zrealizowa- ma skokowo zmieniającą się wysokość. i wilgoci. Te tak zwane trudne i krytyczne nia (jeżeli wręcz niewykonalne).

44 Inżynier budownictwa technologie

Reasumując, na izolację poziomą (na ławach) zaleca się stosować materiały bezspoinowe. Ze względu na odporność mechaniczną nie można zastosować materiałów bitumicznych (masy KMB, roztwory/ emulsje asfaltowe, lepiki, te ostatnie także są wrażliwe na przejścia przez zero), pozostają zatem albo szlamy, albo masy hybrydowe. Zastosowanie materiałów mineralnych ma jeszcze jedną zaletę. Szlam czy masa hybrydowa jest kompatybilna zarówno z izolacjami mineralnymi, jak i bitumicznymi. Grubość warstwy szlamu powinna wynosić min. 2 mm, w przypadku masy hybrydowej zalecane jest zwiększenie grubości do min. 3 mm (po wyschnięciu). Podłoże należy przygotować zgodnie z zaleceniami producenta. W pierwszym etapie w narożniki wklęsłe i wypukłe „stopni” ławy wkleja się taśmy uszczelniające (rys. 4). Następnie uszczelnia się powierzchnie poziome i stopnie ławy. Gotowy do użytku szlam lub masę hybrydową należy nakładać warstwą o równomiernej grubości. Tego typu materiały nakłada się pędzlem, szczotką lub pacą (zależnie od wytycznych pro- Rys. 5. Sposób uszczelnienia ław i ścian fundamentowych – prze- krój pionowy przez ławę schodkową i ścianę fundamentową: ducenta). Istotne jest tylko, żeby pierwszą warstwę starannie 1 – podsypka z ubitego piasku, 2 – żwir płukany, 3 – warstwa wetrzeć (zazwyczaj twardą szczotką) w przygotowane podłoże. ochronna/rozdzielająca z membrany kubełkowej, folii lub geo- Następne warstwy (wymagane jest położenie przynajmniej włókniny, 4 – płyta podłogi na gruncie, 5 – izolacja podłogi na dwóch warstw) nakłada się zgodnie ze wskazówkami produ- gruncie z masy KMB, masy hybrydowej lub szlamu uszczelniają- cego, 6 – termoizolacja podłogi na gruncie, 7 – jastrych posadz- centa, jednak nie wcześniej niż po związaniu poprzedniej, tak kowy na warstwie rozdzielającej z folii z tworzywa sztucznego, aby nie uległa ona uszkodzeniu. Przy stosowaniu szlamów istotne 8 – dylatacja obwodowa, 9 – schodkowa ława fundamentowa, jest, żeby w jednym przejściu nie nakładać warstwy grubszej niż 10 – taśma uszczelniająca, 11 – hydroizolacja pionowa ścia- ny fundamentowej z masy KMB lub masy hybrydowej (detal 1 mm. Zignorowanie tego faktu grozi powstaniem na powierzch- połączenia z (14) pokazany będzie na rys. 6 w cz. II artykułu), ni rys skurczowych. 12 – dodatkowa izolacja pozioma pod ścianami parteru z mas Izolacja pionowa musi być szczelnie połączona z izolacją hybrydowej lub elastycznego szlamu, 13 – dodatkowa izola- pionową. Pamiętajmy jednak o schodkach. Papy, jakkolwiek cja wewnętrzna ściany fundamentowej z masy KMB lub masy hybrydowej, 14 – izolacja pozioma ław fundamentowych ze chętnie stosowane na izolacje pionowe, w tym przypadku będą szlamu uszczelniającego lub masy hybrydowej (na rys. 4 poka- bardzo niewygodne w stosowaniu. Konieczność dopasowania zano sposób uszczelnienia narożników „schodków” ławy, detal do wymiarów „schodków” w połączeniu klinem lub fasetą na połączenia z (11) będzie pokazany na rys. 6), 15 – płyty termoizolacyjne/ochronne, 16 – ocieplenie części nadziemnej (ETICS), styku ławy ze ścianą (trzeba pamiętać, że są tam zarówno po- 17 – sznur dylatacyjny, 18 – ściana fundamentowa, 19 – ściana ziome, jak i pionowe odcinki) praktycznie eliminuje te materiały. parteru, 20 – zabezpieczenie strefy cokołowej (detal będzie Z technicznych względów najlepsze będą materiały bezspoi- pokazany na rys. 8 w cz. II artykułu) nowe – masy polimerowo-bitumiczne (KMB, zwane ostatnio masami PMBC), masy hybrydowe lub szlamy. Z praktycznego wymagają tynkowania, muszą one być jednak wymurowane na punktu widzenia (łatwość aplikacji) będą to masy KMB lub pełną spoinę (tak samo podłoża betonowe). Podłoża grubo- hybrydowe. Grubość warstwy nie powinna być mniejsza niż ziarniste z bloczków fundamentowych (w zależności od stanu 3 mm (po wyschnięciu). Co jednak z materiałami typu roztwo- powierzchni) mogą wymagać wyszpachlowania np. zaprawą ry/emulsje? Ściany fundamentowe wykonywane są zwykle cementową z dodatkiem polimerowej emulsji modyfikującej lub z bloczków betonowych, cegieł lub betonu. Ściany ceglane gotową zaprawą szpachlową. Natomiast powłoki z roztworów pod hydroizolację z mas KMB, hybrydowych czy szlamów nie czy emulsji nie mogą być wykonywane na nieotynkowanym podłożu (podłoża betonowe też mogą wymagać powierzch- niowego wyrównania). Ponadto połączenie izolacji pionowej z roztworów/emulsji z izolacją poziomą wymaga wykonania dodatkowej nakładki z masy KMB. Połączenie izolacji pionowej z poziomą w przypadku ław schodkowych można wykonać z zastosowaniem systemowych taśm i kształtek (rys. 5). Dodatkową zaletą, w porównaniu z wykony- wanymi w typowych sytuacjach fasetami, jest wtedy większa odporność na uszkodzenia mechaniczne. Żeby zapewnić możliwość połączenia z izolacją pionową, pas hydroizolacji na ławie powinien być wysunięty przynajmniej 6 cm poza lico ściany. Aby izolacja wodochronna była skuteczna, musi być poprawnie Rys. 4. Izolacja pozioma na schodkowych ławach fundamentowych wyko- zaprojektowana i wykonana, a także chroniona przed uszko- nana z elastycznego szlamu lub masy hybrydowej z taśmami wto- pionymi we wklęsłych i wypukłych narożnikach (przekrój pionowy dzeniem w trakcie eksploatacji obiektu. Etap eksploatacji za- przez ławę) czyna się już od momentu wykonania hydroizolacji, dokładnie

luty 2020 [180] 45 technologie

od momentu zabezpieczenia powłoki ordnung der Abdichtungsarten, Aus- 4. Zement-Merkblatt H-10 Wasserundurch- wodochronnej (to, czy pozostałe prace gabe 2011-12. lässige Betonbauwerke aus Beton, Infor- budowlane i jakie jeszcze trwają, jest bez – Teil 2: Stoffe, Ausgabe 2009-04. mationsZentrum Beton GmbH, 2019. znaczenia) – izolację poziomą należy – Teil 3: Anforderungen an den Untergrund 5. Richtlinie fur die Planung und Ausführung chronić przed uszkodzeniem już podczas und Verarbeitung der Stoffe, Ausgabe von Abdichtungen mit polymermodifizier- wykonywania ścian fundamentowych. 2011-12. ten Bitumendickbeschichtungen (PMBC), Bardzo ważna jest także ochrona izolacji – Teil 4: Abdichtungen gegen Bodenfeuchte Deutsche Bauchemie e.V, Frankfurt am pionowej. Proszę pamiętać, że rzadko (Kapillarwasser, Haftwasser) und nichtstau- Main 2018. kiedy fundamenty obsypuje się drobnym endes Sickerwasser an Bodenplatten und 6. DIN 18533-1:2017-07 Abdichtung von piaskiem, zwykle jest to ziemia z wykopów Wänden, Bemessung und Ausführung, erdberührten Bauteilen – Teil 1: Anforderun- nierzadko zawierająca gruz, kamienie itp. Ausgabe 2011-12. gen, Planungs- und Ausführungsgrundsätze. „wtrącenia” mogące uszkodzić (a niekie- – Teil 6: Abdichtungen gegen von außen 7. DIN 18533-2:2017-07 Abdichtung von er- dy wręcz przeciąć) hydroizolację. Jeżeli drückendes Wasser und aufstauendes dberührten Bauteilen – Teil 2: Abdichtung mit warstwa ochronna ma być jednocześnie Sickerwasser, Bemessung und Aus- bahnenförmigen Abdichtungsstoffen. termoizolacją, trzeba stosować polistyren führung, Ausgabe 2011-12. 8. DIN 18533-3:2017-07 Abdichtung von ekstrudowany (XPS) o grubości wynika- – Teil 8: Abdichtungen über Bewegungs- erdberührten Bauteilen – Teil 3: Abdichtung jącej ze stosownych obliczeń. Natomiast fugen, Ausgabe 2011-12. mit flüssig zu verarbeitenden Abdichtungs- na samą warstwę ochronną zazwyczaj się – Teil 9: Durchdringungen, Übergänge, stoffen. stosuje płyty styropianowe (EPS) o grubo- An- und Abschlüsse, Ausgabe 2010-05. 9. M. Rokiel, Poradnik. Hydroizolacje w budow- ści np. 2 cm, choć można stosować także – Teil 10: Schutzschichten und nictwie. Projektowanie. Wykonawstwo, wyd. polistyren ekstrudowany (XPS). Płyty EPS Schutzmaßnahmen, Ausgabe 2011-12. III, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019. czy XPS mogą być układane na sucho 2. Richtlinie für die Planung und Ausführung 10. M. Rokiel, Hydroizolacje podziemnych części lub klejone masami KMB. Oczywiście von Abdichtung erdberührter Bauteile mit budynków i budowli. Projektowanie i warunki hydroizolacja w momencie przyklejania flexiblen Dichtungsschlämmen, Deutsche techniczne wykonania i odbioru robót, wyd. płyt musi być wyschnięta. Bauchemie e.V., Frankfurt 2006. IV, Grupa MEDIUM, Warszawa 2019. 3. Richtlinie für die fachgerechte Planung und Au- 11. J. Karyś (red.), Ochrona przed wilgocią Literatura sführung des Fassadensockelputzes sowie des i korozją biologiczną w budownictwie, 1. DIN 18195 Bauwerksabdichtung: Anschlusses der Außenanlagen, Fachverband praca zbiorowa, Grupa MEDIUM, Warsza- – Teil 1: Grundsätze, Definitionen, Zu- der Stuckateure für Ausbau und Fassade, 2013. wa 2014. ◄

PRENUMERATA ■ prenumerata roczna od dowolnie wybranego W 1 2020 numeru na terenie Polski w cenie 99 zł (11 numerów prenumeracie w cenie 10) + 54,12 zł koszt wysyłki z VAT

TANIEJŃ ■ prenumerata roczna studencka od dowolnie STYCZE wybranego numeru w cenie 54,45 zł (50% taniej)* PL ISSN 1732-3428 MIESIĘ CZNIK POLSKIEJ IZBY INŻ YNIERÓW BUDOWNICTWA + 54,12 zł koszt wysyłki z VAT

■ numery archiwalne w cenie 9,90 zł + 4,92 zł koszt wysyłki z VAT za egzemplarz

Przy zakupie jednorazowym więcej niż jednego egzemplarza, koszt wysyłki ustalany jest indywidualnie

zamów na 12 2019 Ń www.inzynierbudownictwa.pl/prenumerata GRUDZIE

Split payment w budowlance PL ISSN 1732-3428

MIESIĘ CZNIK POLSKIEJ IZBY INŻ YNIERÓW BUDOWNICTWA Spękania termiczne nawierzchni zamów mailem [email protected] Modernizacja Bramy * Warunkiem realizacji prenumeraty studenckiej Wyburzenie nasypów kolejowych Bezpieczny chłodni kominowych jest przesłanie e-mailem ([email protected]) kierownik budowy 46 Inżynier kopiibudownictwa legitymacji studenckiej INIEKCJA KRYSTALICZNA® a skuteczność techniczna izolacji przeciwwilgociowej

artykuł sponsorowany

Za rozmiary zjawiska zawilgocenia murów nie odpowiada wyłącznie podciąganie kapilarne związane ze specyfiką budowy porów materiału budowlanego. Kondensacja pary wodnej na oziębionych przegrodach, higroskopijność rozpuszczalnych w wodzie soli znajdujących się w murze, źle zaizolowane przewody elektryczne, nieprawidłowo wykonana termoizolacja (np. od wewnątrz budynku), roślinność pnąca się po elewacji, korozja biologiczna powodowana przez pleśń i grzyby to czynniki poważnie determinujące zawilgocenie.

zależności od pory roku czy budowlanych podciągających kapilar- nawet doby, na skutek dużej nie wilgoć, przy różnej grubości ścian W różnicy temperatur pomiędzy oraz różnym stopniu zawilgocenia strefą fundamentową a murem ponad i zasolenia. gruntem, powstają termoogniwa, między Iniekcja Krystaliczna® jest oparta którymi przepływa prąd elektryczny na oryginalnej koncepcji autora, w wyniku różnicy potencjałów. Powodu- dr. inż. Wojciecha Nawrota, polegającej je to nieprzerwaną elektrolizę soli nie- na wykorzystaniu tzw. mokrej ścieżki. organicznych rozpuszczonych w cieczy Nie przewiduje wstępnego osuszania kapilarnej. Produkty elektrolizy w postaci ani odsalania murów, a nawet wręcz gazów Cl2 i SO2 jako lżejsze dyfundu- przeciwnie, zakłada wykorzystanie cie- ją w górne partie murów i na skutek czy kapilarnych do penetracji metodą wytwarzanego podciśnienia podciągają dyfuzyjną, a następnie krystalizacji za sobą wodę w kapilarach nawet do uszczelniającej pory i kapilary materiału wysokości 6 m. Ponadto w wyniku tego budowlanego. W efekcie jest otrzymy- zjawiska zostaje zmieniony odczyn cie- wana skuteczna i ekologiczna izolacja czy kapilarnej z alkalicznego na kwaśny, przeciwwilgociowa o wielopokoleniowej zmieniając jej ładunek na ujemny, co trwałości, spełniająca kryterium wodo- jest dodatkową przyczyną ruchu w górę. szczelności, gazoszczelności oraz izo- Zatem zjawisko podciągania kapilarne- lacji elektrycznej. go ma maks. 20–30% wpływu na wyso- Obecnie technologia ta jest wdrażana kość wzniosu kapilarnego. Pozostała i rozwijana przez spadkobierców dr. inż. część jest uzależniona od wymienionych Wojciecha Nawrota oraz współauto- wyżej czynników. rów rozwiązań patentowych – mgr. inż. Reasumując, od izolacji przeciwwilgo- Macieja Nawrota i Jarosława Nawrota ciowej wymaga się, aby była wodo- w ramach Autorskiego Parku Techno- szczelna, gazoszczelna i jednocześnie logicznego. Wyłącznie mgr inż. Maciej pełniła rolę izolatora elektrycznego. Nawrot i Jarosław Nawrot jako licen- Wszystkie te warunki spełnia Iniekcja cjodawcy posiadają uprawnienia do: Krystaliczna®, która jest technologią udzielania praw licencyjnych i używania wytwarzania poziomej i pionowej izolacji chronionego znaku towarowego Iniekcja przeciwwilgociowej typu mineralnego Krystaliczna® oraz dystrybucji materia- INIEKCJA KRYSTALICZNA® Autorski Park Technologiczny o trwałości praktycznie nieograniczonej. łów iniekcyjnych związanych z technolo- mgr inż. Maciej Nawrot, Jarosław Nawrot Technologia Iniekcji Krystalicznej® jest gią Iniekcji Krystalicznej®. W przypadku 05-082 Blizne Łaszczyńskiego stosowana do wykonania izolacji w za- wątpliwości co do autoryzacji danej ul. Warszawska 28 wilgoconych obiektach wzniesionych firmy wykonawczej należy złożyć zapyta- tel. 601 32 82 33, 601 33 57 56 ze wszystkich dostępnych materiałów nie do licencjodawcy. ◄ [email protected]

luty 2020 [180] 47 technologie Zalety wdrożenia programu do rozliczenia wynajmu sprzętu, np. rusztowań, deskowań

mgr inż. Janusz Czarkowski1 ULISSES Sp. z o.o.

Oprogramowanie może być ważnym elementem budowania zaufania i wiarygodności. Czy warto wdrożyć taki program?

szystkie zalety można spro- naprawy oraz złomowania, program Program komputerowy w zarządzie, wadzić do jednego słowa: automatycznie wygeneruje odpowiednie czyli zaplanuj, realizuj i kontroluj projek- Wefektywność. Czy to w firmie dokumenty, a stany na magazynach ty wynajmu. budowlanej czy w komercyjnej wypoży- serwisu i złomowania zostaną uaktualnio- Magazynier na bieżąco wydaje i przyj- czalni sprzętu proces zakupu, wydania, ne. Dodatkowe zestawienia „Pokaż ilości muje zwroty, dział rozliczeń rejestruje przyjęcia i rozliczenia sprzętu musi sprzętu oczekującego na czyszczenie, wartości zamontowanych rusztowań (dla przebiegać maksymalnie sprawnie. To naprawę czy złomowanie” ułatwia kontro- metody % wartości), ilości zamontowa- funkcje operacyjne, a zarząd musi dodat- lę nad gospodarką magazynową. Takie nych metrów kwadratowych czy metrów kowo mieć zestawienia będące podstawą podejście usprawnia pracę magazyniera. bieżących oraz zamontowanych sztuk do ciągłego usprawniania procesów oraz (metoda ryczałtowa). Jak wykazaliśmy, do decyzji strategicznych. Omówimy Program komputerowy w dziale program znacznie ułatwia pracę (gospo- szczegółowo rolę programu dla poszcze- rozliczeń, czyli sprawne zafakturowanie darka magazynowa) lub nawet radykalnie gólnych działów. Skupimy się na rozliczaniu i rozliczenie budowy. ułatwia pracę (dział fakturowania). Jakie rusztowań, deskowań oraz ogrodzeń, które Jeżeli przyrost efektywności po wdroże- natomiast zalety może mieć wdrożenie określamy ogólnie elementami. W porówna- niu programu w magazynie rusztowań programu komputerowego dla zarządu? niu z wydaniami i zwrotami maszyn budowla- oszacowałbym na 70%, to zastoso- Mając dostęp do programu, menedżerowie nych wydania i zwroty elementów są znacznie wanie specjalistycznego softwaru na widzą na bieżąco efekty pracy w magazynie bardziej skomplikowane. potrzeby rozliczenia i zafakturowania i dziale fakturowania. Niezależnie program wynajmu elementów oszacowałbym już umożliwia rejestrowanie umów ramowych, Program komputerowy w magazynie na 400%. Tutaj poznajemy prawdziwą gdzie ustalane są ogólne warunki przyszłych elementów, czyli pełna informacja moc cyfrowej technologii. Skąd ona wynajmów. Przy planowanych więk- o sprzęcie. się bierze? Jeśli wydania i zwroty są szych projektach, mając wgląd w stany Magazynier jest odpowiedzialny za rejestrowane w programie, a dodatko- magazynowe sprzętu – bieżące i progno- sprawne wydanie sprzętu. Wypełniając wo dział rozliczeń wskazuje, jakie ilości zowane – zarząd firmy może planować dokument wydania – najczęściej jest to sprzętu idą na poszczególne „kon- zakupy lub decyzje o podnajmie sprzętu Wz – program pamięta, na którą budowę strukcje” (czyli na zestawy podzielone w innych wypożyczalniach. zostały wysłane elementy. Magazynier w zależności od metody liczenia: pro- Jednym z kluczowych parametrów zawsze może zobaczyć w programie, ile cent wartości, metr kwadratowy, metr projektu wynajmu jest jego rentowność. czego jest na każdej budowie. Program bieżący, ryczałt), to program posiada Program może wygenerować zestawienie pomoże mu też prognozować, co będzie komplet informacji, aby sprawnie wy- rentowności umów (rys. 1). miał dostępne w przyszłości (rys. 2). twarzać faktury za wynajem elementów Magazynier jest odpowiedzialny także za za cały miesiąc na wszystkie obsługi- Program komputerowy a korzyść dla sprawne przyjęcie sprzętu z budowy. wane budowy. Taka faktura jest jedynie klienta, czyli jak utrzymać dobre relacje Wskazując liczbę zwracanych elementów propozycją i osoby uprawnione mogą z kontrahentami. – zazwyczaj dokument Pz – z podziałem ją jeszcze zmienić przed zatwierdze- Wewnątrz firma jest już dobrze zorgani- na elementy wymagające czyszczenia, niem i wysłaniem. zowana, magazynierzy działają sprawnie,

1 Autor od 26 lat projektuje i wdraża programy komputerowe, ma za sobą ponad 400 wdrożeń. Specjalizuje się w programach tzw. VMM, obejmujących ściśle zdefiniowane obszary zarządzania firmą, w tym programy dla rozliczania wynajmu sprzętu i dla serwisu. Jest współautorem systemów firmy ULISSES Software: Comotel i Quinno.

48 Inżynier budownictwa technologie

30-08-2019

Zestawienie rentowności umów

Ilość Koszty Koszty Koszty Suma Wartość Nr umowy Data Kontrahent Budowa Wart. sprzętu Amortyzacja Robocizna Marża godzin zarządu transportu dodatkowe kosztów faktur a b c d e f g h=b+d+e+f+g i j

Uw/2/2/19 01-02-2019 Budowa 100,00 40,80 0,00 0,00 0,00 0,00 0 40,80 278,57 237,77 apartamentowców:

Uw/4/2/19 12-02-2019 Orłowska 66 1 150,00 524,40 16,00 376,00 112,80 174,00 800 1 987,20 30 051,42 28 064,22

Uw/5/2/19 01-02-2019 Elektrownia 14 193,67 4 348,69 42,00 1 096,00 328,80 1 075,20 500 7 348,69 10 901,39 3 552,70

a - aktualna wartość (różnica przyjęć i wydań) b - suma wartości sprzętu w danym dniu * ilość dni * współczynnik amortyzacji e - ilość godzin * współczynnik zarządu Rys. 1

Prognozowanie dostępności elementów rusztowań 30-08-2019 Wybrana grupa towarów: ELE Wybrany magazyn 'do wynajęcia': M100 Wybrana data dost pno : 31-08-2019 ę ści 31-08-2019 07-09-2019 14-09-2019

Lp Kod elementu Nazwa elementu Bieżący stan Ilość dostępna Uwagi Ilość dostępna Ilość dostępna

1 1-Z67120-011 NAKRĘTKA KWADRAT.Z GN.KUL. 120 0 0 0 0 2 ELE_41100 Barierka 77,00 91,00 91,00 102,00 3 ELE_41110 Podpora krótka 37,00 62,00 62,00 70,00 4 ELE_41120 Rama Stilo120 116,00 157,00 157,00 171,00 5 ELE_41130 Rama Stilo 150 114,00 157,00 157,00 169,00 6 ELE_41140 Mini rusztowanie Corda 10,00 45,00 45,00 48,00

7 ELE_41150 Podpora długa 83,00 124,00 124,00 124,00 8 ELE_41160 Pomost 88,00 100,00 100,00 100,00 9 ELE_41170 Pomost zapasowy 74,00 111,00 111,00 111,00 10 ELE_41180 Podpora teleskopowa 160,00 192,00 192,00 192,00 11 ELE_41190 Rusztowanie aluminiowe Climtec 40,00 46,00 46,00 46,00 12 ELE_41200 Rusztowanie aluminiowe Stabilo 100 13,00 46,00 46,00 46,00 13 ELE_41210 Rama barierki 42,00 101,00 101,00 101,00 14 ELE_41220 Rama 7-szczeblowa 55,00 148,00 148,00 148,00 15 ELE_41230 Rama 70-szczeblowa 101,00 131,00 131,00 131,00 16 ELE_41240 Rusztowanie elewacyjne (fasadowe) 35,00 52,00 52,00 52,00 17 ELE_41250 Rusztowania jezdne - PONTAL 2000 50,00 61,00 61,00 61,00 18 ELE_41260 Rusztowania jezdne - TOP SYSTEM 33,00 64,00 64,00 64,00 19 ELE_41270 Rusztowanie warszawskie 23,00 45,00 45,00 45,00 20 ELE_41280 Zwora pozioma 100,00 101,00 101,00 101,00 21 ELE_41290 Zwora pozioma 98,00 99,00 99,00 99,00 22 ELE_41300 Zwora ukośna 109,00 119,00 119,00 119,00 23 ELE_41333 NAKRĘTKA KWADRAT.Z GN.KUL. 120 0 0 0 0 24 ELE_Siatka200 ELE_Siatka200 0 0 0 0 25 ELE_Siatka205 ELE_Siatka205 1,00 1,00 1,00 1,00 Rys. 2

rozliczenia są precyzyjne, zarząd planuje cyzyjne. Może być ważnym elementem W miarę jak programy komputerowe dla i kontroluje, ale co z tego może mieć budowania zaufania i wiarygodności. biznesu czy administracji obejmują coraz klient? Jeżeli nie będzie miał powodów więcej obszarów, mają coraz więcej do reklamacji i zbędnych pytań, to wza- Wdrożenie programu – jak to zaplano- modułów i sięgają głębiej w strukturę jemne relacje będą pozytywne, będą się wać i zrealizować? organizacji, ich wdrożenie staje się wiel- polepszały. Precyzyjnie wygenerowana Wpływ wykorzystania oprogramowania kim wyzwaniem. Dotyczy to obu stron faktura dokładnie wyjaśniająca, z czego (software) na bieżące działanie firmy procesu wdrożenia: dostawcy i odbior- wynika wartość należności, z załącznika- w ciągu ostatnich 10 lat ogromnie wzrósł. cy (przyszłego użytkownika softwaru). mi ruchów magazynowych – to istotne Zaczyna to przypominać układ krwio- Przecież obie strony chcą tego samego czynniki biznesu. To realizacja zasady: nośny u człowieka – oprogramowanie – wdrożenia programu zakończonego kochajmy się jak bracia, ale rozliczajmy sięga głęboko do wszystkich elementów sukcesem i w terminie. się co do złotówki. Oprogramowanie jest firmy, a jego sprawne działanie decyduje Nowe podejście do wdrożenia moż- bezduszne, nie ma emocji, ale jest pre- o być albo nie być na rynku. na oprzeć na zasadzie zarządzania

luty 2020 [180] 49 technologie

Protokół wydania elementów Nr Wwz/3/8/19 ORYGINAŁ / KOPIA

Wydający: Odbiorca:

NIP: NIP: Kod KTH: 1FOR-RENTAL

Data wystawienia: 18-08-2019 Adres budowy: Dotyczy umowy: Protokół przekazania elementów:

z magazynu: M100 - Magazyn Główny (handlowy) do magazynu: B301 -

Lp Nazwa towaru Kod towaru Jm Ilość Cena netto Wartość netto Waga

Barierka ELE_41100 szt 4,00 15,00 60,00 28 000,00 1 2 Podpora krótka ELE_41110 szt 4,00 13,50 54,00 10,40

3 Rama Stilo120 ELE_41120 szt 5,00 5,00 25,00 3,90 4 Rama Stilo 150 ELE_41130 szt 4,00 5,50 22,00 3,92

Razem: 161,00 28 018,22

Usługi:

Lp Nazwa Kod Stan Jm Stawka Jm dod. Cena za jm dod. 1 Wynajem elementów % od wartości UD_1230 14 764,90 zł 2,00 na m-c 295,30 2 Transport U200 1,00 szt. 650,00 650,00 3 Montaż / Demontaż przedmiotu najmu USLEL_85100 1,00 szt. 4 500,00 4 500,00

Uwagi:

Komentarz: kkkk

Towar i dokument odebrał Wystawił

...... Podpis Podpis

Rys. 3

projektami (PM, Project Management) na etapy, następnie każdy z nich na tzw. dużych korporacji są teraz osiągalne oraz metodologię Scrum: zaplanuj sprinty (tygodniówki), czyli stosujemy dla średnich podmiotów gospodarczych – wykonuj – kontroluj. metodologię Scrum. Wszystko to jest (kilkudziesięciu czy kilkuset pracow- Tworzymy wspólne zespoły składające dostępne on-line w aplikacji Quinno ników) i obejmują moduły Wynajmu, się z konkretnych osób dostawcy i od- Project – dla obu stron. Procedury Serwisu, CRM i Sprzedaży. W rozsądnej biorcy, a cały zakres wdrożenia dzielimy wdrożeniowe dostępne dotychczas dla cenie. ◄

50 Inżynier budownictwa technologie Stropy panelowe – Vector, Smart, Teriva Panel prof. WWSSE dr inż. Artur Kisiołek Wielkopolska Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna w Środzie Wlkp. Konbet Poznań Sp. z o.o. Sp. k., Fabryka Stropów Sp. z o.o.

Właściwości stropów panelowych zdecydowanie przewyższają właściwości stropów tradycyjnych, przede wszystkim odznaczają się szybkim i łatwym montażem oraz są tańsze.

ne kondygnacje. Każdy strop składa się STRESZCZENIE ABSTRACT Współczesne budownictwo niesie ze Contemporary construction brings about z wielu elementów wzajemnie ze sobą sobą coraz więcej wyzwań, a jednocześ- more and more challenges, yet offers so- powiązanych, których sposób połączenia nie proponuje rozwiązania ułatwiające lutions for streamlining works and redu- jest zależny od przyjętej technologii oraz przeprowadzanie robót budowlanych cing their costs. One of the most popular i zmniejszanie ich kosztów. Jednymi and innovative solutions are panel ceiling rodzaju użytych materiałów. z najpopularniejszych systemów, które systems. The article covers selected in- Według [1] i [2] systemy stropowe wyróżniają się na rynku innowacyjnością, formation on the selection of a ceiling muszą spełniać stawiane przez normy są systemy stropów panelowych. W ar- systems. It then presents the advantages wymagania w zakresie nośności (wytrzy- tykule omówiono wymagania stawiane of three panel ceiling systems: Vector, systemom stropowym oraz przedstawio- Smart and a new system introduced in małości), sztywności, izolacyjności cieplno zalety trzech stropów panelowych: 2019 – Teriva Panel. nej, izolacyjności akustycznej, trwałości, Vector, Smart oraz nowości z 2019 r. ognioodporności. Ponadto z punktu stropu Teriva Panel. widzenia inwestora powinny się charakte- ryzować optymalną relacją między ceną, równoważone budownictwo pularniejsze. Odpowiedzią na wyzwania jakością wykonania oraz parametrami wyznacza wiele kierunków rozwoju współczesnego budownictwa w zakresie użytkowymi. Zbranży budowlanej. Na czoło wy- systemów stropowych są prezentowane Na podstawie dokonanych analiz literatu- suwają się produkty innowacyjne – przy- w niniejszym artykule stropy panelowe. ry przedmiotu oraz dostępnych na rynku jazne dla środowiska, energooszczędne materiałów promocyjnych producentów i podnoszące komfort użytkowania Wymagania stawiane wyróżniono kryteria, którymi kierują się budynku. Dla uczestników procesu bu- systemom stropowym klienci przy wyborze systemu stropowe- dowlanego coraz większe znaczenie ma Strop to przegroda, stanowiąca poziomy go. Są to kryteria techniczne oraz tech- czas realizacji. Stąd rozwiązania umożli- element konstrukcyjny budynku, dzięki niczno-ekonomiczne. Wśród kryteriów wiające szybki montaż stają się coraz po- któremu oddzielone są jego poszczegól- technicznych uwzględniono m.in.: ► dźwiękoizolacyjność, ► termoizolacyjność, ► wykończenie powierzchni dolnej stropu, ► kryteria ekologiczne, ► ochronę zdrowia, ► nośność, ► ognioodporność. Dla klienta mającego z branżą budowla- ną niewiele wspólnego podjęcie decyzji o zakupie określonego stropu może się okazać trudne. Dlatego też klienci koncentrują się na czynnikach techniczno-ekonomicznych, ocenianych na podstawie doświadczenia i wiedzy ogólnej. Do takich czynników zaliczono m.in.: ► szybkość i łatwość montażu, ► ostateczny koszt wykonania, ► koszt prefabrykatu, ► niskie koszty pracy, ► parametry konstrukcyjne, Rys. 1. Czynniki o charakterze techniczno-ekonomicznym istotne przy wyborze systemu ► zgodność z normami europejskimi, stropowego [3] ► możliwość redukcji błędów na budowie.

luty 2020 [180] 51 technologie

Fot. 1. Strop panelowy Vector [3]

Charakterystyka ogólna płyty. Jest on jednym z najlżejszych zalety płyt strunobetonowych i ma kilka stropów panelowych stropów tego typu, lżejszym od stro- nowych. Dzięki nim stał się najczęściej Stropy panelowe są to stropy różniące pów ceramicznych, w tym również od wybieranym stropem zarówno wśród się od ich tradycyjnych odpowiedników standardowego stropu typu Teriva. klientów indywidualnych, jak i przez firmy przede wszystkim rozmiarem i wagą płyt. Strop Smart łączy w sobie wszystkie deweloperskie. Charakteryzują się modułową budową, dzięki której są od nich zdecydowanie mniejsze i lżejsze, a ich montaż nie jest tak wymagający. Szerokość paneli wynosi 60 cm. Każdy typ stropu panelowego jest rozwiązaniem mającym wiele właściwości usprawniających pracę i obniżających koszty. Rodzinę stropów panelowych tworzą trzy systemy: Vector, Smart i Teriva Panel. Strop Vector (fot. 1) łączy w sobie zalety innych dostępnych na rynku systemów stropowych (typu Teriva i Filigran), eliminu- jąc ich wady. Jego podstawą jest cienka prefabrykowana płyta żelbetowa o szero- kości 60 cm i grubości 40 mm, w której się znajdują częściowo zabetonowane w niej kratownice przestrzenne i zbrojenie głów- ne, równoległe do kierunku kratownic. Strop Smart (fot. 2) to płyta strunobe- tonowa o szerokości 60 cm – o połowę mniejsza niż w przypadku standardowej Fot. 2. Strop panelowy Smart [3]

52 Inżynier budownictwa technologie

Zarówno strop Vector, jak i Smart to strop monolityczny lub inne rozwiązania rozwiązania już znane, dlatego wię- stropowe, których rozpiętość nie przekra- cej miejsca zostanie poświęcone na cza 8 m. Wykorzystuje się go zarówno omówienie nowości na polskim rynku, w budownictwie jednorodzinnym, jak jaką jest strop Teriva Panel (fot. 3, 4, i dużych inwestycjach deweloperskich. 5). Jest to strop gęstożebrowy, zbudo- Właściwości stropów panelowych zde- wany z paneli, w których żebrami są cydowanie przewyższają te, którymi się dwie strunobetonowe, sprężone belki charakteryzują stropy tradycyjne. No- połączone betonową stopką. Przestrzeń woczesne rozwiązania przede wszyst- między belkami wypełniona jest pia- kim odznaczają się szybkim i łatwym nobetonem (Teriva Panel Thermo) na montażem – panele układa się dźwigiem wzór pustaków w klasycznych stropach typu HDS, szybko i sprawnie. Dzięki Teriva, poprawiającym jednocześnie systemowemu podejściu zastosowanie parametry termiczne. Stropy te dostęp- prefabrykatów niweluje powstawanie ne są również w wersji bez pianobeto- błędów wykonawczych, spełniając nu Teriva Panel Acoustic ze względu przy tym wszystkie normy i standardy na dodatkowe własności akustyczne budowlane, co potwierdzają parametry (tab.). Całość się zalewa nadbetonem użytkowe i wytrzymałościowe stropów o grubości 4–8 cm. panelowych. Szerokość prefabrykatu wynosi jak w in- Do zalet tego typu stropów należą rów- nych stropach panelowych 60 cm, jego nież większe możliwości konstrukcyjne. wysokość natomiast 12 cm. Grubość Stropy panelowe są też zdecydowanie konstrukcyjna stropu po wykonaniu war- tańsze, a to ze względu na sposób stwy nadbetonu wynosi odpowiednio ich montażu, który pozwala uniknąć Fot. 4. Strop panelowy Teriva Panel [www.strop 16 cm przy nadbetonie grubości 4 cm układania pustaków i belek jak w trady- -teriva.pl, dostęp dn. 07.01.2020] oraz 20 cm przy nadbetonie grubości cyjnych stropach gęstożebrowych. Jed- 8 cm. Produkowane są również płyty nocześnie umożliwiają kontynuowanie Zalety stropu panelowego Vector (fot. 1): o szerokości 30 cm przez cięcie wzdłuż- prac w zdecydowanie krótszym czasie ► wysoka dźwiękoizolacyjność; ne paneli. Panele produkowane są niż większość dostępnych na rynku ► szybki montaż za pomocą lekkiego w standardowych długościach od rozwiązań. Powyższe cechy są wspólne dźwigu HDS; 2,4 do 7,4 m w module co 10 cm. dla całej rodziny stropów panelowych. ► niewielka liczba elementów Teriva Panel polecany jest tam, gdzie do- Dalej przedstawiono najważniejsze, do ułożenia; tychczas były stosowane stropy poprzedniej charakterystyczne dla danego systemu ► możliwość podwieszenia ciężkich generacji typu Teriva, w projekcie występuje zalety. elementów w dowolnym punkcie sufitu oraz dowolność w rozmieszczaniu ścianek działowych; ► możliwość ukrycia instalacji w stropie (np. rekuperacji); ► uzyskanie jednolitej, równej i gładkiej powierzchni dolnej, która nie wymaga tynkowania, a tym samym zmniejsza koszty i czas pracy; ► brak efektu klawiszowania; ► monolityczność (wszystkie elementy są ze sobą ściśle dopasowane i pod- legają pełnemu zespoleniu w strefach przypodporowych oraz na powierzchni nałożonego stropu); ► brak stłuczek i zwrotu palet (porządek na budowie); ► możliwość stropowania powierzchni o dowolnych kształtach. Zalety stropu panelowego Smart (fot. 2): ► bardzo krótki czas montażu – w przypadku 100 m2 stropu ok. 2 godz.; ► niska masa własna stropu przy dużej Fot. 3. Wizualizacja stropu Teriva Panel [4] nośności;

luty 2020 [180] 53 technologie

Fot. 5. Strop panelowy Teriva Panel [www.strop-teriva.pl, dostęp dn. 07.01.2020]

► duża rozpiętość – do 10,5 m przy wy- ► wysoka dźwiękoizolacyjność; Jednym z podstawowych obecnie kryteriów wy- sokości 20 cm, co sprawia dowolność ► możliwość ukrycia instalacji w stropie boru systemów stropowych jest, na co wskaza- w aranżacji przestronnych wnętrz, bez przez łatwe usunięcie betonu lekkiego no w niniejszym opracowaniu, dźwiękoizolacyj- konieczności stosowania ścian działo- z panelu; ność. Kryterium to wydaje się mieć szczególne wych czy podciągów; ► równa i jednolita powierzchnia dolna znaczenie w przypadku wielokondygnacyjnych ► brak stemplowania i zalewania nadbe- oraz możliwość podwieszania ciężkich budynków deweloperskich, na co może mieć tonem – w pełni nośny strop uzysku- elementów w dowolnym miejscu stropu. wpływ zmiana wymagań normowych, jak jemy już następnego dnia po ułożeniu Najpoważniejsze ograniczenie w stosowaniu również rosnąca świadomość uczestników paneli i zalaniu zamków; stropów panelowych związane jest z dojazdem rynku. W przypadku stosowanych stropów ► redukcja kosztów prac budowlanych do budowy, wszędzie tam gdzie nie ma nie wszystkie rozwiązania będą spełniać (deskowania, nadbetonu, wynajmu możliwości wjazdu samochodu cięża- nowe wymagania, np. przy stropach Teriva dźwigu); rowego ułożenie stropów jest poważnie wątpliwe może się okazać zastosowanie ► wysoka dźwiękoizolacyjność; utrudnione. Podobnie gdy nie ma od- izolacji dającej końcowy efekt izolacyjności ► niski koszt wykonania stropu; powiedniego dojazdu do posesji, co ma od dźwięków powietrznych między miesz-

► redukcja ewentualnych błędów wyko- miejsce na przykład w terenach górskich. kaniami R’A,1 ≥ 51 dB. nawczych dzięki użyciu prefabrykatów. Zalety stropu panelowego Teriva Panel Tab. Wartości obliczeniowe ważonego wskaźnika izolacyjności akustycznej właściwej projektowej (fot. 3, 4, 5): Rw,R dla wybranych systemów stropowych [5, 6] ► oszczędność stali, nadbetonu i robo- Izolacyjność Porównanie cizny, co znacznie obniża całościowy Grubość Nazwa stropu akustyczna R (Teriva 100%) stropu [cm] w,R koszt wykonania stropu; [dB] [%] ► skrócony czas montażu nawet do 80%, dzięki układaniu gotowych pane- Vector 20 20 58,3 135 li, a nie belek i pustaków bezpośrednio Vector 24s 24 56,5 130 na budowie; Vector 24 24 61,2 141 ► mniejsza ilość nadbetonu, co jest Master 24 24 48,2 111 możliwe dzięki zastosowaniu niższych Smart 15/60 15 49,8 115 wysokości konstrukcyjnych – 16 i 20 Smart 20/60 20 52,4 121 cm; przy wysokości 16 cm, jego ilość Teriva Panel 16 16 55,2 127 zredukowana zostaje prawie o 50%; Acoustic Teriva Panel 20 ► mniejsza liczba stempli, a w przypadku 20 58,2 134 stropu do rozpiętości 4 m – całkowity Acoustic brak konieczności stemplowania; Teriva 24 24 43,3 100

54 Inżynier budownictwa technologie

W tabeli przedstawiono zestawienie war- m.in. dźwiękoizolacyjność, jak również 2. J. Hoła, P. Pietraszek, K. Schabowicz, Obli- tości jednoliczbowego ważonego wskaź- łatwy i szybki montaż. Istotny jest czas czanie konstrukcji budynków wznoszonych nika izolacyjności akustycznej właściwej inwestycji i jej ekologiczny aspekt. Pod- tradycyjnie, Dolnośląskie Wydawnictwo projektowej Rw,R dla wybranych systemów stawowym kryterium przy wyborze stropu Edukacyjne, Wrocław 2007. stropowych, w tym między innymi stropów są – poza oczywistym spełnieniem wymagań 3. A. Kisiołek, Rynek systemów stropowych panelowych Vector, Smart, Teriva Panel. technicznych i użytkowych – minimalizacja w Polsce. Analiza wybranych rozwiązań na pracochłonności, kosztów wykonania oraz przestrzeni lat 2015–2016, wyd. 2, Wydaw- Podsumowanie redukcja błędów wykonawczych [3]. nictwo Wyższej Szkoły Społeczno-Eko- Rynkowe spojrzenie na innowacyjność Prezentowane stropy panelowe Vector nomicznej w Środzie Wlkp., Środa Wlkp. produktów powinno się rozpoczynać Smart oraz Teriva Panel, odpowiadając – Poznań 2018. i kończyć na potrzebach klienta, zarówno na różne potrzeby klientów, starają się 4. Strop Teriva Panel – instrukcja montażu, tych obecnie niezaspokojonych, jak wypełniać postawione wyżej kryteria. składowania i transportu, Konbet Poznań i potencjalnych. Takie podejście umożli- Niskie koszty finalne, modułowość Sp. z o.o. Sp. k., Fabryka Stropów Sp. z o.o., wia innowatorom umieszczenie produktu (wszystkie występują w podstawowej Poznań 2019. w perspektywie poszerzonej. szerokości 60 cm), możliwość zamon- 5. L. Dulak, Izolacyjność od dźwięków powietrz- Oferta systemów stropowych na prze- towania lekkim dźwigiem typu HDS nych i dźwięków uderzeniowych stropów strzeni ostatnich lat znacznie się zmie- (z samochodu ciężarowego), a także produkcji KONBET POZNAŃ Sp. z o.o. Sp. K., niła, jednak sam rynek ewoluuje wolno. szybki oraz nieskomplikowany montaż Akubud Akustyka budowlana i środowisko- Wiedza o dostępnych nowych syste- sprawiają, że stropy te stanowią kon- wa, Bielsko-Biała 2017. mach potrzebuje czasu na przyswojenie kurencyjną alternatywę dla szerokiego 6. L. Dulak, Izolacyjność od dźwięków przez środowisko projektantów, a nie- zakresu klientów, od deweloperów aż po powietrznych i dźwięków uderzeniowych stety często drobni producenci oferują inwestorów indywidualnych. stropów z żelbetowych prefabrykowanych przestarzałe, drogie systemy o niskich elementów sprężonych produkcji, KON- właściwościach technologiczno-użyt- Literatura BET POZNAŃ Sp. z o.o. Sp. K. Wymagania kowych. Stropy podlegają tym samym 1. H. Michalak, S. Pyrak, Stropy [w:] „Budow- i prognoza izolacyjności akustycznej na trendom co inne produkty budowlane. nictwo ogólne, elementy budynków, pod- podstawie obliczeń dla stropów Teriva Panel, Liczą się materiały o wysokich parame- stawy projektowania”, t. 3, red. L. Lichołaj, Akubud Akustyka budowlana i środowis- trach jakościowych i użytkowych, w tym Arkady, Warszawa 2011. kowa, Bielsko-Biała 2019. ◄

krótko REKLAMA Budowa Szczecińskiej Kolei Metropolitalnej

Rozpoczęła się modernizacja Szczecińskiej Kolei Metropolitalnej. Prace będą koszto- wały 530 mln zł. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. wybudują oraz przebudują 27 stacji i przystanków. Perony będą dostosowane do potrzeb wszystkich podróżnych. Zaplanowano budowę nowoczesnego lokalnego centrum sterowania (LCS Gocław) i wymianę urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Poprawi się bezpieczeństwo na przejazdach kolejowo-drogowych – zamontowane zostaną instalacje monitoringu oraz dodatkowe urządzenia infor- mujące kierowców o nadjeżdżających pociągach. Łącznie zmodernizowanych zostanie 14 przejazdów. Prace będą prowadzone na odcinkach linii kolejowych: Stargard–Szczecin Główny (nr 351), Gryfino–Szczecin Główny (nr 273), Szczecin Dąbie–Goleniów (nr 401) oraz Szczecin Główny–Police (nr 406). Prace związane z realizacją całego projektu zakoń- czą się w 2022 r. Źródło: PKP PLK S.A. Stacja Gryfino (fot. Tomasz Zawadzki)

luty 2020 [180] 55 na czasie

Obwodnica Częstochowy gotowa 20-kilometrowy odcinek obwodnicy Częstochowy A1 od węzła Blachownia do węzła Rząsawa został oddany do użytku. Plac budowy na tym odcinku konsor- cjum firm Budimex, Strabag i Budpol przejęło po poprzednim wykonawcy w lipcu 2019 r. na poziomie zaawansowania budowy 50%. W ciągu 5 miesięcy zreali- zowało zakres prac umożliwiający zapewnienie przejezdności. Łączna wartość robót wyniosła ponad 400 mln zł. Źródło: Budimex SA

Business Garden Wrocław – II etap gotowy Business Garden Wrocław przy ul. Legnickiej w dzielnicy Fabryczna to trzeci park biznesowy pod szyldem Business Garden w Polsce. Oddano do użytku trzy z sześciu budynków realizowanych w ramach II etapu inwestycji Vastint Po- land. Cały kompleks to 9 budynków biurowo-usługowych o łącznej powierzchni 117 000 m² na działce o powierzchni 7 ha. Generalny wykonawca: Hochtief Pol- ska. Projekt architektoniczny: APA Wojciechowski.

Nowe osiedle Młyny Gdańskie Osiedle Młyny Gdańskie powstaje przy ul. Malczewskiego w Gdańsku Siedlce. In- spiracją dla budynków była sąsiadująca zabudowa: historyczne młyny oraz sady wiśniowe i winnica, istniejące w XVI i XVII w. W 4 budynkach z halami garażowymi znajdą się mieszkania 1–5-pokojowe o powierzchni od 25 do 122 m². Przewidzia- no także liczne udogodnienia. Koniec realizacji całego osiedla: I kwartał 2023 r. Deweloper: Allcon Osiedla sp. z o.o.

Trzeci pas A2 oddany przed terminem Trzeci pas A2 – obwodnicy Poznania na odcinku 16 km został oddany do użytku 1,5 roku przed planowanym terminem – trasa budowana przez firmę Strabag miała być gotowa dopiero w maju 2021 r. Do budowy nawierzchni ścieralnej autostrady oraz warstwy wiążącej zastosowano technologię modyfikacji asfaltu granulatem gumowym RubberBit®, opatentowaną przez Strabag. Łączna war- tość inwestycji to 177 mln zł brutto.

56 Inżynier budownictwa na czasie

Co 11. inwestor wybiera Szczecin Szczecin wśród 8 aglomeracji cieszących się największym zainteresowaniem in- westorów – wynika z ostatniej edycji badania Business Environment Assesment Study. Pozostałe to: Warszawa, Wrocław, Poznań, Łódź, Kraków, Trójmiasto, Lu- blin. Decydenci w firmach – potencjalni inwestorzy najlepiej ocenili w Szczecinie: lokalizację jako miejsce do życia, potencjał biznesowy, infrastrukturę i nierucho- mości biurowe, potencjał edukacyjny, wsparcie administracji publicznej, poten- cjał zatrudnienia.

Źródło: Cushman & Wakefield

Hotel Baltic Wave z panoramicznym basenem Hotel Baltic Wave będzie jednym z najwyższych i najbardziej luksusowych bu- dynków w Kołobrzegu, z wyróżniającym go basenem panoramicznym typu in- finity-edge. Powstaje przy ul. Kasprowicza, Kołłątaja i Kościuszki. Będzie mieć 14 kondygnacji, a jego wysokość wyniesie ok. 50 m. Powierzchnia całkowita obiektu to 44 367 m², a użytkowa – 40 907 m². W hotelu znajdzie się 468 aparta- mentów o powierzchni 29–130 m². Zakończenie budowy: koniec 2021 r. Źródło: Baltic Wave Sp. z o.o.

Częstochowa Główna – wybrano projekt Konkurs na projekt architektoniczny dworca Częstochowa Główna wraz z jego naj- bliższym otoczeniem wygrał zespół pracowni toprojekt Marek Wawrzyniak (Rybnik), NStudio (Paryż) i Studio Antonini (Paryż). Koncepcja zakłada utworzenie prostego w formie pasażu nad torami, opartego od stron zachodniej i wschodniej na przeszklonych prostopadłościanach, w których znajdą się pomieszczenia obsługi pasa- żerów. Powstanie tu też centrum przesiadkowe.

Źródło: PKP S.A.

LK7 Warszawa–Lublin – prace budowlane w toku Na LK7 Warszawa–Lublin pociągi kursują już na ponad 70% jej długości. Powstało 12 nowych przystanków i stacji kolejowych. Część robót zrealizowano przed terminem. Prace wykonywane przez Budimex na długości ok. 120 km trwają od maja 2017 r. Wartość zadań lot A, B i C wynosi 1 mld 600 mln zł netto.

Opracowała Magdalena Bednarczyk

WIĘCEJ NA www.inzynierbudownictwa.pl

luty 2020 [180] 57 technologie

Trudny dostęp do danych, dotyczących np. parametrów powietrza, analizy chemicznej wód gruntowych i gruntów czy wybranych substancji obornika lub gnojówki, stwarza problemy przy doborze sposobu ochrony powierzchniowej betonu.

STRESZCZENIE ABSTRACT Artykuł dotyczy żelbetowych konstrukcji rolniczych, które The paper concerns the agricultural RC structures, which, in w trakcie użytkowania narażone są na szkodliwe oddziaływania use conditions, are exposed to destructive impacts including środowiskowe, w tym substancje chemiczne zawarte w pro- chemicals of farm products. The paper discusses the require- duktach gospodarstw rolniczych. Omówiono wymagania do- ments for durability and surface protection of RC structures in tyczące trwałości i ochrony powierzchniowej żelbetu według accordance with the EU standards and the technical instruc- obowiązujących norm i instrukcji Instytutu Techniki Budowlanej. tions published by Instytut Techniki Budowlanej.

onstrukcje żelbetowe podlegają Niszczenie konstrukcji żelbetowych spo- w kapilarach i rysach betonu, erozja, w trakcie eksploatacji oddziały- wodowane jest przez następujące procesy: uderzenia, ścieranie, zarysowania, Kwaniom środowiskowym, które ► fizyczne – np. zawilgacanie, zamar- kawitacja; powodują mniej lub bardziej intensywną zanie/rozmarzanie, odkształcenia ► chemiczne – np. korozja kwaso- degradację betonu i stali zbrojeniowej. i przemieszczenia, krystalizacja soli wa, siarczanowa, węglanowa,

58 Inżynier budownictwa technologie

magnezowa, amonowa, zasadowa, tzw. ochronę materiałowo-strukturalną na zwiększenie trwałości betonu w danej korozja stali zbrojeniowej. i powierzchniową. klasie ekspozycji: Środowiska, w których użytkowane są Specyficzne warunki użytkowania obiektów ► współczynnik w/c, konstrukcje żelbetowe, dzielą się na rolniczych, w których występują substancje ► zawartość cementu, dwie zasadnicze grupy: zewnętrzne chemiczne, oraz stawiane tym obiektom ► klasa wytrzymałości, i wewnętrzne. wymagania [2] sprawiają, że już na etapie ► grubość otuliny stali zbrojeniowej, Od zewnątrz konstrukcje z betonu projektowania powinny być uwzględniane ► szerokość rys. narażone są na działanie czynników zasady i metody ochrony betonu i stali zbroje- Dla klas ekspozycji w warunkach atmosferycznych i gruntów, wody mor- niowej przed korozją i niszczącymi czynni- zamrażania/rozmrażania wymagane są skiej i środków odladzających. Dotyczy kami atmosferycznymi. Artykuł dotyczy odpowiednie mrozoodporne kruszywa to wszelkich obiektów żelbetowych [1]. stosowania istniejących wymagań trwa- i określona zawartość powietrza w mie- Wewnątrz obiektów elementy konstrukcji łości i ochrony powierzchniowej żelbetu szance betonowej, a dla klas ekspo- z betonu narażone są na działanie agre- według norm europejskich i instrukcji ITB zycji w warunkach agresji chemicznej sywnych środowisk chemicznych jedynie do oceny zagrożenia obiektów rolniczych – stosowanie odpowiedniego cementu, w obiektach budownictwa przemysłowe- agresją środowisk oraz do analizy zasad np. siarczanoodpornego (gdy występuje go, spożywczego lub pokrewnych, gdzie i metod ich ochrony. agresja siarczanowa). w trakcie eksploatacji używane i/lub W tab. 1 podano przykładowe zestawie- wydzielane są substancje chemiczne. Wymagania dotyczące nie wymagań właściwości mieszanki be- Szczególną rolę w procesach niszczenia trwałości i ochrony betonu tonowej i betonu w powiązaniu z klasami odgrywa woda. Mechanizm niszczenia Trwała konstrukcja powinna być tak ekspozycji oddziaływania środowisk na betonu i zbrojenia z udziałem wody ma zaprojektowana i wykonana, aby w pro- beton, w których najczęściej użytkowane charakter zarówno fizyczny, chemiczny, jektowanym okresie użytkowania i przy są obiekty rolnicze. jak i elektrochemiczny. Szkodliwe działa- uwzględnieniu przewidywanego poziomu Wymagania dotyczące ochrony stali nie wody polega nie tylko na wchodze- utrzymania zmiany następujące w wyniku zbrojeniowej przed korozją obejmują: niu przez nią w bezpośrednie reakcje wpływów środowiska nie obniżyły wła- grubość otulenia betonem [5], zabezpie- z materiałami, ale przede wszystkim na ściwości użytkowych konstrukcji poniżej czenia powłokowe prętów zbrojeniowych aktywizowaniu obecnych w środowisku założonego poziomu [3]. Zwiększenie i ochronę katodową [9]. substancji chemicznych. Szkodliwe dzia- trwałości betonu polega na odpowiednim Podstawowym wymaganiem, które łanie substancji chemicznych występują- doborze jego składników, stosowaniu powinno być zawsze uwzględniane, jest cych w zewnętrznym środowisku obiektu innych zabiegów przed stwardnieniem żądanie minimalnej grubości otuliny be- żelbetowego jest dodatkowo intensyfiko- (np. zagęszczanie, specjalna ochrona tonowej stali zbrojeniowej ze względu na wane przez oddziaływanie czynników at- zbrojenia). W normach oraz instrukcjach ochronę stali przed korozją w powiązaniu mosferycznych. W obiektach budownic- ITB [1, 3, 4, 5, 6] zawarte są wymaga- z klasami ekspozycji środowisk. W tab. twa rolniczego występujące substancje nia dotyczące trwałości. Te wymagania 2 zestawiono przykładowe wymagane chemiczne stanowią zwykle środowiska obejmują określenie właściwości mieszanki minimalne grubości otuliny betonowej agresywne wobec żelbetu. W celu za- betonowej i stwardniałego betonu wobec od- dla klas ekspozycji środowiskowych, pobieżenia przedwczesnemu niszczeniu działywań środowiskowych sklasyfikowa- w których najczęściej użytkowane są konstrukcji żelbetowych użytkowanych nych w klasach ekspozycji. Są one ściśle obiekty rolnicze. w środowiskach agresywnych stosuje powiązane z klasyfikacją środowisk Ochrona powierzchniowa polega się różne techniki ich zabezpieczania. zewnętrznych działających na konstruk- na zwiększeniu odporności konstrukcji Powszechne są zabiegi zwiększające cję [1, 4, 7]. Można wyróżnić zasadnicze z betonu na działanie środowisk agre- trwałość betonu oraz zabiegi zwiększa- właściwości, które – jeżeli spełniają sywnych przez ograniczenie lub odcię- jące odporność betonu, stanowiące stawiane im wymagania – pozwalają cie dostępu środowiska agresywnego

Tab. 1. Przykładowe zestawienie wymagań dla składu i właściwości betonu zalecanych przy zwiększaniu trwałości beton (opracowano na podstawie tab. F1 [1]) Klasy ekspozycji Skład Korozja spowodowana Korozja spowodowana Zamrażanie Agresja chemiczna i właściwość karbonatyzacją chlorkami rozmrażanie XC1 XC2 XC3 XC4 XD1 XD2 XD3 XF1 XF3 XA1 XA2 XA3 Maksymalne w/c 0,65 0,60 0,55 0,50 0,55 0,55 0,45 0,55 0,50 0,55 0,50 0,45 Minimalna klasa C20/25 C25/30 C30/37 C30/37 C30/37 C30/37 C35/45 C30/37 C30/37 C30/37 C30/37 C35/45 wytrzymałości Minimalna zawartość 260 280 280 300 300 300 320 300 320 300 320 360 cementu [kg/m3] Minimalna zawartość ------4,0 powietrza [%]

luty 2020 [180] 59 technologie

Tab. 2. Minimalne grubości otuliny betonowej [mm] wymagane ze względu na trwałość stali zbroje- powierzchniowych betonu decydujących niowej (opracowano na podstawie tab. 4.4N [5]) o ich skuteczności ochronnej. Ochronę Klasa ekspozycji środowiskowej powierzchniową dobiera się w zależno- Klasa Korozja zbrojenia spowodowana Korozja zbrojenia spowodowana ści od mechanizmu niszczenia betonu konstrukcji karbonatyzacją chlorkami i zbrojenia, stosując odpowiednią XC1 XC2 XC3 XC4 XD1 XD2 XD3 zasadę ochrony. Każdą zasadę ochrony S1 10 10 10 15 20 25 30 można realizować kilkoma metodami S2 10 15 15 20 25 30 35 [9, 10]. S3 10 20 20 25 30 35 40 Do danej zasady i metody ochrony S4 15 25 25 30 35 40 45 mogą być stosowane różne rodzaje S5 20 30 30 35 40 45 50 wyrobów (tab. 3). Wyroby te muszą S6 25 35 35 40 45 55 55 wykazywać odpowiednie właściwości użytkowe, umożliwiające realizację danej zasady i metody ochrony, oraz speł- do powierzchni betonu. Ochronę na powierzchni betonu barierę zabezpie- niać stawiane im wymagania z zakresie powierzchniową uzyskuje się w wyniku czającą. Wymagania dotyczące ochrony cech identyfikacyjnych i właściwości powlekania powierzchni stwardniałego powierzchniowej betonu ujmują obecnie użytkowych. Spełnianie wymagań przez betonu wyrobami tworzącymi w efekcie dostępne normy i instrukcje ITB [8, 9, wyroby powinno być potwierdzone de- przebiegu reakcji fizykochemicznych 11, 13]. Wymagania te odnoszą się do klaracją zgodności z normą lub krajową w przypowierzchniowej warstewce lub właściwości użytkowych zabezpieczeń oceną techniczną.

Tab. 3. Zestawienie wymagań do zasad i metod ochrony oraz podstawowych właściwości użytkowych wyrobów wymaganych dla danej zasady i metody (opracowano na podstawie tab. 5 [11]) Metoda ochrony Zasada ochrony Impregnacja Impregnacja Powłoka Izolacja chemoodporna hydrofobizująca – przyczepność przy odrywaniu, – przepuszczalność CO , – odporność na silną agresję – głębokość wnikania, – absorpcja kapilarna 2 Zasada 1. – przepuszczalność pary wodnej, chemiczną, nasiąkliwość wodą i przepuszczalność Ochrona przed – absorpcja kapilarna – naprężenia zrywające, i odporność na alkalia, wody, wnikaniem i przepuszczalność wody, – wydłużenie przy maks. naprężeniu, – szybkość wysychania – głębokość wnikania – przyczepność przy odrywaniu – przepuszczalność wody pod zwiększonym ciśnieniem – przyczepność przy – przepuszczalność pary wodnej, Zasada 2. odrywaniu – absorpcja kapilarna Kontrola wilgoci – nasiąkliwość wodą brak danych nie dotyczy i przepuszczalność wody, w betonie i odporność na alkalia, – przyczepność przy odrywaniu – szybkość wysychania – odporność na ścieranie, – absorpcja kapilarna – odporność na ścieranie, i przepuszczalność Zasada 5. – absorpcja kapilarna wody, Zwiększenie nie dotyczy i przepuszczalność wody, nie dotyczy – odporność na odporności fizycznej – odporność na uderzenia, uderzenia, – przyczepność przy odrywaniu – przyczepność przy odrywaniu – głębokość wnikania – przyczepność przy odrywaniu, – odporność na silną agresję Zasada 6. – odporność na silną agresję chemiczną, Zwiększenie nie dotyczy brak danych chemiczną, – naprężenia zrywające, odporności na – przyczepność przy odrywaniu – wydłużenia przy maks. naprężeniu, chemikalia – przepuszczalność wody pod zwiększonym ciśnieniem Zasada 8. – głębokość wnikania, – przepuszczalność pary wodnej, Podwyższenie – nasiąkliwość wodą – absorpcja kapilarna brak danych nie dotyczy oporności elektrycznej i odporność na alkalia, i przepuszczalność wody, betonowej otuliny – szybkość wysychania – przyczepność przy odrywaniu

60 Inżynier budownictwa technologie

Tab. 4. Oddziaływania środowiskowe na żelbetowe obiekty rolnicze Oddziaływania środowiskowe Rodzaj konstrukcji zewnętrzne wewnętrzne – Agresywne oddziaływanie mrozu, bez środków – Stałe działanie obornika, który stanowi nawóz naturalny odladzających Płyty obornikowe wraz składający się z przefermentowanego kału, moczu – Ewentualna agresja chemiczna wód gruntowych, z kanalizacją i ściółki o odczynie słabo alkalicznym (np. pH 8,5 – 7) – Ewentualna korozja stali zbrojeniowej spowodowana lub słabo kwaśnym (np. pH 6 – 5,5) chlorkami niepochodzącymi z wody morskiej – Agresywne oddziaływanie mrozu, bez środków – Stałe działanie soków kiszonkowych zawierających Silosy na kiszonkę wraz ze odladzających kwasy organiczne – pH soków kiszonkowych wynosi studzienkami zbiorczymi – Ewentualna agresja chemiczna wód gruntowych od 3,5 do 5,2 – Ewentualna korozja spowodowana karbonatyzacją – Stałe działanie gnojówki i gnojowicy. Zwykle gnojówka – Agresywne oddziaływanie mrozu, bez środków posiada odczyn słabo alkaliczny. Gnojowica w zależności odladzających od pochodzenia i czasu składowania zwykle ma odczyn Zbiorniki na płynne odchody – Ewentualna korozja spowodowana karbonatyzacją zasadowy lub obojętny, odchody świńskie dają odczyn zwierzęce – Ewentualna agresja chemiczna wód gruntowych kwaśny. Można ogólnie przyjąć, że pH gnojowicy jest w zakresie od 8 do 5,5 – Agresywne oddziaływanie mrozu, bez środków odladzających – W prawidłowo użytkowanym silosie nie występują Silosy na zboża – Ewentualna agresja chemiczna wód gruntowych oddziaływania i substancje agresywne do żelbetu i pasze – Ewentualna korozja spowodowana karbonatyzacją – Stałe działanie masy fermentacyjnej, w trakcie fermentacji pH masy może wynosić około 7 (możliwe wahania od 6 do 8). Lotne kwasy organiczne występują w powietrzu

w ilościach 50–500 mg (przeliczeniu na CH3COOH/ 3 dcm ), występują ponadto nieznaczne ilości H2S i N2. Temperatura podczas fermentacji termofilnej wynosi Komory fermentacyjne na – Brak agresywnych oddziaływań 52oC, a podczas fermentacji mezofilnej 37oC. biogaz W górnej części działa biogaz o znacznym zawilgoceniu.

Przykładowy skład chemiczny biogazu: CH4 45–75%,

CO2 25–45%, N2 < 2%, H2S 0 – 3%, H2 <1%, O2< 2% – W dolnej części zalega masa przefermentowana o odczynie obojętnym – Agresywne oddziaływanie mrozu, bez środków Zbiorniki na biogaz odladzających – Stałe działanie biogazu jw. – Ewentualna korozja spowodowana karbonatyzacją

żelbetowe konstrukcje rolnicze obornikowe. Zbiorniki służą do prze- pasz, np. siana. Silosy te wykonywane są – charakterystyka oddziaływań chowywania gnojówki i gnojowicy, czyli głównie z płaskiej blachy ocynkowanej, środowiskowych i analiza naturalnych nawozów. a także z żelbetu. Warunki użytkowania zagrożeń korozyjnych Silosy na kiszonkę w większości sta- wewnątrz silosów są specyficzne, tzn. Spośród żelbetowych budowli rolniczych nowią konstrukcje wieżowe z żelbetu, wymagana jest niska, kontrolowana szczególnie narażone na oddziaływania śro- o średnicy od 3 do 10 m i wysokości wilgotność. dowiskowe są: zbiorniki na płynne odchody od 16 do 20 m. Stosowane też są silosy Komory fermentacyjne na biogaz zwierzęce, płyty do składowania obornika, przejazdowe z betonu lub prefabryko- stanowią konstrukcję w kształcie walca. silosy na kiszonkę, silosy na paszę i zboże, wane, o szerokości do 5 m. W silosach Komory są zhermetyzowane, izolowane komory fermentacyjne, zbiorniki biogazu [14, na kiszonkę magazynowana jest pasza cieplnie, wyposażone w system grzew- 15, 16, 17, 18]. soczysta zawierająca: kukurydzę, sło- czy i mieszadła pionowe lub poziome. Płyty obornikowe i zbiorniki na płyn- necznik, liście buraczane, rzepę, brukiew, Do komór fermentacyjnych wprowadzane odchody zwierzęce są typowymi kapustę pastewną itp. rośliny. Pasza ta na jest biomasa obejmująca: gnojowicę, elementami wyposażenia gospodarstw poddawana jest kiszeniu kwasem mle- gnojówkę, obornik, odpady zielone, np. rolniczych. Płyty obornikowe są sytuowa- kowym, w wyniku czego otrzymuje się kukurydzę, liście rzepaku. W wyniku ne na gruncie, pozostają w kontakcie kiszonkę dla zwierząt domowych. W trak- fermentacji w komorze powstają gazy z atmosferą, mają stały kontakt z oborni- cie kiszenia paszy soczystej wydzielają fermentacyjne nazywane biogazem lub kiem, który podlega reakcjom chemicz- się soki kiszonkowe. Soki kiszonkowe są agrogazem oraz zalegająca w dolnej nym prowadzącym do wytworzenia się odprowadzane z silosów do studzienek części masa przefermentowana. gnojówki i gnojowicy. Gnojówka i gnojo- zbiorczych, w które są wyposażone. Zbiorniki biogazu przeznaczone są do wica odprowadzane są do zamkniętych Silosy na zboże i pasze służą do ma- przechowywania biogazu. Według roz- zbiorników na gnojówkę i gnojowicę gazynowania suchego pokarmu dla porządzenia [2] powinny być konstruk- kanalizacją, w którą wyposażone są płyty zwierząt w postaci ziaren zbóż i suchych cjami niskociśnieniowymi, metalowymi,

luty 2020 [180] 61 technologie

żelbetowymi lub z tworzyw elastycz- 5. PN-EN 1992-1-1:2008 Eurokod 2. Projek- Zarezerwuj termin nych. Zbiorniki metalowe i z tworzyw towanie konstrukcji z betonu. Część 1-1: sztucznych montuje się do betonowych Reguły ogólne i reguły dla budynków. platform. Stosowane są również zbior- 6. Poradnik ITB 479/2012, Naprawa i ochrona 27. Targi Budownictwa niki biogazu w postaci kopuł szczelnie konstrukcji żelbetowych, Instytut Techniki i Wyposażenia Wnętrz INTERBUD zamontowanych do górnych krawędzi Budowlanej, Warszawa 2012. Termin: 21–23.02.2020 komór fermentacyjnych, w których gaz 7. L. Czarnecki, P. Woyciechowski, Concrete Miejsce: Łódź zbiera się bezpośrednio nad komorą carbonation as a limited process and its Tel. 42 637 12 15 fermentacyjną, w której powstaje. relevance to concrete cover thickness, ACI interbud.targi.pl Kopuły te wykonywane są z laminatów Materials Journal 2012, Vol. 109, nr 3. z tkanin polimerowych pokrytych two- 8. PN-EN 1504-2:2006 Wyroby i systemy do rzywami PCV lub PU. ochrony i napraw konstrukcji betonowych. XXXII Ogólnopolska Konferencja Oddziaływania środowiskowe na wyżej Definicje, wymagania, sterowanie jakością Naukowo-Techniczna opisane obiekty zestawiono w tab. 4. i ocena zgodności. Część 2: Systemy „Metody komputerowe w projektowaniu i analizie Przy ocenie zagrożenia korozyjnego ochrony powierzchniowej betonu. konstrukcji hydrotechnicznych” rozpatruje się całość oddziaływań środo- 9. PN-EN 1504-9:2010 Wyroby i systemy do Termin: 24–27.02.2020 wiskowych. Często konstrukcja podlega ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Miejsce: Korbielów jednocześnie kilku oddziaływaniom i wów- Definicje, wymagania, sterowanie jakością Tel. 12 628 23 35 czas każde z nich powinno być sklasyfi- i ocena zgodności. Część 9: Ogólne korbielow.geotechnika.kylos.pl kowane. Do ustalania klas ekspozycji zasady dotyczące stosowania wyrobów niezbędne są dane o parametrach po- i systemów. wietrza, analizy chemiczne wód grun- 10. L. Czarnecki, P. Łukowski, Naprawy towych i gruntów, analizy chemiczne i ochrona betonu zgodnie z PN-EN 1504, Novdrog 2020 II Konferencja Naukowo-Techniczna wybranych substancji chemicznych „Materiały Budowlane” nr 2/2009. „Nowoczesne technologie obornika, gnojówki/gnojowicy, bioma- 11. Instrukcja ITB nr 453/2009, Ochrona w projektowaniu, budowie sy, dane meteorologiczne. powierzchniowa betonu w warunkach i eksploatacji infrastruktury Omawiane w artykule konstrukcje agresji chemicznej, Instytut Techniki drogowej miast, metropolii rolnicze będą narażone na działanie Budowlanej, Warszawa 2009. i regionów” środowiska zewnętrznego, obejmują- 12. PN-EN 13529:2005 Wyroby i systemy Termin: 26–27.02.2020 cego: czynniki atmosferyczne, gazy do ochrony i napraw konstrukcji betono- Miejsce: Niepołomice kwaśne zawarte w powietrzu oraz wych. Metody badań. Odporność na silną Tel. 12 658 93 72 ewentualnie wody gruntowe. Wyją- agresję chemiczną. sitk.org.pl tek stanowią komory fermentacyjne, 13. ZUAT-15/VI.05-1:2009 Wyroby do zabez- których zewnętrzne powierzchnie pieczania powierzchni betonowych przed betonowe są izolowane od atmosfe- korozją. Cz. 1: Wyroby do wykonywania EXPO GLIWICE – 21. Gliwickie Targi ry i gruntu. Omawiane konstrukcje, ciągłych izolacji chemoodpornych. Ciekłe Budowlane z wyjątkiem silosów na zboża i pasze, żywice syntetyczne i kompozycje z żywic Termin: 29.02–1.03.2020 są od wewnątrz narażone na działanie syntetycznych. Miejsce: Gliwice środowisk o różnej agresji chemicznej. 14. A. Zakowicz, Wymagania dla zbiorników Tel. 505 137 672 W silosach na zboża i pasze, przy pra- na gnojówkę/gnojowicę, „Budownictwo expogliwice.pl widłowym użytkowaniu, nie występuje i Inżynieria Środowiska” nr 1(2010), Poli- agresywne środowisko chemiczne. technika Białostocka. 15. J. Kwaśny, Z. Kowalski, M. Banach, Konferencja „Stormwater Poland” Literatura Właściwości nawozowe gnojowicy w kon- Termin: 3–5.03.2020 1. PN-EN 206-1:2003 Beton. Część 1: Wyma- tekście zawartości wybranych makro Miejsce: Gdańsk gania, właściwości, produkcja i zgodność. i mikro elementów, 2-Ch/2011 zeszyt 10, Tel. 605 721 555 2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa Politechnika Krakowska. stormwater.retencja.pl i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 paź- 16. M. Marszałek, M. Banach, Z. Kowalski, dziernika 1997 r. w sprawie warunków Utylizacja gnojowicy na drodze fermen- technicznych, jakim powinny odpowiadać tacji metanowej i tlenowej, 2-Ch/2011 XXXV Warsztaty Pracy Projektanta budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U. zeszyt 10, Politechnika Krakowska. Konstrukcji 2020 z 1997 r. Nr 132, poz. 877, z poźn. zm.). 17. K. i K.R. Imhoff, Kanalizacja miast i oczysz- Termin: 3–6.03.2020 3. PN-EN 1990:2004 Eurokod. Podstawy czanie ścieków. Poradnik, Oficyna Wydaw- Miejsce: Wisła projektowania konstrukcji. nicza Projprzem-EKO, Bydgoszcz 1996. Tel. 32 255 46 65 4. PN-B-06265:2004 Krajowe uzupełnienia 18. Z. Heinrich, A. Witkowski, Urządzenia pzitb.katowice.pl/index.php/wppk-2020 PN-EN 206-1:2003 Beton. Część 1: do oczyszczania ścieków. Projektowanie Wymagania, właściwości, produkcja i przykłady obliczeń, Wydawnictwo Sei- i zgodność. del-Przywecki, Warszawa 2005. ◄

62 Inżynier budownictwa technologie Monitoring konstrukcji dachów płaskich – wytyczne

dr inż. Łukasz Bednarz Katedra Konstrukcji Budowlanych Politechnika Wrocławska Dobrą praktyką przy projektowaniu systemów monitoringu dachów Ilustracje autora płaskich powinien być pomiar ugięć dźwigarów i elementów dachowych, odchylenia słupów oraz, co może być pewną nowością, pomiar zastojów słupa wody opadowej.

becnie wiedza na temat przydat- budowanych obiektów kubaturowych wytycznych ilościowych oraz jakościowych. ności do użytkowania budyn- – budynków z dachami płaskimi. Jakkolwiek art. 61 pkt 2 ustawy – Prawo Oków wynika z oceny ich stanu budowlane (Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 technicznego. Najczęściej wykonywane Otoczenie prawne ze zm.) zobowiązuje do bezpiecznego są przeglądy wizualne, a pogłębione W rozporządzeniu w sprawie warunków użytkowania obiektu w razie wystąpienia badania materiałowe jedynie w razie technicznych, jakim powinny odpowia- czynników zewnętrznych odziaływują- konieczności. Metody badań materiało- dać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. cych na obiekt, związanych z działaniem wych konstrukcji są dosyć dobrze znane z 2019 r. poz. 1065), w dziale V dotyczą- człowieka lub sił natury, w wyniku których i opisane w literaturze. cym bezpieczeństwa konstrukcji, w § 204 następuje uszkodzenie obiektu budowla- O ile łatwiej byłoby dokonać oceny na (Stany graniczne nośności i przydatności nego lub bezpośrednie zagrożenie takim podstawie ciągłego monitoringu kon- do użytkowania) kilka lat temu dodano uszkodzeniem, mogące spowodować strukcji. Można by wówczas sprawdzić, pkt 7 o następującej treści: Budynki zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bez- czy stany graniczne w dłuższej per- użyteczności publicznej z pomieszcze- pieczeństwa mienia lub środowiska, nie spektywie czasu nie były przekraczane, niami przeznaczonymi do przebywania definiuje jednak, w jaki sposób powinno a zatem czy nie występowało ryzyko znacznej liczby osób, takie jak: hale to być zrealizowane. Dobrą wskazówką przeciążenia konstrukcji. widowiskowe, sportowe, wystawowe, może być rozporządzenie w sprawie Monitoringiem konstrukcji można nazwać targowe, handlowe, dworcowe, powin- warunków technicznych, jakim powinny wszystkie techniki i metody mające na celu ny być wyposażone, w zależności od odpowiadać budynki i ich usytuowanie. pomiar ich stanu zachowania w czasie. Wy- potrzeb, w urządzenia do stałej kontroli W jego dziale V, dotyczącym bezpieczeń- tyczne dotyczące monitoringu konstrukcji parametrów istotnych dla bezpieczeństwa stwa konstrukcji, w § 204 (Stany granicz- są bardzo rozproszone i nieskodyfiko- konstrukcji, takich jak: przemieszczenia, ne nośności i przydatności do użytko- wane. Różne klasyfikacje monitoringu odkształcenia i naprężenia w konstrukcji. wania) w pkt 1 znajdujemy tylko (lub aż) korzystają z odmiennych kryteriów, takich W związku z tym, że obecnie w Polsce zapis o tym, że konstrukcja budynku jak cel monitorowania, rodzaj pomiarów powstaje dużo budynków z dachami powinna spełniać warunki zapewniające (statyczne, dynamiczne), czas monito- płaskimi, takich jak: hale magazynowe, nieprzekroczenie stanów granicznych no- rowania itp. Technologie monitorowania logistyczne, produkcyjne, centra i galerie śności oraz stanów granicznych przydat- geometrii obejmują najczęściej pomia- handlowe, należy świadomie tworzyć za- ności do użytkowania w żadnym z jego ry odkształceń i przemieszczeń przy lecenia i wytyczne, których celem będzie elementów i w całej konstrukcji. wykorzystaniu różnych metod, w tym bezpieczeństwo użytkowników, nadzór Tak więc według polskich przepisów laserowych. mienia oraz zapewnienie możliwości prawnych monitorowanie stanów Dodatkowymi cechami monitoringu kon- podejmowania niezwłocznych działań granicznych jest najbardziej właściwą strukcji jest aktualna informacja o stanie prewencyjnych w przypadku sytuacji metodą do zapewnienia bezpieczeństwa konstrukcji i możliwości zareagowania zagrożenia w obrębie monitorowanych konstrukcji. Niniejsze opracowanie ma z wyprzedzeniem, co zwiększy okres obiektów, a także zapis i przechowywa- być pomocą (zbiorem dobrych prak- eksploatacji każdej budowli. nie danych ze zdarzeń minionych. tyk) dla projektantów oraz dostawców Coraz częściej w projektach spotyka się Oczywiście w projektach tworzonych przez systemów monitoringu stanów granicz- zapis dotyczacy monitoringu konstruk- świadomych możliwych zagrożeń projektan- nych konstrukcji. Ma być też pomocą cji. Obecne przepisy nie regulują tego tów coraz częściej można spotkać wymóg dla zarządców lub właścicieli, aby mogli w sposób precyzyjny, dlatego niniejsze związany z koniecznością zastosowania stwierdzić, czy proponowane rozwiązanie opracowanie jest analizą obowiązujących monitoringu konstrukcji, w szczególno- spełnia obecne wymagania normowe wytycznych w odniesieniu do najczęściej ści dachów płaskich, jednak bez podania i techniczne.

luty 2020 [180] 63 technologie

niekorzystną kombinacją obliczeniową obciążeń. Nie można tego przekroczenia zmierzyć w sposób prosty (pomiarowy) bez wykonywania obliczeń z danymi ma- teriałowymi. Inaczej jest ze stanem gra- nicznym użytkowalności wskazującym wartość ugięć (przemieszczeń) dla danego typu konstrukcji (elementu) spowo- dowanych działaniem obciążeń. W tym przypadku o wiele szybciej i łatwiej (za pomocą urządzeń pomiarowych) można określić maksymalne dopuszczalne ugięcia oraz przemieszczenia elementów w konstrukcjach. Maksymalne dopuszczalne warto- ści ugięć oraz przemieszczeń należy przyjmować odpowiednio do zaleceń inwestorów wspomaganych wymaga- Fot. 1. Przykład jednego z najpopularniejszych obecnie rozwiązań konstrukcyjnych hal wielko- niami normowymi (np. PN-EN 1993-1- powierzchniowych 1:2006, PN-EN 1995-1-1:2010). Ogólnie nie powinny być one większe niż: ► w przypadku belek stalowych i żel- Monitoring dachów płaskich konstrukcje występują w ok. 90% betowych oraz kratownic stalowych: W związku z tym, że w Polsce powstaje wszystkich budowanych obecnie hal), L/250 (L – długość elementu w me- obecnie dużo budynków z dachami z wariantami rozpiętości podciągów trach); o nachyleniu połaci dachów od 2 do i kratownic od 10 do 30 m. ► w przypadku dźwigarów z drewna 10%, w opracowaniu ograniczono się 2. Dachy bezpłatwiowe na konstrukcji klejonego: L/300 (z zastrzeżeniem, że do najczęściej występujących rozwiązań strunobetonowej, z blachą w rozstawie dla obiektów starych i remontowanych w zakresie konstrukcji, schematów sta- od 6 do 12 m. wartość ugięcia można powiększyć tycznych i rozpiętości tego typu obiek- 3. Dachy o konstrukcji dźwigarów z drew- o 50%); tów. Ograniczono również przyczyny na klejonego warstwowo, o rozpięto- ► w przypadku słupów: H/200 (H – wy- zagrożeń do tych najczęstszych, czyli ty- ściach do 40 m. sokość słupa w metrach); powych zjawisk atmosferycznych (obfite 4. Ramy stalowe blachownicowe lub ► w przypadku pokryć z blach trapezo- opady śniegu lub ulewne deszcze) oraz kratowe – w kontekście obrotu węzła wych: L/150. nierównomiernego osiadania podpór. ramy. Oddzielnym przypadkiem są ramy stalo- W zakresie rodzajów konstrukcji, ich we, dla których należy uwzględnić pracę schematów statycznych i rozpiętości do Analiza wytycznych projekto- słupa razem z ryglem. Węzeł sztywny jest analizy wybrano najczęściej spotykane wych pod kątem uwzględnienia najbardziej obciążonym miejscem, dla- rodzaje elementów konstrukcyjnych. stanów granicznych tego wskazany jest pomiar kąta obrotu 1. Kratownice stalowe wolnopodpar- Stan graniczny nośności jest sytua- tego węzła. te na słupach żelbetowych (fot. 1) cją, w której sprawdza się wartości sił Przy założeniu, że obciążenia stałe o siatce słupów 12 × 24 m (tego typu wewnętrznych wywołanych najbardziej dachów płaskich wahają się od 30 do 50% (tym samym obciążenie zmienne Tab. 1. Maksymalne dopuszczalne ugięcia elementów konstrukcyjnych w różnych wariantach wynosi od 50 do 70%), w tab. 1 zesta- rozpiętości i procentowego udziału obciążenia zmiennego wiono dopuszczalne ugięcia elementów Rozpiętość Udział obciążeń Dopuszczalne ugięcie konstrukcyjnych w różnych wariantach elementu zmiennych L/150 L/250 L/300 rozpiętości i procentowego udziału ob- [m] [%] [m] [m] [m] ciążenia zmiennego. 50 0,020 0,012 0,010 Przyjmując wcześniejsze założenia, 6 70 0,028 0,017 0,014 można zauważyć, że w skrajnych przy- 50 0,040 0,024 0,020 padkach maksymalne dopuszczalne 12 70 0,056 0,034 0,028 ugięcie wynosi 0,112 m dla dźwigara 50 – 0,048 0,040 24 o rozpiętości 40 m, a minimalne 0,010 m 70 – 0,067 0,056 dla elementu o rozpiętości 6 m. 50 – 0,060 0,050 30 Bazując na powyższych wartościach, 70 – 0,084 0,070 należałoby się zastanowić, z jaką 50 – 0,080 0,067 40 dokładnością można wiarygodnie 70 – 0,112 0,093 mierzyć wartość ugięcia. Wydaje się, że

64 Inżynier budownictwa technologie

dokładność na poziomie 10% wartości m.in. od przyjętego schematu statycz- Dla budynków z dachami płaskimi mierzonych ugięć jest wystarczająca nego, wartości ugięcia belki, smukłości o typowych rozpiętościach od 20 do z punktu widzenia użytkownika oraz i wysokości słupa. 30 m wystarczy zastosowanie inklino- kosztów urządzeń pomiarowych. Tak Znając wymienione wytyczne normowe, metru o dokładności ok. 30” (sekund więc dla ugięcia o wartości 10 mm można z dużą dozą pewności przyjąć, kątowych), aby uzyskać zakładaną dokładność sprzętu pomiarowego musi że obrót węzła ramy nie powinien prze- dokładność pomiaru ugięć na poziomie wynosić +/– 1,0 mm. kroczyć 0,5°. +/– 1,0–2,0 mm. Należy pamiętać, że system pomiaro- Znane metody pomiaru przemieszczeń W takim przypadku metoda pomiaru wy ugięcia powinien być odporny na mają swoje ograniczenia, warto je znać poziomego jest właściwa pod względem chwilowo działające czynniki zewnętrz- przed wyborem rozwiązania monitoringu. pomiaru zmiany ugięcia konstrukcji, ne, takie jak silne podmuchy wiatru, Metoda pomiaru składowej pionowej a ponadto pozwala na ciągłą kontrolę wychylenia słupów itp. W przypadku do posadzki powinna być odporna na pionowości słupów, co jest kluczowe dla wystąpienia takich czynników wyma- zakłócenia pomiaru, co może być trudne budynków posadowionych na słabszych gana jest korekta pomiarów z uwzględ- w budynkach o dużym natężeniu ruchu gruntach lub szkodach górniczych. nieniem zjawisk chwilowych. Trzeba lub produkcji. Alternatywna metoda po- również pamiętać o wpływie temperatury miaru poziomego pod dachem nie wpły- Wpływ opadów atmosferycz- na pracę konstrukcji i odpowiednio go wa natomiast na użytkowanie budynku, nych na zachowanie się kompensować. niemniej trzeba pamiętać, że powinna dachów płaskich Innym zagadnieniem jest stan granicz- być uwzględniona korekta pomiaru O ile tematyka gromadzenia się śniegu na ny użytkowania słupów. Przyjmując odległości |AC| od chwilowej zmiany osi dachach płaskich i efektów oddziaływania na dopuszczalne wychylenia jako wartość celowej Δ (1) – rys. 1. konstrukcję dachu jest dość dobrze rozpozna- H/200 dla typowych najczęściej stoso- na, o tyle problem spiętrzenia wód opadowych wanych wysokości słupów w halach jest marginalizowany. Dotyczy to procesu o dachach płaskich, można przyjąć, że (1) projektowego oraz czasu eksploatacji np. dla wysokości H = 6 m uzyskujemy obiektu. Według polskich wytycznych wychylenie 30 mm, co daje odchyłkę na Realizuje się to np. przy zastosowaniu normowych nie wykonuje się obliczeń dla poziomie ok. 0,27°. Przyjmując tym ra- inklinometrów. Schemat ideowy zmiany obciążenia spiętrzoną wodą. Niewiele jest zem dokładność wartości mierzonej jako kąta osi celowej przedstawiono na rys. 2, także dokumentów zagranicznych doty- 20% wartości maksymalnej odchylenia, a podstawowe wzory na korektę odległo- czących tego tematu. Jest to natomiast dokładność inklinometru (przechyło- ści |AB| w przypadku obrotu o dodatni temat bardzo ważny, ponieważ nieodpo- mierza) dla tego przypadku powinna b (2) lub ujemny kąt b’ (3) wyglądają wiednie odwodnienie dachów attykowych wynosić +/– 0,054°. Inklinometr powi- następująco: i zmiany klimatyczne (a co za tym idzie nien więc mieć minimalną dokładność częstsze gwałtowne, krótkotrwałe opady +/– 0,05°. deszczu) mogą doprowadzić do prze- Jak już wspomniano, osobnym interesu- ciążenia konstrukcji dachów. Spiętrzenia jącym przypadkiem są ramy stalowe wody opadowej mogą być również spo- – w ich pomiarze należy uwzględnić pra- (2) wodowane niedrożnością wpustów. Może cę słupa razem z ryglem. Węzeł sztywny to prowadzić do problemów z oddziaływa- jest najbardziej obciążonym miejscem, jącym na konstrukcję obciążeniem oraz dlatego wskazany jest pomiar kąta destrukcją wilgotnościową materiałów obrotu tego węzła. Wartość kąta zależy (3) pokryciowych.

Rys. 2. Korekta pomiaru odległości w zależności od chwilowej zmiany osi Rys. 1. Chwilowa zmiana osi celowej Δ celowej o kąt β lub β’

luty 2020 [180] 65 technologie

Tab. 2. Maksymalne obciążenia śniegiem lub wodą w poszczególnych strefach opadów Obciążenie charakterystyczne Obciążenie charakterystyczne Strefa obciążenia po redukcji współczynnikiem Maksymalna waga Wysokość dla działek położonych śniegiem gruntu ekspozycji terenu śniegu lub wody słupa wody na wysokości poniżej 300 m n.p.m. (dla dachów płaskich 0,8) – [kN/m2] [kN/m2] [kg/m2] [cm] strefa 1 0,7 0,56 56 5,6 strefa 2 0,9 0,72 72 7,2 strefa 3 1,2 0,96 96 9,6 strefa 4 1,5 1,20 120 12,0 strefa 5 2,0 1,60 160 16,0

Długotrwałe zastoje wody opadowej Zalecenia dla monitoringu wej (z dokładnością do +/– 10 mm). (fot. 2) mają destrukcyjny wpływ na stan Ze względu na dynamikę zjawiska W projekcie monitoringu konstrukcji da- hydroizolacji dachów płaskich, a szcze- zwanego nawalnym deszczem czy chu powinien się pojawić zapis o liczbie gólnie na połączenia, zgrzewy, przepusty oberwaniem chmury, który jest deszczem i lokalizacji punktów pomiarowych oraz itp. Stojąca woda do wysokości 1 cm nie o bardzo dużym nasileniu i opadzie prze- wielkościach mierzonych zjawisk. Przy jest wielkim problemem, bo dość szybko kraczającym miejscowo nawet 10 cm, lokalizacji punktów pomiarowych należy odparuje, ale kałuża wody o wysokości trwającym od kilku do kilkudziesięciu uwzględnić miejsca szczególnie narażo- ponad 3 cm nie zniknie z połaci dachu minut, ważne jest zwrócenie uwagi na ne na powstawanie worków śnieżnych, tak szybko. częstotliwość pomiarów. Częstotliwość takie jak: attyki, kosze, centrale wenty- Opierając się na danych zawartych próbkowania (częstotliwość pomiaru) lacyjne czy różnice wysokości. W przy- w tab. 2 oraz dbając o zachowanie warto- ze względu na nawalne opady deszczu padku pomiaru wody opadowej pomiar ści granicznych ugięć, należy bezwzględ- powinna być nie rzadsza niż 5 minut. spiętrzenia wody powinien się odbywać nie mierzyć spiętrzenie słupa wody Podsumowując wszystkie przytoczone przy każdym wpuście dachowym. o wysokości już od ok. 7 cm, pamiętając, wytyczne, można stwierdzić, że dobrą Oczywiście liczba punktów pomiarowych że 10 cm wody to dodatkowe obciążenie praktyką przy projektowaniu systemów powinna również zależeć od wielkości 100 kg na metr kwadratowy. monitoringu dachów płaskich powinien budynku. Proponuje się przyjąć dla Szczególnie ważny jest pomiar przy każ- być pomiar ugięć dźwigarów i elemen- dachów o powierzchni: dym wpuście odpływowym ze względu tów dachowych (z dokładnością do ► do 5000 m2: minimum cztery punkty na to, że w obiektach o dużej powierzch- +/– 1,0 mm), pomiar odchylenia słupów pomiarowe, ni wpusty z różnych względów mogą się z dokładnością do 30” (sekund kątowych) ► od 10 000 do 30 000 m2: jeden punkt losowo zatykać, powodując znacznie oraz, co może być pewną nowością w Pol- pomiarowy na każde 1000 m2 po- poważniejsze spiętrzenie wody. sce, pomiar zastojów słupa wody opado- wierzchni dachu, ► powyżej 30 000 m2: jeden punkt pomiarowy na każde 1300 m2 powierzchni dachu. Powyższe wytyczne powinny być stosowane do większości budynków wielko- powierzchniowych z dachami płaskimi. Przypadki szczególne muszą być rozpa- trywane indywidualnie.

Podsumowanie Trwałości obiektów budowlanych nie moż- na ignorować. Monitorowanie konstrukcji w obecnych czasach nie jest ekstrawa- gancją, tylko spełnieniem warunku doty- czącego należytej dbałości o budynek, rozwiązaniem zdecydowanie lepszym niż jakiekolwiek tradycyjne pomiary obciążeń i dającym aktualną informację. Tylko stały monitoring poz woli na wypracowanie wiedzy o pracy konstrukcji i może posłu- żyć do aktualizacji norm projektowych Fot. 2. Zastój wody opadowej przy odpływie ciśnieniowym w świetle zmian klimatycznych. ◄

66 Inżynier budownictwa technologie

TYNKI – wykonywanie i pielęgnacja dr hab. inż. Maciej Niedostatkiewicz, prof. PG Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska Katedra Konstrukcji Betonowych mgr inż. Tomasz Majewski Pracownia Projektowo-Inżynierska Tomasz Majewski Niezależnie od rodzaju tynku oraz miejsca jego wykonania ważne jest zachowanie odpowiedniego reżimu technologicznego podczas realizacji wypraw tynkarskich oraz stosowanie tynków o składzie i właściwościach dobranych do planowanego sposobu jego użytkowania.

STRESZCZENIE ABSTRACT W artykule można znaleźć informacje na temat przygotowania In the paper you can find information on preparation substrates podłoża pod tynk, a także podstawowe zasady wykonywania for plaster, as well as basic principles of implementation pla- tynków oraz ich pielęgnacji i napraw. sters and their care and repair.

Podstawowe warunki ► temperatura podłoża w okresie Przywołane parametry są bardzo wykonywania tynków wykonywania wypraw tynkarskich, istotne dla tynków zarówno na etapie Uwzględniając ogólne zasady wiedzy ► jakość przygotowanego podłoża, ich realizacji, jak również w okresie technicznej oraz zalecenia zamieszczone ► rodzaj i sposób wykonania warstwy eksploatacji, gdyż spełnienie wymagań w kartach technicznych producentów sczepnej między podłożem a tynkiem, określonych dla powyższych parame- poszczególnych suchych mieszanek tyn- ► etapowanie wykonawstwa warstw trów zapewnia istotne zmniejszenie karskich, jak również biorąc pod uwagę tynku (długość okresu między sąsied- prawdopodobieństwa wystąpienia informacje przedstawione w normach, nimi przerwami technologicznymi), usterek i uszkodzeń tynków w okresie stwierdzono, że głównymi parametrami ► sposób i okres pielęgnacji świeżego użytkowania obiektu. wpływającymi na jakość wykonania (dojrzewającego) tynku, Podłoże pod tynk powinno być odpo- tynków są: ► zabezpieczenie wierzchniej warstwy wiednio przygotowane. Proponowany ► temperatura powietrza w okresie tynku przed nadmiernym odparowa- sposób przygotowania podłoża szczegó- układania wypraw tynkarskich, niem wilgoci. łowo opisano w tabeli.

luty 2020 [180] 67 technologie

Tab. Przygotowanie podłoża pod tynk [9–15 ], [21–28] Rodzaj podłoża Sposób przygotowania

Ceramiczne Mur ceglany powinien być wykonany na niepełne spoiny, tzn. niewypełnione zaprawą na głębokość 10–5 mm od lica muru. i wapienno-piaskowe Pełne spoiny przed tynkowaniem wyskrobać do podanej głębokości. Ze stropów ceglanych usunąć wystającą i zwisającą ze spoin zaprawę. W razie potrzeby podłoże oczyścić z kurzu, sadzy, rdzy i substancji tłustych. Przed tynkowaniem mur zmyć i zwilżyć wodą

Betonowe Podłoże równe, ale szorstkie. Powierzchnię podłoża uszorstnić, np. przez nacięcie dłutem (po nacięciu koniecznie dokładnie (betony kruszywowe) oczyścić). Przed tynkowaniem podłoże obficie zwilżyć wodą. Podłoże powinno być czyste, niepylące, pozbawione śladów smarów i łuszczącej się zendry. Oczyścić powierzchnię ze środków antyadhezyjnych. W przypadku tynkowania wielkowymiarowych elementów prefabrykowanych konieczne są dodatkowe zabiegi przygotowawcze, których zakres oraz kolejność powinny zapewnić wymaganą przyczepność tynków do podłoża

Beton komórkowy Powierzchnie tynkowane oczyścić z wystających fragmentów zaprawy, większe ubytki uzupełnić fragmentami betonu komórkowego dociętego na wymiar i wklejonego na zaprawę murarską. W okresach podwyższonych temperatur podłoże przed tynkowaniem zwilżyć wodą

Gipsowe Zwrócić szczególną uwagę na wymagania dotyczące maksymalnej wilgotności podłoża. Zabezpieczyć przed korozją elementy metalowe przeznaczone do zakrycia zaprawą gipsową. Bezpośrednio przed tynkowaniem podłoże oczyścić z kurzu miękką szczotką na sucho, a następnie lekko zwilżyć wodą

Płyty wiórowo-cementowe Styki płyt zakryć pasami siatki metalowej o szerokości 10 cm, mocowanej mechanicznie do płyty gwoździami w odstępach co ok. 10 cm. W przypadku zapraw zawierających gips siatka powinna być ocynkowana lub zabezpieczona w sposób chroniący przed korozją. Powierzchnię bezpośrednio przed tynkowaniem oczyścić z kurzu i obficie zwilżyć wodą

Drewniane Tynk układać na podkładzie z siatki stalowej oraz mat trzcinowych, listewek lub z drewna. Deski tworzące podłoże powinny być stosunkowo wąskie (10–12 cm), aby zwiększyć możliwość mechanicznego zakotwienia tynku w szczelinach. Do mocowania stalowej siatki zaleca się wykorzystać stalowe pręty (f6–f8) lub drewniane listewki o grubości 6–10 mm. Sąsiednie arkusze lub pasy siatki powinny wzajemnie na siebie zachodzić na co najmniej 5 cm i być ze sobą powiązane miękkim drutem wiązałkowym. Zaleca się podkład z siatki wykonać również na podłożach z twardych płyt pilśniowych lub płyt paździerzowych

Metalowe Kształtowniki lub blachy osłonić siatką stalową, druciano-ceramiczną przywiązaną drutem lub w inny sposób trwale przytwierdzoną. Elementy i siatka powinny być oczyszczone z łuszczącej się rdzy i innych zanieczyszczeń oraz dwukrotnie powleczone mlekiem cementowym w przypadku tynków zawierających cement. Przy tynkach z gipsem podłoże zabezpieczyć powłoką antykorozyjną. Siatki powinny być ocynkowane lub w inny sposób zabezpieczone przed korozją. Siatka, która sama ma służyć jako podłoże, powinna być dostatecznie sztywna i mieć oczka nie większe niż 1 × 1 cm

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że regulowanych) i okienne, klamry, uchwyty ny. Wykonywanie wypraw wiosną zaleca podczas wykonywania tynków konfekcjono- itp. Wszystkie elementy zewnętrzne się w przypadku murów rozpoczętych wanych należy bardzo rygorystycznie prze- osadzone w ścianach i przechodzące w lecie i ukończonych późną jesienią. strzegać zaleceń zamieszczonych w kartach przez wyprawę powinny być skutecznie Natomiast wykonywanie wypraw jesienią technicznych wyrobów, przy jednoczesnym zabezpieczone przed zanieczyszczeniem, zaleca się w przypadku murów rozpo- zachowaniu wymagań sformułowanych aby nie następowało brudzenie tynków czętych wczesną wiosną i ukończonych w normach [N3] i [N4]. Poniżej zamiesz- w wyniku korozji metalowych elementów w pełni lata. Jednak w tym przypadku, czono wymagania podstawowe dla więk- wyposażenia/instalacji (wystąpienia rdza- jeżeli to możliwe, nie zaleca się użytko- szości rodzajów tynków uwzgledniające wych zacieków) zaciekami. wać (zasiedlać ludźmi) pomieszczeń warunki ogólne przystąpienia do prac Zasadniczo zaleca się przystąpienie do w ciągu pierwszej zimy. tynkarskich, przygotowanie podłoża, wykonywania tynków po zakończeniu proce- Tynki należy wykonywać w temperaturze wykonywanie tynków oraz ich pielęg- sów związanych ze skurczem i deformacją nie niższej niż +5oC i pod warunkiem, że nacje [25–28]. (odkształceniem w wyniku przyłożonych w ciągu doby od ułożenia nie nastąpi spa- obciążeń) ścian i stropów, tj. po upływie 2–6 dek temperatury poniżej 0oC. W niższych Ogólne warunki przystąpienia miesięcy od zakończenia robót stanu surowe- temperaturach można wykonywać tynki do prac tynkarskich go. Długość tego okresu jest zależna od jedynie przy zastosowaniu odpowiednich Przed przystąpieniem do wykonywania rodzaju użytych materiałów oraz warun- środków zabezpieczających i pielęgnacyj- prac tynkarskich powinny być zakoń- ków wysychania elementów (dojrzewania nych. W przypadku stosowania w składzie czone wszystkie roboty stanu surowego, wbudowanych materiałów). zaprawy cementu hutniczego zaleca się, roboty instalacyjne podtynkowe, zamuro- W naszym klimacie najbardziej odpo- aby temperatura otoczenia w ciągu trzech wane przebicia i bruzdy, osadzone oścież- wiednimi porami roku do wykonywania dni od nałożenia zaprawy na elemencie nice drzwiowe (z wyjątkiem tzw. ościeżnic tynków jest okres wiosenny oraz jesien- nie była niższa niż +5oC.

68 Inżynier budownictwa technologie

Wykonywanie tynków tynki cementowe, cementowo-wapienne ściwościach dobranych do planowanego Powszechnie wiadomo, że prace i wapienne powinny być zwilżane wodą sposobu jego użytkowania. Bardzo waż- tynkarskie prowadzi się w następującej w czasie wiązania i w początkowym nym zagadnieniem jest właściwe, zgodne kolejności: najpierw tynkowane są sufity, okresie twardnienia zaprawy, tj. w okresie z wymaganiami producenta zaprawy, następnie układa się tynki ścienne na około jednego tygodnia. przygotowanie podłoża, jego oczysz- ścianach wewnętrznych, a na końcu tynki Szczególnej uwagi wymagają tynki czenie, zagruntowanie i odbiór przez na ścianach zewnętrznych. gipsowe. W pomieszczeniach, w których osobę o odpowiednich kwalifikacjach Względy techniczne wymagają, aby tynk był świeżo wykonano tynki gipsowe, należy (posiadającego wiedzę i doświadczenie słabszy (miał mniejszą wytrzymałość) od odpowiednio intensywnie wietrzyć, aby w stosowaniu danego rodzaju wypraw podłoża. W przypadku tynków dwu- i trójwar- nie dopuścić do ich nierównomiernego tynkarskich) w celu docelowego uzyska- stwowych należy ponadto przestrzegać zasady, wysychania, szczególnie w okresach nia wymaganej przyczepności tynku do aby wytrzymałość później nakładanych warstw chłodniejszych, gdy zaprawa gipsowa podłoża. była nie większa od wytrzymałości warstwy już nierównomiernie twardnieje w warunkach ułożonej, tzn. kolejne warstwy są coraz słabsze. wysokiej wilgotności powietrza. Nie wol- Bibliografia Zasada ta nie dotyczy gładzi tynków wypala- no jednak dopuścić do przeciągów i ich 1. M. Gaczek, S. Fiszer, Tynki, XVIII Ogólnopol- nych. W tynkach zewnętrznych, zwłaszcza wychłodzenia, zwłaszcza niedopuszczal- skie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji, w strefach cokołowych, w celu zmniejsze- ne jest przemrożenie świeżego tynku. Szczyrk 2003. nia migracji wilgoci zalecane jest stosowa- 2. P. Opałka, Naprawa tynków. Aspekty budow- nie takiego układu poszczególnych warstw Uszkodzenia tynków lane i konserwatorskie, Wydawnictwo PWN, tynku, aby warstwa z drobnymi porami uło- Do podstawowych uszkodzeń tynków, Warszawa 2016. żona była na warstwie z porami większymi, niezależnie od ich rodzaju oraz miejsca 3. WTA Merkblatt 2-4-8/D Beurteilung und w celu umożliwienia względnie szybkiego wykonania, zaliczyć należy: Instandsetzung gerissener Putze an Fasa- odprowadzenia wilgoci z przegrody na ► odparzenia, den, Wissensachftlich-Technische Arbeits- zewnątrz. Związane to jest z transportem ► odspojenia i osłabienia przyczepności, gemainschaft fur Bauwerrleserhaltungund wilgoci z kapilar o większej średnicy do ► zarysowania włosowate, Denkalplege e.V. Munchen 2008. kapilar o mniejszej średnicy. ► spękania, 4. WTA Merkblatt 2-9-04/D Sanierputzsysteme, Wymaganą grubość tynku w zależności ► uszkodzenia mrozowe, Wissensachftlich-Technische Arbeitsgemain- od kategorii oraz rodzaju podłoża opisa- ► wykwity solne, schaft fur Bauwerrleserhaltungund Denkal- no w [N3]. W normie tej podano również ► złuszczenia, plege e.V. Munchen 2004. dopuszczalne odchylenia wykonawcze ► wykruszenia, 5. WTA Merkblatt 4-5-99/D Beurteilung von dla tynków wewnętrznych. W przypad- ► odpryski i pęcherze, Mauerwerk. Mauerwerkdiagnostik, Wissen- ku tynków zewnętrznych kategorii II–IV ► zabrudzenia, sachftlich-Technische Arbeitsgemainschaft dopuszcza się odchylenie od pionu po- ► rozwój glonów, grzybów lub mchów. fur Bauwerrleserhaltungund Denkalplege wierzchni płaskich i krawędzi nie większe Podane uszkodzenia mogą się pojawić e.V. Munchen 1999. niż 10 mm na wysokości jednej kondyg- w różnym okresie użytkowania obiektów 6. WTA Merkblatt 4-11-02/DMessung der nacji oraz do 30 mm na całej wysokości i mogą się charakteryzować zróżnicowa- Feuchte von mineralischem Baustoffen, budynku. Pozostałe wymagania przyjmu- nym zakresem oraz stopniem intensyw- Wissensachftlich-Technische Arbeitsgemain- je się jak dla tynków wewnętrznych. ności [2]. schaft fur Bauwerrleserhaltungund Denkal- Przy wykonywaniu tynków zewnętrznych plege e.V. Munchen 1999. należy zwrócić uwagę na kolejność Naprawa tynków 7. Badania własne (wyniki). tynkowania ścian. Powinna być ona Sposób i zakres naprawy tynków zależą 8. Warunki techniczne wykonania i odbioru taka, aby w trakcie wykonywania i po od przyczyny ich występowania, składu, robót budowlanych, część 7, rozdział 7, naniesieniu zaprawy powierzchnia nie miejsca wbudowania oraz zakresu usterek podrozdział 1 „Tynki”. była narażona na bezpośrednie działanie i uszkodzeń. Niepodważalny jest fakt, że 9. S. Chłądzyński, Spoiwa gipsowe w bu- słońca i wiatru. każdorazowo dla danego przypadku nale- downictwie, Medium Dom Wydawniczy, ży sposób naprawy rozpatrywać indywi- Warszawa 2008. Pielęgnacja tynków dualnie, a jego zakres dopasować do moż- 10. D. Małaszkiewicz, A. Jurguć, Wpływ rodzaju Świeżo wykonane tynki należy zabezpie- liwości technicznych wykonawcy. Zaleca cementu i warunków dojrzewania na przy- czyć przed zbyt szybkim wysychaniem, się stosowanie wytycznych Stowarzyszenia czepność zapraw do podłoża betonowego, tj. utratą wilgoci w wyniku parowania. WTA zawartych w [2], [3], [4], [5], [6]. Zeszyty Politechniki Białostockiej, „Budow- Z tego powodu zaleca się chronić świeżo nictwo i Inżynieria Środowiska” nr 2/2011. wykonane tynki zewnętrzne przed bezpo- Wnioski końcowe 11. M. Najduchowska, P. Pichniarczyk, Zaprawy średnim nasłonecznieniem oraz działa- Niezależnie od rodzaju tynku oraz miej- murarskie i tynkarskie w świetle norm niem silnego wiatru przez zastosowanie sca jego wykonania najbardziej istotnym europejskich, czasopismo „Warstwy, Dachy odpowiednich siatek, daszków lub w inny elementem jest konieczność zachowania i Ściany” nr 1/2007. zalecany przez producentów sposób. odpowiedniego reżimu technologicznego 12. W. Martinek, I. Nabi, Murarstwo i tynkar- W przypadku prowadzenia prac tynkar- podczas realizacji wypraw tynkarskich stwo. Technologia. Roboty murarskie, WSIP, skich w okresie wysokich temperatur oraz stosowanie tynków o składzie i wła- Warszawa 2010.

luty 2020 [180] 69 technologie

13. E. Szymański, Murarstwo i tynkarstwo. XIV Konferencja Naukowo-Techniczna [N1] PN-EN 998-1:2012 Wymagania dotyczą- Technologia. Materiały, WSIP, Warszawa „Fizyka budowli w teorii i praktyce”, Słok ce zapraw do murów. Część 1: Zaprawa 2010. k. Bełchatowa 2013. tynkarska. 14. W. Brachaczek, W. Siemiński, Lekkie 22. W. Brachaczek, J. Juraszek, Tynki renowa- [N2] PN-EN 998-2:2012 Wymagania dotyczą- zaprawy cementowe jako alternatywne cyjne – aktualne zagadnienia, IX Sympo- ce zapraw do murów. Część 2: Zaprawa rozwiązanie ocieplania budynków od zjum „Budownictwo ogólne – zagadnienia murarska. wewnątrz. Wybrane zagadnienia inżynierii konstrukcyjne, materiałowe i cieplno-wil- [N3] PN-B-10100:1970 Roboty tynkowe. Tynki środowiska w budownictwie, monografia, gotnościowe w budownictwie”, Bydgoszcz zwykłe. Warunki i badania techniczne Polski Związek Inżynierów i Techników –Przysiek k. Torunia 2015. przy odbiorze. Budownictwa, Oddział Opole, 2014. 23. A. Chłądzyński, Spoiwa gipsowe w bu- [N4] PN-B-14501:1990 Zaprawy budowlane 15. W. Brachaczek, W. Siemiński, Skąd się downictwie, Dom wydawniczy MEDIUM, zwykłe. biorą rysy na powierzchni tynków renowa- wydanie I, Warszawa 2008. [N5] PN-B-10109:1998 Tynki i zaprawy bu- cyjnych?, „Izolacje” nr 7/8/2013. 24. M. Doerner, Materiały malarskie i ich za- dowlane – Suche mieszanki tynkarskie. 16. M. Gaczek, S. Fiszer, Wyprawy tynkarskie, stosowanie, Wydawnictwo Arkady, [N6] PN-B-14502:1965 Zaprawy budowlane „Izolacje” nr 3/2002. Warszawa 1975. wapienne. 17. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków, cz. 25. M. Niedostatkiewicz, T. Majewski, Współ- [N7] PN-65/B-10101 Roboty tynkowe – Tynki 1 Funkcje i klasyfikacja, „Kalejdoskop czesne tynki w budownictwie ogólnym szlachetne – Wymagania i badania tech- Budowlany” nr 1/2002. – klasyfikacja i wybrane przykłady badań niczne przy odbiorze. 18. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków, cz. 2 oraz problemów eksploatacyjnych, XXXIV [N8] PN-EN 13279-1:2007 Spoiwa gipsowe Tynki zwykłe – zastosowanie, „Kalejdoskop Ogólnopolskie Warsztaty Pracy Projektan- i tynki gipsowe. Część 1. Definicje i wy- Budowlany” nr 2/2002. ta Konstrukcji, Szczyrk 2019. magania. 19. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków, cz. 3 26. M. Niedostatkiewicz, T. Majewski, Badania [N9] PN-EN 13279-2:2007 Spoiwa gipsowe Tynki zwykłe – wykonanie, „Kalejdoskop doświadczalne tynków wewnętrznych, i tynki gipsowe. Część 2. Metody badań. Budowlany” nr 3/2002. „Izolacje” nr 3, 2–7/2017. [N10] BN-84/6734-01 Suche mieszanki tynków 20. W. Siemiński, W. Brachaczek, Tynki 27. M. Niedostatkiewicz, T. Majewski, Cha- szlachetnych oraz lastryka na spoiwie renowacyjne, „Materiały Budowlane” rakterystyki i zakres stosowania tynków, hydraulicznym. nr 6/2013. „Izolacje” nr 5/2017. [N11] PN-B-30042:1997 Spoiwa gipsowe 21. W. Brachaczek, Modelowanie technolo- 28. M. Niedostatkiewicz, T. Majewski, Proble- – Gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gii wytwarzania tynków renowacyjnych my eksploatacyjne tyków wewnętrznych – gipsowy. ◄ w aspekcie wytrzymałości na ściskanie, studium przypadku, „Izolacje” nr 6/2018.

krótko Plastik w morzu

Fiński Instytut Środowiska (SYKE) badał, jak szybko w naturalnych warunkach rozkładają się materiały plastikowe określane jako biodegradowalne lub pochodzenia biologicznego. Badania pro- wadzono w środowisku morskim, w którym plastikowe materiały mogą przemieszczać się na duże odległości i powodują szkody dla środowiska. Testowano przez rok m.in. często używane: folię bio- degradowalną PLA (polilaktyd), folię PHA (polihydroksyalkanian), celofan, folię polietylenową (w budownictwie używana np. jako podkład pod panele i wylewki) oraz tworzywa na bazie włókien roślinnych i kompozytów polimerowo-drzewnych. Okazało się, że najszybciej rozłożyła się folia PHA oraz wspomniane tworzywa na bazie włókien roślinnych – już po 6 miesią- cach nie było po nich śladu. Celofan rozłożył się w ciągu roku, folia PLA nie rozłożyła się prawie wcale, a folia polietylenowa po roku w morzu była „jak nowa”. Wniosek: biodegradowalne plastiki rozkładają się w morzu szybciej niż tradycyjne, ale jedne i drugie należy zbierać i poddawać recyklingowi. © Laura Pashkevich – stock.adobe.com Źródło: eplastics.pl

70 Inżynier budownictwa technologie Piaski do zapraw klejących

dr inż. Zdzisław Naziemiec – cz. I Sieć Badawcza ŁUKASIEWICZ – Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych Oddział Szkła i Materiałów Budowlanych w Krakowie

Uzyskanie dobrej przyczepności zaprawy klejowej do styropianu wymaga zastosowania odpowiednich składników, z których podstawowym jest kruszywo drobne.

STRESZCZENIE ABSTRACT W artykule przedstawiono ogólne informacje dotyczące pro- The article presents general information on the production and dukcji i jakości eksploatowanych w kraju kruszyw drobnych, quality of fine aggregate mined in Poland, mainly sands. It pro- głównie piasków. Podano podstawowe wymagania stawiane vides basic requirements for fine aggregate used in construc- kruszywom drobnym stosowanym w budownictwie do zapraw tion for mortars and adhesives in thermal insulation systems. i do klejów w systemach ociepleń. Wśród eksploatowanych Sands mined in the country differ from each other significantly w kraju piasków występuje duże ich zróżnicowanie zarówno in terms of their mineral and grain composition. The results of pod względem składu mineralnego, jak i ziarnowego. Przedsta- research on the influence of various fine aggregates on cemen- wiono wyniki badań klejów cementowych z udziałem różnych t-based adhesives have been presented. Attention has been kruszyw drobnych. Zwrócono uwagę na nowe metody badań, also paid to new research methods, the results of which might których wyniki mogą być pomocne w specyficznych zastoso- be helpful in specific applications of adhesive mortars. waniach zapraw klejących.

pośród różnych metod ocieplenia klejowe stosowane w ociepleniach, jest ich wym składnikiem kleju cementowego ścian zewnętrznych budynków przyczepność, zarówno do podłoża, jak i do jest kruszywo drobne. Stąd też ważna Sw Polsce największą popularno- materiału termoizolacyjnego. Odpowied- jest jakość kruszywa drobnego użytego ścią cieszy się metoda bezspoinowego nia przyczepność zapewnia trwałość do zaprawy. W konsekwencji słabej przy- ocieplania ścian. Polega ona na przymo- całemu układowi, a przede wszystkim czepności zaprawy klejowej do styropia- cowaniu za pomocą zaprawy klejowej bezpieczeństwo zamocowania do ściany nu i podłoża w trakcie użytkowania mogą płyt termoizolacyjnych, szpachlowaniu oraz przyczepność warstw wierzchnich powstawać na elewacji rysy i pęknięcia, powierzchni płyt zaprawą z zatopio- systemu. prowadzące nawet do odpadania całego ną w niej siatką z włókna szklanego W Polsce największy udział w pracach systemu [1, 2]. i pokryciu ocieplenia tynkiem cienko- związanych z ocieplaniem budynków warstwowym. Wykonanie ocieplenia ma ma metoda polegająca na zastosowaniu Ogólnie o kruszywach za zadanie zwiększenie izolacyjności styropianu jako warstwy termoizolacyjnej. i zaprawach i poprawę wyglądu ściany. Do przyklejania styropianu najczęściej Zaprawa to mieszanina kruszywa Podczas wykonywania ocieplenia bar- stosowane są kleje cementowe. Speł- drobnego, spoiwa i wody, używana do dzo ważne jest mocowanie termoizolacji nienie wymagań dotyczących przyczep- łączenia elementów budowlanych. Wy- do ściany za pomocą zaprawy klejowej. ności kleju cementowego do podłoża stępują różnego rodzaju zaprawy (mu- Duże znaczenie ma szczególnie zacho- betonowego nie jest problemem. Istotne rarska, tynkarska, do napraw, klejąca), wanie zaleceń technologicznych oraz jest natomiast uzyskanie dobrej przy- a ze względu na rodzaj zastosowanego zastosowanie zaprawy dobrej jakości. czepności do styropianu, gdyż wymaga spoiwa wyróżnia się zaprawy cemento- Jedną z kluczowych wymaganych właści- to zastosowania w recepturze zaprawy we, wapienne, cementowo-wapienne, wości, jakie powinny posiadać zaprawy odpowiednich składników. Podstawo- gipsowe i inne.

luty 2020 [180] 71 technologie

Podobnie jak w przypadku betonu alkalicznej kruszyw drobnych (piasków). pojęcie piasku rozumie się luźną skałę kruszywo jest podstawowym składnikiem Od kilku lat w kraju prowadzone są osadową, średniookruchową, o wielkości zaprawy, a jego udział stanowi 2/3 suchej liczne prace badawcze poświęcone temu ziaren 0,1/2 mm (0/2 mm). Piaski utwo- masy zaprawy. Jakość kruszywa wpływa zagadnieniu. rzone są z minerałów odpornych na wie- na trwałość i zachowanie się zapra- W ostatnich latach produkcja kruszyw trzenie, wśród których ilościowo pierwsze wy. Do zapraw stosowane są różnego w Polsce kształtuje się na poziomie prze- miejsce zajmuje kwarc. Piaski kwarcowe rodzaju kruszywa drobne. Zakres badań kraczającym 200 mln Mg/rok (rys. 1). są też najbardziej rozpowszechnione. stosowanych w przypadku kruszyw do W tym piaski i kruszywa żwirowe stano- Oprócz piasków kwarcowych wyróżnić zapraw podaje norma PN-EN 13139 Kru- wią około 75%. Ilość piasków uzyski- można ponad 30 rodzajów piasków. Pia- szywa do zaprawy. Podstawowe badanie wanych w danym zakładzie zależy od ski klasyfikuje się na podstawie różnych dotyczy oznaczenia składu ziarnowego charakterystycznego dla danego złoża cech: kruszywa, w tym nadziarna, podziarna punktu piaskowego. Obecnie wydobycie ► składu mineralnego (np. piaski kwar- i zawartości pyłów mineralnych. Wymiar kruszyw piaskowo-żwirowych prowadzo- cowe, arkozowe i in.), kruszywa się określa, podając wymiar ne jest ze złóż o coraz wyższym punkcie ► struktury (piaski grubo-, średnio- oczek sita d (dolna granica) i D (górna piaskowym (60–70%). Piaski klasyfikowa- i drobnoziarniste), granica uziarnienia). Norma wyszczegól- ne i nieklasyfikowane zużywa się obecnie ► środowiska sedymentacji (piaski mor- nia kruszywa o uziarnieniu d/D: 0/1 mm, głównie w budownictwie drogowym skie, rzeczne, lodowcowe i in.). 0/2 mm, 0/4 mm, 0/8 mm, 2/4 mm i 2/8 (do podbudów) oraz w innych robotach W czystych piaskach kwarcowych mm, podając wartości graniczne zawar- inżynierskich. Szacuje się, że zużycie zawartość kwarcu zbliża się do 100%. tości nadziarna ( > D, > 1,4D i > 2D) piasków do tych celów wynosi 80–100 W petrografii technicznej nazwę pia- oraz zawartości podziarna (< d i < 0,5d). mln Mg/rok. ski kwarcowe stosuje się do piasków W zależności od zawartości pyłów norma zawierających więcej niż 90% kwarcu. wyszczególnia pięć kategorii (tab. 2). Dla Charakterystyka kruszyw W piaskach arkozowych zawartość kategorii pierwszej maksymalny przesiew drobnych kwarcu nie przekracza 60%. Piaski różnią przez sito 0,063 mm wynosi 3%. Określenie „kruszywo drobne” w nazew- się między sobą wielkością i kształtem W praktyce do zapraw klejowych używa się nictwie stosowanym w normach nie jest ziaren, np. piaski lodowcowe są różno- kruszyw drobnych (głównie piaski naturalne) jednoznaczne. Przykładowo, w poszcze- ziarniste, o ziarnie ostrokrawędzistym. o stosunkowo drobnym uziarnieniu, nie- gólnych normach dotyczących kruszyw Piaski rzeczne są zwykle różnoziarniste, przekraczającym 0,8 mm, a nawet 0,5 mm. odnosi się ono do następujących wymia- o ziarnie obtoczonym. Również zawartość pyłów mineralnych rów ziaren według: W przeróbce surowców mineralnych może być znacznie niższa niż 3%. ► PN-EN 12620 kruszywo drobne posia- używa się też określenia piaski łama- Oprócz podstawowego badania, jakim da wymiary ziaren d/D równe 0/4 mm; ne. Pod pojęciem tym występują różne jest oznaczenie składu ziarnowego, ► PN-EN 13043 kruszywo drobne – d/D skały rozdrobnione do wymiarów ziaren zależnie od potrzeby wykonuje się ba- równe 0/2 mm; poniżej 4 (2) mm. Bardziej odpowiednie dania kształtu ziaren, zawartości muszli, ► PN-EN 13139 kruszywo drobne – d/D jest wówczas określenie frakcja piasko- jakości pyłów, gęstości i nasiąkliwości równe 0/4 mm; wa, stosowane w badaniach gruntów. ziaren kruszywa, mrozoodporności, ► PN-EN 13242 kruszywo drobne – d/D W opisie uziarnienia gruntu stosuje się a także badania składu chemicznego równe 0/6,3 mm. określenia: w zakresie zawartości chlorków, siarcza- Potocznie nazwę kruszywo drobne odnosi się ► frakcja iłowa, o wymiarach ziaren nów, siarki, humusu, części rozpuszczal- do piasku. W sensie geologicznym przez 0/0,002 mm; nych w wodzie, straty przy prażeniu czy reaktywności alkaliczno-krzemionkowej. W przypadku piasków naturalnych zawsze wykonuje się oznaczenie składu ziarnowego, a spośród pozostałych badań najczęściej wykonuje się oznaczenia gęstości i nasiąkli- wości ziaren kruszywa, zawartości humusu, chlorków, siarczanów i siarki. Normowe badania kształtu ziaren i mrozoodporno- ści wykonywane są jedynie dla kruszyw o uziarnieniu powyżej 4 mm. Oznacze- nie jakości pyłów w postaci badania błękitem metylenowym lub badania wskaźnika piaskowego wykonuje się dla kruszyw, w których zawartość pyłów przekracza 3%. Do tej pory stosunkowo niewiele uwagi poświęcano problemowi reaktywności Rys. 1. Wydobycie kruszyw piaskowo-żwirowych i produkcja kruszyw łamanych

72 Inżynier budownictwa technologie

► frakcja pyłowa: 0,002–0,05 mm (w ba- W zakresie uziarnienia, zawartości pyłów, nych wymagany wskaźnik uziarnienia dla daniach kruszyw obejmuje przedział zawartości zanieczyszczeń lekkich i zawar- odmiany 1 (uziarnienie 0÷2 mm) i gatun- 0–0,063 mm); tości substancji organicznych zwykle nie ku I, wynosił 2,8÷ 3,8, a dla piasku od- ► frakcja piaskowa: 0,05–2 mm; ma większych problemów z osiągnięciem miany 2 (uziarnienie 0÷1 mm) i gatunku I, ► frakcja żwirowa: 2–25 mm. wymaganych parametrów. Piaski często są wskaźnik uziarnienia powinien mieścić Piaski łamane mogą być uzyskiwane ze eksploatowane spod lustra wody i płukane się w zakresie 2,4÷ 3,4. Dla badanego skał zwięzłych, których ogólny podział na przesiewaczach wibracyjnych zaopa- w ICiMB piasku łamanego granitowego przedstawiono w tab. 1. trzonych w natryski wodne. Umożliwia to 0/2 mm, wskaźnik uziarnienia wynosił 4,09, a dla piasku łamanego granitowe- Wymagania stawiane Technologia przeróbki go 0/1 mm, wskaźnik ten wynosił 2,86. kruszywom do zapraw kruszyw umożliwia Obecnie podawany jest zwykle zakres Wymagania wobec kruszyw do zaprawy uziarnienia, z podaniem dopuszczalnej dotyczą takich właściwości, jak: poprawę ich jakości. ilości nadziarna i podziarna. ► opis petrograficzny, Ogólnie można podać następujące za- ► uziarnienie kruszywa, uzyskanie piasków nawet o zawartości kresy uziarnienia kruszyw do zapraw: ► zawartość pyłów, pyłów poniżej 1%. W przypadku kruszyw ► cementowych i cementowo-wapien- ► zawartość chlorków, siarczanów i siar- łamanych (frakcji piaskowej) uzyskiwanych – piaski o uziarnieniu do 2 mm; ki całkowitej, nych z procesów kruszenia skał zwię- ► gipsowych i gipsowo-wapiennych ► reaktywność alkaliczna, złych zawartość pyłów sięga zwykle kilku – piaski o uziarnieniu do 1 mm; ► zawartość zanieczyszczeń lekkich procent. Chcąc otrzymać czyste kruszywo, ► do tynków – zależnie od przeznaczenia: i substancji organicznych, konieczne jest zastosowanie płukania, np. – do 4 mm – tynk chropowaty, ► gęstość ziaren i gęstość nasypowa, na przesiewaczu wibracyjnym. – do 1–1,5 mm – tynki nakładane ► zawartość składników wpływających Różnorodność stosowanych zapraw powodu- metodami natryskowymi, na szybkość wiązania i twardnienia je, że podanie jednego, optymalnego składu – do 1 mm – tynki gładkie, zaprawy. ziarnowego kruszywa (tzw. stosu okrucho- – do 0,5 mm – tynki bardzo gładkie, Oprócz jakości surowca ważna jest tech- wego) nie jest możliwe. Dawniej do oceny gładzie, kleje. nologia przeróbki kruszyw. Zastosowanie uziarnienia używano wskaźnika uziarnie- Wymagany skład ziarnowy i czystość takich operacji przeróbczych, jak płuka- nia piasku. Wskaźnik uziarnienia obliczany piasków można uzyskać, stosując odpo- nie, klasyfikacja hydrauliczna, suszenie, był jako suma odsiewów na sitach 0,063; wiednie operacje przeróbcze. Najczęściej przesiewanie na sucho, rozdział densy- 0,125; 0,25; 0,5; 1 i 2 mm, wyrażonych w krajowych zakładach produkcji kruszyw metryczny, wpływa na poprawę jakości w ułamkach dziesiętnych masy badanej frakcja piaskowa odbierana jest z odwad- uzyskiwanych kruszyw. próbki. Dla piasków do zapraw budowla- niacza kubełkowego, do którego kiero- wany jest produkt podsitowy, na przykład spod sita o oczkach 2 mm. Materiał taki Tab. 1. Ogólny podział skał zawiera znaczną ilość wody, która może Pochodzenie skały Powstawanie, rodzaj Przykłady skał być usunięta w procesie suszenia. Skały głębinowe Granity, granodioryty, sjenity, gabra Pyły występujące w kruszywie (< 0,063 mm) Skały magmowe mają niekorzystny wpływ na jakość zaprawy, Skały wylewne Bazalty, porfiry, diabazy, melafiry ponieważ zwiększają ilość wody potrzeb- Skały węglanowe Wapienie, dolomity nej do zwilżenia wszystkich ziaren, utrud- Skały osadowe Skały krzemionkowe Chalcedonity niają dostęp cementu do powierzchni Skały okruchowe Żwiry, piaskowce, piaski ziaren, a przez to obniżają wytrzymałość zaprawy. Skały metamorficzne Gnejsy, kwarcyty, marmury Skały przeobrażone Pyły uważane są za nieszkodliwe, jeżeli: Skały metasomatyczne Magnezyty ► zawartość pyłów ƒ < 3%, ► wskaźnik piaskowy SE jest wyższy Tab. 2. Zawartość pyłów w kruszywach do zapraw według PN-EN 13139 od określonej granicy, ► wskaźnik błękitu metylenowego MB Wymiar Maksymalny przesiew przez sito 0,063 [%] jest niższy od określonej granicy. kruszywa* Kategoria 1 Kategoria 2 Kategoria 3 Kategoria 4 Kategoria 5 Oceniając uziarnienie, warto również zwró- 0/1 3 5 8 30 > 30 cić uwagę na różną kanciastość poszcze- 0/2 3 5 8 30 - gólnych rodzajów piasków. Przykładowo, 0/4, 2/4 3 5 8 30 - wskaźnik przepływu kruszywa drobnego, określony według PN-EN 933-6:2002 dla 0/8, 2/8 3 5 8 11 - piasku naturalnego 0/2 mm wynosił SE * Wymiar kruszywa – ułamek d/D, gdzie d i D odpowiadają wymiarom oczek takich dwóch sit, = 27, natomiast dla piasku łamanego aby wszystkie ziarna kruszywa miały wielkość pośrednią, tzn. przechodziły przez sito o oczkach wielkości D mm i pozostawały na sicie z oczkami d mm (np. ziarna kruszywa przechodzące przez 0/2 mm pochodzącego z tego samego sito o oczkach 4 mm i pozostające na sicie 2 mm mają wymiar 2/4). złoża wynosił SE = 33. Niższy wskaźnik

luty 2020 [180] 73 technologie

W tej dziedzinie przeróbki stosowane są różne urządzenia: akwamatory, hydroma- tory, klasyfikatory pulsacyjne, osadzarki pulsacyjne. Zanieczyszczenia lekkie jako pływające w wodzie są w nich oddzielane od cięższego kruszywa. W kruszywach drobnych o ustalonym standardzie najczę- ściej nie stwierdza się obecności humusu ani zanieczyszczeń lekkich. Dopuszczalne zawartości siarki, siarcza- nów i chlorków: ► zawartość siarki całkowitej: < 1%, ► dla zawartości siarczanów przyjmuje się trzy kategorie: ≤ 0,2%; ≤ 0,8% i > 0,8%, ► zawartość chlorków: ≤ 0,15% (dla Rys. 2. Piasek łamany z przeróbki surowca wapiennego (Analizator Kamika Instruments) pełnej zaprawy). W badaniach kruszyw prowadzonych w ICiMB w Krakowie zawartości siarki, siarczanów i chlorków w kruszywach drobnych kształtowały się znacznie poni- żej dopuszczalnego poziomu i mieściły się w przedziale: ► zawartość siarki całkowitej: < 0,05%, ► zawartość siarczanów rozpuszczalnych w kwasie: < 0,2%, ► zawartość chlorków: < 0,01%. Wiele cennych informacji mogą dostar- czyć badania pozanormowe, wśród których szczególnie przydatne może być oznaczenie kształtu ziaren w analizatorze optycznym, oznaczenie twardości, poro- watości, powierzchni właściwej i in. Normowe badania kształtu ziaren dotyczą Rys. 3. Piasek łamany z przeróbki surowca krzemionkowego (Analizator Kamika Instruments) jedynie kruszyw grubych, tj. o uziarnieniu powyżej 4 mm. W przypadku kruszyw przepływu wskazuje na większą zawartość twardnienia zaprawy i obniżenie jej wytrzyma- drobnych pewien obraz dotyczący kształtu ziaren foremnych. To z kolei powoduje łości. Zanieczyszczenia lekkie i substancje ziaren daje wspomniane wyżej oznacze- poprawę urabialności mieszanki. organiczne mogą być usunięte z kruszywa nie wskaźnika przepływu, wykonywane Substancje organiczne (humus) występujące przez zastosowanie urządzeń działających według normy PN-EN 933-6. Dokładniej- w kruszywie powodują obniżenie szybkości na zasadzie osadzarek pulsacyjnych. szą ocenę kształtu ziaren można uzyskać, badając piasek przy użyciu analizatora optycznego. Przykład takiego oznaczenia kształtu ziaren kruszyw drobnych przedstawiono na rys. 2 i 3. Ocena kruszywa opiera się na klasyfikacji Zingga. Wynik przedstawiony na rys. 2 wskazuje na dużą zawartość ziaren o kształcie kulistym, natomiast na rys. 3 widoczna jest duża zawartość ziaren nieforemnych. W ocenie kruszyw pomocne może być oznaczenie ich twardości. Na rys. 4 przedstawiono wynik oznaczenia twardo- ści piasku według skali Mohsa. Domi- nują ziarna o twardości 7 (kwarc), widoczna jest również zawartość ziaren zwietrzałych i innych minerałów o twar- Rys. 4. Twardość Mohsa piasku kwarcowego 0/2 mm dości poniżej 7.

74 Inżynier budownictwa technologie

Na rys. 5 przedstawiono obrazy Tab. 3. Cechy fizyczne piasków łamanych wapiennych mikroskopowe piasków kwarcowych. Wapień jurajski Wapień jurajski Badana cecha Wapień dewoński Na zdjęciu z lewej widoczny jest czysty Nadawa drobna Nadawa gruba piasek kwarcowy. Z kolei rys. 6 przed- Porowatość [ml/g] 0,085 0,1086 0,0187 stawia obrazy wapieni ze skaningowego 2 mikroskopu elektronowego (powiększe- Pole powierzchni [m /g] 1,280 1,498 0,304 nie 5000 razy). Wapień jurajski charakte- Uziarnienie [mm] 0,4–1,6 0,4–1,6 0,4–1,6 ryzował się bardziej porowatą strukturą niż wapień dewoński (tab. 3). Porowatość zastosowanych kruszyw jest bardzo ważna pleń, Prace Instytutu Ceramiki i Materiałów 3. Z. Naziemiec, Reaktywność alkaliczno-krze- z punktu widzenia izolacyjności zaprawy. Budowlanych nr 16, Warszawa-Opole 2014. mionkowa wybranych krajowych kruszyw 2. M. Wieczorek, Wymagania stawiane syste- drobnych, „Drogi i Mosty” nr 4/2018. Literatura mom ociepleń w świetle dokumentów 4. Z. Naziemiec, Przeróbka i badania kruszyw 1. M. Niziurska, B. Chruściel, W. Charyasz, normatywnych i prawnych, Prace Instytutu mineralnych, Rozprawy Monografie nr 356, K. Szafran, Korelacja przyczepności wczes- Szkła, Ceramiki, Materiałów Ogniotrwałych Wydawnictwo AGH, Kraków 2019. ◄ nej i normowej zapraw klejących do ocie- i Budowlanych nr 1/2008.

Rys. 5. Piaski kwarcowe

Rys. 6. Struktura wapienia jurajskiego (z lewej) i dewońskiego (z prawej)

luty 2020 [180] 75 technologie Energooszczędne rozwiązania w centralach wentylacyjno-klimatyzacyjnych – cz. I

dr hab. inż. Barbara Lipska

Przesłanki ekonomiczne, klimatyczne i regulacje prawne są przyczyną poszukiwania rozwiązań energooszczędnych centrali wentylacyjno-klimatyzacyjnych.

STRESZCZENIE ABSTRACT W artykule przedstawiono zadania instalacji wentylacyjnych The article presents the tasks of ventilation and air conditioning i klimatyzacyjnych oraz związane z nimi funkcje pełnione przez systems as well as related functions performed by air handling centrale wentylacyjne i klimatyzacyjne. Wskazano przyczyny units. The reasons for their high energy consumption have dużej energochłonności central wentylacyjnych i klimatyzacyj- been indicated. The article indicates possibilities of saving en- nych. Podano możliwości oszczędzania energii przez zmniej- ergy by reducing the heating and cooling demand, by using szenie zapotrzebowania na ciepło i chłód oraz zużycia energii electricity to drive fans, as well as by increasing the heat and elektrycznej do napędu wentylatorów, a także przez zwiększenie cold production efficiency. The national and European regula- efektywności produkcji ciepła i chłodu. Poinformowano o prze- tions have been given regarding energy efficiency in ventilation pisach krajowych i europejskich dotyczących energooszczęd- and air conditioning systems. ności w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.

adaniem instalacji wentylacyjnej realizowane jest oczyszczanie powietrza chłodniczych z bezpośrednim odparowa- jest utrzymanie właściwego stanu w filtrach i tłumienie hałasu, generowa- niem czynnika chłodniczego w chłodnicy Zpowietrza w pomieszczeniu w wy- nego głównie przez wentylatory, w tłumi- przeponowej lub z czynnikiem pośred- niku nawiewania do niego odpowiednio kach akustycznych. niczącym (najczęściej woda z glikolem), przygotowanego powietrza zewnętrzne- Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne są odbierającym ciepło od powietrza go i usuwania zanieczyszczonego przez bardzo energochłonne, gdyż zachodzi ko- w chłodnicy [1]. W układach tych są sto- zasymilowanie ciepła, wilgoci, pyłów lub nieczność doprowadzenia do nich dużej sowane zazwyczaj sprężarki elektryczne, gazów. W okresie zimowym dodatkową ilości ciepła, potrzebnego do ogrza- których moc decyduje o zużyciu energii. funkcją tej instalacji jest ogrzewanie nia powietrza zewnętrznego w zimie powietrza nawiewanego w celu utrzyma- (w naszych warunkach klimatycznych co Najważniejsze aspekty nia wymaganej temperatury powietrza najmniej o 40 K) oraz do przygotowania projektowania energooszczęd- w pomieszczeniu. Instalacja klimatyzacyj- pary wodnej do nawilżenia powietrza nej instalacji wentylacyjnej na jest instalacją wentylacyjną, w której (minimum około 4 g/kg powietrza), a tak- lub klimatyzacyjnej zachodzi bardziej wszechstronne uzdat- że chłodu niezbędnego do ochłodzenia Oszczędność energii w instalacjach nianie powietrza: ogrzewanie i nawilżanie i osuszenia powietrza klimatyzującego wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych zimą oraz chłodzenie i osuszanie latem, w okresie letnim. Ponadto do napędu sprowadza się zatem do zmniejszenia dzięki czemu możliwe jest utrzymanie wentylatorów niezbędna jest energia zapotrzebowania na ciepło i chłód oraz w pomieszczeniu zalecanych wartości elektryczna. Jej wartość zależy od po- obniżenia mocy elektrycznej wentylatora. parametrów powietrza – temperatury trzebnej mocy wentylatora, którą oblicza Związana jest więc z parametrami pracy i wilgotności względnej, niezależnie się jako iloczyn jego wydajności oraz urządzeń wchodzących w skład centrali od warunków zewnętrznych. Funkcje sprężu, który zależy od straty ciśnienia wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej. te realizowane są w zespole urządzeń w instalacji [1]. W głównej mierze składa- Zmniejszenie zapotrzebowania na cie- noszącym nazwę centrali wentylacyj- ją się na nią opory przepływu powietrza pło i chłód można uzyskać przez: nej lub klimatyzacyjnej (rys. 1a) przez przez urządzenia wchodzące w skład 1. Zastosowanie recyrkulacji powietrza nagrzewnice, nawilżacze, chłodnice oraz centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej. wywiewanego wentylatory – nawiewny i wywiewny. Energia cieplna i chłodnicza dostarczana Na rys. 1b przedstawiono schemat Należy jednak zauważyć, że stosowane do central pochodzi ze źródeł zewnętrz- instalacji klimatyzacyjnej z recyrkulacją. zazwyczaj nawilżacze parowe są zain- nych. Do wytwarzania ciepła najczęściej Mieszanie powietrza następuje w ko- stalowane w przewodach poza centralą, wykorzystuje się wodne kotły węglowe morze mieszania, stanowiącej część co ułatwia wchłanianie pary wodnej lub gazowe. Natomiast produkcja chłodu centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej. przez powietrze. Ponadto w centralach zachodzi w sprężarkowych układach Powietrze wentylacyjne lub klimatyzujące,

76 Inżynier budownictwa technologie

będące mieszaniną powietrza recyrku- lacyjnego z zewnętrznym, ma w okresie zimowym wyższą temperaturę i zawartość wilgoci, a w okresie letnim niższe wartości tych parametrów niż powietrze zewnętrz- ne. Wynika stąd mniejsze zapotrzebowa- nie na ciepło lub chłód do przygotowania tego powietrza [2]. Wartości parametrów mieszaniny zależą od udziału w niej powietrza zewnętrznego, który wynika ze względów higienicznych. Zgodnie z obo- wiązującymi rozporządzeniami krajowy- mi [N1, N2] w pomieszczeniach pracy udział ten nie może być mniejszy niż a 10%, a w pomieszczeniach niebędących pomieszczeniami pracy powinien odpo- wiadać co najmniej strumieniowi objętości powietrza 20 m3/h na jedną przebywającą na stałe osobę. Należy jednak zauważyć, że w niektórych pomieszczeniach stosowanie recyrkulacji powietrza nie jest dozwolone. Dotyczy to obiektów, w których wydzielają się szkodliwe zanieczyszczenia chemiczne i biologiczne, nieprzyjemne zapachy oraz możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem [N2]. W budynku b opieki zdrowotnej recyrkulacja powietrza może być stosowana tylko za zgodą i na warunkach określonych przez właściwego inspektora sanitarnego [N1]. Ponadto w okresie letnim stosowanie recyrkulacji nie zawsze jest opłacalne, gdyż może powodować, zwłaszcza w przypadku wentylacji bez chłodzenia, podwyższenie temperatury powietrza. 2. Zastosowanie urządzeń do odzysku ciepła Na rys. 1c przedstawiono schemat instalacji klimatyzacyjnej z urządzeniem do c odzysku ciepła (UOC). Instalacje takie doprowadzają do po- Rys. 1. Schematy instalacji klimatyzacyjnej: a) w układzie otwartym, b) z recyrkulacją powietrza wywiewanego, c) z urządzeniem do odzysku ciepła. Oznaczenia: CH – chłodnica, CZ – czerpnia, mieszczenia powietrze w 100% zewnętrz- F – filtr, KM – komora mieszania, N – nagrzewnica, Naw – nawiewnik, NP – nawilżacz parowy, ne. W okresie zimowym ciepło pobierane P – przepustnica, T – tłumik akustyczny, UOC – urządzenie do odzysku ciepła, WN – wentyla- z powietrza usuwanego jest przekazywa- tor nawiewny, WW – wentylator wywiewny, Wyw – wywiewnik ne w UOC do powietrza nawiewanego. W okresie letnim natomiast zachodzi proces odwrotny [2]. Ze względu na masę akumulacyjną. Są też urządze- kim wymienniki krzyżowo-płytowe (rys. sposób przekazywania ciepła urządzenia nia z masą akumulacyjno-higroskopij- 2a), oraz przeciwprądowe, również dzielą się na [3]: ną z materiałem sorpcyjnym, pochła- o budowie płytowej (rys. 2b); ► rekuperatory – w których ciepło, niającym wilgoć z powietrza. Oprócz ► z medium pośredniczącym, których wyłącznie jawne (czyli powodujące wymiany ciepła jawnego zachodzi przykładem są urządzenia z wymuszo- zmianę temperatury powietrza), prze- w nich przekazywanie wilgoci, a co za nym pompą obiegiem glikolu między kazywane jest przez przegrodę (np. tym idzie przepływ ciepła utajonego. dwoma wymiennikami ciepła, tzw. płytę) oraz Rekuperatory dzieli się na: glikolowe (rys. 2c), oraz rurki cieplne ► regeneratory – w których przekazywa- ► z bezpośrednim przepływem ciepła, (heat pipe) grawitacyjne lub kapilarne nie ciepła jawnego następuje przez do których zalicza się przede wszyst- (rys. 2d) z samoczynnym obiegiem

luty 2020 [180] 77 technologie

a b

c d

Rys. 2. Rekuperatory: a) krzyżowo-płytowy [5], b) przeciwprądowy [5], c) z medium pośredniczącym z wymuszonym obiegiem (glikolowy) [6], d) rurka cieplna grawitacyjna (zimą) [7]

czynnika chłodniczego. Do grupy zysku ciepła w okresie letnim nie zawsze jest ogrzania powietrza jest też zapobiega- rekuperatorów z medium pośredni- opłacalne, gdyż ze względu na niewielkie nie zaszronieniu rekuperatorów, przez czącym, którym jest w tym przypadku różnice temperatury między powietrzem co unika się nakładów energetycznych czynnik chłodniczy, zaliczyć można usuwanym i zewnętrznym odzyskana na ich odszranianie. również pompy ciepła, dla których energia może być mniejsza niż nakłady Drugim aspektem zmniejszenia zużycia w okresie zimowym dolnym źródłem energetyczne poniesione na pokona- energii jest obniżenie mocy elektrycznej jest powietrze usuwane, a górnym źró- nie oporów przepływu powietrza przez wentylatora, uzyskiwane przez zmniej- dłem powietrze nawiewane, natomiast wymiennik. Aby tego uniknąć, powietrze szenie strat ciśnienia w instalacji, a zatem w okresie letnim odwrotnie [4]. zewnętrzne jest kierowane przez obejście przede wszystkim przez zwiększenie Regeneratory produkowane są jako: UOC. Stosowanie odzysku ciepła w lecie wymiarów poprzecznych centrali klima- ► obrotowe (rys. 3a) – z rotorem wy- powinno być zatem każdorazowo ocenia- tyzacyjnej. Istotne jest także zwiększenie pełnionym masą akumulacyjną lub ne pod kątem opłacalności. sprawności wentylatora. akumulacyjno-higroskopijną, z którą 3. Uzysk ciepła lub chłodu w grunto- Ważnym aspektem energooszczędno- na przemian kontaktuje się powietrze wych wymiennikach ciepła [4]. ści jest też możliwość zmniejszenia zewnętrzne i usuwane; Najczęściej stosowane są w tym celu zużycia energii pierwotnej, czyli ► nieruchome (rys. 3b) – w których powietrzne wymienniki bezprzeponowe pozyskiwanej bezpośrednio ze źródeł cykliczny naprzemienny kontakt (z kontaktem powietrza z gruntem) lub naturalnych, w tym paliw kopalnych, powietrza usuwanego i zewnętrznego przeponowe (bez takiego kontaktu). potrzebnej do wytworzenia wymaga- z dwoma blokami wypełnionymi masą Powietrze zewnętrzne z czerpni prze- nej ilości ciepła i chłodu. W przypad- akumulacyjno-higroskopijną następuje pływa przez taki wymiennik, podle- ku kotłów można to osiągnąć przez w wyniku zmiany ustawienia zespołu gając wstępnemu ogrzaniu zimą lub zwiększenie ich sprawności. Kluczowa przepustnic powietrza. ochłodzeniu latem, a dopiero potem jest także poprawa sprawności przesyłu Należy zauważyć, że w naszych warunkach jest kierowane do centrali. Dodatkową ciepła, które często jest wytwarzane w dużej klimatycznych stosowanie urządzeń do od- korzyścią wynikającą ze wstępnego odległości od centrali.

78 Inżynier budownictwa technologie

Natomiast o efektywności produkcji chłodu decyduje wartość współczyn- nika wydajności chłodniczej układu chłodniczego EER (ang. Energy Efficien- cy Rating), czyli stosunku wytworzonej mocy chłodniczej do mocy elektrycznej pobieranej przez sprężarkę. Zależy ona m.in. od rodzaju sprężarki i zastosowanego czynnika chłodniczego, a w najlepszych urządzeniach osiąga wartość 4,5. Zmniejszenie zużycia energii pierwotnej do produkcji ciepła i chłodu można uzyskać przez zastosowanie pompy cie- pła [4]. Najczęściej są stosowane pompy powietrze-powietrze, ze sprężarkami elektrycznymi, pracujące zarówno w trybie ogrzewania, jak i chłodzenia. Współ- pracują one z nagrzewnicą lub chłodnicą w centrali w układzie z bezpośrednim odparowaniem czynnika chłodzącego lub z czynnikiem pośredniczącym. W trybie ogrzewania zdolność pompy do a b zmniejszenia zużycia energii pierwotnej do ogrzewania zależy od wartości współ- Rys. 3. Regeneratory: a) obrotowy [5], b) nieruchomy [6] czynnika wydajności COP (ang. Coeffi- cient of Performance), wyrażającego sto- sunek ciepła oddanego przez skraplacz do górnego źródła pompy (nagrzewnicy lub wymiennika ciepła czynnik chłodzą- cy-woda) do mocy elektrycznej sprężarki. Wartość ta zawiera się w granicach 3,5–5. Normy i przepisy Literatura Oznacza to, że od 70 do 80% ciepła N1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury 1. B. Lipska, Projektowanie wentylacji i klimaty- oddanego do nagrzewnicy jest uzyskane z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie zacji. Urządzenia i przewody, Wydawnictwo z dolnego źródła, a tylko od 20 do 30% warunków technicznych, jakim powinny Politechniki Śląskiej, Gliwice 2018. pochodzi od energii elektrycznej. podlegać budynki i ich usytuowanie 2. B. Lipska, Projektowanie wentylacji i klima- W trybie chłodzenia pompa pracuje tak (Dz.U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm. – tekst tyzacji. Podstawy uzdatniania powietrza, samo jak układ chłodniczy. jednolity obowiązujący od dnia 1 stycznia Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice Ponadto lokalizacja pompy w pobliżu 2018 r.). 2018. centrali klimatyzacyjnej zmniejsza znacz- N2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polity- 3. A. Pełech, Wentylacja i klimatyzacja. Pod- nie straty energii na przesyle. ki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. stawy, Oficyna Wydawnicza Politechniki Dla central o wymaganej dużej mocy cieplnej w sprawie ogólnych przepisów bezpie- Wrocławskiej, Wrocław 2013. dobrym rozwiązaniem są gazowe pompy ciepła czeństwa i higieny pracy (tekst jednolity 4. B. Lipska, Z. Trzeciakiewicz, Projektowanie (gas heat pump GHP) [4]. Do napędu z 28 sierpnia 2003 r., Dz.U. z 2003 r. wentylacji i klimatyzacji. Zagadnienia zaawan- sprężarki stosuje się w nich gazowy silnik Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.). sowane, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, spalinowy. Zaletą tego rozwiązania jest N3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego Gliwice 2018. możliwość wykorzystania spalin oraz i Rady 2009/125/WE z dnia 21 października 5. www.klingenburg.pl ciepła pochodzącego z układu chłodze- 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady usta- 6. www.frapol.com nia silnika do ogrzania dolnego źródła lania wymogów dotyczących ekoprojektu 7. www.spc-hvac.co.uk pompy, co m.in. zapobiega szronieniu dla produktów związanych z energią. 8. J. Muller, Praktyczne konsekwencje wyma- parownika w zimie. Dzięki temu nie N4. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1253/2014 gań dyrektywy ErP w projektowaniu wentyla- ma potrzeby wysokoenergetycznego z dnia 7 lipca 2014 r. w sprawie wykona- cji, „Rynek Instalacyjny” nr 1–2/2018. odszraniania przy niskich temperaturach nia dyrektywy Parlamentu Europejskiego 9. www.dospel.com zewnętrznych, co dodatkowo zwiększa i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do 10. www.klimor.pl efektywność energetyczną produkcji wymogów dotyczących ekoprojektu dla 11. www.climagold.com ciepła. systemów wentylacyjnych. 12. www.bartoszwentylacja.com.pl ◄

luty 2020 [180] 79 technologie Instalacje elektryczne – projektowanie uniwersalne Budynki mieszkalne bez barier

Łukasz Gorgolewski HELIOS Łukasz Gorgolewski1 Projektowanie Instalacji Elektrycznych Poznań

Zapewnienie równości w dostępie do otaczającej nas przestrzeni osobom ze szczególnymi potrzebami powinno być wytyczną do projektowania nowych i modernizacji istniejących obiektów, dotyczy to także barier technicznych związanych z instalacjami elektrycznymi w budynkach.

lipcu 2018 r. Rada Ministrów tylko wąsko pojętych barier architekto- w komunikowaniu się, w tym szczególnie RP przyjęła uchwałę w spra- nicznych, ale także barier technicznych, barier architektonicznych. W wie ustanowienia programu w tym tych związanych z instalacjami Wymóg zapewnienia warunków do „Dostępność Plus” [1]. Koordynatorem elektrycznymi w budynkach. Ten artykuł korzystania z obiektów budowlanych programu było Ministerstwo Inwestycji jest pierwszym z cyklu poświęconego zawarty jest również w ustawie – Prawo i Rozwoju. W ramach programu prze- temu tematowi. budowlane [7], gdzie w art. 5 ust. 1 widziano m.in. działania mające na pkt 4 w ogólnych warunkach budowy celu zapewnienie, aby w powstających Uwarunkowania prawne i użytkowania wymieniono konieczność budynkach użyteczności publicznej Podstawowym aktem prawnym jest Kon- zapewnienia niezbędnych warunków i mieszkalnych nie było barier architek- stytucja RP [4], która zapewnia wolności do korzystania z obiektów użyteczności tonicznych, technicznych i komunikacyj- i prawa człowieka i obywatela, w tym publicznej i mieszkaniowego budownic- nych oraz likwidację takich w budynkach równość i zakaz dyskryminacji w życiu twa wielorodzinnego przez osoby niepeł- istniejących. Rok później Sejm uchwalił społecznym, prawa socjalne i kultural- nosprawne, w szczególności poruszają- ustawę o zapewnianiu dostępności ne. Zobowiązuje władze publiczne do ce się na wózkach inwalidzkich. Ustawa osobom ze szczególnymi potrzebami [2]. udzielenia osobom niepełnosprawnym nie precyzuje, o jakie wymagania i jakich Określono w niej środki temu służące pomocy w zabezpieczeniu egzystencji zakresów niepełnosprawności dotyczy oraz obowiązki w tym zakresie podmio- i komunikacji społecznej. Nakłada po- zapewnienie dostępności. W rozporzą- tów publicznych i innych realizujących nadto na Rzeczpospolitą Polską obowią- dzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie zadania finansowane z udziałem środ- zek przestrzegania wiążącego ją prawa warunków technicznych, jakim powinny ków publicznych w zakresie obiektów międzynarodowego, w tym dotyczącego odpowiadać budynki i ich usytuowanie użyteczności publicznej i budynków osób niepełnosprawnych. Do praw tych [8] wydanym na podstawie ustawy – mieszkalnych. Charakterystyczne jest to, należą przyjęta przez Polskę Konwencja Prawo budowlane, zdefiniowano pojęcia że obejmuje ona szerszy zakres osób niż ONZ o prawach osób niepełnospraw- budynków użyteczności publicznej, zdefiniowano w ustawie dotyczącej osób nych [5] oraz Komunikat KE „Europejska mieszkalnego wielorodzinnego i za- niepełnosprawnych [3]. strategia w sprawie niepełnosprawności mieszkania zbiorowego oraz zawarto Wśród ok. 200 podmiotów, które przystą- 2010–2020” [6]. W prawie krajowym szczególne wymagania w zakresie do- piły do powstałego programu „Partner- funkcjonuje wiele ustaw i przepisów stępności, przede wszystkim w zakresie stwo na rzecz dostępności”, jest również wykonawczych, m.in. ustawa z dnia 27 architektury i osób poruszających się na Polska Izba Inżynierów Budownictwa. sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodo- wózkach. Zapewnienie równości w dostępie do wej i społecznej oraz zatrudnianiu osób Zapisy dotyczące dostępności zawarto otaczającej nas przestrzeni tym wszyst- niepełnosprawnych [3], która stanowi, że również w innych ustawach i rozporzą- kim osobom ze szczególnymi potrzebami rehabilitacja społeczna, mająca na celu dzeniach. Należy pamiętać, że zapisy powinno być wytyczną do projektowania umożliwienie osobom niepełnosprawnym w nich zawarte, podobnie jak w Prawie zarówno nowych, jak i modernizacji uczestnictwa w życiu społecznym, reali- budowlanym i warunkach technicznych, istniejących obiektów. Dotyczy to nie zowana jest m.in. przez likwidację barier określają jedynie wymagania minimalne.

1 [email protected]

80 Inżynier budownictwa technologie

Ustawa o zapewnianiu dostępności [2] wprowadza zmiany w Prawie budowlanym, mające na celu uwzględnienie w warunkach technicznych potrzeb tych osób.

Terminologia Przyjęta niżej terminologia jest zgodna z definicjami zawartymi w ustawie o dostępności [2], przyjętej przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób nie- pełnosprawnych [5] oraz w programie „Dostępność Plus” [1]. Osoba ze szczególnymi potrzebami – każda osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne © maho – stock.adobe.com albo ze względu na okoliczności, w któ- rych się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, przeznaczone dla osób ze szczególny- 2. Instalacja oświetleniowa w pokojach aby uczestniczyć na równi z innymi oso- mi potrzebami, których celem jest kom- powinna umożliwiać załączanie źródeł bami w różnych sferach życia. pensacja ich cech niepełnosprawności światła za pomocą łączników wielo- Są to nie tylko osoby niepełnosprawne w konfrontacji z barierami (również obwodowych. w rozumieniu ustawy [2], ale także osoby architektonicznymi). Więcej bardziej szczegółowych zaleceń starsze oraz inne mające trwale lub cza- Przyjęte rozwiązania nie mogą stygmaty- zawiera w norma SEP [9], a właściwie sowo naruszoną sprawność w zakresie zować osób, którym służą. załączone do niej wytyczne, opracowane poruszania się (np. ludzie słabi, chorują- Bariera architektoniczna – elementy po części na podstawie normy niemiec- cy, rekonwalescenci lub osoby z ciężkim i zespoły elementów funkcjonalnych, kiej [10]. bagażem, z wózkiem dziecięcym lub elementy budowlane wbudowane W tej sytuacji tym bardziej trudno się dzi- z dziećmi) czy percepcji (np. niesłyszący, w obiekty oraz urządzenia techniczne wić, że standardów dotyczących dostęp- niedowidzący, z trudnościami manualny- związane z obiektami, ich otoczeniem ności w zakresie instalacji elektrycznych mi i poznawczymi). i zagospodarowaniem przestrzeni, które w naszej literaturze prawie nie ma. Dostępność – właściwość środowiska ze względu na swoją formę, wielkość Wyjątek stanowią w warunki techniczne (przestrzeni fizycznej, rzeczywistości bądź sposób użytkowania uniemożliwia- [8], gdzie jedynie w § 192a zapisano: cyfrowej, systemów informacyjno-ko- ją lub utrudniają osobom ze szczególny- Mieszkania w budynku mieszkalnym munikacyjnych, produktów, usług), mi potrzebami udział w różnych sferach wielorodzinnym należy wyposażyć (…) która pozwala osobom o szczególnych życia na zasadzie równości z innymi w odpowiednią sygnalizację alarmowo potrzebach na korzystanie z niego na osobami. -przyzywową dostosowaną do potrzeb zasadzie równości z innymi. Powinna Powszechnie za bariery architektoniczne osób niepełnosprawnych. Należy przy być zapewniona w wyniku uwzględnie- uważa się tylko elementy architektury lub tym zauważyć, że jest to przepis martwy, nia projektowania uniwersalnego (głów- konstrukcji wbudowane w obiekt. W rze- ze względu na ogólnikowość (w roz- nie przy nowych inwestycjach) albo czywistości są nimi również urządzenia porządzeniu, podobnie jak w ustawie, zastosowania racjonalnego usprawnie- techniczne, w tym np. elementy instalacji nie sprecyzowano, jaka sygnalizacja nia (usuwanie istniejących barier) co elektrycznych. jest odpowiednia do konkretnej nie- najmniej w zakresie określonym przez pełnosprawności) oraz brak informa- minimalne wymagania. Standardy w zakresie instalacji cji, kogo osoba niepełnosprawna ma Racjonalne usprawnienie – konieczne elektrycznych alarmować i skąd przyzywać. Ponadto i odpowiednie modyfikacje i adaptacje, W naszym kraju jest niewiele przepisów przepis sformułowano w formie nakazu nienakładające nieproporcjonalnego określających wymagania dotyczące wykonania tej instalacji we wszystkich lub nadmiernego obciążenia, rozpatry- wyposażenia i rozmieszczenia instalacji mieszkaniach, bez względu na to, czy wane osobno dla każdego konkretnego elektrycznych w budynkach mieszkal- zamieszkiwać w nich będą osoby niepeł- przypadku. Powinno być zastosowanych, a jeśli już są to bardzo ogólne. nosprawne czy też nie. ne w celu zapewnienia dostępności Przykładem może być zawarty w warun- Innym przykładem może być, zamiesz- zawsze wtedy, gdy zastosowanie kach technicznych [8] w § 189 zapis: czony na stronie internetowej „Budowla- projektowania uniwersalnego nie jest 1. Pomieszczenia w mieszkaniu należy ne ABC” prowadzonej przez Ministerstwo możliwe. Stosowane mogą być wów- wyposażyć w wypusty oświetleniowe Rozwoju, poradnik „Standardy pro- czas technologie i urządzenia kompen- oraz w niezbędną liczbę odpowiednio jektowania budynków dla osób z nie- sacyjne (wspomagające, asystujące) rozmieszczonych gniazd wtyczkowych. pełnosprawnościami” [11]. Fragment

luty 2020 [180] 81 technologie

Tab. Zasady projektowania uniwersalnego w instalacjach elektrycznych Zasada Opis Przykład Ilustracja

Każdy może skorzystać Automatycznie otwierane drzwi są Równość z przyjętego rozwiązania niezależnie użyteczne zarówno dla osób na wykorzystania od wieku, sprawności czy możliwości wózkach, jak i tych z zajętymi rękoma

Przyjęte rozwiązanie jest dostosowane Wyłączniki instalacyjne pozwalają na Elastyczność do szerokiego zakresu indywidualnych wygodne korzystanie z nich zarówno użytkowania upodobań i możliwości przez osoby prawo-, jak i leworęczne

Przyjęte rozwiązanie jest zrozumiałe Duży przycisk w kolorze czerwonym Prosta i proste w użyciu niezależnie od nawet przez dziecko jest traktowany jako i intuicyjna doświadczenia, wiedzy, znajomości służący do alarmowania lub wezwania obsługa języka, umiejętności czytania czy pomocy poziomu wykształcenia

Przyjęte rozwiązanie dostarcza Wyróżnienie dotykowe klawisza niezbędnych informacji niezależnie od Czytelna informacja „5” pozwala osobie niewidzącej na warunków otoczenia lub sprawności swobodne korzystanie z klawiatury zmysłów użytkownika

Przyjęte rozwiązanie minimalizuje Gniazda wtyczkowe zabezpieczone Tolerancja zagrożenia i negatywne skutki przesłonami otwierającymi się dla błędów przypadkowego lub niezamierzonego w momencie wkładania wtyczki działania

Przyjęte rozwiązanie powinno wymagać Obsługa urządzenia nie powinna Niewielki od użytkownika użycia minimalnej siły. wymagać zaciśnięcia dłoni na uchwycie wysiłek fizyczny Zapewnienie komfortu i łatwości obsługi – wystarczy nacisk dłoni, pięści lub zarówno silnym, jak i słabym łokcia

Wymiary i przestrzenie nie powinny być Wymiary ograniczeniem. Rozdzielnica mieszkaniowa powinna i przestrzeń Należy zapewnić możliwość podejścia, być łatwo dostępna z poziomu podłogi umożliwiające łatwego dostępu i operowania zarówno dla osób na wózku, jak również dostęp i użycie niezależnie od postury czy sprawności niskich poruszania

82 Inżynier budownictwa technologie

dotyczący instalacji elektrycznych Sformułowanie „bez potrzeby adapta- Bibliografia zatytułowano: „Gniazda, kontakty cji bądź specjalistycznych rozwiązań” 1. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, i inne mechanizmy kontrolne”. Zawiera nie wyklucza uwzględnienia użycia Program rządowy „Dostępność Plus on siedem punktów oraz rysunek osobistych urządzeń wspomagają- 2018–2025”, Warszawa, lipiec 2018. (we wcześniejszym wydaniu druko- cych, takich jak wózki, aparaty słu- 2. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o za- wanym zajmował pół strony formatu chowe itp., natomiast należy unikać pewnianiu dostępności osobom ze B5). Trudno traktować to źródło jako stosowania rozwiązań wykorzystywa- szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2019 r. wiarygodne (chociażby ze względu na nych tylko przez osoby ze szczegól- poz. 1696). określenie zawarte w tytule) i wyczer- nymi potrzebami, np. platformy lub 3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o re- pujące. krzesełka schodowe. habilitacji zawodowej i społecznej oraz Z kolei norma ISO [12], która zawiera Zdefiniowano siedem zasad projekto- zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zapisy dotyczące m.in. lokalizacji wania uniwersalnego: (Dz.U. z 2018 r. poz. 511 z późn. zm.). osprzętu elektrycznego, zastrzega ► równość wykorzystania, 4. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. jednak ich weryfikację indywidualnie ► elastyczność użytkowania, (Dz.U. z 1997 r. poz. 483 z późn. zm.). dla każdego kraju. Polskiej wersji nie ► prosta i intuicyjna obsługa, 5. Rezolucja ONZ A/RES/61/106 z dnia ma (norma nie posiada statusu PN). ► czytelna informacja, 13 grudnia 2006 r., „Konwencja o pra- ► tolerancja dla błędów, wach osób niepełnosprawnych” (Dz.U. Wymagania minimalne ► niewielki wysiłek, z 2012 r. poz. 1169). W ustawie o zapewnianiu dostępności ► wymiary i przestrzeń umożliwiające 6. Komunikat Komisji do Parlamentu osobom ze szczególnymi potrzebami dostęp i użycie. Europejskiego, Rady, Europejskiego [2] w art. 6 określono wymagania Opis i przykłady pokazano w tabeli. Komitetu Ekonomiczno-Społecznego minimalne. Projektowanie uniwersalne definiowa- i Komitetu Regionów KOM(2010) 636 Obejmują one m.in. w zakresie do- ne jest jako projektowanie produktów wersja ostateczna z dnia 15 listopada stępności architektonicznej: oraz otoczenia. Zasady projektowania 2010 r., europejska strategia w spra- ► zapewnienie wolnych od barier uniwersalnego dotyczą nie tylko samych wie niepełnosprawności 2010–2020, poziomych i pionowych przestrzeni instalacji elektrycznych, ale także urzą- Odnowione zobowiązanie do budowania komunikacyjnych budynków; dzeń czy aparatów stosowanych w tych Europy bez barier. ► instalację urządzeń lub zasto- instalacjach. Projektując, należy dążyć 7. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo sowanie środków technicznych do tego, aby przyjęte rozwiązania były budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, i rozwiązań architektonicznych uniwersalne, czyli pozwalały na ko- poz. 1623 ze zm.). w budynku, które umożliwiają rzystanie przez wszystkich użytkow- 8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury dostęp do wszystkich pomiesz- ników, w tym także osoby o szczegól- z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie czeń, z wyłączeniem pomieszczeń nych potrzebach. warunków technicznych, jakim powinny technicznych; Tylko w przypadkach kiedy nie jest odpowiadać budynki i ich usytuowanie ► zapewnienie osobom ze szczegól- to możliwe, ze względu np. na zbyt (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 ze zm.). nymi potrzebami możliwości ewa- duże obciążenia, głównie w istnieją- 9. SEP N SEP-E-002:2003 Instalacje kuacji lub ich uratowania w inny cych budynkach, należy stosować elektryczne w obiektach budowlanych. sposób rozwiązania dedykowane, pamiętając Instalacje elektryczne w obiektach miesz- oraz – w zakresie dostępności informa- przy tym, aby nie stygmatyzo wały one kalnych. Podstawy planowania wraz cyjno-komunikacyjnej – instalację urzą- tych, dla których są prze znaczone. z wytycznymi i komentarzem. dzeń lub innych środków technicznych 10. DIN 18015 Elektrische Anlagen in Wohn- do obsługi osób słabosłyszących, Podsumowanie gebäuden. Teil 1-5, Beuth Verlag, Berlin. w szczególności pętli indukcyjnych, Osoby o szczególnych potrzebach 11. Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, Stan- systemów FM lub urządzeń opartych to nie tylko osoby niepełnosprawne, dardy projektowania budynków na innych technologiach, których ale także osoby starsze oraz inne dla osób z niepełnosprawnościami, celem jest wspomaganie słyszenia, mające trwale lub czasowo naruszoną 2019, https://budowlaneabc.gov.pl/ sprawność w zakresie poruszania się standardy-projektowania-budynkow Koncepcja projektowania czy percepcji. Projektując, stosujmy -dla-osob-niepelnosprawnych/ (dostęp uniwersalnego rozwiązania uniwersalne, tak aby 14.06.2019). Koncepcja projektowania uniwersal- osoby te mogły uczestniczyć na równi 12. ISO 2152:2011 Building construction nego [5], [13] przewiduje, że podsta- z innymi w różnych sferach życia. – Accessibility and usability of the built wowe działania i rozwiązania będą z zało- Pamiętajmy o tym, że przeszkodę environment. żenia odpowiadały potrzebom wszystkich w dostępności mogą stanowić także 13. The Principles of Universal Design, użytkowników, opiera się ona zatem na elementy instalacji elektrycznych Center for Universal Design at North zasadzie równości w większym stopniu niż będące jako urządzenia techniczne Carolina State University, https:// koncepcja ogólnej dostępności dla osób barierą architektoniczną, oraz o tym, projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/ z obniżoną sprawnością, realizowaną za że w przepisach zawarte są jedynie about_ud/udprinciplestext.htm (dostęp pomocą rozwiązań specjalistycznych. wymagania minimalne. 14.06.2019). ◄

luty 2020 [180] 83 technologie

Izolacje krystalizujące – r o d z a j e dr inż. Paweł Grzegorzewicz mgr inż. Adam Grzegorzewicz mgr inż. Kazimierz Ładyżyński Duża różnorodność izolacji krystalizujących oraz znaczna Zdjęcia: archiwum firmy Hydrostop liczba ich producentów wskazują na atrakcyjność i potencjał walorów użytkowych tego typu izolacji.

STRESZCZENIE ABSTRACT Artykuł przedstawia izolacje krystalizujące. Podane są główne The article presents crystallized insulation systems. It provides cechy, sposób działania i grupy tych produktów. Wskazani są the main features, operating principles and groups of these pro- przykładowi producenci izolacji krystalizujących. ducts. There are also a few examples of crystallized insulation manufacturers.

Cechy materiałów ► zwiększają odporność na agresyw- ► są tak odporne na starzenie jak skry- krystalizujących ność środowiska naturalnego; stalizowany budulec; Kluczową cechą materiałów krystalizują- ► zachowują długookresową zdolność ► integrują się z podstawowym budul- cych jest to, że uszlachetniają podstawo- samoregeneracji uszczelnienia; cem, zachowując jego walory. wy budulec – beton, zaprawy, materiały ► zwiększają mrozoodporność (nawet Nie wszystkie wymienione cechy charak- murowane – przenikając strukturę potrójnie zwiększają liczbę cykli, dla teryzują każdy z dostępnych na rynku budulca i zabudowując pory budulca nie- których beton uznaje się za mrozo- produktów krystalizujących. Producenci rozpuszczalnymi kryształami. Materiałów odporny); materiałów krystalizujących korzystają krystalizujących używa się do wykonania ► nie wymagają bezwzględnej ciągłości z różnych baz chemicznych do wywoły- izolacji typu ciężkiego w postaci wypraw krystalizującej warstwy hydroizola- wania zamierzonej krystalizacji. Produ- cementowych, posypek, natrysków, cyjnej; cenci, którzy są obecni od dziesiątek impregnatów, injektów, domieszek do be- ► redukują pylistość i ścieralność; lat na rynku materiałów budowlanych, tonu, zapraw lub domieszek do zapraw ► komponują się z uszczelnieniami oferują produkty zawierające nierzadko cementowych. Substancje krystalizujące „sztywnymi” i elastycznymi; kilka rodzajów synergicznie współpra- rozchodzą się w budulcu w obecności ► uszczelniają rysy statyczne, a w nie- cujących substancji krystalizujących, wilgoci, krystalizują i powodują poprawę których rozwiązaniach także rysy a samych produktów nie oferują jako wielu cech tak przetworzonego budulca: pracujące; pojedynczych materiałów, ale w formie ► zwiększają wodoszczelność; ► współpracują z domieszkami uszczel- systemów poprawnie współpracujących ► podwyższają wytrzymałość na ściska- niającymi i rozwiązaniami tzw. białej produktów. nie nawet o 50%; wanny; Posypki hydroizolacyjne Według obecnych szacunków najczę- ściej używanym rodzajem produktów krystalizujących w Polsce są posypki na spód płyty fundamentowej lub w przypadku ścian szczelinowych – na spód płyty dennej. Posypki takie stosuje się także na wierzch płyty w celu uszczelnienia i utwardzenia powierzchni. Głównymi zaletami tego rozwiązania są łatwość i niski koszt wykonania. Ponadto posypki można także stosować w ujem- nych temperaturach, a konieczność kon- serwacji ogranicza się do standardowej pielęgnacji betonu. Takie rozwiązania technologiczne oferują firmy Xypex, Penetron, Hydrostop i Schomburg. Korzystną własnością produktu do wykonania posypki jest jego znaczna ilość (nawet do 3 kg na metr kwadrato- Fot. 1. Wykonywanie posypki przed ułożeniem mieszanki betonowej płyty fundamentowej wy). Ułatwia to dotarcie produktu

84 Inżynier budownictwa technologie

na spód płyty i jego bardziej równomier- Zaprawy z dodatkami ne rozłożenie na powierzchni. krystalizującymi Dostawcy produktów krystalizujących Domieszki do betonu oferują zazwyczaj materiały do różnych Użycie domieszki krystalizującej bezpośred- prac w formie zapraw specjalistycznych nio w węźle betoniarskim dostarczającym z wbudowanym mechanizmem krystali- beton na budowę obniża do zera koszt zacji. Właściwości tych zapraw są optyma- robocizny nanoszenia izolacji krystalizującej. lizowane do konkretnych zastosowań, na Domieszki krystalizujące w formie prosz- przykład oferowane są zaprawy: ku oferują tacy producenci jak Xypex, ► wodoszczelne do zamykania otworów, Fot. 2. Ilustracja dużego spadku absorpcji kapi- Schomburg i Penetron. Z kolei domieszki bruzd, wykonywania klinów uszczel- larnej próbki z domieszką krystalizującą krystalizujące w formie płynu produkują w stosunku do próbki kontrolnej widocz- niających lub tynkowania; Schomburg i Hydrostop. Charaktery- nej po lewej stronie ► do reprofilacji skorodowanych frag- stycznym i najważniejszym skutkiem sto- mentów konstrukcji żelbetowych; sowania dobrej domieszki krystalizującej jest ► o charakterze cementu szybkowią- radykalny spadek absorpcji kapilarnej betonu żącego do plombowania aktywnych jak pokazano na fot. 2. wycieków wody; W zależności od konstrukcji budowli ► do wykończenia uszczelniającego ekonomicznie korzystniejsze może być i wzmocnienia krystalizacją wierzchu stosowanie domieszki krystalizującej płyty posadzkowej (czasem oferowane bądź posypki lub powłoki krystalizującej. są same składniki krystalizujące); Stosowanie domieszki krystalizującej ► do wykonania gładzi reprofilacyjnej. może być korzystne kwotowo w przy- Przykładowymi dostawcami takich syste- padku płyt żelbetowych o mniejszych mowych zapraw są Vandex i Hydrostop. grubościach, natomiast dla płyt żelbe- towych o znacznych grubościach kwoty Rolowe izolacje krystalizujące za posypkę lub powłokę krystalizującą Fot. 3. Natrysk krystalizującej powłoki cemento- Nową i stosunkowo mało znaną genera- mogą być korzystniejsze niż kwoty za wej z agregatu na ścianę fundamentową cją hydroizolacji krystalizują cych są maty domieszkę krystalizującą. penetrujące. Mata składa się z pęcznieją- cej warstwy kauczukowej i folii, na którą Krystalizujące powłoki ta warstwa jest naniesiona. Mechanizm malarskie działania maty penetrującej jest prosty. W przeszłych dziesięcioleciach najczęś- Pierwszą barierą izolacyjną jest elastycz- ciej używano krystalizujących uszczel- na i dosyć odporna na rozdarcie folia, nień w postaci wypraw cementowych drugą jest warstwa kauczukowa spaja- nanoszonych techniką malarską jąca beton z folią. Długotrwały kontakt na powierzchnię betonu. Mechanizm z wilgocią powoduje pęcznienie warstwy uszczelniania jest tutaj dwojaki: po kauczukowej, z której, dodatkowo, pierwsze – sama wyprawa cementowa, przenikają do betonu reaktywne związki którą się pokrywa beton, zapewnia i krystalizują w porach betonu, co tworzy wodoszczelność, po drugie – sub- trzecią barierę izolacyjną. stancje krystalizujące w niej zawarte Zaletą tego rodzaju izolacji krystalizującej Fot. 4. Ścianka berlińska przy granicy działki zabudowują defekty strukturalne z przygotowaną do betonowania izolacją jest łatwość i szybkość układania na po- w betonie i trwale go uszczelniają. krystalizującą w formie rolowej wierzchniach pionowych, szczególnie tam Powłoki tego rodzaju stanowią gdzie dostęp do strony zewnętrznej ściany największą grupę produktów krysta- jest trudny lub niemożliwy. Maty umożliwia- lizujących i ten rodzaj materiału ją też sprawne uszczelnianie spodu płyt oferuje niemal każdy producent izolacji dennych między ścianami szczelinowymi, krystalizującej. Tego rodzaju izolację a szczególnie pomocne są przy uszczel- zazwyczaj nanosi się na odpowiednio nianiu przegłębień w płytach dennych wysezonowany i oczyszczony beton. i płytach fundamentowych. Producentem Dzięki temu powłoka izolacyjna pokry- mat uszczelniająco-krystalizujących jest wa niedoskonałości zaistniałe wskutek Hydrostop. skurczu twardnienia betonu, a w szcze- gólności rysy powstające nawet w tak Krystalizujące uszczelnienia zwanym wodoszczelnym betonie. Wśród konstrukcji murowanych Fot. 5. Mata penetrująco-krystalizująca rozkła- bardzo wielu oferentów są: Penetron, dana pod płytą denną między ścianami Z biegiem lat hydroizolacje krystalizujące Ceresit, Koster i Hydrostop. szczelinowymi zaczęto wykorzystywać w konstrukcjach

luty 2020 [180] 85 technologie

murowanych. Produkty krystalizujące, w tym krzemianujące, są obecnie stosowane w budowlach z cegły czerwonej i z kamienia. Dzięki krystalizacji w porach zatrzymuje się migrację wilgoci kapilarnej, jak i wody pod ciśnieniem hydrostatycznym napierającym na elementy fundamen- tów i ścian. Rodzaje produktów, jakie można stosować do uszczelniania konstrukcji murowanych, to głównie materiały iniekcyjne mineralne, a również tynki wodoszczelne odporne na sole występujące w murach. Podstawową grupą materiałów krystalizujących do konstrukcji murowanych są produkty do iniekcji zatrzymują- cych migrację wilgoci kapilarnej. Mogą być wyprodukowa- ne w formie płynnej lub proszku do przygotowania zaczynu cementowego na miejscu zastosowania. Tego rodzaju iniekcje wykonuje się przez nawiercenie otworów w odle- głościach określonych w instrukcji technicznej producenta i grawitacyjne lub ciśnieniowe wypełnienie produktem tych otworów. Pozwala to na wykonanie trwałej i skutecznej izolacji w istniejących obiektach często bez konieczności odkopywania fundamentów i bez stosowania specjalistycznego sprzętu. Do dostawców tych produktów należą Remmers i Hydro- stop.

Fot. 6. Ściana murowana po zalaniu otworów iniekcyjnych materiałem krystalizującym Biała wanna + izolacja krystalizująca Współcześnie większość betonów, z których się wykonuje fundamenty, to betony wodoszczelne. Teoretycznie zastosowanie takiego materiału pozwala na uzyskanie REKLAMA szczelności w budynku lub obiekcie inżynierskim. Taki rodzaj uszczelnienia obiektu nazywa się w żargonie białą STUDIA PODYPLOMOWE wanną. Mimo bardzo starannego ułożenia wkładek powo- dujących powstanie „rys wymuszonych” i dotrzymania „PSYCHOLOGIA ZARZĄDZANIA wymagającego reżimu technologicznego przygotowania PROJEKTAMI i układania mieszanki betonowej a szczególnie dojrzewania betonu, często jednak dochodzi do przecieków W BUDOWNICTWIE” budowli. Niektórzy inwestorzy łączą więc koncepcję – Politechnika Warszawska, białej wanny z izolacjami krystalizującymi, uzyskując tym samym podwyższoną szczelność i odporność na warunki Wydział Inżynierii Lądowej środowiska naturalnego.

Celem studiów jest połączenie teorii i kwestii praktycznych aspektów Podsumowanie psychologii i motywacji w branży budowlanej, a także zachęcenie uczestników Wiedza o cechach i stosowaniu poszczególnych systemów studiów do szerszej analizy zagadnienia oraz do wykorzystywania pozyskanej jest obszerna. Pojedyncza karta katalogowa opisująca ce- wiedzy w codziennej pracy zawodowej. Studia będą uzupełniały wiedzę techniczną inżynierów budownictwa o kwalifikacje niezbędne do zarządzania chy produktu to zazwyczaj od jednej do czterech stron A4. zasobami ludzkimi w budownictwie. W programie szczególną uwagę Nie dziwi więc, że producenci materiałów krystalizujących poświęcono następującym tematom: psychologia ogólna; psychologia oferują pomoc techniczną regionalnych doradców. Koszt i organizacja pracy; przywództwo w warunkach zmian; psychologiczne podstawy motywacji i motywowania do pracy; zarządzanie stresem; techniki dojazdu doradcy do projektanta i na miejsce budowy jest rozwoju zawodowego; zarządzanie ryzykiem w budownictwie; etyka wkalkulowany w cenę produktu. Doświadczeni dostawcy i profesjonalizm w budownictwie; podstawowe umiejętności psychologiczne; oferują projekty kompleksowej izolacji krystalizującej lub co techniki negocjacyjne. Absolwenci poznają praktyczne narzędzia, które najmniej fragmenty projektów dla projektantów. Prawidłowe pozwolą im określić własne preferencje w takich dziedzinach, jak: praca zespołowa, styl pracy czy równowaga pomiędzy pracą i życiem prywatnym. wykonanie izolacji krystalizujących wymaga zachowania staranności i fachowego nadzoru. Organizacja studiów obejmuje 188 godzin wykładowych zajęć, Producenci najlepszych materiałów krystalizujących oferu- które odbywać się będą w formie dwudniowych zjazdów, ją nie tylko systemy produktów, ale znacznie więcej – kom- organizowanych w piątki i soboty – w sumie 12 zjazdów – od kwietnia do grudnia danego roku. pleksowy projekt wraz z wykonaniem izolacji krystalizują- Składanie dokumentów – informacja: cej i udzieleniem wieloletniej gwarancji na swoje usługi. e-mail – [email protected]. Taka oferta jest doceniana przez wielu inwestorów. ◄ UWAGA – PRZYJMOWANIE ZGŁOSZEŃ DO 31 MARCA 2020. Decyduje kolejność: rejestracji w systemie rekrutacji PW oraz dostarczenia86 kompletu oryginalnych dokumentów aplikacyjnych.Inżynier budownictwa awarie Silne zarysowanie płyty fundamentowej w wielopoziomowym garażu podziemnym – cz. I Marek Maj1, Andrzej Ubysz Wrocław University of Science and Technology

Ashot Tamrazyan Moscow State Uniwersity of Civil Engineering

Pojawienie się rys zmniejsza szczelność w płycie fundamentowej oraz jej nośność. Uzasadnione jest zatem dokonywanie na bieżąco prac uszczelniających.

STRESZCZENIE ABSTRACT Wielopoziomowe garaże podziemne są często ambitnym za- Multi-storey underground garages are often a challenging geo- daniem geotechnicznym. Dolne poziomy płyt fundamentowych technical task. Lower levels of foundation slabs are often loca- są nierzadko posadowione poniżej poziomu wód gruntowych. ted below the water table. This requires protecting the structure Wymaga to skutecznego zabezpieczenia konstrukcji przed against groundwater flood in an effective way. The article pre- inwazją wód gruntowych. Przedstawiono powstałe w trakcie sents the problems that occurred during the garage usage and użytkowania garażu problemy, które wystąpiły wskutek nie- resulting from the fact that some rheological process had not uwzględnienia na etapie projektowania niektórych procesów been taken into account at the design stage. It also assesses reologicznych, oraz ocenę możliwości użytkowania obiektu the possibility of using the object despite damage. mimo zaistniałych uszkodzeń.

ykonanie wielopoziomowego ustalenia przyczyn tego przedawaryjne- są monolityczne o grubości 0,4 i 0,5 m. garażu podziemnego wymaga go stanu i wykonania prac zabezpiecza- Powierzchnia zabudowy części podziem- Wzrealizowania rygorystycznego jących. nej wynosi ok. 4500 m2. Budynek jest procesu technologicznego dla zabezpie- Analiza przyczyny zarysowania i zawil- posadowiony ponad 8 m poniżej poziomu czenia otoczenia [1]2, a także samych goceń dolnej płyty i posadzki powstała terenu. ścian zabezpieczających wykop w fazie na podstawie badań na obiekcie i opra- Inwestycja zaprojektowana została na ich eksploatacji [2]. Szczególnie trudnym cowań naukowych przedstawiających planie litery „L” z charakterystycznym zadaniem jest zabezpieczenie obiektu rzeczywisty stan naprężeń w konstrukcji łukowatym wygięciem podkreślają- przed infiltracją wody gruntowej, zarówno i procesy reologiczne. cym wejście główne do biurowca oraz tej wykazanej w dokumentacji geo- skrzyżowanie głównych traktów komu- technicznej [3, 4], jak i – co trudniejsze Ogólny opis obiektu nikacyjnych. Jest to budynek nie tylko – przed wodą gromadzącą się w otocze- Budynek, którego posadzka i płyta o nowoczesnej, ale i ponadczasowej niu obiektu po jego wybudowaniu [5, 6]. fundamentowa podlega ocenie technicz- architekturze, w którym inwestor zaplano- W jednym z miejskich parkingów pod- nej, ma kilka kondygnacji naziemnych, wał 300 miejsc parkingowych. ziemnych po kilku latach użytkowania przeznaczonych w większości na biura Awarii uległa posadzka betonowa o gru- pojawiły się na najniższym poziomie projektowe, i dwie podziemne z przezna- bości 0,15 m na najniższym poziomie ga- miejsca, w których nastąpiła infiltracja czeniem na garaże. Konstrukcja budynku rażu podziemnego wykonana na płycie wody gruntowej. Zjawisko przebiegało jest słupowo-płytowa o rozstawie słupów żelbetowej o zmiennej grubości od 0,80 powolnie, jednak obserwacje w cyklach w osiach 8,1 m i wymiarach przekroju do 1,30 m (fot. 1). Ustalony na podstawie miesięcznych wykazały konieczność poprzecznego 0,8 x 0,8 m x m. Stropy dziennika budowy odbiór zbrojenia płyty

1 [email protected] 2 Literatura zostanie podana w cz. II artykułu.

luty 2020 [180] 87 awarie

niekontrolowanych oraz miejscami gleby. płyty fundamentowej wynosi 40–50 mm; Na terenie stwierdzono występowanie otulina ściany fundamentowej – 3,5 cm. pierwszego czwartorzędowego poziomu Płyta jest na obwodzie umocowana wodonośnego. Zwierciadło wody pod- w ścianie szczelinowej za pomocą ziemnej na głębokości od – 4,7 do połączenia dyblowego, grubość ściany – 6,8 m (poniżej poziomu terenu). Zwier- szczelinowej wynosi 0,80 m. Połączenie ciadło wód podziemnych ma charakter ze ścianą szczelinową jest uszczelnione napięty i stabilizuje się na głębokości od przez system rurek iniekcyjnych. Iniekcja – 3,9 do – 4,5 m. Warstwą napinającą są przebiegała wielostopniowo w zależności piaski drobne przewarstwiane gliną, gliną od etapu budowy. Ściana szczelinowa jest piaszczystą oraz pyłem (mady), które się w dolnej części zamocowana w nieprze- charakteryzują zróżnicowaną przepusz- puszczalnej warstwie gruntu. Płyta funda- czalnością. Ze względu na brak warstwy mentowa jest obciążona słupami żelbeto- słabo przepuszczalnej izolującej poziom wymi oraz tarczami trzonów windowych, wodonośny od powierzchni terenu moż- pomieszczeń gospodarczych itp. na się spodziewać wahania zwierciadła Budynek posiada dylatację konstruk- wód podziemnych w granicach ± 0,5 m. cyjną w odległości 50 m od zachodniej Ponadto we wszystkich otworach krawędzi płyty. Zaprojektowano wiele w obrębie piasków drobnych przewar- dylatacji i przerw roboczych płyty. stwianych gliną, gliną piaszczystą oraz Przeciętna odległość między dylatacja- pyłem (mady) stwierdzono sączenia wód mi wynosi 8 m. Uszczelnienie dylatacji podziemnych. Sączenia te występują na w płytach i ścianach dokonano za po- głębokości od – 5,2 do – 4,9 m. mocą taśm, blach i rur uszczelniających. Profile uszczelniające PVC zastosowano Płyta fundamentowa w celu ułatwienia tworzenia i izolowania i betonowa posadzka dylatacji skurczowych i roboczych. Bla- Płyta fundamentowa została wybudowa- chy trapezowe zamontowano wzdłuż osi na w tak zwanej technologii białej wanny przewidywanych dylatacji roboczych. (bezpowłokowa hydroizolacja kondy- Zbrojenie płyty fundamentowej (rys. 1) gnacji podziemnych obiektu), ma kształt jest sprężysto zgodne z dużą ilością trapezu o wymiarach dwóch równole- zbrojenia w pogrubionych partiach płyty głych boków 65 m i 24 m i dłuższego w miejscu lokalizacji słupów żelbeto- Fot. 1. Zarysowania płyty parkingowej o szero- prostopadłego o długości 116 m. Klasa wych. W środku rozpiętości między słu- kości rys powyżej 0,6 mm betonu C30/37, wodoodporność W8, pami zbrojenie statyczne i przeciwskur- wskaźnik w/c < 0,45. czowe łącznie w obu kierunkach dołem Grubość płyty jest zmienna, przeważnie i górą (zbrojenie podwójne symetryczne poza obszarami słupów konstrukcyj- i ortogonalne) ma średnicę 20 mm co fundamentowej i zgoda na betonowanie nych ram budynku wynosi 0,80 m, pod 22 cm, co daje ρ1=ρ2=As/Ac = 0,2%. miały miejsce w 2013 r. i od tego czasu słupami przeważnie 1,20 m, a w niektó- Minimalne wymagane zbrojenie można liczyć uformowanie pyty funda- rych przypadkach 1,35 m. Otulina betonu dla płyt żelbetowych wynosi 0,2%, mentowej.

Warunki geotechniczne Podłoże terenu badań budują czwar- torzędowe grunty rodzime niespoiste, reprezentowane przez piaski drobne przewarstwione gliną, gliną piaszczy- stą, piaskiem gliniastym i pyłem, piaski średnie, piaski średnie ze żwirem, piaski średnie zaglinione, piaski średnie przewarstwiane gliną pospółki oraz pospółki gliniaste, grunty małospoiste w postaci pyłów piaszczystych, grunty spoiste reprezentowane przez gliny pylaste, gliny pylaste zwięzłe, gliny, gliny piaszczyste, iły pylaste oraz organiczne grunty spoiste w postaci namułów gliniastych. Przy- kryte są one od góry warstwą nasypów Rys. 1. Zbrojenie płyty fundamentowej pod słupem żelbetowym

88 Inżynier budownictwa awarie

Fot. 2. Zawilgocenia przy połączeniu ściany szczelinowej z płytą funda- Fot. 3. Zaobserwowane przecieki na posadzce płyty fundamentowej mentową

a przeciwskurczowe według starych kopolimerowym w ilości 1,5 kg/m3, do- ukośne (miejscami) kolejnych warstw norm wynosi także 0,2%. Minimalne przy- zbrojona siatką stalową φ 6 co 0,15 m; przepuszczalnych i nieprzepuszczal- powierzchniowe zbrojenie przeciwskur- ► warstwa sczepna – wykonana na nych może powodować przerwanie czowe powstrzymujące proces zarysowa- płycie fundamentowej. szczelności warstw gruntów spójnych nia wynosi według obliczeń wykonanych i umożliwiać wpłynięcie wody gruntowej s zgodnie z [8] ρ min = 0,48–0,76%. Warunki eksploatacji pod powierzchnię płyty fundamentowej. Z opisu [3] można wnioskować, że obli- Po każdych większych opadach atmo- Klawiszowanie płyty fundamentowej czone minimalne zbrojenie przeciwskur- sferycznych obserwuje się przeciekanie w połączeniu ze ścianą szczelinową czowe dla wszystkich elementów wynosi wody gruntowej przez ścianę szcze- powinno być uszczelniane systemowy- 3,35 cm2/m i zaliczono je w zakresie linową. Wskazuje to na piętrzenie się mi rurkami iniekcyjnymi. Wycieki wody zbrojenia głównego, tzn. pominięto i trudności z opływaniem wód grunto- przez ściany szczelinowe i szczeliny zbrojenie przeciwskurczowe. Założono wych wokół budynku podczas opadów w posadzce na płycie fundamentowej dopuszczalną szerokość rys konstruk- atmosferycznych oraz na nieszczelno- wskazują na penetrację wody gruntowej cyjnych 0,3 mm. Zaznaczyć należy, że ści w połączeniach poszczególnych do przestrzeni garażu podziemnego dopiero rysy o szerokości do 0,1 mm segmentów ściany szczelinowej. w obszarze poniżej poziomu wody grun- można uznać za samouszczelniające się. Obserwuje się też miejscowe zawilgo- towej, w miejscach styku fundamentu Według dokumentacji [3] w pracach cenia w miejscach połączenia ścianek z gruntem. betoniarskich nie przedłużano przerw szczelinowych z płytą fundamentową Z obliczeń statyczno-wytrzymałościo- w betonowaniu powyżej 20 minut, tem- (fot. 2). Oznacza to przenikanie wód wych wynika, że nie istnieje niebez- peratura betonowania była w zakresie gruntowych przez niektóre połączenia pieczeństwo podniesienia przez wody od –8 do 30oC. „dyblowe” płyty i ściany. Zaobserwowa- gruntowe płyty fundamentowej w części Pielęgnacja płyty fundamentowej pole- ne przecieki na posadzce płyty funda- pod budynkiem oraz w części pod gała na przykryciu powierzchni płyty folią mentowej pokazano na fot. 3. Wymaga parkingiem. Napór wody gruntowej może pielęg nacyjną, a następnie zalaniu wodą. to po każdych większych opadach wywołać napór ok. 40 kN/m2, nacisk pod Starano się, aby lustro wody na powierzch- atmosferycznych iniekowania w ramach budynkiem płyty fundamentowej wynosi ni płyty wynosiło nie mniej niż 2 cm. doszczelnienia ścianek w miejscach ok. 143 kN/m2, a pod częścią poza bu- Uszczelnianie ściany szczelinowej przez przecieków. dynkiem ok. 55 kN/m2. iniekty styków w ścianie szczelinowej Technologia białej wanny zakłada Dodatkowo obserwuje się (według wywia- i pomiędzy płytą fundamentową i ścianą szczelność ścian szczelinowych, płyty du przeprowadzonego z przedstawicielem szczelinową wykonywano w 2014 r. Po fundamentowej oraz ich wzajemnych użytkownika obiektu) stały proces propa- każdej większej ulewie iniekowano rysy połączeń. Jak wynika z [3], ściana gacji rys – zwiększa się ich ilość, szerokość w ścianie. Ilość iniekowanych rys była szczelinowa została w swojej podstawie i rozwartość. Szacunkowo w miejscach sil- coraz mniejsza. umiejscowiona w gruntach spoistych, niej zarysowanych odstęp między rysami, Po ok. roku od czasu wylania płyty szczelnych, przez które zakładano, których szerokość wynosi więcej niż około fundamentowej (wg dziennika budowy) że nie przedostanie się woda grunto- 0,1 mm, wynosi przeciętnie 0,40 m. wykonano posadzkę betonową o nastę- wa. Wybudowanie garaży podziemnych pujących warstwach: tworzących wannę o wysokości ponad 8 m Uwaga: Artykuł ukazał się w monografii „Awa- ► warstwa powierzchniowa o grubości poniżej poziomu gruntu i ok. 4 m poniżej rie budowlane 2019” i jest oparty na referacie 0,3 cm z poliuretanu; poziomu wód gruntowych niesie ze sobą przygotowanym na XXIX Międzynarodową ► warstwa 0,14–0,16 m – wylewka ryzyko spiętrzenia płynących podziemnych Konferencję Naukowo-Techniczną „Awarie betonowa C20/25 zbrojona włóknem wód gruntowych. Dodatkowo położenie budowlane”. ◄

luty 2020 [180] 89 ciekawe realizacje

Fot. 1. Transport rur w bębnach – zdjęcie z portu w Bremerhaven po ich załadowaniu na transport Fot. 2. Szpula zamontowana na ramie/karuzeli kołowy szpulowej Rurociąg do naprawy Maciej Kosowicz zastępca kierownika, Dział Remontów

Rafał Sedlaczek kierownik zmiany, KRNiGZ Dębno PGNiG SA Oddział w Zielonej Górze Zdjęcia: archiwum oddziału W związku z wewnętrzną korozją konieczna była naprawa gazociągu OG-Buszewo–OC Barnówko. Jak przebiegała ta operacja?

urociągi, armatura i inne stalowe niku 2016 r. stwierdzono bardzo liczne byłoby najdroższym rozwiązaniem. Roz- elementy w przemyśle wydobyw- anomalie z ubytkami metalu, spowodo- ważano również zastosowanie rur kompo- Rczym ropy i gazu mają ciągły wane korozją wewnętrzną. zytowych GRE (epoksydowe z włóknem kontakt z kwaśnymi składnikami płynu szklanym) dostarczanych w sztangach. złożowego oraz różnego rodzaju che- Jaki materiał? Jednakże wszystkie te rozwiązania mikaliami. Dodatkowo parametry pracy, Na podstawie przeprowadzonych badań, wiązałyby się ze znacznie wydłużonymi tzn. wysokie temperatura i ciśnienie, w grudniu 2016 r. w pierwszej kolejności czynnościami formalnoprawnymi. Decyzja sprawiają, że wszystkie te elementy są wytypowano i wykonano wzmocnienia o wykorzystaniu rur kompozytowych bardzo wrażliwe na różne zjawiska ko- ścianek rurociągu taśmami kompozyto- warstwowych (dostarczanych w bębnach) rozji, które mogą prowadzić do poważ- wymi, co miało na celu zapobieżenie wy- o mniejszej średnicy, montowanych me- nych wypadków. stąpieniu awarii gazociągu w najbardziej todą reliningu, czyli „rura w rurze”, została W związku z wystąpieniem awarii newralgicznych miejscach. Jednocześnie podjęta ze względu na ich odporność gazociągu ze strefy przyodwiertowej podjęto decyzję o przebudowie jego po- na warunki agresywne, opłacalność oraz Buszewo-7, zgodnie z zaleceniami OUG nadpięciokilometrowego odcinka. W celu szybką i stwarzającą najmniej problemów w Poznaniu, w 2016 r. przeprowadzono wykonania tego zadania przeprowadzono metodę montażu. badania inteligentnymi tłokami wszyst- analizę dostępnych na rynku rozwiązań kich rurociągów od stref przyodwierto- technicznych z uwzględnieniem kosztów Jeden w drugim wych do Ośrodka Grupowego Buszewo realizacji całego przedsięwzięcia. Roboty budowlane rozpoczęto w maju oraz rurociągu zbiorczego płynu złożo- Użycie takich samych jak poprzednio rur 2018 r. i zakończono po rejestracji gazo- wego do Ośrodka Centralnego Barnów- stalowych wiązałoby się z ryzykiem wy- ciągu w UDT na początku lipca 2018 r. ko. Podczas inspekcji gazociągu relacji stąpienia kolejnych awarii w następnych Prace polegały na wprowadzeniu do OG Buszewo–OC Barnówko w paździer- latach. Z kolei użycie rur kwasoodpornych istniejącego rurociągu nowego o mniejszej

90 Inżynier budownictwa ciekawe realizacje

Fot. 3. Przygotowanie rury do przeciągnięcia

średnicy, wykonanego z wielowarstwo- wych rur epoksydowych, wzmocnionych włóknem szklanym, integralnie połączo- nych z polietylenem o wysokiej gęstości HDPE. W tym celu konieczne były wykopy jedynie w miejscach łączenia rur (11 wykopów o długości od 15 do 30 m). Rury ułożono w 12 odcinkach o długości od 99 do 660 m, zależnych od załamań trasy istniejącego rurociągu oraz infrastruktury podziemnej i naziemnej. Po zamontowa- niu na ich końcach głowic ciągnących, wprowadzane były w wykopie startowym do istniejącego gazociągu i przeciągane stalową linką przy użyciu wciągarki hydrau- licznej do wykopu końcowego. Następnie zespajano dwa odcinki rurociągu specjal- nymi łącznikami ze stali kwasoodpornej. Na końcach instalacji w OC Barnówko i OG Buszewo gazociąg włączono do istniejącego przy użyciu łączników kołnierzowych. Badania pokazują, że problem silnie Fot. 4. Połączenie międzyrurowe – nałożenie złączy postępującej korozji nie jest odosobniony i dotyczy wielu rurociągów. Pod koniec września 2019 r. zakończono prace związane z wymianą instalacji doprowa- dzających płyn złożowy ze stref Bu-6, Bu-7 i Bu-17 do Ośrodka Grupowego Buszewo. Skorodowane stalowe rury zamieniano na nowe z HDPE, z tą różnicą, że te prace wykonywane były tradycyjną metodą wykopową.

Artykuł ukazał się w „Wiadomościach nafto- wych i gazowniczych” nr 8/2019.◄ Fot. 5. Połączenie międzyrurowe po zaizolowaniu

luty 2020 [180] 91 ciekawe realizacje

Niskoemisyjne Mareckie Centrum Edukacyjno-

-Rekreacyjne Źródło: Budimex SA

W podwarszawskich Markach stanął pierwszy w Polsce tak nowoczesny i ekologiczny budynek użyteczności publicznej. Mieści się tu szkoła podstawowa oraz przestrzeń rekreacyjna i sportowa. Inwestycję charakteryzuje niskoemisyjność, a szczególną uwagę przyciąga pierwszy w kraju dach bagienny.

areckie Centrum Edukacyjno Dwa budynki, wiele funkcji ną i solną. W hali sportowej powstało -Rekreacyjne to największa Cała inwestycja liczy prawie 15 tys. m² pełnowymiarowe boisko do piłki ręcznej, Minwestycja w historii miasta, a jej i składa się z dwóch połączonych ze uzupełnione o trybunę na 600 osób. wartość wyniosła ponad 100 mln zł brut- sobą budynków. Pierwszy spełnia rolę Odwiedzający będą mieli także okazję to. Obiekt powstał na podstawie projektu placówki edukacyjnej. Ma trzy kondy- skorzystać ze ścianki wspinaczkowej, pracowni architektonicznej Punkt Zero, gnacje o powierzchni netto wynoszącej siłowni oraz sal przystosowanych do który zwyciężył w pierwszym w Polsce 6845,16 m². W nowoczesnych wnętrzach zajęć fitness i trenowania sportów walki. konkursie architektonicznym, biorącym od września 2019 r. może się uczyć 1200 Powierzchnia netto dwukondygnacyjne- pod uwagę efektywność energetyczną uczniów. Szkołę uzupełnia biblioteka go budynku to 7972,27 m². oraz możliwość minimalnego, zdyskon- publiczna oraz zespół żywieniowy z pro- Na zewnątrz natomiast znajduje się towanego kosztu, obejmującego nakłady fesjonalną technologią kuchni, a także pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej na budowę i całkowite koszty energii świetlice i szatnie oraz inne pomieszcze- oraz drugie – wielofunkcyjne. Dla zwięk- w ciągu 15 lat użytkowania. Zmagania nia niezbędne w placówce edukacyjnej. szenia wachlarza sportowych dziedzin, dla architektów przeprowadziło miasto Drugi budynek został zaprojektowany które można trenować w Markach, Marki w 2012 r. O innowacyjności pro- z kolei jako przestrzeń wielofunkcyjna zbudowano także bieżnię oraz urządze- jektu świadczy nagroda, którą otrzymał – w jego wnętrzach swoje miejsce znalazł nia umożliwiające uprawianie sportów – PLGBC Awards 2012 za najlepszy basen sportowy o długości 25 m wraz lekkoatletycznych. Na terenie obiektu projekt ekologiczny z wynikiem zapotrze- z częścią rekreacyjną, w skład której znajduje się również miasteczko ruchu bowania na EUH+V = 2,6 KWh/m²/rok. wchodzi basen, brodzik, zjeżdżalnia drogowego. Na generalnego wykonawcę wybrano i jacuzzi. Cześć SPA dysponuje zespo- Część rekreacyjna natomiast mieści firmę Budimex SA. łem saun oraz dwoma grotami – śnież- w sobie przestrzeń dla sztuki, czyli salę

92 Inżynier budownictwa ciekawe realizacje

widowiskowo-teatralną wyposażoną w profesjonalne technologie, wraz z wi- downią mieszczącą ponad 300 osób.

Ekologiczna koncepcja Najważniejszą ideą przyświecającą najpierw tworzeniu projektu, a potem budowaniu Mareckiego Centrum Eduka- cyjno-Rekreacyjnego przez Budimex SA było stworzenie nowoczesnego obiektu, wyposażonego w systemy służące nisko- emisyjności. Aby uzyskać optymalne efekty, opracowano koncepcję energetyczną, która uwzględnia połączenie najnowocześniejszych technologii oraz ich uzasadnione ekonomicznie zastosowanie. Pełna integracja systemów pozwoliła także na praktycznie całkowite zredukowanie kosztu dodatko- wych rozwiązań, które miałyby wspierać osiąganie założonych, niskich wyników energetycznych. Dla integracji branż du- żym wsparciem było wykorzystanie przez wykonawcę już na samym początku reali- wentylacji, przy jednoczesnym zmniej- chlorawego. Takie rozwiązanie zapewnia zacji technologii BIM. Stały dostęp do szeniu gabarytów oraz ilości kanałów najlepszą jakość wody przy zminimalizo- projektu pozwolił na szybszą pracę nad wentylacyjnych. Aby pozostawić jak wanym wydatku energetycznym. zintegrowaniem zastosowanych w MCER najwięcej wolnej przestrzeni na dachu, technologii. skorzystano z rozwiązania czerpnio-wy- Dach do zadań specjalnych rzutni ściennych. Dach w Mareckim Centrum Edukacyj- Innowacyjna wentylacja no-Rekreacyjnym został zaprojektowany W budynku A, który pełni funkcję placów- Nowoczesny basen i zbudowany jako przestrzeń multifunk- ki szkolnej, zastosowano autorskie rozwią- Przy budowie basenu generalny wyko- cyjna. To pierwszy w Polsce dach bagienny, zania wentylacji sal lekcyjnych. System opiera nawca zastosował agregat kogeneracyj- na którym zgromadzono rośliny łąkowe i ba- się na wysokosprawnych i indywidualnych dla ny o mocy elektrycznej 200 kW. Pozwala gienne, charakteryzujące się dużą zdolnością każdej klasy centralach rekuperacyjnych. Są on na zmniejszenie kosztów energii dla transpiracji – 800–1600 mm/m² na rok. Ich one sterowane stężeniem CO2 , a miejscem technologii uzdatniania wody basenowej. doboru dokonano zgodnie z badaniami ich instalacji są przestrzenie nad sufitami Z kolei ciepło uzyskane z kogeneracji bę- składu chemicznego deszczów dla tej podwieszanymi, na odcinkach komuni- dzie wykorzystane do podgrzania wody lokalizacji. Powstałe środowisko roślinne kacji. Zgodnie z ideą łączenia systemów, w basenie oraz wody użytkowej. Działa- stanowi naturalny klimatyzator, regulujący centrale wentylacyjne zostały sprzężone nie systemu wspierają wysokosprawne mikroklimat nie tylko wokół, ale także z umieszczonymi na dachu inwestycji centrale basenowe z rekuperacją oraz wewnątrz budynku. Flora bagienna jest pompami ciepła powietrze–powietrze, układ odzysku ciepła z wód popłucznych również naturalnym środowiskiem byto- które – odpowiednio do pory roku – i ścieków szarych. Do kompletu innowa- wania małych zwierząt, np. ptaków. Cechą grzeją lub ochładzają powietrze. Celem cji w tym obiekcie należy również system tego wyjątkowego dachu jest także moż- rozproszonego systemu jest zachowanie uzdatniania wody basenowej, oparty liwość gromadzenia opadów do poziomu maksymalnej dynamiki i wydajności całej na technologii elektrolizy kwasu pod- 35 cm. Nadwyżka odprowadzana jest do zbiornika, z którego można korzystać przy późniejszym nawadnianiu. Dach, zbiornik retencyjny i staw stanowią wspólnie zbi- W Mareckim Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnym zastosowano szereg technologii ekologicznych, m.in.: lansowany system gospodarowania wodą ► ogniwa fotowoltaiczne o mocy 60 kW opadową dla całego obszaru inwestycji. ► rozproszony system wentylacji – autorskie rozwiązanie wentylacji klas oparte Dzięki temu możliwe jest prawie całkowite na indywidualnych centralach rekuperacyjnych wykorzystanie deszczówki w zakresie ► system ogrzewania oparty na pompach ciepła potrzeb kompleksu, przy jednoczesnym agregat kogeneracyjny produkujący prąd ► odciążeniu lokalnej sieci kanalizacji. ► odzysk ciepła ze ścieków Na części dachu zlokalizowanej nad ► baterie spełniające wymogi BREEAM ► innowacyjny system BMS halą sportową umieszczono ogniwa ► multifunkcyjne dachy bagienne fotowoltaiczne o mocy 60 kW. Stano- wią one dodatkowe źródło energii,

luty 2020 [180] 93 ciekawe realizacje

szczególnie istotne w okresie letnim, kiedy zachodzi potrzeba zwiększe- nia mocy chłodniczej budynku. Aby uniknąć niekorzystnego efektu wyspy ciepła i uzyskać możliwość reten- cjonowania części wody opadowej, między ogniwami rozlokowano zielony dach rozchodnikowy.

Stała kontrola parametrów Nad ogółem zintegrowanych technologii w mareckim centrum czuwa system BMS. Jego zadaniem jest monitorowanie większości urządzeń i łączenie ich pracy w płynną całość. System ma możliwości informowania o awariach oraz pozwala na podgląd i regulację parametrów pracy, np. źródeł energii cieplnej oraz elektrycznej, co bezpośrednio przekłada się na minimalizowanie kosztów zakupu energii. Do puli monitorowanych przez BMS elemen- tów należą także warunki klimatyczne w salach dydaktycznych i gabinetach oraz pogoda w pobliżu inwestycji. Czuwa on również nad sterowa- niem systemem nawadniania zieleni dachów, odrębnym dla każdej sekcji monitorowaniem poziomu wody da- chów bagiennych oraz wilgotności dla dachów ekstensywnych. Kontrola pa- rametrów basenu, kierowanie ruchem rolet oraz oświetleniem także należą do kompetencji systemu zarządzania budynkiem.

Jakość potwierdzona certyfikatami Poza nagrodą dla projektu, MCER zdobył także dwa znaczące certyfikaty, mówiące o zaawansowaniu ekologicz- nym całej inwestycji. Pierwszym jest Green Building Standard, a drugim – najważniejszym – certyfikat BREEAM, którym szkoła w Markach cieszy się jako pierwsza w kraju. Inwestycja charakteryzująca się przede wszystkim bardzo niskim zużyciem energii zdobyła go na poziomie „very good”. Wyróżnione zostały także obiekty sportowe. Przestrzeń do uprawiania lekkoatletyki otrzymała certyfikat speł- niający wymogi V kategorii Polskiego Związku Lekkiej Atletyki. Z kolei boisko zewnętrzne zdobyło odznaczenie świadczące o poziomie jego zaawansowania odpowiadającym III lidze piłki nożnej. ◄

94 Inżynier budownictwa samorząd zawodowy Mistrzostwa PIIB w Brydżu

Sportowym Janusz Kozula

Na VIII Mistrzostwa Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa w Brydżu Sportowym do Szczyrku przyjechało 50 stałych bywalców tej imprezy.

Uczestnicy Mistrzostw PIIB w Brydżu Sportowym

rganizatorem mistrzostw była 33 rozdania. Zwyciężył J. Milkamanowicz wzięło udział 9 zespołów i został on ro- Śląska Okręgowa Izba Inżynie- z podlaskiej izby przed M. Kamelskim zegrany systemem „paroteamów”. Po 24 Orów Budownictwa reprezento- z mazowieckiej izby i Z. Gruszeckim rozdaniach wyniki były następujące: wana przez 12 członków. Zabrakło tym z małopolskiej izby. 1. Mazowiecka OIIB (D. Gelo–A. Łaszczot- razem kolegów z Podkarpackiej OIIB, W kolejnym dniu rozegrano dwa turnieje ko, M. Kamelski–S. Stępniewski) którzy wcześniej wygrywali turnieje druży- par. Rano w turnieju na punkty meczowe 2. Warmińsko-Mazurska OIIB i Śląska nowe o Puchar Przechodni Prezesa PIIB. udział wzięły 22 pary. Po rozegraniu 27 roz- OIIB (C. Ejsmont–J. Milkamanowicz, W imprezie udział wzięli przedstawiciele dań pierwsze dwa miejsca zajęli członko- M. Gacek–A. Bakalarz) izb okręgowych: kujawsko-pomorskiej, wie podlaskiej izby W. Ładowski–P. Nowara 3. Kujawsko-Mazurska OIIB i Śląska OIIB małopolskiej, mazowieckiej, podlaskiej, przed parą A. Błachno–A. Balunowski. (D. Iwanus–R. Iwanus, K. Ciesiński łódzkiej i warmińsko-mazurskiej. Mistrzo- Na trzecim miejscu uplasowała się para –T. Baran) stwa miały miejsce w Hotelu Zagroń. Uro- ze śląskiej izby M. Madej–W. Puchała. 4. Śląska OIIB (T. Dudziak–J. Kozula, czyste ich otwarcie odbyło się 13 grudnia Po południu rozegrano turniej par T. Szendzielarz–J. Wardas) 2019 r. przy udziale Romana Karwowskie- na zapis maksymalny, w którym wzięło Puchar Przechodni Prezesa PIIB ponow- go – przewodniczącego Okręgowej Rady udział 20 par. Zwycięstwo przypadło nie zdobyła mazowiecka izba, zresztą ŚlOIIB, Józefa Kluski – zastępcy prze- parze z mazowieckiej izby: P. Wowko- w tym samym składzie co rok wcześniej. wodniczącego Okręgowej Rady ŚlOIIB nowicz–L. Piotrowski, a dwa następ- Dla mistrzostw prowadzona była klasy- i Janusza Kozuli – organizatora imprezy. ne miejsca – parom ze śląskiej izby: fikacja długofalowa, w której dodawano Program przewidywał turnieje: indywidu- K. Ciesiński–T. Baran i M. Madej punkty za każdy turniej. Po podliczeniu alny, par na zapis maksymalny, par na –W. Puchała. Wieczorem organizatorzy punktów wygląda ona następująco: punkty meczowe i główny turniej druży- zaprosili uczestników mistrzostw na ko- 1. Andrzej Balunowski – podlaska izba nowy o Puchar Przechodni Prezesa PIIB. lację integracyjną. 2. Jakub Milkamanowicz – kujawsko-po- Za część merytoryczną mistrzostw, ich Trzeci dzień to główny turniej drużynowy morska izba przygotowanie i sędziowanie odpowiadał o Puchar Przechodni Prezesa PIIB. Pu- 3. Mieczysław Madej – śląska izba jak zwykle Adrian Bakalarz. char ten do Szczyrku przywieźli koledzy Po zakończeniu turnieju drużynowego W pierwszym turnieju indywidualnym z małopolskiej izby, którzy zdobyli go zwycięzcom wręczono puchary, medale udział wzięło 44 zawodników, rozegrano w grudniu 2018 r. W turnieju drużynowym i nagrody rzeczowe. ◄

luty 2020 [180] 95 w biuletynach izbowych...

Galeria Elektrownia w Czeladzi

Obiekt, w którym obecnie mieści się Galeria Sztuki Współ- związani z przemysłem włókienniczym: Karol von Scheibler czesnej Elektrownia w Czeladzi, to niepowtarzalna przestrzeń i Alfred Biedermann. Od 1904 do 1996 r. działał w strukturach z niezwykłą historią i inspirującą teraźniejszością. Kopalni Węgla Kamiennego „Saturn”. Powstał na przełomie XIX i XX w. jako stacja elektryczna na- Niepowtarzalność swojej architektury budynek zawdzięcza pro- leżącą do Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn” – jektowi Józefa Piusa Dziekońskiego – autora wielu ówczesnych jego największymi udziałowcami byli łódzcy przedsiębiorcy założeń monumentalnych obiektów użyteczności publicznej w Europie. (…) W październiku 2010 r., na wniosek Gmi- ny Czeladź oraz z inicjatywy członków zarządu Stowarzyszenia Inicjatyw Kul- turalnych, obiekt został wpisany przez Marszałka Województwa Śląskiego na prestiżową listę Szlaku Zabytków Tech- niki Województwa Śląskiego (…). W 2012 r. Zakład Budynków Komunal- nych rozpoczął prace budowlane, które zakończono w 2013 r. (…) Dziś zrewitali- zowany i nowoczesny budynek o łącznej powierzchni ponad 1600 m² udanie łączy trzy główne funkcje: wystawienniczą, kon- ferencyjną (wykłady, prezentacje, spotkania) oraz warsztatową (zajęcia artystyczne i edukacyjne dla różnych grup wiekowych).

Więcej w artykule Agnieszki Termińskiej Fot. archiwum Muzeum Saturn w Czeladzi w „Informatorze Śląskiej OIIB” nr 4/2019.

Mosty łączą miejsca. Mostowcy łączą ludzi

Prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga, dr h.c. multi, o trudnym za- wodzie inżyniera-mostowca, słynnych europejskich i świa- towych wyprawach oraz dziełach inżynierskich (…). Od dziecka marzyłem o budowaniu mostów. (…) Pod koniec II wojny światowej obok mojego rodzinnego domu w Sułkowi- cach przechodził front. Wycofujący się przed Rosjanami Niem- cy wysadzili most na Harbutówce (…). Miałem wtedy zaledwie kilka lat. Most stał 250 m od mojego domu. Przetaczający się front i wybuch przeżyliśmy w piwnicy. Po wojnie most odbudo- wano. Na tej budowie byłem codziennie. (…) Katastrofa mostu w Genui jest klasycznym przykładem, do czego mogą doprowadzić błędy projektanta oraz zaniedbania służb odpowiadających za utrzymanie. (…) Po tej katastrofie Fot. Kazimierz Flaga w Polsce oszacowano, że 1/3 obiektów mostowych wymaga interwencji wzmacniającej. (…) mostowymi, często od dziecka. Niebagatelną sprawą jest fakt, że Po transformacji ustrojowej wpadłem na pomysł organizowania muszą one być zdolne do uniesienia trudów tego zawodu. (…) tzw. Europejskich Wypraw Mostowych dla studentów PK oraz Na Politechnice Krakowskiej obserwuję tendencję do „uciekania” specjalistów z dziedziny mostownictwa z całego kraju. Dotych- studentów do lżejszych i wygodniejszych specjalności (…). czas odbyło się 25 takich wypraw (…). Mostownictwo jest trudną dziedziną wiedzy i na studia w tej spe- Więcej w wywiadzie Aleksandry Vegi w „Budowlanych” – biule- cjalności kierują się głównie osoby zafascynowane obiektami tynie Małopolskiej OIIB nr 4/2019.

96 Inżynier budownictwa w biuletynach izbowych...

Energetyka geotermalna w Polsce

(…) Energia geotermalna wykorzystywana jest przede wszystkim do celów grzejnych i do wytwarzania energii elektrycznej, a ponadto w rekreacji i balneoterapii, w rolnictwie i hodowli, a także w niektórych procesach przemysłowych. (…) Polska posiada bogate zasoby wód termalnych o niskiej i śred- niej entalpii, dość równomiernie rozmieszczone na znacznej części obszaru kraju, w wydzielonych basenach i subbasenach zaliczanych do określonych prowincji i regionów geotermalnych. Na podstawie wyników prowadzonych badań stwierdzono, że najbardziej korzystne miejsca i warunki ich występowania są na obszarze Podhala, Karpat Zewnętrznych i Niżu Polskiego. (…) Pomimo znacznych zasobów i korzystnych warunków złożo- Ciepłownia geotermalna w Pyrzycach wych wykorzystanie energii wód geotermalnych w Polsce jest niewielkie. (…) Pierwszą eksperymentalną ciepłownię geo- Polska dysponuje znacznymi zasobami wód geotermalnych. termalną oddano do eksploatacji w 1994 r. w Bańskiej koło Problemem jest jednak to, że są to wody o niskiej i średniej Zakopanego. (…) Obecnie w kraju pracuje 6 ciepłowni geo- entalpii, w związku z czym można je wykorzystać głównie do termalnych dostarczających ciepło na potrzeby ogrzewania ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz do i przygotowania ciepłej wody użytkowej. (…) zastosowań technologicznych i leczniczych. W Polsce prowadzone są analizy dotyczące możliwości generacji energii elektrycznej z energii geotermalnej, co pozwo- Więcej w artykule Aleksandra A. Stachela w „Kwartalniku Bu- liłoby na pełną eksploatację istniejących źródeł, także poza dowlanym” – biuletynie informacyjnym Zachodniopomorskiej sezonem grzewczym. (…) OIIB nr 4/2019.

Przepompownia ścieków komunalnych przy ul. Garbary w Poznaniu

Nieustający rozwój miasta i związany z nim rozrost sieci kanaliza- cyjnej spowodowały konieczność modernizacji przepompowni ścieków Garbary i jej rozbudowę, gdyż istniejąca przepompownia przetłaczała zaledwie ok. 50% ścieków, natomiast pozostała ich ilość odprowadzana była przelewami burzowymi bezpośred- nio do rzeki Warty, powodując jej zanieczyszczenie. (…) Temat przeprojektowania i zmodernizowania pod względem technologicznym, hydraulicznym, budowlanym (istniejącej funkcji użytkowej) oraz sterowania i automatyki istniejącej przepompowni ścieków Garbary podjąłem w 1999 r. Jeden z warunków, który musiałem spełnić, to termin oddania przepompowni do eksploatacji stałej w 2000 r. (…) Problem odejścia od istniejącego układu technologicznego pracy przepompowni i zastosowanie całkowicie nowego i od- miennego wymagał od projektantów poszczególnych branż wyprzedzającego przygotowania i zapoznania się z aktualnymi możliwościami rynku branżowego oraz dostępnością nowoczesnych rozwiązań, urządzeń i armatury. Przeanalizowano zakres ryzyk i zagrożeń w przypadku nieuzyskania przez prze- jako ścieżka dydaktyczna dla studentów do nauki historii ka- pompownię wymaganego efektu eksploatacyjnego (…). nalizacji i rozwoju tej branży. Od 2012 r., kiedy to w jej sąsiedztwie wybudowana została nowa przepompownia, obiekt ten stoi pusty i niewykorzystany. Więcej w artykule Romana Ćwiertnia w „Biuletynie Wielkopol- A mógłby przecież, wzorem miast innych krajów (…), służyć skiej OIIB” nr 4/2019.

Opracowała Magdalena Bednarczyk

luty 2020 [180] 97 ciekawe realizacje

Rys. Marek Lenc

tłumaczenie tekstu ze strony 26 Liczby i obliczenia – Best Building Supply. W czym mogę pomóc? – Zgadza się! Pozostała jeszcze elewacyjna farba lateksowa, 30 litrów. – Dzień dobry. Z tej strony George Smith. Ostatnio zamawiałem w wa- – Hm… Widzę, że jednostka została zmieniona na galony. Przeliczmy szej hurtowni materiały i mam kilka pytań odnośnie do faktury. Wła- to. 1 galon to 3,79 litra. 30 litrów podzielonych przez 3,79 to 7,92. Za- śnie ją otrzymałem i wygląda na to, że jest niepoprawna! okrągliliśmy do 8 galonów. 4 puszki razy 39,75 US to razem 159 USD. – W porządku, panie Smith. Czy może pan podać numer zamówienia? – Och, rozumiem. Teraz to ma większy sens. Więc pojemność 1 puszki – Oczywiście, to 98776. to 2 galony, prawda? – OK, mam. Wyjmę sobie jeszcze pana fakturę. Słucham pana. W czym – Tak. 1 puszka farby pokryje powierzchnię około 800 stóp kwadratowych. leży problem? – OK. Dodajmy zatem wszystkie towary razem: 126 USD plus 745 USD – A więc suma na fakturze nie jest równa wartości zamówienia i nie plus 120 USD plus 159 USD równa się 1150 USD, zgodnie z zamó- mogę dojść, co jest nie tak. wieniem. – Niech spojrzę. Wartość faktury wynosi 1250 USD, podczas gdy za- – Po dodaniu kosztów transportu mamy 1200 USD. mówienie zostało wystawione na 1150 USD. Czy wprowadzał pan – OK, stąd różnica w wartości. Ale co z pozostałymi 50 USD? jakiekolwiek zmiany do zamówienia? – Wygląda na to, że koszt dostawy został naliczony podwójnie. Odejmę – Ależ skąd. go i dam panu dodatkową zniżkę w wysokości 5% wartości zamówie- – OK, sprawdźmy więc towary jeden po drugim. Zamówił pan 42 listwy nia. 1250 USD minus 50 USD, minus 5% zniżki… Suma wynosi teraz sosnowe, każda po 3 USD. 42 pomnożone przez 3 daje 126 USD. 1140 USD. Fakturę korygującą otrzyma pan na e-maila. – Zgadza się! Później mamy płyty. Łączny koszt 14 płyt wiórowych – To bardzo miłe z pana strony, dziękuję. do poszycia ścian zewnętrznych plus 44 płyt na okładzinę wynosi – Nie ma za co. Czy mogę jeszcze coś dla pana zrobić? 745 USD. Ach, jeszcze 14 płyt gipsowo-kartonowych do wykończenia – Właściwie, tak. Czy może pan zmienić adres firmy na fakturze? Nie- ścian wewnętrznych. dawno przeprowadziliśmy się do nowego biura i obecny adres firmy – Jakie są ich wymiary? to ulica Stone 59, Londyn. – 1200 mm x 2400 mm, grubość 12,5 mm. Moment, w nawiasach po- – Nie ma problemu. Co z innymi danymi? Nazwa firmy, numer NIP, wa- dane są też jednostki imperialne. Odpowiednio jest to więc 4 stopy runki płatności, termin płatności? x 8 stóp i grubość ½ cala. – Reszta jest w porządku, dziękuję. – OK. Jedna płyta kosztuje wówczas 8,57 USD, więc razem mamy 120 USD. Magdalena Marcinkowska

98 Inżynier budownictwa Pobierz interaktywne bezpłatne e-wydanie numeru 4/2019 dostępne na stronie: www.izbudujemy.pl/oferta

Aplikacja mobilna Przewodnika Projektanta jest dostępna w sklepach Google Play oraz App Store do bezpłatnego pobrania. Tytuły przyznane

Odwiedź stronę www.kreatorbudownictwaroku.pl i poznaj laureatów tytułu Kreator Budownictwa Roku 2019

www.KreatorBudownictwaRoku.pl

ORGANIZATOR PATRONAT HONOROWY PATRONAT MEDIALNY PARTNER BIZNESOWY