Revista DIELLI DEMOKRISTIAN nr. 20: Vjenë, mars 2015 FJALAe gjithë botësE REDAKSISË-Nënë Tereza Të nderuar lexues, kemi nderin t’jua përcjellim numrin e njëzetë të revistës sonë dhe tuaj ‘‘Dielli Demokristian’’, Vjenë. Që nga 1 qershori i vitit 2010, përgjatë pothuaj pesë viteve ju informojmë për aktivitetet e zhvilluara në javët dhe muajt që lëmë pas, jo vetëm në Austri, por dhe më gjerë. Po ashtu vullnetarisht po bëjmë të mundur edhe vazhdimin e botimit të një versioni të shkurtër edhe në gjuhën gjermane. Për më tepër, kemi vënë në funksion faqen tonë në internet: www.dielli-demokristian.at, ndërsa ka kohë që kemi hapur një faqe për komunikim me ju në platformën e rrjetit social ‘‘Facebook’’ me emrin Dielli Demokristian. Pra, ju mirëpresim! Revista ‘‘Dielli Demokristian’’ në Vjenë kësaj radhe sjell shkrime nga Përmbajtja:bashkëpunëtorët e shumtë nga Austria, SHBA, Belgjika, Zvicra, Shqipëria, Rumania, Mali i Zi dhe Kosova. AKTUALITETE Edhe këtë herë do të keni mundësi të lexoni për ngjarje me rëndësi shoqërore. “Dija” e Vjenës – 110 vjet 5 Nga aktivitetet kulturore vlen të veçohen kuvendi i Lidhjes së Shkrimtarëve Austria dëshiron të shfrytëzojë … 7 edhe Krijuesve Shqiptarë në Austri ‘‘Aleksandër Moisiu’’ dhe ora letrare në Mësimi në gjuhën shqipe ... 8 gjuhën gjermane dhe atë shqipe e mbajtur prej saj në Vjenë me 16 shkurt 2015, me rastin e festimit të Pavarësisë së Kosovës. Po ashtu lajme të mira vijnë dhe rreth aktivizimit të Rrjetit të Shoqatave Rinore Shqiptare në Austri. Sa i PORTRETE përket sportit, pos tjerash, klubi i shahut ‘‘Arbëria’’ vazhdoi me sukses garat Engjëlli i Kosovës së lirë në Vjenë 9 Ëndrrën për aktrimin e bën realitet 11 në ligën e parë të Vjenës. Në këtë numër do të mund të lexoni edhe ese, fejtone, opinione dhe analiza që merren me zhvillimet politike, ekonomike dhe shoqërore në hapësirat INFO Info nga Austria 12 shqiptare. Numri i njohjeve të Kosovës tashmë ka arritur në 108. LShKShA “Aleksandër Moisiu” 12 Kaba shqiptare në koncertin e Vjenës 14 Për më shumë lidhur me ne dhe temat që kemi ngritur edhe më tutje ju mund Blic info nga Austria 15 të na shkruani në adresën tonë në internet: [email protected]. Numri i radhës i revistës në formë elektronike ’’Dielli Demokristian’’, Vjenë do të dalë në qershor të vitit 2015. OPINIONE Identiteti kombëtar shqiptar 16 Këshilli redaktues falenderon të gjithë ata që ndihmuan në realizimin dhe Shqipëria etnike dhe padronët ... 17 Identiteti ynë evropian 18 botimin e kësaj reviste periodike, e sidomos ata që dërguan shkrimet e tyre, Përvjetori i shtatë i Pavarësisë 20 si dhe mbështetësit tanë moral. Si dhe deri më tani, edhe ky numër është përpiluar, dizajnuar dhe botuar në saje të punës dhe angazhimit vullnetar të aktivistëve tanë në Vjenë, pa asnjë kompensim financiar, dhe si i tillë do HISTORI shpërndahet në mijëra adresa elektronike të lexuesve në të katër anët e botës. Hëna dhe dielli, simbole kultike ... 21 Arbërit ndërmjet Lindjes dhe Perën... 22 Urime 17 shkurtin, ditën e Pavarësisë së Kosovës! Kolegji i vitit 1584 në Stubëll 24 Vrasja e Luigj Palajt sipas dokumenteve 25 Shqipëria, pikë referimi për nacionalistët 26 Lexim të këndshëm! Ipeshkvi i Kosovës, Imzot Mark Sopi 28 ZVR-Zahl: 604548200 Vereinskonto: BAWAG PSK: KULTURË Empfänger: Albanischer Kulturverein ,,Dielli Demokristian’’ Shqipja në ‘‘Shtratin e Prokrustit” 30 IBAN: AT331400003610134318 Eposi i kreshnikëve ... 32 BIC: BAWAATWW Sevasti (Dako) Qiriazi (1871-1949) 34 Krist Maloki: Krijimtar i muzikologjisë 36 Kadare dhe mëngjeset në Kafe Rostand 38 Kopertina: Besim XHELILI Kur humbnerën ta ndriçojnë talenti 41 Këndi për libër, prozë dhe poezi 42 Të drejat e autorit: @dielli.demokristian Liman Zogaj në gjuhën gjermane 42 Tri skica nga jeta në Kosovë 43 Poezi 44 Këshilli redaktues: Bashkëpunëtorë: Kristina Pjetri-Tunaj, studente Agim Deda Lush Culaj Lush Neziri, aktivist Akil Koci Ndue Ukaj Mark Gjuraj, aktivist Anita Marku Sarë Gjergji SPORT Klubi i shahut ‘‘Arbëria’’ 46 Mark Marku, student Hazir Mehmeti Valentina Pjetri Vilson Kola, Dr. Med 2 Revista DIELLI DEMOKRISTIAN nr. 20: Vjenë, mars 2015 3 Revista DIELLI DEMOKRISTIAN nr. 20: Vjenë, mars 2015 Shkruan: Hazir Mehmeti, mësues dhe publicist në Vjenë ([email protected]) “Dija’’ e Vjenës – 110 vjet në altarin e progresit kombëtar Kontributi në arsimimin dhe ngri- tjen kulturor nisi në hartimin dhe botimin e librave, duke filluar nga abetarja në vitin 1903 dhe e dërguar në atdhe, ndihma në formën dhe Shqiptarët kudo që u gjenden jashtë territoreve etnike në Evropë, Amerikë e krijimin e alfabetit të përbashkët në Azi, në fillim shekullin e njëzet kishin përqendruar veprimtarinë në jetësimin shqip, gramatika e gjuhës shqipe e idealeve të rilindësve në bërjen e alfabetit dhe shtetit shqiptar. Sundimi i dedikuar gjermanofolësve dhe atij gjatë turk e kishte dëmtuar çdo gjë shqiptare, në radhë të parë gjuhën, shqiptar, ndër të parat në Evropë nga trashëgiminë kulturore, fetare, zakonet. Edhe në trevat shqiptare filloi të intelektuali patriot Dr. Gjergj Pek- ndihet rritja në kërkim të identitetit kombëtar për çka duhej liria dhe shteti i mezi. Sekretar i Shoqërisë ishte Hilë lirë. Idetë e tyre të shprehura natyrshëm e me forcë magjike të trashëguar Mosi, i cili botonte nën pseudonimin bashkë me lashtësinë e Maleve Shqiptare u shkruan, rishkruan gjithandej Sokoli, ashtu siç bënin edhe shumë shtypit të kohës krahas brumosjes së tyre në zemrat dhe mendjet shqiptare. veprimtarë të tjerë për shkak të përndjekjeve nga autoritet push- Kështu ndodhi edhe në Vjenë ku studionin intelektualë tani të njohur në histori tuese turke të kohës në territoret bërjen kombëtare. Në fletushka dhe gazeta kohe u botuan vargjet e Naim shqiptare. Frashërit, dhe vepra e jeta e tij në fillimin e Shekullit të Pavarësisë nga “Kolonia Shqiptare e Austrisë”. Studentë e intelektualë, të mbledhur rreth Edhe vet “Dija” për një kohë do jetë “grupit iniciues”, krahas botimeve ndërtuan struktura organizative me shoqëri gjysmë ilegale deri në programe të fuqishme me interes kombëtar. krijimin e rrethanave të favorshme shoqërore e juridike kur do veproj Vetë shprehja e emrit të shoqërisë “Liria” është synonim i qëllimit, diç krejt e legalisht. Hil Mosi i shkruan kuptueshme e natyrore e cila pas pak vitesh do ndërron emër në shoqërinë Asdrenit në Bukuresht se regjistrimi “Dija”. Ditëlindja e “Dijës” është pikërisht 27 dhjetori i vitit 1904, kur tani i “Dija”-es ishte bërë e mundur me mbush plot njëqind e dhjetë vjet. Emrat e Dr. Gjergj Pekmezit, kryetar, Hilë 29 mars 1907. Statuti i shoqërisë i Mosit, Kristo A Dako, Kolë Kodheli, Dervish Hima, Ndue Paluca (Batusha), botuar në fletushkë dallohet për Kolë Rrota, Simon Kadarja, Gaspër Beltoja, Gaspër Mikeli, Kolë Margjini, nga rregullsia e shkrimit dhe Lec Çurçia dhe po aq të tjerë do jenë emra të respektuar në letërsinë, kulturën renditjes së neneve në shtrirjen e dhe historinë kombëtare. Shoqëria e intelektualëve shqiptarë i kishte vënë vetit tyre sipas ligjeve dhe strukturës qëllime patriotike. përcaktuese funksionale e praktike. 4 Revista DIELLI DEMOKRISTIAN nr. 20: Vjenë, mars 2015 e shumtë austriakë dhe të personali- teteve të njohura shqiptare si Faik Konica, Hil Mosi, Aleks Drenova, Visar Dodoni, Nikollë Ivanaj, Petro Nini Luarasi e të tjerë. Nën përkujdesjen e “Dija”- së u botuan tekste në shqip për trevat shqiptare aq të nevojshme. Ndër të parat “Abetarja” me autor Ndue Palucen, kalendari “Shqiptari”, “Këndime për shkollat e para shqipe”, “Gramatika…për përdorim t’femijve”, “Libri i dytë i knoitorës shqype për shkollë në Shqypni”, etj. Pa dyshim botimi i kalendarit është me vlera të veçanta, krahas gjuhëve tjera që botonin kalendarë, në gjuhën shqipe ketë rol e marrin sho- qëritë shqiptare në Sofje, Vjenë dhe Stamboll. Në Vjenë Kalendari boto- het në vitin 1906 me alfabetin e shoqërisë “Bashkimi” ku përfshihen ndodhitë kryesore të vitit 1905. E veçantë shënohet masakrimi nga grekët i Papa Kristo-Negovanit. Sipas korrespondencës mes dy kolosëve të kohës Hil Mosi në Vjenë Statusi i shoqërisë “Dija” dhe Aleks Drenova-Asdreni në Bukuresht, del se me përpjekjet e “Shoqëria “Dija” e ka selinë e saj në Vjenë me degën e saj në Raguzë” shkruan kryetarit, Dr. Gjergj Pekmezi në neni i parë i statutit. Pika dy: ”Qëllimi i Shoqatës është ngritja e arsimimit të vitin 1906 janë shtypur dymijë shqiptarëve duke e kultivuar gjuhën e letërsinë shqipe”. Nga këtu shihet lidhja ekzemplarë të kalendarit. Shqe- e intelektualëve të Vjenës me intelektualë në Raguzë (Dubrovnik) në krye me tësimi rreth formësimit të një z. Nikollë Ivanaj, një veprimtar i çështjes kombëtare i lindur në Triepsh të alfabeti të përbashkët ishte i madh Grudës, i shkolluar një kohë në Vjenë dhe mbrojtës i platformës së Rilindjes në mesin e intelektualëve patriotë në kombëtare në formim të shtetit shqiptar. Austri. Po veçojmë artikullin “Alfa- betet apo sëmundja e quajtur alfabe- Për kohë të shkurtër nëndegët e titis“. Artikulli fillon: “Si kundër që Shoqatës “Dija” do formohen edhe në s’kemi një gjuhë të përgjithshme, Prizren, Shkodër, Tiranë krahas atyre ashtu edhe që alfabet të njohur prej në disa qytete brenda Austrisë ku të gjithëve as e kemi, as nuk e patëm vepronin aktivistë të njohur për as për shumë kohë si duket nuk do çështjen shqiptare, si në Grac, të mund ta kemi”. Më tutje në Kllagenfurt, Strebendorf. Çdo vit Kalendar në faqen 19-të shtohen degët e “Dija”-es ku dy vjet lexojmë:”Të mos gënjehemi me më pas mbas një letërkëmbimi shpresa e lajka, se duhet punë, dhe intensiv mes Vjenës dhe Bukureshtit, prapë punë. Me të punuar zgjohet Asdreni i dërgon Vjenës proces- kombësia, me punë do të hapim verbalin e plotë mbi formimin e degës sytë, do të lulëzojmë vendin, e do të së “Dija”es në Bukuresht më 16 çelim rrugët e parajsës e lumturisë. dhjetor 1906 në përbërje prej njëzet Ngrihuni pra o vëllezër nga ky anëtarëve.