Anno 9 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 4 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Dicembre 2011 Stati Uniti e Svizera Troia - Butrinto - Roma Cesare in Acroceraunia luoghi e tracce n anello di congiunzione di tre Nga: NERITAN CEKA er, Itineraria romana, coll. 559-569) e Uciviltà fusesi in un unico le- Istituto Archeologico Albanese l’Itinerarium Antonini (Cuntz, Itineraria game storico-culturale. Molteplici romana, p. 48) era situata a 33 miglia sono le leggende nate intorno a da Aulona e a 41 da Phoenice. Queste questo evento. La più conosciuta ’inizio della campagna illirica di distanze corrispondono con il passo di nel mondo occidentale è quella Llogara dove non sono ancora stati trova- secondo cui Romolo e Remo, nati Cesare, con lo sbarco a sorpresa nella costa dell’Acroceraunia, ap- ti resti di un antico insediamento. Come dall`unione di un giovane ed una L aveva constatato L. Heuzey, la strada partiene a quelle avventure che non di vestale che avrebbe dovuto custo- seguita da Cesare, da Palaestae alla salita dire il sacro fuoco nel tempio della rado hanno cambiato nell’antichità il dea Vesta non tenne fede ... destino della storia. Sarebbe bastato un dell’Acroceraunia, passava nella riva sin- istra del torrente Vurlia (fig. 2). In realtà Pagina 3 mutamento del vento nel Mare Adriatico, o un errore nel percorrere i sentieri delle si tratta di un sentiero di carovane e di foreste dell’Acroceraunia, per rovesciare pastori (fig. 3), dove si può camminare tutti i piani di Cesare e per portare alla solo in fila, e che servì come via di co- Gli Illiri e Napoleone catastrofe il suo esercito, facendo così municazione prima che si costruisse una cambiare il seguito della storia. Audaces strada durante la Prima Guerra Mondi- Bonaparte fortuna iuvat era la parola d’ordine per ale. Era questa la strada che aveva usato ell’epoca delle grandi migrazi- imprese militari come quella. L’evento Cesare per salire con le sue legioni verso Noni indogermaniche, attorno fu oggetto di indagine da parte de- il colle dell’Acroceraunia e più tardi, per al 1200 a.C., si sarebbe formato gli specialisti di questo settore, come L. ritornare a Buthrotum. Per scendere dal nei territori presso il lago di Scutari Heuzeye e G. Veith, al tempo in cui il passo verso Oricum esistevano tre pos- (in antico Labeatis lacus) il popolo terreno conservava ancora tracce del suo Acroceraunia (Karaburun) sibilità. Sul colle si vede il sentiero che degli Illyrioi, da cui presero il nome aspetto nell’antichità. Successivamente la segue il pendio occidentale della mon- numerose tribù delle vicinanze. pianura albanese tra Valona e Durazzo, tagna (fig. 4), esposto al sole e che non dove si era svolta la guerra tra Cesare pagna è quasi un veni, vidi, vici. Parte da lui, la marcia verso Oricum fu effettuata si copriva di neve durante l’inverno. Ab- Pagina 7 e Pompeo, fu trasformata dai lavori di Brindisi il 4 gennaio dell’anno 48 a.C., di notte, attraverso un sentiero stretto e biamo fatto una foto aerea con le tracce bonifica e dall’agricoltura intensiva, che con sette legioni imbarcati nelle actuariae difficile. Di conseguenza la colonna era ben visibili di questo sentiero (fig. 5), hanno cancellato quasi tutte le tracce – navi da trasporto mercantile, – per ar- tagliata in diversi gruppi, che vennero ri- che attraversa la cresta della montagna L’Albania e la descritte da Veith. Tuttavia gli Acrocer- rivare nella mattinata del 5 gennaio nella uniti con difficoltà solo all’alba (B. civ., per unirsi con un altro sentiero che aunia montes (fig. 1), non abitati e lon- spiaggia di Palaestae. Lo stesso giorno II, 54). Aggiunge anche un altro dettaglio percorre il pendio orientale. Da questo Terra d’Otranto tani dall’intervento dell’uomo, non sono (eodem die) parte per Oricum e la città si che manca nel libro III di Cesare: riguar- punto, chiamato Shtrunga e Gurt, il sen- cambiati, e mantengono il loro fascino di arrende senza resistenza (CAES., B. civ., da le navi mercantili che portavano il gra- tiero scende verso la valle di Dukat (fig. nel Medioevo natura selvaggia, dove solo i pastori pas- III, 11). Poi si dirige verso Apollonia che no di Pompeo e che, dopo la resa della 6), da dove si arriva senza difficoltà in si arrende senza resistere, insieme con i città, furono affondate nella baia dai loro orti contatti tra l’area sano per la transumanza, lungo gli stessi un’ora di cammino a Oricum. È molto sentieri di duemila anni fa. Essi parlano Byllini, gli Amantini e…reliquiae finiti- ufficiali, Lucrezio e Minucio, per evitare dell’Albania e dell’Epiro e probabile che questa fosse una variante F ancora di Cesare, mostrano i luoghi dove mae civitates, totaque Epiros… (III,12). di cadere nelle mani del nemico. Appiano della strada dell’Acroceraunia degli itin- la Terra d’Otranto sono spesso sbarcò e quelli da cui è passato. Palaestae La sua rapida marcia si ferma solo presso pare che non avesse letto bene il libro di presi per scontati, sia per via della erari, ma presentava molte difficoltà per si chiama oggi Palasa. Lì si racconta che le rive del fiume Apsos, dove installa il Cesare, quando scrive che Pompeo figlio la marcia notturna di un intero esercito. prossimità geografica tra le due gli antenati degli attuali abitanti servirono suo campo, per aspettare l’arrivo di altre aveva ripreso la città di Oricum (II, 56), La terza possibilità è quella di seguire legioni dall’Italia e per passare l’inverno che, in realtà, rimase sempre nelle mani coste opposte, sia perché le fonti da guide per un grande esercito e chie- un sentiero che passa il valico nel luogo (III, 13). La flotta di Pompeio, sotto il co- di Cesare. Questa inesattezza solleva storiche ricordano comunicazioni sero a tutti di cambiarsi le scarpe per evi- chiamato Diaporit (in greco = passaggio) mando di M. Bibulo, aveva reagito bloc- molti dubbi anche per la sua descrizione e migrazioni di popoli, in partico- tare i rumori. Vicino al passo di Llogora e scende verso la valle Dukat. Questa via cando tutta la costa … a Sasonis ad Curici di un’avventura di Cesare. Egli avrebbe lare dall’Est verso l’Occidente. i pastori mostrano il Qafa e Qesarit cioè corrisponde alla descrizione di Appiano. (III, 8) e sicuramente chiudendo l’entrata tentato di passare in incognito l’Adriatico, il Valico di Cesare, da dove comincia la L. Heuzey, che era partito a piedi da Pa- Pagina 15 della baia di Valona tra Oricum e l’isola partendo con una piccola nave dalla foce discesa verso Oricum. laestae, percorse questa parte di strada di Per seguire queste tracce, abbiamo di Saseno, …mari portibusque Caesarem del fiume Apsos, ma sarebbe stato fer- notte, per arrivare a Oricum impiegando organizzato un “survey” sul luogo, com- prohibebat. Cesare ritornò ancora una mato dal vento e dalle onde (II, 57). È L’Isola di Cotilia in tutto dieci ore La prima parte della parando le loro descrizioni con quelle volta ad Oricum, nell’Acroceraunia, per qui che avrebbe pronunciato al timoniere discesa è difficile e il sentiero percorre delle fonti antiche che descrivono la svolgere trattative con i comandanti delle della nave la famosa frase e i Pelasgi il pendio occidentale della montagna di l di là dei miti e delle leggende, prima fase della campagna di Cesare in truppe di Pompeo, che la bloccavano. In “∫•›Û•Ú• º¤ÚÂȘ Εì ÙË` Ó ∫•›Û•ÚÔ˜ questa occasione risulta che si avventurò, Qorres, coperta da una foresta di pini anticamente, con il nome Pelasgi Illiria. Abbiamo seguito lo stesso metodo Ù‡¯ËÓ”. A di L. Heuzey, che 120 anni fa percorse con una legione, fino a Buthrotum (= La terza fonte, Lucano, nella Pharsa- dove ci si perde facilmente. Dopo un’ora venivano approssimativamente indi- a piedi i sentieri e consultò i pastori lo- Butrinto) nell’Epiro (III,16) per pren- lia (V) conferma che la traversata di marcia si arriva in un piccolo campo, cate tutte le popolazioni stanziatesi in cali. Siamo così arrivati ad accertare che dere provvigioni per il suo esercito e per nell’Adriatico fu fatta di notte e che si chiamato dai pastori Qafa e Qesarit (il Grecia prima dell’arrivo degli Elleni. poco era sfuggito alle sue osservazioni mettere sotto il suo controllo la costa di usarono navi da trasporto a vela. Dopo lo Valico di Cesare). È il solo punto da cui Pagina 7 di specialista della storia militare. Ce- fronte a Corcyra (= Corfù). La strada sbarco presso la spiaggia di Palaestae (… si vede tutta la valle di Dukat fino ad Ori- sare era sbarcato verso mezzogiorno nell’andata fu sicuramente Apsos - Apol- Palestinas uncis confixit arenas…) fornisce cum (fig. 7). Da qui si segue una stretta del 5 gennaio inter Ceraunorum saxa et lonia – Bylllis – Buthrotum, nella valle ulteriori dettagli e si sposta al momento stradina larga non più di due metri, con alia loca periculosa… locum, qui appel- dell’Aoos, ma il ritorno a Oricum poteva del confronto dei due eserciti nelle due muri di sostegno, che dovrebbe essere labatur Palaestae… (CAES., B. civ., III, realizzarsi solo attraverso la costa ionica, rive del fiume Apsos. Forse allude al ten- la strada vera dell’Acroceraunia (fig. 8). 6). Ci sono manoscritti in cui si legge in salendo per la seconda volta il passo di tativo di Cesare di spostarsi in incognito Uscendo dal bosco, all’inizio della valle terra Germinorum… ove il luogo è chia- Llogara nell’Acroceraunia. Cesare men- quando scrive che “…le navi passano nel di Dukat, non si conservano più le tracce mato Pharsalia. Il secondo toponimo è ziona ancora una volta Oricum in occa- fiume Apsos, aiutate da una marea, che di questa strada né i resti di ponti antichi. una corruzione di Palaestae, mentre il sione dell’attacco di Cn. Pompeio, figlio, si ritira in un modo perfido da una pic- La via più corta seguiva, probabilmente, primo si identifica con l’odierno villaggio con tutti i dettagli dell’assedio (III, 38- cola onda”. Secondo Appiano (B. civ., II, la stessa direzione della strada moderna, Redaksia e gazetës di Dhermi. Tre fonti complementari desc- 40). Dopo la sua disfatta, presso Petra di 54) al tempo di Cesare non esisteva una ai piedi della montagna fino alla pianura rivono questa avventura, il De bello civili Dyrrhachion, Cesare partì da Apollonia vera strada romana nell’Acroceraunia. per raggiungere Oricum. La città antica “Rrënjët” ju uron Gëzuar di Cesare, i Bella civilia di Appiano e diretto ad Athamania, sicuramente at- Nel nostro “survey” non abbiamo tro- è ancora poco conosciuta. W.M. Leake la Pharsalia di Lucano. Lo stesso Cesare, traverso la valle dell’Aoos, lasciando una vato alcuna traccia di una strada antica fu il primo a identificare Oricum nelle Krishtlindjen e lumturi nel terzo libro, scrive di una preparazione guarnigione formata da quattro coorti ad che portasse da Buthrotum (= Butrinto) rovine di Erichua, Paleocastro, o Pashali- në Vitin e Ri 2012. frettolosa della sua campagna, mossa con Apollonia, una coorte a Lissos e tre a Ori- alla costa ionica, attraverso il passo di man. La corretta descrizione del posto l’intenzione di sorprendere l’avversario, cum (III, 78). Appiano, che è la seconda Llogara, verso Oricum. Mancano anche di L. Heuzey, a proposito dell’assedio che non si aspettava l’attacco. Pompeio fonte per la campagna di Cesare in Acro- i resti che potevano corrispondere con la di Oricum da parte di Cn. Pompeo Redazione di giornale vantava una superiorità navale assoluta, ceraunia, segue nelle sue linee generali via dell’Acroceraunia, che figura negli figlio, fu completata, successivamente, “Le radici” vi augura con la flotta di 110 navi da guerra, co- la descrizione del Bellum civile, ma ci itinerari romani con le tappe Apollonia dall’archeologo austriaco K. Patsch. I mandata da M. Bibulo, che controllava fornisce ulteriori dettagli. Per il passaggio - Aulona - Acroceraunia - Buthrotum. Ci primi e unici scavi archeologici, fatti nel buon Natale e felice tutti i porti da Dyrrhachion (= Durazzo) dell’Adriatico, Appiano informa che le si dovrebbe aspettare di trovare anche 1958, misero in luce un teatro antico res- a Corcyra (= Corfù). La descrizione navi erano portate dal vento (erano senza la stazione chiamata Acroceraunia, che taurato nel II secolo d.C. (fig. 9). Anno nuovo 2012. cesarea della prima fase della sua cam- remi), nelle ∫ÂÚ•‡ÓÈ• o´ ÚË. Secondo secondo la Tabula Peutingeriana (Mill- (Vijon në faqen 21)

cmyk Storia Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 2

Kepin nga thellësia e tokës. Kështu krijohej një zonë e Nga: Ben Andoni mbrojtur me gjatësi katërqind metra dhe gjerësi njëq- ind metra. Brenda murit barrierë ishte e ndërtuar një kullë gjysmërrethore, që venecianët e quajtën “Tori- hqiptarët, në kronika, e kanë kontrolluar të vetëm on”, ndërsa një kullë e veçuar ishte ngritur në një pikë këtë kënd të jashtëzakonshëm të bregut të tyre. Di- Sqepi i Skënderbeut të bregut të detit, prej nga mund të shihej Kështjella e Skur i thoshin Sqepi i Skënderbeut dhe ai ndalonte Krujës dhe të komunikohej me të, me anën e sinjaleve ultësirën prej gati 30 kilometrash, ku dergjeshin fqinj të tymit apo zjarrit. Para murit ndodhej një kanal i thellë me njëri tjetrin, Drini, Mati dhe Ishmi. Në trazira, fshi- që mbrohej nga frëngji topash. Ndërsa në sheshin krye- heshin piratët shqiptarë dhe këtu Gjergji “i çmendur” sor të kalasë, një stemë e gdhendur në gur qëndron siç e quanin venedikasit, bëri zbarkimin e tij të suk- e patrazuar. Pak Mesjetë në shekullin e XXI. Mëhillit sesshëm. I gjyshi, Gjergji i madh, Skënderbe, e mendoi nuk i bën përshtypje asgjë. I tregoj sesi për rindërtimin si një vend të përkryer për të formuar qytetin e tij arb- e kësaj kështjellë u interesuan së tepërmi venecianët nor bregdetar, Kjurrilin. Mamica, motra e Kastriotëve, në vitin 1500, që ishte e lidhur me përgatitjen e tyre kaloi vitet e fundit, ndërsa pas largimit të Skëndërbeut për një kryengritje të armatosur kundër turqve, që do të Ri më 1501, kështjella e ndërtuar nuk u përdor të kryesohej nga nipi i Skënderbeut, Skënderbeu i Ri. më. Ikën dhe Venedikasit, ndërsa turqit e rrafshuan Kalkulim i pastër. Në rast fitoreje, venecianët do të përfundimisht Rodonin... Skënderbeu “i Ri” duhet ta rifitonin kështjellat e humbura në bregdetin shqiptar. ketë kuptuar shpejt se entuziasmi i tij djaloshar dhe Nuk fituan. Ndaj sot është kështu e braktisur nga motet, hija e gjyshit nuk mjaftonte për të ndërtuar ngrehinën e njerëzit, turizmi...E ka braktisur historia. “Një stemë, e paraardhësit. Gjithsesi, “i çmenduri”, si po e thërrisnin gdhendur në gur e një fisniku venecian, destinuar për shpesh e më shpesh venedikasit, donte ta shpërthente portën e parë të hyrjes mban datën 1500, ndërsa stema këtë korracë që e mbështillte. Ishte emri i gjyshit, që tjetër për portën e brendshme kishte mbetur e papër- e mbante të trazitur keq, por dhe bëmat e tij, që e funduar. Pas tërheqjes së Skënderbeut të Ri, që kishte grishnin. Si për ironi të fatit, kishte zgjedhur vendin, që zbarkuar në Lezhë në mars të vitit 1501 dhe pushtimit Skënderbeu, ai i vërteti, kishte kërkuar t’u shpëtonte në po këtë vit të Durrësit nga turqit, venecianët e braktisën të gjallë otomanëve, bash në kulmin e egërsisë së tyre... kështjellën, e cila nuk u përdor më kurrë...”, lexohet në Paqtimi i mjedisit, pylli i dëndur pranë, një kishë gati kronika. Nuk ka më kohë. Ndërsa Mëhilli ngutet. Nuk ka marrë ende lekët. Dyshon. Eshtë i vetëm. Gjithsesi e rrënuar dhe një manastir, që e kishte ngritur halla simbolikë. “ Ka qenë depo deri në vitin 1960. Pastaj e madhe Mamicë, sërish nuk mjaftonin...për bëmën e me gjatësi dy km. Ai të mrekullon me gjelbërimin dhe krenar. në majën e tij, pak kohë më vonë, na ofron pamjen e kanë hy monumentet e Durrësit dhe kanë bërë ca res- tij, një shekull më vonë, që do përfundonte ende pa taurime të pjesshme, të cilat duken dhe nga jashtë. nisur. kështjellës së ndërtuar nga heroi ynë kombëtar Skën- Pak histori derbeu. Pranë saj është rindërtuar kisha e Shna Ndout, Këtu është shumë e theksuar çimento “. Në fakt ushtria I rrëfej pak për kalanë. Nga Ark. Shkreli, i apasion- një prej dhjetra institucioneve françeskane, që u rua- e ka katandisur në këtë gjëndje, që është edhe sot. uar pas këtij objekti, kam mësuar shumë më tepër. E Në Shën Pjetërù jtën gjatë gjithë mesjetës së vonë në këtë zonë. Por jemi “Kanë ardhur edhe antropologë dhe kanë marrë ca Pak kilometra dhe shekuj më pas, në “kontinent”, citoj:” Osmanët kishin mundur t’ia merrnin portin dhe ende larg. Ndërsa Mëhilli na tregon pak zonën mbushur eshtra. Mendohet se ka qenë Jonima... “Kanë ardhur në këtë fillim pranvere, gjërat janë më të realizuara. Në kështjellën zotneshës Rudinë të Vlorës në vitin 1417, me ujra dhe këneta të vogla, që ndërpriten nga kanale edhe sarkofagët dhe tash është në studim... Këto janë Kep nuk ka se kush të zbarkojë, ndërsa peshkatarët, duke mbajtur nën kërcënim të drejtperdrejtë sovranite- qorre dhe ku stereja më e qëndrueshme “është akoma dritaret origjinale me dimensionet klasike dhe këto të larg tij në stere, luajnë me potere domino. Mbi të gjithë, tin e njërës ndër mbretërive të forta të kohës, mbretërisë e mbuluar me macchia dhe pyll, si një dëshmi e atij tjerat janë ndërtuar pa u prishur me karakteristikat shquhet trupi i drejtë i Mëhill Kacit. Flokëthinjur. spanjolle të Napolit. Kështu pra, dalja në det ishte një pylli të dendur bregdetar, që dikur përfaqësonte një origjinale. Janë bërë me fugaturë të bardhë dhe pa çi- Shumë simpatik dhe atlet. E ngre krahun dhe pastaj domosdoshmëri për një principatë agresive si ajo e pasuri për Shqipërinë”. Këtë e kam lexuar në një arti- mento që i dallon restaurimi i institutit...”..flet nga pas e përplas me uturimë duke përdorur dhe shpatullën. Kastriotëve që me luftën e saj “të paparë”, po hidhte kull shumë profesional të Ark. Shkrelit. Ky i fundit më veshit Veseli. Mamica mendohet se ka vdekur dhe ka Burrat, që e ke vështirë tu përcaktosh moshën, janë bazat e një shteti kombëtar. Terreni ishte i përgatitur. ka grishur shpesh të shkoj ta shoh këtë mrekulli... mbyllur jetën më këtë vend. “Kjo është forma origjinale të pazëshëm rreth tij. Një tavolinë e lerosur, bosh; një Qe shek. XIV, principata e Topiajve shtrihej edhe mbi Më shkëput nga përsiatjet peshkatari, që më tregon me tulla në formë konike. Këto afresket kanë qenë të tjetër më e lerosur shtrihet andej tej; kurse tre njerëz Kepin e Rodonit me synime mbi gjiret detare deri në për familjen. Monologon, por e shikoj pa dëgjuar. Për veçantë dhe kanë pasur shumë rëndësi kulturore. Të të policisë pyjore ia kanë marrë shtruar me një ziafet Durrës. Në këtë kohë Topiajt zotëronin në Kepin Melie, fat këtë ndihmë ma jep valëzimi i dallgëve. “Kam dy va- gjitha janë prishur dhe këto kanë qenë edhe dëmtimet që në mesditë. Një grua nuk na i ndan sytë. Askujt nuk ose Kepin e Rodonit, edhe një flotë të përgatitur për jza dhe një çun dhe nusen”. Këtë të fundit e thotë sikur më të mëdha nga ushtria, por edhe nga keqbërës të i bën përshtypje ardhja e të huajve në fshatin e Shën mbrojtje nga flota venedikase, dhe kjo bazë ishte e lid- të jetë kafshë barre. “Jetojmë me peshkim, më shumë ndryshëm. Në vitet 1960, ka qenë pa çati dhe gjysmë Pjetrit, ndërsa dy peshkatarë më tutje, japin e marrin hur me Krujën nëpërmjet lumit Ishëm. Në Mesjetën e bujqësi. Peshkun e marrin këtu dhe të tjerët vijnë e e rrënojë dhe më pas ka qenë dëmtuar shumë. Unë e me një makinë të ardhur nga Durrësi për Pazarin e vonë, kryesisht në shek. XIV-XV, raguzianet trafikonin marrin më lirë”, tund kokën me hidhërim. “E mban mbaja veten se isha fëmijë dhe vinim...”, më shpjegon peshkut. Në fakt, të gjithë banorët merren me pesh- dëndur në zonë, kryesisht në Lezhë - porta nëpërm- dot familjen me atë?!”, e pyes. “Hajt sa me jetu. Mer- Veseli, që pak minuta më vonë më përcjell në manastir. kimin në Shën Pjetër. Prodhimin u duhet t’ua shesin jet së cilës tregëtia veneciane depërtonte në brendësi, remi dhe pak me bujqësi. Shën Pjetri ka 420 banorë, Atje ka mbledhur forma basorelievi, që janë dëmtuar njerëzve, si ky, me një Mercedes të fillimviteve ‘90, por dhe në derdhjen e Matit dhe të Ishmit e në radën por të gjithë kështu jetojnë”, më tregon. Pastaj shton me kalimin e kohës. Për njërën pjesë pretendon që që i torturojnë pafund në pazar. “Ejjj, e dini nga kam e mbrojtur të Kepit të Rodonit. Edhe sot ankorimi në befas: votojnë për PD-në. “Kanë premtuar shumë por është Mamica si kalorëse, por edhe forma të tjera, që ardhur”, i pyet djali i ri durrsak. Ua di hallin shkre- lindje të Kepit të Rodonit ofron një mbrojtje të mirë asgjë s’kanë bërë dhe njëri dhe tjetri. Rrugë, ujë...Ujë tash kanë mbetur aty. Manastiri i atribuohet Mamicës, tanëve. Ka një farë të drejte, sepse të shkosh deri aty nga erërat e kuadrantit jugor. Megjithatë trafiku detar nuk kemi”, më përsërit peshkatari. Kronikë shqiptare e që iu kushtua një sekti shumë të veçantë... duhet të stërlodhesh më shumë se rruga me gunga, që në këtë zonë ka qenë i rrallë. Ky trafik shqetësohej shekullit të XXI. Bëjnë sikur punojnë. Ikin në emigra- “Shenjti Shna Ndou! Lutu për ne...O i mrekul- është vetëm 22 kilometra nga magjistrali kryesor i Shq- jo rrallë nga pirateria, që ushtrohej prej shqiptarëve cion. Dalin në qytet. Mbijetojnë...dhe pastaj ikin. “Ka lueshmi Shna Ndue, qielli dhe toka janë të nderuar, ipërisë, që lidh Tiranën me Durrësin. Jemi kthyer pak të strehuar ndërmjet Kepit të Rodonit dhe Bishtit të Zot. Ne besojmë në Zot se jemi të gjithë katolikë”, më Në anderr këtu.. kena ra, po të lutena nder me na në Sukth, pastaj për të mbërritur në Shën Pjetër kemi Pallës, por dhe Gjirit te Drinit.... thotë teksa zbresin në një bregdet krejtësisht të virgjër. ba...”. E shkruar në këndin e majtë të nefit kryesor, kaluar Kullën 6 kilometra më tej. Pas saj Manzën. Një Ky pra ishte vendi i duhur. Me 1452, ndonëse i Të duket vetja si diversant...Ndërsa Mëhilli vazhdon ajo më tregon se banorët janë të ndjeshëm për këtë qendër bashkie, që e dëgjon vetëm kur ka zgjedhje. izoluar nga princat e Lidhjes, Skenderbeu siguron para monologun dhe afron varkën në bregdet. E ndihmojmë. vend. “Të gjithë këtë pjesë të afreskut, ne përpiqemi ta Pastaj në Shkallë. Edhe kjo dy kilometra, sërish në një nga Alfonsi i Napolit për të rindërtuar dy kështjella, “E kemi festën lokale më 28 qershor...”, vazhdon mbajmë në këtë gjendje që është. Ky është narteksi i rrugë pa rrugë. Më pas Tërmala dhe Shkathona...një- atë të Modriçit pranë Sfetigradit që kontrollon ultësirën monologun ai. Në Kishën e manastirit së Shën Ndout në brendshëm. Ne kemi punuar në nefet anësore të majtë soj dy kilometra. Një stacion i fundit në një fshat të Maqedonë dhe atë të Rodonit, pranë Durrësit. Kjo i Kep... E nxjerrim varkën në stere. Pak minuta më pas, dhe të djathtë. Një nef është i mbuluar tjetri jo, ndërsa çuditshëm me emrin Rrotulla, që është më tutje tri ki- shkonte për zemër edhe sovranit spanjoll pasi dalja e sërish duhet t’u japim këmbëve. Buzë valës dhe pastaj përmasat e kishës janë 4,70x13,50”. “Ky është shenjti lometra, dhe pastaj direkt fshati. Një rrugë segmentare, Skëndërbeut në det do të ishte dhe një bazë e mirë për drejt një monopati ranor. Nuk ka qendër të banuar. me dorën dhe këmbën, por është shumë i dëmtuar, që më kujton Akilin me breshkën. Në tavolinën tonë, ta në këtë anë të Adriatikut. Shihen vetëm bunkerë dhe barishte. Rëra ka mbledhur më rrëfen punëtori pasi rikthehemi në kishë. E panë gruaja vjen menjëherë. Duket e kënaqur me pazarin që Punimet u bënë me shpejtësi, por Skenderbeu tani pafund papastërtitë e detit dhe mbetjet e plastikës së specialistët dhe mendojnë se është varr murgeshash. kanë bërë peshkatarët. Por një shikim i të shoqit e step nuk kërkonte vetëm një fortesë ku të tërhiqej me familjen njeriut të ri të konsumit. Pak nga pak, duke ecur zhyte- Ne kemi bërë ndonjë konsolidim, ndërsa dritaret janë dhe vendin e merr një burrë i ri, që na shikon sikur në rast nevoje, por një qytet të tërë, ndonëse në 1455 mi në vetminë e kepit, ndërsa repartet ushtarake, që pjesërisht tonat, por pa prishur konfiguracionin.” Këtu po i kërkojmë të na heqi udhë në West. “Duhet me ai këshillohet prej raguzianëve që të mos shkonte më kishin mbirë si kërpudhat, tashmë janë të katandisura ka mbaruar monologu, por edhe përpjekja, që tash u pagu me shku andej. Se për kët makinë që keni, nuk tej për zmadhimin e kështjellës së Rodonit. Barleti, në si mos më keq. Nuk ka më ushtarë, por dikur ka pa- është lënë njerëzve, si ai. Veseli fillon e bëhet shumë ka vlerë. Nuk shkoni, sikur të ngjallet dhe Skënderbeu. kapitullin e dhjetë të “Skënderbeut” tregon se ndërmjet sur një dyzinë repartesh: Artileri, kundërajror, xhenio më miqësor. Më tregon tashmë se ka bërë shkollën bu- Më skaf vetëm...”. Sekseri barist na thotë se askush një beteje dhe një tjetre shkonte për të pushuar dhe besoj...Një kalë ushqehet i vetëm, derisa pak nga pak, jqësore, se ka punuar në ushtri dhe falë inxhinier Sulës nga peshkatarët nuk luan nga tavolina nëse nuk i jep për gjueti në Bisht të Muzhlit. Kështu në vitin 1467, ai shquhet në horizont ajo, kisha. Eshtë e vetmja kishë që (Sulë Dashi, është specialisti i vjetër i monumenteve) ka 4.000 lek të thata në dorë. Me pak fjalë, që të ikësh në ende diskutonte me venedikasit për projektin e vjetër të ruhet në gjëndje gjysmë të rrënuar nga tri manastire që ardhur këtej. Kjo kishë ishte një ndër kuvendet më të një nga perlat e turizmit shqiptar, të duhet të paguash nji “instauratio loci Rhodonorum”. Fabianitz në librin e përmenden në burimet historike në këtë zonë. Burimet vjetra françeskane që iu dha misionit më 1599. Kisha një skaf të vogël. Ndryshe, shikoje nga bregu- më thonë tij për “Historinë e franceskanëve në Dalmaci dhe Shq- tregojnë se e ndërtoi motra e Skënderbeut, Mamica, përfaqëson një shembull me inters të gërshetimit të ti- duke qesëndisur, për një pikë hipotetike në horizontin ipëri” thotë se “sipas tregimeve e motra e Skënderbeut për murgeshat e Shën Klarës. Veseli, 35 vjeçar dhe pareve romaniko-gotike me ato bizantine, karakteristikë ujor, që nuk shihet për shkak të relievit dhe largësisë... kishte blatuar në këtë vend një manastir për murgeshat Ndue Gjin Plaku punojnë të patrazuar. Mbase bëjnë kjo për vendet ndërmjet dy rrymave të mëdha kulturore Mëhilli, 43 vjeçar, që ka dalë garant për rrugën, na e shën Klarës”. Tradita tregon që Mamica ka kaluar kinse, pasi na kanë parë. Por, nuk i rëndoj, kur shikoj si ishte Shqipëria...Të paktën këtë nuk ka nevojë të na e vjetët e fundit të jetës në kështjellën afër kishës. Në shikon nga larg, por pa na dhënë aspak mbështetje për punën. Nuk më lënë të afrohem. “Punoni Ju në këtë tregojë. Ndahemi. Kisha mbetet përsëri e vetmuar nga vitin 1463, Skënderbeu rifillon ndërtimin e Kalasë së pazarin. Në fund të gjitha palët janë dakord. Mëhilli kishë...?”, i pyes. “Po...nuk lejohet”, më thonë prerë pas, nën pushtetin e dy burrave, që janë më të pastër se Rodonit me muratorë Raguzanë dhe më 1467 përfun- ngjitet mbi këmbët e forta dhe tash fytyra i ëmbëlso- pa i pyetur. Jemi të vetëm në këtë ishull (në fakt është ne. Fillojnë. Kinse punojnë. Largohemi...Shumë fosile dojnë punimet e Skëndërbeut sipas teknikave më të për- het. Për fat nuk është llafazan. Nuk ka mbaruar ende, kep) me dy burrat që nuk na lënë, por shqiptarët e kanë rrugës, guacka, dhe pak nga pak Kalaja, shfaqet njëzet paruara. Zgjidhja e kështjellës ndër më të përparuarat sepse që të shkojmë drejt motobarkës së tij, në një si tip vështirë kuptueshmërinë, sidomos brënda llojit. Pas minuta më vonë. Këtu mrekullia është kudo. e kohës, bërë për t’u rezistuar armëve të reja të zjar- vendgrumbullimi të peshkatarëve, na duhet edhe një pak telefonatave në qendër jemi miq. Ndue zbret nga rit ishte teorizuar nga konstruktori i njohur i fortesave 30 minutësh me këmbë, në një bregdet që nuk ka të so- skela. Veseli, që drejton punët, bëhet miqësor. Punojnë Mariano Jacobo. Dhjetë vjet më pas më 1488, papa sur...Kënaqem me shushurimën e ujit dhe guackat, por Kështjella në nefin e rrënuar. Veseli është më i ngeshëm, ndërsa Një kullë e ndërtuar me një formë mrekullisht të Inocentit VIII, ua jep Manastirin e Rodonit françeska- edhe me konceptin e largësisë, që më tregon Mëhilli. Ndue barkmadh, gjithsesi, heton parreshtur. Na ftojnë harkuar ngroh barkun. Tutje një kullë prehet në ujë. nëve të Provincës Dalmate, dhe zona ka një frekuen- Ajo nuk është asnjëherë e saktë. Ia fal, ngaqë peizazhi për të na treguar, por gjithmonë hetueshëm: “Më 13 Kjo, që dikur ka qenë një nga kështjellat më të rëndë- tim të rëndësishëm dhe lidhje të forta me detin pasi i Adriatikut, nën pushtetin e një ere që fryn nga toka, qershor vinë 5000-6000 banorë”, më thotë Veseli në sishme në rrethinat e Durrësit, kishte emrin e Skën- otomanët nuk mund ta kontrollonin këtë pjesë të Shq- është i këndshëm dhe grishës...Pak minuta më vonë nefin kryesor të Kishës. Ajo, tash, është rindërtuar, por derbeut. Për herë të parë, Rodoni përmëndet në vitin ipërisë. Më 1500 Venediku ngarkon Andrea Michiel, jemi në det, në një barkë pisërisht pisanjose. Në det, ka humbur atë që duhet të ketë pasur kohë më parë. 1324 si një qendër piratësh. Ky kuptim na ngroh dhe proveditor në Shqipëri të mirëpresë “l’alleanza dei Re- historia është më e thjeshtë. Jemi në dorë të Mëhillit, Afresket, dritaret (që janë përshtatur), dyert... “Shohin qesëndisim pak kalanë e fisme, që nuk i shkon ky për- doni” e të shqyrtoje, me qëllim përfundimin eventual, që më duket një çast si kapiteni Hateras. Pak gjëra i meshën, që jep prifti. Eshtë At Zefi. Vijnë seicili në caktim. Sepse jo shumë “larg”, gjatë shekullit të XIV në të fortifikimeve të filluara nga Skëndërbeu. Venecianët bëjnë çudi, por rrugës e tregon që është një qenie e familjen e vet dhe ikin në shtëpi”. Në Shetaj, ku jeton afërsi të kështjellës së sotme, që kulmon mbi ujë, ndod- kryejnë punime rindërtimi duke shtuar edhe elemente shushatur. I duket çudi se pse na bën aq përshtypje ai ka myslimanë, veç fisit të Ndues, që kanë qenë kato- heshin tre manastire si edhe shtëpi të rralla, që tregojnë të reja fortifikimi. Pas largimit të Skënderbeut te Ri më ikja në këtë vend, mundimi...Udhës më tregon trashë likë. Familja e tij është kujdesur për kishën prej qëmoti. për fillimin e lindjes së një vendbanimi të mirëfilltë. 1501, kështjella nuk u përdor më.Venedikasit largo- për vendndodhjen e lumenjve. Nga Shëngjini, përballë Ma tregon me krenari. Katragjyshi, stërgjyshi, gjyshi, Në këtë periudhë ky vend shërbente gjithashtu si një hen nga Rodoni dhe turqit shkaterrojne përfundimisht Kepit të Rodonit, është një ultësirë që shtrihet nja 30 baba dhe unë. Ka ardhur dikur nga Fani i Mirditës... port i vogël për tregtimin e drithit, që vinte nga kra- kështjellën”. km, ku derdhen së bashku Drini, Mati dhe Ishmi. Por me myslimanët nuk kanë probleme. Ndërsa, fiset hina e Ishmit. Por, ajo i ka shërbyer heroit kombëtar Kepi i Rodonit, që mban emrin e një hyjnie ilire të që janë Kaci, Mesiti, Brahimi mblidhen bashkë në edhe si doganë. Në fakt, larg këtyre, kështjella, vetë, u Epilog ngjashme me Poseidonin helen dhe Neptunin romak, ditët e festës. Vetëm se në kohën e Enverit nuk ishte ndërtua vetëm në kohën e Skënderbeut. Barleti rrëfen “Ej. Nuk kemi kohë”, më kthjellon Mëhilli. “Unë që njihen si perëndi të detit, është një nga pjesët më kështu. Rodoni, pranë detit, ishte i mbjellë me repartet se Mehmeti i II, pas Rrethimit të tretë të Krujës erdhi në det jam. Ti ke shumë. Ke det ke dhe tokë”. Ka të të bukura e strategjike të bregdetit shqiptar. Por, që e artilerisë, këmbësorisë. “Kanë qenë 14 reparte dhe në vendin e quajtur “Kepi i Rodonit”, ku Skënderbeu drejtë kur kujtoj udhëkthimin. Rikthehem duke shkelur kuptohet për guida, sepse shqiptarët e sodit, as nuk u kishte shumë ushtarë. Kishte vend internimi dhe vinin kishte ndërtuar një qytet dhe e prishi atë. Për ndërtimin kujdesshëm mbi fosile. Lemë pas kalanë dhe në një duhet ndonjëherë të nxjerrin zorrët këtej. Ka qenë aq nga e gjithë Shqipëria”. Një familje është larguar që e kësaj kështjelle nga Skënderbeu bëjnë fjalë një numër monopat befas shfaqet ogurzi një gjarpër. Ikën. Ikim. i rëndësishëm në kohë, saqë në shekullin e XIII-XIV, këndej dhe përmes vijës bregdetare ka përfunduar në i madh dokumentash veneciane të viteve 1500-1501, Pak minuta më vonë shtyjmë një barkë të keqe dhe Topiasit kishin ndërtuar një kantier për ndërtimin dhe Jugosllavi. “Kanë dal me ca dru. Kanë ba trap dhe si edhe disa kontrata që Skënderbeu kishte lidhur me jemi pjesë e detit, që na dhuron valë dhe largim. Jemi riparimin e anijeve. Por, në atë kohë, mendohej ndry- kanë ik familjarisht”, më shpjegon Mëhilli, që rri si i mjeshtër ndërtimi nga Raguza në vitin 1463. Në të jashtë legjendës dhe harresës, që i kanë dhënë këtij she dhe Rodoni ishte një qendër e njohur tregtare, jo shushatur në kishë. “Pse është prishur kaq shumë?”, e vërtetë, forma e saj nuk të lë shteg dyshimi. vendi. Në fakt, hijen e Kastriotëve nuk e mbushin dot të shushatur si të sotmit. Gati një orë më vonë në det pyes dhe sytë më mbesin tek shqiponja që është në ab- Fortifikimi i Rodonit të sotëm përbëhet nga një mur vdekëtarët e sotëm. Sot dhe mot. Eshtë ag i pranverës shfaqet nga larg nën një diell të ndritshëm Gadishulli sidë. Ndodhet edhe një lejlek, por nuk e kuptoj dot atë barrierë, i cili përfundon me kulla në det, që ndajnë 2007. pagina 3 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Storia

Troia Butrinto Roma

Di: Maria Teresa Carnevali Grottaferrata n anello di congiunzione di tre civiltà fusesi in Troia - Butrinto - Roma un unico legame storico-culturale. Molteplici sono le leggende nate intorno a questo evento. Etruschi che, noti per le loro scorrerie piratesche, koloni dhe sunduan në Greqi. Cekropi themeloi Athi- do të thotë pikërisht para, përpara, për të treguar një U a Roma costituita furono magnanimi nell`abbellirla nën dhe, nga emri i tij, ajo u quajt Cekropia. Edhe famullitar ose një sovran: nga e njëjta fjalë duhet të La più conosciuta nel mondo occidentale è quella secondo cui Romolo e Remo, nati dall`unione di un e regolamentarla con saggezza. Due dei sette re di emrat Kodro, Kothos, Drymas njihen si emra frigjë. rrjedhë edhe fjala latine primus, që është si parimus. giovane ed una vestale che avrebbe dovuto custodire Roma furono proprio etruschi e anche a morte di Tar- Ndërsa fjala Atlas, në gjuhën shqipe, do të thotë baba Paridi është një trajtë mikluese ose zvogëluese shq- il sacro fuoco nel tempio della dea Vesta non tenne quinio il superbo, la stessa vedova prese le redini del i lënë, i mbetur, at (prej së cilës, te Homeri, shfaqet iptare, pra parithi, i parthi ose prijësi (princi) i vogël, fede al suo compito e i due gemelli furono considerati comando e ne fu all`altezza, tanto da essere ricordata fjala αττα (atta) – at, baba) dhe lasc ose losc – lashë, për të treguar djalin e ndonjë mbreti, në oborrin e frutto di un amore illecito, per cui dovevano essere come migliori di alcuni senatori romani stessi. Certo, i lënë. Pra atlasc ose atlosc – atin e lashë. të cilit spikaste për nga hijeshia, bukuria dhe pamja soppressi. Tali erano i capricci delle divinità pagane. le caratteristiche di questo popolo ci lasciano notevol- Atlanti quhej edhe Henoch – hënor, fjalë që hyjnore Aleksandri (θεοειδής (theoidis) te Homeri). I due gemelli posti in una cesta e lasciati alla deriva mente impressionati per le stesse, capacita belliche rrjedh nga hën – hënë. Për më tepër, quhej edhe del fiume Tevere non annegarono. Furono soccorsi e dei Pelasgi che colonizzarono l`Illiria, l`Epiro, Creta, hanach që në shqip do të thotë varëse,gjerdan, si dhe Deucalione allattati dalla “lupa”che viene tuttora considerata il spingendosi fino alla Grecia e alle coste ioniche della te latinët që, nga fjala torques – gjerdan, i dhanë simbolo della “città eterna”. In effetti, la lupa era una penisola italica, secondo Erodoto, Esiodo. emrin Torquato-s. Pasardhësit e Atlantit, meqë ishin Atlante e Deucalione furono i primi che fondarono donna chiamata cosi per i suoi modi sgraziati. Romo- Torniamo a Butrinto, come già accennato, in Ca- të afërm të Kadmos, u quajtën Crysopelechi, një colonie e dominarono in Grecia. Cecrope fondò lo e Remo, divenuti grandi, e superate le lotte tra clan onia, cioè, al confine con la Grecia. Già molti anni fjalë greko-barbare[1] që ka kuptimin pleq të artë: Atene, che da lui fu detta Cecropia. Vi furono Codio, che nel Lazio si disputavano la supremazia su quei prima dell`età classica dagli scavi effettuati da arche- pellechët tingëllon si pleqtë, dhe χρυσοί (brisi) – të Cotlìos e Drymas, i cui nomi sono di origine frigia, luoghi si affidarono agli auspici divini che favorirono ologi albanesi, risultano testimonianze tangibili di cul- artë. come ampiamente riconosciuto. Ora Atlas, in lin- Romolo. Fu lui che tracciò un solco quadrato sul ture primitive, come resti di mura di cinta formati da Cekropi kur mbërriti në Atikën e shkretë, gjeti gua albanese, significa padre decrepito: al (da cui in colle Palatino e fu lui il primo dei sette re di Roma. pietre non livellate, poste a freddo senza materiale col- aty banorë shpellash që, në gjuhën frigjo-shqipe, Omero abbiamo αττα - atta, “padre”) e lascio – losc, Cosi, infatti, Romolo aveva chiamato la sua città. La lante, frantumi di terraglie lavorate in modo primitivo, quheshin ghien-crop – gjen gropë, gropëgjetës, ose “decrepito”, da cui deriva dunque atlasc, atlosc. più affascinante è certamente quella legata al mito modo di lavorare i metalli secondo usanze riscontrate ndoshta crop do të thotë shpellë, vrimë, gropë os- Atlante fu anche chiamato Henoch “lunare”, nome di Enea, l`eroe virgiliano raccontato nell`Eneide. nei luoghi di passaggio dei Pelasgi. Da lavori di scavo ezgavër, prej nga vjen fjala greke κρύπτα (kripta) derivato da hën“luna”. Inoltre fu detto hanach, che Secondo il poeta latino, Enea, scampato alla lunga più recenti sono stati trovati gli stessi muri pelasgici - shpellë, dhe κρύπτω (kripto) – i fshehtë. Deukal- in albanese vuol dire “torquato”, “collana”, proprio guerra di Troia, dopo un avventuroso peregrinare per che cingevano le città vicine a Butrinto. Dobbiamo ioni vendosi ritin e zjerjes së perimeve nëpër kusi të come i Latini da torques, “collana”, diedero il nome mare, sarebbe approdato con suo figlio Ascanio in questo merito al nostro Luigi Ugolini che, con l`aiuto mëdha, për t’ua shpërndarë të varfërve për nder të a Torquato. I discendenti di Atlante, essendo i pro- una terra prosperosa, la Caonia. Colà sarebbe stato del Governo Italiano, di cui era allora Primo Minis- Bakusit dhe ato kusi quheshin cutri κύτροι (kitri). Në genitori di Cadmo, vennero denominati Crysopelechi, benevolmente accolto dal re di quella regione, Eleno tro Benito Mussolini, iniziò gli scavi a Butrinto. Luigi gjuhën shqipe coth tingëllon si kusi; prej ku mori dhe voce greco-barbara[2], che significa “aurei antichi”: e dalla moglie Andromaca, vedova di Ettore, perito Ugolini nei suoi tre volumi “L`acropoli di Butrinto”, Kothosi emrin e tij, pra ose thjesht nga ajo vazo, ose pellechët infatti vuol dire “vecchi”, “antichi”, e χρυσοί durante la feroce e luna guerra tra Greci e Troiani. nel III volume ne dà ampie notizie. “Il vicino colle sepse aludohet për ritin e lartëpërmendur të kusive të (crisoi) “aurei”. Cecrope, recatosi nella sterile Attica, Eleno spiega a Enea che la fertilità` della sua terra di Salivò è circondato da una cerchia di mura di tipo shenjta të Bakusit. scoprì che gli abitanti vivevano in caverne, per cui è dovuta a un sortilegio per essere stata irrorata dal pelasgico e poligonale, interrotta qua e là da bastioni Kodros do të thotë bukë, dhe në shqip, kodr është fu chiamato, con un termine frigio-albanese,ghien- sangue di una vacca da lui sacrificata alle divinità che e da porte di accesso” (Campagne di scavo negli anni një lloj buke. Nëse, në vend të Kodros do të lexonim crop “trova-cave”, o “fosse”: crop, infatti, vuol dire lo avevano protetto durante il suo difficile viaggio per 1926-27). “Nella Canale di Corfù si svolsero scon- Kordos, ajo do të thotë shpatë ose kordhë, Kordo e “caverna”o “fossa”, da cui derivò il greco κρύπτα mare, anch`egli profugo di quella guerra, causa di tri navali ricordati da Tucidide, uno nel 435 a Capo kishte emrin edhe një luftëtar i madh. Pastaj, nëse (cripta) “grotta”, e κρύπτω (cripto) “nascondo”. tanti lutti agli Achei. Leuchino; l`altro nel 433 presso le isole Livota. Nelle duam të mësojmë edhe domethënien e Deukalionit, Deucalione istituì il rito di bollire in grandi pentole Elleno chiamò Butrhoto la sua terra poiché la ra- vicinanze e cioè a Palestre- Peliasse sbarco Cesare do ta gjejmë përsëri vetëm përmes shqipes. Dè do të legumi, per distribuirli ai poveri in onor di Bacco; dice della parola ha proprio il significato di vacca. contro la flotta di Pompeo ancorata vicino ad Orico thotë dhè, tokë, sepse në dialektin eloik, fjalës greke e quelle pentole erano dettecutri dal greco κύτροι Butrhoto, oggi Butrinto divenne una città operosa nella baia di Valona”. γά (ga) i thonë γή (gi). Duke zëvendësuar shkronjën (kitri). In lingua albanese coth vuol dire “pignatta”; ed opulenta. Opulenta era anche la reggia di Eleno A testimonianza di cioè è il rinvenimento di una η me α është përftuar fjala grejke γά, e pastaj duke dal cui significato Cothos prese il suo nome; o sem- che avrebbe ospitato per due giorni Enea e suo figlio chiesa bizantina tra le mura romane. Purtroppo i shëndrruar γ në δ është marrë δά (dha), fjalë e për- plicemente dal termine “vaso”, o perché si volle al- Ascanio. Alla sua partenza Andromaca gli avrebbe lavori di scavo sono stati lunghi anche perché osta- dorur nga fisi i dorëve, në dialektin e ri dorik. Ndërsa ludere al suddetto rito delle sacre pentole di Bacco. vaticinato che egli avrebbe raggiunto un`altra terra, colati da infiltrazioni d`acqua e probabilmente da kâ lën do të thotë ka lënë. Pra Deukalioni, pasi la Codros significa “pane”, giacché in albanese codr dove avrebbe fondato una città e vi avrebbe regnato bradisismi che hanno innalzato il livello dell`acqua, tokën, u largua me një varkë dhe, në fund, mbërriti vuol dire “pane”, o piuttosto “biscotto”. Ma, se in- per sempre. Secondo il racconto di Virgilio la profezia per cui queste terre sono ricche di acque, non pota- në malet e Atikës. vece di Codros volessimo leggere Cordos, il termine bili, ma medicamentose, che danno origine a pozzi, Drymas, ose më mirë Drymath, hardhi e madhe ose di Andromaca si sarebbe avverata. A questo punto la significherebbe “spada”, o “scimitarra”, poichécord cisterne, terme. I resti delle terme romane presentano dru i madh është njësoj sikur të thuhet i madh si një storia s’innesta nella leggenda. Enea giunse, infatti, in albanese questo vuol dire: denominazione appro- un grande ninfeo adorno di statue. Un altro ninfeo pemë, ose i harlisur, i gjallë si një hardhi. Emri frigj i nella terra dei Latini, il Lazio. Questo territorio era al- priata ad un gran guerriero quale fu Codro. Se poi si fu trasformato in chiesa durante l`eta` bizantina. Pelopës është përbërë nga dy fjalë shqipe: pelë dhe lora in preda a lotte cruente tra i capi delle varie etnie volesse sapere l’etimologia del nome di Deucalione, E` presente un sacello dedicato ad Esculapio. Nei lopë, për të treguar pasuritë e Pelopës që përbëheshin e il disordine annientava l`operosità` dei più validi lo si riscontrerà ugualmente nella lingua albanese. Dè Enea godè delle simpatie del re Latino che gli affidò pressi del monte Aetos un acquedotto romano e un nga pela dhe lopë, sepse bagëtitë ishin pasuria e më fortilizio ellenistico abbastanza ben conservato. Nella të lashtëve dhe e patriarkëve. Emri i Priamit, gati si significa “terra”, pronunciata in dialetto eolico invece le sorti del Lazio dopo aver vinto la guerra contro di γά (ga), in quanto l’originario γή (ghe), cambian- il re dei Rutuli, adirato contro Latino per aver dato pianura circostante un altro fortilizio. Poco distante të thuash Pariam, vjen nga fjala par, që do të thotë sono stati rinvenuti due templi greci. Il bellissimo i pari, fjalë analoge me fjalën greke παρά (para) që do la η in α, diventa γά, e trasformandosi poi il γ in in sposa la propria figlia. Lavinia, ad Enea e non a δ, si ottiene δά (dha), parola usata anche dai Dori nel suo figlio al quale era stata promessa. Enea, dopo la busto della dea di Butrinto, donata all`Italia e poi restituita, si può ammirare nel museo di Tirana. Vi- loro dialetto: e câ lën vuol dire “ha lasciato”. Dunque sconfitta dei rutili riuni sotto il suo dominio di tutte le Deucalione significa “ha lasciato la terra”, alludendo popolazioni locali. E chiamo Lavinio un piccolo cen- ene scoperta nell`acropoli di Fenice una necropoli, dove sono state rinvenute sepolture per inumazione. al mito per cui Deucalione, lasciata la terra, che stava tro marino. Intanto Ascanio fondava un`altra città nei per essere sommersa dal diluvio, si salvò su un’arca, pressi del lago di Albano, Albalonga. Lasciano testimonianze di età greca e romana le mura che si differenziano da quelle pelagiche per l`assetto la quale poi approdò sulle montagne dell’Attica. Proseguiamo nella storia di questi popoli, disegnata Drymas, o piuttosto Drymath, “grande vite” od da uno dei suoi discendenti, Telegono. Siamo ormai a più livellato e ordinato. Si deve all`opera paziente “albero”, potrebbe significare “grande come un al- circa 700 anni a.C. Il popolo dei Latini si componeva e silenziosa di Luigi Ugolini e dei suoi competenti bero”, o “rigoglioso come una vite”. Il nome del fri- di diciotto confederazioni; se ne dovettero aggiungere restauratori se si possono ancora oggi ammirare ed gio Pelops è composto da due termini: pelë, “cavalla” molte altre per l`afflusso di molte altre popolazioni apprezzare i bellissimi mosaici delle terme di Butrinto elops, “vacche”, per denotare le ricchezze di Pelope, attirate dalle floride condizioni di vita. Nacquero le e Fenice. Il sorprendente stato di conservazione delle città di Tuscolo, Anzio, Roma. Telegono ebbe una mura di cinta e dei piloni testimoniano l`origine pe- che consistevano in cavalle e in vacche, poiché le complessa e lunga dinastia tuscolana protrattasi fino lasgica del popolo albanese. L`intero paesaggio degli maggiori sostanze degli antichi furono costituite dal a circa 900 anni d.C. Durante questa lunga dinastia, scavi di Butrinto e Fenice testimoniano della veridic- bestiame, come anche per i patriarchi. Il nome di si costituirono le famiglie gentilizie etrusche - romane ità di quanto affermato sull`opulenza di quelle zone, Priamo, molto simile a Pariamo, proviene da par, che tanto lustro diedero a tutto il territorio laziale, sia pur tormentate da lotte e devastazioni durante il che vuol dire “primo”, voce analoga al παρά (para) fino al prolificarsi di contee. Nacque cosi l`orgoglio passaggio di popolazioni le più disparate, dalla civiltà greco “davanti”, a denotare un “prevosto”, od un di essere principi. Un contributo notevole fu dunque pelasgica, greca, romana. Quest’alternanza di perio- “sovrano”: e da questa stessa parola i Latini fecero dato anche dagli etruschi, si d`incerta origine, ma dai di più o meno splendidi della terra di Elleno ci con- discendere il loro primus, simile a parimus. Paride caratteri somatici, dagli usi, dal rispetto delle tradiz- ferma, comunque la veridicità` di quanto il lontano deriva da un vezzeggiativo albanese, cioè parìthi, ioni familiari patriarcali assimilabili alle popolazioni nel tempo, ma vicino nei contenuti, Enea ha potuto che si potrebbe tradurre con“il piccolo primo”, o il dell`area mediorientale, la stessa del popolo illiro - riscontrare in Caonia e a Butrinto e ci insegna che, “piccolo principe”, per rappresentare il figliuolo d’un epirota mista ad etnie delle steppe e delle più remote veramente la civiltà` occidentale si fonda su quella re, come Omero descriveva Alessandro (questo è il aree del continente asiatico che protendevano sempre del nostro più vicino Oriente. nome originario di Paride) “dal divino aspetto”, cioè più verso l`Occidente, dei primi Pelasgi padroni di θεοειδής (theoidis), per grazia e per bellezza. Deukalioni tutti i paesi prospicienti l`egeo, l`Adriatico, il Tir- Busto di monsignor Giuseppe Crispi (1781 – 1859) reno fino alle coste spagnole. Non si può disconoscere Atlanti dhe Deukalioni ishin të parët që ngritën che si trova nel Pantheon dei personaggi illustri di [1] “Barbare” në kuptimin “jo greke”. Shën i përkthyesit. il loro possesso di navi da carico e da guerra. Questi Palermo, all’interno della chiesa di San Domenico [2] Greco-barbara, cioè non greca. NStoriaM . Anno 8 . n. 2 . Giugno 2010 . pagina 20

na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda segue da pagina 11 (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pela- Onufri Zbulohet kulla e dytë sgi, etj, etj.» Anno 9 n.4«Mendoni Dicembre se mund të2011 organizohen pagina edhe sipër 4 - l testo dell’iscrizione è stato tradotto da Theofan e RrugësStoria Egnatia marrje të tjera – jo vetëm publikime studimesh Popa: „Quando alzerai le mani presso il Divino, o por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur I officiante del Divino, nomina anche me peccatore Fatmira Nikolli më shumë dritë mbi këto argumente që zbulojnë e incolto pittore Onufri“. misteret e të kalurës së popujve tanë?» «Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të Il contenuto di questa iscrizione lascia intendere ia Egnatia”, e ndërtuar që në kohën e perandorisë roma- ke, na surprizon akoma. Në lagjen ‘Kala’ che Onufri a quei tempi non aveva ancora avuto il sa- merren me “Gjërat Sarde” për të parë nëse edhe ata, Në gjurmët etë Elbasanit, lashtësis zbulohet një kullë dalëse që lidhte zonën të me rrugën ‘Egnatia’.dialektit Në vendin e quajtur nga ana eDibran tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta cerdozio, siccome pregava l’officiante perché si ricor- “Kryqëzimi i Xhepës”, aty ku mendohet të ketë qenë Porta Lindore e kësaj rruge që përshkonte dasse di lui duranteNga: Dr la. preparazione Selman Mdeie regaliziu santi. Si V apo qytetërimi.parashtesave Gjithashtu, është dukuri shpresoj gjuhësore që morfologjike edhe ne nga ana Kalanë e qytetit mes përmes, nxorën në dritë prej gërmimesh të rastësishme, fragmente të rëndësishme të jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, pensa che l’iscrizione debba appartenere ad un epoca e kahershme, e cila ka pasuruar e vazhdon të çoi kësaj rruge historike dhe mure antike të saj. Sipas arkitektit të Institutit të Monumenteve të Kulturës, Latif ose eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe precedente al 1554, perché partendo da un’altra iscri- më tej numurin e fjalëve, duke pasuruar fjalorin e jedisi shumë relievësh gjeografik shqiptar Lazimi, aty kanë qenë gjurmë të murit të një kulle, por kjo nuk dukej shumë qartë. “Aty afër kullës gjendej të shkruarittë pajisur e metë dritënfolurit, e kjo llogjikës vlen si - tëpër merremi dialektin me di “Gjërat- zione di Onufri nella chiesa del Venerdì Santo presso il një shtëpi, të cilën i zoti i saj mori leje që ta rikonstruktonte. Pikërisht nga këto punime u bë e mundur Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar villaggio Valëshka ndikuar della regionenë shtratifikimin di Shpat abbiamoe dialekteve anche të branë ashtu edhe për testamentin të marre si objekt larmishëm. Studimet gjuhësore ne fushën e dalja në dritë e kullës së dytë, që mendohet të ketë qenë portë dalëse e lagjes ‘Kala’ me rrugën e vjetër studimi.dialektet, Po e traditatkonkretizojme dhe toponimet me shembuj;dhe shqiptare. ja Fatkeqësi Me- - quest’aggiunta:M „...nomina anche me peccatore, il prete ‘Egnatia’”, - tregon ai. Sipas arkitektit, që prej vitesh punon pranë IMK-së e që gjatë punës së tij ka parë sht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël Onufri,morfologjis,e pittore e tëProtopapa fonetikës di kanëNeokastron“. nxjerrë në pah du- katruami e formuar nga bashkimi i një emër e një mjaft prej monumenteve të kulturës shqiptare, shtëpia u shemb. Pas kësaj, në atë vend u bënë gërmime foljenë mekat numër edhe dhe këtunuk nëe di vend sesa të do ë ështëtë ishim përdorur të gatëshëm e, si kuriUn’altra gjuhësore iscrizione të cilat për nella gjatë stessa shekujve chiesa kanë è datatapësuar ndryshime por duke ruajtur në substancë origjinalite- arkeologjike, prej të cilave u zbuluan muret shumëshekullore të kullës. Kulla ka qenë e ndërtuar në formë ndërsanë Shqipëri në të folmen ashtu e edhe zakonshme në Sardenjë është të zëvendësuar thelloheshim mbi 1554, ciò ci induce a pensare che Onufri sia nato e tin e tyre. Këto rrjedhojë e shtegtimit provizor apo e patkoi dhe ka pasur formë katërkëndëshe. Pjesa e përparme e saj ka qenë me hark. Duhet thënë se muret e me këtofjalën lidhje turke delikate.» gjynah, e dibrançe xhinof, ruami ku vissutoshpërnguljeve nel XVI secolo.për shkaqe Onufri ekonomike, non fu attivo luftrash solo ,gjak nel-- saj janë nëntokë, dhe deri tani në sipërfaqe ka dalë vetëm pjesa e sipërme e tyre. kemi rënie të j e në vend të ë përdoret i, tiranistint e «Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar le marrjeshchiese di tëShpat një ose e Berat, shumë ma familjeve si estese apo anche indivivdëve oltre il përbëre nga tiran e prapashtesa istin, tribulit formimi dhe cili do të jetë argumenti i veprës suaj të ar- confine albanese. Negli affreschi della chiesa dei Santi Gërmimet i së cilës ka në vetevete numurin tri e emrin bule, të veçant,e kalimit të pushtuesve të shumtë dhe e dhëshme?» Apostoli a Kostur troviamo questa iscrizione scritta per e cila përdoret në kuptimin Bula uji, ose më shqeto proceseve historike e gjeografike gjithmonë në lëvizje Gërmimet private u bënë në pjesën lindore të lagjes ‘Kala’ në Elbasan dhe zbuluan pjesë kolonash, gurë «Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi manoe zhvillim, di Onufri: në kohë„Fu epitturato hapsirë. da Onufri giunto negli dekorativë, mozaikë, enë qeramike. Bashkia e Elbasanit ka ndërprerë punimet në këtë vend, në mënyrë që pika uji etj, apo si emër njeiu Bule, Makbule; pra një ultimi tempi dalla splendida città di Berat“. Gli affre- i një rryme edhe jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë specialistët të nxjerrin përfundimet për zbulimin e ri. Ata mendojnë se muri dhe fragmente të tjera i për- numurantikitetin i caktuar, ilir, vetish, ashtu cilësish,si ka ndodhur karakteristika për popullsitë të një e tje- schi sono datatiPërz intornogjedh alj a1547. e materialit Onufri ha anche pit- kasin portës dalëse të ‘Via Egnatia’. Bashkia e Elbasanit ka vendosur që ky fakt të përdoret si sondazh për objekti të caktuar. turato le icone murali del Monastero di Sepçe a Shkup, ra antike indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i përfitimin e projektit të Bashkimit Evropian për rikonstruksionin e kësaj rruge të zbuluar. Zbulime të tilla Nësagave një dokument kelte. Dëshira të Vatikanit ime shkencore të vitit 1635 është shkruhet: që në studi- la chiesaDuke della studiuar „Metamorfosi“ dorëshkrimin nel monastero e priftit arbëresh,di Zërze arkeologjike tërheqin edhe turistët në këtë sezon vere. Edhe këtë verë, Elbasanin e kanë vizituar shumë të ‘’Shënmin Maria e ardhëshëm e Malit pothuajsetë thelloj disae shkatërruar aspekte të ,ka rindërtimit 27 ecc.Bonifaçio Oltre alle Tamburit pitture domurali të përpiqemi Onufri ha të creato gjejmë anche fjalë tillë, ndërkohë që një turist italian që sheh për herë të parë vendin tonë, duket të jetë befasuar nga ato që të krishterë,,historik dhe Sot kulturorky mal me të lartësilëna në 1161 harresë m. ka gjatë marrë studimit molteapo icone shprehje movibili, që përdoren di cui possiamo në të folurënnominare Dibra-ne. quelle leu kaka parë.Sh-Mria Tashmë e Virgjër..( projektif.21), i mbështeture’leu ka Sh-um’ria nga Bashkimi e Evropiangjale jo gjall; parashikon na do e ndërhyrjejo na don, edhe mer nëe jo bazilikën merr; ndë në e emrin“Origjina e kishës Shqiptare pra Mali e iqytetërimit Shmrais, enë një Sardenjë”, tjetër to -pra të dellaShkruar Chiesa në Vangelistra tridhjetë e e gjashte di San faqe,Mitri nëall’interno prillin e del vi- ‘virgjërqendër// (f.31). të Elbasanit. jo ndër; dret e jo drejt, gadhnjeva ndërsa tanimë nji- ponimsjell Ara jo vetëme Shmresë fjalë porqe gjëndetedhe objekte, në lindje tradita, të Qafës ndërlidhje castellotit 1834 di Berat. me shkrim dore, paraqet interes studimi Për të kuptuar lehtësisht, domethënien e fjaleve, het mire rregulli sotëm i drejtshkrimit, ngadhnjeva. së Shënelleshe.ngareciproke dhe simbole. ku shikohet Më lejoni Hurdh të Muhurrindahem .nga Një ju du- fshat në rrethin e Kukësit quhet Shëmria, ndërsa në Nella lëmin composizione e ghuhësisë. delleQëllimi icone i ketijë bizantine testamenti Onufri të është shkruar i gjithë vargu, pavarsisht se ështe përArkitekti- Një tjetër dukuri është perdorimi i zanoreve të ke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: krishterë ka qenë që të përdoresh nga vëllai i tij Fran- në jug lindje të Gramshit ndodhet një vendbanim conserva con fanatismo la tradizione bizantina e i ca- dorur shtresëzimiSipas arkitektit sipas, tëemrave, Institutit foljeve, të Monumenteve mbiemrave, të Kulturës,hapura e Latif jo e Lazimi, atyre të nga mbyllura, këto gërmime pra të shqiptuarakanë dalë falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga lati- çesco Antonio Tamburo, në kishën Shën Gjovani Ba- tjetër që quhet Shëmëriza. Ne testament Prifti ar- noni della chiesa. Le sue icone rappresentano paesaggi etj epjesë këto tëmund rrugës ti gjejmësë vjetër nga ‘Egnatia’. njëra te Ky tjetra. zbulim Dukuri ka të bëjëletësisht me njërën e jo grykore,prej kullave në emra, hyrëse nyje, apo parafjal dalëse tëetj; lagjes psh. nishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde tista ku shkonin edhe shumë Arbëresh, në krahinën e cila nuk duhet të çoi në gjykime të gabuar mor- Muar e në drejtshkrim mori; zami në gjuhën e sotme bëresh Tamburi e përmend në këto forma: Shnëria, biblici, quali „La nascita di Cristo“, „L’entrata di Santa ‘Kala’, me këtë rrugë mjaft të rëndësishme për kohën kur kjo funksiononte. Arkitekti shprehet se ka ide që dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Fale- e Kozencës të Italisë Jugore. fologjike apo sintaksore. zemi; na kriarti e sot thuhet na krijoi, çish e me gjuhën Shmria e Shmuria, pra kuptohen qartë ndryshimet Maria nel tempio“, „La trasfigurazione“ ecc. Onufri è të ndërtohet një urë, e cila do të bashkojë kullën e parë që ekzistonte me këtë që sapo është zbuluar. Sipas minderit të gjithë juve!» Autori i dorshkrimit ka përshtatur alfabetin ital- Në një vështrim të thjesht fjalësh, shkruajm që te e sotme qysh, na vu; na do; na kalzova; në vend të morfologjike të këtijë emri, dhe forma e sotme që stato un prete sposato e ha avuto figli, dei quali sono tij, disa specialistë italianë kanë idenë se ura lidhëse mes dy kullave do të ishte mjaft e përshtatshme, por ian pët të shkruar në gjuhën shqipe. Traditë kjo e autori është ndikuar nga gjuha italiane, Psh. Oper- na; mbana në vend të fjalës së njëvlershme mbaj. shkruhet«Faleminderit e folet në krahinën Juve Professore Dibrës. Areddu për këtë uno è diventato famoso. Egli è Nikolla, che ha prose- kjo sipas tyre nuk do të bëhet me materialin origjinal, por me një tjetër material. Vlera e këtij zbulimi qën- guitopërdorur l’attività edhe di ngafamiglia. studiues Ciò të viene gjuhës testimoniato Arbëreshe da të ate= inf. Operare (me veprue), vigilia= në prag dun- Përdorimi i pa karar i ë, në te folmen e toskër- Ndërsaintervistë Shën Vasili shumë quhet të këndëshme!» një toponim në afërsi të dron në faktin se tashmë është plotësuar një pjesë e një “harte”, që virtualisht “dihej” se ishte. Pas zbulimit Shorokanit, vendbanim në mes fshatrave të Muhurrit un’iscrizioneItalisë si Demetriodi propria Camarad mano da (1864),parte di Nikolla Marko lasulla Pi- cue = pra, vate = inf. Andare = me shkue, nani = i ishten është bërë si rregull për të gjithë, ndërsa au- ana (1939). Për tiu afruar sa më shume tingujve në të kullës së parë mendohej që do të kishte edhe një tjetër, por akoma nuk ishte e qartë. Tashmë nuk ka vend e Vajmdheve, ku ndodhen germadhat e një kishe që porta occidentale all’interno della chiesa di Santa Maria vogël,ose xhuxho; sembri = me u duk, gradzizjan =it. tori i testamentit e përdor atë me shumë kursim duke gjuhën tonë autori ka përdorur disa shkronja greke (Inf.)për Grazie dyshime. = faleminderit. Kullat hyrëse e dalëse ishin “portat” që lidhnin lagjen “Kala” të Elbasanit me rrugën e vjetër thirret si më sipërsegue e përmendur da pagina disa herë 13 në dorsh- Vllaherna a Berat. „Il pittore è Nikolla, figlio di Onu- dhënë mësime të reja në ortografinë e gjuhës shqipe si : përdorur në vend të sh; λ e ngjajshme me ll; Kjo“Egnatia”. nderfutje Ky është zbulim e natyrshme e bën mjaft e pranueshme të qartë mënyrën ash- e elidhjes duke sëiu zonësafruar me gjuhës rrugën së efolur rëndësishme. Dibrane, Sipasësht e Lame- krim. E vertetuar edhe në dokumentat e Vatikanit, fri, annoʃ 7086 secondo il calendario bizantino e 1578 ɳ si shkronjën nj; θ e përdorur si dh; s e përdorur tu sizimit, në gjuhën nëse bëhene sotme gërmime shqipe etë veçanëisht reja pranë në kësaj gjuhën kulle, munddrejtshkrim të zbulohen shkruhet të dhëna është; mjaft kto interesante e me drejtshkrim që mund e TefterinLe turkorigini të vitit 1467 albanesi po kështu kemi një dellaemër secondosi shkronja quello dh; gregoriano“. ә e barazvlershme Possiamo mepensare germën che ë; nel a Dibranetë hedhin e më më gjëre shumë gjejmë dritë fjalët mbi kohënTurke, kurSllave, rruga Ital funksiononte.- këto, vet, jan sipas rregullave tëdrejtshkrimit të vitit fshati në rrugën Delvinë kala e Sopotit, sipas tefterit 1756në trajtënOnufri enon a, era più in vita e che suo figlio Nikol- iane e me pak Greke, dukuri të vëna në dukje nga 1972 shkruhen me “ë,, në fund, etj. Turk të vitit 1583. la si Nëpropone përdorimin di proseguire e foljeve l’opera të kaluar del nëgrande zgjedhimin maestro e studiues të huaj si G. Meyer (1895), P. Skok (1931),Lagjja ‘Kala’Duhet të nënvizojme se kemi edhe përdorimin e Le të gjykojmëciviltà mbi fjalen in Premte Sardegna, emërtohet dita e dell’iconografia.tyre, të cilat janë A Kurjan, të pranishme Fier, presso në të la folmen chiesa edi fsha San- F. ViscidiLagjja (1944),“Kala”, N.në Andriotisqytetin e Elbasanit,(1967), H. një Mihanescu nga lagjet mënjë të bashtingëllore vjetra pritet të për kthehet një tjetër, pas disa rregullsi vitesh të në të një folmes nga pestë e javës, e zëvendësuar në të folmen dibrane me a presenza della diaspora Albanese in Kollitrave il teologotë ndryshme Theofan të Dibrave.Popa ha scopertoPsh ‘’...kush un’altra na kri’arti iscri- (1968), M. G. Bartoli (1912), G. Stadmuller (1966) krahinore të Dibrës psh privet e sot flitet e shkruhet fjalën turke e Xhuma, por këte fjalë e gjejmë si emër lagjet më të preferuara për t’u vizituar nga turistët vendas dhe të huaj. Bashkia e Elbasanit, në bashkëpunim Italia è tra le più numerose e tra le più zione,e na in ‘vu; cui mbi-’dhe:// il figlio di (f.17)Onufri OseNikolla ....mos ha t’-kamaroshpitturato la e më vonë gjuhtarët vendas si E. Çabej (1976), Sh. prift; ose truhemi e në drejtshkrim e në të folmen vendi Qafa e Shënepremtes, e cila gjëndet ne mes Arapit me Institutin e Monumenteve të Kulturës, Universitetin “Aleksandër Xhuvani” dhe Universitetin e Pizës constanti che si conosca nella storia, chiesatë premtet.... avendo come e t’-bjermiaiutante un ‘je:rlin altro iconografo, tën// (f.73), Joan.t’shë Demiraj(Itali), (1973) ka përfunduar A. Kostollari studimin (1969) mbi etj. njohjen, ruajtjen dhee jugut evidentimin druhemi e; vleravekoft e arkeologjike, në të shkruarin historike e folmen dhe të Epër e« LishanitL të Epër në Dibrën e poshtme. cominciando dalla antichità fin ad oggi. Pen- „Quandomundën alzerai shif sejs le (f.21),ashtumani presso -’koft// il Divino, (f.23), o officiantena-do më Meqënseurbane të shumë lagjes “Kala”, fjalë janë që përcakton të moçme kriteret e sot e nuk ndërhyrjes zyrtare në qoftëkëtë .lagje, nga më të vjetrat në qytet. Për këtë Të pushton habia, kur analizon ndryshueshmërinë del‘mir Divino, neve/ nomina (f.29), anchevjem medhenseme peccatore i biri e t-inincolto zot’muar Joan e fjalës saSkomolli che questo. Nga legame historiani così grek antico Polibio e la presenzae kro- përdorenqëllim, në bashkia shqip kapo akorduarjapim kuptimin fondin preje vërtet, 7 milionë për lekësh,Si përshenjë shtrimin e rëndesishme me kalldrëm pikësimi të rrugëve apostrofin të lagjes, në varg që- odierna degli albanesi sul territorio, possano shpirt/ (f.31),se-’t-vemi ndë-’pa’rajsit// (f.47),e t-kun- nisti i Pushtimeve romake Tito Livio shkruajne për e Nikolla“. të kuptuardo të nisë më nga mirë porta domethënien e Kalasë, deri e vargjevete Kisha “Shëne qël- Maria”.jet e tijë“Në autori përfundim e përdor të studimitsi eleminues mbi tënjohjen, bashtinglloreve ruajtjen aiutarci a creare un clima di reciproca fratel- gosh ndë pashk ‘ mbdha:// (f.59), e-’mer të gjall// malet Skardus, Scordi, Scodrum deri ne ditët tona. limindhe e evidentiminkëtijë shkrimi: e vlerave t-shë =çë; arkeologjike, sej = sehir; historike med -dhe urbaneapo zanoreve, të lagjes psh ‘Kala’, t’vemi janë sipas përcaktuar rregulave edhe drejtshkri një sërë- lanza tra i nostri popoli e di futuri scambi tra i Po të afrohemi në kohë kemi një përrua qe quhesh (f.65) , tshësegue ‘ti na- dakalzova pagina/ e na- kalzon11 ë-sh çish / hense=kriteresh me thënë; për ndërhyrje mbedha në = këtë mëdha; zonë”. ë-sh Sipas = është;tij, për lagjenmore: ‘Kala’, të veme; në të t’jeshardhmen tanimë do të normalisht zbatohen dhe shkruhet: projekte të nostri studiosi e scienziati?» (f.69), e t-’bjermi gjelin të:n//(f.73) sa s-’ke ku-t-jesh Prroi Shkamjanit e malin e Sorokolit me lartësi 2178 çish=çfar;të tjera përËm-me përmirësimin = ma jep, total me të dhënë; infrastrukturës, pstana= me jesh,qëllim t-’vetim rritjen, ndërsa e atraktivitetit rregulli i tësotëm: kësaj tëzone vetin. historike «Sarebbe auspicabile tutto ciò. Purtroppo cadiamo in ‘më:/(f.79), ëm-në gradzjun tënde ndë-shpirtit të:n pastaj, judhikon= ua tregon; pis ose pisa= vend i metër. Kuptohet qarte evolimi gjuhësor, morfologjik, për thithjen e turistëve vendas e të huaj. Rrugët e lagjesLe ‘Kala’ te analizojmkanë qenë e të gjykojmë shtruara mbime kalldrëm, një tjetër por emër, me un momento in cui sia in Italia che in Sardegna si è mbana dorën sipër/ (f.81), ‘operate-’mira tshë-’kemi pistë , i flliqur, i papastër, t:sili = çë; sh. Janjit = psh gjelin ka kuptimin jetë, përdoren shpesh shpre- filiologjik i fjalëve përgjat kamërimit të shekujve. Onufri kalimin e viteve gurët kanë dalë nga vendi dhe shtrimi me kalldrëm pritet t’i rikthejë lagjes identitetin. avuta una certa reazione verso l’immigrato tout court, a të bëmi ‘ture bër kumanda’mendet e-t-in’zot/ (f.55) , shën Vasilit; përdhese = përse, pse etj; shkatarua hjet “i erdhi Egjeli sot e vdiç,, “Kur të vjen Egjeli, Duke qenë i vendosur në kryqëzimin e rrugëve Veri-Jug dhe Lindje-Perëndim, Elbasani ka shërbyer si prescindere dalla qualità degli individui, e tutto ciò per e-’mereksti të igjal// mbishkrimit (f.65) është përkthyer nga Theo- = me u shkatërrue; art Regjira = arti i drejtimit; s’ke çfar tìi bëjshë,, Në këtë rast kemi të bëjmë me ragioniPër difu ordinendime pubblico e rekomandime e della attuale crisi economi- Përdorimi i përemrave psh. Koft bekuar emri ‘it/ parkalespikë e= rëndësishme të lutem,fjalë kalimi greke,e dhe ndërfutursi stacion ngai rëndësishëm, au- një duke fjalë u shumë përmendur të vjetër, si qendër të cilën urbane, në ditët ushtarake e sotme e fan Popa: “Kur të ngresh duart e tua te Perëndia peshkopale. Pas bllokimit të rrugës ‘Egnatia’ nga dyndjet e barbarëve, qyteti i Skampinit nuk përmendej ca. Ragionando in termini antichi, una diaspora illirica art rejrao meshtar jote..(f.47),..është i Perëndisë, mbrenda më përmend ndë krejtedhe (f.19) mua tori; Tata = baba; bore = në kuptimin e humbur. duke i vëne një e e përdorim në formën mohuese, Gjeografikishtpotrebbe essere krahina intravista e Dibrës in quei bën “Popoli pjese nëdel vermare”- tra TPo keshtu edhe në mbiemrave, cilësor, sasior Këtomë dhejane u shkatërruatë paktat fjale nga bullgarëtqë janë gjeturdhe ostrogotët në varg- gjatëmë migrimit shqeto: sllavo-bullgar, i mori jetën, i dikukëputi nga jetën. shekulli VI-VII. iun e Shqipërisë e për pasojë edhe gjuha e shkruar mëkatarin dhe të paditurin piktor Onufrin”. cui si annoverano i Shardana, che secondo l’interpreta- dhe e folur bën pjesë në këtë qerthull pra ‘’Shqipëria e Përmbajtjadëftor psh. e..se këtij im’zot mbishkrimi ësh i-’dret na / lee tëju kuptojmëdhikon të jet që ne kemi përdorur pë të nxjerrë në pah fjalët Ndërsa një përfundim tjetër i rëndësishëm është zione di studiosi come lo Schachermeyr e il Bonfante, -’dretat(f.21)-’...pstana kujt i ‘-truhemi (f.49) / e “Via Egnatia” e veriut,pra territori më malor i sajë, i vërtetuar se Onufri në atë kohë nuk ishte dorëzuar ende klerik, qe përdoren në dialektin e të folmes së zakomshme. po të analizojmë fjalen:kamrosh. Rrënja e kësaj fjae si pensa fossero proprio genti di matrice illirica, che per’ziejti ‘ me vet’hen/ e’leu’ ka sh-muria e virgjër// Rruga ‘Egnatia’ është ndërhyrja në infrastrukturë me te cilën romakët quajnë dhe organizojnë duke fil- nga shumë burime se ka origjine shumë të lashtë,,- sepse i lutet meshtarit që ta kujtojë gjatë përgatitjes së Bashkësia e fjalëve, të tjera kuptohet lirshëm, duke e është fjala e përdorur gjërsisht në gjuhën Dibrane spinte dalla necessità si erano rovesciate verso il del- (f.31),/mbe-ha-rakosur//, ...’mos të-’zami emrin krahasuarluar nga me gjysma gjuhën e dytëe sotme e shekullit letërare. të dytë p.e.s, një vijëe drejtuese më gjërë mijëvjeçare Kama, emër komunikimi i një pjese midis anatomike Perëndimit të shkruan Profesori i Universitetit të Kopenhagenit Kr. dhuratave të shenjtëruara. Mendohet se ky mbishkrim ta del Nilo, per poi dirigersi verso la Palestina: molti (f.55), ‘vret shpirtine-’tij//, / e judhi’kon të- dretat// Përdhe tëLindjes, kuptuar midis vendosjen Adriatikut e të nyjeve, poshtëm pjesezave, dhe Egjeut verior.shumicës Inxhinierët së gjallesave romakë që qëpërdoret ndërtuan për rrugën të ecur, arritën psh, Sanndfeld. Struktura gjuhesore e materialit të më- duhet të jetë shkruar përpara vitit 1554, sepse duke u dati parrebbero assicurare questa provenienza: la città ‘kuj i-nget ‘pisa mund i-’jap pa’rajsin// (f.45), ‘tsili parafjalëve,të evitonin e me vetë përjashtim fjalëve janë të pak përdorur, rasteve të apostrofi, paevitueshme, kam ndryshime njeriu, dhie, të menjëhershme lope etj ose të edhe lartësisë shprehja së rrugës. ‘’nën sipërm hedh dritë mbi një leksik fjalësh të moçme. nisur nga mbishkrimi tjetër i Onufrit në kishën e Shën di Sarda (l’odierna Shudah), e la tribù dei Sardeates o ësht i-dijti shu’rbes/(f.47), pstana kuj i-’truhemi’// vizaNë horizontale, trasenë e rrugësndërsa ‘Egnatia’ për të treguar gjejmë zgjatjenteknikën e enjë ndërtimit kamët romak e malit,,. të rrugës: Pa arritja ngurim e qendrave mund ta në përdorim mënyrë më si Ruajtjadegli e tëArdiei, cilave la është città kryer di Pelastae, në mënyre da cuitë përsosur l’etnonimo di e Premtes(f.49), sh-janjit në fshatin batist Valësh ( Vasil) të krahinës (f.51), sëe Shpatitpër-’dhe-se ke- tingullitë drejtpërdrejtë, të zanoreve apokomode, dyfishimin ekonomike, e zanoreve përpjekjeve janë përfolje:me të evituar kamëru. përmbytjet Nuk duhetdhe uljet të ngurojmë e terrenit përseme forcë. për- në vendbanimetPelaestini o Pelasgie thella emalore altre cose të trevës ancora.» Dibrane. mi na-i-takseedhe këtë ti shtojcë:”…….. tshë-s-’mund thuajmë përmend në të reme edhe (f.75)mua përdorurSistemi dy rrugor pikat ie kohësku mbaron romake nje në varg zonat janë qendrore vendo- të Shqipërisë,doret në gjuhën duket italianei ndërtuar të në kësaj kohën fjale: perandorake, Caminare. A kemi të dhëna të mjaftueshme për vendorigjinën mëkatarin,,ti mbjedhsh prift Onufrin, t-’hujtmit piktorin // (f.83) dhe Protopapë ‘një i-vetmë të Ne ësht- sur përbëhetnjë ose dy nga viza 4 drejtimetë pjerrta. kryesore: 1) rruga gjatësore bregdetareTanimë njohuritë nga Dyrrachium mbi gjuhen deri në e pellazgëveAulon, e cila e bashishte- e priftit «Pensaarbëresh che B.Tamburit? ci possano essereNuk kemi altre burimeiniziative te - okastrës”.inzot// (f.25), E çë u le ka Shën Mëria e Virgjër... pjesë e rrugës nga Epiri jugor deri në Dalmaci; 2) Rrugëkëlidhjen tërthore me menjë drejtiminshumicë fjalëveriperëndim-juglindje, të Ilireishtes e më pas e besueshme,non solo veçse dei dimë saggi që scritti, parardhësit ma anche e tije iniziative jane (f.104),eNjë mbishkrim ata tshë-’ve:ndë-pis tjetër po në këtë pse kishë thuhen/ jep (f.43),vitin përbërëKërkime nga rrugae pë er brendshmeqasje gju ngah ëDyrraciumsore deri tënë shqipes Antipatrea, janë ete cila mirënjohura. duke u zgjatur E më arrinte tej e gjejmë deri në si mergimtarëtaccademiche nga Shqipëria, - per mettere pas vdekjes più luce së su Kastriotit questi ar - 1554,për’dhese i cili ’ka:n’na bënmbëkaten të mendojmë murta:l se ndë Onufri shpirtit/ ka lindur(f.43), fushën e Larisës; 3) rruga e tretë përbëhej nga rruga toponim,‘Egnatia’, Kamen që nga, lagjeApollonia në lindje në juglindje të qytetit etë drejtohej Peshko- të Madh.gomenti Por përse e svelare vallë nëil mistero në 36 faqetdel passato e dorshkrim dei nostri- dhet-’i jetuar ‘mbjedhsh në shekullin t-hujtmit// e XVI. (f.83). Onufri veprimtarinë e Nëdrejt të verilindjes shkruarin në e emrave,Elbasan (në mbiemrave, ditët tona); foljeve, dhe e katërta, pisë; ishte Kamniku vazhdim, vendbanim i rrugës nga shumë Apollonia i lashte ne sipas Elbasan, zbu- it të tijë popoli?»gjejme fjalë të trevës ne fjalë? Pyetje së cilës përgjigjen e gjejmë te studuesi M. Helbig i cili në tij nukLe etë zhvilloi hymë vetëm në hullin nëpër e tëkishat shkruarit e Shpatit të emrave,e dhe të përemrave,që duke lidhëzaveu bashkuar e pjesëzave,me një rrugë shohim perëndim-lindje thjeshtëz- qëlime vinte arkeologjike, nga Dyrrachium në krahinen kalonte në e Kolonjës;luginën e Kamëzmesme, «Indubbiamente. Bisognerebbe che studiosi albanesi shprehjet mohuese apo pohuese, psh e vdis nden’ vitinsi 1904occupassero shprehet della në një “Cosa studim sarda” të tijë per mbi vedere gjuhën se indi- Beratit, por e shtriu edhe jashtë kufijve të Shqipëri- imetë në Shkumbinit të shkruarin duke e tyre,u ngjitur apo derisiç thuhetnë vijën rënie ujëndarëse të qytezë midis pellgutnë veri-perendim të Shkumbinit të Tiranës. dhe pellgut të Drinit. së.(f.21), Në afresket kriqe...mos e kishës dishromi së Apostujve petkun (f.31). të Shenjtë ‘bukën në e- shkronjave psh: esul e jo esull; reme e jo rreme; Formimi i fjalëve me përdorimin e prapashtesave Arbëreshe:viduano “Ngaloro, njëmijënuclei difjalë comune të shkruara, civilizzazione rreth 465 e altret - Kostur’grinj gjejmë// (f.65), këtë ‘’dritën mbishkrim ‘tënde ndë-tru:ttë shkruar ‘tona... nga dora(f.81); e janetanto Shkodrançe, sarebbe sperabilendërsa rreth che 360 se nonjane degli në dialekti accademici, Onufrit:ne mangu “U pikturua gra:t/ (f.57) prej Onufrit ...t’-jemi të ardhure-sul s-ngrëni kohët e(f.61) fun- shqiptardei curiosi, që flitet degli në Siçili sperimentatori e Kalabri,, ragionevoli,Lind natyrshëm delle per- dit..’buk nga qyteti e grinj, i shkëlqyer mbi shëjtançish i Beratit”. /, Afresket / mos u-shkata- datojnë segue da pagina 13 pyetja.sone A prive bën di pjese pregiudizi Shkodra e nëdotate Gegëri di ?lume Sigurisht, di cervello rrethrua vitit/ (f,37), 1547. ‘tataGjithashtu ‘ i:in/ Onufri (f.47), ka ‘po pikturuar ‘reshtna ikonat ka’: bashkeviceversa me Dibrën. si occupassero Pëfundimi della është “Cosa i thjeshtë albanese” por me tra di muralegjith edhet’-ligat// në (f.47),Manastirintë-a-frosh e Sepçes ndë-vi’gjilie/ në Shkup, e ndë-’kre- kishën vleranoi, për magari universalitetin studiando e gjuhësapprofonditamente Shqipe e konservimin i loro dialetti, tradizioni e toponomastica. Purtroppo scontiamo un pe- e “Metamorfozës”(f.57),’ka një privtë në manastirinar’breshë (f.13)e Zërzes tsh-’ë etj. gjella Onufri, e- Origjina shqiptare e e saj përtej brigjeve të Adriatikut për shekuj të tërë e po so negativo: che siamo popoli numericamente piccoli e përveç’shpirtit pikturave (f.43), t-’jemimurale e-’sul ka bërë s-’ngrëni edhe/ (f.61).mjaft ikona të kështu në gjirin e maleve e luginave të Shqipërisë në mijëvjeçar.non so quantiE vërtetuar in Albania më së emiri Sardegna nga studiuesit sarebbero Aref disposti lëvizshme,Ndërsa nga në të fomimin cilat mund e mbimrave të veçojmë dëftor ato të e Kishës pronor qyteterimit ne Sardenja ndiqet një formim tjetër që i ngjan guhës së folur Di- Matieu(2008),ad approfondire Girolana queste De sottili Rada relazioni.» (1846), Gustav Vangjelistra dhe të Shën Mitrit në kalanë e Beratit. branee, e’pse kta të-’tre vet (f.27), dunka, tsilli ‘ksi rania e diasporës Shqiptare në Itali Mayer (1844), Elena Kocaqi (2000),Max Lambertz ‘vetNë ‘kekompozicionin më i-’pari (f.27),’art e ikonave re’jira bizantine ‘’jote Onufri / (f.47),e ruan të Centro Ottico është ndër më të shumtat dhe më kon- (1914), «QualeNorbert sarebbe Jokl (1917),Carlo il suo messaggio Taliavini per (1942)il lettore meligjvet fanatizëm ‘pis:an traditën për sembri//. bizantine dhe kanonet e kishës. «P stantet që njihen historikisht, duke ni- etj. albanese, e quale sarà l’argomento della sua IkonatEdhe e tij në paraqesin përdorimin pasazhe e nyjeve biblike, e si të “Lindja pjesëzave e sur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më Sa dobiprurëseprossima opera? do » të ishte për historigrafinë, Krishtit”,shkruesi “Hyrja i përdor e Shënduke Mërisërimuar menë Tempull”,fjalën e më “Shpër pasme.- sot në ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq an- gjuhësine,«Un mio gjeografinë,desiderio culturale etnografinë, sarebbe mbledhjache si sviluppasse e fytyrimi”Psh. .. kaetj. kriqa Onufri ku kama qenë vu:n prift// (f.33) i martuar dhe ka pa- ELMAR tike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin shprehjeveun filone dhe anche fjalëve aldifuori të dialektit dell’Albania Dibran di për rivalutazione ras- italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një delle antichità illiriche, come è successo per altre an- sur fëmijë,Si mund nga të të formohen cilët vetëm fjalë njëri të ështëreja, ngabërë rrënja i njohur. me •OPTOMETRIA tin tonë që nga Draj Reçi, Arrëmolla, Gurë Lura, Ai fillesëështë Nikolla, një emër, i cili duke ka vazhduar e përdorur traditën më pas e familjes. si folje, klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë Kacnia,tiche Okshtuni popolazioni iVogël, indoeuropee Ostreni, quasi Zogjajt, dimenticate Zimuri, (pen- Këtëduke e vërteton pasuruar një kështu mbishkrim fjalorin që e është gjuhës shkruar sonë. Psh.nga • •CONOptTATToOLOmetriaGIA dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis Kalajasiamo e Dodës, alla fortuna Lajthiza delle e saghe të tjera celtiche). fshatra Il të mio kësaj desiderio vetë‘mos dora t-kamroshe Nikollës mbi të premtet/ portën perëndimore (f.57) ‘mer brenda kurmin’// ki- •RIEDUCAZIONE VISIVA studjuesve e shkencëtarëve?» trevescientifico të virgjer è në sperare këte fushë.di lavorare Ballafaqimi a un prossimo i tyre biesaggio in shës(f.63),të së Shën shèrishmi Mërisë Vllaherna ‘gjakun tën në/(f.73), Berat. „Piktorie gjith tribulit është • Contattologia «Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi fjalacui me possano Testamentin approfondire e Pjetër alcuniBudit (1618-1621) aspetti di ricostruzione apo •OCCHIALI dall’economico në një moment që ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka storica e culturale lasciati in sordina nelle “Origini al- Nikolla,e’jets /biri (f.79), i Onufrit, për gjindia viti 7086 e -’shën sipas vasilit...( kalendaritf.13),’ bizanvate- al firmato të Arbëreshit Luka Matranga (1592) do të pasuronin tinu-kall:ar dhe 1578 ndë sipas pist atij të trajtënGregorian”. dit u Mundngjall...( të f.23),mosmendojmë e • Rieducazione visiva patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout gjuhënbanesi kombëtare della civiltà e do in tëSardegna”, jepnin shembuj cioè non të solo tjerë parole, ma oggetti, tradizioni, correlazioni, simboli. E ora, se se ti’ranistin’në vitin 1756 djalit Onufri (f.35). parka’lesnuk jetonte për ne:më të-mkatruamitdhe biri i tij •OCCHIALI DI MARCA court), që nuk merr parasysh cilësitë personale të indi- bindës mbi lashtësinë e gjuhës Dibrane e më gjërë. • Occhiali dall’economico al vidëve,firmato dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe të permettete, vorrei congedarmi da voi usando il tipico Nikollana’ni/ del (f.51),sa si vazhduesi s’ke ku:t-’jei veprës /(f.75),’ së mjeshtritbore pa’rajsin/të madh të e A PREZZI ECCEZIONALI Kushdo që do të përpiqet të hedhë dritë mbi fjalë- gadhnjeva ‘pisën/ (f.79) krizës aktuale ekonomike. Duke arsyetuar në aspektin formiminvostro everbo gjuhës dei në saluti: trojet falem,Dibrane, che do secondo të gjendet il grande ikonografisë. Gjithashtu në Kurjan të Fierit në kishën e • •CONOTcchialiROLLI DELLA di ma VISrTAca a prezzi eccezionali Eqrem Çabej deriva dal latino CHALARE, preservato Në vargjet e rrjeshtave të këtijë testamenti të antik, egzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim përballe të papriturave të këndshme, në shqiptimin Shën Kollit teologu Theofan Popa ka zbuluar edhe një GRATUITI anche in sardo e in corso, solo che nelle due isole si usa krishter mund të zbulojmë edhe toponomistikën në tek “Popujt e detit” midis të cilëve përfshihen Shar-elegant, e plotë muzikalitet, në fjalë me plotë kuptim mbishkrim tjetër, në të cilin biri i Onufrit Nikolla ka • Controlli della vista gratuiti col solo valore originario di “scendere”: falare. Pertanto trevën Dibrane,e konkretizojmë me disa gjetje. danat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve e të përdorshme nga poet, shkrimtar, gjuhtarë, vetëm pikturuar kishën duke pasur si ndihmës një ikonograf të studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej a voi tutti: faleminderit.» ‘sa: ‘ja:n si’njalet e-scomo-li: të mi:r// (f.63), sh- VIA GASPERINA, 220 kështu me këto kërkime do të pasurohet leksiku i tjetër Joanin. „Kur të ngresh duart para Perëndisë, o se ishin njerëz me origjinë ilire, të shtyrë nga nevoja më’ri: e virgjër/(f.71),..per opera e Shpirtit Shejtë, via gasperina, 220. Roma. Tel. 06/7231552 gjuhës së shqipëtarëve. meshtar i Perëndisë, më përmend edhe mua mëkatarin ROMA - TEL. 06/7231552 u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar «Grazie a Lei Dott. Areddu per averci lasciato dhe të paditurin Joanin dhe Nikollën“. më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta të dhënat që questa piacevole intervista!» pagina 5 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Cultura

1985, kur diskutohej “Fjalori Enciklope- di Shqiptar”, ai propozoi që të përfshihej në të dhe emri i Gjon Milit. Një nga ar- gumentat mbështetës ishte puna e tij me Si Njeriu revistën “LIFE”, por përmendja e emrit të revistës i mbylli menjëherë të gjitha shtigjet, se pala zyrtare nuk e pëlqeu këtë mendim dhe e trembur, u hodh atypëraty, “Ama me “LIFE”, ka punuar? Mbylle atë muhabet” (Gazeta “Fotografiaart”-Nr.4, 1996). Natyrisht, nuk mund të pritej që tek Njeriu në një vend me një antiamerikanizëm të Nga Kolec Traboini egër zyrtar si flamur, të çmohej puna e një organi jashtë kornizave murore ideol- logjike e, bashkë me të dhe e bashkëkom- basit tonë të nderuar, Gjon Mili. Impresion Brenda albumit të 75 vjetorit, janë ë mesin e nëntorit, më njoftuan se në një sallë të Muzeut paraqitur katër foto të Milit, “Pikaso duke vizatuar me dritë“(1949), “Në Historik Kombëtar, promovohet libri i Venka Capos. piano”(1960), “Patinatorja”(1945) dhe N“Patjetër, - u thashë, - do të vij jo si poeti tek poeti, por “Billie Holiday duke kënduar”(1942). si njeriu tek njeriu”. Fotot e tij, si gjithë të tjerat, shoqërohen Pse e thashë unë këtë gjë. Mos vallë po nënvleftësoja krijimet me komente profesionale. Psh. për foton e Venka Capos? Kurrsesi. Nuk kisha asnjë paragjykim, por e Pikasos, shkruhet “…Pablo Pikaso, thashë ashtu sepse tej e përtej mjeshtrisë të shkruarit duhet të takoi një tjetër artist të madh, Gjon jetë humanizmi. Se ka poetë e poete që qëndisin vargje pafund, Një foto e Milin”…..”si përfundim doli portreti i erotizma në sistem metrik të matur si në kohë të bejtexhinjve, pashlyeshëm që pahtëson gjeninë e të por që humanizmin shoqëror nuk e njohin fare. Ndërsa në ras- dy burrave” (Albumi, faqe 97). Pranë tin në fjalë mendova se humanizmi është kryerendi i një bash- fotos “Billie Holiday duke kënduar” kimi në një promovim poetik. Venka, megjithëse e pamundur ndër të tjera nënvizohet se “Gjon Mili për të bëre punë fizike, më kish thënë se dikur kishte punuar në Gjon Milit ishte një magjistar teknik”…”Ai realizoi fermë. Qëkur e kisha dëgjuar këtë fakt diçka më kish sëmbuar disa filma të shkurtër me muzikantë dhe në shpirt. Pikërisht në fermë ku bëheshin punët më të rënda. vallëzues që sot çmohen shumë“(Faqe E saherë Venka na tregonte ndonjë poezi të saj mua më vinte 95). Foton “Patinatorja”(1945) e quajnë ndërmend ferma. Po çfarë ishte për mua ferma që më tundonte pararendsja e asaj të Pikasos. Këtë foto i aq shumë?! Shumëçka. Në fëmijëri, të shumten e vitit jetonim si “Ikonë tregoi Mili piktorit në plazh (1949) që i në fshatin Hotit të Ri pranë qytetit të Shkodrës, ku babai e kishte tërhoqi përnjëherë vëmendjen Pikaso-s mospërfillës, paskëtaj ai nisi fotografimin kthyer shtëpinë e vet të pushimeve në mësonjtore për fëmijët( e, njëkohësisht filloi dhe miqësia e gjatë kishim shtëpi në qytet por edhe në fshat). Mbas vdekjes së tim dhe e ngrohtë midis dy artistëve. eti na pllakosi një fatkeqësi tjetër, fare pranë shtëpisë na mbiu e revistës Në të vërtetë, ky album na befason një fermë që ndër vite do të konsiderohej vreshta e Shtojit, më e këndshëm qysh në faqen e parë, pas balli- madhja në Ballkan. Ajo fermë si të ishte lubi rrëmbeu tërë tokat nës, pra në “page 1” (faqe 1-angl.) me fo- bujqësore e më pas pushtoi dhe truallin e shtëpisë ku jetonim. ton e njohur “Lindy Hop”(korrik,1943), E kështu lame pas bashke me femijerine edhe bukurite e fshatit të Gjon Milit, në pjesën e poshtme të e ikëm në shtëpinë tonë ne qytetin e Shkodrës. “Life” së cilës (ajo ze gjithë faqen) shkruhet Po ky emër që për mua ishte disi ogurzi më ndoqi pas edhe :”LIFE—75 YEARS”. Mandej është një me tej. 14-vjeçar, jetim, duke mos pas mjete jetese u punësova foto nga Lufta e Vietnamit e, një faqe në fermë. Më vunë të punoja në fidanishten e fermës por nuk më pas, një e Marylin Monroe. Vazhdon treguesi i lëndës, hyrja dhe shpalosja e bëra preokupi dhe më zbuan. Do të kalonin vite dhe ndërsa fotove sipas tematikave. Nga praktika punoja në Kinostudio, si kineast tashmë, bëja punën fizike në e zakonshme e albumeve, librave me fermën në të cilën ka punuar dhe Venka. Punëtorët e fermës foto, portfolio-ve, lajmërimeve a ftesave ishin njerëz të afrueshëm, hallexhinj, gazmorë dhe të dashur. për ekspozita, në ballë të tyre zgjidhet Të rrahur nga shiu e breshëri, dielli dhe era, vapa dhe zhegu ata një nga fotot më përfaqësuese të autorit kishin marrë një ngjyrë të bronzët, por edhe të argasur e herë- a grupit të autorëve të përmbledhjes. herë të dobët anipse rezistent. Gjithmonë i admiroja njerëzit e Zgjedhja e “Lindy Hop”, e një fotoje pa natyrës, edhe pse fatit të tyre nuk ishte për t`ua patur zili. E temë politike, shoqëror a historike, fusha kështu, anipse e e urreja fermën, punëtorët e saj i shihja me ku lundron më tepër fotogazetaria ( pra dashuri. Shpesh me kujtonin Tolstoin në Jasnaja Poljana dhe dhe “LIFE”), por artistike, na duket se “Ringjalljen” e tij në natyrë. Kushtet me të cilat përballeshin flet për synime të reja vlerësimi të atyre këta njerëz më krijonin ndjesinë se kishin shpirt të ndjeshëm, të krijimeve që hyjnë në artin e fotografisë. Ndoshta, tregon edhe fillimin e një farë butë, mirëdashës e poetik. Nuk mund të jetë ndryshe kur rri më rishqyrtimi përsëmbari të krijimtarisë së botë. Në vitet ’70, me përhapjen gjerësisht të tele- shumë se kushdo në diell, në rrah te erërave, kur qiellin e ke në Nga Qerim Vrioni, Michigan Gjon Milit. Kjo edhe për faktin se natyr- sy çdo ditë, kur para vështrimit tënd kalojnë zogj, kur udha jote vizionit, forca e revistës u zbeh, deri sa arriti që më shëm pritej që si “margaritar i kurorës” i bashkohet me lindjen e perëndimin e diellit. Kishin më shumë 1972, të mos dilte si e përjavëshme e, më pas ta albumit jubilar, të ishte një foto nga ato se kushdo vështirësi e vuajtje, por ishin si të thuash fëmijë të ohët e fundit, në SHBA, është hedhur në ndërpriste fare botimin në letër. Gjithsesi, “LIFE”, me publicitet të lartë, për ngjarje a figura natyrës, siç shkruan poetja Luljeta Lleshanaku në titullin e librit qarkullim nga Enti Botues, “LIFE-Books” edhe pas ndërprerjes së botimit javor, ka hedhur të njohura të luftës apo paqes, me ndikim në qarkullim me dhjetra libra e albume me lëndën të saj. Me këto ndjesi të dyfishta isha kur më thanë të shkoja tek Knjë album fotografik me titull “LIFE—75 në kthesa të mëdhaja historike, çka në years-The very best of LIFE” (LIFE-75 vjet-Më e shpalosur në faqet e revistës, ndoshta me synimin promovimi i librit me poezi të Venkës, “Unë prek me frymë”. korpusin e “LIFE”, janë të shumta. Spe- të mirat e të mirave të LIFE-nga angl.). Ai është për tu mësuar brezave të sotmë dhe të ardhmë, ar- Ndaj thashë se do të shkoja jo si poeti tek poeti, por si dhimbja cialistët e “LIFE”, kanë përzgjedhur një botim luksi, me përmasa 30x40 cm dhe, ka rreth ritjet dhe vlerat e saj. “LIFE”, mbahet si simbol foto që me artin e fotografisë, i këndon tek dhimbja, si njeriu tek njeriu i të njëjtës fermë... Në fjalën 300 faqe. Në këtë album, siç thotë edhe titulli i i fotogazetarisë botërore edhe ngase në faqet e saj, time u shpreha se nuk dëshiroja të dëgjoja fjalë keqardhjeje për jetës, nëpërmjet muzikës e vallëzimit. Nga tij, janë paraqitur fotografitë më të mira të revistës kanë paraqitur foto emra të tillë të njohur si Mar- ana tekniko-artistike, kjo foto është nga të njerëzit në pamundesi fizike. Kurrsesi! Sepse natyra a vetë Zoti, “LIFE”, që nga numri i parë deri në mbyllje. Kjo garet Bourke-White, Alfred Eisenstaedt, Andreas parat që Mili realizon me metodën e grafi- konsiderojeni si të doni, ka bërë punën e vet. Aty ku ka lënë revistë, e kishte redaksinë në New York (SHBA), Feiniger, Robert Capa, Gjon Mili, Gordon Parks, kimit (ku mënjanohen tonet e ndërmjetmë diçka pa e përkryer fizikisht e ka plotësuar me ndjeshmerinë e por kishte zyra në vende të ndryshme të botës. Dmitri Kessel, Carl Mydans etj, mjaft krijime të dhe lihen vetëm të bardha të pastra dhe shpirtit. Pra u ka dhënë frymën, atë frymë me të cilën Venka Para pesë vitesh u botua “LIFE-70 years-PLATI- tyre fotografike futen pa mëdyshje në Historinë të zeza të plota) të përdorur me shumë si poete i prek njerëzit. E kështu njeriu në çfarëdo gjendje e NUM ANNIVERSARY COLLECTION”, gjithmonë Botërore të “dhomë së errët”. sukses më vonë edhe në fotot për Edith situatë të jetë të ndjehet i plotësuar, të ndjejë edhe ai lumturinë për të mbajtur gjallë veprën dhe vlerat e revistës, Me faqet e revistës “LIFE”, ka bshkëpunuar Piaf, Juliette Greco etj. Gjithashtu, ven- që të sjell krijimi. Aq më tepër se të bësh libra në të cilat ke njëkohësisht duke nderuar ata që kanë ushqyer re- gjatë e suksesshëm edhe Gjon Mili, fotografi i dosja e fotos “Lindy Hop” si simbol të derdhur shpirtin, është si të kesh lindur fëmijë. Pikërisht për vistën me punimet e tyre fotografike. njohur shqiptaro-amerikan i shekullit të kaluar. prurjeve elitë të revistës, përbën një hap Ai, nisi të botoj foto në “LIFE”, më 1937, një vit këtë, krejt kundër natyrës sime i kërkova auditorit që për ta të Në albumin e 75-vjetorit, përveç fotografive më interesant, sepse kjo ka fare pak të bëjë pas daljes së numrit të parë, që përkon me vitin, lexoja një poezi të Venkës, “Pikat e shiut”. të mira, të përzgjedhura me kujdes e, të shoqëruar me rutinën e fotogazetarisë. Në të njëjtën me komente të shkurtra e cilësore, paraqiten edhe kur ai shkëputet përfundimisht nga puna si ingjiner kohë, botuesit e albumit, përcjellin kum- ballinat e të gjithë numrave të revistës, rreth 2000 ndriçimi dhe i përkushtohet tërësisht vetëm fo- tin se fotograf[t e “LIFE”, ishin të aftë I dua pikat e shiut, copë. Gjithashtu, në të është bashkëngjitur dhe tografisë. Fotoja e parë e Milit në revistë paraqet jo vetëm të pasqyronin ngjarje a individë, Se lotët e faqeve më mbulojnë, numri i parë i revistës që mban datën 23 nëntor tenistin Robby Riggs duke luajtur dhe, është re- por dhe të krijonin art, pra të ngriheshin Me lagin ballin më shuajnë zjarrin, 1936, në krye të së cilës është një foto e fotografes alizuar me një shpejtësi 1/100.000 sekondë. Prej mbi nivelin e fotove dokumentare a his- Dhimbjet më lehtësojnë. së njohur Margarete Bourke-White. Për historik të atëhere, foto dhe reportazhe të tij janë botuar va- torike e, shoqëruese të lajmit. Autori i Sa herë që bie shi, shkurtër, shënojmë se revista doli me 98 faqe, me zhdimisht në faqet e revistës e, me dhjetra herë këtyre rreshtave, ndjehet veçanërisht i Nxitoj të dal në ballkon, ngjyra dhe kushtonte 10 cent, ishte e përjavëshme kanë pushtuar ballinën e saj. Ai, ka udhëtuar mjaft kënaqur për këtë vlerësim të ri e mad- Mendoj për pikat e shiut, dhe pranonte pajtime. Shpejt, “LIFE”, u bë mjaft nëpër botë për llogari të revistës dhe ka sjellë prej hor të “Lindy Hop”, edhe sepse në vitin Nga vijnë e ku shkojnë?! e kërkuar nga publiku amerikan dhe i huaj, sa nga tyre foto me vlera që janë botuar menjëherë aty, 2008, ka botuar në shtypin shqiptar një mezi viteve ’40 numri i pajtimtarëve në të arriti madje jo vetëm aty. Historike janë misionet e tij shkrim kushtuar vetëm kësaj fotoje. E lexova poezinë me diksion, duke i shkoqitur fjalët, si ato rreth 8 milion, ndërsa tirazhi më i lartë i një numri psh.në Izrael, 1962, në gjyqin e Eichman-it, më Kjo foto është botuar edhe në albumet pikat e shiut që bien krejt papritur në mes të verës, ca pika ka kapur shifrën, 13,5 milion kopje. Temat e tra- 1949, tek Picasso në jug të Francës, në Romë për e mëparshme jubilare të “LIFE”, si ato të disa kohë, ku instaloi dhe laboratorin e, fotogra- të mëdha, që hepojnë gjethet e hardhive në vreshta, që lënë jtuara nga revista i përkisnin pothuajse të gjitha “65” e “70 vjetorit”, po në rradhë me të fushave të jetës, politike, shoqërore, historike, ush- foi si rrallë tjetër objektet arkeologjike romake. tjerat e, jo si “ikonë“ e gjithë krijimtarisë gjurmë në pluhur, për ti lënë vendin një shiu me rrëke. E si tarake, kulturore, shkencore, sportive etj. “LIFE”, Më 1973, Mili, ndoqi me kërkesën e tij procesin së përbashkët të mbarë fotografëve të mbarova u thashë. Eshtë krejt e natyrshme që poezia e Venkës kishte gazetarë e fotografë me qëndrim të përher- e Watergate-t, ku realizoi foton e njohur “Betimi i mëdhenj të revistës, krijimtari, pjesa më të ketë ndjesinë e pikave të shiut, të ketë diell, erë, gjethe që shëm në disa vende të botës, por dhe i dërgonte John Dean”, ish-sekretari i Presidentit Nixon. Nga e madhe të cilës ka hyrë me dinjitet në bien, zogj që fluturojnë në një qiell të kaltër e pafund, të jetë si me shpejtësi njerëzit e saj kudo që lindte ngjarje një letër (email) e studjueses amerikane Susan Kis- Historinë e Fotografisë Botërore. Njëher- flutura në ndjesinë e dritës, të jetë një xixëllojë qershori arave a kishte një zbulim me rëndësi për shoqërinë. Në maric në vitin 2006, mësohet se ndoshta, vetëm azi, ky përbën një vlerësim të ri dhe të me lulëkuqe e grurë, të jetë si kënga nanuritse e bulkthit kur ballinat e revistës, përveç burrave të shtetit (miq Gjon Mili nga fotografët, kishte një zyrë në redaksi- merituar për punën e madhe e cilësore fushat zenë e flenë.. edhe kundërshtarë) paraqiteshin edhe figura të në e LIFE, që mund ta përdorte edhe si laborator. që ka kryer fotografi i shquar shqiptaro- Ajo është bijë e natyrës. Natyrës që i dha dhimbje e ajo me njohura nga bota, por në fotografi me peshë e me Në të është fotografuar dhe Henri Cartier-Bresson, amerikan, Gjon Mili e, po ashtu, ndoshta forcën e shpirtit e ktheu atë në poezi që është si një balsam synime estetike, të autorëve të ndryshëm e, po ash- fotografi i madh francez, mik i Milit. tregon se edhe në të ardhmen, do të ketë shërues për çdo fatkeqësi njerëzore. Por për atë balsam të tu edhe riprodhime të veprave të dalluara të arteve Pa dyshim, “badge” e “LIFE”, i hapi shumë befasira (që në fakt nuk e meritojnë plotë- magjisë poetike ka nevojë çdo shpirt e çdo zemër. pamore ndërkombëtare. “LIFE”, nga sondazhet, dyer dhe dritare në botë Milit, e kundërta ndodhte sisht këtë përcaktim) të tjera të këndshme mbahet si revista e ilustruar me më tepër ndikim në në vendlindje. Sipas studjuesit Besim Fusha më për bashkëkombasin tonë të nderuar. Arkeologji Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 6 Kur flet Dodona Parqet Arkeologjike Nga Namik Selmani, Tirane

ë se ke freskuar pak ballin, sytë e ku njeriu frymonte , fliste, hante , punonte Flet ish-drejtori fytyrën në gjolin e Janinës, në se dhe argëtohej. Thonë se edhe gjethet e atij i parqeve Nke dëgjuar regëtimat e fundit të Lisi fëshfërinin ndryshe, krejt ndryshe.Si zërit e të rrahjes së zemrës së Frosinës në një këmbanë. Si një hambar jehonash. një ujë të ëmbëltuar nga dora e sundim- Si një zhurmë e ëmbël e një porte që të arkeologjike tarit çibukgjatë Ali Pashë Tepelena, në fton të hysh pa bërë asnjë trokitje sado të Amantia-Orikum. se ke hapur një nga një dyert e gjimnazit ngadaltë në ca dyer të rëndë fisnikësh…. ‘ Zosimea” e ke ndjerë hapat djaloshare Si një majë e lartë mali prej nga sheh edhe “Parlamenti të të Naim Frashërit, në se ke blerë diçka detin më të largët …… Si një breg i ri Itake në tregun e zhurmshëm të Janinës apo prej nga pret Odisetë e rinj të kulturës së hetojë kush e vodhi ke rrufitur një kafe të ftohtë në një nga një populli aq të lashtë. Më tej orakujt buzuqet e këtij qyteti, dikur kryeqendër mes vedi bënin garë mençurie. Zeusi ,pasi arkeologjinë në e madhe administrative e një “mbretërie zbriste nga Olimpi,vinte e ulej në shkallët të vogël”, si mund ta quajmë Pashallëkun e Dodonës çame . Shqipëri” e Janinës ……vetëm pak kilometra larg të Fliste më hyjnitë e tjera.Diçka thurnin pret Dodona, qyteti i lashtë ilir dhe teatri nën atë qiell e në ato shkallë. “ Këtu që mban emrin e tij. bëhesh gur ,-thotë një poet nga Kosova.,-e Një qytet tipik epiriot me një teatër të ngatërrohen fijet e fjalëve.”Asdreni, ky gjigand në sinorët e tij. Qyteti e teatri i Ligjërues i flamurit shqip , që në shekullin dhanë emrin njëri-tjetrit e asnjëherë nuk u e 19-të, shkruan plot krenari : “Në botë “grindën “për kurorën e lavdisë që atyre shoq si nuk i gjendej tjetër /n’argjend iu dhanë kohërat. I bukur e misik.I lashtë erdh’ ar statuja rreth qarkuar …”Fatos e i ri.Në të bëhesh skllav i diturisë dhe i Arapi shkruan: “Mjegullor Zeusi i Dodo- Intervistoi: Zenepe Luka As që mendohet, përkundrazi. Deri para viteve ‘90, një farë kulturës së vendt tënd, i fjalës shqipe që nës /na sheh nga bebëzat e tyre .“ “Shqi- xha Aliu, burrë zakoni, mblidhte çdo objekt dhe me kujdes e jehonte anekënd. Në të bëhesh vëllam ponjat epiriote klithin mbi Lisin e Dodo- shpinte në muzeun në majë të kodrës. Për të përjetësuar këtë me orakujt antikë që parashikonin fatet nës që është Patriarku i jetës,”-thotë një Gëzim Llojdia, një intelektual i spikatur në qytetin figurë, fshati i dha edhe një titull nderi. Kështu muzeu në majë e të gjithë kohërave,pikërisht në strehët e tjetër poet shqiptar. Më duket se me filizët e Vlorës, vlerësohet si një kontrues i madh në fushën të kodrës në lagjen “Kala”, ka pasur një pasuri arkeologjike të këtij qyteti. Të hipën një çast një trill ,një e atij Lisi janë mbjellë e kanë kërkuar ka- e arkeologjisë, duke e ringjallur atë, në periudhën që lakmueshme, e cila u zhduk më pas. Ndërsa në zonën e Lumit të dëshirë ngulmuese. Të gërmosh e të gër- ltërsi qiellore shumë lisa të tokës ilire.Të ka qenë drejtor i Parqeve Arkeologjike të Amantias dhe Vlorës, praktikohej një tjetër traditë. mosh.Të marrësh argatë nga e gjithë bota tokës shqiptare. Sërish fjala e poetit sokël- Orikut, që më parë ishin thjeshtë dy pika arkeologjike dhe nuk kishin vizitorë. Sikurse shprehet gjithmonë, atij e qytetëruar që, jo vetëm me libra, por lin: “Mijëra sëpata i ranë Lisit të Dodonës Për çfarë tradite bëhet fjalë z. Llojdia? edhe me sytë e tyre, me duart e tyre , me e s’e prenë ,/mijëra zjarre i vunë , dhe s’e i dhemb arkeologjia, pasi nuk punohet si dhe sa duhet Praktikohej kjo traditë. Mësuesit e historisë mblidhnin ose për të zbuluar këtë thesar të vyer të Kombit, por mbi të bënin ekspedita në të gjithë territorin e fshatit dhe gjetjet i bënin fantazinë e tyre, të shohin qytetërimin e dogjën.””Të merret goja në Dodonë “.- gjitha edhe ai ekzistues, është shpërdoruar, vjedhur e publike dhe i vendosnin në muze. Njohja me vendlindjen bëhej pasur shqiptar.Madje jo të gërmosh thellë thotë poeti i Kosovës . Më tepër se në një trafikuar. kështu, duke zbuluar edhe vendbanime apo varreza, që do të po edhe pak të çukisësh. Vetëm sa për të tokë ugarshkrifur, ata janë mbjellë në një mund t’u kushtohej shekujve të historisë. Sot, kjo traditë për hequr fillin e barit të harlisur e , më tej…. brazdë kulture ku shkruhet Mbijetesa e Cili do të ishte mendimi juaj për problemet në lidhje grumbullimin e objekteve arkeologjike kudo, që gjendeshin është zbulon thesaret ilire, zbulon Thesprotinë e kombit tim, që shumë kërkojnë të ma vje- me trafikimin e vlerave arkeologjike? fshirë nga kujtesa. Instituti I Monumenteve të Kulturës, që është lavdishme. Jo pak, por 50 shkallë kishte dhin, të ma fshehin , të ma shtrembërojnë E vërteta qëndron, dhe ne e dimë fare mirë, se ne kemi pasur institucioni i madh dhe me qendër në Tiranë dhe disa rrethe, teatri i Dodonës .Mali i lartë Tomoros që i e të ma fusin në një Thes të fshehur … një pasuri të vyer në fushën e arkeologjisë, por shumë prej tyre kam përshtypjen se nuk e di që ka ekzistuar, ndërsa komunarët rri pranë, duket se ia shton edhe më tepër Këngëtari popullor nga Filati që është janë grabitur, vjedhur dhe më keq akoma, janë trafikuar. Kujtoj e sotëm, as nuk e dinë çështë arkeologjia, ata janë gjithë sy e lavdinë, madhështinë këtij teatri antik. vetëm disa kilometra larg Dodonës, pa as- se kur isha drejtor Karl Pasch, profesor i Universitetit të Vjenës, mëndje tek ndonjë tender që mund të japë Qeveria. sjell një dëshmi të çuditshme. Kur vizitoi Plocën, ai pa në obor- Edhe kështu me pak përpjekje zhbiron në një gjuhë diplomatike ,ku shpesh thuhen ret e banorëve statuja, të cilat i përkisnin qytetit Ilir. E. Izam- vlerat arkeologjike që i japin atij një ku- shumë gjëra e nuk thuhet asnjëherë e Çfarë dini për një zyrë arkeologjike, që ka ekzistuar rorë lavdie nga bota e qytetëruar. vërteta, këndoi: berti. K. Pachi dhe më vonë Ugolini u tërhoqën me tepër, pas para viteve 90-të z.Llojdia? monumenteve të shpërndarë në fshat, nëpër shtëpitë e oborret Këtë e dinë të gjithë qytetarët e Vlorës, që në qendër të qytetit Në kulturën shqiptare ai me plot gojë Seneja dyzet e pesë e banorëve. Kërkimet e bëra në Plocë edhe në vitet e pastajme, ,pranë teatrit “Petro Marko”, ka pasur një zyrë edhe një arke- është më i mirënjohuri. Molosët e thespro- Grek e turq me të pabesë treguan se një pjesë e monumenteve, që shiheshin mbi sipërfaqe olog, që vazhdoi deri në vitin 2000, më pas historia e saj nuk di- tët e lashtë kur e kanë përuruar patjetër Duej të merrin fshesë . kishin qenë gërmuar edhe më parë. Banorët pleq të fshatit i kuj- het. Të dy parqet arkeologjike bënë përpjekje në vitin 2006 për kanë thirrur me mijëra njerëz në Festën e tonin ende gërmimet që ka bërë gjatë vitit 1920 ushtria italiane, ta pasur këtë zyrë të tyre. Por problemi u ngatërrua aq keq, sa që përurimit. Secili nga ata do ta ketë pasur Më tej thërret historinë. Kërkon ndihmë e cila kishte qëndruar mjaft kohë aty. Ata nuk morën vesh çfarë kjo zyrë nuk po merrej vesh, nëse ishte e shtetit e apo e privatit një kurorë dafine mbi krye, sepse të gjithë nga Dodona e lashtë që t’i japë fuqinë e së u zbulua, gjatë këtyre gërmimeve, sepse materialet e gjetura u dhe se ajo duhej kërkuar nga Instituti i Arkeologjisë. Kjo zyrë, që në një farë mënyre ishin fitimtarë.Në këtë vërtetës. T’i japë një “pasaportë”të iden- morën nga ushtarët italianë kur u larguan së andejmi. Në lagjen sipas dëshmive ishte me objekte arkeologjike, thuhet u dorëzua, mënyrë ata kanë krijuar një kurorë vigane titetit të tij kulturor Kala të Plocës së sotme, rreth 650 m nga deti, si pikë karakolli por në të vërtetë nuk ka as proces-verbal dhe as objekte. Vetëm Farë e Pellazgëve të parë ende jetojnë rreth 6 familje, pjesëtarët e të cilëve, sipas të dhë- lavdie që e meritonte vërtet Dodona në 700 m larg saj janë trojet e Vlorjave dhe një banesë kur njëri atë kohë, por edhe në shekujt që do të Kur të tjerët as ishin parë. nave dhe një identifikuesi, disponojnë monedha si dhe figurina nga këta pinjollë, Eqrem bej Vlora, mblodhi jo pak nga pasuria Në këto vatanet tona të ndryshme që i përkasin qytetit Amantia. Deri në vitin ’90 në vinin pas.Thonë se këtu kanë pasur rezi- materiale arkeologjike e këtij qyteti. Ai dhe Dr arkeologjisë Yzeir Ku shqip fliste dhe Dodona. këtë pikë ka ekzistuar edhe një muze arkeologjik. Muzeu u vodh Alimerko si dhe objektet, që sillte Leon Rei nga Apolonia, e dencën e tyre pellazgët.Nuk do të ketë dhe u dogj në vitet 91-92, ku një italian dhe një shqiptar vodhën kthyen muzeun, në Skelë, ndër më të pasurit. pasur seli më prestigjioze në antikitet, por shumë objekte, me synimin për t’i dërguar përtej detit, por fat- edhe në kohërat moderne , kur njerëzit Duke iu referuar rëndësisë së Dodonës, një nga studiuesët më të shquar të kësaj mirësisht u kapën dhe u dënuan me burg. Shumë nga objektet Flitet që ka një arkeologji të pasur nënujore, sikurse e pasur me trille pasanikësh kërkojnë të që dispononte muzeu u morën edhe nga banorët e kësaj lagje shkojnë edhe në Hënë me çdo çmim. Vetë periudhe, Moikom Zeqo shkruan :”His- janë edhe anijet e mbytura. Çfarë dini rreth këtij prob- toria politike e Ilirisë në antikitet ka disa dhe ende sot, ato objekte qëndrojnë padrejtësisht nëpër banesat lemi? gjeografi i shquar grek Skymni që në shek- shembuj të lavdishëm. …” Dhe lisi, pylli, e tyre, me synimin për t’i trafikuar Ato objekte janë të paligjshme Po, është një fakt I njohur ky, flitet për një anije të mbytur ullin XII ka shkruar prerë.”DODONËN E shkallët, mbretërit, statujat, hyjnitë, skl- në banesat e këtyre banorëve, nuk janë të kartelizuara dhe në në gjirin e Vlorës. Ekspeditat nxorën objekte arkeologjike, por THEMELUAN PELLAZGËT”. Edhe me këtë formë të ekzistencës së tyre, janë në pritje të ndonjë trafi- levërit, detarët, lufta, shpatarët , kurorat shumë prej këtyre objekteve, thuhet se i kanë në ambientet e disa ato pak përpjekje të bëra nga shteti grek kimi të mundshëm. lokaleve në Pashaliman. Shumë zhytës amatorë dhe të pa autori- e dafinave e të ullinjve , shandanët që ga- për lashtësinë dhe autoktoninë e teatrit të ronin me yjet e Fushës së Dodonës …të vi- zuar kanë marrë mjaft prej objekteve që gjenden nëpër anijet e Dodonës, vlerat e pakundërshtueshme të Keni të dhëna konkrete rreth këtij problemi që po mbytura. Askush nuk I ka hyrë me seriozitet këtij problemi dhe jnë në sy, në shpirt, në veshë.në trup…… ngrini z. Llojdia? gjithçka është lënë në mëshirë të fatit. Kjo histori përsëritet edhe arkeologjisë ilire ia kanë dhënë prej kohësh Kemi të drejtë vërtet të krenohemi. Në se Po ju tregoj një rast. Kur shoqëroja një grup turistësh francezë, kur u gërmua autostrada në Orik. kurorën e lavdisë dhe të madhështisë që në shkallët e Amfitatrit të Dodonës uleshin rreth 35 vetë, ndërsa isha në ballë të kolonës dhe bëmë udhë ka ky objekt për kulturën tonë kombëtare njëherësh mbi 20 000 vetë, Amfiteatri i për nga “Lëmi i Pecit”, ku gjenden dy objekte, njëri religjioz Janë gjetur objekte arkeologjike? Është më i mirëmbajturi. Të gjithë ishin tjetri pagan, në fund disa gra të kësaj lagjeje, u nxorën turistëve Dinozit në zemër të Athinës nuk i kalonte Po. Në Orik, kur u gërmua autostrada e re, rruga që të shpie fitimtarë të asaj që krijonin për vete e për të 17 000 vetët, ndërsa i Epidarit 14 000 monedha dhe figurina, duke ua bërë me shenjë për t’i shitur. drejt portës së Pashalimanit nxori në dritë jo pak objekte arke- të gjithë brezat e tjerë shqiptarë Nga identifikimi, mësova se edhe në fshatin Amonicë, ku gjen- vetë. Ky Kryeqytet i Artit Shqiptar nuk ologjike, të cilat ose u fshehën, ose u zhytën në llumin e kënetës. Vazhdon të gërmon sadopak në theme- mund të quhej kurrësesi një oaz i vet- den dhe aktualisht disa varre apo banesa, që i përkasin zonave Një banor sjell këtë dëshmi: Oriku i lashtë gjendet i zhytur në let e Dodonës dhe beson menjëherë se të fundit të qytetit, disa banorë dispononin monedha. Njëri prej muar. Vetëm në Ambraki (Arta e sotme) lagunën e vogël. Kur janë bërë bonifikimet, ekskavatorët gjenin”; ke lënë akoma edhe një gur pa lëvizur, tyre, Viron Rama, më premtoi dhe dorëzoi 10 monedha në poça, relika, monedha, gurë, etj etj. Në perëndim të kënetës, me Urën e famshme të Artës, një objekt muzeun arkeologjik të Vlorës. Të tjerët i ruajtën nëpër banesa, pa pastruar. Ke lënë një portë të pahapur mitik, poetik ,legjendar, që ishte edhe është gjetur varreza e lashtë e qytetit (janë zbuluar rastësisht kur ende, prej nga do të të shfaqet një hori- për t’i pasur si pasuri në ditë të vështira. Mësova se një banor, që traktorët plugonin vendin për ta shndërruar në tarraca) Për fat kryeqyteti i Pirros së Epirit, numërohen kishte pasur banesë pranë këtij qyteti antik, atje ku sot në përrua të keq ky zbulim I rëndësishëm, nuk dihet se ku ndodhet sot. zont ri i kulturës tonë antike.Vështirë të 1015 monumente antikë e dy teatro anti- zë fill një vresht, banori i përket komunës Sevaster, kishte në Ndoshta në shtetet fqinje. Nuk u dihet fati as objekteve që kanë mendosh se ke shkuar në Çamëri e s’ke kë. Të gjitha u grabitën nga gjeneralët ital- banesë një statujë të madhe deri në 80 cm, statujë. e cila mund mbledhur. Ku ndodhet kjo pasuri e kulturës së lashtë, përderisa vizituar Dodonën .Ai është me plot gojë ianë, duke zbukuruar pallatet e shtëpitë e të ishte hequr nga çezma, por edhe mund të ishte gjetur nga nuk ekziston, mundësia e vetme është trafikimi I objekteve. “Kryeqyteti i Artit Shqiptar “. Prozhek- pasanikëve të këtij vendi. Ajo pamje trish- gërmimet në zonën ”Qafa e pazarit”. Në këtë zonë konstatova Zbulimet arkeologjike kanë nxjerrë në dritë shumë objekte arke- torët e munguar këtu ia lënë vendin di- tuese e tragjike e monumenteve kokëprera edhe një kolonë fare pranë tokës, madje gjysmë zbuluar, të cilën ologjike. Ku ruhet aktualisht kjo pasuri kulturore është në pyetje ellit këngës, vargut, urimit, krenarisë, të në Apolloni, është më se tragjike në këto e mbuluam, ndërsa potenciali aty ishte mjaft i pasur me gjetje e radhës? Sitet arkeologjike, Amantia, Orikum, Olympia, Cerja, vërtetës, të ardhmes… Të mbledhura troje të lashta ilire. arkeologjike. Ajo që më bënë të shqyrtoj disa herë këtë problem, Hadëraj, Treport, etj. Sot definohen vetëm nga objektet e mëd- tok, ato ndriçojnë shumë më tepër se të Dy studiues të shquar anglezë, njohës është se në këto site arkeologjike kanë mbetur vetëm ato pjesë ha, të cilat nuk i shkulën dot nga vendi. Stadiumi, muri rrethues, të atyre monumenteve, të cilat për nga pesha dhe nga madhë- gjithë prozhektorët e skenave më moderne të saktë të kulturës evropiane James Peti- bazilika dhe tempulli janë të ndërtuara nga gurë të mëdhenj, të të botës, ku njeriu i gëzohet tingullit të fer dhe Miranda Vickers ,shkruajnë ndër sia nuk mund të vidhen apo trafikohen, sepse kërkojnë vinça të cilat nuk hiqen apo nuk janë të lehtë për t’u transportuar. rëndë dhe punëtorë. Po aty në lagjen Kala, ishte një statujë prej këngës, magjisë së sportit, garave nga më të tjera për këtë zonë :” Këto ndërtesa të të çuditshme që ka bota, luftës së vërtetë mermeri, gjysmë busti femre, një punim i shkëlqyer mermeri, që Përballë kësaj situate, çfarë mendoni të bëhet? Epirit (Çamëri) përbëjnë një nga zonat më besohet se ka ardhur nga kavat, disa km larg këtij vendi. Statuja Unë gjykoj se një komision parlamentar, duhet të nisë hetimi të toreadorëve që zgjojnë kohët më të të rëndësishme gjeografike të periudhave ishte vendosur në shtrungën e një stalle, ndërsa ndiznin atje qiri për këtë pasuri që iku dhe nuk merret vesh mirë ku shkoi, apo lashta., fjala e politikanit… venedikase dhe osmane në Evropën juglin- banoret e moshuara. Përdora një skep, për ta ngritur pa dëmtim, ku gjendet. Shumë objekte të mëdha dhe të vogla gjenden ende Dikur Bota e madhe e ndalte frymën dore.” Të gjitha këto objekte zbukuruan për ta shpurë në një vend të sheshtë, ku nuk mund të vidhej më. të fshehura nëpër qilarë apo banesa të qytetarëve, kjo pasuri e në Dodonë. Hijëzonin hyjnitë e njerëzit të sheshet e Romës e të qyteteve të tjera ital- Madje edhe banorët, duke e quajtur të shenjtë, nuk i lejonin ta humbur, që nesër mund të kontrabandohet jashtë vendit, duhet hija e Lisit të Moçëm të Dodonës . O , sa iane.Është një grabitje që vërtetohet edhe përvetësonin, ndërsa tentativa kishte pasur jo pak herë. t’i kthehet muzeumeve të vendit. Duhet të ketë një task-forcë i moçëm ka qenë e është ai Lis! Doemos nga vetë historianët romakë të kohës , siç për trashëgiminë kulturore. Ajo duhet të ruhet dhe te gjendet, të shumë më i moçëm, për deri sa, si thotë janë të mirënjohurit Cicëroni e Plutarku. Ky fenomeni i përvetësimit e vjedhjes, ka qenë edhe dërgohet në muzeumet përkatëse, pasi është pasuri kulturore e edhe miti, pëllumbat niseshin që aty për para viteve 90-të? Ende ka një frikë të madhe që i ndjek nga Kombit, që është Anëtar i Akademisë Europiane të Arteve. të përcaktuar fatet e jetës njerëzore kudo pas vjedhësit e historisë. pagina 7 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Storia Gli Illiri e Napoleone Bonaparte di MITJA GUŠTIN numerose trasformazioni geografico-amministrative: Università di Koper-Capodistria perdita dei territori settentrionali, estensione dai Balcani centrali sino al Danubio. Nell’8 d.C., du- rante la rivolta dalmato-pannonica, fu diviso tra la ell’epoca delle grandi migrazioni indogerman- Pannonia e la Dalmazia, mantenendo tuttavia unica iche, attorno al 1200 a.C., si sarebbe formato l’amministrazione economica come publicum por- Nnei territori presso il lago di Scutari (in antico torium Illyrici, con sede dell’amministrazione a Ptuj Labeatis lacus) il popolo degli Illyrioi, da cui presero (Poetovio). Le riforme di Diocleziano portarono alla il nome numerose tribù delle vicinanze. Gli Illiri di- grande prefettura dell’Illirico nei Balcani orientali, vennero famosi durante le guerre contro i Macedoni che comprendendeva territori anche più ad est e spesso vengono menzionati come mercenari negli del precedente Illirico, dopo aver ceduto però alla scontri tra le città greche, ingaggiati soprattutto dalle prefettura italica la parte occidentale. La romaniz- colonie di Dyrrhachion e Apollonia. Dopo l’unione zazione della provincia si intensificò specialmente con i Taulati diventano potenti anche sul mare e per nelle città e lungo le vie di transito. Poi, con la tarda merito della regina Teuta trovano il loro posto nella antichità e le migrazioni dei popoli, il termine Il- storia della seconda metà del III sec. a.C. Gli atti liria scomparve completamente. L’antica storiografia di pirateria perpetrati dagli Illiri furono oggetto di della regione Carniola, ed in generale delle regioni continue lotte con le genti vicine e portarono infine asburgiche, già dal Medioevo e soprattutto poi dal allo scontro con Roma – le guerre illiriche – che li Rinascimento, vedeva negli Illiri (oltre che nei Celti sconfisse e divise le loro terre tra la Gallia Cisalpina e nei Veneti) i progenitori degli Slavi meridionali, e la Macedonia, fino a trasformarle nella Provincia considerati quindi genti autoctone. Poiché si con- dell’Illirico al tempo di Giulio Cesare. Il nome Il- sideravano gli Illiri antenati degli Slavi, l’Illirico liri designa già dalla sua comparsa un insieme di continuò ad esistere nell’immaginario collettivo gruppi etnici diversi stanziati al di fuori del regno come entità amministrativa e religiosa sino alla fine illirico (Illyri proprie dicti). La differenza era ben dell’impero romano. Il termine Illirico aveva nella chiara già agli storici antichi, che ponevano gli Il- vita politica e culturale della regione un significato liri propriamente detti nella Dalmazia meridionale particolare, anche in virtù dell’idea dell’autoctonicità e odierna Albania, differenziandoli dalle omonime delle genti Slave, che portava la civiltà romana ad es- clutati direttamente nelle Province Illiriche. Anche gico fondò nel 1816 la Königreich Illyrien – Mo- tribù dell’Adriatico. Erodoto (V sec. a.C.) per es- sere ritenuta un elemento estraneo, a volte addirit- se il territorio era riconosciuto dal diritto internazi- narchia Illirica o Illiria. La formazione esistette però empio menziona gli Illiri come abitanti dell’interno tura “l’occupatore”. La storiografia rinascimentale onale come elemento dell’impero francese non ne solo alcuni anni e le regioni furono ridistribuite in al- dei Balcani, successivamente Appiano (II sec. d.C.) coniò e utilizzò sistematicamente il termine “illir- divenne mai parte integrante e costitutiva. Il periodo tre unità amministrative. Nella costituzione del 1849 pone il territorio illirico tra l’Epiro ed il Danubio, ismo” nell’ambito della tesi dell’autoctonicità degli del dominio francese portò all’abolizione dell’ordine l’Illiria compare ancora come regno formato dalla dalle alture traco-macedoni fino alla Macedonia e Slavi meridionali nei Balcani. Già in quest’epoca feudale, sostituendolo con la gestione da parte dello Carniola, dalla Carinzia, da Gorizia, le Alpi. La regione degli Illirioi fu descritta anche l’illirismo diviene elemento di coesione tra gli intel- stato, ad un sistema di tassazione semplificato e da Polibio, ripreso in seguito da Tito Livio. Secondo lettuali sloveni e croati tra la Dalmazia, Zagabria e senza privilegi, alla leva obbligatoria, atti fedeli al Trieste e dall’Istria Strabone e Plinio fu illirica tutta la costa orientale Lubiana. Nel XVIII secolo il termine era di fatto uti- Code Napoléon, che sancivano l’uguaglianza dei cit- dell’Adriatico, ma la notizia va naturalmente inter- lizzato come sinonimo per la lingua slovena (detta tadini davanti alla legge. L’economia della regione Il termine Illiria venne adottato anche in ambito pretata in senso amministrativo-geografico e non et- allora lingua della Carniola). La tesi ottenne netta subì tuttavia una forte regressione, essendo stata ecclesiastico – nel 1830 il vescovo di Gorizia fu nico, riferendosi alla provincia romana dell’Illirico. visibilità all’arrivo delle truppe di Napoleone e la separata da un confine di stato dal suo retroterra nominato metropolita d’Illiria. Altre eco del periodo Nel periodo di Augusto il termine Illyrioi diventa conseguente fondazione delle Province Illiriche e naturale, l’Europa centrale ed i Balcani occidentali. restano nel movimento panillirico, nel giornale te- la designazione comune per numerose popolazioni successivamente, con l’asburgico Regno Illirico. Na- Iprevisti collegamenti commerciali tra la Turchia e la desco Illyrisches Blatt (1819-49), dedicato allo sva- residenti tra l’Adriatico e le Alpi nonché nei Balcani poleone I, dopo la firma del trattato di pace a Schön- Francia, passando per le Province Illiriche e l’Italia go e alle notizie di pubblica utilità, e addirittura nel interni e occidentali. brunn il 14.10.1809, istituì le Province Illiriche, non furono mai realizzati. Per lo sviluppo della lin- nome della città Ilirska Bistrica. Ancora nella prima L’Illirico romano coincideva dapprima con il nate dalle conquiste ai danni dell’impero asburgico, gua e della cultura slovena ha grande importanza il metà del XX secolo quasi tutta l’Europa veniva at- regno Illirico, grosso modo tra il fiumi Neretva e cui toglievano lo sbocco sul mare, degli anni 1808- decreto del governatore generale A. Mermont del tribuita su base linguistica a popolazioni Illiriche, il Drin nell’Albania settentrionale, con il suo centro 1813 (figg. 1-2). Esse formavano un’unità ammin- 4.6.1810, che introduceva nelle scuole di primo cui nucleo sarebbe sorto nella regione del Baltico. principale a Scutari (Skodra). Con l’estendersi dei istrativa autonoma, con capitale a Lubiana, estesa grado e nei ginnasi l’insegnamento nella lingua Da questo ambito i portatori della cultura dei campi domini romani comprese in seguito tutta la fascia per 55.000 m2 e comprendente la Carinzia occi- della regione. Nonostante l’applicazione solamente d’urne si sarebbero espansi per tutta l’Europa ed della costa adriatica, dalle foci del fiume Timavo dentale (Lienz), la Carniola, l’Istria, la Croazia sino parziale del decreto fu concesso l’insegnamento i Balcani. La teoria fu respinta e gli Illiri in senso ad ovest di Trieste fino al fiume Drin e divenne a Zagabria e Sisak, la Dalmazia sino alle Bocche di in lingua slovena. I libri di testo furono curati da stretto sono oggi ritenuti gli abitanti del regno illirico, una provincia autonoma tra la Gallia Cisalpina e Cattaro in Montenegro. Gli abitanti delle province Valentin Vodnik, che alla pubblicazione della sua o in senso più ampio i portatori della cultura dell’età la Macedonia. Di pari passo si andava estendendo arrivavano al milione e mezzo ed erano composti in Pismenosti, la prima grammatica in sloveno (1811), del ferro di Glasinac (ad est di Sarajevo) e Mati (Al- anche l’uso dell’etnico Illiri, che veniva attribuito gran parte da sloveni e croati, ma vi erano anche dedicò un’onorificenza al governo di cui teorizzò i bania settentrionale). Il concetto di illirismo era pre- indistintamente a tutte le genti che abitavano la pro- serbi, italiani e tedeschi. Il Regiment d’Illyrie era fondamenti del programma politico “illirico”. Dopo sente in ambiti diversi sino al punto che ancora nel vincia. Il territorio della provincia subì in seguito una truppa di fanteria leggera di 4000 uomini, re- la caduta delle Province Illiriche, l’Impero Asbur- 1968 si può leggere di “vegetazione illirica” riguar- do l’ambiente naturale del monte Snežnik (Krajevni leksikon Slovenije, 1968, p. 83). L’arrivo degli Slavi nell’area balcanica e fino alle Alpi Orientali nella seconda metà del VI secolo d.C. ottenne nel corso del XX secolo una conferma inop- L’Isola di Cotilia e i Pelasgi pugnabile sia dall’analisi delle fonti storiche che da ricerche archeologiche dirette. Nonostante i cinque Di Donatella Cerulli nell’Arcadia, il “Divino Pelasgo”, molto prima della secoli di dominio romano gli Illiri e le tribù vicine in- luna»,Carminia, Fragmenta Selecta) e da Pausania fluirono comunque pesantemente sullo sviluppo eco- Al di là dei miti e delle leggende, anticamente, con (scrittore e geografo greco del II sec. d.C.) che nella sua nomico e spirituale degli Slavi nonché nella formazi- il nome Pelasgi venivano approssimativamente indi- opera Arcadia scrisse: «Gli Arcadi dicono che Pelago one dei confini amministrativi e nell’ordinamento cate tutte le popolazioni stanziatesi in Grecia prima fu il primo a nascere nella terra dell’Arcadia. Dato che fondiario. L’elemento antropologico e l’azione dell’arrivo degli Elleni. Essi erano considerati gli eterni Pelago divenne re, il paese si chiamò Pelasgia in suo civilizzatrice del substrato romanizzato delle genti “vagabondi” tanto che il loro nome venne anche defor- onore». Omero, invece, nell’Iliade cita i Pelasgi fra indigene dell’Illirico protostorico è tutt’ora indub- mato in quello di Pelargi, ovvero “cicogne”. Secondo gli alleati dei Troiani, mentre nell’Odisseali chiama biamente riconoscibile negli Slavi meridionali. Il la tradizione, dunque, i Pelasgi, scacciati dagli Elleni, anche “Popoli di Creta”. Naturhistorishes Musem di Vienna presentò a Lubi- non sapendo dove fissare la loro dimora, interrogarono Al di là dei miti e delle leggende, anticamente, con ana nel 1970 una mostra dall’attraente titolo “Illiri l’oracolo di Dodona che così si espresse: «Andate a cer- il nome Pelasgi venivano approssimativamente indi- Alpini”, in cui erano esposti preziosi reperti dell’età care la terra Saturnia degli Aborigeni, Cotilia, ove gal- cate tutte le popolazioni stanziatesi in Grecia prima del ferro. Tra gli oggetti presentati spiccavano i leggia un’isola (…)». dell’arrivo degli Elleni. Essi erano considerati gli corredi tombali provenienti dalla necropoli di Hall- eterni “vagabondi” tanto che il loro nome venne an- statt, nel cuore delle Alpi Orientali, che pur essendo el I secolo d.C. così scrisse Seneca: «(…) presso che deformato in quello di Pelargi, ovvero “cicogne”. coevi alle tribù illiriche dell’area del lago di Scutari, Cotilia vidi un’isola galleggiante (…) con alberi Secondo la tradizione, dunque, i Pelasgi, scacciati da- descritte dalla storiografia greca del V secolo a.C., Ned erbe; essa è peraltro sostenuta dalle acque gli Elleni, non sapendo dove fissare la loro dimora, in- non avevano con esse nessun legame etnico. Con e mossa dal vento e persino da una leggera brezza. terrogarono l’oracolo di Dodona che così si espresse: questa mostra si conclusero i tentativi della scienza Né mai di giorno e di notte è ferma in un sol luogo «Andate a cercare la terra Saturnia degli Aborigeni, archeologica, di tradizione oramai centenaria, di perché mossa da un leggero soffio d’aria. La ragione Cotilia, ove galleggia un’isola (…)». Il popolo delle dare un nome noto dalla storiografia alle culture ar- di ciò è duplice: la densità dell’acqua medicinale (sul- “cicogne”, così, di paese in paese, arrivò nella Sat- cheologiche altrimenti completamente anonime delle furea), pertanto più pesante, e la materia dell’isola urnia Tellus, come un tempo era chiamata l’Italia. Alpi Orientali. L’entroterra del Caput Adriae, tra che è trascinabile (…)». A parte Seneca, Macrobio e Una tradizione, questa, riportata anche da Virgilio i Veneti ed i Reti da una parte e le tribù illiriche Dionigi di Alicarnasso, le fonti antiche non sono mol- che nell’Eneide (VIII, vv. 62-63) scrive: «Si dice che i dall’altra, nei Balcani interni, perse definitivamente to prodighe di particolari circa le caratteristiche del circostante. Il profondo carattere sacro del luogo è primi abitatori della nostra Italia furono i Pelasgi». l’aggettivo “illirico” negli anni ’70 del XX secolo. La piccolo lago di Cotilia che, peraltro, nei testi appare più probabilmente da ricondurre al fatto che la zona Dalle foci del Po, sulle tracce dell’isola galleggiante, scienza storico-archeologica cancellò la visione ro- trascritto in diversi modi: Kotulian, Kotulen, Cutilia, del lago di Cotilia aveva costituito, secondo una ar- i Pelasgi giunsero infine nei pressi del lago di Cotilia mantica di un gruppo protostorico degli Illiri, esteso Cotilia,Cotyle… caica tradizione, la fatidica meta finale dei Pelasgi, ove riconobbero la meta indicata dall’Oracolo. Dopo dalle Alpi Orientali alla Macedonia. Ciò che soprattutto aveva colpito gli antichi era il un antichissimo popolo nomade di cui si sa poco o un iniziale contrasto con gli abitanti locali, gli Abori- La preistoria con i suoi frammenti e l’antichità prodigium dell’isola galleggiante che errava in lungo nulla. Eforo (storico greco, IV sec. a.C.) riporta geni, strinsero con questi una stretta alleanza che portò classica con la sua eredità materiale, filosofica e e in largo sul lago, sospinta dai venti. Tale aspetto, un brano di Esiodo che attesta la tradizione di un le due popolazioni a convivere a lungo pacificamente. spirituale rappresentano una costante del nostro tuttavia, se pur singolare, non può giustificare di per popolo dei Pelasgi in Arcadia, confermata anche da Più tradizioni convergono nell’affermare che gli ultimi essere quotidiano. L’intreccio tra antichità e tradiz- sé l’atmosfera di mistero e di sacralità che circondava Pindaro (poeta greco, VI sec. a.C.: «Portando un bel Pelasgi si fusero con gli Aborigeni e che i loro discen- ione slava assume forma monumentale e maestosità il lago di Cotilia, la sua isola galleggiante e la zona dono, la Terra fece nascere per primo l’essere umano denti parteciparono alla fondazione di Roma. nell’architettura del mercato coperto di Lubiana, op- era di Jože Plečnik (fig. 3). Attualitet Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 8 Kur drithmat e ‘klimës’ prodhojnë semantikë Nga Fatmir Terziu që duket sikur u shprehin dashurinë shkëmbinjëve. të ndodh një ditë. Ashtu do të ngelen përjetësisht të Ndoshta, ndoshta u kërkojnë ndjesë për ashpërsinë e përqafuar në jetë dhe në vdekje... Gjithsesi, edhe ash- ë Shqipëri fjala ‘klimë’ ka marë dimensione ditëve që shkuan. Ç’mrekulli tjetër kërkon njeriu që pa përsia ka të veçantën e saj…Ishte një pamje shumë e të reja, semantike, tipologjike, topologjike, aguar mirë dita? bukur, e magjishme. Kur shkuma e bardhë mbulonte Ngjeografike, natyrore, kulturore, por edhe Çudi! Si ndryshon moti tek ne! Shpesh i ngjet një shkëmbenjtë përgjatë bregut, dukej si vellua e nusërisë ambientore. E dëgjojmë këtë fjalë tashmë në poli- mashtruesi. Jo rrallë ndodh që ti del nga shtëpia pa së Sirenës që pret të martohet me detarin. Ndoshta tikë, në sociologji, studimet kulturore e në disa çadër, se mëngjesi të premton një ditë të bukur. Por be- shërbente si mburojë për t’i ruajtur nga shkatërrimi. rrethina të ‘zhargonërisë’ së prodhuar nga përditë- fas sheh në horizont, tej mbi Karaburun një shtëllungë Pastaj duke u zvarritur, tërhiqej me zhurmë, gjë që ng- sia. Ne kemi dëgjuar fjalën ‘klimë’ në origjinën e resh të përhimta ngjiten me shpejtësi … Retë duken jante me rënkimin e një shpirti të munduar. Kurse zm- Regjizor i famshëm saj, që në fjalorin e Oksfordit: “përfshin statistikat sikur rendin dhe rendin si maratonomak drejt kupolës brapsja e dallgës zhurmëmadhe në bregun zallishtor, e temperaturës, lagështinë, presionin atmosferik, qiellore dhe pas pak ia beh shiu. Paqëndrueshmëria dukej më e gjatë dhe qejfmbetur. Vëzhguesi provon një erën, shiun, numërimin atmosferik të grimcave dhe e motit në këtë stinë është më se e zakonshme. Është ndjesi të paprovuar kurrë më parë. Para asaj mrekul- rumun me matjeve të tjera meteorologjike thelbësore në një ra- kjo arsyeja që s’mund ta krahasosh ditën e sotme me lie, mendon se dallga nuk dëshiron të ndahet nga jon të caktuar për periudha të gjata. ‘Klimë’ mund të të djeshmen. E sotmja e qesh të djeshmen, kurse e zajet apo rëra e trashë, ndaj sillet më ëmbël. Dhe unë prejardhje shqiptare jetë kontrasti i motit, që është kushti aktual i këtyre nesërmja do ta përbuzë të sotmen. Kjo është mëse e ngelem eatjer e breshtuar prej mistikes, të magishmes, nga Baki Ymeri elementeve dhe ndryshimet e tyre gjatë periudhave natyrshme, pasi nesër do të ngjasin shumë më tepër që rrallë i ndesh në [gjendje të tillë...Me sytë e mendjes më të shkurtëra të vitit.” Fjala ‘Klimë’ sipas fjalo- ndodhi, zbulime shkencore, bëma dhe arritje, në kra- shoh një çift të ri të përkulur mbi kangjellat mbrojtëse nda nga jeta regjisori i madh rumun, me rit Enciklopedik ka pesë komponente: Atmosferën, hasim me sa ka projektuar arkitektja e gjenisë jetë- të bregut. Të përqafuar, mes përkëdhelish, ndjekin origjinë shqiptare Alexandru Tocilescu. hidrosferën, kriosferën, sipërfaqen e tokës, dhe bios- sore, mendja e njeriut. Dhe kjo është më se e vërtertë. lojën e egër të dallgëve. Papritur ndodhi mrekullia. U Vdekja e tij arriti në dhjetëra gazeta botërore, ndër të cilat “The Washington Post”, ferën. Por më tej mësojmë se klima e një vendi është Mjafton një krahasim dhe dorëzohemi pa kushte para Befas deti u qetësua. Dallgët ndalën zemërimin dhe “The New York Times”, Boston.com, “Seattle In- e ndikuar nga gjerësia dhe lartësia e terrenit, si dhe fakteve...” (Vranari, 2011) tej në horizont nxori fytyrën engjëllore, hëna e plotë. telligencer” dhe “Forbes”. Regjisori që mburrej hapësirat pranë ujit dhe rrymat e tyre. Në të gjitha E pra ashtu siç vetë Vranari shkruan dhe shtron Dallga lozonjare dhe uji nisën lojën e tyre të dashurisë se përmes gjyshes së tij në damarët e tij qarkullon këto hapësira është njeriu që ristrukturon ‘klimën’ me forcë “Çudi! Si ndryshon moti tek ne!” ne duhet së përjetshme, nën miklimin e rrezeve argjendore të edhe gjaku shqiptar, pati një karierë pothuajse 40 deri në ‘incidentin’ më të errët të Ngrohjes Globale, të kuptojmë analizën e diskursit me të cilën fjala mbretëreshës së natës. Dy të dashuruarit, të magjep- vjeçare. Alexandru Tocilescu, mbante si medal- jon gjatë gjithë kohës, një medaljon të shoqërisë ku vetë njeriu akuzon: “Njeriu është shkatërrues dhe ‘klimë’ vjen në formën e saj më të re politike mes sur, ndiqnin pasqyrimin argjendor të saj që mbërrinte shqiptare të “Bukureshtit”, me të cilën mburrej sa protagonist i Ngrohjes Globale”... Por, kjo është lex- nesh, mes njeriut të atavizuar në siglën ‘mashtrim deri aty, në rërë dhe me gjuhën e artë, lëpinte bre- herë kishte rastin të jepte shpjegime para shtypit imi në kuadratin tjetër. Në kornizat tona të shkrimit apo vetëmashtrim’. Bërja e një analize të tillë është gun. Fillimisht vezullimi kishte gjerësinë e diametrit dhe gazetarëve televizivë kureshtarë. është diçka ndryshe, leximi ‘klimës’ në ambientin le- ‘korniza e një diskursi që i përket dhe përjetëson të hënës, pastaj nisi të ngushtohet derisa arriti në një Vdiq pas një ataku kardiak, në spitalin Florea- trar, kulturor të fjalës dhe kuptimit të saj semantiko- ‘ndryshimin e klimës politike’ do të shprehej stu- pikë…pikërisht aty, ku fundi i saj, si një bisht sirene, sca të Bukureshtit, deklaruan mjekët. Toçilesku logjik. Vetë teksti më i fundit i shkrimtares Vilhelme diuesi M. Hope. Sipas kësaj teorie kuptohet më së preku bregun, nën këmbët e tyre.. ishte ai që “e kishte kuptuar teatrin si një vokacion të përditshmërisë, si një formë të privilegjuar të Vranari Haxhiraj, na çon në ullinë e duhur: miri se si ‘një çështje është përcaktuar dhe prob- Kurse sot është mot aq i bukur,sa të fton të shkrihesh dhe të bëhesh një me të .Tej në këmbët e Karaburunit dialogut me jetën dhe me problemet e historisë”, “E diel… Dita e fundit e tetorit… Mëngjes herët… lematizuar’ me një stil tipik që formon tipologji të re ka theksuar presidenti i Rumanisë Traian Basescu Ora pesë. Vetëm dy orë më parë ishte bërë ndërrimi i të ‘klimës’ në lëminë e letrave. Analiza e bërë këtu vezullojnë dritat e anijes së udhëtimit “Adriatika”. në një mesazh ngushëllimi drejtuar familjes së orës meridionale, duke i lëvizur akrepat e sahatit një shërben për të ilustruar dobinë e analizës ‘kornizë’ Reflektimi i tyre zgjatet në ujë, duke u zbehur gradu- këtij regjisori të shquar të teatrit modern rumun orë më vonë. Në këtë orë, një ditë më parë ishte aq të përdorimit të ri të fjalës, si një metodë kërkimore alisht në një farë largësie drejt bregut dhe përfundon dhe europian. errët, sa gjithçka dukej e zezë. Nuk dalloheshin dot brenda skemës, pra analiza më e gjerë e diskursit. aty ku uji ledhaton me ëmbëlsi bregun. Kjo pamje të “Ishte një flakë e gjallë që u dogj për teatrin”, magjeps. Sepse vezullimet e dritave duken sikur janë shkruan Washington Post, duke cituar cotidianul. format e relievit, as të objekteve, madje as sendeve të Origjina e analizës ‘kornizë’ mund të ndiqet për ro. Kam patur fatin ta njoh para 15 vitesh në obor- ndodhura fare pranë. Si kohë, këtë mëngjes, natyrisht të “kthyer formen gjuhësore” e ashtuquajtur në filo- zhytur në thellësi të detit. Papritur hamendësova se magjia mund të prishet befas... rin e shtëpisë së zonjës Sofika Milkani (tashmë 90 u ngrita një orë më vonë. Horizonti lindor tejet mik- zofinë e shkencave sociale (shpikur nga Bergmann vjeçare), e cila flet shqip dhe e mban mend As- pritës për ditën e re, ishte ende i paqartë. Pas reshjeve 1953/1967, shih gjithashtu 1991 Rorty). Me rëndë- Eh, i tillë është moti, si deti...i pabesë. Herë i qetë drenin, të cilin e ftonte për drekë në shtëpinë e të vazhdueshme për një javë rresht, natyra dukej e si të veçantë në themelet teorike të analizës ‘kornizë’ dhe herë-herë i furishëm. Jo më kot të rriturit porosisin saj, para 70 vitesh, kur ishte nuse e re 20 vjeçare, fëmijët: “Kujdes nga deti, se të mashtron!...” (Vra- pastër, e freskët dhe joshëse. Qielli, edhe pse ende i janë pragmatistët gjuhësor, ose mendimi semantik i bashkëshortja e tregtarit patriot, Teodor Milkani, nari, 2011). me origjinë drenovare. “Së paku me artistë ru- mugët, dukej i qeshur. “Duhet të jetë mot i mire sot,”- ushqyer në punën kritike apo tek vete analiza dis- Në mënyrë që të përcaktoja se cilat korniza ftil- munë kemi një shëmbëlltyrë të mirë në botë”, mendova.” (Vranari, 2011) kursit (CDA), me studiues të tillë si Nigel Fairclough luese janë prioritet i fjalës ‘klimë’ në tre citimet e thekson një gazetar rumun, në kohën kur shtypi Duke lexuar shkrimtaren tashmë me një emër të dhe Ruth Wodak, apo edhe puna e sociologut Er- shqiptar dhe Televizioni i Tiranës i ka qitur në mësipërme nga tregimi i Vranarit, po citoj një ma- veçantë në letrat shqipe kuptojmë dhe dimension- ving Goffman (1974, 1981), dhe (ndoshta më e harresë bijtë dhe bijat e rilindësve tanë, disa që tricë përkufizimi që është ndërtuar mbi bazën e një ojmë më tej fjalën ‘klimë’ në shtratin më të ri të saj, çuditshme ) nga ndikimi i dijetarit te inteligjencës kanë vdekur dhe disa që janë gjallë, siç janë Dr. analize tekstuale të ndërmarrë më sipër. Pasazhet u në shtratin e letrave. Duke lexuar Vilhelme Vranari artificiale, Marvin Minsky (1975, 1977). Xhelku Maksuti, Dr. Nicolae Anastasiu (nip i sek- zgjodhën, nga vetë tregimi i autores, duke qenë se retarit të Shoqatave Drita, Shpresa dhe Bashkimi, Haxhirajn tek ‘Mashtrim e Vetëmashtrim’ fjala ‘klimë’ Pragmatikët e studimeve gjuhësore e konceptojnë ishin ato pasazhe që flasin në mënyrë eksplicite në Rafail Anastasiu), apo një mik tjetër i madh i shq- është mes një ridimensioni të ri, pra është ajo ajo që gjuhën si ‘gjuhë në përdorim ‘(BLOMMAERT 2005, lidhje me ‘ndryshimet klimatike’ të vetë fjalës ‘klimë’ iptarëve, albanologun Grigore Brënkush (rum. të ‘ambienton’, ose më saktë klima e diktuar e am- 2), që do të thotë, gjuhë që është e njohur se ka një në një kuptim përkufizues apo përshkrues, ose si një Grigore Brâncuş). bientimit. Jo më kot shkrimtarja mes retorikës së saj efekt të përtej kufijve të vetë tekstit (Burman dhe Duket se diplomatët e demoduar, me formim çështje, një problem, ose një ngjarje që sjell dimen- komunist, i kanë zëvendësuar interesat nacionale përdor elementët e strukur të ‘klimës’ për të diktuar Parker 1993, Fowler 1996). Njohuri të tilla në mar- sionin e kujdesit nga dualizmi ‘mashtrim apo vetë vëmendjen: “-Ndodh edhe kështu…Kujt t’i besojmë rëdhëniet ndërtekstuale kanë tërhequr vëmendjen e me interesa personale. Meqë jemi duke e qëndi- mashtrim’. Semantika dhe sintaksa u analizuan më sur një nekrologji, do të duhet të gjejmë tjetër vallë: motit, detit apo njeriut?!” dijetarëve jashtë fushës së gjuhësisë, të cilët kanë pas për të përcaktuar nëse çështja është përshtatur herë kohë për t’u marrë seriozisht me ata. Dua të Vetë ‘klima’ që prodhohet nga origjinaliteti i kombinuar metodat gjuhësore me teoritë e pushtetit me një kornizë natyrore primare, ose një kornizë so- përmend ambasadorin Fran Çukaj apo ministër- klimës, mbetet dhe bëhet përditë pjesë e pabasuesh- dhe ideologjisë për të formuar atë që u bë me ndi- ciale kryesore. Përfundimi u bë i qartë se autorja këshilltarin e Ambasadës sot, Dr. Luan Topçiu, mërisë. Lukunia, mashtrimi apo edhe vetëmash- kim Kritika-Analiza-BISEDA(CDA) e shkollës (shih ka një kuadër njohurie rigoroze të fakteve dhe fat- një personalitet kulturor, që digjeshin e digjen për trimi, janë anekse të dala nga dritëhije kohërash BLOMMAERT 2005; Chilton dhe Schaffner 2002; shqiptarët dhe Shqipërinë. Aleksandër Toçilesku eve të njeriut nën ‘klimë’ të tillë të punësuar nën kishte gjak, karakter, mentalitet, fisnikëri dhe pre- për kohërat që duan të ecin me kohën e Tjetrit. Fairclough 1992, 1995, 2003, van DIJK 1993; van një kuadër arsyesh të ushqyera në mënyrë rigoroze jardhje rumuno-shqiptare, siç kishte edhe aktori Por e ‘diela’, ‘fund-Tetori’, ‘mëngjesi’, ‘Ora pesë’ në Leuwen 1993; Wodak 1989). Kjo terori u ndikua ‘natyrale’ apo ‘sociale’. Më tej në këto pasazhe doli i madh Niku Konstantin, poeti Çezar Ivanescu e mënyrë të padukshme janë bërë ‘njolla’ të klimës veçanërisht nga filozofia e Foucault (1972) (shih ajo që duhet veçuar nga stili i shkrimtares Vranari, shumë të tjerë. Komuniteti shqiptar në Rumani që përjetohet mes kësaj dritëhijeje, ose më saktë ajo Tamboukou 2008, Howarth 2000) dhe Althusser leximi i saj Global, në një kënd më të gjerë se ai është dalluar gjatë gjithë historisë së këtij komu- që Vranari e cilëson “gjithçka dukej e zezë”. A nuk (1971). Për dijetarët e kësaj teorie, “diskursi është lokal, shqiptar apo Ballkanik. nitet intelektualësh dhe njerëz të kulturës. duket gjithshka e tillë kur zë mjegulla, ikën rrezja e themeli i gjuhës shoqërore, si dhe asaj gjuhe sho- Gjatë karrierës së tij ka vënë në skenë dhjetëra Ndryshimi filozofik ‘i klimës’ brenda kontekstit produkcione në Tatrin e famshëm Bulandra të Bu- Diellit, humbet Hëna mes rresh apo... edhë kur nje- qërore në formë” (Fairclough dhe Wodak 1997, në të të tre pasazhet nuk është i kuptueshëm nëse kureshtit, në Operën Rumune dhe teatro të tjera. riu humb e përhumbet mes dualitetit të një jetëam- 258), por është edhe një marrëdhënie shkakësore nuk është zbatimi i vazhdueshëm i të dy kornizave UNITER-i i ka akorduar tre çmime të rëndësishme bientimi klimaterik të ri ‘Mashtrim e Vetëmashtrim’? me veprim të dyanshëm në të cilën diskursi është shoqërore dhe natyrore së bashku, në të njëjtën për aktivitetin e tij. Përveç veprave të shkruara Këtu është pena dhe stili i shkrimtares që na vjen formuar nga shoqëria, por edhe ka një efekt të kohë, vazhdimisht, dhe të ndërthurura. Nëse aspekti nga dramaturgu më i madh klasik i këtij vendi, në ndihmë: rëndësishëm në formimin e asaj shoqërie. Brenda ‘social’ i ndryshimit të klimës është hequr, atëherë Ion Luca Caragiale (Jon Luka Karaxhiale, edhe “Megjithatë, mbi horizontin perëndimor një re e tërë kësaj kornize vepron logjika, profesionalizmi, ky me origjinë shqiptare), Aleksandër Toçilesku çfarë do të mbetet do të jetë në thelb ‘të motit’ poli- ka qenë i njohur për produkcionin e tij me Ham- hirtë i përvidhej gadishullit. Dalengadalë u përhap njohuria dhe filozofia e shkrimtares Vranari që na tik, shoqëror, apo edhe atij kulturor (të cilat nuk letin, në Londër dhe Dublin, më 1990, një vit pas rreth horizontit duke marrë një ngjyrë të kuqërremtë afron tekstin: janë pra ‘ndryshimi i klimës). Nëse aspekti ‘natyral’ revolucionit antikomunist të Rumanisë. Spektakli bakri, e shkrirë në një të vetme me grinë. E përqën- “Ditën e kaluar, qielli i nxirë të linte përshtypjen i ndryshimit të klimës është hequr, atëherë çfarë do i tij i fundit ka qenë “Mbarimi i lojës”, të Samuel druar pas magjisë së atij mëngjesi fantastik, nisa ritin se kishte ndryshuar ngjyrë. Sikur nuk do të ishte më i të mbetet është një diskutim i shpërndarjes së një të Beckett-it në Bukuresht, më 2009. Me largimin e e zakonshëm. Herë me vrap dhe herë me hap sportiv, kaltër. Dallgët përzinin njëra - tjetrën si të harbuara. mire të përbashkët (që do të dal shumë nga ajo që Alexandru Toçilescu-t nga jeta, teatri rumun dhe vazhdoja ecjen përgjatë bregdetit. Temperatura të Shkumëzonin disa metra përgjatë bregut. Hakërronin të ai europian humbën një artist të përmasave të përbën ‘ndryshimi i klimës’ gjithashtu). Në pasazhet mëdha, një provokator të risive artistike, një talent buta si në pranverë. Ajri i freskët dhe i kthjellët, si egërsuara sikur kërkonin të merrnin hak me shkëmbin, e cituara, termat ‘shoqërore’ dhe kornizat ‘natyrale’ të befasive të mëdha. në parajsë. Tejdukshmëria e atmosferës së pastër dhe duke u përplasur pas tij me zemërim.. Stërkalat e ujit nuk janë duke u jetësuar në të njëjtën kohë, por janë Regjisori Alexandru Tocilescu ka lënë pas tij një aroma e jodit, të mbushnin mushkëritë me jetë. Deti ngjiteshin deri sipër në rrugë, e cila ndodhet pesë apo kontigjent për njëri-tjetrin, ndryshimi i klimës nuk djalë, shkrimtarin Alex Tocilescu, autor i një re- dukej si një pasqyrë e pamatë e errët dhe magjiplotë. gjashtë metra mbi sipërfaqen e detit. Përse gjithë ky mund të kuptohet në çdo drejtim tjetër përveç një portazhi të mirë për Kosovën, të cilën e ka vizituar Ndonjë luhatje valëzimi ujor tejet e vogël, lëpinte me shfrim?! Përse është mërzitur deti me bregun? Ata kornizë ‘hibride’ primare të shoqërisë me të cilën dhe për të cilën ka shkruar me admirim, duke ua ëmbëlsi rërën. Aty ku fillon bregu shkëmbor, që sipër në përjetë kanë qenë, janë dhe do të jenë të dashuruar. përkujtuar rumunëve se Kosova është një vend që transdimensionohet edhe fjala ‘klimë’ nën dritëhije përparon dhe shkon nga drita drejt dritës. këmbësore, ndihet përkëdhelja gjithë lajka e dallgëve Kështu lindën…dhe të tillë do të vdesin, nëse kjo do ‘mashtrimi apo vetëmashtrimi’. pagina 9 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Etnocultura Komploti kundër shqiptarëve, fillon të Il Complotto Contro gli Albanesi Inizia con lexohet me Përkrenaren e Skënderbeut la Comprensione dell’Elmo di Scanderbeg (Vijon nga numri i kaluar) Di Eva Brinja processo dell’auto-denominazione si vede la costruzione Vazhdoni vini re: Studiosa di Etnocultura spirituale che rappresenta di solito la moralizzazione del Për ata që e shikojnë për herë të parë këtë emblemë fenomeno espresso: kanë rastin të shikojnë gjuhën shqipe të shkruar tek diçitu- (continua al prossimo numero) A - In quello che ha fatto il soggetto. Fig. 1- L’elmo di Scanderbeg che si può ra e qenit “fatin që do”. Continuate a osservare: B - In quello che ha detto il soggetto. Shqiponja në krahun tjetër e lirë dhe e gatshme për vederea - Per oggi chi visitando guarda ilper Museo la prima di Tirana. volta ques- La produzione orale, le leggende, i miti mostrano che fluturim është pikërisht përfaqsuesi i emblem mbajtësve ta emblema c’è la possibilità di guardare, questa popolazione si è occupata molto di Scanderbeg, “shqipja”. scritto in lingua albanese, il detto “il destino creando figure leggendarie su di lui, sul suo cavallo e Lulet e margaritës në zemër të emblemës janë pikërisht che desideri” (alb. Fatis Ce Do). riguardo tutti i luoghi in cui è passato; cioè alimentandolo tre dhe me pesë gjethe secilën, pra tre përfaqsues të br- b – l’aquila, nell’altro lato, libera e pronta senza sosta per generazioni e raccontando della sua figura ezit të pestë pellazgjik. (vërtet brezi i pestë ka tre përfaq- al volo, è esattamente la rappresentante dei anche in modi fantastici. In base alle figurazioni create su sues, dy djem dhe një vajzë-motër). Në hyrje të Statutit të titolari dell’emblema dell’aquila. di lui da 500 anni, ci arriva oggi tutta la creatività dedicata Shkodrës kemi pikërisht amanetin e Aleksandrit të madh c – I fiori della margherita nel cuore a lui. E per quello che concerne i racconti su di lui? Noi që “lë trashëgim ...pronat dhe këtë kushtetutë apo status dell’emblema sono esattamente tre e con albanesi, diciamo sempre che “lui aveva fatto quello…e apo rregullore” etj. cinque petali ciascuno, cioè i tre rappresen- aveva fatto questo”, ma è opportuno dire anche che “lui ha Vini re në figure Shqipja e lire vjen nga dy shqiponja tanti della quinta generazione pelasgica (la detto questo e quello…”? (perchè non ci viene trasmesso quinta generazione ha tre rappresentanti, mbretërore të kryqëzuara (burrë-grua) të cilat i përkasin questo fatto nella eredità orale, soprattutto perché nella due maschi e una figlia-sorella). brezit të pestë pellazgjik. Por Aleksandri është emër hyjnor psiche fraseologica della nostra etnia è noto l’inizio tipico d – Nella premessa dello Statuto di (që do të thotë përfaqson një brez pellazgjik) dhe ky e ka di periodi con “ha detto… papà... o qualcuno molto sag- Shkodra abbiamo esattamente le ultime vo- pasur këtë vetdije (e cila i është shpallur në një nga tempujt gio”, ecc.? lontà di Alessandro il Grande che “lascia in e Egjiptit etj.) që do të thotë se ka pretenduar se përfaqson Quello che scrive Marin Barleti è un parallelo di ciò me anë të emrit pikërisht njërin nga përfaqsuesit e brezit eredità... le proprietà e questa costituzione o che abbiamo detto sopra. Nelle condizioni di una respon- të gjashtë pellazgjik. statuto oppure regolamento”, ecc. sabilità intellettuale lui ha portato non l’opera tramite la Në analizën që i është bërë tek Antikiteti (E. Brinja) e – Osservate nella figura come l’Aquila figurazione – cosa che richiama la tradizione orale popo- veprës së Aleksandrit të Madh është përcaktuar pikërisht Libera derivi da due aquile reali incrociate lare – ma l’opera attraverso il lavoro di scomposizione caso si hapës të procesit të madh të Integrimit Botëror që va- (uomo-donna) che appartengono alla quinta dopo caso. zhdon ende edhe sot. (në Mitologjinë e Lashtë të gjithë generazione pelasgica. Ma il nome Ales- brezat pellazgjik me përfaqsuesit e tyre kanë krijuar një sandro è un nome divino (il che significa che Osservate quello che si evince da Marin Barleti e che etapë zhvillimi në shoqërinë njerëzore, kjo dhe është histo- rappresenta una generazione pelasgica) e corrisponde alla nostra eredita orale: ria e Mitologjisë-kjo merr shpjegim vetëm pasi është njohur lui conservava questa consapevolezza (dalla 1 – Le dimensioni dei risultati o delle opere essendo grandi vengono chiamate ‘divine’ e si spiegano con l’aiuto shkolla e kulturës pellazgjike.) Pra vetëdija e Aleksandrit njohur nisja e periudhës me shprehjen “ka pas than … rivelazione in uno dei templi d’Egitto, ecc.). Il che significa degli dei (Barleti è un prete e avrebbe dovuto esprimersi al të Madh është në një linjë me atë të Skënderbeut i cili nuk baba… ose dikush i ditur” etj.? Barleti është një paralele che ha reclamato tramite il nome di essere il rappresen- singolare dicendo ‘Dio’). Senza volerlo Barleti ci trasmette pretendon se është hyjni por është trashëgues apo vazh- por me shkrim e asaj çka tham më sipër por në kushtet e tante di una Fig.delle 2-B sei L’elmogenerazioni originale pelasgiche. di Scanderbeg, che dues i brezit të gjashtë. një përgjegjsie intelektuale ai ka sjell jo veprën me anë të Attraversooggi l’analisi non si fatta sa dove ne “Antichità” sia. (E. Brina) della la psiche mitica della popolazione, sua contemporanea. figuracionit që e sjell gojtaria popullore por veprën me anë sua opera, adOsservate Alessandro i materiali Magno degli è stato elementi assegnato costitutivi: il ruolo 2 - In tutti i casi, davanti ad un’opera che la richiede per Argumenti-Fakt nr. 2 të zbërthimit rast pas rastit. di iniziatore rivetto,del grande fascio processo di cuoio d’integrazione ecc. Guardate comemondiale, si raduni o guerre, la partecipazione delle masse è preceduta Emërtesa “Shqiptar” Vini re çfarë nxjerrim nga Barleti që përputhet me che continuaposizionano anche oggi. i punti (Nella simmetrici mitologia dell’oggetto antica tutte in le da un lungo discorso di Scanderbeg. Presentazione delle Kjo emërtesë pasoi në popullsi pas vdekjes së Skën- trashëgimin gojore: generazioni rapporto pelasgiche alla conlinea i parallela: loro rappresentanti hanno motivazioni, ecc. derbeut. Popullsia u vetquajt “Shqiptar” e ndërkohë për Dimensionet e rezultateve apo veprave duke qenë të creato una fase- le linea di sviluppo bianca-rivetto nella a società sinistra umana,si trova sotto questa la Si pone una domanda: così come per gli elementi pro- të huajt merrte emërtesa të ndryshme si Alban, Arban, mëdhaja quhen hyjnore dhe shpjegohen me ndihmën e è storia dellalinea mitologia, nera mentre e si laspiega sua simmetrica solo dopo diaver destra preso si pri della costituzione spirituale della popolazione, come Arnaut, në funksion po të historisë dhe va-zhdimësisë që perëndive (paçka se vet ai është prift që do të duhej të tho- conoscenza dellatrova scuolasopra la di linea, cultura pelasgica). il coraggio, l’onestà e l’amore per la libertà, esisteva una - la punta del fiore sinistro si trova sotto la linea ata njihnin në trevat e tyre ku dhe shkruhej në këtë kohë shte në njëjës “të perë-ndisë”). Padashje ai na transmeton Quindi, la consapevolezza di Alessandro Magno è in ‘denominazione’ anche per l’agire morale di Scanderbeg? mentre la sua simmetrica di destra sopra la linea, historia. Në analizën që i bëjmë këtij fakti kemi parasysh si bashkëkohës psikikën mitike të popullsisë. Në të gjitha linea con quella di Scanderbeg, il quale non pretende di L’elmo di Scanderbeg ci indica della presenza di concetti këta faktor ndikues: essere una divinità- la stessa ma cosa l’erede succede e continuatore con i buchi delle della narici sesta mitologici in lui, così come nella denominazione ‘Epirot’ rastet para një vepre me pjesmarrje masive (mbledhje ose (cioè sono simmetriche) Emërtimi është vënia e emrit një sendi, subjekti a generazione. che corrisponde alla Capra Amaltea; e una denominazi- luftë) ajo paraprihet nga një fjalim i gjatë i Skënderbeut. - la stessa cosa si osserva nei rivetti sulle corna Il Fatto Argomentativo nr.2 one che sia coerente con il fiore della Margherita non è fenomeni për ta shquar gjatë përdorimit. Vendoset nga Parashtrim arsyesh etj. che sono simmetrici, Il nome “Shqiptar” (ita. albanese) përdoruesit (prej atyre që ju duhet ta përdorin) mbart Lind pyetja në moralizimin e Skënderbeut përpos el- - solamente nel punto più alto delle corna nel esistita? Il nome seguì la popolazione dopo la morte di Scan- karakteristikat e sendit, të subjektit apo të fenomenit . ementëve që përmban konstitucioni shqirtëror i popullatës lato destro non si applica questa regola; cioè Osservate: Nëse ky send, subjekt frymor ose jo, fenomen, merret në si trimëria, dashuria për liri, ndershmëri, a nuk kanë pasur derbeg. La popolazionenon solo non si spunta auto-nominò sopra la ‘shqipëtar’ linea ma si (ita.trova al - Nelle analisi dello studioso Niko Stillo, che riguardano përdorim nga të tjerët transferimi zakonisht bëhet bashkë “emërtesë’? fakti i përkre-nares së Skënderbeut flet për banesi), mentresotto per di essa,gli stranieri spezzato aveva come diversi ci indica nomi, la come l’esame dei prospetti etruschi (dove troveremo le denomi- me emërtesën ose i përkthehet emërtesa etj. Në rastin e prezencën e nocioneve mitologjike tek ai po ashtu edhe Alban, Arban,mitologia Arnaut, (Capra in funzione Amaltea della con continuitàil corno sinistro storica nazioni dei personaggi delle diverse generazioni pelas- emërtesave të etnive apo kombeve në përgjithsi ky proces emërtesa “epirot” që përputhet me Dhia Amaltean, po che conoscevanospezzato) nelle aree dove veniva scritta la storia di giche), troviamo che un personaggio di quinta generazione mbart bashkë me emrin një histori të caktuar si: emërtesa që përputhen me lulen e margaritës nuk ka ekz- quel tempo. è chiamato anche “aquila” (questi nomi cambiano da luogo - Ardhjen e emrit si pasojë e emrit që ka mbajtur prijsi i istuar? Nell’analisi che svolgiamo a questo proposito, abbiamo a luogo) e deriva proprio da Ares (alb. Ari) della quarta tyre që është bërë i famshëm dhe i ka dhënë etnisë së vet, Vini re: in mente questi fattori influenti: generazione. Così ci deriva dalla mitologia l’eredità “Shq- dhe këtu shëmbujt janë të pafund prej lashtësisë. Tek Niko Stillo në shtjellimet që do të na sjelli së afërmi a – Nominare vuol dire mettere un nome ad una cosa, ipe të Arit “ (ita. Aquila di Ares (l’aquila che ha l’origine - Ardhjen e emrit si pasojë e toponimisë së vendit ku mbi zbërthimin e pasqyrave Etruske (ku do të gjejmë dhe ad un soggetto o fenomeno per distinguerlo durante l’uso. da Ares e che appartiene alla quinta generazione pelasgi- është vendosur kjo popullsi. emërtesat e personazheve të brezave të ndryshëm pel- b – Il nome viene messo dagli utenti (da quelli che lo ca). La presenza nell’elmo del Fiore della Margherita della -Ardhjen e emrit si pasojë e vendosjes së kësaj emërtese lazgjik), gjejmë se një personazh i brezit të pestë quhet dovrebbero usare) e porta le caratteristiche del prodotto, sesta generazione realizza il collegamento dell’origine della prej një fuqie apo organizmi që posedon një fuqi të caktuar edhe “shqipe” (pasi sipas vendeve këto emra ndryshojnë) del soggetto o del fenomeno. nostra generazione con l’Aquila di Ares che appartiene alla mbi Etnitetin që merr këtë emërtes. dhe që rrjedh pikërisht nga Ari i brezit të katërt. Pra nga c - Se questo oggetto, soggetto vivente, fenomeno viene quinta generazione. e- Në rastin e ardhjes si pasojë e shprehjes apo evokimit mitologjia ne na vjen trashëgimia “Shqipe të Arit (shq- usato da altri, il trasferimento avviene di solito insieme con Questo contenuto trova collocazione pienamente të një ngjarjeje ose fenomeni. ipja që ka prej ardhjen prej Arit dhe që i takon brezit la denominazione oppure si traduce, ecc. nell’asse temporale e spaziale di Scanderbeg; ma come è d - Nel caso delle denominazioni di gruppi etnici o nazi- Kështu në rastin emërimit të etnitetit tonë me emrin të pestë pellasgjik). Dhe prania e Lules së Margaritës në successo che si è trasformato in nome e come è successo oni in generale, questo processo porta insieme con il nome Shqiptar duke analizuar faktet që janë prezente si: përkrenare me brezin e gjashtë bëjnë lidhjen e prejardhjes che la popolazione si sia auto-nominata “shqip’t’ar” (ita. una storia specifica, in quanto: Koha e lindjes së emërtesës është periudha pas Skën- së brezit tonë prej Shqipes së Arit të brezit të pestë. Mirë albanese) oppure “Shipe të Arit” (ita. l’Aquila di Ares)? - L’assunzione del nome è legata al fatto che il Leader derbeut, kjo përmbajtje ka vend plotësisht në hapësirën kohore dhe Riesaminiamo Marin Barleti con molta attenzione: Është përhapur në territoret që kanë marrë pjesë në di un gruppo etnico - che è diventato famoso - ha dato alla vendore të Skënderbeut, po si ka ndodhur që është kthyer Da diverse parti si evince il fatto che agli inizi degli at- Besëlidhjen e Lezhës dhe që kryesisht ka-në qenë pjesmar- sua etnia il proprio nome; gli esempi sono innumerevoli në emër apo që popullsia u vetquajt “shqip’t’ar ose Shqipe tacchi l’esercito viene preceduto dalle prime linee militari rës në ushtrinë e tij. (kujtojmë këtu që zona e arvanitasve dai tempi antichi. të Arit”? per la quali più volte viene usata l’espressione “aquile e në Greqi nuk e ka njo-hur as Skënderbeun dhe as emrin - L’assunzione del nome a causa della toponomastica Rishikojmë Barletin me kujdes: bandiere” (il che significa che la divisione in due parole shqiptar deri vonë). Prandaj na është shumë e dukshme del luogo in cui si trova questa popolazione. Nga pjesë të ndryshme na vjen fakti se në fillim sulmesh, non è una coincidenza e che queste aquile non sono quelle që ky emër është shtrirë në territorin ku ka vepruar pikër- - L’assunzione del nome a seguito dell’inserimento di ushtria paraprihet nga pararoja për të cilën ndeshim disa della bandiera ma sono proprio le prime linee). La revi- isht Skënderbeu. Nuk është emër që ta ketë mbajtur një herë të përdoret shprehja “shqiponjat dhe flamujt” (që do un potere o organismo che abbia un certo effetto sull’etnia sione dell’opera originale di Barleti sarebbe appropriata person që ka bërë figurë prej të cilit do të ishte mburrje të thotë se nuk është rastësi ndarja e tyre dhe se këto shq- che adotta il nome. in quanto, così come è stato contraffatto l’elmo di Scan- të vetquheshe. ipe nuk janë ato të flamurit por janë pikërisht pararoja). e - Caso in cui il nome rappresenta l’espressione o evo- derbeg nel Museo di Vienna, può essere stata effettuata la Nuk është emër toponimik. Një rishikim i origjinalit të Barletit do të ishte me vend se cazione di un evento o fenomeno. modifica o la correzione, sotto un nome ben conosciuto dai Nuk ka një vendim suprem siç mund të ishte nga një or- ndoshta ashtu siç është bërë fallsifikimi i përkrenares në Così la denominazione della nostra etnia con il nome contemporanei, del talentuoso traduttore Prifti. ganizëm mbi etnik (që në këtë periudhë nuk ka ekzistuar, muzeun e Vjenës të jetë bërë edhe ky redaktim ose korek- “Shqipëtar”, analizzando i fatti che sono presenti come: Così, per esempio pagina 93-Bot II -1967, abbiamo “i OKB) apo fetar siç ka qenë Papa i Romës apo Patriarkana tim nën një emër të njohur nga bashkëkohësit e përkthyesit 1 - Il tempo di nascita della denominazione è il periodo residenti e molti altri della tribù degli epiroti, appena si e Stambollit. Dalim në përfundimin se i vetmi faktor është të talentuar Prifti. Kështu përshëmbull fq.93-Bot II -1967 dopo Scanderbeg. sbarazzarono di Murad, seguirono anche senza invito il evokimi i një ngjarjeje apo një fenomeni pra pika (e). Ndaj kemi “banorët dhe të tjerë prej fisit epirot,me të hequr 2 - E’ diffuso nei territori che hanno partecipato alla në faktorët e mësipërm tre janë ato që mund të na flasin qafe Muratin, i shkonin pas edhe pa i grishur kush, prijësit Lega di Lezha, e che hanno contribuito al suo esercito. giovane leader e le bandiere delle aquile, poiché Scan- për këtë proces “vetemërtimi”: të ri dhe flamurëvet e shqiponjavet të njohura prej kohe, (Ricordiamo qui che la zona degli arvanitas in Grecia non derbeg portava bandiere rosse ricamate con l’aquila nera Periudha pas Skënderbiane. sepse Skënderbeu mbante flamur të kuq të qëndisur me ha conosciuto né il nome di Scanderbeg e nemmeno il bicefala.” Osservate: Il leader, le aquile e le bandiere dal Territori që ishte aktiv në pjesëmarrje. shqiponja të zeza dy krenore”. Vini re: Prijësi, shqiponja nome “shqiptar” a lungo). Per questo motivo è evidente punto di vista della grammatica linguistica sono divisi. 3- Konstitucioni shpirtëror i kësaj popullsie. dhe flamujt tingëllojnë nga pikpamja e gramatikës gjuhë- che questo nome è esteso nei territori dove ha operato esat- A pagina 406 non è stato fatto molto per farci ca- Në këto tri element mbartës të arsyes dhe procesit të sore të ndara. Në faqen 406 nuk është bërë kaq kujdes për tamente Scanderbeg. pire quali erano le aquile, e osservate come viene data vetemërtesës shikojmë konstitucionin shpir-tëror që vjen të na treguar se cilat ishin shqiponjat dhe shikoni si është 3 - Non è un nome che poteva essere dato ad una per- l’espressione: “mandò avanti, secondo la consuetudine, le zakonisht si një moralizim i fenomenit e shprehur kjo: dhënë shprehja: “dërgoi përpara, sipas zakonit, shqiponjat sona in vista e che si fosse distinta tanto da costituire un aquile e le loro bandiere e appena tuonò la tromba iniziò Në atë çfarë ka bërë subjekti. dhe flamujt e vet dhe me të buçitur buria ia filloi njëpër- onore il proclamarsi tale. una aspra lotta”. Cioè, l’avanguardia sono le Aquile che Në atë se cfarë ka thënë po ky subject. leshje shumë e ashpër”. Pra pararoja janë Shqiponjat që 4 - Non è un nome toponomico. ovviamente portano anche le loro bandiere in mano sec- Prodhimtaria gojore, mitet legjendat tregojnë se kjo sigurisht mbajnë dhe flamujt e tyre në dorë sipas ritit të 5 - Non c’è stata una decisione suprema, come poteva ondo il rito di ogni esercito. popullsi është marrë shumë me figurën e Skënderbeut, ka çdo ushtrie. Vazhdoni vini re- shumë normale që pararoja essere un organismo sovraetnico (in questo periodo non Continuiamo ad osservare: è normale che l’avanguardia krijuar figura mitike si për të, për kalin dhe për të gjitha të jetë quajtur pikërisht shqiponja apo shqipe “mbi të cilat esisteva l’ONU) o religioso, come è stato il Papa di Roma o militare venga chiamata aquila “sul quale Marte, versava vëndet ku ka kaluar ai, pra ka folur e folur pa ndalim Marsi derdhte gjithë fuqinë dhe trimërinë siç thotë Barleti. il Patriarcato di Istanbul. tutto il potere e il coraggio” dice Barleti. Ma poiché Marte për të duke e mëkuar ndër breza figurën e tij etj. pra ka Por duke qënë se Marsi i latinishtes së Barletit është Ari Evinciamo in conclusione che l’unico fattore è nel latino di Barleti corrisponde nella lingua Epiriota ad treguar për të pafundësisht dhe në mënyrat më fantastike. në gjuhën epirotase (ose të asaj që quhet perëndi greke) i l’evocazione di un evento o fenomeno che come al punto Ares (così viene chiamato il dio greco), ne deriva che E ndërsa në saj të figuracioneve të krijuara për të neve bie që pararoja e ushtrisë së Skënderbeut të jenë quajtur (e). Pertanto dei suddetti fattori tre sono quelli che possono l’avanguardia dell’esercito di Scanderbeg non è stata chia- na vjen nga 500 vjet vepra e tij, po thënjet e tij cilat ishin jo “ bij të marsit por bij të Arit apo shqipe të Arit” pasi në spiegare questo processo di “auto-definizione”: mata “figli di Marte”, ma “figli di Ares o dell’Aquila di dhe a ka pasur? Ndërsa themi pa fund “ka pas ba kështu mitologji vërtet në bazë të brezave pellazgjik “shqipja është 1 – Il periodo dopo Scanderbeg. Ares (alb. Shqipe të Arit)”; nella mitologia in base alle e ashtu” po “ka pas than” a nuk është me vend të thuhet? pikërisht bir i Arit”. 2 – Il territorio che era attivo nella partecipazione. generazioni pelasgiche “l’aquila è proprio figlia di Ares”. (pse nuk na përcillet ky fakt në trashëgiminë gojore aq më Po si u kthye në emër? 3 – La costituzione spirituale di questa popolazione. Ma come è successo che tornò ad essere un nome? tëpër që në psikikën frazollogjike të etnitetit tonë është e (Vijon numrin e ardhshëm) In questi tre elementi portatrici della ragione e del (Continua al prossimo numero) Attualità Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 10 Shqiptarët, ideatorë Në sinkron me natyrën Vështrim “politikisht i gabuar”. Kultura e biologjisë të konfederatës së femërore në një studim të munguar Nga Fatmir Terziu dëmtojnë veten duke vrapuar me gjithë shpe- jtësinë nëpër savanën e errët, ose duke hedhur parë Evropiane “Në sinkron me natyrën: Vështrim politikisht i prushet e përflakura në kokat e tyre. Thuhet se gabuar” i Dr. Adem Harxhit nuk është thjesht ilaçi zien në krahët e çdo shëruesi. Ky efekt es- një libër studimor në fushën e ndërlidhur mes encial për forcën e shërimit, thuhet, se shkakton Nga Alban DACI Beqir Valteri ideoi dhe rrjetit në kërkimet mjekësore dhe paraqitjes së një dhëmbje fizike që s’ka shoqe. Ata besojnë se tyre, por një studim që i jep përgjigjen shkencore shpirti e lë trupin kur ata janë në këtë gjendje. ush ishte Beqir Valteri? publikoi, që më 1929, të duhur kontekstit të gjinisë dhe rolit të saj në Rolin kryesor në gjithë këtë eksperiencë spiritu- U lind në Mat, në një familje idenë e Konfederatës këtë lidhje. Vetë autori na vjen në ndihmë kur ale e ka rritmi.” shumë të njohur. Qe deputet në citon se “Çdo ditë, ju dëgjoni njoftime për studi- Pra jo më kot është molla në kopertinën e K Ballkanike me 10 shtet.e met dhe kërkimet e rejat mjekësore. Ato hedhin studimit të Fitch, po aq shumë i domosdoshëm parlamentin e regjimit të Zogut. Ishte dritë mbi aspekte të ndryshme të sëmundjeve edhe leximi kontemporan i Soble dhe Power, anëtar i shoqërisë “Bashkimi”, që drejto- Në kujtesën popullore dhe dhe problemeve shëndetësore. A keni men- në udhërrëfesën logjike të Harxhit kur thekson hej nga Avni Rustemi. Udhëtonte shpesh në literaturën historike duar, ndonjëherë, se kush i paraqet këto stu- se duhet të trajtohet vetja ashtu si natyra traj- jashtë vendit, veçanërisht në Francë dhe dime dhe çfarë ngatërresash shkaktojnë ato në tonte femrat kur ishin të reja, ose më saktë në në Austri. Ai, për shkathtësinë dhe zh- matjani Beqir Valteri shëndetin e grave? Kush i ka menduar këto, me gjuhën shkencore të tij “Gratë duhet të përdorin dërvjelltësinë e tij, në rrethet politike nji- identifikohet si atentatori siguri, ka kuptuar se subjekt i shumicës së kë- hormonet bio-identike, jo sintetiket që përdoren hej si “djaloshi ekstravangt” dhe “djaloshi tyre studimeve janë burrat. Por, shumica e sqa- gjerësisht sot. Hormonet e vërteta bio-identike Ja pse cikli menstrual i shumicës së grave zg- i gjesteve heroike”. Për mos pajtim me ndaj Ahmet Zogut, Mbret i rimeve dhe procedurave që kërkuesit i njoftojnë shiten me recetë në formën e tyre natyrale. Nuk si shkencë mjekësore e përparuar, kanë të bëjnë ka arsye pse doktorët nuk ua këshillojnë grave jat njëzetetetë ditë, ndonjëherë, tridhjetë ditë. politikat zogiste ai, megjithëse të dy qenë Shqiptarëve. Por, ai s’ishte shumë pak me shëndetin e grave.” Duke marrë Hormonet Natyralë . Që gruaja të kryejë ciklin Sot, kur gratë sillen të “trimëruara”, duket si- matjanë, e qëlloi Mbretin e Shqiptarëve çelësin e librit studimor të Harxhit, natyrshëm e saj të vërtetë, normal, ritmikisht fiziologjik, kur trupi i tyre nuk “qeveriset “ më nga drita me revolver brenda në Parlament. Kjo vetëm kaq.... konteksti me të cilin ai hap këtë temë të mun- tamam, si atëherë kur ajo ishte një grua e re, natyrale, përfshi edhe dritën e hënës. Por, e ndodhi më 23 shkurt 1924. Pas plagosjes guar jo vetëm në Shqipëri, por edhe më gjerë na këto hormone duhet të merren në sasi të mjaf- vërteta është ndryshe. Pjedhoria (fertiliteti) e në krah, Zogu dha dorëheqjen si kryemi- saj, në rast realizimi praktik, i bindur se jep mundësinë të shohim edhe thelbin. Autori tueshme.” Autori i këtij studimi tipik mbetet një grave, varet shumë nga ndriçimi natyral. Njëq- nistër dhe këtë detyrë e mori Shefqet kjo gjë mund të realizohej me gjak dhe nxjerr në pah elementin me të cilin funksionon argumentues i qartë edhe i moshimit, që sipas tij ind vjet me dritë elektrike, nuk mjaftojnë për ta Vërlaci. Beqir Valteri u arrestua, por si sakrifica të përbashkëta. ky çelës logjik ku ‘Është fakt i pamohueshëm: është ‘përvoja personale e entropisë celulare’. bërë ndriçimin artificial faktor të rëndësishëm Jeta e grave, sot, ka ndryshuar shumë, ndër- Autori dikton se ‘ siç ndodh me zemrën, që në proceset e riprodhimit të grave. Por, dyqind kushëri i Zogut , që ishte, me ndërhyrjen Mbi fushën e kuqe të flamurit, 10 vjet, sigurisht, do të kenë ndikim. Gratë, janë e Nënës Mbretëreshë, ai u dënua, por u kohë, që biologjia e tyre është ajo e miliona në moshë të madhe i ngadalëson rrahjet deri shtetet pjesëmarrëse në këtë konfederatë vjetëve më parë. Është krijuar një mospërputhje sa vjen vdekja, edhe menstruacionet e grave, sot afër pikës nga ku nuk ka më kthim.” Por dëbua në Itali. Atë kohë e sot, analistët i paraqet secilin me një rreth me ngjyrë e madhe midis biologjisë femërore dhe mënyrës ndërkohë, që ato i afrohen menopauzës bëhen edhe pse ne i dhamë fund errësirës që kur hyri thonë e shkruajnë se ai këtë akt e kreu të kaltër, brenda të cilëve ishte vendo- si gratë sillen sot. Kjo, padyshim, sipas Harxhit, gjithnjë e më të shkurtra dhe më të vonuara. shekulli i njëzetë, sipas autorit edhe më parë me porosi të Avnit Rustemit, që u vra jo sur një yll i bardhë me 5 cepa. Të gjithë ka pasoja në shëndetin e tyre. Qëllimi i autorit Kjo ndodh sepse ovaret, tani, punojnë pa vezë.’ kishim qirinj e ndriçues vajguri. Shpenzimet shumë kohë më pas, por vetëm dy muaj këta rrathë të kaltër, ngjyra botërore e është pikërisht që të tregoj, se ka një mospër- Sipas autorit të këtij studimi ‘Kjo do të thotë se dhe telashet në mënyrën e përdorimit të tyre, më pas, më 23 prill 1924. U dënua dhe shpresës, me yjet brenda janë vendos puthje të madhe midis sjelljeve të grave të sotme gratë, tani, funksionojnë pa estrogjen dhe nuk bënë që t’i lëmë ato dhe të përdorim dritën u pushkatua nga komunistët më 1945, si në formën rrethore mbi fushën e kuqe të dhe biologjisë së e tyre dhe se kjo mospërputhje janë më pjellore (fertile). Burimi i estrogjenit elektrike të lirë dhe lehtësisht të përdorshme. eksponent i Ballit Kombëtar dhe kushëri ka ndikim të madh në shëndetin e vetë grave. janë vezët. Çdo muaj, me disa pika estrogjen Këto elemente në vazhdën e sqarimit të autorit flamurit, pikërisht ashtu si janë vendosur lidhen me shumë aspekte kulturore ku spika- i Ahmet Zogut. Në atë kohë, nga analistët Me këtë çelës autori më pas hyn në teoritë më më pak në gjakun e saj, truri i gruas nuk dërgon sot yjet në flamurin aktual të Bashkimit në zë të kohës për të sjellë në kohën e duhur një më sinjalet mujore për ovulacionin, ose për të sin Romanca është e përforcuar në evolucion; stili i tij i të formuluarit konsiderohej si Europian, me të vetmin ndryshim se tani libër që është për gratë dhe biologjinë e tyre, lëshuar vezën e muajit pasardhës. Mos lëshimi i E thënë me gjuhën e sotme, gruaja, duket e revolucionar. këto yje janë vendosur mbi fushën blu të jo për politikën. Dhe me këtë libër ai sqaron se vezës e lë gruan edhe pa progesteron, i cili do të “nxehtë”; Gra, siç e kuptoni, çiftëzohen sistemet Shqiptarët i përkasin një kombi vital, flamurit. nuk duhet patur asnjë keqkuptim lidhur me ter- prodhohej, si të themi, nga “lëvozhga e vezës”, imune. Të tjerat nuk kanë vlerë. me një histori të lavdishme, që nga pel- Dhjetë shtetet e mundshme pjesëmar- mat seks, gjini dhe seksualitet, që do t’i hasni në ose nga degradimi i qeses së vezës.’ Këshilla e autorit për trefish-përdorimin e lazgët e deri më sot. Ky popull ka nxjerr rëse në këtë konfederatë ishin :Turqia, këtë libër. Ai i referohet dhe i është përmbajtur Në një simetri teorike dhe studimore të fjalës dashuri, nuk anashkalon edhe faktin e një shumë figura të shquara në fusha të ndry- Greqia, Rumania, Bullgaria, Serbia, përkufizimit të autores Margaret L, Andersen, përafërt e gjejmë këtë edhe tek studimi Rreth mediumi logjik të arsyes ‘drejt prajsës’. Në këtë shme jo vetëm në vendin e vet, por edhe Kroacia, Sllovenia, Maqedonia, Mali i në librin e saj “Thinking About Women”. An- Filozofisë së Historisë (Toward a Philosophy of pikë autori citon gjumin dhe hormonet që për jashtë tij, nëpër botë. dersen, po aq edhe Harxhi, shpjegojnë se fjalët History) (2001) ku studiuesi José Ortega Gasset të “Pa hormone prishet gjumi. Pa gjumë rritet Zi dhe Shqipëria, të cilat së bashkua, në niveli i prolaktinës. Në fund të perimenopausës, Askujt nuk mund t’i shkonte ndër- dhe kuptimet seks, gjini dhe seksualitet, edhe sqaron se ‘historia njerëzore shihet të procedojë atë kohë llogariteshin me rreth 60 milion pse kanë lidhje midis tyre, ato marrin kuptime me një ritëm të dyfishtë: ritmin e moshës dhe rritet shumë niveli i kortizolit, ndërkohë, që niveli mend, se edhe ideatorët e parë për feder- banorë. të ndryshme, kur dikush do të shkruajë e flasë me ritmin e seksit (2001: 29). Në disa epoka si- i estrogjenit dhe progesteronit bie në nivelet më atën e parë evropiane janë shqiptarët, por Kjo ide e guximshme e Beqir Valterit, për gratë. pas këtij studiuesi influenca e gjatë rinore, është të ulta...ashtu siç ndodh me këto hormone gjatë ja që kjo është e vërteta. Dhe këtë ide e në atë kohë e sot, nderon shqiptarët dhe Në librin e saj studimor, “Side dishes: Latina një kataklizmë e udhëhequr nga ligjet e natyrës dhimbjeve të lindjes dhe lindjes së fëmijës. Në hodhi publikisht Beqir VALTERI. Kjo gjë Shqipërinë. Ai ishte i pari ballkanas, që American ëomen, sex, and cultural produc- për njeriun. Për Harxhin e gjitha kjo është një këtë moment të jetës, sistemi imun i gruas e rrit ndodhi në vitin e hershëm të 1929-ës. ideoi bashkimin e ballkanasve në një tion”, Melissa A. Fitch, që në kopertinë këtë retrospektivë që ndërvaret nga mjaft elokuenca shumë aktivitetin e tij. Ai atakon kartilagot dhe Në atë kohë Beqir Valteri ndodhej konfederatë dhe i pari që dizenjoi edhe vështrim të gabuar të cituar nga autori ‘politiki- shkencore, derivate që caktohen dhe përcakto- membranat mukoze. Ky skenar krijon dhimbjet në Francë. Kishte kontakte me rrethe flamurin e kësaj konfederate, pikërisht si sht të gabuar’ e vë në funksion të sinkronit me hen, që dirrigjohen dhe vetëkorrigjohen atëherë e kyçeve (artritin) dhe alergjitë, madje, edhe natyrën duke vënë në fokus një portret femre kur njohuria është e saktë dhe komplete. Për sëmundjen autoimune që quhet Thyreoiditi i politike shqiptare e jo shqiptare, përpa- ky i sotmi i Bashkimit Europian. Hashimotos. Sapo preket sistemi imun i gruas, rimtare për kohën. Në këtë periudhë ai dhe një mollë me ngjyrimet natyrore ku spikat shembull, sipas Harxhit “Në rastin e fetusit hu- Ç’ndodhi pa publikimit të idesë së Be- jeshilja në të verdhë, mbi të cilën ngulen qepal- man, që të skulpturohet një infant që t’u ngjajë prishet funksionimi normal i tiroides. Si pasojë e shfaqet jo vetëm si gazetar, por edhe një qir Valterit për konfederatën ballkanike? lat e femrës, jashtë retinës së dukshme për hu- prindërve dhe jo një specie tjetër, duhet me- pagjumësisë rritet rezistenca ndaj insulinës dhe ideator e predikator. Një vit më pas, në tetor 1930 u mbajt lumtuesin, si një metaforë për të shfaqur kon- sazhi i progesteronit mbi disa qeliza të paraz- gratë ndjejnë se janë dhjamosur më shumë.” Ai dëshiroi dhe kërkoi bashkimin e të në Athinë Konferenca e parë Ballkanike, tekstin dhe thelbin e drejtë të problemit që ngre gjedhura gjenetikisht për të vdekur. Arsyeja që Kënga e natyrës është filozofia më e thekun gjithë ballkanasve në një organizim të për- punimet e së cilës përfunduan me kri- autori Harxhi. Libri është studim i një femre, gishtat e dorës tonë mbajnë këtë libër, nuk janë që sjell Harxhi në këtë studim. Ajo lexohet në bashkët, që ai e mendoi si konfederatë. jimin e Lidhjes së Turizmit Ballkanik. citon femrën dhe molla është vetëm një nyjë të ashtuquajturat inde fetale. Është sasia e pro- lidhje me gratë. Dhe për autorin “Sapo gratë i Ideja e një federate për ballkanasit Një vit tjetër më vonë, në tetor 1931, lidhëse në logjikën dhe konceptin sensual. Me gesteronit që prodhon nëna gjatë shtatzënisë, mësojnë rregullat, ato kuptojnë se kjo nuk është ishte hedhur më parë nga Rusia Sovjetike, të lidhen si në figuracion ashtu edhe në brendi faktori kryesor, që shpejton ndarjen e tufës se më një lojë. Jeta që u përpoqën të jetojnë, u u mbajt dhe Konferenca e Dytë Ball- mësoi se natyra nuk e harron këngën e vërtetë e cila botonte në Vjenë edhe një gazetë të e shkuara, e komentuara dhe debati për tre qelizave që do të bëjnë “Njeriun dhe jo pulën, kanike, në Stamboll. Në këtë konferencë variantet e cekura në studimin e Harxhit mbi apo peshkun, apo insektin”. të mbijetesës, këngën që ajo vetë e shkroi. titulluar “Federacioni Ballkanik”. Ndërsa Lidhja e Turizmit Ballkanik mori formë seksin, gjininë dhe seksualitetin. Harxhi sqaron se “Qelizat e panevojshme Dhe ...kur gratë përpiqen ta këndojnë ndryshe Beqir Valteri formën e organizmit të për- definitive. Gjithashtu, në këtë konferencë Trajtimi i këtyre fenomeneve si ‘produkte për një fetus human, siç janë ato midis gishtave, këngën më të vjetër, që është shkruar enkas për bashkët, të një “çatie të madhe” ballkan- u vunë themelet edhe për të tjera mar- kulturore’ janë një angazhim i domosdoshëm “zhduken” nga ndërveprimi i estrogjenit dhe mbijetesën e tyre, ato dalin të humbura. Natyra ike nuk e konceptoi si federatë, por si një rëveshje ndërballkanike. U krijua Dhoma edhe për të thyer disa tabu. Ato janë natyrshëm progesteronit mbi gjenet rregullatore. Këto hor- fiton mbi gjithçka që feministët, ekonomistët konfederatë, brenda së cilës kompetencat e Tregtisë dhe Industrisë Ndërballkanike, në vëmendjen e duhur të vetë autorit: “Është mone, nëna, i prodhoi me shumicë dhe i hodhi dhe kompanitë farmaceutike u mësojnë grave”. e çdo shteti do të ishin më të madha dhe e cila përmblidhte komunikacionin detar me rëndësi të kuptohet se seksualiteti, seksi dhe në qarkullim gjatë shtatzënisë. Estrogjeni që Sipas Dr Adem Harxhit “Gratë, nga pikëpamja gjithashtu edhe sovraniteti i tyre do të dhe kultivimin e duhanit. U fol edhe për gjinia janë procese sociale dhe kulturore, që prodhon nëna me shumicë, krijon gjithnjë e më hormonale, nuk mund të jenë një lloj si kur i ishte më pak i kufizuar, pikërisht ashtu kanë midis tyre lidhje të brendshme reciproke. shumë receptorë të progesteronit. Progesteroni, ushqejnë fëmijët me gji edhe kur nuk e bëjnë komunikacion tokësor dhe u vu në udhë këtë për dekada. Ato do të provojnë pasojat e si është sot për çdo shtet anëtar brenda Kuptimi në këtë mënyrë i seksualitetit, seksit nëpërmjet receptorëve të tij arrin të kontrollojë edhe kjo çeshtje. dhe gjinisë, jep mundësinë të përcaktohet më gjenet HOX dhe HOMEOBOX. Kjo bën që këtyre lëkundjeve të mëdha. Në qofte se gratë Bashkimit Europian. Pse Beqir Valteri e shihte si zgjidhje mirë çdo të thotë grua dhe çdo të thotë burrë, qelizat e parazgjedhura për të marrë rrugën e nuk janë diagnostikuar me kancer përpara Kur ishte në Paris, më 1929, ai i drej- Konfederatën Ballkanike dhe si e men- në një shoqëri të dhënë.” vetëvrasjes (suicidit qelizor), të sakrifikohen për menopauzës - në perimenopaus, pa progesteron toi një memorandum të gjatë presidentit donte atë? Duke e parë jetën si një ritëm autori ngac- të mirën e shumë qelizave të tjera.” (ovulacioni i çrregullt) dhe me nivel estrogjeni të SHBA, Hooëer, ku i përshkruan idenë Në një artikull të botuar në një të mon mes filozofisë së seksit pikat me të cilat Duke hulumtuar më tej me estrogjenin, që të ulët (ato funksionojnë pa vezë), ato kanë një e tij për këtë konfederatë dhe kërkon hap- përditshme të atyre viteve, Beqir Valteri studiuesit Alan Soble dhe Nicholas Power, sipas autorit rrit jetën, dhe me progesteronin shans të dytë: Në fund të funksionojnë pa asgjë, tazi ndihmën dhe mbështetjen e SHBA shkruan: “Gjer kur ballkanasit do të je- qëmtojnë në detaje tek studimi i tyre: Filozofia e që e përsos dhe e stabilizon atë, autori hyn në përveç insulinës dhe prolaktinës.” Duke përfun- për realizimin në praktikë të kësaj ideje tojnë në grindje e gjakderdhje? Kjo do seksit: Leximi kontemporan “Philosophy of sex: labirinthe të guximshme duke dhënë argumen- duar Dr Harxhi na jep argumentin shkencor të contemporary readings” (2007). Ajo që autorët time shkencore sipas shtypit më në zë mjekësor. dekoduar në një stil të lexueshëm nga të gjithë, të një bashkimi ballkanik. të marrë fund vetëm kur të bashkohemi në formë artistike e të lexueshëm ndryshe: “Në Një vit më vonë, më 1930, një memo- e këtij studimi e shohin si problem për gjetjen e Ai më tej argumenton për Kancerin, sukseset e me njëri-tjetrin, nën hijen e një flamuri rrugëve të duhura të shprehisë, natyrshëm janë terapisë mjekësore, madje ndalet gjatë edhe tek tre gjeneratat e fundit, gratë, kanë bërë diçka që randum të tillë i dërgoi edhe Konferencës të përbashkët. Duhet të pranojmë: o të ritme ditore që e preokupojnë tërë metafizikën problemi i nënave pa fëmijë. Këtu ai sjell fakte, i ka penguar të evoluojnë biologjikisht. Ato nuk Ballkanike, të mbledhur në Athinë. Edhe gjithë të lirë e të respektuar, ose të gjithë lëvizëse që sjell logjika, perceptimi dhe studimi por edhe “Faktor rreziku për kancerin është kanë lindur fëmijë, as në kulmin e viteve të tyre kësaj konference ai i shpjegoi idenë e tij të vdekur me nder. Jo vetëm të respek- i autorit shqiptar, specialist i mirrënjohur i kësaj edhe menopauza e vonuar. Edhe pse duket prodhuese. Ky fakt, ka influencuar në rritjen e dhe mënyrën se si mund të realizohej kjo tojmë të drejtat e njëri-tjetrit, por edhe fushe. Sipas të dy studiuesve mësojmë se ‘seksi sikur sa më vonë të arrijnë në menopauzë, aq rasteve të kacereve të sistemit riprodhues, në ide. të ndihmojmë njëri-tjetrin në çdo rast që shkon me ritmin e vitit, në lidhjen burrë e grua, më shumë ekspozohen ndaj hormoneve, në të gjeneratën e grave të sotme, të nënave, madje Si presidentit Hooëer, dhe Konferencës lypet. ndryshueshmërisht konceptual: ritmi i hënës në vërtetë, kjo është një gënjeshtër “shkencore”. edhe të gjysheve të tyre. Është koha të njihet Ballkanike, ai u paraqiti edhe një flamur lidhjen me diellin’ (2007: 36). Ndaj dhe autori Është me rëndësi të kuptohet, se ekstra ciklet mirë çfarë ndodh tek gratë që marrin pseudo Kemi ballkanas, që të dalun nga men- hormonet?. (Gratë, këto hormone i marrin kur të dizenjuar posaçërisht në bashkëngjitje Harxhi e sheh këtë si koncepti të lidhur me menstruale që gratë përjetojnë kur menopausa taliteti i një shovinizmi, duen të bahen të jetën, ku vetë jeta është ritëm. Harxhi sqaron vjen vonë, nuk janë cikle të vërteta. Edhe pse përdorin pilulat për kontrollin e lindjes dhe me me idenë e tij të Konfederatës Ballkanike. mëdhenj në dam të fqinjve. “Nga kombinimi i dancit, përqendrimit, muzikës gruaja vazhdon t’i ketë periodat, këto gjakosje barnat që përdoren për mjekimin e infertilitetit). Këtë flamur ai e ideoi dhe e realizoi në ...Popujt e vegjël, në duen indipen- ritmike dhe eksperiencës, disa nga këta burra të shkurtra, që zgjatin me vite, nuk tregojnë se Ato duhet të dinë çfarë u ndodh kur nuk kanë Paris, në vitin 1929. Në atë vit, dhe më dencë, mund të quhen indipendentë hyjnë në një gjendje, ku humbet ndërgjegjja. gruaja vazhdon të lëshojë vezë. Kriter i vërtetë ushqyer kurrë foshnjat në gji dhe kur përdorin pas, ky flamur që mbante autorësinë e vetëm tue i bashkue forcat e tyne në një Ata shtangen dhe zhyten në ekstazë. Tamam, në që tregon se gruaja është ose nuk është në hormonet sintetike, si terapi zëvendësuese hor- Beqir Valterit është botuar në të gjithë organizim të përbashkët, dhe, në duen këtë ekstazë dhe me duart e shtrira, ata besojnë menopaus, është ovulacioni. Çdo gjakosjeje që monale (HRT)?. Sidoqoftë edhe pse ky është gazetat ballkanike të kohës. Flamuri, në me u dallue mbi të tjerët, superioritetin se e bëjnë të mundur shërimin. Në këtë shtan- zgjat më pak se katër ditë, nuk është ovulatore, një libër i shkruar nga seksi jo femëror, fjala atë kohë u cilësua si një sajim i bukur, i tyne duhet ta shohin vetëm më sjellje të gie, burrat marrin mbi vete një risk të madh dhe ose është gjakosje pa lëshim të vezës.” e specialistit Harxhi, me një emër të ndjeshëm qartë dhe i motivuar. Vetë fusha e flamu- provojnë dhimbje ekstreme, veçanërisht, kur e Në një kapitull të veçantë fjala e studiuesit në këtë fushë, e bën këtë libër të jetë një libër mira dhe në vepra kulturore të tyne. nën jastëk për çdo grua, pse jo edhe për mjaft rit u realizua me ngjyrë të kuqe, ndofta mësojnë këtë praktikë. Shpirti i tyre mund të Harxhi ndalet tek “Fëmijët e Hënës” duke na Bashkimi duhet të bahet në formën e largohet nga trupi dhe të mos kthehet kurrë. sqaruar mes këtij termi edhe faktin sublim se bashkëshortë të stresuar nga shqetësimet me duke pasur parasysh se realizimi i kësaj një Konfederacioni, ku të gjithë popujt Traumat, dëmtimet, dhimbjet dhe vdekja, janë “Drita e hënës, në fazat e saj të ndryshme, të cilat faktori grua i ndjen përditë. Autori ka konfederate ishte shumë i vështirë, ashtu mundin me u rregullue në frymën e ligjet pjesë e rrezikut të pritshëm, që vjen nga mësimi kontrollon dhe përcakton lojën hormonale bërë detyrën, ne duhet të çojmë mesazhin për si ishte shumë e vështirë edhe mbrojtja e e tyne.” i procesit të shërimit. Në ekstazë, ata shpesh gjatë fazave të ndryshme të ciklit menstrual. vlerën e tij. pagina 11 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Storia Aleksandri i madh i maqedonisë - LEKA Nga: Shefki Ollomani me habi Bukefalin të rrinte urtë e palëvizur si qengj! ALEKSANDRI, Student Të lumtë! Të lumtë Aleksandër!, - shpërthyen britmat Aristoteli është një filozof i madh për botën mod- Fëmijëria e Lekës së Madh e vetvetishme triumfuese. Filipi mbushur me krenari erne, themelues i shkollës së empirizmit. Ai shkroi ë vitin 356, në një mbrëmje korriku, në qyte- për të bëmën e birit, vrapoi pranë tij, e përqafoi i libra mbi organizimin dhe rendet kushtetuese të tin Pella të Maqedonisë, u lind një foshnjë, që mallëngjyer, e puthi dhe i tha: Biri im, përpiqu të njëqind e pesdhjetë shteteve e qytet-shteteve të ndry- Nnjëzet e dy vjet më vonë, do të pushtojë Azinë gjesh një mbretëri të madhe që të të shkojë për shtat. shme, botoi jetëshkrimet e fituesve të lojërave Pitike, dhe do të shkatërronte shtetin e pafund, të pasur dhe Maqedonia është shumë e vogël për ty! Fjalë profe- u angazhua në studimin e muzikës e të mjekësisë, të plotfuqishëm të Persianëve. Kjo foshnjë ishte Alek- tike, që e ardhmja do t’i vërtetonte. të astronomisë, të magnetizmit dhe të optikës, shk- sandri i Madh. Kjo datë ka mbetur e fiksuar sepse atë roi traktate për Homerin, analizoi retorikën, dha natë u dogj tempulli i njohur i perëndeshës Diana të Edukimi i Aleksandrit mendime për anën irracionale të natyrës së njeriut, Efesianëve. Plutarku shkruante se, të gjitha falltaret Filipi pajtoi mësuesit më të mirë për Lekën. Ky mësoi vendosi studimine biologjisë në baza të shëndosha e Efesit, pasi vështruan rrënojat e tempullit, rendën të fliste, të shkruante e te lexonte në greqisht, ashtu eksperimentale, u fut me aftësi në botën e çudtishme nëpër rrugë duke thirrur: …”ky ishte sinjali i lindjes siç bënë edhe shumë shqiptarë të kulturuar njëzet e të bletëve dhe studioi embrionologjinë. Dihet se ai nxiti së atij që do të shkatërronte të gjithë Azinë”. I njohur dy shekuj më vonë. Mirëpo, për shkak të antipatisë së dhe plotësoi më tej interesat e mëparshme të Aleksan- ndër Shqiptarët si Leka i Madh, Aleksandri ka qenë ndërsjelltë midis Filipit dhe grekëve, përgjegjësit e drejt- drit në njohjen e epikës homerike, duke shkruar një biri i mbretit Filip II i Maqedonisë dhe i gruas së perdrejtë për edukimin e Aleksandrit nuk ishin grekë. libër të veçantë për “Iliadën”, të cilën Aleksandri do tij të katërt, princeshës epirote – Olimpisë., e cila Dy prej tyre ishin Leonidha, një farefis i nënës së tij mo- ta mbante përherë nën jastëk. Homeri, me siguri, do të konsiderohet si njëra ndër gratë më të shquara të lose, Olimpias, dhe Lisimaku, arkanani nga krahina e ketë zënë një vend të veçantë në programin e shkollës Antikitetit. Në vitet 331-317, në kohën kur erdhi në Dodonës pellazge. Më vonë, Aleksandri deklaroi se Le- së Miezës. Aristoteli, gjithashtu shkroi për nxënësit e vet duke e quajtur atë çilimi dhe torollak. Prandaj Alek- fron një kushëri i saj, Aikidi, Olimpia u bë bashkë- onidha i rreptë e kishte bërë të fortë e të qëndrueshëm, mjaft pamflete për qeverisjen e shtetit dhe të kolonive sandri marshoi për në Greqi. Athina e dëshpëruar sunduese me të në fronin e Epirit. duke e pajisur me dy “kuzhinierë” të shkëlqyer: një dhe u dha atyre mësime në disiplinat e gjeometrisë, të dërgoi ambasadorë që të hynin në bisedime me Alek- marshim gjatë natës, për të shijuar mëngjesin dhe një retorikës, të estetikës, si dhe në artin e argumentimit. sandrin. Demosteni ishte njëri prej tyre, mirëpo, nga LEKA, Nxënës mëngjes të pakët, për të shijuar drekën. Aleksandri mbyllur për katër vjet të tëra në një pal- frika e zemërimit të mbretit, ai i braktisi të tjerët dhe Aleksandri trashëgoi virtytet e të dy prindërve. lat preriferik, tok me mjaft moshatarë, bij gjeneralësh u kthye në Athinë. Sidoqoftë, Aleksandri u paqësua, Ishte mesatar në shtat, me flokë kaçurrel, me sy të LEKA, rinor dhe fisnikësh të Maqedonisë, mori nga mësuesi i madh kurse nderi i Demostenit zuri të lëkundej. Pavarë- bukur dhe një fytyrë të qetë e serioze njëherësh. Më në fund Filipi vendosi që Aleksandri të edu- njohuri të pafundme, që më pas i vlenë shumë. Se sa sisht nga përdorimi i kufizuar i forcës prej Aleksan- Por ajo që e karakterizonte më tepër ishte zgjuarësia kohet nga Aristoteli, një filozof maqedon nga qyteti respekt dhe dashuri ndjente Aleksandri për Arsitotelin, drit dhe kushtet bujare të paqes, shumë nga grekët dhe trimëria. Këto dy virtyte i rrëfeu që nga mosha Stagira, nxënës i Platonit. Filipi e solli atë në oborrin na e shfaqin fjalët e mëposhtme, të cilat mbetën në dhe veçanërisht athinasit, mbetën kundërshtarë të shumë e vogël. Ashtu si Napoleoni, Aleksandri ishte mbretëror dhe nën drejtimin e tij hapi një shkollë në histori: “Jetën ia kam borxh tim eti, dhe se si të jetojë betuar të tij. Mirëpo, Aleksandri kërkoi dhe siguroi disi i shkurtër, biond, me një çehre të kuqërremtë në Mieza, një vend i bukur pranë kryeqytetit Pella. Në mësuesit tim” Në këto vite kur edukohej Aleksandri, u mbështetjen besnike të farefisit të tij në përgatitjen e fytyrë dhe, sipas historianëve, njërin sy e kishte të zi atë shkollë Aleksandri dhe një grup fisnikësh të rinj zgjuan dhe ambiciet e tij, ëndrra e madhe për të zmad- fushatës kundër Persisë. si nata dhe tjetrin të kaltër si qielli. Djal i mbretit Fil- maqedonë studiuan për tre vjet. Aristotelit, filozofit huar Maqedoninë. Dhe një ditë, kur mori vesh se i ip II i Maqedonisë dhe priceshës Myrtale (Mietale), dhe logjicistit më të shquar të kohës së tij, Filipi i ati kishte fituar dhe një betejë tjetër, tha me ankim: Aleksandri i Madh – Komandant që pas martesës u quajt Olimpia, e bija e Neoptolemit dërgoi fjalë që të vinte e t’i jepte të birit mësime në “Im atë do të mund gjithë armiqtë tanë dhe nuk do Suprem të Epirit. Nga e ëma, ishte shumë i bukur, ai kishte Moral, Politikë, Mjekësi dhe Filozofi ose Metafizikë. të mbetet asnjë që ta mund unë”. fituar karakter të fortë sundimtari, kurse nga Aris- Është me interes të vihet në dukje se, vetë Aristoteli Ai u nis për në Delfi për tu këshilluar me orakullin toteli, mësuesi i tij maqedonas, dijen dhe kulturën (384-322 p.e.s.) kishte lindur në Stagira të Maqe- Burrërimi i Aleksandrit e Apollos për fatin e fushatës aziatike, por arriti atje mbi qytetërimet e vjetra. Ai e kaloi edhe një pjesë të donisë, në lindje te Selanikut. I ati i tij kishte qenë Aleksandri i Madh në moshën 20 vjeç bëhet Mbret në një ditë të ndaluar, e cila konsiderohej e papër- fëmijërisë së tij, te daja në Epir. mjek i oborrit të të atit të Filipit, mbretit Aminta II. i Maqedonisë. Ngutej të luftonte dhe të fitonte! Dhe shtatshme për orakullin që të jepte parashikimin e Pra, maqedonasi Aristotel ishte si në shtëpinë e vet ja ku iu shfaq rasti në të gjashtëmbëdhjetë vjetët e tij. saj. Mirëpo, kur ajo nuk pranoi që t’i vinte veshin Aleksandri i Madh i Maqedonisë në oborrin maqedonas, deri në moshën 17-vjeçare, Kishte mbaruar studimet pranë Aristotelit, kur Filipi lajmëtarit të tij, Aleksandri u fut vetë brenda dhe e Aleksandri ishte frut i menjëhershëm i pasionit kur shkoi në Athinë dhe u bë student i Platonit. iku për një fushatë të madhe në Propontidë dhe e la tërhoqi atë zvarrë në tempull. Rezistenca e saj qe e të zjarrtë të dashurisë së Filipit me Olimpinë, dhe Në vitin 342 p.e.s., Aristoteli u kthye në Maqedoni pas si mëkëmbës, mbret të shtetit maqedon. Krerët e kotë, më në fund ajo thirri: “Biri im, ti je i papërbal- ndoshta i vetmi. Lufta dhe politika e larguan shpejt si tutor i Aleksandrit 13-vjeçar dhe ndejti aty 7 vjet. Medëve, një fisi të Thrakës, kur morën vesh se Filipi lueshëm!” Me të dëgjuar këto fjalë, ai e lëshoi, duket Filipin nga Olimpia. Aleksandri mbeti nën kujdesin e Ndikimi i Aristotelit gjatë këtyre viteve të formimit gjendej larg nga Maqedonia, gjetën rastin të ngri- se kjo ishte përgjigja e dëshiruar dhe se nuk kishte nënës gjatë viteve të fëmijërisë dhe të adoleshencës dëshmohet nga një letër, të cilën Aleksandri ia dërgon nin krye. Aleksandri, në krye të ushtrisë që kishte më nevojë për këshilla të mëtejshme nga perënditë. së hershme. Ai u mësua të këndonte dhe t’i binte më vonë ish-tutorit të tij. “Do të doja më shumë të mbetur në Pellë, marshoi drejt tyre për të qetësuar lirës, çka do të ishin kënaqësi gjatë gjithë jetës së shquhesha në dituri, sesa në pushtet e në sundim”. gjendjen, dhe fitoi betejën. Kuptimi i emrit – ALEKSANDËR tij; mësoi të gjuante dhe saherë që do të ishte i lirë Megjithatë, Leka i Madh e identifikonte veten me her- Emri i Aleksandrit të Madh ka padyshim disa ai do të gjuante arinj, luaj, zogj e dhelpra; u mësua onjtë e lashtë të Homerit, i bindur se ishte një pasard- LEKA, i burrëruar veçori që duhen vu re. Ky emër nuk është përdorë dhe u praktikua me ritualet e mikpritjes dhe që kur hës i Herakliut (Herkulit), nga ana e babait, dhe i Akilit Një rast i dytë i madh iu paraqit Aleksandrit dy nga helenët para kohës së Aleksandrit që do të thotë ishte djalë dhjetëvjeçar e më tej ai do të shquhej për nga ana e nënës. Poezia epike nënkuptonte Homerin. vjet më pas. Athinasit dhe aleatët e tyre, tebanët, se ata e morën këtë emër nga ilirët. Tre personat e sjelljen e mirë, me të cilën priste vizitorët në oborr; Përshkrimi i tij për të kaluarën heroike të Greqisë në vendosën t’u rezistonin planeve të Filipit për të push- parë që kanë përdorë këtë emër janë, Paridi - princ ai natyrisht u mësua të kalëronte, kali i tij i famshëm dy poemat e famshme, Iliadën dhe Odisenë, do të tuar Helladën dhe në vitin 338 ushtria e tyre priste i Trojës, Aleksandri i Epirit, dhe i treti Aleksandri i Bukefali, i cili do ta çonte nëpër beteja për njëzet vjet ndikonte shumë tek Aleksandri dhe do të përcaktonte ushtrinë maqedone në Keronë. Atje u bë ndeshja e Madh. Asnjëri nga këta nuk ishte helen, kështuqë së me radhë, është një nga elementet më të çuditshme të drejtimin e jetës së tij. Mospërfillja e rrezikut, rendja madhe dhe historike e dy ushtrive. Filipi i besoi djalit paku emri e ka zanafillën tek dardanët. Dhe së treti, legjendës së Aleksandrit. Dhe, më në fund, pas gjithë pas aventurës, sfidat dramatike për dyluftim, guximi i të tij tetëmbëdhjetë vjeçar t’u printe 2000 kalorësve. Paridi dhe Aleksandri i Madh, sipas të dhënave para këtyre ai filloi edukimin zyrtar në debatin filozofik dhe çartuar edhe përpara vdekjes - këto ishin mesazhet e Aleksandri luftoi trimërisht, duke përballuar batal- se të lindnin, nënat e tyre kishin parë ëndërra që në poezinë epike. Aleksandri adhuronte jashtë mase kanunit homerik, që e pushtuan imagjinatën e Alek- ionin e tebanëve. Tebanët qëndruan me ngulm sul- profetizonin ardhmërinë e këtyre dy heronjve, dhe Iliadën dhe heroin legjendar, Akilin. Gjatë tërë jetës sandrit qysh në fëmijëri. Veprimi i tij i parë, kur do meve të tërbuara të kalorësisë maqedone të drejtuar pjesa e dytë e emrit ngjan më së shumti me “ándërr”. e ëma e drejtonte në rrugën e lavdisë së përjetshme. të hynte në Azi, do të ishin flijimet që do të bënte në nga Aleksandri, gjersa ranë të gjithë të vdekur. Në atë Ky është një emër që ia “dhuruam” gjithë botës, se Olimpia i thoshte shpesh: “Ti je si Akili, i dënuar nga Trojë, nga tempulli i së cilës do të merrte parzmoren betejë kishte marrë pjesë edhe athinasi Demosten, edhe sot përdoret si nga bota e krishtene edhe ajo madhështia jote”. Jeta e tij u ndërlikua kur Filipi, i e shenjtë, që do ta mbante gjatë gjithë fushatës së tij oratori më i madh i Helladës, i cili urrente me fana- islame me modifikime të ndryshme. Për zbërthimin sapo ndarë nga Olimpia, bëri një djalë tjetër me gruan në Lindje. Ndikimi i epikës homerike u ndërthur me tizëm maqedonët. U detyrua të flakte mburojën dhe e kuptimit të emrit - Aleksandër, ka disa varianta, të e re, Euridikën. Atëherë, kur froni për të nuk ishte më ndikimin e besimeve ekstreme, fetare dhe ekscen- heshtën dhe t’ua mbathte këmbëve që të shpëtonte. cilat të përbashkët kanë emrin – Andërr. aq i sigurtë, u largua bashkë me të ëmën në pallatin trike të nënës së tij. Fitorja e maqedonëve ishte e madhe dhe historike. Fare e lehtë, po e shqyrtojmë emrin e tij, i cili vjen mbretëror të Epirit ku festoi edhe martesën e dajës së Tani asnjë forcë nuk do të mund t’u kundërvihej që nga pellazgjishtja e Homerit. Tek Iliada, Homeri thotë tij, mbretit të Epirit, të atin e Pirros së Epirit. Më pas Aleksandri (majtas) dhe të pushtonin helenët. Pas betejës, Filipi dha urdhër të se mbreti Priam (Prij + jam, Jam ai që prij) kishte një shkoi në Iliri për të organizuar një paraqitje të arma- Aristoteli (djathtas) grumbullonin athinasit e vdekur dhe t’i digjnin. Kalu- vajzë me emrin Kasandra, e cila parashikonte të ard- tosur kundër të atit, që kishte ndër mend t’ia linte Aleksandri i Madh kishte mësues filozofin e dije- an edhe dy vjet prej se Maqedonia vendosi pushtetin hmen dhe kur do të lindte djali, e ëma pa një ëndërr, pushtetin djalit të tij të dytë. Pak kohë pas largimit tarin e madh me origjinë ilire të lashtësisë – Aristo- mbi Helenët (Grekët). Ishte njëzet vjeç Aleksandri, në të cilën vajza parashikoi që ai do të shkatërronte Filipi II vritet dhe Aleksandri u shpall mbret, sepse telin, në shqip: aristokrat Telin, i cili Lekës së Madh kur një pasdite mbreti Filip kremtonte dasmën e së gjithë botën n luftërat. Dhe meqë kjo ishte një ëndërr djali i dytë ishte ende foshnje. ia mësoi retorikën, letërsinë, mjekësinë dhe filozo- bijës Kleopatër në një stadium, kur një maqedon i e keqe, djalit ia vunë emrin Aleksandër. Pra, Alek- finë. Filipi II-, mbreti i Makedhonisë illire - babai i quajtur Pausania, i paguar nga helenët, ia afrua Fil- sandër - a lig andër, është ëndërr e ligë, e keqe. Pra, Leka i Madh Lekës së Madh, e autorizoi dijetarin më të madh të ipit dhe i nguli një thikë në zemër. emri i tij jep më qartë që ai vinte jo vetëm nga familje Aleksandri ishte dymbëdhjetë vjeç, kur një mik i botës antike, filozofin e madh – Aristo Telin, që të ia me prejardhje pellazge (paraardhësit e Ilirëve), por Filipit, Dimarati nga Korinthi, i fali një kalë të fuq- mësoië, arsimojë dhe edukojë – Lekën e ri. Leka i LEKA, luftëtar edhe që emri i tij shqipërohet vetëm me Shqipen e ishëm, krenar dhe të pashtruar - Bukefalin. Në obor- Madh, ishte nxënësi i AristoTelit – po në cilën gjuhë Maqedonia humbi një mbret të madh. Se Filipi ishte sotme dhe me asnjë gjuhë tjetër në botë, pavarësisht rin e pallatit u grumbulluan shumë miq të mbretit mësoi Leka i Madh (Aleksandri i Madh), përveçse vërtetë një mbret i madh, politikan i zgjuar, gjeneral varianteve të ndryshme dhe pavarësisht se s’dihet se dhe e admironin kalin e mrekullueshëm. Dikush prej në hqkipen skolastike illire. Aristo Teli = Zoti Teli i shkëlqyer, kishte arritur të pushtonte dhe të shpar- cila prej tyre është e saktë. Etimologjikisht emri Alek- tyre donte t’a shalonte. Por Bukefali u egërsua, tundi (zotëri Teli), aristo ishte titulli aristokrat, kurse Teli, tallonte armiqtë helenë dhe përgatitej për fushatën sandër rrjedh nga gjuha shqipe që do të thotë: Leka këmbët e pasme dhe miku i mbretit vrapoi të largohej ishte emri i tij, si symbolizim linguistiko-filozofik – kundër Persisë. Mbret në, moshën njëzet vjeçe, u bë a në andër, ose më ndryshe: Leka është në ëndërr, për të shpëtuar. Tel – mendje tel – mendjehollë –i mënçuri. Aleksandri. Pothuaj ende djalë, mori në duar fatin e për shkak se ai kishte ëndërr pushtimin e botës. -Për Zojsin (Zeusin)! - i thirri atëherë Filipi Dimar- Maqedonisë Ilire. Ishte vera e vitit 336 p.e.r. . Lekë është baza e emrit Aleksandër, ndërsa Alek- atit, - kali që më fale është vërtetë i shkëlqyer, por sandër është mbiemër i formuar nga një tog fjalësh është kaq i egër sa kam frikë se askush nuk do të Maqedonia fillestare e shqipe. Më vonë, emri Aleksandër është greqizuar. mund t’a zbusë. Lekës së Madh Por, kurrsesi nuk i është humbur kuptimi që ka në Një nga oficerët e mbretit shkoi këmbëngulës drejt Ishte vetëm 20 vjeç dhe në zemër kishte një lakmi gjuhën shqipe. Vlen të përmendet se në disa fshatra Bukefalit, rrëmbeu frerët dhe u përpoq t’i kërcente të pamatë për pushtet dhe famë. Aleksandri, i edu- arbëreshe akoma ekziston toponimi Leksandër që i në shpinë. Por kali hingëlliu egër, u shkund, u ngrit kuar nga filozofi Aristotel, u ushtrua në armë dhe përgjigjet mjaft mirë etimologjisë që përshkruam më përpjetë mbi këmbët e pasme dhe oficeri ua mbathi politikë të përgjithshme nga i ati, me një inteligjencë sipër. Një tjetër supozim për etimologjinë e emrit këmbëve që të shpëtonte. Njëri pas tjetrit provuan dhe energji të paparë, krijoi një Perandori Botërore. Aleksandër është: A le si në andërr për shkak se pothuaj të tërë ta zbutnin Bukefalin. Një mund i kotë. Sapo hip në fron ai rikonfirmon të drejtat që gëzonte nëna e tij, Myrtali (Olimbia)) shpeshherë kishte parë Nuk do të gjendej askush që të nënshtronte kalin kre- më parë i ati, Komandant Suprem i ushtrisë. Kështu në ëndërr se do të sillte në këtë botë një djalë që nar dhe idhnak. Dhe atëherë panë të gjithë Aleksan- që ai kërkon tu demonstrojë menjëherë popujve të do ta ndryshonte epokën. Sipas disa studiuesve të drin e vogël të ngrihej nga vendi dhe të shkonte me nënshtruar se vdekja e babait të tij, Filip II, nuk e huaj Aleksandri i Madh quhej Meriamun Aleksandri, guxim drejt kalit krenar. Aleksandër!, - i thirri Filipi, kishte dobësuar forcën e Maqedonisë. Shtypi pa këtë mendim studiuesit e mbështesin në një mbish- - Mos o bir! Kij mendjen! mëshirë një rebelim në Tebë, banorët e së cilës i krim që është gjetur në Egjypt, ku thuhej në një citim Por Aleksandri bëri përpara pa ngurrimin më të shiti si skllevër. Pastaj iu desh të shtypte kryengritjet “Meryamun setepenra Aleksandros” (Meriamuni vogël dhe kapi me kurajë frerët e Bukefalit. Kishte kalimtare në Iliri, që nga Piluri, afër Korçës, deri i mbiquajtur Aleksandër). Kjo është një dëshmi që vënë re diçka që askush nuk e kishte parë. Kali trem- në veri në Danub. Bashkëpunimi me Molosët ishte tregon se emri Aleksandër është i mëvonshëm. Ose bej duke vështruar hijen e vet, prandaj egërsohej dhe i siguruar në saje të lidhjeve amësore. Mirëpo, me më mirë të themi që është llagap. Shpesh herë duhet nuk linte askënd t’i afrohej. Aleksandri ktheu kryet e hypjen e tij në fron, armiku i betuar i të atit, Demos- të na punojë logjika e thjeshtë për të mësuar shumë kalit nga dielli, që të mos i binte hija përpara dhe me teni, formoi sërish një lidhje rivale dhe, madje, i nxiti të fshehta të njerëzve në kohën antike. guxim e shkathtësi i kërceu në shpinë. Të gjithë panë PersËt që të hidheshin në luftë kundër Aleksandrit, (Vijon numrin e ardhshëm) Cultura Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 12

mbulesa e partiturës së tij mban një Romancë franceze e vitit 1833 grafikë shumë të bukur të një vashe shqiptare vizatuar nga Paul Gavarni, Nga Fotaq Andrea, France piktor i shquar, monumenti i të cilit (Vijon nga numri i kaluar) novelave, pjesëve teatrore, gjer edhe tek romanet his- ngrihet në sheshin Saint Georges në torike, si për shembull romani “Shqiptarja” i Haitian- mes të Parisit. Kjo vepër e Gavarnit ë thellë në histori, Jules Michelet, historiani i it Delorme, mikut të Hygoit, apo romani tjetër “Shq- mban nr. 248 në Inventarin e Fond- shquar, në veprën Bibla e Njerëzimit (1864), iptarka dhe urrejtja e saj” i Pierre Chanlaine. (Në eve Franceze pas vitit 1880, ku për- tek paraqet Filipin e Maqedonisë - që, siç e parantezë, këtë roman interesant e kemi përkthyer ka caktohet viti i realizimit të ilustrimit, M 1842, pikërisht kur u botua partitura dimë, u martua me Olimbinë e Molosëve, e cila nxori do vite, por na fle gjumë në disketa, sepse mjerisht, në dritë Aleksandrin e Madh -, vë në dukje se duke për ironi të fatit, sot e kësaj dite u dashka që t’i pa- e d’Adhémarit. nderuar Epirin me atë martesë mbretërore, guash botuesit shqiptarë, në do që të botohesh, dhe Një tjetër kompozitor, këtë radhë “...ai (Filipi) bëri për vete fiset kreshnike albanaises jo të të paguajnë ata për punën e bërë). Një ngjarje i shquar për marshe ushtarake, (sic), siguroi kështu kohortat e tij. Ishte ky sekreti i më vete do përbënte po ashtu edhe tragjedia “Shq- Georges Meister, Çmim i parë i Kon- fitores së tij. Por edhe i vdekjes së tij. Vdiq, sepse u iptarja” e Mullnerit, e cila pati në Gjermani sukses të servatorit të Parisit më 1868, dhe di- martua me një grua epirote. Njihet ky vend, Shqipëria tillë që i rriti famën shkrimtarit, pas tragjedisë së tij rigjent i Xhenios së Parë të Francës, “Janica – Zhan d’Arka shqiptare”. Mëe sotme, për kontrastetnë fund,e mëdha, i vogël, H.e megjithatë Dickson “Mbreti Yngard”. E njëjtakompozon gjë mund të thuhet edhe marshinkompozon pjesën muzikore “Shqipëria ushtar- ime”, numëron jo më pak se katërmbëdhjetë popullata. Një për melodramën “Suliotët” të Minette Franconit, që ake “Shqiptarja”, krahas pjesëve stuhi e përjetshme godet pareshtur malet Kerauniane u luajt me shumë sukses në Teatrin e Cirkut Olimpik të tjera, si Roma dhe Kartagjena, arranxhuar e orkestruar nga Ad. Gauwin,me rrufe. Vullkane të lashtë, në tërmete, lymishte Pari përpirëses mëtë Parisit më 1919, 1830, duke pasur vepër në qendër të saj bu të- Finlandezja, cilën Ngadhënjyesi, e Sedan, kemi I botuar në përrenjsh të rrëmbyeshëm, ja pra kush është Epiri. Qen kuroshen Zeilade, motrën e Kapelanit apo pashait të drejti, etj. etj. Po kështu, Alphonse të mëdhenj të egër, por njeriu akoma edhe më i egër. Shqipërisë. Girard, alias Alphonse Leduc (1804- Antologjinë tonë “Pena të arta francezeNë çdo kohë për vetëm vrasje. Shqiptarët Vetë gratë, të armatosura, të (1332-2007).Kurse tregimi “Nusja e Kaçakut”, shkruar nga 1868) - profesor e kompozitor, vir- ashpra e të fuqishme, sunduar nga shpirtrat e lashtë të Hippolyte Audeval, përveç që do lartonte figurën e tuoz i flautit, i kitarës dhe i basonit, zonës (pyjet e Dodonës) dhe nga demonët e rinj të Th- bukuroshes suljote Kriseja, do të nxirrte më së miri njëkohësisht kompozitor i muzikës Sa për figurën e Shqiptares në rakisë veprat e të Frigjisë. Ato lindin e bakshante artit, (që interpre sidomos- në pah idenë se në shekullin të XV, shekullit ndër fiset katolike festive XIX, të valleve të Parisit ajo në shekul është- trajtuar tojnë misteret e Bakusit) dhe magjistrica, njohin mirë të Shqipërisë së Veriut dalloheshin për virtytet e tyre lin XIX si dhe themeluesi i Shtëpisë përdorimin e barërave të rrezikshme e vegulluese apo luftarake Suljotët, përjetësuar katër shekuj më vonë së Parë muzikore të Parisit më 1841, gjerësisht nga piktorët mjeshtër, evropianëpërdorimin e helmit. Kënaqësiae botë e tyre ishterorë, që, ashtu si qëgjatë rrethimit prof. të Misolongjit Ferid tek kishin zënëHudhri, tashmë me prestigj miku ndërkombëtar edheim sot e i kahershëm, malet e Sulit, duke zbritur nga Veriu i Shqipërisë dhe kësaj dite -, kompozon dhe boton pjesën muzikore të Romës me kantatat ‘Janica’, pikërisht atë vit kur duke ndjekur aksin Veri-Jug të shpërnguljeve histo- për piano “Shqiptarja”, në gjininë ‘schottisch’ – valsi gazeta franceze “Le Petit Journal” boton në faqe të me albumet e tij të shumta dhe me punën pasionante që rikebën të Shqiptarëve, që siç prej i përshkruan gati saktësisht, medyzet skocez, i cili vjetësh gjeti përhapje të shpejtë i nëka Francë qëmtuare Ev- parë gravurën e emirënjohur “Janica – Zhan d’Arka argumente historike, At Valentini në veprat e tij. ropë në shekullin XIX. Dhe sërish në mbulesë kemi shqiptare” (vepër e mbetur anonime, por edhe e Duke iu rikthyer romancës franceze “Moj Shqiptar- një ilustrim mjaft të bukur grafik të një vashe me hamendësuar si vepër e piktorit shqiptar Ndoc Mar- ndjekur një për një, me vullnet e rigorozitet shkencor, joka këmbëlehtë”, vetëm vëmë re muzeumevenë fushën e muzikologjisë veshje tëe bukur ekspozitave shqiptare. Për fat të keq nuk arrijmë botërore, tini), në një kohë kur në Shqipëri zienin kryengritjet një sërë veprash muzikore që shoqërojnë historikisht të lexojmë autorin e grafikës, i cili duhet të jetë një e armatosura për pavarësi dhe Evropa ndiqte me këtë këngë. Konti Abel d’Adhémar (1812-1854), penë mjeshtërore që bashkëpunon me kompozitorin vëmendje lindjen e një shteti të ri në Ballkan. Ve- por edhe katalogjeve e botimeve të shumta, duke synuari cili filloi një të njihet Enciklopedi për romancat e veta të pritura dhemadhore botuesin e shquar të veprave të klasike. Artit botërorpra “Janica” e Paray u dha si premierë publike më me shumë sukses që nga viti 1836, kompozon dhe Më 1900, J. Hassenhut kompozon dhe boton 11 nëntor 1911 në Institutin e Francës (Akadamia boton në Paris tek Shtëpia prestigjioze e partiturave pjesën muzikore “Valle shqiptare” (partitura për franceze) me pjesëmarrje të orkestrës së Teatrit Kom- me tematikë shqiptare, vepër që shpresojmë të shohë ditënmuzikore A.e Meissonnier botimit & Heugel valsinsa e dytëmë piano), parë. kurse më 1911,Sa Paul për Paray, dirigjentilustrim dhe bëtar e tëdhe Operës së Parisit, nën drejtimin e Henri favorit të titulluar “Shqiptarja”. Vëmë në dukje se kompozitor francez, merr Çmimin e Parë të Madh Büsser. Urata At Eduard Perrone, që drejton sot As- sumption Grotto Church në Detroit të Miçiganit, e e kësaj dite -, kompozon dhe boton pjesën muzikore për piano “Shqiptarja”, në gjininë ‘schottisch’ për kënaqësi të lexuesit, po botojmë Medetë– valsikëtu skocez, thesaliane, i cili gjeti përhapjepër të tëmbanin shpejtë në herë Francërrotull e Evropë nëpër në shekullin krahë,të XIX. trup Dhe sërish në ringjalliparë kompozitorin francez Paul Paray duke tran- mbulesë kemi një ilustrim mjaft të bukur grafik të një vashe me veshje të bukur shqiptare. Për fat të skriptuar tërë veprat e tij muzikore dhe duke i botuar ekeq gjoks nuk arrijmëbolla të rrëshqitëse. lexojmë autorin e Thonë grafikës, ise cili dikur duhet tëato, jetë njëvetëm penë mjeshtëroreme që bashkëpunon me kompozitorin dhe botuesin e shquar të veprave klasike. në shtatë vëllime CD (2006) me mbulesën “Janica britmatMë 1900, e J.tyre Hassenhut dhe kompozon me gjarpërinjtë dhe boton pjesën që muzikore mbanin “Valle në shqiptare” krahë (partitura i për në mediat tona dy tablo, me bukuribënin ushtri të të tëra të rrallë merrnin arratinëpiano), kurse (Polyaen.IV,1). për më 1911, Paul Paray, dirigjent – Zhan d’Arka shqiptare”. Më në fund, H. Dickson dhe kompozitor francez, merr Çmimin e Parë Dokrra. Ato kafshë të pafajshme tëqë Madh mbanin, të Romës ishin me kantatat mbi ‘Janica’, kompozon marshin “Shqipëria ime”, arranxhuar e pikërisht atë vit kur gazeta franceze “Le Petit orkestruar nga Ad. Gauwin, në Paris më 1919, vepër trup të tyre thjesht si zbukurim...Journal” Vajza boton që në faqeu martua të parë gravurën e figurën e Shqiptares, e para titulluarme Filipin ishte pikërisht një “Vajzë ngamirënjohur ato “Janica që luanin – Zhan d’Arka me shqiptare” të cilën e kemi botuar në Antologjinë tonë “Pena të (vepër e mbetur anonime, por edhe e hamendësuar si vepër e piktorit shqiptar Ndoc arta franceze për Shqiptarët (1332-2007). gjarpërinj. Mbrohej nga orakujt mëMartini), të nëmëdhenj, një kohë kur kur në Shqipëri të zienin gjithë i nënshtroheshin Bakusit. Filipikryengritjet ndoshta e armatosura këtë për gjë pavarësi dhe Sa për figurën e Shqiptares në veprat e artit, sido- Evropa ndiqte me vëmendje lindjen e një mos të shekullit XIX, ajo është trajtuar gjerësisht nga shqiptare” (77.5 x 63.5 cm) e piktorite dinte, dhe ndoshta të me dashje shquar kërkoishteti të ri nëtë Ballkan. zotëronte Vepra “Janica” një e Paray u dha si premierë publike më 11 nëntor 1911 piktorët mjeshtër, evropianë e botërorë, që prof. Fer- grua të tillë, si mjet përdorimi. Dhenë Institutin ra kësisoj e Francës (Akadamiabrenda franceze) me pjesëmarrje të orkestrës së Teatrit id Hudhri, miku im i kahershëm, me albumet e tij të për vetë djallëzitë e tij. Ajo quhejKombëtar Mirtala. e të OperësPor, nisur së Parisit, nën holandez Jan Frederik Pieter Portieljenga një ambicie e e vitithapur, u vetëquajt drejtimin 1870, Olimbia...”. e Henri Büsser. Urata At Eduard shumtadhe dhe me punëne pasionante që bën që prej gati Perrone, që drejton sot Assumption Grotto dyzet vjetësh i ka qëmtuar e ndjekur një për një, me Duke u larguar nga LashtësitëChurch molosiane në Detroit e të iliriane, Miçiganit, e ringjalli kompozitorin francez Paul Paray duke vullnet e rigorozitet shkencor, jo vetëm muzeumeve ngatranskriptuar Mirtala tërë veprat ilire e tij qëmuzikore lindi dhe duke Aleksandrin i botuar në shtatë vëllime e Madh, CD (2006) dhe me mbulesën dyta e titulluar “Vajzë shqiptare meduke iu mandolinë” rikthyer gjysmës së parë të shekullit e XIX, e ekspozitave botërore, por edhe katalogjeve e boti- konkretisht vitit 1849, vëmë re se kronikasi Emmanuel meve të shumta, duke synuar një Enciklopedi mad- Roux, në korrespondencën e vet na shfaq tanimë pub- hore të Artit botëror me tematikë shqiptare, vepër që piktorit hungarez Svetislav Ivanowitchlikisht një Shqiptarkë (42, bukur 2 fort të x emancipuar, 35 tek shpresojmëcm), të shohë ditën e botimit sa më parë. Sa shkruan: “Sikion. Çupa e mikpritëses sonë shqiptare, për ilustrim dhe për kënaqësi të lexuesit, po botojmë e sapomartuar, thotë ai, këmben me të shoqin e vet këtu për herë të parë në mediat tona dy tablo, me ekspozuar për herë të parë në Salloninpërkëdhelitë Palais më të ëmbla e– më tëParis, pazakonta përpara bukuri të rrallë për figurën e Shqiptares, e para titul- motrës së saj më të vogël e ne të gjithëve. Kapitulli luar “Vajzë shqiptare” (77.5 x 63.5 cm) e piktorit i turpit oriental është një gërshetim kontradiktash: të shquar holandez Jan Frederik Pieter Portielje e qershor 1907, katalogizuar po aty meqëndrim të i rezervuar, njëjtin tejet i skajshëm titull para martese, vitite 1870, medhe e dyta e titulluar “Vajzë shqiptare me çdo qëndrim i lirshëm më pas.” Kurse Louis Enault, mandolinë” e piktorit hungarez Svetislav Ivanowitch gazetar e shkrimtar na jep, më 1863, një portret më të (42, 2 x 35 cm), ekspozuar për herë të parë në Sal- nr. 833 dhe vënë në ankand parakompletuar një të Shqiptares viti në veprën e tij nga të mirënjohur lonin Palais – Paris, qershor 1907, katalogizuar po “Mesdheu”: “Shqiptaret përgjithësisht janë të bukura, aty me të njëjtin titull e me nr. 833 dhe vënë në ank- shtatlarta, krenare dhe me një bardhësi shpërthyese... and para një viti nga ndërmarrja Sotheby’s, me një ndërmarrja Sotheby’s, me një emërtesëKostumi i tyretë është indryshuar këndshëm, këmishë e mëndafshtë emërtesë tëpër ndryshuar për fat të keq, “Muzikantja e apo garzë e trëndafiltë, qëndisur në ar përpara dhe te re”, pa kurrfarë arsyeje, në mos thjesht për paragjy- mëngët, të cilat shfaqen të gjera. Korseja e kadifenjtë, kim. Siç i shkruaja para një viti prof. Hudhrit, sinjalin fat të keq, “Muzikantja e re”, pa kurrfarëqë vjen e ngushtë arsyeje, dhe plot qëndisma e gajtanë në të prar - e parë përmos këtë vepër mahnitëse e pata nga miku im uar, mbërthehet nga sumbulla të mëdha argjendi të në Kanada Dritan Muka, me të cilin bashkëpunoj nga praruar; pantalloni (çitjani), me byrynxhyk të bardhë afër, duke qenë madje edhe bashkautorë në punën thjesht për paragjykim. Siç i shkruajaapo me cohë para të pambuktë njëngjyrosur, i vitishkon gjer te tonë kërkimoreprof. e botuese. Tabloja ka një lirizëm të nyejt, setra është me mëngë të gjera, mëndafshi...”. E theksuar dhe gjithçka flet për Orientin ekzotik të do kështu me radhë, jepet përshkrimi i detajuar i veshjes kohërave të mëparshme. Portreti është gjithë ëmbël- Hudhrit, sinjalin e parë për këtë vepërderi te manteli mahnitëse i famshëm i Shqiptarkës, pasqyruar e bu- si, me njëpata paqe shpirtërore të theksuar të vashës shq- kur nga mjaft piktorë të kohës. Po ashtu, tek Enault iptare në përqendrimin e saj të madh për të nxjerrë pasqyrohet edhe mënyra e mbajtjes së flokëve, me nota muzikore. Duket sikur vetë shpirti i saj rrëmbe- nga miku im në Kanada Dritan Muka,ndarje në tre gërsheta, me me tëkapuçin ciline kuq gjithë pra - het nga këto nota të ëmbla mandoline tek ka mbyllur rime, mënyra e mbathjes me papuçe lëkure të verdha, sytë si për t’i shijuar më mirë, ashtu sikurse bëjnë, në si dhe bizhuteritë e parfumet që përdor vasha shq- fakt, gjithë instrumentistët e vërtetë. bashkëpunoj nga afër, duke qenëiptare. Bien madje dukshëm në sy sekenet edhe e artë (monedha Në mbyllje, po japim për kënaqësi të syve tablonë veneciane) mbi ballë, perlat, etj. si dhe ngjyrosja e “Lamtumira e luftëtarit” të piktorit anglez Francis shkëlqimi i flokëve, gjer te kujdesi ndaj vetullave, për Philip Stephanoff, ku trimi shqiptar, me fustanellën bashkautorë në punën tonë kërkimoret’u dhënë e hark të përkryer apo zbardhëllimi i fytyrës e tij historike dhe epokale, shtrëngon në krahët e vet e i qafës, duke përdorur pudrën e irisit fjorentinas, të dashurën e tij para se të niset për në betejën e si dhe karminin,S. qëIvanowitch, vetë vashat e vendit e quajnë “e jetës. “Trimat lindin nga gratë”, thotë Dora d’Istria. kuqja e Frëngut”, për të përforcuar kështu ngjyrën e Andaj po e përfundojmë këtu këtë shkrim në nderim trëndafiltë të buzëve të tyre. të gruas shqiptare me fjalët lapidar të popullit tonë që “Vajzë shqiptare meKësisoj, mandolinë, në fushën e letrave, figura 1870. e Shqiptares e bekon atë konkretisht : “Moj lulja e Shqipërisë, e botuese. Tabloja ka një lirizëm tëshpejt do theksuar vihej në qendër të tregimeve, dhe kronikave, S. Ivanowitch, “Vajzë shqiptare me mandolinë, 1870. bekuara e Perëndisë”. gjithçka flet për Orientin ekzotik të do kohërave të mëparshme. Portreti ështëcmyk gjithë ëmbëlsi, me një paqe shpirtërore të theksuar të vashës shqiptare në përqendrimin e saj të madh për të nxjerrë nota muzikore. Duket sikur vetë shpirti i saj rrëmbehet nga këto nota të ëmbla mandoline tek ka mbyllur sytë si për t’i shijuar më mirë, ashtu sikurse bëjnë, në fakt, gjithë instrumentistët e vërtetë. Në mbyllje, po japim për kënaqësi të syve tablonë “Lamtumira e luftëtarit” të piktorit anglez Francis Philip Stephanoff, ku trimi shqiptar, me fustanellën e tij historike dhe epokale, shtrëngon në krahët e vet të dashurën e tij para se të niset për në betejën e jetës. “Trimat lindin nga gratë”, thotë Dora d’Istria. Andaj po e përfundojmë këtu këtë shkrim në nderim të gruas shqiptare me fjalët lapidar të popullit tonë që e bekon atë konkretisht : “Moj lulja e Shqipërisë, e bekuara e Perëndisë”. faqja19reklamaegjithefaqja

Mirëqenia juaj në qender të vëmendjes tonë gjithmonë

Fisiomed , studio fizioterapie ne qender te Tiranes , me ambiente komode dhe aparaturat moderne ofron nje rehabilitim complet dhe profesional. Stafi yne me eksperience perendimore i drejtuar nga Dr.Enkeleda Sinaj e diplomuar ne Rome Itali sjell per ju fizioterapine e ekselences. faqja19reklamaeFisiomedgjithefaqja eshte e vetmja qender ne Shqiperi qe ofron rehabilitim onkologjik dhe vestibular. Eshte momenti qe shendetin tuaj t`ua besoni profesionisteve. Mirëqenia juaj në qender të faqjavëmendjes19reklama tonëegjithe gjithmonëfaqja

Mirëqenia juaj në qender të vëmendjes tonë gjithmonë Fisiomed , studio fizioterapie ne qender te Tiranes , me ambiente komode dhe aparaturat moderne ofron nje rehabilitim complet dhe Il vostro profesional.Fisiomed benessere Stafi , studio yne nelfizioterapie me centro eksperience ne qenderdella te nostraperendimore Tiranes attenzione, me ambiente i drejtuar komodeper nga sempre dhe Dr.Enkeleda aparaturat moderne Sinaj ofron nje e diplomuar ne Rome Itali sjellrehabilitim per ju fizioterapine complet dhe profesional. e ekselences. Stafi yne me eksperience perendimore i drejtuar nga Dr.Enkeleda Sinaj e diplomuar ne Rome Itali sjell per ju fizioterapine e ekselences.

faqja19reklamaegjithefaqja Fisiomed eshte e vetmjaFisiomed, qenderFisiomed studio ne Shqiperi eshte di fisioterapia e vetmja qe of qenderron nelrehabilitim ne centro Shqiperi di onkologjikqe Tirana ofron rehabilitim, condhe camerevestibular. onkologjik confortevoli dhe Eshte vestibular. momenti eEshte moderne momenti attrezzature offre una completaqe shendetin e riabilitazione tuaj t`ua besoni profession profesionisteve.ale. Il nostro staff con le esperienze occidentale con la dirigente Dott. qe shendetin tuaj t`ua besoni profesionisteve.Mirëqenia juaj në qender të vëmendjes tonë gjithmonë Enkeleda Sinaj laureato presso Università di Roma l'Italia, porta a voi la fisioterapia eccellenza. Fisiomed , studio fizioterapie ne qender te Tiranes , me ambiente komode dhe aparaturat moderne ofron nje faqja19reklamaegjithefaqjarehabilitim complet dhe profesional. Stafi yne me eksperience perendimore i drejtuar nga Dr.Enkeleda Sinaj e diplomuar ne Rome Itali sjell per ju fizioterapine e ekselences. Fisiomed Ilè vostro unica benessere centro L'Albanianel centro della che nostra offre attenzione la riabilitazione per sempre oncologica e vestibolare. È il momento che il Mirëqenia juaj në qender të vëmendjes tonë gjithmonë Il vostro benesserevostro nel centro salute della Fisiomedcredere nostra eshte ai e vetmjaveri attenzione qenderprofessionisti. ne Shqiperi per qesempre of ron rehabilitim onkologjik dhe vestibular. Eshte momenti Fisiomed,qe shendetin studio tuajdi fisioterapia t`ua besoni profesionisteve. nel centro di Tirana, con camere confortevoli e moderne attrezzature offre Fisiomed , studio fizioterapie ne qender te Tiranes , me ambiente komode dhe aparaturat moderne ofron nje una completa e riabilitazione professionale. Il nostro staff con le esperienze occidentale con la dirigente Dott. Fisiomed, rehabilitimstudio di complet fisioterapia dhe profesional. nel centro Stafi di yne Tirana me eksperience, con camere perendimore confortevoli i drejtuar enga moderne Dr.Enkeleda attrezzature Sinaj offre e diplomuar ne Rome ItaliEnkeleda sjell per ju Sinaj fizioterapine laureato epresso ekselences. Università di Roma l'Italia, porta a voi la fisioterapia eccellenza. una completa e riabilitazione profession Il vostroale. benessere Il nostro nel centro staff della con nostra le attenzione esperienze per sempre occidentale con la dirigente Dott. Enkeleda Fisiomed Sinaj laureato eshte e vetmja presso qenderFisiomed Università ne è Shqiperi unica dicentro qe Roma of ronL'Albania rehabilitiml'Italia, che porta onkologjikoffre ala voiriabilitazione dhe la vestibular.fisioterapia oncologica Eshte eccellenza. momenti e vestibolare. È il momento che il qe shendetin tuaj t`ua besonivostro profesionisteve.Fisiomed, salute credere studio di fisioterapiaai veri professionisti. nel centro di Tirana , con camere confortevoli e moderne attrezzature offre una completa e riabilitazione professionale. Il nostro staff con le esperienze occidentale con la dirigente Dott. Fisiomed è unica centro L'Albania Enkeledache offre Sinaj laureato la riabilitazione presso Università oncologica di Roma l'Italia, portae vestibolare. a voi la fisioterapia È eccellenza. il momento che il faqja19reklamaegjithe faqja  vostro salute credere ai veri professionisti.Fisiomed è unica centro L'Albania che offre la riabilitazione oncologica e vestibolare. È il momento che il Mirëqenia juaj në qender Il të vostro vëmendjes benessere tonë nelgjithmonë centrovostro della salute nostra credere attenzione ai veri professionisti. per sempre 

Fisiomed , studio fizioterapieFisiomed, ne qender studio te diTiranes fisioterapia , me ambientenel centro komode di Tirana dhe, con aparaturat camere confortevolimoderne ofron e moderne nje attrezzature offre rehabilitim complet dhe profesional.una completa Stafi e yneriabilitazione me eksperience profession perendimoreale. Il nostro i drejtuar staff con nga le Dr.Enkeledaesperienze occidentale Sinaj con la dirigente Dott. e diplomuar ne Rome ItaliEnkeleda sjell per ju Sinaj fizioterapine laureato epresso ekselences. Università di Roma l'Italia, porta a voi la fisioterapia eccellenza.  Fisiomed eshte e vetmja qender ne Shqiperi qe ofron rehabilitim onkologjik dhe vestibular. Eshte momenti Fisiomed è unica centro L'Albania che offre la riabilitazione oncologica e vestibolare. È il momento che il qe shendetin tuaj t`ua besonivostro profesionisteve. salute credere ai veri professionisti.

  pagina 13 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Publicita Il vostro benessere nel centro della nostra attenzione per sempre  Fisiomed, studio di fisioterapia nel centro di Tirana, con camere confortevoli e moderne attrezzature offre una completa e riabilitazione professionale. Il nostro staff con le esperienze occidentale con la dirigente Dott. Enkeleda Sinaj laureato presso Università di Roma l'Italia, porta a voi la fisioterapia eccellenza. Fisiomed è unica centro L'Albania che offre la riabilitazione oncologica e vestibolare. È il momento che il vostro salute credere ai veri professionisti.

 Mirëqenia juaj në  qender të vëmendjes  tonë gjithmonë Fisiomed, studio fizioterapie në qendër të  Tiranës, me mjedise komode dhe aparaturat moderne ofron një rehabilitim komplet  dhe profesional. Stafi ynë me eksperiencë perëndimore i drejtuar nga Dr.Enkeleda  Sinaj, e diplomuar në Romë Itali sjell për ju fizioterapinë e ekselences. Fisiomed është e vetmja qendër në Shqipëri që ofron rehabilitim onkologjik dhe vestibular. Është momenti që shëndetin tuaj t’ua besoni profesionisteve.  Il vostro benessere nel centro della nostra attenzione per sempre  Fisiomed, studio di fisioterapia nel centro di Tirana, con camere confortevoli  e moderne attrezzature offre una completa Kontaktet: e riabilitazione professionale. Il nostro Tel. 04400418. staff con le esperienze occidentale con la Cel. 069 20 53 330 dirigente Dott. Enkeleda Sinaj laureato Adresa: presso Università di Roma l’Italia, porta a Rruga e Barrikadave 18/2 voi la fisioterapia eccellenza. Galeria e Tiranës, Fisiomed è unica centro L’Albania tek ish-kinema 17 Nëntori che offre la riabilitazione oncologica e Kati i Tretë, mbi vestibolare. È il momento che il vostro salute supermarketin CONAD credere ai veri professionisti. 

cmyk Cultura Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 14 Historia Ndriçuesi i Antikitetit shqiptar Nga Dr.Laurant BICA 50 të shek. XX, tregoi vlerën e shqipes Ngrehu Marko Shqipëria zhdues i çështjes së madhe të arvanitëve është refleks në sqarimin e problemit pellazgjik; në se Ngrehu të thërret Greqia” të Greqisë për të fituar të drejtat e tyre si iko Stillo, shqiptari nga Preveza, Zaharia Majani, studjues francez, që në Dhe në një këngë tjetër popullore një makrokomunitet disa milionësh dhe të i evolucionit me banim që prej më se katër vitet 60 të shekullit XX, në dy veprat e tij thuhet: qindra mijëra çamëve ortodoksë që jetoj- Ndekadash në Gjermani, nuk është për etruskët, sidomos në “Etruskët filluan “Ngrehu mor Marko Sulioti në nga Preveza e Arta deri në Gumenicë më i panjohur në Shqipëri. Së fundmi të flasin”, prapë i drejtohet shqipes; Niko Ti Xhavell’ e Kundurioti e Filat, ai është një përfaqësues i denjë i të idesë mbërriti te lexuesi me librin e tij të fundit Stillo tani në vitin 2010-2011 na tregon O ju trimat e Shqipërisë tyre. Niko Stillo është i brumit rilindës në “Etruskishte-Toskërishte” me një ligjëratë se “Etruskët flasin shqip”. Nëpërmjet Që lirinë i dhatë Greqisë“ gen e në vepra e në tërë veprimtarinë e akademike. Niko Stillo njihet në Ballkan toskërishtës-çamërishtes shpjegohen Niko Stilloja është në linjë të drejpër- tij shkencore dhe praktike shoqërore. Ai Nga Nebi Agolli, Rome e Turqi dhe Gjermani; njihet në Kosovë, rreth 140 tabelat me mbishkrime etruske drejtë nga babai i vet, stërnip i Marko është një rilindas i gjallë që është i pran- Maqedoni e Shqipëri pa folur në Greqi. të gjetura në Itali, Nikua i ka dëshifruar Boçarit. Nuk ka asnjë rastësi në marrjen ishëm jo vetëm me veprën diturake. eta eshte nje fare rryme e vazh- Veprat e veta fillimisht Nikua i boton në të gjitha. prej tij me shqipen, arvanitët, çamët, il- Ja disa rrjeshta që përbëjnë kredon, dueshme, nje lloj vale qe tenton gjuhën greke që është gjuha e penës e irët, pellazgët, etruskët. I takon Shkollës devizën, motivin qenësor të jetës së tij: te ngrihet duke u aktualizuar nep- tij. Stillon e njohin arbëreshët e Italisë, Zaharia Majani zbërthen një fjali: “She së Janinës që lidhet me emrin e gjimnazit “Niko Stillos edhe ai arvanit (shqiptar J arvanitët e Greqisë, shqiptarët brenda e n’ulis rite” (Dmth “Perrua në të tatëpjetë të dëgjuar “Zosimea”, të themeluar nga i Greqisë) jo vetëm që nuk beson se ar- ermjet nje proçes organizimi. Realiteti jashtë Shqipërisë. Zëri dhe pesha e fjalës është rinia”) dhe vlera e tij qendron në fak- shqiptarët. Në bangat e tij u shkolluan vanitasit janë të ardhur nga Shqipëria në eshte natyror sepse asnje ngjarje nuk së tij është ndjerë në Kosovë, në Institutin tin që zgjodhi shqipen si pikë referimi për një pjesë e mirë e rilindasve tanë më të Mesjetë në Greqi, por ata janë autoktonë i ka shpetuar kercenimit te shkatrimit Albanologjik të Prishtinës, në Institutin e të zbërthyer shkrimet në gjuhën etruske. shquar si Abedin Dino, Jani Vreto, Ko- atje dhe ka bindjen në të kundërtën e ose ka nje garanci te perjeteshme te Historisë së Kosovës, në Universitetin Nikoja, pas një pune shumëvjeçare, cfil- standin Kristoforidhi, vëllezërit Naim e ndodhur në Lashtësi. jetes ose te zhvillimit te saj. Asnje Shtetëror të Prishtinës, në Universitetin itëse, të mundimshme, ka zbërthyer tek- Sami Frashëri, Ismail Qemali e shumë të Ilirët në viset e Shqipërisë e kanë pre- ngjarje nuk lind ose perbehet jasht Amerikan në Kosovë , Universitetin privat stet etruske, duke dhënë një kontribut të tjerë. Edhe Nikua, veç Prevezës e Athi- jardhjen nga Thiva e Beotisë. Siç e dimë i pari apo themeluesi i tyre ka qenë Iliri, raportit me te tjeret dhe ky raport “Iliria” etj. Ai është pritur e përcjellë me jashtëzakonshëm për albanologjinë, ball- nës, një kohë të viteve të gjimnazit i ka nderime nga ASHAK (Akademia e Shken- kanologjinë, pellazgologjinë e në mënyrë bërë në Zosimean e Janinës. Vetëm se i biri i Kadmit, mbretit të Thivës (Tebës), nuk eshte kurre i jashtem por eshte i cave dhe Arteve të Kosovës) dhe në insti- të veçantë për etruskologjinë, me rëndësi duhet të dallojmë disa breza rilindasish. prej të cilit morën dhe emrin. mbrendeshem dhe perberes. Materia tucionet më të larta arsimore, shkencore europiane e botërore. Së pari kemi brezin e hershëm rilindas Duke u përpjekur të provojë vërtetës- dhe forma ne organizem jane te pan- dhe politike të Republikës së Kosovës. Ka Niko Stillo me punën e vet, me zotërim- me Angjelica Palin (Kjo e zhvilloi aktiv- inë e këtyre sa përmendëm më lartë, dashem. Organizmi eshte i perbere marrë pjesë në forumin shkencor më se in e mbi dhjetë gjuhëve dhe të greqishtes itetin e saj në Evropë dhe është si të thu- Stylos merret me mbishkrimet shumë nga organe te ndryshme qe kerkojne 30 vjeçar “Seminar i Kulturës Shqiptare si asaj të lashtë, bile në dialektet e veta ash një Dora D’Istria e llojit vet, por një të lashta të shkruara me alfabetin jonik, te mbajne ne jete organizmin dhe or- për të huaj.” Në Republikën e Maqe- jonike, dorike etj., të greqishtes bizan- shekull para saj). Mbasandaj kemi brezin të cilat deri më sot nuk janë lexuar. Në e rilindasve tanë të shquar të sipërpër- këto mbishkrime shpjegimin e gërmave ganizmi tenton te mbaje ne jete orga- donisë ka marrë pjesë në tubime shken- tine, katharevusa, greqishten e Stambol- core të Universitetit Shtetëror të Tetovës, lit dhe dhimotiko (greqishtja popullore) mendur. të panjohura e gjen në alfabetet e njohur net e veçanta. Pra mjeti dhe qellimi në Tetovë dhe në Ohër. është helenisti më i madh shqiptar në Këtyre do t’u shtonim dhe tre emra të të Epirit, që na kanë arritur deri në ditët perbejne nje raport reciprok qe jeton Ligjërues në sa e sa konferenca kohën tonë. Ndihmesa e tij është e pash- tjerë; Peshkopin e Paramithisë Anthim tona. Nëpërmjet përdorimit të këtyre gër- ne çdo forme te natyres dhe ne natyre shkencore, kudo në Kosovë, Maqedoni, embëllt. Zotërues i katër fakulteteve, pro- Caco që më vonë erdhi në krye të Patriar- mave të panjohura zbërthehet lehtësisht ne teresi. Shqipëri. Në Republikën e Shqipërisë ka fesor Niko Stillua është një enciklopedist kanës së Stambollit. Në vitet e stuhishme enigma…na dalin përpara tekste të përso- Parimi i ligjeve te natyres eshte nor- marrë pjesë vazhdimisht në konferencat e erudit i shquar që nuk mund të mos të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ky di- sura në gjuhën shqipe…” ma e botes fizike dhe e botes morale. shkencore të Institutit të Historisë, të In- ngjallë admirimin tonë. Jeta e tij është jetar çam botoi në Stamboll në gjuhen Po të perifrazojmë fjalët e një autori stitutit të Gjuhësisë e Letërsisë, në tubime një model për rininë tonë, veçanërisht shqipe Ungjillin. S’mund të lëmë pa për- italian për shkrimtarin e madh e të mirën- Ligji moral eshte aplikimi i ligjeve te të shoqatave atdhetare si Çamëria, në atë studentore, për sakrificat e bëra për mendur dhe dijetarët arvanitas njeri nga johur Umberto Eko që “ai e njeh Mes- natyres. Jeta eshte nje mjet themelor i mbledhjet e shoqërisë civile. Librat e shkollim, për përkushtimin ndaj punës Salamina (Kulluri) Anastas Kullurioti që jetën sikur të ketë jetuar çdo ditë në të“, dhene njeriut per zhvillimin e tij. Nje- tij janë promovuar në panairet e librit dhe për vullnetin dhe këmbënguljen e kish mbaruar Universitetin e Harvardit në për Niko Stillon duhet të themi që “ai e riu ka te drejten per jeten pra eshte në Shqipëri etj. Prishtina zyrtare është treguar në arritjen e qëllimeve të larta që shekullin XIX; tjetri Panajot Kupitori nga njeh lashtësinë sikur të ketë jetuar orë e keq tia ndrepresesh padrejtesisht. Ai e para që botoi veprën e parë të tij të i ka vënë vehtes në jetë. Vepra e tij, ajo Hidra. Në gjurmë të tyre vjen në fillim çast në ato kohëra të largëta e të mugëta ka te drejte te arrije qellimin etij. Pra përkthyer në shqip “Historia e Shen- e shkruar dhe ajo që ka në proces, është të shekullit XX një gjuhëtar e akademik të historisë.” natyra kerkon qe njeriu te zhvillohet jtë e Arvanitëve”.Aty Niko argumenton rezultat i një pune kolosale të bërë gjatë arvanitas si Petro Furiqi. Dr. Jakup Krasniqi, Kryetar i Kuven- shkencërisht se në themel të mitologjisë mbi gjysëm shekulli. Nikoja, nuk di të Në vazhdë të gjithë këtyre që përmen- dit të Republikës së Kosovës që ka bërë per qellimin e lumturise dhe jeta eshte greke është mitologjia pellazgo-iliro- ngrihet nga puna me kompjuterin. Madje dem deri tani kemi rilindasit e sotëm ar- parathënien e librit “Etruskishte-Toskër- mjeti per kete. Natyra kerkon qe nje- shqiptare, ajo e Çamërisë - Epirit. Në ka shkruar edhe poezi të cilat priten të bërorë, të cilëve do t’u shtonja një emër ishte” Tiranë 2010, e cilëson Niko Stillon riu te kete ne dispozicion jeten. Pra veprën e dytë “Fjalori i Marko Boçarit” sillen së shpejti në shqip. arbëresh në krah të tyre, dijetarin Anto- si një studjues të përkushtuar dhe të pa- eshte keq e nje padrejtesi e vertete t’ia Niko argumenton lashtësinë e alfabeteve Gjithashtu dy vepra madhore të tij së nio Belushi nga Kalabria. Disa prej tyre sionuar për ndriçimin e shqipes dhe të nderpresesh pa motiv te mjaftueshem. të shqipes me gërma greke e të tjera në afërmi do të shohin dritën e botimit në janë ende gjallë e disa nuk jetojnë më. shqiptarëve në lashtësitë paraantike dhe Asnje njeri nuk mund te shkatroje “Isagogi”, pjesën paraprirëse prej mbi gjuhën shqipe: Fjalori katër gjuhësh i Po sjell disa nga emrat më të spikatur si antike.” Nga Atdhetari rilindës, miku Jorgo Maruga, folkloristi Vangjel Lapi, jeten e tjetrit as per perfitimin e tij as 100 faqesh. Dhanil Voskopojarit rreth 500 faqe (kur i shqiptarve Niko Stillo, priten arritje të Njëkohësisht na sjell fjalorin e Marko ai në origjinal s’ka as 40 faqe) dhe Fjalori Aristidh Kola, Jorgo Miha, Jorgo Jeru etj. mëtejshme në punën e vet kërkimore per perfitimin e kolektivitetit. Vlera e Boçarit. Gjuhësia është një fushë krye- Shqip-greqisht i ishullit Hidra i Panajot Niko ka qenë mik i ngushtë i rilindasit të shkencore, vepra të reja për të mirën e jetes percakton gravitetin e te drejtes sore, një kalë i betejës i studjuesit Niko Kupitorit. Ky i fundit ka rëndësi të dy- mirënjohur, Aristidh Kola, që vdiq apo çamëve dhe arbërorëve të Greqisë, për qe i perket njeriut sepse eshte njeri e Stillo, nëpërmjet së cilës ai hyn për të pro- fishtë se na nxjerr në dritë një libër që e helmuan tani në dekadën e fundit. Me popullin e kombin shqiptar, për lashtës- pra nga kur fillon te jete i tille e gjer vuar si lashtësinë e shqipes, ashtu edhe të flinte në arkivat greke, me qëllim apo pa Aristidhin dhe kryetarin aktual të sho- inë e tij. Në këtë vit jubilar për të, kur ai kur eshte i tille. Behet fjale per kohen shqiptarëve. Tani së fundi doli dhe libri qëllim dhe së dyti ai është tapia e ishullit qatës së Arvanitasve të Greqisë, Jorgo mbush së shpejti 65 vjet (ka lindur më e vetme qe i eshte dhene nje shpirti “Etruskishte-Toskërishte”, prej rreth 700 të Hidrës që flet shqip edhe sot e kësaj Jeru, kemi pasur fatin e nderin të flasim 18 prill 1946) mbërrin si urim simboli- faqësh, pjesën e parë të të cilit e kemi dite dhe që luajti rol vendimtar në revo- e të njihemi personalisht si në Stamboll per te formuar fatin e tij; çdo dite me ka e jeta e gjatë krijuese dhe pendës së në shqip, të përkthyer nga zoti Llambro lucionin grek të 1821. Këtë revolucion, dhe në Prishtinë në Javën e Kulturës Ar- mprehtë! Pas Universiteteve të Kosovës, shume, edhe me dhimbje, i jep me- Ruci, shkrimtar, poet, përkthyes i njohur luftën për pavarësinë e Greqisë e bënë vanitase më 2004. Aty e merr zanafillen Universiteti “Kristal” në Tiranë është i nyren per te patur nje shkalle gezimi; nga greqishtja. Nëse Spiro Konda, pel- kryesisht shqiptarët, arvanitët e Greqisë. edhe miqësia jonë me dijetarin, shkencë- pari që të hapi dyert dhe nderoi zyrtarisht çdo dite me pak mund ti hiqet nje lazgolog i shquar shqiptar, që në vitet Populli në këngën e vet do të bubullinte: tarin e studjuesin Niko Stillo. Ai është va- njeriun-akademi Niko Stillo. mundesi e tille pergjithmone. Njeriu duhet te jete i ndergjegjshem perpara jetes te njeriut si perpara nje vlere te pakrahasueshme per te cilen Aferdita tempulli i saj kulti dhe simboli eshte e arsyeshme te lej te humbin Pecit, gjendet tempulli i Afroditës. Ç’farë u zbulua në këtë pasurite materjale. Pra duhet llogatur nga GËZIM LLOJDIA zgjaten, né té dy qoshet, dy, bloqe 1 m. té gjaté. Pas Anetar i Akademise Evropiane te arteve shesh. Themelet e tempullit ato qartazi duken. I orientuar hyrjes ka patur njé ambient 5.75 m. té gjaté; ai ndahet gjithmone vlera e jetes. Jeta ofron me- jugperëndim, verilindje. Ka formë katërkëndëshe. Theme- nga ambienti tjetër, me i vogël (2,30 m. i gjaté) nga një nyra te pambaruara per te ushtruar (Vijon nga numri i kaluar) let që sot janë tepër të ruajtura mirë kanë gjatësi12.15m,me mur 1 m. i trashé. Përreth dhe brenda këtyre gurëve kurajon per te miren e tjetrit. E vetmja Dikur ne rrenojat e Amantias eshte zbuluar nje pllake gjerësi 6.75m.Blloqet që e formojnë atë kanë këto përmasa té themeleve janë ruajtur edhe gjurmé té tjera muresh. gje ne bote eshte realiteti, ideja prej e vogel guri qe ishte qe ishte nje kushtim per peren- 1.20 me 1m të gjerë. Sipas konkluzioneve të para, që nx- Para dhe prapa blloqeve té themeleve u gjetén pjesé seciles realitetet e dukshme nuk jane deshen Aferdita nga ana e Aristos bijes se Aleksandrit orën arkeologët nga shenjat që shquheshin në tokë duke- té një shtroje prej rrasash té mëdha, 2 m. té gjera, té veçse fenomene. Materia dhe shpirti .Nga muret mbështetëse,për të zbritur në lëmin e Peçit shin se tempulli ka qenë i rrethuar me shtylla,por gjurmë të rrethuara nga bloqe me té vegjël se té parét dhe né një nuk jane dy realitete te ndryshme, por është një e tatëpjetë e mbuluar me barërat e stinës. tjera murresh ja ku shfaqen edhe brenda tij. Ne jug lindje nivel me ta. Një shtroje tjetër (0,8 5 m. e gjeré) dhe jane dy momente te te njejtit realitet Ka buisur lulëria në këtë kodrinë. Dhe erëzon mjalti. te majës shkëmbore te Ploçes, afërsisht 200-300 m. poshtë bloqe gurësh ka edhe né dy krahët e vegjël té godinës. qe eshte ideja, absoluti. Gjithçka re- Bletët shkojnë e vijnë. Por ngjyra e florinjtë rrëzuar saj, gjendet një pllaje jo shumé e madhe, një ta rracé e Dy radhe blloqesh 0,50 m. té gjerë gjenden edhe né ale eshte e arsyeshme dhe gjithçka e është ndër lulëri. Tempulli i Afrodites në qytetin an- sajuar, té cilën banorét e fshatit e quajnë Lémi i Pecit. Kjo ambientin e vogël né fund të godinës, né një nivel me arsyeshme eshte reale. Evolucioni ar- tik të Amantisë gjendet në lëmin e Peçit. Përse i është pllaje lidhet me akropolin nëpërmjet një qafe mjaft té gjérë blloqet e mureve anësore. Bloqe gurësh ka edhe brenda rifet nepermjet nje lufte qe implikon sajdisur ky emërtim,kushedi cili ka qenë Peçi.Por lëmi e deri-diku té sheshtë e cila vazhdon deri te muret ku ndod- dhe jashtë ambientit té pare por tê çrregullt. është një fushë e vogël e ngrehur posaçërisht,për vend hej edhe një porte; anët e tjera té kores janë te pjerrëta. Këto duhet t’i përkasin një ndërtimi dhe përdorimi té fitoren dhe kapercimin e kufijve qe falje apo kultesh. Nuk ka patur ndonjë rrugë kushedi Nga veriu dhe sidomos nga lindja, kodra ka qené përforc- dyté të godinës, me té cilën duhet té lidhen disa mbe- perplasen. Eshte nje e ardhme qe që nga koha e kooperativizmit, që rrugëtonte në të uar me një mur mbështetës me kontraforca. Sheshi i vogël turina shumé té pakta mozaiku, té përbëra nga shtresa eshte njesi dinamike e te qenurit dhe tjetrin kah,por në këtë drejtim pra zbritja nga muret dhe muret mbështetëse té anéve kané qené béré me qéllim e poshtme e tij dhe kubikë të shpërndare andej e këtej. te mos qenurit. Gjithçka evolohet ne ku gjendet i kapur murri dhe shkëmbi do të jetë edhe që aty té ngrihej një godiné monumentale.Per te njohur Té dhënat tregojnë se themelet i përkasin një tempulli, nje cikel te tezave, te antitezave dhe pjesë e një projekti rrugor lidhës të siteve arkeologjike karakterin e godinës né Lëmin e Pecit né vitin 1950 u be qé ngrihej né këtë pllaje te vogël. Tempulli, përse del sintezave. Asgje nuk eshte rastesisht. me rrugina të brendshme .Nga akropoli zbret poshtë një sondazh. nga përmasat e tij, ka qené i vogël; ai, mesa duket nga Te gjitha ngjarjet jane momente te në distancë por diku mbi 400 hapa. Tempulli shquhet Mbi sipërfaqe u gjetén trungje shtyllash dhe një tok gurë ato pak mbeturina qé shihen, ka qené i rrethuar me nevojshme te idese qe evolohet. His- qartazi,sepse gurët janë të vendosur dhe planimetria té skalitur, te thyer. Sondazhi né Lëmin e Pecit nxori né shtylla. Midis frag menteve arkitektonike té gjetur té toria eshte refleks i evolucionit te është në sipërfaqe. drite themelet e dy godinave.Godina e pare, me e lashté shpërndare né Lemin e Pecit, ka edhe trun gje shtyllash idese dhe proçedon ne menyre dialek- Duket që është një tempull. Blloqe guri të gdhendur dhe pa tjetër me kryesoja, zinte thuajse mesin e pllajës TA një trung shtylle donike me diametër 0,80 m. dhe pjesa tike; çdo fakt historik eshte nje hap i parapelpiped me përmbajtje gëlqerore. Por informatat Ajo ishte e orientuar nga jugperëndimi né verilindje. The e nje shtyllëze té vogël, me diametër 0.40 m. Brenda nevojshem. Shkaqet historike, fizike, më të vlefshme i ka sjellur S.Anamali. Besohet se aty melet e godinës janë té gjaté nga 12,15 m. dhe té gjerë themeleve té tempullit dhe përreth tij, u gjetën frag- 6.75 m. Ato përbehen nga disa bloqe paralelepiped gëlqer- gjeografike, morale, politike veprojne nga viti 1950 në këtë shesh që gjendet në distancë mente té tjera arkitektonike shumé té thyera, té cilat i nga muret rrethuese është bërë një lloj sondazhi për të ore 1-1.20 m. té gjaté dhe 0.90-1 m. té gjerë te punuar përkisnin kësaj godine: këto janë copa gjethesh akanthi, ne ngjarjet e njerezve. Njeriu duhet gjetur për të njohur llojin e godinave. Shenja e parë, që miré. Blloqet kane faqet e lëmuara dhe mjaft té drejta, duke dhëmbëza, astragalé e veza prej guri gëlqeror. Mate- te jetoje ne natyre ne lidhje me tjetrin dha rezultati ishte se kjo ndërtesë ishte tempulli. Në të dale nga sipërfaqja e tokës 10 cm. Godina ka një planimetri rialet e gjetura, gjaté sondazhit, nuk ndihmojnë për té dhe ne historine boterore. vërtetët edhe sot e kësaj dite në vendin e quajtur Lemi i katérkéndéshe me hyrjen nga jugperëndimi; né këtë ané përcaktuar ko hen kur u ngrit tempulli as hyjninë, kultit pagina 15 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Storia

di PAUL ARTHUR Dipartimento di Beni Culturali Università di Lecce orti contatti tra l’area dell’Albania e dell’Epiro L’Albania e la Terra d’Otranto nel Medioevo e la Terra d’Otranto sono spesso presi per Fscontati, sia per via della prossimità geografica tura piombifera, nota in Italia come ceramica “a ve- Normanni, nella seconda metà del XI secolo, nuovi come reazione, l’esodo di molte persone dai Balcani tra le due coste opposte, sia perché le fonti storiche trina pesante”. Quest’ultima classe è rappresentata, ambiti distributivi si metterano in gioco, anche se, in verso l’Italia. Solo ora s’inizia a capire, a livello ar- ricordano comunicazioni e migrazioni di popoli, soprattutto, dallo scaldavivande, una forma che avrà un modo o l’altro, forti contatti tra la cultura materi- cheologico, quali potevano essere stati gli effetti di in particolare dall’Est verso l’Occidente. In effetti ampia diffusione un po’ in tutti i territori bizantini, ale ceramistica tra le due sponde dell’Adriatico per- questa immigrazione di massa, sinora attestata prin- non è possibile scindere la storia delle due sponde dal Mar Nero e l’Egeo, sino all’Adriatico ed il Tir- dureranno fino, almeno, all’espansione dell’Impero cipalmente dalle fonti. Sono attestati una serie di anche se, in momenti di conflitto, come durante reno, riscuotendo notevole successo anche a Roma. Ottomano verso l’Occidente. nuovi insediamenti, come anche la ripopolazione di l’espansione ottomana del XV secolo o la Guerra La varietà della ceramica che domina nei contesti alcuni villaggi che erano allora in via di abbandono. Fredda, l’Adriatico, più che vettore di contatti, è archeologici del Salento tra il VII e gli inizi del X 2. L’obolo di Caronte Già nel 1452, nella città di Lecce, sono attestate col- stato impiegato come baluardo di separazione e di secolo è particolarmente ben rappresentata dal ma- onie di Albanesi e Slavi. In un’area marginale della difesa. Ma anche durante questi episodi è stata co- teriale rinvenuto da Francesco D’Andria durante i Lo stretto legame tra le due sponde del basso città, presso le mura, fu creato un quartiere intorno munque la forte connettività fra porti ed approdi su suoi scavi ad Otranto, principale porto per l’Oriente Adriatico in età angioina è leggibile in vari aspetti all’attuale Vico degli Albanesi, nei pressi dell’attuale entrambe le sponde del mare a garantire ciò che era bizantino in questo periodo. Un impianto di fabbri- della cultura materiale, a partire dalla circolazione chiesa di S. Nicolò dei Greci, da identificare con naturale, l’interazione fra i popoli dell’Adriatico. Ciò cazione della ceramica di età bizantina rinvenuto alla monetaria in cui, in assoluto, 79i rinvenimenti nu- l’edificio medievale intitolato a S. Giovanni del Mala- nonostante, è stata posta poca attenzione sui rap- periferia della città, in proprietà Mitello, ha restituito mismatici più frequenti nel Salento tra il 1280 e il to. Un’analisi dell’urbanistica di quella zona della cit- porti reciproci ed è stata svolta pochissima ricerca anfore e pentole da cucina particolarmente diffuse 1315 circa sono i cosiddetti deniers tournois di bas- tà dimostra come sia tuttora caratterizzata da case a archeologica sugli effetti di queste comunicazioni e nel Salento bizantino sino al X secolo, che dimostra- sa lega d’argento, coniati ad Atene, Tebe, Clarenzia schiera, ormai modificate, probabilmente assai simili migrazioni tra le due aree limitrofe. Quello che vor- no notevole affinità con le coeve ceramiche rinvenute e Lepanto. I recenti scavi archeologici presso il casale alle case che furono realizzate, nello stesso periodo, rei fare in occasione del convegno di Treviso è di in Grecia e, in particolare, a Corinto. Verso la metà medievale abbandonato di Apigliano (Martano, LE), presso le Terre e borghi di nuova fondazione. Un esplorare, brevemente, tre aspetti o casi-studio che del X secolo, in pieno periodo di dominazione bizan- in piena Grecia salentina, hanno restituito delle evi- intervento archeologico, proprio in Vico degli Al- tina, cambia di nuovo la composizione della ceramica risultano dalle recenti esperienze di ricerca in archeo- denze che, almeno ad una prima analisi, potrebbero banesi, ha portato alla luce degli scarti di fornace, in circolazione nel Salento. Compaiono, accanto ai logia medievale in Terra d’Otranto, e che sembrano indicare la presenza di una popolazione o comunità attestando anche a Lecce la produzione di cerami- prodotti tradizionali, delle ceramiche importate, testimoniare sostanziali rapporti culturali ed economici immigrata dall’altro lato del mare. Tutte le sepolture che medievali, compresa la tipica ceramica invetriata tra le due aree. Se non altro, possono stimolare ulte- compresi alcuni esemplari di Glazed White Ware II, di età angioina rinvenute presentano una moneta at- dall’area costantinopolitana ed anche alcuni esem- policroma nota come “RMR”, la ceramica invetriata riori idee ed indicare modi di esplorare le potenzialità tentamente deposta nella bocca del defunto, come è decorata a graffito e dipinta in rosso e verde, cui si plari di brown glazed ware, 78forse provenienti da testimoniato anche in una sepoltura rinvenuta in loc. dell’archeologia medievale, idealmente attraverso col- deve affiancare la ceramica cosiddetta “a doppio ba- Corinto. La Glazed White Ware rinvenuta si concen- S. Giorgio, sito di un piccolo villaggio medievale ab- laborazioni sempre più strette fra ricercatori in Alba- gno” . Sembra di cogliere, nella stretta associazione nia, Grecia, nei Balcani e l’Italia meridionale. Sono tra ad Otranto e nel suo hinterland, e non sembra bandonato, presso il vicino centro di Carpignano Sal- di queste prime due classi di ceramica, proprio il convinto, infatti, che l’archeologia ci riservi ancora datare oltre la fine dell’XI secolo, quando anche a entino (LE). Quest’usanza di deporre una moneta in passaggio nella regione dalla tipica ceramica invetria- molte sorprese per quanto riguarda i contatti commer- Corinto cessa l’importazione della classe. bocca al defunto è una pratica piuttosto nota e docu- ta medievale a quella tipica del Rinascimento. Infatti, ciali e sociali attraverso l’Adriatico. Ho l’impressione Nello stesso periodo iniziano a circolare an- mentata per il mondo classico, ove la moneta viene che abbiamo appena sfiorato una notevole mole di che delle anfore da trasporto (‘tipo Otranto’), che riconosciuta dagli studiosi come l’obolo di Caronte, ad alcuni frammenti che impiegano tecniche e decori informazioni, che comprenderà abitudini alimentari, seguono delle innovative forme orientali, insieme a il pagamento simbolico per traghettare l’anima dal tipici di entrambe le classi abbiamo attribuito il nome religiose, linguistiche, e via dicendo. In particolare, il ceramica con decorazione excisa (gouged o excised mondo dei vivi all’aldilà. Nonostante qualche esempio di “RMR graffita” o “proto-graffita”, una classe di fenomeno di immigrazione di gente proveniente dai ware) e, a volte, anche dipinta, come anche dei paioli sulla continuità della pratica durante il periodo tardo ceramica che fa da raccordo e che sopravvivrà per Balcani non è affatto nuovo all’Italia adriatica, ma in impasti a volte grezzi, forse importati. Nello stesso antico ed alto medievale, è il diffondersi del Cristiane- un brevissimo periodo ma che, ritengo, possa essere raramente è attestato a livello archeologico, e poco si periodo iniziano a circolare simili prodotti anche in simo che sembra porre fine all’usanza e alle credenze considerata fossile guida per i decenni immediata- è fatto per comprendere i risvolti sulla cultura della Epiro ed a Butrinto, in Albania, dove sono stati rinv- che l’accompagnano. Se scompare la pratica nell’uso mente intorno al 1500. Sinora i frammenti identifica- stessa 77penisola, a volte preferendo, semplicistica- enuti paioli dello stesso tipo, insieme alla ceramica dell’obolo di Caronte, come si può spiegare quello che ti di questa classe ceramica presentano decorazione mente, l’idea di diversità, piuttosto che di comunan- excisa, in contesti datati all’XI secolo. Un frammento sembra, a prima vista, una forma di continuità della sovradipinta solo in verde e rosso, mentre scompare za. Spero che i tre casi che seguono possano fornire di ceramica excisa proviene anche dalla Beozia sur- pratica tra l’età classica e gli esempi di età basso medi- il nero o bruno del manganese, impiegato soprattutto degli spunti per un ulteriore dibattito ed indagine. vey, rinvenuto in un sito presso Orchomenos, mentre oevale riscontrati ad Apigliano e nei pressi di Carpig- per marcare le decorazioni, sostituito dall’incisione altri esempi di ceramica excisa, comunque diversi nano Salentino? Nel prologo del Poenulus di Plauto a graffito. Questo rinvenimento ha la potenzialità di 1. Un’area culturale bizantina? da quelli salentini, provengono dall’isola di Egina. un defunto “parte per l’Acheronte senza possedere la fornire un grande strumento per aiutare a fissare la Fra le ceramiche dipinte sono da notare, accanto tariffa (sine viatico) per il suo viaggio”. Uno studio datazione dell’abbandono di alcuni villaggi, come Tra la fine del VI e la prima metà del VII seco- alle consuete brocche e giare decorate da semplici illuminante sulla pratica dell’uso della moneta per i anche la datazione della fondazione di masserie e lo, l’Italia meridionale abbandona gran parte delle fasce, varie coppette, alcune forme con decorazione defunti richiama questo passo e sottolinea sia il sig- delle Terre o piccoli insediamenti pianificati. Inoltre, tradizioni ceramistiche di tipo tardo antico e vede piuttosto fine ed articolata ed una serie di vasi con nificato generico di viaticum in latino come approvvi- mi sembra che, in questa ceramica e nella comparsa l’apparizione di nuove forme vascolari, che rispec- pallini o macchie, a volte resi in un altro colore o gionamento per un viaggio, e perciò la possibilità che e grande diffusione della ceramica graffita in Terra chiano nuove forme economiche e di organizzazione tonalità rispetto alle bande dipinte. In ogni modo, la presenza di una moneta nell’uso funerario romano d’Otranto nel XVI secolo, si possa leggere l’arrivo sociale. Nel Salento, territorio che rimarrà sostan- dall’insieme delle ceramiche rinvenute nel Salento potesse sostituire la deposizione di alimenti nelle di ceramisti dai Balcani, in particolare provenienti zialmente bizantino nonostante la rapida discesa dei mi sembra che si possa affermare che già nel VII tombe, sia anche il significato di viaticum nel latino dall’Albania e dall’Epiro, e la stretta collaborazione Longobardi lungo la penisola verso la fine del VI secolo, se non anche poco prima, si sia definita una cristiano come eucaristia o communio Dei. L’ostia, con i ceramisti locali, a tal punto che le due tradizioni secolo, le nuove ceramiche trovano sempre più con- serie di caratteristiche forme ceramiche bizantine utilizzata nella comunione, viene anche messa nella si fondono. Questa idea può forse essere sostanziata fronti in oggetti rinvenuti dagli archeologi in Grecia che, con poche modifiche, perdurerà nel Salento bocca di persone sul letto di morte per assicurare dal fatto che non si conoscono ceramiche graffite ed in Albania, in particolare presso Corinto, piuttosto fino quasi alla fine del primo millennio e che trovano la vita eterna all’anima. Quest’usanza è stata inter- di produzione locale nel Salento anteriori alla fine che in altre parti della penisola italiana. Sono carat- riscontri sull’altro versante dell’Adriatico, particolar- pretata da alcuni studiosi come una cristianizzazione del XV secolo, mentre nei paesi sull’altro versante teristiche del periodo alcune forme chiuse dipinte a mente a Corinto e nel Peleponneso, ma forse anche della pratica legata all’obolo di Caronte. Nei Balcani, dell’Adriatico, area di più consolidata tradizione bi- larghe fasce o bande, delle olle o pentole da cucina in Epiro ed a Butrinto. A questa facies archeologico- dove la circolazione di moneta per scambi quotidiani zantina, la ceramica graffita era comune già prima e tipi di anfore da trasporto, cui si aggiungono varie culturale seguirà un rinnovo, che si effettuerà intorno cessò durante gran parte dell’alto medioevo, la mon- del XV secolo, ed è continuata anche oltre. Inoltre, altre forme fra cui, a partire almeno dal VIII secolo, al X secolo, con altri prodotti ceramici, anch’essi rip- etazione aurea, in particolare bizantina, continuò a a parte l’intrigante scoperta a Vico degli Albanesi, anche della ceramica rivestita da una spessa invetria- ettuti nelle stesse aree geografiche. Con l’arrivo dei circolare per il suo valore intrinseco. Come ha sot- le fonti ci documentano, parallelamente, il fatto che, tolineato il 80numismatico Donald Metcalf, “monete nel 1472, “vi erano a Lecce circa un centinaio di auree rinvenute nei Balcani nord-occidentali, dal IX famiglie albanesi senza una occupazione precisa, secolo in poi, erano uscite dalla circolazione mon- tê cilit ai i shërbeu. Jemi té prirur té mendojmë qé mali na thotë se tempulli duhet të jetë ndërtuar në tranne alcuni che avevano la qualifica di fornarius”. etaria normale – possono essere molto consunte e tempulli té jeté ndërtuar aty nga shek. III para erës shekulll III para Kr,ndërsa rindërtimi ,shtresa me Fra gli esemplari di ceramica “proto-graffita” sinora perforate – prima di essere deposte nelle sepolture”. sonë dhe se rindërtimi, shtresa me mozaik té jeté mozaik duhet të jetë bërë në shek II,pas Kr. Mirëpo rin- 82venuti al di fuori della città di Lecce, è da La pratica della deposizione di monete nelle bocche béré né shek. II. erës sonë. për mënyrën se kujt i faleshin Amantë do të ndjekin segnalare un cospicuo gruppo proveniente dal fondo shqyrtimin e Anamalit. Monumentet si dhe moned- dei defunti è attestata nelle sepolture avare in Ungh- del fossato difensivo del borgo pianificato di Muro eria, continua ad essere attestata in Croazia almeno 5-Tempulli ka emrin e Afroditës hat e gjetura në Amantia shqyrtojnë:Kultet që janë Leccese. Qualche frammento era, forse, anche pre- fino al IX secolo, mentre in Ungheria e nei paesi vi- ne Amantia respektuar më shumë në popullatën ilire të këtij sente ad Otranto, in un contesto archeologico che cini, Romania, Slovacchia, nella cultura Bjelo Brdo, Dhe si e ka shpjeguar Mathieu Areft ermin qyteti në Ilirinë jugore. Cila ishte Perëndia dhe kujt sembra datare alla fine del XV secolo, forse forma- l’usanza è attestata tra tardo X e primi decenni del Afërditë:Afroditë=afër dita. Lindja e Afërditës i faleshin amantët?Për të mbritur tek ky rajvizim gje- tosi durante le fasi di ‘ripristino’ della città in seguito XII secolo, e forse da lì si diffonde anche in Polonia perëndesha e Dashurisë,Bukurisë dhe dëshirës është jmë të dhënat në librin Iliria. Perëndia për Amantë al sacco turco del 1480. Un ulteriore frammento, dal e in Lituania. Archibald Dunn mi informa, inoltre, di shumë e diskutueshme. Dihen dy versione. Versioni ishte Hyji.Huji i besuar rreth të cilit faleshin apo villaggio abbandonato di Vicinanze (Giurdignano, monete rinvenute in tombe del X-XI secolo in Mace- i parë është ai i Homerit që pohon se ajo është bija kryenin rituale Amantë në kohët e hershme në këtë LE) proviene da un silos per il grano, apparente- donia. Nella Dobrugia, Codrin Benta segnala anche il e Zeusit dhe e Dionesë. Sipas versionit të dytë ajo ka qëndër malore ishte hyu dodonas.Zeusi ose hyu mente riempito alla fine dell’occupazione del casale. rinvenimento di una moneta turca del XVI secolo in lindur nga deti e zhytur në gjakun e organeve seksu- është i shprehur edhe në prerjet e monedhës. Në Il riempimento del silos conteneva anche ceramica bocca ad un defunto ad Enisala (Tulcea). In Grecia, ale të sakatuara të Uranit.Ky gjak ka mbarsur detin këtë qytet ilir ka qenë i njohur kulti i Afroditës. Një del tipo “RMR”, un pezzo di ceramica cosiddetta a Mykonos, è attestato perfino l’uso di deporre pic- dhe Afërdita ka dalë nga brenda një dallge e bardhë pllakë e vogël guri e zbuluar në Amantia i kushto- “italo-moresca” e un frammento di ceramica a “lus- coli cocci, all’incirca della grandezza di una moneta, dhe e bukur në formën e shkumës:Afërdita“e lindur het në një farë mënyre Afrodita Pandemia. Afrodita tro spagnolo” proveniente dalla Valencia. Il villaggio, incisi con il segno della croce, nella bocca dei defunti nga shkuma e detit. Në vendet mesdhetare cdo ush- në qytetin amantas ka pasur një tempull. Si edhe fino agli inizi del XX secolo. Alla luce di questi dati, a quanto sembra, fu distrutto dai Turchi nel 1480. qim që vinte nga deti në tokë trajtohej si afërdi... në gjetjet në skulpturë paraqitet Pan-Silvani. Ky na mi sembra assolutamente plausibile pensare che le Da questi tre casi, brevemente presentati, spero che tase. Legjenda na thotë se ajo fluturonte në ajër e paraqitet me 3 nymfa. Në gjetjet e relieve shikohen evidenze riguardanti Apigliano e Carpignano Salenti- si possano evincere non solo le potenzialità, ma an- shoqëruar me pëllumbat dhe harabelat të njohur për perëndi ilire. Perëndit sipas amantëve janë mbrojtëse no testimonino un’immigrazione di gente dai Balcani. che il fascino del confronto archeologico tra le due gjëra të turpshme(shthurje).Brezi i saj magjik i bënte të barinjve,pyjeve,kullotave.Tempulli që gjendet në Il prossimo passo sarà quello di raffinare le nostre sponde del Mare Adriatico, sicuramente non limi- të dashuroheshin të gjithë ata, që e merrnin këtë lëmin e Peçit është sot e kësaj dite. Themelet më analisi comparative per i resti antropologici. In ogni tato solo al Medioevo. La ricchezza informativa del brez. Ajo ishte bashkwshortja e Hefaistos dhe zonja gurë te mëdhenj shqyrtojnë pozicionimi e ndërtesës. caso, prima di poter sostenere una superficiale conti- giacimento archeologico è stata appena sfiorata ed e Ares-it.Ajo nderohej në Siri dhe në Palestinë me Tempulli është ndërtuar nga amantët larg mureve nuità nell’uso dell’obolo di Caronte in questi territori, ora, per essere sfruttata appieno, ci si aspetta che emrin Ishtar, Astarte ose Ashataroth. Një tjetër kult i rrethuese. Janë mbi 400-500m distancë nga shtegu, vanno considerate anche altre motivazioni simboli- la ricerca sia sempre più attenta e mirata e che vi rëndësishëm gjëndej në Pafos( në jug të Qipros), ajo që të shpie tek murri rrethues. Lemi i Pecit është një che, compreso il fatto che tutte le monete rinvenute sia un sempre maggior coinvolgimento reciproco da lindi dy fëmijtë e famshëm Eros dhe Anteros. Emri i kodrinë që e rreth dielli dhe rreth saj dielli qëndron ad Apigliano recavano l’immagine della croce. parte degli specialisti che vogliono comprendere i le- saj gjen rezonancë në gjuhën shqipe“Afër-ditës“,pra pothuajse gjithë ditën. Siç duket pozicioni i dritës ka gami che fanno dell’Adriatico un bacino culturale co- pranë ditës dhe në kuptim më të gjerë“ajo që është qenë i zgjidhur fare mirë. Por duke qenë se Amantë mune. I tre argomenti trattati in questo articolo sono e bukur si dita apo si agimi,ajo që shkëlqen si drita i ndërtuan banesat e tyre jashtë mureve rrethuese 3. La nascita della ceramica graffita pugliese stati trattati anche altrove, separatamente. Ringrazio e diellit“. edhe tempulli, stadiumi apo ndërtesa të tjera u Brunella Bruno e Marco Leo Imperiale per aver letto Emri Afërditë sot gjendet me shumicë edhe në ngritën jashtë këtij rrethimi. La rapida espansione dell’Impero Ottomano nel e migliorato questo contributo. I disegni provengono këtë zonë,përtej saj më gjerë e më gjatë saj. Ana- corso della seconda metà del XV secolo ha avuto, dalla precisa mano di Giuditta Cavallo. Poezi Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 16 Qelia Uni im Në shpirt i kishja fshehur… nga Alfons Grishaj nga Salim Memishi nga Keze Kozeta Zylo

Lageshtire! Në murret e mija harta e Shqipërise Mos qoftë atdheu në udhët e mia Dhimbshëm u ndava nga shkronjat ILIRE, Shulat e Hadit gervishin qetesine e pergjakte. S’ka pse më gjykon për fe perëndia Të huajat më prisnin udhëve të mundimshme, Regjimi zbatohet perpiktas cdo dite, per c’ka, Mos paca besim në timen fe Në shpirt i kishja fshehur, me mallin e Hënës, Ska pse më do i ngrohti atdhe.. Ndrimi i patkonjve qe pershendesin gjoksin tim Dhe një unazë antike të nënokes sime…! Ata thonë njëra është BOLL Eshte i sigurte, me i sigurte se vete siguria... Mua më duken të dyja pak Lotova pa ndalur ndarjen me klasën, Nje ze nga radioja prish uniformen Kush i trash kush mendjeholl Dhe s’munda të duroja vështrimet e tyre, Dhe kercenimin e papagallit... Kush ec drejt kush rreth e qark. Në shtegtim iu mora të ëmblat kujtime, Cudi! Hardhuca ne tavan nuk do t’ia dij per papagaj Ata shpirtëra ikën tradhëtuan trupin Dhe hartimet përgjysmë: “Kthehuni Dallandyshe” Ajo leviz bishtin dhe verdhesia s’ia fsheh organet. Në vend bluze kanë veshur turpin Ata që vetën me thonj e gërryen Lageshtire! Miu filozof i qelive me kundron embel Me dënesë përqafova fisniket kolege, Vertitet si babaxhan e dic kerkon ne tasin tim te bukes. Me ato pika gjaku djajtë ushqyen. Shoh atdheun tek përpiqet Zemrat si zogth filluan të dridheshin, Lageshtire! Komshiu im shkoi per t’u transformuar... Të ndërroj lëkurën a njerëzinë Në pikturë Rembrandti një lot u kthye, Kjo eshte e sigurte, me e sigurte se vete siguria... Kombi im që përbrenda digjet Dhe dhimbjet tona pikë-pikë digjeshin!… Lageshtire! Qelia 14 eshte katakomb, Sot nuk njeh mirë Shqipërinë. Dhe vitet fluturojnë, e pazonja t’i ndal, Por lutja e ipeshkvit ka fraza tejrituale... Themi, botës i kemi rënë në sy As penën në shqip që shkruan në kartë, Psheretima shpirtrash qe vijne nga Zalli i Kirit, Duke i mbyllur sytë tanë Ndërsa brenga e kthimit më grryen ngadalë, Atje pulebardhat nuk mund ta kapin peshkun Sikur bota s’ka Perëndi Dhe hartimet përgjysmë, që s’ja u ktheva prapë… Uji eshte i kuq, si gjaku im, si gjaku yt Jezus! Sikur bota s’paska vatan. Protestojnë engjuj e djaj Lageshtire! C’erresire, heshtje... Të përzier dhëmbë me dhëmbë Dhoma ime ere myk, ere vdekje Është plakur pritja Hingullojnë porsi kuaj Nga Sabile Keçmezi-Basha Dielli meshiremadh i thyen hekurat Nëmin tokën, shembin me këmbë. Dhe rrjeten e ndryshkur si vete koha. E Perëndia është mysafir Një ditë, koha noprane Kercej ta kap ate rreze, por s’mundem Në teatrot që kush s’i ka Ma vodhi edhe pritjen Arkitekti e ka llogaritur me shperthimin e diellit Qëndron zgjuar porsi vampir E unë me gjymtyrë të shqepulta Dje, pardje, të gjitha i pa. Edhe lajthitjen e vet. vrapova pas saj U bëmë hor me qejf a zor Lageshtire! Ne murret e mija harta e Shqiperise! Më thanë lëre të iki Në pallatin tonë etëror, Kjo dramë me emrin Shqipëri Unë qava si stinë apokaliptike Për armikun është komedi. Më thanë, imzot Eh, kjo ikje Më thanë nga Janaq Pani Ku është feja të na udhëzojë Ku ështe kombi të na bashkojë Është e plakur pritja Ku është drita për të na zbardhur Nga pritja E si u harbuam e morëm përrallet Si quhet dita që sot ka ardhur duke pritur E ngado që vamë pas na ndjekin hallet, Si quhemi ne që s’jemi si dje në pritje Qysh se theva këmbën edhe hodha dete Pse nuk flet Zoti me ne Nuset, grisën duvakët Veç magjen e mallit e mora me vete. Pse nuk zbret në tokë a det Dhe thanë Ta bëjmë shok a deputet Merrni të gjitha Pa mora dhe Muzat që bredhin në pyje Ta bëjmë njeri ta prekim me duar Por... pritjen...hëm... Nga qiell atdheu mblodha një grusht yje, Ta fyejmë, ta duam pambaruar Jo Nga Joni me valë dantellën e kaltër T’ia tregojmë fytyrat e dyta Se do të thyhet Kur flet t’i themi: Mjaft. S’të pyeta! Në miliona copëza Dhe ca hi mendimesh të mbetur në vatër. T’i tregojmë tonën njerëzi Ëndrrat stramastike Urrejtjen tonë për fe e komb Nga Pani i lashtë kam dhuratë lirën T’i shitemi me tonën aftësi Thanë nuset Nga lulet gjithfarë aromën e ngjyrën, Të kufizuar sa një romb. Në natën bojë alli Si në derë shtrunge i pres të më vijnë. Lus të më falë Perëndia Që u bë pjesë e urrejtjeve të mia Por ky budallallëk i kësaj njerëzie Lindur me syte penel piktori Të kisha thënë për lotin... Nuk është pjellë e kësaj Shqipërie. nga Teodor Keko Nga Sokrat Habilaj “Une jam i qete dhe i patrazuar, si nje njeri qe kurre s’ka bere faj. Të kisha thënë se loti që rrjedh në faqe, Kush tha? Nga Shpresa Vranari Megjithese faj bera është shpirt i vrarë që humbet për pak çaste... nga dita kur linda e pasketaj. Të kisha thënë, loti është një funeral, Kush tha se Burri nuk qan? Kur kalon ai, veç trishtimi s’bindet të ndalë... Kur ti Grua shperndan floket neper vrundujt e eres Jam fare i qete si nje budalla, Të kisha thënë, edhe kur sheh diku një lot, Dhe harron te prekesh lehtazi fytyren e mardhur te tij? i lindur me syte penel piktori, ndalu, përule kokën, hesht, nëse s’loton dot. Kush tha se Burri nuk qan? qe zbukuron magjishem, Të kisha thënë...Kot të kam thënë gjithsesi, Kur ti Grua dergon veshtrimin e embel gjithçka me ushqen optimizmi dhe humori. se s’bëre asgjë për të ndalur lotët e mi... Pertej horizonteve te lebyrte. Jam tmerresisht i lumtur, Dhe harron te shohesh syte e trembur te tij? aq sa habis kedo, Kush tha se Burri nuk qan? sa transformohem ne adoleshent. FALAS Kur ti Grua doreleshuar shperndan cerka gazi ne eter. Nga Orhan Veli pak dite me pare me kumtuan: Dhe harron te qeshesh per te? “Je i semure me kancer!” Kush tha se Burri nuk qan? Falas jetojmë, falas; Kur ti ecen, vrapon, fluturon endrrave. Ajri falas, reja falas; Tani jam mire fare, mbrekulli Dhe harron te kthesh koken. sepse sapo kapa fundin dhe e di se me keq s’ka me. Përroi kodra falas; E te shohesh hapin e lodhur te tij? Shiu balta falas; Jam i qete, i lumtur, optimist. Kush tha se Burri nuk qan? cigaren s’me keshillon kush ta le. Xhamdritaret falas; Kur ti Grua yllesine e trupit tend ... Djathi e buka jo por, Ua shperndan bujarisht yllesive te gjithesise. Nga poshte gjithcka duket e madherishme! Uji i hidhur është falas; Dhe harron te ftoritesh trupin e vale te tij? mjere ju,kundruesit e botes nga lart! Liria me çmimin e kokës, Kush tha se Burri nuk qan? Me kancerin hije trupi Robëria falas; Kur ti Grua e harron e…nuk e do…me? s’qenka keq si breshka Falas jetojmë, falas. Kush …Kush tha? ne shpine mbaj nje varr. pagina 17 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Poezi

filozofik dhe, për çudi kryqëzohen të dy në një paradoks: Platoni braktisi poezinë për filozofinë dhe tha”unë nuk bëj filozofi”, Selani braktisi filo- zofinë për poezinë dhe tha”unë nuk bëj poezi”, mendim ky, që tronditi në themel mendimin estetik e që përplasi filozofë dhe estetë të shquar si Poetët me shenjë Hejdegger, Derrida, Levinas, Steiner etj. Mos është koha për të ndryshuar kahjen e rrugëtimit të filozofisë dhe Ese nga PIRRO LOLI poezisë?... uk ka poet të madh në botë që me t’i kujtuar emrin, të mos të të që bukurinë e kanë te veshja, trupi dhe gjethnaja, në atë masë që nuk e * * * vijë në mend “një shenjë”, (një simbol, personazh, situatë, detaj, ndjejnë rëndesën. Ai është një organizëm poetik, mbrujtur me zëra të Frederik Reshpjen e ka shenjuar fjala poetike, ose e anasjellta, fjala atë. Ngjetje ...) që ka mbërthyer imagjinatën njerëzore. Kjo shenjë ata i brendshëm, klithma të çuditshme që mbeten përherë në ajër si gjurma Lirika e tij, aq e brishta, aq e vetmuara si pëshpërimë në gjumë me atë bën krejtësisht të dallueshëm nga të tjerët. Homeri ka shumë shenja, por shpendësh që sapo u zhduken. “Ma ka ënda të ulërij brenda kokës sime”, fjalën e zgjedhur që aty dritëzon, aty hijezon, krijon një simbiozë të çudit- mbahet mend ai detaji kur Priami plak puth duart vrastare të Akilit, Dante e atje brenda kokës, regjistruar në një disk planetar, i dukej se kish të shme ngjyrash e hijesh. Më duket se lënda e tij poetike skicon vegime të Aligeri mbahet mend për rrathët e Ferrit, Servantesi për Don Kishotin, gjitha ulërimat e botës por…, ai donte ta ndalonte atë disk ulëritës, por çuditshme e merr atë trajtë që do ai sipas një kodi të fshehtë e misterioz Shekspiri për Hamletin, Gogoli për “Shpirtrat e vdekur”, Naimi për “Lu- shpirti i tij kumbonte më tepër, trishtueshëm; ai donte ta ndalonte shpirtin që vetëm ashtu mund të shprehej, vetëm ashtu mund të tregojë dhimbjen let e verës”, Ndre Mjeda për”Andrra e jetës”, Ismaili për “ Pallatin e të udhëtonte me të, ai kërkonte shtigje ku të mos kishin fluturuar zogj të e njeriut. Ose të Krishtit. Kaq e lehta , kjo poezi e Fredit, por seç ka një ëndrrave”, Reshpja për “Vetmi” etj. etj. tjerë, por.., por… kudo e kurdoherë përplasej me pamundësinë. mur ngjitur , një ledh që e pengon dhe e kërcënon të çelë; e ashtu si syth, Shahrazadja te “Një mijë e një net” arrin t’i shpëtojë kokëprerjes dhe Poeti i vërtetë nuk kërkon kurrë t’i ikë vetvetes, ama, ai e di se, matanë flet më tepër. Kaq afër dhe kaq larg liria dhe fjala e tij. Kërkojnë njëra përdhunimit duke i treguar mbretit çudira 1001 net me radhë; në fund shtigjeve, ka një hapësirë diellore të pafund, ka një thellësi deti të pacak, tjetrën e, sapo afrohen për njohje e për paqe, shkrepin xixa e kthejnë shpi- ajo i tregon atij për djalin e lindur nga ai...Me ngjarje krejt të veçanta, ka një lartësi të kaltër qiellore, - hapësirën e ëndrrave. Realiteti duhet nën. Dhe fjala e tij mblidhet në vetvete sikur futet nëpër kanatat e natës fantazira të pabesueshme, kapërcime, lojëra, befasira, marrëzira, rrëfime të infektohet me realitetin ëndërror(term i Borgesit). Kjo “sëmundje” për të çelur në një mëngjes pa ngrica. Te ky fjala është në mishin e vet. absurde është mbushur krejt letërsia e madhe. Nuk harrohet rrëmbimi është toka e premtuar e poezisë moderne, njëkohësisht laborator lëvizës Reshpja e kap fjalën në stadin e saj më të volitshëm, si gjahtari që shënon i Helenës së Trojës, incesti i Edipit, “Eneida “ e Virgjilit”, Zambakët e për eksperimente të pafundme, ”infeksion” ky që shëron monotoninë gjahun vetëm me shkrepjen e sigurt. Fjala e tij përsillet lirshëm si lëndë tokës së vdekur”e Eliotit.... vdekjeprurëse dhe shterpësinë e gjuhës poetike duke kërkuar një estetikë e ujët, psherëtin, qan, lutet, këlthet. Dhe i tërë vargu dridhet si epileptik. Atje ku preket realja me imagjinatën për t’i zgjeruar kufijtë e shprehjes, të re. Prandaj realiteti i poetit është bota mugullore, hënore, iluzore, pra, Vetmia është dhe liria e tij e me një shqetësim tronditës ai, më tepër qan atje ku ata përveçohen dhe gjejnë vetveten, atje kur zhyten nëpër makthe bota e përfytyrimeve fantastike. Dhe dallon e shquhet Peso-a sepse deshi se këndon botën dhe njeriun shqiptar. Syth i njomë e rebel, engjëll lirik për të shprehur të pamundurën, poetët shenjohen si për së sipërmi, nga të ishte magji e ligjërimit, por,…e çuditshme(!): as përkon me vetveten, as dhe demon cinik, ai ka mbirë mbi degët më të shëndetshme të poezisë hyjnia. Ata i afrohen Krijuesit dhe, nga sendi i veçuar priren te kuptimi bëhet tjetër, ai, mbeti një heshtje e varur midis...; e vërteta e tij poetike sonë. Çdo poet i shquar krijon edhe paraardhësit e vet( Borges) A mund panteist. Situatat krijojnë karakteret, mendimi krijon situatat e pastaj lënda nuk është as bota e brendshme, as ajo e jashtme, por një përbrendësi e ta themi se te “Vetmia” e F.Reshpes jeton e kaluara e lirikës sonë, Naimi, kërkon një formë të re. pafund, që, gjithashtu është një e përtejme e paskaj. Lasgushi, Mjeda... por, që t’i takojë ky vend i shenjuar, në të duhet të Disa poetë me shenjë mistifikojnë dhe numurat. D.Aligeri kishte num- Si pafundësia..Ose shënjesa. mëtojë dhe lirika cilësore bashkëkohore, fjala vjen te Leshanaku, Leka, rin tre. Trinitetin, ferrin, parjsën dhe purgatorin, tercinat e tij ...Shtatën Shllaku apo tek më të rejat si e nesërme fjala vjen te Ledia, Yllka apo ka P.Selani. Nuk e di pse shtatë. Ai e tha. Si një numër magjik më duket; * * * Manjola..Nëse e pohojmë këtë, atëherë flasim për sythin ripërtëritës të që lidh gjakun e kuq me zemrën, me zemrën që troket; po zemra dhe Naimi ynë është vlerësuar nga ne më tepër si luftëtar i çlirimit, i gjuhës, genit poetik, për sythin si zgjim, zbulim, pse jo dhe si pohim i të nesërmes. trëndafilët i takojnë asaj...”Shtatë net më lart qaset e kuqja tek e kuqja/ shkollës, ideolog më tepër se poet. Jo më kot populli e ka quajtur “Naim Frederik Reshpja është shpërfillur nga mediokriteti i kulturës sonë, ndërsa shtatë zemra më thellë troket dora në portë/shtatë trëndafila më vonë zë Shqipëria”, por, ne i kemi shpërfillur degën më të njomë asaj peme shtat- ai si bohem bënte jetën e tij poetike. Ai shkroi në palcën e miteve e të e gulçon buronja... lartë, lirikën e tij aq mistike te”Lulet e Verës”, “Ëndërrimet” ”Eros– baladave, në penën e tij sendet zbuten e mermerët flasin. Fjala lëviz e Origjinaliteti forcon besimin e lexuesit dhe nuk ka rëndësi në është dashuria”dhe “Fletorja e Bektashinjve”, pikërisht atje ku Naimi është vdes në erë, ai e njihte miken e vjetër. E priste. Kishte vdekur disa herë e vërtetë ajo që lexojmë psh, te “Pallati i ëndrrave” i Kadaresë, nuk na poet i shenjuar. Mbi të gjitha Naimi është poet i zemrës, domethënë, i , në burg e në spital, në tavolinën ku humbiste pa një lek në xhep por, intereson sulltani a tirani, as bash-ëndrra e tij, nuk vrasim mendjen se ndjenjës. I zemrës së trishtuar. Zemra për të është ndjenjë, element ir- kur fliste për poezinë zmadhohej, zbutej, përlotej e të ngopte me dije e ç’është kjo “E kuqja e demave” e Mirës, nuk na intereson moslidhja racional universal. Zemra e tij është mjet dhe qëllim e lidhur me Zotin, çudira për vargje e poetë të dashur. E njihte Krishtin, qe takuar me të. E logjike e ngjarjeve, ficsioni, por ankthi, dashuria, xhelozia, arti. Rëndësi me dashurinë, me natyrën dhe bukurinë e përgjithëshme. Naimi i hap të dinte se qe i pavdekshëm dhe i palavdishëm. Priste të ikte. E dinte se do ka mënyra se si është shkruar. Bota e Kafkës, Hermanit, Xhojsit, Malvill-it tëra fletët e zemrës; ajo është froni i Zotit, syri i tij, shpirt i gjithësisë dhe të shkonte “Dhe shirat po i linte të kyçura”. Erdhi dhe iku pa zhurmë. është e mbushur me mistere dhe absurde. Dhe nuk ka faj shkrimtari për i bukurisë, fole e dashurisë, elementë këta të lakmuar për të gjithë poetët Pranë Krishtit. I pakunguar. I keqi i kokës dhe i miri i botës. Kryqëzuar këtë, vetë bota është mister dhe, sa më e ndërlikuar bëhet, aq më miste- modernë. Ndaj Naimi nuk është kurrë i vjetëruar. Po të vësh re të gjitha nga vetvetja si të gjithë poetët e mëdhenj...I ndërgjegjshëm se “Çdo natë rioze lind letërsia. Metaforat nuk shpiken, ato veç formulojnë lidhjet e dy poezitë lirike më të ndjeshme, drita e dritëzës së tij, është e fshehura dhe e ka një statujë timen brenda”... imazheve që kanë ekzistuar gjithmonë. Poetët me shenjë e kanë të stërhol- mistikja. “Herë flet me pëshpëritje, mengadalë/ her’ me fjalën trupëzuar, Dhe ajo statujë, luar shkallën e abstraksionit,( me këtë unë nënkuptoj edhe shkrimtarët) herë pa fjalë/ prandaj zemërës kjo gjuhë/ i është dhënë/ Që t’i thotë asaj larë me natë, dikë pret. Disa janë kaq të përveçëm në gjetjet e tyre sa, nëse do të rrekesh t’i të fshehtën e pathënë... Ndoshta... imitosh, identifikohesh me ta. Domethënë, digjesh. Shenja e poetit dallohet qartë, anipse poet i shpresës dhe i besimit ai Letërsia dhe arti stimulon tek autorët ndjesinë e individualitetit, është i zbetë, i trishtuar, jo nga tuberkulozi që e treti, i mpakur e i terur * * * përveçësisë. Vetëm origjinaliteti e shkëput atë nga turma. Bashkëkohë- e i shkrirë, jo nga qiriri gjithmonë i ndezur në natën tonë, por nga hal- Poeti ecën në erë dhe në erë e njeh veten. Nuk ka tavan për erën. As sia homogjene tenton ta tërheqë individualitetin nga vetja. Turma nuk e let e mëdha të njeriut krijues. Pa dyshim dhe kombit shqiptar. Kozmosi për poezinë. Kështu më tha një i porsavdekur i veçantë. Mahmud Dervish honeps personin e veçuar që tenton të ngrihet mbi të dhe kërkon t’ia ulë e gjithësia që ka një zemër, Shqipërinë. Këto halle e brenga janë më të quhej. Nga Palestina ish, më i shquari poet bashkëkohor i popujve arabë e hundën, t’ia kolektivizojë jetesën dhe metaforën, bukën dhe ujin e t’ia dukshme kur nuk shprehen, por që lëngojnë së thelli zemrës së tij( vini re , jo më kot, e kanë quajtur si frymëmarrja e popullit të vet. Ka marrë dhe ketë në kontroll krejt veprimtaritë e tij. Vepra letrare e artistike mund të epitetet shoqëruese) e burgosur, e pikëlluar, e shkretë, e plagosur, e vrarë, kurorën e Festivalit ”Netët e Strugës” mos u shpëtojë krejtësisht kafshimeve të turmës kolektiviste, por kurrsesi, e copëtuar...,apo fjala që e shoqëron : bilbil i heshtur, zhuritur, plakur, Ç’ më thua për identitetin, e pyeta as pushtuesit, tiranitë e diktaturat, nuk mund t’i mohojnë vulat e personit. mpakur, natë pa agim, balta e brengës, kotësi e kotësive etj... Është vetëmbrojtje, tha ai - fëmijë e lindur, dhe sajesë, por trashëgimi, Kështu tek ne,”Sibilat” e Bogdanit, ” Këngët e Milosaos” e De Radës,, ...Dhe të fshehtën që ka brenda shkoqur thotë/Kaq të fshehta i thotë jo e jo... “Bukuria” e Naimit,”Mrizi i Zanave” e Fishtës, ,apo te letërsia e re, “Vet- era trëndafilit/ nxjerrin shfaqin kaq të fshehta dhe çudi/Që t’i thot’ asaj të Poeti është një shumëfish. Brenda tij jeton një e përhershme, e thel- mia” e Reshpes, “Anima mundi” e Zeqos, “Lule nate” e Shllakut, “Lumi fshehtën e pathënë... bësore e padukshme. E re. Dhe i përket çështjes së viktimës. Poeti me i vonuar” i Martikos, “Libri i gabuar” i Lekës, “Epifania” e Kelmendit, shenjë e ka të stërvitur zemrën për t’i ushqyer me gjak brirët e metaforës. proza e Z. Çelës, M. Meksit, Tufës, Kyçukut, Zhidit, Ajetit, këto e të tjera * * * Poezia mund të humbasë/ mikpritjen, një fill drite që shkëlqen/në zemrën dëshmojnë më së paku një letërsi origjinale në rritje të sigurt. Poetët e shquar e dinë paimitueshmërinë e tyre, e, ndonjëri si Paul Se- e kitarës/ Ose Krishtin që çan përmes me një kalë të veshur me pajimet lani, të paralajmëron: “ Mos e kërko buzës sime tënden gojë/as të huajën e brishta të metaforës... * * * përpara portës/dhe lotin në sy... E diku gjetkë: “Vetëm besëprerë ndihem - Nëse unë vdes përpara teje, (më tha)/ dëshira ime është e pamun- Tek poeti i shquar elementi irracional është esenca e origjinalitetit, kaq besëplotë, unë jam një ti, kur unë jam unë”... Paul Selani, një nga sythet dur. e dukshëm dhe e domosdoshme kjo, sa vjen si thelb dhe barazohet me më të spikatur i poezisë moderne; poet poliglot, shkroi në gjermanisht - Është larg e pamundura? unin poetik duke e kthyer ekzistencën e autorit gati në mosqenie. Ky ele- dhe e bëri tingëllimin magjik, aq origjinal sa duket se brufullon një endje - Nuk e di, ndoshta sa poezia e dhimbjes...por ëndrra i drejton hapat ment e tjetërson realitetin, i jep lëndës një formë të re, i ndryshon thelbin absurde, befasuese e aventureske. Metafora e tij është një kod i çuditshëm e mia... e ndjeshmërisë dhe si përpjekje shpirtërore utopike, kthehet në energji irracional për ta parë atë copë botë ndryshe nga e tëra e ndryshe nga të Ai pëshpëriti diçka për mallin. Për pamundësinë e poezisë në kohën e poetike. Elementi irracional e bën poezinë të mprehtë dhe enigmatike. tjerët. Dikush e ka quajtur “Guernica”e poezisë moderne sipas shëmbëll- gjëmës. Ose për Palestinën. Sytë i kish të kaltër. Dhe lotin. Malli im është Poeti i talentuar nuk sheh vetëm imazhin e një realiteti shqisorondiesor, tyrës së tablosë së Picassos që tregon shkatërrimin e qytetit nga nazistët. betejë, tha ai... Nuk ikte dot nga kjo botë pa thënë “lamtumirë”(titulli i por sidomos misterin që mbështjell jetën e njeriut nga lindja në vdekje. Poezia e tij është me shenjë dhe ndryshon krejtësisht nga çdo krijim tjetër poemës së fundit). Më 2008 iku. 9 gusht ishte. E, para se ta mbyllte lotin Duke prekur të panjohurën, që shpesh jepet si mungesë, si hije, heshtje a mbi Aushvicin...nga ai “qumësht zift zbardhimi buz’ mbrëmjes pijmë, tha: “Lamtumirë, lamtumirë poezi e dhimbjes! boshllëk, ke zgjeruar kufijtë e njohjes. Afrohesh te fryma, te mistikja, hap ne pijmë dhe prapë pijmë..”; metaforat e tij gjakësore ku në kampet e një “kozmos” tjetër, metafizikën. Kjo poezi e re vjen si syth me energji shfarosjes flokët e praruar të femrave bëhen hi, ku ngrihen lopata pirgjesh * * * të brendshme; është e zonja, jo vetëm të ndeshet me muret e trashë të e varresh, ku derdhet qumështi i zi, ku dallgët e shpirtit të njeriut ngri- Po ëndrra nuk i ngjan ëndrrës. Ëallace Stevens-i të fut në një botë tjetër arsyes, por, mbështetur në një liri të re krijimi brenda vetvetes, krijon hen si deti e rrahin me urrejtje brigjet, por ... shuhen si kripa; metaforat dhe të fton të të bëjë dhe ty pjesë të saj. Unë e besoj. Metafora e tij të premisa dhe rrit antigenet e veta kundër të njohurës rutinore. Ose kundër e tij herë herë shfaqen në ajër si notat e Bach-ut, Vagner-it, Hein-es e huton dhe, fillimisht, të detyron t’i rikthehesh, derisa, befas, sheh se të vetvetes. Kjo siguron vazhdimiësinë e poezisë moderne, ose terrenin e një tingëllojnë si “Kënga e këngëve” biblike; Paul Selani, ndryshe nga çdo janë zgjeruar kufijtë e njohjes emocionale. Lexon p.sh, “Njeriu i borës”e lirie të paprovuar më parë. poet, banon në një shtëpi dhe luan me gjarpërinj; egocentrist si Rembo, të bëhet se nëpër trup të fryn një borinë, ai njeri ka mendje dimri, ai sheh I tillë ishte, psh, Fernando Peso-ja, më i veçanti ndër poetët modernë... Valery, Esenin që i kishte përkthyer mjeshtërisht, ai është i ndërgjegjshëm nëpër degët e pishave si qarkullon ai lëngu i shkrirë i borës. I bardhë. I Që, ”në natën e tij të brendshmei përgjon kufomën e tij, që shpirtin e ka për unin e tij poetik e deklaronte” Ju papërjashtim, pa asnjë përjashtim, bardhë. Nëpër dregëza bore. E ndjen dridhjen e tij të bardhë..., atë ngër- hije të një pranie të shuar, që ndjenjat i janë bërë gjurmë, që fantazia i jeni të shtëpijshëm nga brenda gjuhës ndezullimeve tuaja mes librave çin e akullt të dëllinjave. Dhe vezullimin e diellit të janarit që nuk i ngroh shkon përtej “yjeve kur nata zë e ftohet”...Peso-a është një poet që dhe tuaja...,ndërsa unë jam për-jashtë-sor...” Poezia e tij shpesh është e par- dot bredhat. Njeriu i borës nuk ka ndonjë dert në zërin e dimrit, nuk ka shenjën e ka me shenjë. Përqafuar me një demon të zi që herë e çonte te rokshme, enigmatike, por vetë ai këshillon: “ Nëse lexuesi vret mendjen gjë me fërfëllimën e ndonjë gjetheje të vetmuar; a mos është ky zëri i tokës qenia që po shkatërrohej si një tokë me erozion të përditshëm e “ herë te se nuk e kupton, ai duhet të vrasë të zakonshmen që të fillojë të kuptojë.. mbushur me erë që fryn për mua dhe për ty. Ti thua kjo është filozofia kalbëzimi i shpirtit, ankth i asaj që pandehja se isha..” Tek ai ndahen, (Estetë të ndryshëm kanë ngritur problemin e moskuptimit. Që, mendoj e jetës dhe çdo qenie e pret borën e vet. Ndoshta! Unë dua ta ndjek deri alternohen, njësohen vazhdimisht qenia dhe shpirti, kujtimet dhe ëndrrat, se për një nivel mesatar, tashmë është i tejkaluar sepse: nëse poezia të në fund metaforën... Duke mos qenë asgjë, shohim vetëm gjërat që janë. netët dhe dëshirat, sendet dhe hijet, objektet dhe imazhet, realitetet dhe çon diku, dikur që nuk ke qenë, atje dhe atëhere kur...e të detyron të Brenda trupit tonë, natyrisht. Dhe asgjënë që është na thotë poeti. përfytyrimet në një dramë të përhershme, tek secila e tek të gjitha, poeti përfytyrosh diçka të pabesueshme, mahnitëse, mjegullore por tërheqëse, Shpesh poeti me shenjë arrin pika iracionaliteti e abstraksioni deri përtej rri varur skajesh, apo midis duke kërkuar me dhimbje një vetvete ose një atëherë, a nuk është ky kuptimi?) fuqisë së tij për ndryshim. Prezent i rrezikuar si në një lojë e thjeshtë me të vërtetë tjetër. “Larg meje brenda vetes gjalloj/veçmas atij që jam..” Selani i zgjeroi kufijtë e poezisë edhe teorikisht dhe synoi që të na vetveten ose me vdekjen a me zjarrin. E thotë: “Ndriço vetëm, ndriço Pesso-a krijoi një poezi shenjuese, mbushur me mister e terr të zi; ai lëroi japë thelbin e një koncepti të pathelbët...Poezia i djeg etapat tona..., ajo lakuriq, ndriço si bronc, /që nuk më pasqyron fytyrën dhe asnjë pjesë fushën e pamatë të natës së tij si në natën e njerëzimit, ku mbillte kufomën flet gjithnjë dhe përjashtimisht në vetën e parë për llogari të gjithtjetrit..., thellë/qenies sime, ndriço si zjarr që s’pasqyron asgjë.” Për të, Zeusin e vet, ku shpirti i tij si shpend i zi plagosur, çoroditur e humbur nëpër është e një-veti-shme... dhe , duke thënë se “po flas për poezinë që nuk e lindën retë, jo njerëzit dhe është i besueshëm dhe në logjikën e zogjve mjegulla , gjen vetëm gjurmë, hije e shenja e, befas, bije në hon duke lënë ekziston”, njëkohësisht, tentoi ta përkufizoi atë..”poezia shfaqet vendi ku kur “pyesin ëmbël përpara fluturimit,: sa reale janë lëndinat me mjegull!? pas një klithmë të thiktë ekzistenciale… tërë metaforat dhe tropet nxitojnë për t’u vendosur brenda shtratit të ab- Dhe ata e ngatërrojnë rrugën e Zotit që u thotë mos bëj këtë e mos bëj atë Ndoshta është poeti më konçiz. Si lëndë shpirtërore, irracionalizmi i tij surdit”. e del poeti tregon drejtimin: “vesa nën këmbë do t’ua zbulojë/nga cila anë rreh formëzim tjetër që ia çliron poezinë nga peshat e tepërta. Si pemët Në dritën e utopisë...Ai të kujton Platonin që lëvroi fushat e mendimit vijmë e ku shkojmë..” Tregim Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 18 Moisiu & Rafaeli Një krismë në sallën e gjyqit nga Luan Cipi nga Petraq J Pali Ndodhinë e mëposhtme ma ka treguar baxhanaku im i madh, Axhem Haxhiraj, kur shin nje here dy vellezer jetime, keta te dy vellezerit ishin shume te dashur me njeri tjatrin, aq te dashur sa s’mund te thuhet, punonin bashke dhe jetonin bashke per shume vite e ishte në moshën 85 vjeç. Ngjarja bën fjalë për periudhën kur ai ishte student në Bo- Ivite ne vendlindjen e tyre. U kishte lene i ati para se te vdiste nje kope te vogel me bageti. lonja të Italisë, më shumë se 65 vjet më parë. Axhemi edhe mbi 90 vjeç pati freskinë Me pas u vdiq edhe ema qe i la ne pikellim te madh. Ata ngelen vetem me bagetite qe kishin e një të riu: lexonte pa syza, lëvizte me orë të tëra në këmbë pa treguar lodhje,ruajti trashegim. Si perfundim jetonin dhe ushqeheshin me to. Nuk vonoi nje a dy vjet pas te atit u vdiq edhe e ema, keshtu qe ngelen fare fillikat. Si u riten me bageti nuk mendonin per pune tjater, kujtesë shumë të mirë, protestoi energjikisht ndaj padrejtësive politike dhe dhunës së nxirnin dhe kullosnin bagetite e me to ushqeheshin. Ishin te dashur pa zgjidhemerisht njeri me shtetit. Gjithnjë njësoj, si në ato vite, kur la studimet jashtë shtetit dhe doli në mal tjetrin, perballonin jeten e veshtire plot nder dhe dinjitet dhe as njehere kurre nuk ja kishin me partizan, si veteran lufte dhe si demokrat e nacionalist i vërtetë. “hile”njeri tjatrit., sic e kane zakonisht vellezerit! Me pas duke pare dhe bashkemoshataret qe po mergonin njeri mbas tjatrit, u shfaq deshira per te emigruar. Mbasi diskutuan te dy bashke disa here u ishte mbushur mendja qe njeri te ikte Ngjarja ka lidhje me një shqiptar dhe ka ndodhur në vitin 1940. Italia fashiste kishte push- ne kurbet dhe tjatri te rinte me bageti. Mirpo ishte e pa mundur te gjenin zgjidhje, njeri thoshte tuar Shqipërinë dhe kishte shpërthyer në një politikë demagogjike, për ta përligjur pushtimin ri Ti ketu e une te iki, e tjetri thoshte ri Ti ketu e te iki Un! Me pak fjale nuk vendosnin dot te si “çlirim” nga vuajtjet dhe varfëria shekullore. Shqiptarëve, formalisht dhe përkohësisht, u ndaheshin, o do mergonin te dy ose do rinin te dy e te luftonin jeten ashtu sic i kishte zene edhe halli, pa njeri e pa perkrahje. Kaluan plot kohe qe nuk po vendosnin dhe e zvarisnin muhabetin. krijoi favore dhe privilegje. Ata lëviznin normalisht, pa viza, midis dy shteteve që konsidero- Po vinte koha edhe per martese, se ata, kishin vetem nja dy vjet diference me njeri tjatrin. I ma- heshin të barabarta, brenda perandorisë së madhe italo-shqiptaro-etiopiane. Ata ndërmjet dhi ishte Mosiu 23 vjec, qe vinte edhe me i beshme ne trup ndersa i dyti ishte Rafaeli 21 vjec, tyre bënin tregti të lirë dhe shkëmbime mallrash pa doganë; kishte më shumë fronte pune, qe ishte me i dobet ne fizik po me i mprehte dhe me i zgjuar nga natyra nga tjetri. Nje dite nga ditet e gjeten fjalen me njeri tjetrin dhe vendosen qe te linin bagetite ne doren e sidomos në hapje rrugësh dhe në punime artizanati, kishte më shumë mallra në treg, madje nje miku te tyre, dhe te mergonin qe te dy per nje jete me te mire. Ata i thane mikut qe per pese në Shqipëri edhe më shumë se në Itali. Tregtarë nga qytetet shqiptare, veçanërisht nga vjet, do ti mbante ai kopene, tu merte qumeshtin sheleget dhe leshin, dhe po te ktheheshin, tu Shkodra, Durrësi, Tirana, Kavaja dhe Vlora, bridhnin lirshëm në të gjithë Italinë, ekspor- kthehej numuri i kokeve qe dorezuan, pa shtesat. E keshtu bene te dy vellezerit, shiten ca koke bageti, moren ato pak leke dhe u nisen ne kurbet. Kurbeti per ta natyrisht si per kedo ishte i tonin lëkurë, kafshë të gjalla, duhan, vaj ulliri dhe prodhime dore artizanale dhe sillnin kon- eger, pune e rrende, lodhje, stresse, meditje e vogel, gjithsesi vellezerit ishin me mire se ne fshat, feksione, kinkaleri, kafe, cigare, ilaçe e gjithfarë cikrra-mikra. Shpesh shkonin vetëm për të bile dicka teperonte ne fund te muajit qe te mblidhnin ndonje kacidhe. Filluan, ta shijonin jeten blerë në çanta e valixhe të vogla, duke marrë me vete flori e monedha të kthyeshme. Qendra me ndryshe dhe u pershtaten shpejt, paten pak probleme si kushdo ne fillim me gjuhen, po si te më e madhe e biznesit ishte, natyrisht, kryeqyteti, Roma. rinj qe ishin e mesuan shpejt dhe avancuan me te nga halli. Kuptoheshin me te zotet e shtepise dhe me miqte e tyre te cilet edhe i nderonin. Ishin shume Në një mbrëmje, tregon Axhemi, si i përhumbur ndër vite, sa kishte rënë muzgu, në puntore, dhe agai, i tyre ishte nje fermer i pasur dhe i respektonte shume te dy vellezerit nga rrugët e Romës shëtiste i vetmuar dhe i habitur, me duar në xhepat e dollomasë së tij të puntoret e tjere, mbasi keta ishin jo vetem besnike ne kujdesin e mallit te agait, por ishin dhe gjerë, i veshur me brekushe, një shqiptar, djalë i ri, që dallohej me një të parë nga romanët shume korrekt e besnike ne fjale, thoshin po po dhe jo jo. Kurre nuk bente vaki te ndaleshin pa kryer punen qe u ngarkonte agai ose zonja e tij. Ata, mereshin me lopet ,me pastrimin e stallave, e pispillosur, vendas. Djaloshi, për fatin e tij të keq, u ndodh, papritur, në vorbullën e një me ushqimin e tyre. Me pas benin cdo pune te shtepise, canin dru, ushqenin dhe ujitnin kuajt, ngjarjeje makabre, që u zhvillua para syve të tij: Një italian, në moshë të re, u godit dhe u mirembanin ata, shkonin ne qytet me karoce per furnizime, me pak fjale gjithe diten sherbenin. vra, barbarisht, me shtatë të shtëna pistolete. Ishte aq afër viktimës, sa u spërkat i tëri me Agai, u kishte siguruar vec meditjes edhe nje shtepi te vogel por te kompletuar qe ishte mbas gjakun e tij. I tmerruar, nuk gjykoi më thellë, po, instinktivisht, ia dha vrapit, duke menduar stallave ne livadh. Ata, kishin dy dhoma te medhaja, nje sallon normal dy banja, guzhina, ve- ranta nje mobilim i thjeshte me pak fjale nuk u mungonte asgje, bile edhe ushqimet ja u blinte fluturimthi se kjo ishte gjëja me e mirë që duhet të bënte, për mos t’u bërë viktimë e ndonjë agai. Ndersa per te gatuar e benin me rradhe nje here gatuante njeri e nje here tjetri. Ishin te breshërie tjetër vdekjeprurëse, në drejtim të tij. Policët, që u ndodhën diku aty dhe nuk panë paster, laheshin dhe visheshin bukur, dhe ne kohen e lire, luanin me djalin dhe vajzen e agait tjetërkënd më afër e aq më pak që të largohej me vrap, iu vunë pas, e ndoqën, e kapën fare ose dilnin ne qytet te kater bashke dhe argetoheshin Ata, me pak fjale u bene si te shtepise si te thuash. Kaluan vitet dhe i haruan fare bagetine dhe lehtë dhe e prangosën. E arrestuan dhe e shpallën të akuzuar për një krim, ashiqare dhe kontraten qe bene me mikun…as u shkonte me mendja te ktheshin mbrapa. E zonja e shtepise thuajse të faktuar: i huaj, albanez brigant, i spërkatur i tëri me gjakun e viktimës, që largohet ose me mire te themi padronia,i kishte shume lakmi djemte, se ishin me te vertete te mire bile nga vendi i ngjarjes me vrap, pa asnjë ndihmë, përkrahje e protestë të jashtme dhe me shumë ne shume raste ajo qendronte me ta ne shtepizen e vogel dhe kur ata ishin ne pune ajo u bente ngadonjehere edhe gjellen dhe i ndihmonte pa kurfare qellimi te keq. Shpesh i thoshte te shoqit lireta në xhep, që, ndofta, ia kishte vjedhur viktimës apo dikujt tjetër. Pra, vrasës dhe vjedhës qe t’i shperblente me mire, dhe i shoqi nuk nguronte, i shikonte si femijet e tij, i ndihmonte dhe profesionist. u krijonte lehtesira ne pune duke sjellur edhe puntore te tjere nga jashte. Lena, e bija ne ate Djaloshi kundërshtoi dhe mohoi, por pa dobi. Ngjarja pati shumë publicitet dhe jehonë kohe po i afrohej te njezetave dhe vazhdonte shkollen e larte ne qytet. Kishte gati pese gjashte në mbarë Italinë. Qarqe të caktuara e propaganduan djaloshin si kriminel profesionist, si vjet qe shoqerohesh me te dy “puntoret”. Manoli, vellai i Lenes, dhe djali i vetem i agait, ishte katermedhjete pesemedhjet vjec. Kur kishin ardhur vellezerit ne fermen e te atit Manoli s’ishte shumica e shqiptarëve, duke përligjur me këtë edhe agresionin e tyre, duke u vetëquajtur as tete vjec.,keshtu qe ishte miqesuar dhe u rrit me ta. misionarë të paqes dhe zbutës të egërsirave. Një avokat i shquar në tërë Italinë, me ide anti- Kohet kalonin dhe vellezerit po thuaj u bene si nje familje me familjen e padronit te tyre. fashiste, i nxitur dhe nga ne, studentët shqiptarë të Bolonjës, tregon Axhemi, e mori përsipër Lena,ose me mire te themi e ema e Lenes,e afronte disi me shume Rafaelin dhe shpesh e shkon- te nepermendje qe Rafaelit, qe ishte edhe me i vogel vella, por edhe me i shkathet, t’i jepte nje vullnetarisht mbrojtjen e djaloshit fatkeq nga Shqipëria. Data e gjyqit erdhi shpejt. Gjyqi ishte drejtim tjater dhe ta ndihmonte te shkollohej ose t’i jepte ndonje profesion pak me ndryshe nga i organizuar në një sallë të madhe mbushur me kuriozë, gazetarë e korrespondentë, si dhe me vellai. Dhe keshtu bene, e cuan per te punuar ne qytet tek nje mik i tyre cifut te mesonte zanatin shumë agjentë të fshehtë. e argjendarit. Ishte plot 27 vjec kur ju fut ksaj pune. Moisu, nuk e priti mire kete diferencim dhe i thoshte te vellait qe duhet te jemi bashke dhe njesoj. Rafaeli, foli shume me te vellane e Edhe nga ne, studentë e emigrantë shqiptarë e deri arbëreshë, si dhe antifashistë italianë perpiqej t’i spegonte se vec te mires qe po na bejne ketu nuk ka ndonjefare keqkuptimi. Punen kishte shumë. Gjyqi i popullarizuar, propaganduar dhe organizuar me dëshmitarë të rremë, qe benim bashke, ty tani e ben vete i trete, mbasi agai solli edhe dy puntore te tjere. Jo, nuk me të vënë enkas nga hetuesia, me gjithë falsifikimin aktoresk, bëri shumë përpjekje të provonte pelqen kjo gjendje thoshte Moisu, bile une do te iki prej tyre. fajësinë dhe duket se po ia arrinte qëllimit, me gjithë qëndrimin këmbëngulës dhe mohues Jep e mer i vellai i vogel, t’i mbushte mendjen te vellait te madh por ishte e pa mundur. Nuk i mbushej mendja bile qendronte jo vetem i merzitur por ishte bere si i eger me vellane, i cili nuk të të akuzuarit. Në çastin që i erdhi radha për të folur juristi i mbrojtjes, nga i cili prisnim e kuptonte arsyen. Rafaeli, nderkohe qe vente e vinte ne qytet cdo dite me Lenen, filloi te trashte shumë, ndodhi një incident, një ngjarje e jashtëzakonshme për gjyqet italiane: u fikën përn- muhabetin me te e te lidhte nje miqesi si “ndryshe” nga me pare Ai, filloi ta dashuronte, bile jëherësh të gjitha dritat. Në të njëjtën kohë, u dëgjua një e shtënë pistolete, që, në fakt në filloi ne nje jete intime e private cdo dite me te, natyrisht, e ema e Lenes ishte ajo qe e stimulonte kete miqesi. Moisu, filloi jo vetem te terbohej nga inati, por filloi avash avash avash te ftohej me sallën e rënë në qetësi të plotë dhe që kishte akustikë të përsosur, u dëgjua si një e shtënë vellane, aq sa shpesh edhe grindej me te, bile edhe me agane edhe me zonjen fillonte te bente topi. Të gjithë pjesëmarrësit po rendnin të llahtarisur drejt portave të mëdha të daljes e “kakeredhi” e t’u thyente urdherin, gje qe padronet per hir te miqesise dhe te sakrificave per ta bashkë me ta dhe anëtarët e trupit gjykues. Kur u hapën dritat, policia gjyqësore deklaroi se nuk u vinte mire t’a debonin, aqe me keq qe Lena dhe e ema e shikonin ndryshe problemin.. Puna, ne argjendari e terhoqi djalin kaq shume sa shpejt, cifuti i besonte pune te mirefillta, si nuk kishte ndodhur gjë e jashtëzakonshme. Kur trupi gjykues dhe gjindja zunë vendin si më derdhje e floririt apo pregatitja e kallepeve apo gdhendja e tyre…ai po behesh profesionist, Lena parë, sërish, fjalën e mori avokati i madh. nderkohe ishte lidhur me shume me te dhe e dashuronte. Moisiu po u prishte planet, aq keq sa Zotërinj gjyqtarë! Zonja dhe zotërinj, të nderuar pjesëmarrës! Ju kërkoj të gjithëve falje me pahir qendronte pa ikur. dhe e ndiej veten thellësisht fajtor për shqetësimin që ju krijova. Fikjen e menjëhershme e të Nje dite, Rafeli kur bente dashuri intime me Lenen si zakonisht, i kerkon ndihme asaj, qe edhe i vellai te nderonte zanat jo pse ishte lodhur nga puna, por nuk donte qe te kishte nje diferencim befasishme të dritave dhe të shtënën e vetme me pistoletë i organizova unë. Një befasi krijova jete me te…! Thuaju, prindeve te lutem qe edhe Moisun ta rregullojne tek ndonje mik i tyre. Po dhe vetëm një të shtënë pistolete, këtu në sallën shumë të njohur nga të gjithë ju, o italianë të tha Lena pa problem do ti them babit qysh sonte, pse nuk na keni thene me pare, ne e shikojme ndershëm, vendas dhe ju e provuat veten. Të gjithë, pa parë asnjë të vrarë, asnjë pikë gjak, qe ai ka kohe qe qendron i tendosur me ne dhe me mamin edhe me babin? Po per hir tuaj ne bejme sikur nuk ka ndodhur gje send. Une te dua Ty Rafael, dhe me vjen keq qe Moisu nuk u larguat me vrap drejt dyerve. Pa mendoni për një të huaj, që sheh te këmbët e tij një të e kupton dashurine tone…ai, duhet te jete afer juve. Dhe ashtu u be, mbas nja dy tre ditesh, vrarë, të mbuluar në gjak?! Me këtë provova se vetëm largimi i menjëhershëm i të paditurit Moisiut i propozojne ta cojne mbas nje mikut te tyre marangoz po ne qytet te merte zanatin. në kohën e ngjarjes fatale nuk është shkak fajësie, se ju, zotërinj gjyqtarë, asnjë fakt tjetër Rafaeli, me shume zor dhe me shume kembengulje e bindi te vellane qe te shkonte aty mbas nuk keni. Befasia sjell veprime instinktive, reflekse të kushtëzuara të menjëhershme, shpesh marangozit dhe te nderonte sjelljen dhe te mos prishte harmonine me bamiresit e tyre, e aq me keq te mos prishte dashurine me te vellane. Kaluan kohe dhe Lena si mbaroi shkollen, kishte jo logjike. Deklaroj, me plot siguri, se djaloshi shqiptar është krejt i pafajshëm... Brohoritje shpallur fejese me Rafaelin. dhe ovacion i pambaruar disa minutash në sallë. (vazhdon ne numrin e ardhshem) Trupi gjykues dha vendim unanim: I pafajshëm! pagina 19 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Attualitàfaqja 15 - attualità

Kënga e Geraldinës Nga Andrea Llukani, Tiranë kafesë dasma mbyllej dhe nusja dorovitej. Të ftuarit shkundnin xhepat mirë dhe largoheshin. Paratë më të ënga i kushtohet mbretëreshës Geraldinë dhe shumta i doroviste dajua. është kënduar në ditën e dasmës së mbretit Mbretëresha Geraldinë u ka servirur dasmorëve KZog I. Sipas traditës shqiptare në përfundim të kafenë për t’u treguar bujare ndaj mbretit Zogu I, i dasmës, nusja e re duhej t’u servirte kafenë të ftuarve. cili si njeri i emancipuar dhe fisnik që ishte, pranoi Kështu veproi edhe mbretëresha Geraldinë, e cila ndo- kushtet e martesës. Cilat qenë kushtet? Gazeta zyrtare nëse e huaj, në ditën e parë të dasmës zbatoi zakonin e Vatikanit “Osservatore Romano” e datës 15 shkurt e moçëm shqiptar. Ndërsa të ftuarit e shumtë pinin 1938 sqaronte pozicionin e Selisë së Shenjtë në lidhje kafenë që ua kishte servirur mbretëresha Geraldinë, me miratimin e kërkesës për martesë të Mbretit Zogu një dasmor nga fshati Dukat i Vlorës sajoi dhe këndoi I, i cili i përkiste besimit musliman dhe princeshës këngën e Manxhares. Geraldinë që ishte katolike. “Kushti kryesor sipas së Drejtës Kanonike Kishtare, ishte që martesa duhet të Manxhare leshura tënë, bëhej sipas ritit të kishës Romanokatolike dhe duhej Ke ikur e ke lënë vënë, të celebrohej përpara martesës civile. Gjithashtu nusja Kaluar apo në këmbë? katolike nuk duhej të ndryshonte besimin e saj dhe Kaluar se s’dija vëndë. fëmijët e lindur nga kjo martesë duhet të edukoheshin Fajin ta pati jot ëmë, sipas besimit romanokatolik”. Të dha në oxhak të rëndë, Por si u mundësua ardhja e konteshës Geraldinë Ç’u trete qiri në këmbë, në Shqipëri? Sekretari personal i mbretit Zogu I, Jak Kafe miqve duke dhënë. Koci u dërgua të vizitonte familjen e konteshës Ap- ponyi në Budapest. Ai i parashtroi familjes Apponyi Manxhare do të thotë hungareze. Kjo këngë është se mbretit i pëlqente eleganca dhe sharmi i konteshës ministri i oborrit mbretëror Sotir Martini. Të nesërmen sye kryeparlamentari Pandeli Evangjeli, më 31 janar kënduar në Vlorë, Tepelenë, Berat etj. Gratë e kën- dhe dëshironte të njihej nga afër me të. Gjithashtu u më 31 dhjetor 1937 kontesha Geraldinë u prit në pal- 1938 thirri parlamentin në seancë të jashtëzakonshme donin këngën në momentin kur nusja zbriste nga kali ofroi ftesën për një vizitë në Tiranë, gjë e cila u prit KËNGAlatin mbretëror. E GERALDINËS Gjatë ballos së organizuar me këtë për të shqyrtuar kërkesën për martesë së Mbretit Zogu dhe e shpinin në dhomë që të nusëronte. Menjëherë mirë nga kontesha dhe familja e saj. Më 30 dhjetor rast kontesha shoqërohëej nga princesha Snije, e cila e I me konteshën Geraldina Apponyi. Parlamenti kon- vinte dhëndri dhe i hiqte duvakun. Pas kësaj gratë 1937 kontesha Geraldina Apponyi, e cila njihej si prezantoi me mbretin Zog. Ky i fundit pasi bisedoi me form nenit 89 të Statutit Themeltar të Shtetit miratoi ia merrnin këngës: Manxhure leshura tënë… Kënga “Trëndafili i bardhë i Hungarisë” mbërriti në Tiranë. Ngatë në Andrea gjermanisht Llukani, i propozoi Tiranë për martesë. Kështu më unanimisht kërkesën. Menjëherë pas miratimit zyrtar, këndohej përsëri, atëherë kur nusja u servirte kafenë Kontesha shoqërohej nga baroni Rueling, kujdestari i 27 janar 1938 Oborri Mbretëror konfirmoi zyrtarisht me anën e një dekreti mbretëror kontesha Geraldinë u dasmorëve, përpara se të largoheshin. Me pirjen e familjes Apponyi. Për të pritur konteshën kishte dalë martesënKënga ndërmjet i mbretitkushtohet dhe konteshës. mbretëreshës Për këtë Geraldinëar- ngjit në dhe rangun është e “Princeshës kënduar së në Shqipërisë”. ditën e dasmës së mbretit Zog I. Sipas traditës shqiptare në përfundim të dasmës, nusja e re duhej t’u servirte kafenë të ftuarve. Kështu veproi edhe mbretëresha Geraldinë, e cila ndonëse e huaj, në ditën e parë të dasmës zbatoi zakonin e moçëm shqiptar. Ndërsa të ftuarit e shumtë pinin kafenë që ua kishte servirur mbretëresha Geraldinë, një dasmor nga fshati Dukat i Vlorës sajoi dhe këndoi këngën e Manxhares. Refuzimi i shkrimit i Moikom Zeqos Në një kuptim shumë real të fjalës, për muaManxhare vetë. Sepse, leshura nëse Moikom tënë, Zeqo ka mun- një farë mënyre, një pjesë e biografisë intelektuale Moikomi është një “walking archive”, dur t’i ruajëKe ikur (dhe e t’ike gjejë) lënë pas vënë, një çerek shekulli të tij. Por, vetëm një pjesë fare e vogël ama. Epi- ato tri fletë të parëndësishme, të zverdhura nga sode të shkëputura të një jete intelektuale aktive, ose një “walking encyclopedia”. Madje, Kaluar apo në këmbë? koha (dheKaluar të harruara se s’dija nga ngjarjetvëndë. e një tranzicioni të gjatë dhe shumë të pasur, të thellë sa honet e shumë më tepër se kaq. Profilin intelektual të vështirë nga një sistem politik në një tjetër), kjo, Fajin ta pati jot ëmë, historisë që ai vazhdon ta studiojë me kaq pasion të Moikom Zeqos e formatojnë njëher- të paktën mua, më bën të kuptoj se si ka mundur dhe sa fundi i Adriatikut dhe i Jonit, ku Moikomi azi disa role dhe veprimtari kreative të dhe vazhdonTë dha ky në njeri oxhak i pazakontë të rëndë, të mësojë, të është zhytur për të themeluar arkeologjinë nënu- tij: historiani i antiktetit dhe i Bizantit, dijë, të Ç’umemorizojë, trete qiri të kujtojënë këmbë, dhe të shkruajë kaq jore në Shqipëri. novelisti, poeti, eseisti, arkeologu, piktori, shumë dheKafe kaq miqve saktë. dukeSepse dhënë.Moikomi është vërtet Me erudicionin e tij, Moikom Zeqo me kujton një arsenal dijesh në shumë fusha. Faik Konicën dhe Aleks Budën. Subjektet e tij më muzeologu, legjislatori, ministri i kulturës. Unë dheManxhare ju, lexues do të nderuar, të thotë që hungareze. jeni të njohur Kjo të këngë preferuara ësht uë ngrenë kënduar kult nënjë Vlorë,vargu figurash Tepelenë, his- Berat etj. Refuzimi i shkrimit nuk është shkruar për Gratëme krijimtarinë e këndonin e Moikom këngën Zeqos, në momentin mund të mos kur nusjatorike, zbristedijetarësh nga dhe kaliartistësh dhe të eshquar shpinin shqiptarë, në dhomë që të t’u komentuar; ky libër është shkruar për jemi të një mendjeje nëse përpiqemi të gjejmë një nusëronte. Menjëherë vinte dhëndri dhe i hiqtesi monarkët duvakun. ilirë Pirro Pas dhe kësaj Teuta, gratë Skënderbeu, ia merrnin këngës: t’u shijuar. Ai nuk është shkruar si një cilësor për profesionin, ose për profilin intelek- Pjetër Bogdani, Jan Kukuzeli, Onufri, De Rada, zhanër letrar i veçantë; madje nuk është tual të Moikomit. Është ai, para së gjithash, një Naim Frashëri, Kristoforidhi, Konica, Noli, Migje- shkrimtar (prozator, poet apo eseist)? Arkeolog? as letërsi e mirëfilltë, as histori, as thjesht ni, Poradeci etj. Ato i shndërrojnë në tempuj dhe Historian i letërsisë dhe i arteve? Historian i ideve? eseistikë. Me këtë libër, Moikom Zeqo i altare të shenjta Durrësin e lashtë, Detin Adriatik, Bizantolog? Orientalist? Apo ai është të gjitha këto Liqenin e Pogradecit, kështjellat e moçme dhe “refuzon” të gjitha këto stile letrare dhe, së bashku, me fjalë të tjera, një dijetar erudit, en- mesjetare shqiptare. Në to takohesh me Homerin, duke i kombinuar të gjitha ato në një stil ciklopedist? Unë mendoj se ky cilësim i fundit i me Shekspirin, Servantesin, Volterin, Didëronë, të vetëm dhe origjinal “moikomian”, ai përshtatet më mirë figurës poliedrike të Moikom me Gëten, si edhe me disa prej shkrimtarëve mod- Nga Fatos Tarifa prodhon një “prozë nga kaosi” (siç edhe Zeqos, subjekteve të veprës së tij dhjetëravël- ernë që vetë Moikomi i preferon mbi të tjerët si, limëshe dhe natyrës së studimeve, të analizave Jonathan Swift, James Joyce, Jorge Luis Borges, efuzimi i shkrimit, libri i fundit i Moikom është nëntitulli i librit), një prozë që nuk u dhe, përgjithësisht, të krijimtarisë së tij intelektu- Gabriel Garcia Marquez, David Foster Wallace Zeqos, ishte companion-i im gjatë udhëtimit bindet kanoneve tradicionale të letërsisë, ale. Në një kuptim shumë real të fjalës, Moikomi etj. Në to lexon (dhe mëson) për filozofët bud- dhe qëndrimit në Ibiza këtë fillim shtatori. por që është po aq letërsi, sa edhe letërsia R është një “walking archive”, ose një “walking istë, për dijetarët e lashtë grekë, për perandorët Edhe pse në një vend kaq piktoresk dhe ekzotik, më e mirë. encyclopedia”. Madje, shumë më tepër se kaq. romakë me origjinë ilire, për qytetërimin arab si ky ishull i Spanjës, ku zhvillohej seminari në të Profilin intelektual të Moikom Zeqos e formatojnë dhe për mjeshtërit bizantinë. Lexon, gjithashtu, cilin isha i ftuar të merrja pjesë, më duhet të pohoj njëherazi disa role dhe veprimtari kreative të tij: për “kuptimin e pasvdekjes”, për “dialogët e të se në “shoqërinë” e këtij libri kam ndjerë shumë historiani i antiktetit dhe i Bizantit, novelisti, poeti, vdekurve” dhe për “pavdekësinë e kohës”; për mirë, madje një lexues i privilegjuar. Moikom është më shumë një tribut respekti dhe nderimi eseisti, arkeologu, piktori, muzeologu, legjislatori, “perënditë pa shqisa” dhe për “botën përtej shq- Zeqo është një dukuri intelektuale e veçantë―dhe për njërin ndër personazhet më interesante dhe ministri i kulturës. Këtë përfundim e përforcojnë isave”; për “vendbanime shpirtrash” dhe për e rrallë―në botën e letrave dhe në kulturologjinë ndër intelektualët shqiptarë më kreativë në kohën tek unë, veç librave të tij Shitësit e kaosit (2010) shqiptare. Dhe unë e pranoj se, për shkak të rre- tonë. 25 vjet më parë, më 1986, kur unë botova dhe Gjumashët e Efesit (2010), të fundit që unë “engjëj këmbëzbathur”, për “Zonjat e Shkodrës” thanave të mia jetësore, të cilat kanë bërë që gjatë librin Filozofë materialistë të lashtësisë, Moikom kam lexuar prej tij, edhe libri i tij më i ri, Refuzimi dhe për “Tri Maritë”, për dashurinë dhe për “ero- këtyre dy dhjetëvjeçarëve të fundit të jetoj dhe të Zeqo, me kërkesën e shtëpisë botuese, shkroi i shkrimit. tikën heretike”, për “Diellin e Austerlicit” dhe për punoj pothuaj tërë kohën jashtë vendit, unë nuk recencën për të. Në atë kohë (por edhe sot), në I premtova vetes (dhe lexuesit) që të mos shkru- “Yllin e Betlehemit”, për “kozmogoninë e ujit” e njoh shumë mirë dhe në tërësinë e vet veprën Shqipëri zor se mund të gjendej një individ (me aj një analizë pro forma dhe të detajuar të librit të dhe për “teologjinë si gjeografi”, për profecitë, për e tij. Por di të them këtë: krijimtaria e Moikom përjashtim të Prof. Zija Xholit) që të mund të fundit. Madje, vetë natyra e këtij libri dhe larmia njerëz imagjinarë dhe për realitete të frikshme; Zeqos të impresionon. Herë-herë ajo të magjeps. vlerësonte një libër (sado modest) mbi filozofët e e subjekteve që ai trajton e bën këtë një detyrë për të bukurën dhe të pamundurën; për jetën, për Kjo ka ndodhur në mëse një rast me autorin e kë- lashtë grekë. Këtë rrethanë, gjithashtu, nuk do ta thuajse të pamundur për mua. Në fund të fundit, vdekjen, si edhe për kufijtë e qenë dhe të paqenë tyre radhëve. Kjo ndjesi dhe respekti që kam për kisha përmendur nëse nuk do të kisha një shtysë siç më duket mua, Refuzimi i shkrimit nuk është midis tyre. këtë njeri të ditur dhe intelektual publik ndër më të veçantë dhe shumë kuptimplotë. Kjo shtysë u shkruar për t’u komentuar; ky libër është shkruar Refuzimi i shkrimit është, mbi gjithçka, një libër të shquarit në vendin tonë, më bëjnë të shkruaj bë një detaj fare i parëndësishëm në dukje, por për t’u shijuar. Ai nuk është shkruar si një zhanër prej të cilit mëson shumë. Por edhe një libër, lex- për të, duke marrë shkas nga botimi i librit të tij të shumë domethënës për të njohur një tipar esencial letrar i veçantë; madje nuk është as letërsi e mirë- imi i të cilit të argëton intelektualisht. Kjo e dyta, fundit, Refuzimi i shkrimit. të metodës sistematike dhe të kulturës së punës të filltë, as histori, as thjesht eseistikë. Me këtë libër, sidomos në ditët tona, kur televizioni, Interneti dhe Dhe, krejt ndryshe nga ç’bëj në mënyrë rutinë, Moikomit. Disa kohë më parë, teksa pinim kafenë Moikom Zeqo i “refuzon” të gjitha këto stile le- mënyrat sedentare të informimit dhe të argëtimit e çdo ditë të zakonshme pune, këtë herë u ula të e mbrëmjes tek FBH, Moikomi nxori nga xhepi tri trare dhe, duke i kombinuar të gjitha ato në një stil kanë bërë librin një ornament të rrallë në duart e shkruaj në kafenenë Friends Book House (FBH), fletë të daktilografuara, ende të lexueshme, edhe të vetëm dhe origjinal “moikomian”, ai prodhon rinisë, merr rëndësi të veçantë. Dhe nëse të mësu- buzë Lanës, në Tiranë. Ky është vendi ku zakon- pse kopje të zbehta, të shtypura me letër karboni një “prozë nga kaosi” (siç edhe është nëntitulli i arit dhe argëtimi shkojnë bashkë, si dy funksione isht, mbrëmjeve, takohemi dhe bisedojmë me (të rinjtë e sotëm mund të mos e dinë ç’është kjo), librit), një prozë që nuk u bindet kanoneve tradi- që realizohen njëherësh nga leximi i një libri, kjo Moikomin, me shokë, miq dhe kolegë të tjerë dhe m’i dha që t’i shihja. Një surprizë e këndshme cionale të letërsisë, por që është po aq letërsi, sa do të thotë se një libër i tillë është i mirë dhe i do- intelektualë. Këtë rrethanë jo fort të rëndësishme për mua. Ato tri fletë ishin recensioni i shkruar edhe letërsia më e mirë. Vetë Moikomi shprehet bishëm. Jo vetëm si një companion, të cilin e merr po e përmend për t’i thënë lexuesit se ky shkrim prej tij për librin Filozofë materialistë të lashtësisë. se Refuzimi i shkrimit ëshë një farë “ditari intelek- me vete në një udhëtim brenda apo jashtë vendit, nuk është një recencë pro forma për këtë libër Një fakt ky krejt i parëndësishëm për këdo që i tual” i tij. Kjo, padyshim, bie në sy për shkak se por edhe si një “mik” i ditur, nga i cili mëson dhe të Zeqos, e shkruar në komoditetin e zyrës, por lexon këto radhë, por jo për autorin e tyre, pra, të dyqind shkrimet që përmban ky vëllim janë, në për të cilin mediton vazhdimisht. Cultura Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 20

cila familje je?”. Kuptimi i termit ‘kom’ është ai i ‘familjes’, ‘gjinisë’ ose ‘fisit’. Sipas prof. Shaban N.Clayer nuk bën shkencë, por agresion Demirajt, fakti që Hahn e përcakton leksemën ‘kom’ si leksik të gegërishtes do të thotë se nuk e ka dëgjuar këtë fjalë shpesh në toskërisht gjatë udhëtimeve të tij. për eliminim të kombit shqiptar Këtu kemi të bëjmë me një term, që ka një nocion dhe shtrirje shumë më të kufizuar nga ai Nga Kastriot Myftaraj Edhe këtu bëhet fjalë për emërtim etnik. Në letrën u krijua me ndërtimin e shtetit shqiptar, pra e i kohëve të mëvonshme”.9) Problemi me ata si që Sulltan Mehmeti II i çon djalit të vet Bajazitit çon procesin në shekullin XX. Është e çuditshme Puto, të cilët operojnë në termat e shkollës së athalie Clayer i ka kuptuar mirë kurthet (trashëgimtari i fronit), gjatë fushatës osmane në se si të gjithë studiuesit e huaj që mohojnë ekz- destruksionit të mitit është se nuk marrin parasysh që ka ndeshur Hobsbawm, duke u marrë Shqipëri, në 1466, thuhet: “Kur t’u mbërrijë kjo istencën e kombit shqiptar në Mesjetë, në anën realitetin. Një gjë është se sa shfaqeshin termat Nkalimthi me rastin shqiptar dhe kurthi i letër, le t’u bëhet e ditur: disa kohë më parë të tjetër nuk mungojnë të konstatojnë veçanësinë «nacion» e «komb», në fjalorët e kohës, dhe ç’ parë është gjuha. Nathalie Clayer, duke e ditur pafetë shqiptarë- zoti i shfarostë! - kishin shpër- e shqiptarëve, të cilët ndryshe nga fqinjët e tyre kuptim kishin, dhe një gjë tjetër është nëse atë se gjuha e përbashkët është një tregues i ekzis- thyer në kryengritje dhe në rebelizëm”.6) Kroni- kthyen fenë, duke u islamizuar. Pra, këta studi- kohë ekzistonte nacioni apo kombi shqiptar, si një tencës së bashkësisë historike nacionale shqiptare, kani turk Tursuni, kështu e përshkruan fushatën ues të huaj, padashur i dallojnë shqiptarët si një bashkësi njerëzish që kishin të njëjtën origjinë, kërkon ta trivializojë këtë fakt. Duke iu referuar e Sulltan Mehmetit II, në Luginen e Shkumbinit, bashkësi, saktësisht ashtu siç bënë edhe turqit të gjuhë, kujtesë historike, banonin në një territor të preferuarit të saj Hobsbawm ajo thotë: “Hob- në vitin 1466: “Në vitin tetëqind e shtatëdhjetë në cilët i shënjestruan shqiptarët për t’ i detyruar të kompakt. Ashtu siç Malta ekzistonte pavarësisht sbawm nënvizon gjithashtu, se, në shembullin e pranverë çdo luftëtar ngjeshi shpatën me gëzim, kthejnë fenë. Trajtimi i diferencuar që turqit u se nuk gjendej në hartën e atij admiralit turk, edhe Naim Frashërit (1846-1900), i cili shkroi se ‘Ne duke thënë se do të nisej për në luftën kundër bënë shqiptarëve pas pushtimit, është një gjë që kombi shqiptar ekzistonte pavarësisht se nuk shen- nuk jemi veçse një fis dhe një familje, ne jemi të shqiptarëvet”.7) nuk mund të kapërcehet kur gjurmohet vjetërsia johej në fjalorët e shekullit XVII, apo pavarësisht një gjaku dhe kemi të njëjtën gjuhë’, pionierët e Në shekullin XV, osmanët nuk mund ta për- e kombit shqiptar. se bashkësia ende nuk përdorte një emërtim në themelimit të kombit shqiptar parashtruan argu- dornin termin «arnavud» për të treguar grupe Turqit i veçuan shqiptarët si një bashkësi na- shekullin XIX, në kohën kur shkruan Hahn. mente më bindëse se sa gjuha për të zgjuar soli- socioprofesionale sepse në atë kohë në Stamboll, cionale dhe jo fetare. Arsyeja e këtij trajtimi të Kjo ishte pasojë e traumës që i shkaktoi kombi daritetin. Në përkufizimin e mësipërm gjuha vjen apo qytetet e tjera osmane, në Azinë e Vogël, diferencuar kishte të bënte me faktin që shqiptarët pushtimi osman. Kombi ishte i traumatizuar por e fundit. Njëlloj si Hobsbawm, mund të vihet në nuk kishte koloni shqiptarësh që më së shumti i rezistuan invazionit turk shumë më gjatë dhe më nuk ishte zhdukur si një personalitet kolektiv. dyshim fakti që gjuha të ketë qenë një ngjizës i kryenin profesione të caktuar, çka do të bënte që rreptë se fqinjët e tyre. Gjëja më interesante këtu Artan Puto ka gërmuar me zell për të vërtetuar vërtetë protonacional te shqiptarët”.1) Hobsbawm, emri «arnavud» të shenjonte personat që i kryenin është ndoshta fakti se fekthimi përfshiu gjithë atë se kombi shqiptar nuk ekzistonte, dhe duke bërë dhe Clayer bashkë me të, këtu bëjnë një spekulim ato, pavarësisht nga origjina etnike, siç pretendon që sot është hapësira nacionale shqiptare, në dy këtë, nuk ka vërtetuar mosekzistencën e kombit joshkencor. Clayer. anët e kufirit të sotëm, çka tërthorazi vërteton se shqiptar, por thjesht dëshirën e tij dhe të atyre Gjuha nuk mund të vinte veçse e dyta, për Një tjetër gjë që e kompromenton zonjën Clayer- edhe Kosova e sotme, se për trojet e sotme shq- që qëndrojnë pas tij për mosekzistencën e kombit shkak se shqiptarët kishin një gjuhë, pasi qenë të Popoviç si shkencëtare, është se, derisa ajo preten- iptare në Maqedoni është e sigurt, kanë marrë shqiptar. Ai shkruan: një gjaku. Shqiptarët nuk qenë një komb i madh don se ka shfrytëzuar gjerësisht arkivar austriake, në rezistencën antiturke të shekullit XV. Tezat “Semantika e ‘ngushtë’ e termit ‘komb’ na kulturor, ashtu që të kishin asimiluar njerëz të ajo ka evituar të përmendë dokumente që tregojnë se shqiptarët e islamizuar kanë ardhur më vonë shfaqet edhe në një fjalor tjetër, të hartuar nga cilët të kishin një origjinë tjetër nga ajo shqiptare. për ekzistencën e kombit shqiptar, së paku që në në atë që sot është Kosova, si dhe në fushat e mesi i shekullit XIX. Bëhet fjalë për ‘Vocabolario E kundërta ishte e vërtetë. Kishte ndodhur që një shekullin XVII, kur Imperia Habsburgase bëri Maqedonisë së sotme, nga territori i Shqipërisë së italiano- epirotico’ (Fjalor italisht-epirotisht) nga At numër i caktuar shqiptarësh të qenë asimiluar nga inkursionin e saj të parë të madh në Ballkan. sotme, nuk duken të besueshme. Francesco Rossi. Autori në hyrje të fjalorit i përsh- kombet fqinje. Pikërisht pasja e një gjuhe të për- Kur në fund të shekullit XVII, trupat e “Aleancës Kjo për faktin se rezistenca antiosmane në kruan trevat e banuara nga shqiptarët si vende të bashkët, pavarësisht nga dialektet, bënte që folësit së Shenjtë”, ku bënte pjesë edhe Austria, duke shekullin XV u pagua me një çmim të madh në panjohura, gjuhën e tyre si një gjuhë që nuk njihet e saj të kishin vetëdijen e origjinës së përbashkët, ndjekur ushtritë turke, hynë në zotërimet osmane jetë njerëzore nga shqiptarët e kohës dhe numri dhe nuk studjohet. domethënë të një bashkësie nacionale të hershme, në Europë, kreu i koalicionit, Perandori austriak i popullsisë në territorin që sot është brenda ku- Në sytë e misionarit katolik shqiptarët janë të sipas konceptit të Anthony Smith i cili postulon: Leopoldi II, në 6 prill 1690, u drejtoi një thirrje fijve të shtetit shqiptar ra shumë. Edhe disa kry- pakulturuar, sepse janë të dhënë pas armëve dhe “kombet moderne dhe nacionalizmi qartësisht të gjithë popujve të Ballkanit, të cilët ishin duke engritje në fund të shekullit XV dhe në shekullin janë të ndarë në tipe të ndryshme karakteresh dhe kanë zgjeruar, thelluar më tutje kuptimin dhe vuajtur pushtimin turk. Me anë të kësaj thirrjeje XVI duhet të kenë pasur koston e tyre të rëndë në zakonesh. Diversitetin mes shqiptarëve ai e sheh spektrin e nocioneve dhe strukturave etnike më Leopoldi II i ftonte këta popuj që të ngriheshin në jetë njerëzore. kudo, por më shumë te ligjërimi. Sipas autorit, antike. luftë kundër Turqisë, kujdeset që, midis të gjithë Kështu territoret e atij që sot është shteti shq- çdo krahinë, çdo qytet ka fjalët e veta të ndry- Sigurisht që nacionalizmi i ka universalizuar popujve të rajonit të cilët i përmend me radhw, iptar nuk qenë aq të populluara sa prej tyre të shme për të treguar të njëjtën gjë. Fjalorin e tij ai këto struktura dhe këto ideale, por e vërteta është t’ u drejtohet “imprimis uero populo albanensi” bëhej një dyndje popullsie në trojet e Kosovës dhe e paraqet si veprën e 15 vjetëve punë në trevat se kombet ‘moderne’ civike, nuk i kanë tejkaluar (“në radhë të parë popullit shqiptar”).8) Siç shi- Maqedonisë së sotme. Kështu që kufijtë e fekthim- e banuara nga shqiptarët, me qëllim tërheqjen e etnicitetin dhe ndjenjat kombëtare... Sa u për- het për Vienën ekzistonte një bashkësi nacionale it të popullsisë që flet në gjuhën shqipe duhet të vëmendjes së njerëzve të letrave nga Evropa, për ket qëllimeve (si të kundërta me mjetet) mund të shqiptare. kenë qenë kufijtë e shtrirjes së kombit shqiptar në ta dispilinuar këtë gjuhë të palatuar e për ta futur kqyrim një vazhdimësi të jashtëzakonshme midis Sigurisht që kur bëhet fjalë për ekzistencën e kohën e pushtimit turk. Artan Puto, përkthyesi në në kuadrin e rregullave të njëjta, për të qenë e kombeve dhe etnive, midis nacionalizmit dhe një kombi shqiptar në shekullin XV, apo edhe në shqip i librit të Nathalie Clayer, dhe kryeredak- kuptueshme nga të gjithë. etnicizmit”.2) Kështu, kombi modern është thjesht shekullin XVII, fjala është për një bashkësi e cila tori i revistës «Përpjekja», është një ithtar i madh Këtu është interesante të vërehet se kleriku ital- zhvillim i kombit si kategori historike shumë më e e ka vetëdijen e identitetit kolektiv, të gjakut dhe i zonjës Clayer-Popoviç. Fill pas daljes së librit të ian për të përshkruar larminë kulturore në mesin hershme, dhe vetëdija kombëtare moderne është të gjuhës, dhe që në shekujt XIV-XV po përje- Clayer, në 2007, ai shkruajti një cikël leksionesh e popullsive shqipfolëse, në kuptimin e zakoneve thjesht zhvillim i vetëdijes kombëtare, etnike që tonte një eksperiencë të fortë të përbashkët, me për studentët e shkollave të larta, me temë «Lindja dhe karaktereve të ndryshme, përdor termin ‘na- daton shumë më herët. Në rastin e shqiptarëve, luftërat e Balshajve dhe të Skënderbeut kundër e idesë së kombit, nacionalizmi dhe problemi shq- zione’. Këto popullsi përbëheshin nga disa ‘nazi- fakti që vendi nuk kishte hyrë në proceset mod- turqve. Kjo eksperiencë ishte njëkohësisht edhe iptar: shekulli XVIII-XIX», që është botuar nga one’. Shpjegimi vjen më poshtë kur autori i fjalorit ernizuese në shekullin XIX nuk do të thotë se një eksperiencë shtetformimi, e cila në fakt kishte një OJF me emrin «Magis» dhe është financuar shpjegon termat ‘nazionale’, ‘nazionalità’, ‘nazion- nuk ekzistonte kombi shqiptar dhe vetëdija kom- fillar që në shekullin XIII me Principatën e Arbrit. turpësisht nga Etërit Jezuitë. Teksti është një di- alizzare’, ‘nazione’. Përsa i përket ‘nazionale’ fjala bëtare. Mund të diskutohet për atë se cila pjesë e hapë- vulgacion i ideve të Clayer, i llogaritur për stu- gjegjëse në shqip (d.m.th varianti i gegërishtes) Është ironi e madhe që, Clayer, e cila e mban sirës shqiptare u përfshi në këto zhvillime, por nuk dentët që nuk do të lexojnë librin e saj voluminoz. jepet si ‘i vilajetit’, ‘i dheut’, ‘i menleqetit’, ‘i veten për osmanologe, u bën një interpretim krejt mund të mohohet se impakti i tyre ishte shumë i Në këto leksione, Artan Puto përpiqet të vërtetojë venit’. Ndërsa ‘nazionalità’ ka për homolog ‘tabiat joshkencor dhe amatoresk atyre që thuhen në fortë dhe i thellë në vetëdijen e njeriut shqiptar. se kombi shqiptar nuk ka ekzistuar para krijimit të i vilajetit’, ‘nazionalizzare’ ka ‘me baa t’vilajetit’ arkivat osmane për ekzistencën e kombit shqiptar. Eksperiencën e rezistencës dhe shtetformimit të shtetit shqiptar. Ashtu si Clayer, edhe Puto operon dhe ‘nazione’ ka ‘vilajet’, ‘pies-dheu’, ‘fis’. Clayer shkruan: “Për ta mbyllur me problemin e Balshajve e ndaj pjesa më e madhe e asaj që sot në terma të shkollës së destruksionit të mitit. Ai Karakteristika e përbashkët kuptimore e ter- vështirësisë së përkufizimit të kufijve të saktë të është hapësira nacionale shqiptare, në dy anët e shkruan: mave të mësipërm përqark nocionit ‘komb’ është një ‘shoqërie’ ose të një ‘etnie’ shqiptare mund të kufirit shtetëror, dhe kështu ndodhi edhe me ek- “Siç e përmendëm edhe më sipër, sprova jonë shenjimi i një hapësire të kufizuar territoriale, i shtronim këtu çështjen e përdorimit të termit ar- speriencën e rezistencës dhe të shtetformimit të do të përqendrohet te shqyrtimi i kuptimit të ter- një krahine, i një ndarje krahinore, që në rastin navut (në turqisht ‘shqiptar’. Çfarë kihej parasysh Skënderbeut. mit ‘komb’ në fjalorë të ndryshëm dygjuhësh të tonë është ndarja administrative osmane ‘vilajet’. me këtë fjalë në Perandorinë Osmane? Me anë të sistemit të aleancave të Besëlidhjes shqipes nga botimet më të vjetra te ato më të reja. Për më tepër kur përdoret termi ‘patria’ shpjegimi Ka mundësi që në varësi të periudhave dhe rre- së Princave në rezistencën dhe shtetformimin në Ne kemi mundur të bëjmë pjesë të këtij punimi në shqip është ‘vilajet’, ‘dheu i njeriut’, ‘ku asht thanave, domethënia e tij të ketë qenë e një natyre kohën e Skënderbeut morën pjesë edhe një pjesë vetëm fjalorët e konsultuar në Bibliotekën Kom- le njeriu’. Njësia më e madhe territoriale, poli- etnike, por edhe gjeografike- i vihej çdo personi e madhe e asaj që sot është Kosova, si dhe pjesa bëtare në Tiranë. Studime të tjera mund ta zgje- tike në fjalor, që tregohet në italisht me termin që e kishte prejardhjen nga trojet shqiptare-ose shqiptare e Maqedonisë. Por lufta e Skënder- rojnë spektrin e analizës në këtë drejtim. Gjithës- ‘shtet’ (stato, regno) jepet në shqip me fjalën turke grupeve socioprofesionalë)”.3) Ky nuk është një beut duhet të ketë lënë gjurmë edhe në kujtesën esi, të dhënat e mbledhura lejojnë të arrihet në ‘sanxhak’, d.m.th. nuk shkon përtej nivelit admin- interpretim shkencor, por një interpretim tenden- e banorëve të atyre trojeve shqiptare që nuk u disa përfundime që do të vijojnë pas paraqitjes istrativ local”.10) Autorët klerikë katolikë që citon cioz, sipas teorisë së destruksionit të mitit. Arkivat përfshinë drejtpërdrejt në të. Nuk ka arsye pse së kuptimeve të termit ‘komb’ në këta fjalorë. Puto këtu dhe më lart, kanë një konflikt të madh osmane, duke filluar që nga shekulli XV janë plot me shqiptarët të mos ketë ndodhur e njëjta gjë Në studimin e tij me titull Le dictionnaire alba- interesi sa i përket çështjes në fjalë. me dokumente që tregojnë se tashmë ekzistonte që ka ndodhur me banorët e trojeve serbe që nuk nais de 1635 (Fjalori shqiptar i 1635) nga Mario Dihet se Vatikani ishte kundër nacionalizmit një bashkësi nacionale shqiptare, e dalluar nga u përfshinë në Betejën e Fushë-Kosovës të vitit Roques, i cili përqendrohet te Dictionarium latino- italian, domethënë bashkimit të Italisë në një shtet fqinjët. Kronikani osman Këvam, shkruan kështu 1389, dhe megjithatë ajo ka lënë gjurmë të thella epiroticum i R.D. Franciscum Blanchum, shkruan të vetëm, dhe bëri gjithçka për ta penguar këtë. për fushatën e Sulltan Mehmetit II në Shqipëri, në edhe në kujtesën e tyre kolektive. se autori i këtij fjalori, i cili është Frang Bardhi, Kjo i helmoi marrëdhëniet mes Mbretërisë Italiane vitin 1466: Nëse Clayer do të kishte synim që të bënte një kishte si synim të ruante pastërtinë e leksikut të dhe Vatikanit derisa erdhi në pushtet Musolini “Sulltani i botës, Mehmet han gaziu, mblodhi trajtim vërtet shkencor të çështjes, ajo do t’ i kon- veriut nga barbarizmat, që vinin nga ndikimi i ital- dhe bëri pajtimin mes shtetit italian dhe Vatikanit. ushtrinë ngadhënjimtare dhe vendpushtuese. Ai sideronte këto gjëra. Por nuk ka qenë ky qëllimi ishtes, turqishtes, dhe ta dallonte gjuhën shqipe Sigurisht që Vatikani e kishte parandjerë shfaqjen shpalosi flamurin e islamit dhe u nis për në vendin i Clayer. Libri i saj është pjesë e një agresioni nga greqishtja, gjuhët sllave, dalmate dhe turke. e nacionalizmit si një forcë që në shekullin XVII, e shqiptarëve”.4) Pra, turqit dallonin «vendin e «shkencor» me objektiv eliminimin e kombit shq- Pastaj Roques vazhdon të thotë, se qëllimi utilitar kur fillojnë citimet që bën Puto. Prandaj Vatikani shqiptarëve» (në origjinal sigurisht që është fjala iptar nga historia. Ata që e kanë ndërmarrë këtë i këtij fjalori ishte të ndihmonte klerin lokal kato- sigurisht që ka lëshuar udhëzime, konfidencialisht, «arnavud»). Këtu qartësisht bëhet fjalë për një agresion në fillim kërkuan të rrëzojnë si një mit lik të mësonte më mirë latinishten. Fjalori i Frang ashtu siç di të lëshojë ai, që klerikët në shkrimet emërtim gjeografiko-etnik. Ndërsa kronikani os- vazhdimësinë iliro-shqiptare. Pastaj kërkuan të Bardhit nuk e përmban fjalën ‘komb’. e tyre ta trivializonin gjithçka që kishte të bënte man, Idrisi Bitlisi, kështu shkruan për fushatën mohojnë vazhdimësinë arbëroro-shqiptare, dhe Në faqet 105 dhe 178 kemi ‘gens=gind’ dhe me këtë fenomen. Vetëm në gjysmën e dytë të turke në Shqipëri në vitet 1438-39: “Ai sulltan këtu është implikuar shumë Oliver Schmitt. ‘populus=populi’. Në fjalorin e Johann Georg von shekullit XIX, nën influencën e Austro-Hungarisë vullnetmadh, vazhdimisht gjatë gjithë kohës të Por edhe në librin e Nathalie Clayer mohohet Hahn te Albanesische Studien, Jenë, 1854, vëll. dhe më pas të Italisë, klerikët katolikë në Shqipëri halifatit të tij, duke i qëndruar besnik përhapjes të vazhdimësia arbëroro-shqiptare. Madje Clayer 3, fq. 47 termi ‘kom-I’ ka shënimin ‘geg’, d.m.th. filluan të evidentojnë dhe ushqejnë vetëdijen na- verseteve të zotit dhe lartësimit të flamujve, ka pa- shkon në ekstrem duke thënë se kombi shqiptar që përdoret në gegërisht. Kuptimi i këtij termi cionale në shkrimet e tyre. Nga pikëpamja e kri- sur për qëllim që të mposhtë të pabindurit dhe të nuk lindi as në shekullin XIX, por atëherë qenë është ‘Familie’, ‘Geschlecht’ dhe shembulli në tikës së burimeve, referencat që sjell Puto, nuk pafetë kokëfortë, d.m.th. popullsinë shqiptare”.5) vetëm fillesat e tij, ndërsa kombi shqiptar realisht gjermanisht “von welcher Familie bist du”, “nga rezultojnë bindëse. pagina 21 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Attualità George Washingtoni me prejardhje shqiptare John McCallum/Reuters ëna e presidentit historik amerikan ishte shq- iptare me prejardhje nga rrethi i Pejës. Vetë Npresidenti Washington thuhet ta ketë lënë një letër-amanet për mbrojtjen e shqiptarëve nga Amerika në çdo kohë dhe në çdo mënyrë. Instituti i Biokimisë dhe i Gjenetikës, me seli në Schafhausen të Zvicrës, ka publikuar rezultatet e hulumtimit më të ri gjenetik të liderëve botërorë, sipas të cilave del se presidenti historik i Shteteve të Bashkuara të Amer- ikës, George Washington, ka qenë me prejardhje shqiptare. Instituti, që në kuadër të hulumtimit të Liria dhe hekurat gjerë ka analizuar mostrat gjenetike të ish-presidentit amerikan që e udhëhoqi vendin në luftën çlirimtare nga Reshat Kripa të dalë. Kanë kaluar tre vjet nga fillimi i zbatimit të kundër Mbretërisë Britanike, konkludon se Washing- tij dhe ende nuk ka përfunduar kësti i parë i liku- toni ishte 50 për qind shqiptar, që nënkupton se njëri uk e di sepse por, në këto çaste, më vijnë ndër jdimit të dëmshpërblimit, në një kohë kur afati për- prind i tij ishte 100 për qind shqiptar. Derisa Instituti mend vargjet e pavdekshme të Ndre Mjedës: fundimtar, sipas ligjit, është tetë vjet. Kur do të fillojë nga Bazeli nuk hyn në detaje në lidhje me këtë zbu- NLirinë e keni ju, na hekrat kemi! Dikush do kësti i dytë? Kur do të përfundojë? Në ç’vit? Asnjë lim epokal, ekspertë të fushave të tjera janë ngutur të më thotë se hekurat, që ndrydhën një popull të nuk është në gjendje të kthejë përgjigje. Megjithatë që të konfirmonin këtë pohim, duke u thirrur edhe tërë për gati gjysmë shekulli, i hodhëm poshtë njëzet nëpër faqet e shtypit të shkruar apo viziv për gati çdo në dëshmi e tjera, gjeneologjike e linguistike. George vjet më parë. Po, i dashur mik, keni të drejtë, por ju ditë dëgjojmë për numrin e atyre që kanë përfituar Washington ka qenë lideri kryesor politik e ushtarak harroni se hekurat nuk janë vetëm ato që diktatorët apo shumat maramendëse që qenkshin shpenzuar i SHBA-së në vitet 1775-1799 i cili e udhëhoqi ven- i përdornin për të lidhur kundërshtarët e regjimit. për këtë qëllim. din drejt fitores në luftën çlirimtare kundër Britanisë Mua më duket sikur poeti nuk kishte vetëm këto lloj Por nuk është ky pretendimi ynë i vetëm. Në rast së Madhe, ishte në krye të vendit në kohën e shkrimit hekurash parasysh por, më tepër, ato që ndrydhnin se do të pranonim këtë do të thoshte se kemi të Kushtetutës, dhe zhvilloi praktikat presidenciale të ndërgjegjen e njerëzve, ato që nëpërmjet slloganeve hequr dorë nga parimi për të cilin u sakrifikuam. Mos qeverisjes që edhe sot janë gurë themelet e punës demagogjike mundoheshin të fitonin kredibilitet në harroni, ne kemi idealet tona, idealet e demokracisë në Shtëpinë e Bardhë. Në SHBA ai konsiderohet si sytë e opinionit publik. Dhe këto lloj hekurash ishin së vërtetë, idealet perëndimore. Ne jemi të djathtë “Babai i Kombit”. më të rënda se ato që përdornin diktatorët. dhe do të donim që ngjarjet dhe personalitetet tona E ëma shqiptare sipas linguistit Albert Myko, nga e Washingtonit’, ai, me të parë letrën, më tha: ‘E Lejomëni tani të paraqes arsyet e mia për këtë të zinin vendin që u takon në panteonin e historisë Instituti i Linguistikës pranë Universitetit Berkley kam parë Carl, e kam parë. Mos ta kisha parë, një temë. Ndoshta mund të ketë, pak apo shumë nuk e shqiptare. Por edhe kjo nuk ka ndodhur. Shkoni në të Californisë, SHBA, ekzistojnë dëshmi të tjera që Zot e di nëse do të kishim intervenuar në Kosovë”, di, disa që nuk janë dakord me këto mendime, midis vendet e tjera ish komuniste të lindjes. Do të shihni tregojnë se e ëma e George Washingtonit ishte shq- tregon Woodward, i njohur si gazetar, reporter e au- tyre edhe ndonjë nga ata që i përkasin shtresës time, muzeume të shkëlqyera të genocidit komunist, kurse iptare. “George Washingtoni ishte i biri i Augustin tor që ka fituar deri tani katër çmime “Pulitzer”. Ai por unë do t’i shpreh ato ashtu siç i ndiej. te ne edhe ai që ishte, ndonse shumë i varfër, nuk Washingtonit dhe Mary Ball Washingtonit. Mary në thotë të mos e ketë përfshirë letrën e Washingtonit Sot jetojmë në kohën e absurdit, ku nuk merret ekziston më. Flitet se do t’u hapka një i ri. Do të fakt ishte Marije Bala, prindërit e së cilës ishin nga në librin për Clintonin, sepse tani përgatit librin e vesh nëse “x-i” apo “y-i” janë nga ata që hoqën të presim dhe do të shohim! Në vendet e lindjes do të rrethi i Pejës, në Kosovën e sotme. Marija ka lindur posaçëm për Washingtonin dhe prejardhjen e tij zezat e ullirit në kohën e sundimit totalitar, apo nga shihni burgje të ruajtura siç kishin qenë në atë kohë, në Lively të Virgjinisë, në SHBA, në vitin 1708, por shqiptare. Woodward thotë se mendohet nëse do ta ata që i gëzuan gjithë privilegjet e atij sistemi, nëse tashmë të kthyera në muze, kurse te ne nuk ekziston prindërit e saj kanë ardhur aty më 1706, pas një titullojë librin “George Washington: Shqiptari i parë janë nga ata që iu kundërvunë atij regjimi, apo nga asnjë, a thua se nuk paska patur të tillë. Flitet se do të udhëtimi të gjatë me anije që nisi nga Raguza, Du- në Shtëpinë e Bardhë”, apo ndoshta “Shqiptari nga ata që i thurnin “Hosana”. Sot të gjithë, të bardhë ngrihet një i tillë. Do të presim dhe do të shohim. Në brovniku i sotëm, dhe i çoi ata përmes Britanisë deri Kosova që krijoi shtetin e Amerikës”. dhe të zinj, të kuq edhe blu, thërrasin: Poshtë ko- ato vende do të shihni përmendore dhe memoriale në Tokën e Premtuar, Amerikën. Historia e udhëtim- “Në një farë mënyre, angazhimi i SHBA-së në fa- munizmi! në kujtim të ngjarjeve apo martirëve të lirisë, madje it të gjyshërve të Washingtonit nga Kosova në Amer- vor të shqiptarëve është një borxh që Amerika tani ia kthen popullit që lindi themeluesin e vetë Amer- Por si e ëndërroj unë Shqipërinë? Para disa ditësh një i tillë është ngritur edhe në washington megjithse ikë është e përshkruar në librin biografik ‘Mary Ball më ranë në duar disa vargje të një poeti anonim; Amerika nuk e provoi kurrë diktaturën komuniste, Washington’ të autores Virginia Carmichael, i botuar ikës. Shihni, nga hulumtimet e mia del qartë se edhe presidenti Woodrow Wilson e kishte lexuar këtë letër Desha Shqipëri të mirë, desha Shqipëri krenare, kurse te ne ato nuk ekzistojnë. Është premtuar se më 1850. Aty, madje, thuhet se Balajt kishin ardhur Ku të sundoj drejtësia, kudo në vatrat shqiptare! do të ngrihet një i tillë. Le të presim dhe të shohim nga një fshat i quajtur Sinic, që mund të jetë ngatër- në kohën kur duhej vendosur për krijimin e shtetit të pavarur të Shqipërisë”, thotë Woodward, dhe Përfytyrimi im shkoi shumë larg, në ato vite të nëse do të bëhet realitet. Në ato vende historia është rim i emrit të fshatit Isniq, në Komunën e Deçanit:, zjarrta të rinisë tonë kur ndesheshim me tiraninë. rishikuar dhe nxënësit nuk helmohen më me propa- thotë Myko, i cili tregon se kjo histori deri vonë është shton se njëlloj, presidenti Nixon ishte njeriu kyç që ka kontribuuar në arritjen e autonomisë së Kosovës, Kishim një parullë, një qëllim të përcaktuar. Ky qël- gandën boshe komuniste, ndërsa te ne ajo vazhdon mbajtur e fshehur në sirtarët e Shtëpisë së Bardhë, lim ishte: Për Liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e të jetë ende e gjallë. Përsëri ne jemi në pritje. Në ato dhe se përmendja e prejardhjes shqiptare të Wash- me Kushtetutën e vitit 1974. “Nixon dhe Tito kishin një takim, diku në vitin 1970, në të cilin presidenti Zi! Ky ishte parimi ynë. Nuk mendonim kurrë se kur vende shumë rrugë, sheshe apo institucione të ndry- ingtonit është hequr nga lista e temave të ndaluara të vinte dita e lirisë do të fillonim të kërkonim dëm- shme kanë marrë emrat e martirëve të rezistencës nga Këshilli Kombëtar i Sigurisë i SHBA-së vetëm amerikan zotoi një ndihmë të pakthyeshme prej 5 miliardë dollarësh për Jugosllavinë, nga 500 milionë shpërblim në të holla apo çdo lloj privilegji tjetër. komuniste, ndërsa te ne një gjë e tillë as u shkon para pak kohe. Donim të ishim të barabartë me gjithë të tjerët, të ndër mend. Presim, gjithmonë presim. Ato vende Në lidhje me këtë, zyrtarë nga Shtëpia e Bardhë në vit deri më 1980, në shkëmbim për dhënien e kanë pranuar të thonë vetëm se “nuk ishte e rastit autonomisë së plotë për Kosovën. Titoja u dakor- ngriheshim në nivelin ku ishin të tjerët, sepse regjimi shquheshin për disidencën e tyre, kurse te ne ajo as që zëvendëspresidenti Biden e ka përmendur presi- dua, dhe gjithçka nisi aty – krijimi i Universitetit të na kishte lënë në fundin e shoqërisë. që ka ekzistuar fare. Deri kur kështu? dentin Washington në relacion me kryeministrin e Prishtinës, amendamentet kushtetuese të vitit 1971, Por ç’ndodhi në të vërtetë? Me keqardhje konsta- Këto janë brengat e mia. Ne nuk kemi zë. Me për- Kosovës”. Kushtetuta e vitit 1974, e kështu me radhë”, tregon toj se u bëmë pre e politikës. Politika përdor em- jashtim të ndonjë rasti të veçantë, ne nuk kemi pothu- Woodward. “Madje, një vazhdim i ndihmës ka qenë rin tonë, sa herë ia ka nevojën, sa herë i duhet për ajse asnjë gazetë, radio apo televizion ku të shprehim Amaneti i Washingtonit i paraparë në një diskutim mes Titos dhe presidentit të arritur qëllimin e saj. Puna ka arritur deri aty sa mendimet tona. Nga rradhët tona sot shumë vetë tjetër amerikan, Jimmy Carter, për vitet 1980-1990, sot jemi të përçarë në disa shoqata, një pjesë me kanë krijuar biznese të fuqishme. Por a ka menduar Sidoqoftë, zbulimi i fundit, mbase hedh dritë edhe për marrjen e të cilit Titoja ishte i pajtimit që Kos- qeverinë, një tjetër me presidentin, madje disa edhe ndonjëri të nxjerrë ndonjë gazetë apo të hap një sta- në disa aspekte të tjera të përfshirjes amerikane në ovës t’i jepte statusin e republikës. Por, Titoja vdiq, me opozitën. Dhe të treja vazhdojnë të luajnë me cion radio-televiziv? Për fat të keq asnjë. Zëri ynë Kosovë dhe të mbështetjes për shqiptarë në përgjithë- serbët lëvizën kundër autonomisë, amerikanët ndër- ne. Opozita miratoi një ligj, që Gjykata Kushtetuese është një zë në shkretëtirë. si. Autori i mirënjohur amerikan, Carl Woodward, prenë ndihmën… të tjerat i dini”, tha ai. Sidoqoftë, e hodhi poshtë, ku dëmshpërblimi i sakrificave tona Ndaj m’u kujtuan vargjet e Mjedës. Ndaj më duket që ka shkruar dhjetëra libra dokumentarë për presi- Woodward beson se të gjithë presidentët amerikanë ishte i barabartë me një kafe në ditë dhe ku çdo ligj sikur edhe liria nuk është për ne, sikur hekurat ende dentët amerikanë dhe historitë nga Shtëpia e Bardhë, e kanë lexuar letrën e Washingtonit dhe kanë qenë që paraqitej në Kuvendin e Shqipërisë në favor tonë po shtrëngojnë shpirtërat tanë, sikur jemi ende të bur- thotë se gjatë hulumtimit të arkivave për librin e tij të obliguar nga ajo që t’u ndihmojnë shqiptarëve, do ta bojkotonte. Presidentët e republikës, krahas gosur politik në Shqipërinë tonë. E pra, nuk dua të rreth presidencës Clinton, botuar më 2004 me titul- në mënyra të ndryshme dhe në faza të ndryshme të disa figurave të shtresës tonë, do të dekoronin edhe quhem më i përndjekur politik, pasi nuk dua të bëhem lin “Shtëpia Clinton”, ka gjetur një letër-proklamatë historisë. Autori amerikan nuk dëshiron ta zbulojë mjaft nga vrasësit tanë, madje do të emëronin në or- ombrellë për të tjerët. Dua të bëhem i barabartë me të vetë George Washingtonit, në lidhje me shqiptarët. përmbajtjen e letrës, duke thënë se “duhet të prisni ganet e drejtësisë mjaft gjykatës, prokurorë, hetues gjithë popullsinë e këtij kombi. A do të dalë ndonjë “Më kujtohet, kur e mora letrën për t’ia treguar Bill daljen e librit tim”, por thotë se ato që i ka lënë të të regjimit komunist. Qeveria miratoi një ligj, që ne forcë që realisht të më bëjë të tillë? Nuk e di. Tash për Clintonit në njërën nga intervistat e shumta për libër, shkruara Washingtoni do të qartësojnë shumëçka në e quajtëm të arsyeshëm por, për fat të keq, zbatimi tash nuk shoh asnjë. Lexojeni këtë shkrim dhe kush të dhe i thash, ‘shih, Bill, çka kam zbuluar nga arkivat lidhje me raportet e SHBA-së me shqiptarët. i tij ka hyrë në një zgorbull që një zot e di se kur do mundet le të më kthejë përgjigje.

SELEVCVS P . FABIVS . D . Q . Q . L . D . VETVRI Cesare in Acroceraunia luoghi e tracce VETVRIA . A . I . C . P . I . M . ¢π√º∞¡Δ√™ (vijon nga faqja 1) costa (fig. 14), ha la base a circa tre metri sotto il livello biamo pensare che il gruppo di iscrizioni poste intorno a Nella stessa parete si leggono i nomi di una persona, Oricum, creduta colonia euboica, non era un porto del mare, una prova sicura del cambiamento del livello del quella di Cn. Pompeo sia stato scritto dai suoi marinai, che ∫§∞À¢π√C (fig. 22), di una nave ANTEROS, di due per- molto favorevole, perché era lontano dalle principali vie mare dall’antichità. Le tracce del tipico cesello arcaico nella si erano rifugiati nella baia di Gramma per il maltempo, o sone [ZA]TIDIUS e ZOSIMUS e di un illiro con il nome marittime e terrestri. La città basava la sua economia sulle parte superiore della cava mostrano che qui la pietra era che sorvegliavano da lì i movimenti delle navi nemiche. Si °∂¡£I√™. Forse apparteneva alle navi di Pompeo ferme ricchezze dell’Acroceraunia: legname per le navi (Nican- estratta già dal VI secolo a.C. Seguendo la pietra più solida, tratta di un gruppo di iscrizioni latine molto danneggiate nella baia anche un gruppo di soldati che aveva inciso dr., Theriac., V.516) e pietra dalle cave della penisola. Il la cava fu spostata nella parte orientale della baia (fig. 15) e dall’erosione. In una tabula ansata (fig. 20) si legge par- i nomi in greco dorico in un quadrato di 21x17 cm (fig. vero porto della città si trovava nella laguna, come risulta nella sede del torrente che scende dalla montagna (fig. 16). zialmente: 23). Da altre iscrizioni risulta che la baia di Grama fu dalla descrizione di Cesare (B. civ., III, 39-40), ma c’era Nelle pareti create dopo l’estrazione della pietra, marinai C . B . N . M . P… visitata molte volte da personaggi storici. In una parete anche un porto aperto sul mare, dove si trova oggi la base rifugiati in attesa del bel tempo hanno inciso centinaia di STRABO… della cava orientale (fig. 24), entro un quadrato di 29x23 militare. Si trovavano sicuramente qui le navi da trasporto iscrizioni (fig. 17) dal III secolo a.C. e fino al Medioevo. PATER . MAG .VERNAMIVS…HIC . FVERVNT cm, si legge di Pompeo, affondate per non cadere nelle mani di Ce- Gran parte di queste iscrizioni è in greco e risale al III-II La stessa formula si usa in un’altra lista: …L . L . sare. Le cave di pietra si trovano direttamente sulla costa secolo a.C. Erano consacrate ai Dioscuri in quanto protet- …SAVFEIVS… …P . C . …. della penisola dell’Acroceraunia, a nord di Oricum, e si tori dei marinai (fig. 18). Da questo fatto si può risalire NEPHO . ET . ARRIVS . ET… …LVC . T . T . …. chiamano “Mermer”, marmo (fig. 10). La pietra solida ad un legame tra il loro attributo di gemini e la terra Ger- VS . HIC . FVERVNT …L… calcarea era tagliata in grandi blocchi quadrati scavando minorum di Cesare. L’iscrizione più interessante, legata In un’altra iscrizione latina si legge solo SVLA . IMP . canali su tre lati (fig. 11). Questa pietra fu trasportata a direttamente alla presenza di Cesare in Acroceraunia, è BRVNDI(SIVM)… Pensiamo che si tratti di L. Cornelio Silla che era pas- Dyrrhachion e Apollonia dal periodo arcaico fino al perio- quella di Cn. Pompeo, scritta in greco entro un quadrato In un rilievo, che rappresenta una prua di nave, è in- sato qui dopo la vittoria contro Mitridate nell’86 a.C. do imperiale romano. Solo una cava, la più famosa, quella di 23x12 cm, appena incavato, nella parete nord-orientale scritto il nome della nave, SERGE, e in un’altra parete della Sappiamo che qui si fermarono i consoli dell’anno 11 di Grama, si trova sulla costa occidentale del promontorio. della cava principale (fig.19). È conservata solo la parte cava si legge d.C., T. Statilio Tauro e M. Emilio Lepido. Molto tempo Era scavata nell’unica baia sicura di questa costa (fig. 12); superiore dell’iscrizione, con il nome inciso in lettere di due G. SERGIVS. dopo, nell’anno 1369 ha lasciato la sua iscrizione nella serviva come rifugio in caso di tempesta alle navi che pas- centimetri. °N.¶OM¶HIOC Non c’è dubbio che si tratta 36Nella parete nord-ovest della stessa cava, si trova roccia (fig. 25), sotto quella di Cn. Pompeo, l’imperatore savano il canale di Otranto. La baia è piccola (fig. 13), ma di Cn. Pompeo figlio, perché suo padre fu attivo lontano un’iscrizione che può essere collegata alla presenza della di Bisanzio, Giovanni V Paleologo, durante un viaggio ver- ben protetta dai venti del sud-ovest o del nord-ovest. La dall’Acroceraunia. Il figlio, però, aveva bloccato e attaccato flotta asiatica di Pompeo (CAES., B. civ., III, 2 e 4). È so Avignone che compì per chiedere aiuto contro i Turchi parte più antica della cava, che si trova direttamente sulla Oricum (CAES., B. civ., III, 40) con la flotta egizia. Dob- incisa in un quadrato di 24x15 cm (fig. 21): a papa Urbano V Cultura Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 22

Pjese nga romani “Nje vizite e papritur” e heroit tone kombetar Gjergj Kastrioti Skenderbe ne qytetin e Romes me autor Martin Katro. Një vizitë e papritur Gjergj Kastrioti tek Pavli i Dytë Dhjetor 1466 (Vijon nga numri i kaluar) e mire lavdi Zotit, por nëse une nuk do te ar- Fjalët e Gjergjit kishin qënë të pakta e disi rij dot e ti do të mbetesh gjallë, dua ta çosh të paqarta, por, për çudinë time më të madhe, gjer në fund misionin e kësaj rruge. Ti e di ndërsa prisja të shikoja një nerv inatçor apo që kam shume miq, por kam edhe shumë pakenaqesie në fytyrat e trimave të tij, ata armiq. Jeta im, aq sa duket e sigur, aq ështe kishin heshtur. Ne sytë e tyre kishte një lloj në tehun e thikës. – Ai fliste ngadalë, si të ma keqardhje, por ne çdo vijë të tipareve lexohej bënte të qartë se ato që thoshte, apo dhe ato besnikëria. Ishte një tjetër lloj besnikërie, e që akoma nuk kishin dalë nga goja e tij, ishin ndryshme nga ajo e freterve apo e priftërinjve tejet të rëndësishme. Pastaj bëri një pauzë, ndaj urdhrit të krishter e ndaj te Madhit Zot. ndërsa Frani i solli një gotë me verë. Shpresoj Nuk ishte as thjesht një bindje ushatarke. Ajo që Ati i Shenjtë të më japë mundësinë të flas ishte një besnikëri e ngjizur larg, shume larg, në Vatikan para Keshillit te Lartë, t‘u parash- e sprovuar në vite. Ajo i kishte rezistuar tun- troj hapur gjëndjen e Arbrisë e të Krujës – Ai dimit, joshjeve, dredhive të shumta, e kish ar- foli gjatë. Unë e degjoja me një keqardhje të dhur në atë formë që e shikoja asaj nate, mes thellë, ndërsa shikoja se ai strateg, prijes e vi- atyre flakëve të gjata, që lëpinin fytyrat e tyre. gan i kohës, në ato çaste dukej i tretur, i plakur Shumë nga djemtë u larguan e ca te tjere va- e nën dritën e mpakur të zjarrit, i zbehtë si të zhdonin të rinin në dhomën e madhe, ndërsa kish kaluar një sëmundje të rëndë. E degjova Gjergji u tret në mendime fillikate. Shkova në me respekt dhe ndërsa ngrita sytë nga tavani, kthinën time për të thënë lutjet e natës. Lutja si t’i kërkoja që Zoti të dëgjonte bisedën tonë. e asaj nate ishte e tjetërllojte, si e palidhur dhe Ai e vuri re një gjë të tillë dhe së fundi tha: me nota dyshimi jo tek i Madhi Zot, por tek “Dashtë Zoti dhe le të bien lutjet tona në vesh vetja. Ishte dimer e mot i keq dhe nuk e dija të Tij”. Nga mesnata u ndamë, pasi e sigurova nëse do të ishim në gjëndje të kalonim detin që isha shërbetori i tij besnik dhe se çdo gjë do e trazuar e të hidheshimDuke matanë. filluar nga ky Në numer lutje gazeta “Rrenjet”iu të do teshkonte publikoje pjese mirë nga romani me “Nje hirin vizite e papritur”e Perendisë. e Gjumi përgjërova Zotit Perëndiheroit që tone tëkombetar na Gjergj mbronte Kastrioti Skenderbe më ne mundi qytetin e romes asaj me autornate Martin dhe Katro. fjeta me një trazim në nga çdo e keqe e të na shpirt. hapte dyert, që Ai vetë Mëngjesi ishte i ftohtë kishte çelur për ne. Iu dhe era nga deti të luta për shëndetin e priste si brisk i sapom- Gjergjit dhe të trimave prehur. Në korridor de- të tij. I kërkova Zotit gjoja fjalë dhe kollë të t’ia zgjaste jetën përtej thatë përzier me erën e çdo kufiri njerëzor. qullit. Gjergjin nuk ma Në mëndje më erdhën zunë sytë për një kohë figurat e ndritura të dhe u shqetesova, por Biblës, që kishin jetuar ai hyri pas pak i ndjekur njëqind, treqind, apo nga rojat e tij. Mblod- deri në shtatëqind vjet. hëm plaçkat dhe armët Pasi mbarova së thëni lutjen,Një mev isytëzit mbërë e -papriture dolëm në heshtje. Te moli arritëm sakaq, thyer në një qoshe të dhomës, mendoja për ato ndërsa anija e vogel që do të na hidhte mata- Kisha katolike shqiptare në Dardani që kishte thënë Gjergji. CaGjergj mendime Kastrioti tek Pavli të i Dytëerrëta Dhjetor 1466në, lekundej në detin e shkumëzuar tërë lesh- m’u endën në kokë përsëri. Mbylla sytë dhe terike. Disa futën në hambarët e saj plaçkat e Fillim dimri ju përgjërova Zotit, duke pyetur më shumë armët ndersa të tjerët rrinin rrotull. Pas pak që në shekullin e parë pas Krishtit ndërgjegjen time se sa Atë.Nga MartinNjë Katro,dorë SHBA e madhe Gjumi më doli më shpejt këtij mëngjesi,u ndamë megjithëse me u përpoqa ata qëta risil dolja tënë sytëqendronin akoma të në tokë. nga Paul Tedeschini studiuesi i rrallë, Dr. Dom Gaspër Gjini. më shkundi nga ajo lutje e hallakatur. Ishte përskuqur nga nje lodhje, që shtresohejKuptohej nga dita nëmenjeherë ditë, dukej se qëai më Gjergji kishte braktisur kishte zgjedhur Me kohë në Dardani është rritur edhe numri i Frani i madh, (kështu e thërrisninqyshkur, ndërsa të kridheshatërë rojën në vetminë nga e mendimeve garda e të ftohta.tij më Një të ndjenjë besuarit padurimi e më më të spro- isha katolike shqiptare në Dardani, pra Ko- dioqezave. Për këtë dëshmon një numër i madhë personale të Gjergjit). Aidukej ishte se m’i shumë mbante hapuri bësh sytë,- por nukvuarit. e gjeja dotNga fillin. sa U përpoqamorra të kuptojavesh ngame vinte vonë ajo trupat që sovën e sotme (që është teritor qendrorë i i dokumenteve kishtare. Dhe kjo tregon se jeta fe- em e tërë muskuj. Kisha ndjenjë.dëgjuar Nëse që ishte babai një dëshir i tije vulgare qëndronin e mishit, ajo shpejtjashtë do tëkështjellës tretej, por nëse ishinishte dicka ndarë në tre KDardanisë së dikurshme, është përhapur tare në Dardani (Kosovë) po gufante. Mirëpo mbi kishte qënë roja i Gjergjit,me tepër,por atëherepas plagëve duhet t’i lija të udhën grupe. të dilte. MeNjëri ngadalë merrej hodha mbulesën me furnizimin dhe atje, pranë e atyre që që në shekullin e parë, pas Krishtit. Mirëpo jeta e rregullimin e mbrendshëm të Kishës dardane janë rënda që kishte marrë nëkrevatit, luftëra, rashë mezimë gjunjë çapitej në lutje. Iu ishinpergjërova në Krijuesit kështjellë, dhe Shpetimtarit një tjetër tim Krisht, mbikëqyrte që të rrugët kësaj Kishe në shekujt e parë, por edhe më vonë, ruajtur shumë pak lajme nga shek. V. Në kontekst nga këmba e majte; kështumë që çlironte Frani nga ndonjëi zuri tundim ven- dhe kryesore,të ma pastronte që shprtin vinin e trazuar. e shkonin Kisha dite drejt që isha Krujës dhe ishte shumë e vështirë dhe me plotë rreziqe. Sepse me këtë vlen të përmendim edhe letërkëmbi- din. Të tërë e dinin që nukashtu behej i trazuar shaka ca nga pleqëria, me të. ca ngasë ato që fundi, ndodhnin grupi në vend ie ca Skënderbeut. nga një ndjenjë faji. Gjergji Për kishte ajo ishte e ndjekur, e salvuar. Per këtë ka shkru- met midis ipeshkvijve të Dradanisë dhe Papës të Kisha dëgjuar që në betejëdisa javëmbante tanimë i dysillesha shpata rrotull dëshirësardhur për të hedhur në Durrësne kartë ato me që kisha gati parë dyqind e dëgjuar, vetë dhe, ar në mënyrë rrënqethëse edhe Shën Jeronimi, Romës. Kështu, për shembull, Papa Gelaziu, më shkrimtar i shkëlqyeshëm me origjinë shqiptare. 493, i drejton një letër të posaçme një ipeshkvi të të stërmëdha dhe duhej t’i rrije larg të pak- nga ata pothuaj pesëdhjete bashkë me Gjergjin Në Epistolae (Letrat), ai shkruan, pos të tjerash, Dardanisë, me ç`rast e inkujaron që të qëndrojë tën dy bojë njeriu. Megjithatë, mua më preku hynë në anje për t’u hedhur matanë detit. lehtazi dhe më foli butë e me respekt. edhe këtë: “Më rrënqethët stati kurë mendoj të edhe më tej në fenë e vërtetë. Ndërkaq më 494 Djemtë zunë vend ne kuvertë ndërsa unë rrija tregoj për shkatërrimet në kohën tonë… Sa gra fis- ipeshkvinjt e Dardanisë i patën drejtuar një letër -“Hirësi, Gjergji kërkon të flase diçka me më këmbë gati për të thënë lutjen e mbarësisë ty kësaj nate”. Bëra “po” me kokë, hodha nike, sa virgjëra kushtuar Zotit, sa njerëz të lirë Papës, Gelaziu, duke i premtuar se do të qëndroj- së lundrimit. Njëri pas tjetrit trimat më puthën supeve rason e rëndë dhe me gjunjët që më dhe finikë u dhunuan në këto lufta! U morën robër në konsekuentë në fenë e vërtetë të Jezu Krishtit. dorën dhe zunë vend poshtë në hambarë. An- dridheshin u çapita jashtë dhomës. Frani mb- ipeshkvinj, u vranë presbyter dhe rrëmbyes të tjerë Edhe Papa, Simah, përmes le trave të veta, që ija shpalosi një velë të madhe në mes e tre te të ndryshëm të kishës. U shkatërruan kishat. Pranë kanë gjithëashtu karakter institucional, inkurajon- ylli derën nga pas e të dy u drejtuam për nga vogla anash. Velat ishin të dala boje e të vjetra, lterëve të Krishtit u vendosën si në grazhd kuajt. te, pos tjerëve, edhe prelatët kishtarë dhe mbarë dhoma e madhe. Gjergjin e gjëta në të njëjtin ndërkohe anija filloi të rreshqiste mbi sypri- Kockat e martirëve u nxorën nga varret. Kudo zi, klerin e Dardanisë për të qëndruar besnikë ndaj qëndrim që e kisha lënë, ndërsa zjarri në vatër kudo ofshe dhe hija e madhe e vdekjes…”. Kishës së Romës. ishte tretur pakez. nën e trazuar të detit. Gjergji qëndroi një copë herë, drejt duke i mbajtur kembët hapur. Anija Ndonëse bënë jetë të vështirë, jetë martire, Nga këto letërkëmbime midis Papës dhe ipesh- “At Andrea, - m’u drejtua ai, – të thirra të Kisha katolike shqiptare në Kosovë ishte e theme- kvinjve të Dardanisë, letërkëmbime këto që kanë të them nja dy - tre porosi të fundit. Si të kam e vogel lëkundej qetazi tani dhe erërat frynin shtruar. Deti i turbullt dukej i pikëlluar me atë luar, e rregulluar dhe e organizuar mirë, madje karakter baritor-institucional e kishtar, mësojmë se shpjeguar, e si e degjove edhe sonte, rruga mjaft mirë. Në kontekst me këtë duhet të përmen- Kisha e Dardanisë (Kosovës) ishte mirë e organi- që po marrim kësaj here është e ndryshme, e kafeosjen në jeshile të syprinës së tij. Ca re të dim edhe vitin 325, kur u thirr Konçilin e Nicesë, zuar dhe se ajo qëndronte konsekuente dhe besni- vështire dhe, mbi të gjitha, fati i Krujës dhe i renda vinin vërdalle në qiell, por nuk merrej ku morën pjesë, përveç delegatëve të Papës së ke, n`ato kohë herezishë të shumta, ndaj Kishës vendit nuk dihet se si do vejë. Nuk dihet nëse vesh në do të sillnin shi asaj dite. Gjergji hodhi Romës, edhe përfaqësuesit e Kishës së Dardanisë së Romës. Historia e Kishës katolike shqiptare në do te sosemi gjallë matanë, por edhe nëse edhe një herë sytë nga bashkudhetarët e tij, që (Kosovës). Dhe në mesin e nënshkrimeve të del- Kosovë mund të vështrohet, të studiohet vetëm në sosemi, nuk e di se si do të venë punët. Ti kishin zënë nga një qoshe dhe tërhoqi gunën egatëve të Papës, hasim edhe nënshkrimin e ip- kontekst me ipshkvin e Scupit të lashtë, të Justini- besoj e kupton që kam pak shprese dhe po aq prej leshi të varur nga njëri sup. Nuk e kuptoja shkvit të Dardanisë“Dacus Dardaniae”. Vetë fakti anës së Parë (Justiana prima). Por vetëm edhe në pak flori me vete. Arkën e kam të zbrazur dhe dot nëse mërdhinte apo ishte ndjenja e vetmisë se në Koncilin e Nicesë Dak Dardani merr pjesë si kontekst me ipeshkvinë e Shkup-Prizrenit, përkatë- pa flori nuk mund ta fitojmë këtë luftë”. Unë që i sillte një ftomë të lagësht në trup. Kërkoi metropolit i tërë provincës, bashkë me sufraganë, sisht të Prizrenit. Në kuadër të këtyre dy dioqezave rrija si i ngrire, duke përpirë çdo fjalë të tij. me sy majta, pastaj djathtas e u ul mbi një ka- si dhe mënyra e nënshkrimit të tij në krahasim me që ndonjëherë kishin përjetuar bashkimin personal Jeta më kishte mësuar të degjoja më shumë se mare, që i ngjante një krevati të ngushtë, duke metropolitët e tjerë, dëshmon se territori kishtar ose kur e kur, për shkak të rrethanave politike, sa të flisja dhe të flisja atëherë kur duhej, ose u mbeshtjellë nën gunë. Pamja e tij e hekurt dhe bashk me këtë edhe hierarkia kishtare e Dra- ishin “shuar” ose ishin ripërtërirë, kishte qenë e danisë, ka qenë themeluar edhe e rregulluar më organizuar jeta kishtare në këto hapësira. Dhe kon- kur më kërkohej. dukej tani më e zbutur, me sytë mbyllur në herët sikur edhe në viset tjera. Kështu ka dëshmuar, tinuiteti kishtaro-administrativ i tyre nuk mund të “Nëse të dy mbërrijme matanë shëndoshë kërkim të prehjes. me një varg argumentesh të pamohueshëm, edhe kontestohet. pagina 23 Anno 9 n.4 Dicembre 2011 Attualità Një zë që nuk duhet të shuhet - 90 vjetori i botimit e gjen të mbyllur revistën “Bujqësia shqiptare” - Nga Fuat Memeli kafshëve, përmirësimit racor, si dhe sëmundjeve të i ndieri Ndoc Kodheli. Çobani, Resmi Osmani, etj., të cilët së bashku me tyre, probleme sociale të fshatit, etj. Për vetë natyrën Sigurisht në rrugën e saj të gjatë, edhe ajo ka Shoqatën e Gazetareve Shqiptarë të Bujqësisë, i etorin e sivjetëm, revista (ish) “Bujqësia e saj, ajo ka qënë organi më pak i politizuar i shtypit patur mangësitë e veta në tematikën që trajtonte, drejtuan edhe një letër Ministrisë së Bujqësisë, por shqiptare” mbush 90 vjet nga dalja e num- të kohës. Megjithatë, “për të qënë brenda”, shpesh në mungesën e fotove, sidomos vitet e fundit, etj. nuk u mor në konsideratë. Ka ndonjë zë që thotë Trit të saj të parë. Është ajo një nga organet pasqyrohej edhe politika e kohës! Po kështu, vitet e fundit ka qënë problem (ashtu se nuk ka fonde. Fondi i nevojshëm për këtë re- më të vjetra, jo vetëm të shtypit tone bujqësor po Edhe në vitet e demokracisë, ajo e vazhdoi mis- si për gjithë shtypin tonë) edhe shpërndarja e saj vistë është tepër modest. Së bashku me Buletinin e edhe atij shqiptar. Ka bërë një rrugë të gjatë për të ionin e vet në kushtet e reja të bujqësisë së privati- në fshat, por Ministria e Bujqësisë me strukturat Shkencave Bujqësore (organ edhe ky i mbyllur tok mbëritur deri këtu. E nisi “shtegtimin” në qytetin zuar. U bëri jehonë reformave që merreshin në këtë e saj mund ta zgjidhë më mirë këtë problem. Ja, me revistën) shkon rreth1,2 milionë lekë të reja e Vlorës, tetorin e vitit 1921. Nismëtarë të botimit fushë, problemeve që hasnin fermerët, si atyre të kjo është në vija të shkurtra, rruga e kësaj reviste në vit. Për ta bërë edhe më konkrete: çmimi i nje të saj ishin një grup specialistësh të arsimuar, të cilët ujitjes e kullimit, që u bënë më të mprehta në këtë mujore. Fatkeqësisht, 90 vjetori i botimit e gjeti atë copë reviste me ngjyra, me 32 faqe, shkon rreth shihnin tek ajo një dritare për të komunikuar me periudhë, problemeve të farnave e fidanëve, insti- të mbyllur. Po bëhen afro dy vjet që zëri i saj nuk 100 lekë të reja. A ka më lirë?! Kaq shkon çmimi fshatarët e atyre viteve, si dhe me ata pak specialistë tucioneve kërkimore, shoqatave që po krijoheshin, dëgjohet më. Mendimi i shprehur nga ndonjë zyr- i një copë ftese të mirë që bëhet në studiot private bujqësie që ishin. Mbijetoi ajo në tre regjime, atë projekteve që vepronin në këtë fushë, mbrojtjes së tar i kësaj ministrie si dhe ndonjë specialist “mod- në Tiranë. të Zogut, të socializmit dhe demokracisë. Edhe em- konsumatorit, etj. Vitet e fundit, ajo trajtoi edhe ern” që thotë se “tani është koha e internetit dhe Vëndet e ndryshme të botës, kanë një mori rat e saj kanë ndryshuar disa herë: nëfillim “Bagëti temën e subvencioneve që po zbatoheshin për herë komunikojmë me e-mail me fermeret”, zuri vënd. botimesh për bujqësinë. Shumë nga ato janë botime e bujqësi” (ishte endè e freskët era Naimiane), në të parë në bujqësinë tonë. Po kështu, në faqet e (A mund të komunikohet me internet me fermerët të Ministrive të Bujqësisë (sigurisht që ka edhe pri- “Bujqësia socialiste” pas çlirimit, “Panorama” në saj ndër vite, kanë zënë vënd edhe shkrime për shqiptarë, në kushtet që ka bujqësia jonë?! Vetëm vate). Para disavjetësh, kur isha me specializim në fillimet e demokracisë, pastaj “Bujqësia” dhe për figurat e specialistëve të shquar të bujqësisë, të ndonjë që s’jeton në Shqipëri, mund ta thotë këtë). Francë, pashë se Ministria e Bujqësisë kishte 8 disa vjet “Bujqësia shqiptare”… Po t’u hedhësh një cilët kanë lënë gjurmë në këtë fushë. Duke qënë Nuk u konsultua për këtë problem me specialistët botime për bujqësinë. Edhe në vendet fqinje, Min- vështrim shkrimeve të saj ndër vite, vë re se ato bien organ i Ministrisë së Bujqësisë, ajo ka qënë një zë i e shumtë të bujqësisë, me Drejtoritë e Bujqësisë istritë e Bujqësisë kanë botimet e tyre. Të tilla kanë “erë” tokë, “erë” blegtori, “erë” pyje, “erë” fshat. këtij dikasteri, dhe jo vetëm i saj por edhe qindara në rrethe, me institucionet kërkimore të saj, spe- Italia, Greqia, Sërbia, Kosova, etj. Si përfundim, Ky ka qënë misioni i saj. Dhe mund të themi se e specialistëve anembanë vendit. Siç është shprehur cialistët e bujqësisë në komuna, etj. Nuk është do të thoshim se nuk është punë fondesh botimi ka kryer mirë misionin e vet. Shkrimet e saj mbajnë specialist i shquar i bujqësisë Prof. Hysen Çobani thjesht nostalgjia e autorit të këtij shkrimi për re- isaj. Është mosvlerësim. Le të shpresojmë se përv- vulën e kohës. Më konkretisht, në to janë trajtuar “kjo revistë nëmësoi të shkruajmë ne specialistët e vistën në fjalë. Mendimi për botimin e saj, ekzis- jetori tjetër do ta gjejë në duart e fermerëve dhe problem të agroteknikës së bimëve, të sëmundjeve bujqësisë”. Në faqet e saj ka patur edhe foto mjaft ton tek shumë specialistë. E kemi dëgjuar atë nga specialistëve këtë revistë, që e justifikon botimin e e dëmtuesve të tyre, probleme të mbarështimit të të bukura, të realizuara nga fotoreporteri i njohur, goja e specialistëve të shquar Ahmet Osja, Hysen saj ... Është një zë që nuk duhet të shuhet. Mustaka në shërbim të historisë së arumunëve nga Stefan KUME te Shqiperise, ku nga maji i vitit 2003 qe mbajne firmat e shume njerezve te “Neper labirintet e historise se arumu- eshte nenkryetar i saj.Nga viti 2002 eshte shquar si: Antonio Baldaci, Kostandino neve vlleheve)”, autori Valentin Mustaka, kryetar i shoqates se arumuneve, filiali N.Burileanu, Nikolae Jorga, Valerin nder te tjera shkruan...U lind nga nje Durres. Rregullisht e gjeresisht ka marre Papahaxhi, Wiliam Martin Leake, Milan familje intetelektuale arumune.” Ndersa e merr pjese ne konferenca kombetare e Shuflaj, Sami Frasheri, Gjergj Fishta, ne parathenien e librit “ Latinet e harruar nderkombetare, mbledhje pune, takime e Zhan Klod Faverial, Dhori Fallo, Indro “,botuar ne vitin 2010, shkruan: “ Natyr- seminare per arumunet, ne tryezat e punes Montanelli etj. Eshte per tu lavderuar isht, me mjaft kuriozitet kam degjuar bise- te organizuara nga Ministria e Puneve te puna e palodhur e Valentin Mustakes per dat dhe historite e me te vjeterve ne lidhje Jashtme, Komiteti Shqiptar i Helsinkit apo ti gjetur e zbuluar keto verpra ne fondet e me origjinen e arumuneve vlleheve, pra nga OSBE, Bashkimi Evropian,etj. Ne bibliotekave te ndryshme, sidomos jashte origjinen time.” Ketu duhet kerkuar zana- to nuk ka qene vetem nje pjesemarres Shqiperise.Bibliografite qe ai citon ne filla e pikenisja e tere veprimtarise se tij i thjeshte, por aktiv me diskutime, duke fund te librave te botuara jane shembull i te gjithaneshme ne sherbim te historise se folur jo vetem per problemet e arumuneve, nje pune plot vullnet e pasion per çeshtjen arumuneve (vlleheve), ketu duhen kerkuar por edhe per probleme te aktualitetit, qe e arumuneve. vullneti dhe kembengulja per te kontribuar lidhen me pakicat kombetare. Deshira qe keto vepra te behen te e per te gjetur te verteten e preardhjes, Problemi i arumuneve)vlleheve),ne lid- njohura e te vihen ne sherbim te çeshtjes,e origjines, shtrirjes e te fatit te arumuneve) hje me origjinen, prejardhjen, shtrirjen ka nxitur Valentin Mustaken ti pervishet vlleheve) ne jetegjatesine e historise. gjeografike, gjuhen, traditat e folklorin punes per perkthimin e tyre, qe perben Tek origjina e familjes se tij arumune, etj. nuk eshte e nje problem i ri.Gjthnje nje drejtim te veprimtarise se tij botuese. te dashuria e madhe per kete familje, per ka terhequr vemendjen e e akademikeve, Nga fondi i bibliotekes se tij te pasur zg- prinderit e te paret e tij duhet pare besimi studjuesve, gjuhetareve, folkloristeve, jodhi dy nga autoret me te njohur ne kete i vet ne punen qe po ben, per kontributin ugazetareve ne vende te ndryshme si: fushe. I pari eshte Antonio Baldaci, autor pergatiti librin “Arumunet e Shqiperise” origjines se arumuneve) vlleheve). Kes- modest qe ka dhene e po jep, pa u ndalur Rumani, France, Itali, Greqi, Bullgari etj. i disa librave si “ I Romeni dell-Albania” botuar ne vitin 2010. Autori tjeter eshte htu, tek libri “ Latinet e harruar”, botuar para veshtiresive qe i kane dale. Kjo e ka Ketij problemi i dedikohen me dhjetra 1914,” Studime Speciale per Shqiper- Kostandino N.Burilean, autor i librit “ I me 2010, i cili perben nje hap cilesor ne shtyre dhe i ka dhene vullnet e force per te e dhjetra libra historike e gjeografike, ine” etj.Nga libri i pare Valentin Mustaka Romeni di Albania”,”Arumunet e Shqi- tere krijimtarine e autorit, pothuajse tere

studjuar e gjurmuar, per te gjetur fakte e perise”), botuarne Bolonja me 1912 me tematika e shkrimeve lidhet me arumunet)

∑ ngjarje, per te udhetuar e per te pare vende ∑ nje parathenie nga Prof.A.Baldaci. Libri vllehet): origjina, prejardhja, vendndodh- er scoprire le radici e zbuloshe rrenjet e objekte ,qendra banimi,fshatra, kisha e dell’albero gene- e trungut gjinetik ka njohur dy versione: nje ne rumanisht, jet, kufijte e banimit dikur dhe sot, gjuha, P alogico bisogna T patjeter duhet te essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku- e coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve botuar ne Bukuresht ne vitin 1906 e per- vende te shenjta, qe lidhen me çeshtjen albanesi non mancano. nuk na mungojne. besimi fetar, profesionet, marredheniet «Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te no di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe mban udhetimet e viteve 1904 e 1905, ka arumune,duke i fotografuar e arkivuar e anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder me shtetet e tjere, personalitetet dhe figu- di sembrare stelle». te duken si yjet». fondin e fotografive), per te takuar e per ∑ ∑ XVI kapituj e 311 faqe. Versioni tjeter ne rat me te shquara, qe kane bere histori jo te njohur arumune, sidomos te moshuar, italisht, ka XIX kapituj e 395 faqe. vetem per arumunet, por edhe per ven- . Anno 8 . Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità. Mensile di attualità e cultura e cultura italo-albanese italo-albanese . Albania, Australia, te cilet per te jane deshmi e gjalle e ekz- . numero 2 Belgio, Canada, Germania, Ne shqip ky liber vjen me titullin “Tre Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, det ku kane jetuar e punuar. Libri ka 11 . Giugno 2010 Anno 9 = Numero 4 = Dicembre 2011 Stati Uniti e Svizzera istences se ketij populli te shperndare ne udhetime”, botuar me 2011.Perkthimi kapituj dhe nje bibliografi te gjere e te Giorgio Castriota Gjergj Kastrioti Gjergj Kastrioti i ketij libri nga Valentin Mustaka e Ana shume vende. Mjafton te shfletosh librat Scanderbeg Skenderbeu Scanderbeg shumellojshme, qe e kane ndihmuar dhe e tij, sidomos dy librat e pare per te kup- Direttoredi Rembrandt editoriale: Hasani Rembrendit Aliaj by Rembrandt Tuçi perben nje kontribut me vlera ne e ndihmojne autorin ne punen e tij hulum- l nostro “Scanderbeg” di Rembrandt van Rijn esi- nga Fotaq Andrea France ur Scanderbeg painted by the prominent paint- tuar se sa ka udhetuar brenda e jashte Sedeste. Si trovaoperativa lì, nei ricchi fondi del Museo presso delle Bel- : Hasan Aliaj er Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606 - fushen e perkthimeve dhe e pasuron bib- I le Arti di Nancy, capitale dei duchi di Lorena. Si kënderbeu” ynë i Rijn Rembrandit ekziston. O 1669) exists. It is over there in the rich inven- tuese. Librin e pasurojne me tej fotografite trova lì, ancora fresco, con la sua sensibile acquaforte, “ Është atje, në fondet e pasura të Muzeut të tory of the Museum of Fine Arts in Nancy, France, the vendit. Ne cdo cep te Shqiperise,ku e di viacon le tracceFilippo della planchette da cuiCoridoni fu ricavato ancora S 23,Arteve të 00046 Bukura të Nansisë, kryeqendrës center of the Duchy of Lorraine. It is there, still fresh lioteken shqiptare me nje liber te rend- visibili. E noi lo toccammo come per salutarlo, lo os- së dukëve të Lorrenës. Është atje, ende i freskët, me with its sensitive etching, with still visible footprints servammo a lungo, sodisfammo la nostra sete, lo ammi- ravijëzimet e veta gravurore të ndjeshme, me gjurmët of the planchette from which it was made. And us, we e shumta, qe vlejne si ilustrim i kontak- rammo pieni di cenni d’affermazione silenziosi dei capi, ende të dukshme të planshetës nga është nxjerrë. touched it with our own hands as if greeting him, we esishem per te njohur Shqiperine e atyre apo i thone se jetojne arumune)vllehe) do Grottaferrataalla presenza della (Roma) conservatrice del Museo, Tel. la sig.ra Dhe+39/3335912236 ne, e prekëm me dorë si për ta përshëndetur, looked at him for long moments, we tasted it with thirsty Sophie Harent. Per di più, questo ritratto di Scanderbeg e këqyrëm çaste të gjatë, e shijuam me sy të etur, e eyes, we admired him noding in aprovement in the pres- teve te gjera ,deshmojne se sa udheton e non risulta sconosciuto agli amanti dell’arte albanesi. admiruam gjithë lëvizje pohuese e të heshtura të ence of the keeper of the museum Sophie Harent. This viteve. E themi kete, sepse autori nuk te shkoje e do ti takoje. Eppure, è [email protected] sapere che la storiografia al- kryeve, në prani të konservatores së Muzeut, Zonjës portret of Scanderbeg is not uknown to the Albanian banese ha definito questo ritratto del nostro Eroe sem- Sophie Harent. Për më tepër, ky portret i Skënderbeut artlovers. However, the big surprise is that the Albanian kerkon per te miren e punes. plicemente come un’opera anonima, di fantasia, prove- nuk është se është i panjohur për artdashësin shqiptar. histography has described this portrait of our hero as Atij i dhimbset historia e vertete e aru- niente dalle profondità dei tempi non identificata, senza Mirëpo, çudia këtu është se historiografia shqiptare e only an anonymous portrait, as a fantasy, that has come flet vetem per arumunet, por pershkruan [email protected] i misteri in essa contenuti fossero decifrati, seppur ka cilësuar këtë portret të Heroit tonë thjesht si vepër from the depths of an unidentified time period, undecif- pubblicata ovunque, ieri e oggi, perfino sulle cartoline anonime, fantaziste, ardhur nga thellësitë e kohërave ered from the mysteries that it carries on, even though Ne librin “Latinet e harruar” stili i au- o i poster, ultimamente anche a colori. e paidentifikuar, e padeshifruar nga misteret që ka it was published time after time, even it was made into Shqiperine e atyre viteve. Historikisht aru- muneve. Nuk ka kursyer punen, kohen In verità, il primo segnale utile all’identificazione mbartur, ndonëse e botuar lart e poshtë, dje dhe sot, greeting cards and posters recently in colour. di [email protected] ritratto come uno dei disegni di Rembrandt lo madje edhe kartolinë e poster, dhe kohët e fundit edhe In fact, the first sign for helping to identify this torit fiton cilesi te reja, argumetet shtohen, riscontrammo nel Catalogo regionale “Dei libri d’arte me ngjyra. portrait as one of the drawings of Rembrandt was munet kane qene pjese e komunitetit shq- dhe penden per tu dhene pergjigje ne d’antichita posseduti dal conte Cicognara” del 1821, Në fakt, sinjalin e parë për identifikimin e kësaj found in the regional catalogue “From the antique art Direttoredove al numero responsabile: 2132, il nome del ritratto “Scanderbec” Massimo gravure si vizatim nga RembrandiMarciano e hasëm në Katalogun books in possesion of count Cicognara” [Dei libri d’arte risulta elencato tra i “trentaquattro persoaggi storici rajonal “Dei libri d’arte d’antichita posseduti dal conte d’antichita posseduti dal conte Cicognara] of the year faktet behen me konkrete. Shohim nje stil kohen e ne masen e duhur, kur kjo his- ed eroici stampati da F.L.D. Ciartres”. Notammo nella Cicognara” (katalogu i veprave të artit antik, në zotërim 1821, with the serial number 2132, where the name of iptar, kane jetuar e punuar ne harmoni te serie di questi personaggi – che in realtà sono trenta- të kontit Cicognara) të vitit 1821, ku në numrin rendor the portrait “Scanderbec” is found listed between “34 Proprietariosei, secondo glied studi -,editore: nomi famosi che hanno Marciano lasciato 2132, emri i portretit Mediaservice “Scanderbec” figuron i radhitur historical and heroic figures stamped from the F. L. D me polemizues, se jo vetem konstatohen tori shtremberohet, ose kur hidhet balte impronte nella storia mondiale, quali Attila, Barbaros- mes “tridhjetë e katër personazheve historikë e heroikë Ciatres”. plote me popullsine shqiptare. Arumunet sa, Timur Leng, Dioniso, Atabaliba re del Perù, Archi- stampuar nga F.L.D. Ciartres. “Vërejmë në serinë e këtyre It is observed in the series of these characters – mede, Pitagora,di Diogene, Massimo Platone, Socrate, Sulejman, Marciano personazheve - që në faktjanë tridhjetë e gjashtë, në which from the reasech there are in fact, - all famous fakte e probleme, por mban qendrim e Thomas More, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, bazë të studimeve -, emra të njohur që kanë lënë gjurmë names that have left their marks in the history of the e kane konsideruar Shqiperine, ashtu siç mbi te, nga njerez te njohur e te panjohur. Aristotele, Nogai il Grande di Persia, Nangasaki, l’im- në historinë botërore, si Atila, Barbarosa, Timurlengu, world, like Attila, Barbarossa, Timur the Lame, Dionis, peratore del Giappone, Empedocle, Faust, Saladino ecc Dionisi, Atabalipa mbreti i Perusë, Arkimedi, Pitagora, Atabalipa the king of Peru, Archimedes, Pythagoras, Hanno collaborato: Giovanniecc. È vero che la maggior Armillotta, parte di questi personaggi Diogjeni,Maria Platoni, Sokrati,Teresa Sulejmani, Tomas Carnevalli Mori, Diogenes, Plato, Socrates, Pisani, Suleiman, Thomas More, prononcohet gjeresisht. Por Valentin Mus- Realiteti eshte realitet, e verteta eshte se (21 ritratti) sono disegni di Claude Vignon (1593-1670), Gaston dë Fua, Scanderbec, Kadamosti, Aristoteli, Gaston de Foix, Scanderbeg, Cadamosto, Aristotle, The eshte ne te vertete, atdheun e tyre, nuk uno dei pittori francesi esponente dello stile barocco, il Nogai i madh i Persisë, Nangasaki, mbreti i Japonisë, great Nogai of Persia, Suleiman, Nangasaki the king of Stefan piùKume, famoso all’epoca di LuigiSaimir XIII. Lojla,Empedokli, MoikomFausti, Saladini, etj. etj. Zeqo,Japan, Empedocles, Faust, Saladin etc. taka nuk eshte mjaftuar me kaq ne punen arumunet)vllehet) ne Shqiperi kane ekz- segue a pagina 17 segue a pagina 17 segue a pagina 18 kane kursyer asgje per ta zhvilluar e pros- istuar perj shekujsh. Mjafton te shikosh Pavli Haxhillazi, Gezim Llojdia, Andrea Llukani peruar ate. tij. Kete vit nisi botimin e te permuajshme L’Albania e Shqiperia Albania te dhenat per numrin e kesaj popullsie, il movimento Traduttrice:dhe levizja Besiana Polovinaand the free 'Albanët me Vlerat njohese te librit i shtojne fo- kulturore artistike “Arumunet Albania” per qytetet e fshatrat, ku kane jetuar e Direzione,libero redazione ee amministrazione:lire e movement via Cavour 21, 00044Famë tografite e shumta, te vena nga perkthyes- Durres. Ne kete reviste jepen informa- e senza visto pa viza without visas në Mijëvjeçarë' cione te veprimtarive te kryera nga shoqa- jetojne. Gjithnje flet me fakte e shifra te norevoleFrascati Presidente della Commissione (Roma). Tel.humë i nderuari 069416366, President i Komisionit faxreatly 0662276721, honored president of the Europe- e-mail: it, si dhe harta e udhetimeve. Europea, gentile José Manuel Barroso, Europian, i dashur José Manuel Barroso. an commission, dear Jose Manuel Bar- pagina 2 O vi saluto amichevolmente da Valona e S Unë ju përshëndes miqësisht nga Vlora G roso I greet you from Valona and wish vi faccio i miei migliori auguri. dhe ju uroj gjithë të mirat. you all the best. Theksojme se nga njeri liber tek tjetri ta e arumuneve, te festave te ndryshme, marra nga librat e botuar, apo dokumenta Ringraziandovi per l’appoggio a noi dato [email protected] desidero informarvi che sta per compiersi un Duke ju falenderuar për mbështetjen e By thanking you for the support you have anno dalla felice inaugurazione del mio proget- dhënë du t’ju informoje se po mbushet gati një given, I would like to inform you that it is has autori ka rritje ne tematike dhe ne cilesi. qofte edhe atyre fetare; informacione te te ndryshme. Realiteti eshte i qarte dhe to “100 passi verso l’Europa” avvenuto a Pogra- vit nga inaugurimi i suksesshëm i projektit tim been almost a year since the successful in- dec, sul lago di Ohr,Registrazione un progetto che ha conqui- „100del hapa drejtTribunale Europës“ zbatuar në Pogradec, civile auguration di Velletri of my project, “100 stepsn. towards 11/2003 Il contributo stato non solo i cuori e le menti dei residenti e në liqenin e Ohrit-- një projekt ky që fitoi jo Europe”, implemented in Pogradec, a project shumellojshme historike, gjuhesore, mate- faktet jane fakte, por duhen interpretuar dell’intera regione, ma anche dei nostri grandi vetëm zemrat dhe mendjet e banorëve të qytetit that won not only the hearts and minds of the degli albanesi al Nese ne librin e pare tematika eshte me amici europei quali Vaclav Havel, Imre Ker- e të gjithë rajonit, pordel edhe të miqve25/6/2003 tanë të habitants of the city and the whole region, but tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita mëdhenj europian si Vaclav Havel, Imre Ker- also those of our most important friends in Eu- drejt e me objektivitet. Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter tezs, Heinz Fischer, Werner Faymann, Benita rope such as Vaclav Havel, Imre Kertezs, Heinz risorgimento italiano e shtrire, ne te dytin gjejme nje tematike riale letrare e forlklorike. Revista ne çdo Balatzs, Doris Pack e Hannes Swoboda ecc... Ferrero Waldner, Michael Spindelegger, Peter Fischer, Werner Faymann, Benita Ferrero chePërkujdesja classificarono l’evento come grafike: il migliore Balatzs,Bujar Doris Pack Karoshi e Hannes Swoboda etj... (M&B të Waldner, - Botime Michael Spindelegger, dhe Peter Balatzs, Studio Grafike) dei mezzi per il raggiungimento dell’obiettivo cilët e klasifikuan atë si mjetin më të shkëlq- Doris Pack and Hannes Swoboda etc, who clas- pagina 4 me te lidhur me problemin dhe qellimet numur permban fotografi te shumta te ak- Ne sherbim te qellimit e te objektivave proposto dallo slogan “Riuniamo l’Europa at- yer në përmbushjen e slloganit „T’a bashkojmë sified it as the best way to fulfill our slogan “To traverso la cultura”. La realizzazioneTel. di questo 00355 europën 4nëpërmjet 22 kulturës“. 33 283 / 00355unite Europe through69 culture”. 20 68 603 progetto ha fatto in modo che venisse proposta Për këtë projekt unë tashmë jam propozuar For this project I have been nominated to qe i ka vene vetes, Valentin Mustaka zh- la mia candidatura per il premio “European për marrjen e cmimit „European Citizen Prize“, receive the “European citizen prize” award, an qe i ka vene vetes autori. Nga libri ne liber tiviteteve, te objekteve e vendeve historike Citizen Prize”, consegnato dal presidente del cmim ky që e jep presidenti i EU Parlament në award given out by the president of the EU Par- parlamento europeo a Bruxelles.Shtypur në shtypshkronjënBruxelles. “Grafitecliament in Brussels. Albania”, Tiranë Kujtese dhe villon nje veprimtari te gjere e te palod- Nel quadro dell’inaugurazione del progetto Në kaudër të inaugurimit të këtij projekti Within the inauguration of this project I tematika behet me e gjere dhe e larm- arumune. Revista botohet ne dy gjuhe: ho avuto il piacere e l’onore di ricevere una let- unë pata kënaqësinë dhe nderin të marrë dhe had the pleasure and honor to receive a letter tera da voi in cui Lei, gentile amico, assieme al një letër nga ana juaj në të cilën ju i dashuri from your part in which, you my beloved friend, mirenjohje gradimento delle mie idee e dei miei concetti Mik bashkë me kënaqësinë qe ju sollën idetë together with the pleasure that these ideas and ishme, te prire drejt problemit kryesor: hur si aktivist i Shoqates se Arumuneve mi scriveva alcune delle sue idee sull’identità dhe konceptet e mia më derguat edhe disa ide concepts brought to you, send me some of your për Nenen shqip e rumanisht. e l’unione dell’Europa. tuajat mbi identitetin dhe bashkimin europian. own ideas about the identity and the EU. segue a pagina 19 segue a pagina 19 segue a pagina 19 pagina 9 Intervistë Anno 9 n.4 Dicembre 2011 pagina 24

- Ky është maketi i Akademisë së Përhapjes së Men- dimit, Ideve e Praktikave të bujqësisë së së ardhmes”, më tha. Ndoshta e quajmë Institut, nuk e di, do të Intervistë me zonjën “Revista Bujqësia Shqiptare” konsultohemi të gjithë për këtë ... E. I: - Dmth kjo do jetë qendra e marketingut të men- (Me rastin e 90 vjetorit të lindjes së saj) dimit të përparuar në bujqësi? R. B: - Po, shumë mirë e gjete fjalën “marketing i Prof.Ass.Dr.E nver Isufi kujtoj: “Sa më shumë kalojnë vitet, flokët e autorëve na rrëzoi me kokë përpara, ndërsa kjo e sotmja po na Drejtor i Institutit të Bujqësisë Biologjike, Durrës rrezikon të rrëzohemi me kokë pas. dijeve”, po jo vetëm të bujqësisë, më gjerë ... të shkrimeve do të thinjen, ndërsa flokët e Revistës Në çast, zonja Bujqësia u kujtua dhe vazhdoi: - Tani E. I: - Kur do barazohen rrotat e kësaj biçiklete, pra Bujqësia sa më shumë do kalojnë vitet, flokët e saj do le të kthehemi tek ajo që të thash në fillim se unë prej Me rastin e 90 vjetorit të lindjes së zonjës Re- interesi madh i privatit të shprehet në bujqësinë e madhe të nxihen”. vitesh të njoh ty. Mori pultin, ndezi monitorin, hapi vista Bujqësia (RB) shkova në shtëpinë e saj për private? E. I: - Kjo nuk më kujtohet, po të faleminderit që e një program, klikoi germën “E” dhe doli emri im; marrë një intervistë. ruani endè në faqet tuaja. Po, meqë jemi këtu, ç’mund R. B: - Unë mendoj relativisht shpejt dhe do ta - Mirë se ju gjej zonja Bujqësia ... kërkoi “Mbrojtja e bimëve” dhe dolën të gjithë arti- të “kujtosh” tjetër nga jeta jote 90 vjeçare; çfarë të ka shpjegoj më poshtë. - Urdhëroni brenda, tha ajo. kujt e botuar me emrin tim në 30 vite; klikoi “Foto kënaqur më shumë e çfarë të ka mbetur peng? E. I: - Mirë, zonja Bujqësia. por infrastruktura rrug- Unë u prezantova, po ajo m’u përgjigj se më njihte ... galeri” dhe dolën të gjitha fotot e mia, që kur isha i ri R. B: - Kam pasur fatin të jem dëshmitare e tre ore është përmirësuar pakrahasimisht me të kaluarën, e deri sot. Unë u shokova. Klikoi “Instituti i Mbrojtjes - Të njoh, tha, do të të bind që të njoh, madjè kam epokave historike: Mbretërisë, Socializmit dhe ju vetë kujtuat torturat e rrugëve me baltë të para 20 së Bimëve” dhe u shfaqen shumë emra të nderuar, si edhe një vërejtje për ju, por do ta them në fund ... Demokracisë. Kam mbijetuar në luftë, kam jetuar në viteve ... L. Kodheli, A. Stani, B. Çelo, T. Kaltani, M. Prifti, A. Ndërsa po më përgatiste një kafe e një gotë raki, unë paqe. Kam qarë e kam qeshur, po më gjatë kam qe- R. B: - Kjo është e vërtetë; ai që nuk e sheh këtë nuk Kapidani, A. Papingji, L. Isufi, etj., etj. Të gjithë kanë po i hidhja një sy shtëpisë së saj të madhe. Të gjitha shur se kam qarë, e qeshura më ka shtuar jetën. dëshiron të shohë, po për të shprehur shqetësimin tim botuar në revistë tha ... faqet e murit ishin me panorama të mëdha, me pei- Nga koha e mbretërisë mbaj mend varfërinë dhe unë kam botuar një vjershë në faqet e mija. - Ajo më pa dhe më pyeti pse po hutohesha? zazhe nga zona të ndryshme bujqësore të Shqipërisë. peizazhin e keq të bujqësisë, po ama edhe bukurinë e E. I: - Si është titulli i vjershës zonja Bujqësia? - Nuk e prisja, më emocionove, më trullose, iu (Menjëherë m’u kujtua panorama me plantacion kafeje pylltarisë dhe blegtorisë. Mbaj mend se ajo periudhë R. B: - Ajo titullohet “Infrastruktura rrugore dhe përgjigja. andej nga Afrika, që sot e shikon në kafenenë e Minis- kishte dëshirë dhe patriotizëm të madh, ishte kohë kur bujqësia” ... - Zoti Isufi, dashuria ime më e madhe janë njerëz- trisë së Bujqësisë!!!). Një bufe e madhe ishte mbushur unë sapo kisha lindur si revistë. Infrastruktura rrugore po bëhet e shpejtë dhe e it që më kanë mbajtur gjallë, gazetarët e bujqësisë, me shishe vere, rakie, vaj ulliri; të gjitha nga kultivarë Kohën e socializmit e mbaj mend me bujqësi të mirë, / Përshkon fushat e kodrat, krejt si një zinxhir, redaktorët, operatoret, shkencëtarët, menaxherët, me emra vendas. Në qoshen tjetër tre manekinë kishin madhe, me peizazh bujqësor evropian, shumëdegësh Por majtas e djathtas ka tokë të braktisur .../ I bie vlera botuesit, financuesit e deri tek lexuesit e prodhuesit veshur kostume kombëtare nga Veriu, Jugu dhe Shq- e profesionale, por me interes të vogël nga shërbë- një zinxhiri të bukur,/ Në një xhaketë të grisur ... e mi të dashur. ipëria e Mesme. Në anën tjetër, në mur, ishte shkruar: torët e saj. Me prodhim vërtetë të madh, po xhepi i Toka e pa punuar më shqetëson shumë. Sa më shumë - Tani tha, do të klikojmë germën “A”. “Shqipëria është e vogël, sa një zog bilbili, i cili nuk prodhueseve dhe i të gjithë neve bëhej gjithnjë e më tokë e pa kultivuar, më pak faqe do ketë revista ime. U shfaqen qindra emra, po mua më mbetën në mendje ka shanse të dalë në treg për mishin, po për zërin e i vogël. Bujqësia ecte si mbi një biçikletë më rrotën e E. I: - Ku buron kjo energji zonja Bujqësia? Abedin Çiçi, Andon Ikonomi, Adem Deliu, Argjir Prifti, tij. Dielli, uji, klima, ushqimi i shijshëm, kultura dhe prodhimit shumë e madhe dhe rrotën e të ardhurave R. B: - Tek liria që gëzojmë sot, e cila do t’i plotë- Aleko Xoxe, Alfred Xhomo, Ago Nezha, etj. gjuha e veçantë, janë zëri specifik i vendit tim, Shq- për njerëzit shumë të vogël. Kuptojeni vetë se si ecte sojë të gjitha këto mangësi. Jemi të lirë për të punuar, Klikoi “Perimet” dhe qindra emra u shfaqën, por ipërisë. Le ta ruajmë këtë zë të çmuar! më mbetën në mendje pak prej tyre, Hysen Çobani, kjo lloj biçiklete. Më kujtohen rrugët me baltë, ku qetë për të bërë atë që duam, për të fantazuar pa kufi. Më E. I: - Zonja Bujqësia ... unë ju kisha në mendje si më Bajazit Habibi, Avni Oktrova, Llazar Haxhinasto, As- e punës dhe buajt kanë vuajtur ashtu si dhe njerëzit, mirë të shëtisësh me këmbët e tua ose me biçikletën të vjetër, po ju dukeni fare e re ... trit Balliu, etj, etj. ndërsa gratë më shumë nga të gjithë ne. Por, duhet që e nget vetë, se sa me makinë, po me duar e këmbë R.B: - Faleminderit, kështu është, po kjo nuk duket Klikoi “Ulliri” e po kështu, u shfaq lista e gjatë ... thënë që më mbante gjallë prodhimi, peizazhi, serioz- të lidhura. Në 100 vjetorin tim bujqësia jonë do të jetë vetëm tek unë, kështu ndodh me gjithë sojin tonë. Nevruz Kafazi, Resmi Osmani, Hajri Ismaili, Dhimitër iteti i punës, profesionalizmi, etiketat “made in Alba- krejt ndryshe. E. I: - Ju lutem, mund ta shpjegosh pak më gjatë pse Panajoti, Fadil Thomai. nia” lufta për mbijetesë. Tani do të ndërrojmë vend dhe bisedë, zoti Isufi, eja ndodh kjo? Klikoi “Gazetarët e revistës”. Del një listë e gjatë, po Sot në periudhën e demokracisë ndihem shumë e pas meje, më tha. Unë e ndoqa pas dhe përpara na u R. B: - Revistat serioze ngjajnë me artistët, jo me unë mbaj mend një pjese prej tyre, sidomos ata të 40- lirë, vërtetë nuk kam stres psikologjik, por kam strese shfaq një pamje interesante. Pas shtëpisë së saj ishte një sportistët. Artistët, sa më shumë kalojnë vitet, aq më 50 viteve te fundit: ... Faik Labinoti, Ilo Kosta, Koço të tjera. shesh ndërtimi me shumë godina: ishte 3 - 4 ha fushë. shumë përtërihen, ndërsa tek sportistët sa më shumë e Kristo Stillo, Vangjel Llazari e Jorgo Çoka, Pjerin E. I: - Cilat janë këto strese? E. I. - Çfarë është kjo, zonja Bujqësia? kalojnë vitet, forca sportive e tyre venitet. Vata, Pasho Baku e Veli Hoxha, Ballkiz Halili, Milto R. B: - Po, ja, peizazhi bujqësor, prodhimi endè i R. B: - Eja në këtë studio, më tha. Studio ishte një E. I: - Tani që ju kam kaq pranë, më sollët në mëndje Ferro e Fiqri Shahinllari, Ago Nezha, Jani Gusho e vogël bujqësor, mjedisi dhe pyjet, lumenjtë e liqenet dhomë e madhe me shumë monitorë të mëdhenj plazma vargjet e këngës labe për martirët: “Ç’është kjo punë Fuat Memeli, Xhevdet Bashllari e Selim Hoxha, Ar- janë denatyruar. Kam shkruar në faqet e mija një në mure dhe një tavolinë mbi të cilën ishte një maket kështu me ju, vitet tutje, ju tëhu”. jana Qatipi, Mira Qato e Margarita Kristo ... Lista va- vjershë për pyjet e lumenjtë, por po të kujtoj vetëm me madhësinë e një dhome. Në maket godinat në formë R. B: - Faleminderit, kjo është e vërtetë. “Bota nuk zhdonte, po unë u ndala edhe tek fotoreporteret, qe e dy rreshtat e fundit”: “Kur shqiptarët pyjeve dhe lu- vilash mbanin emrin e sektorëve të ardhshëm; sektori i ilustronin çdo shkrim me foto të nivelit të lartë teknik do ishte sot kaq e mirë, nëse çdo komb nuk do kishte menjve t’u kërkojnë falje,/Shqipëria ka shpresë për një revistës, i librit shkencor, i filmit shkencor e divulga- për kohën e në ballë të tyre spikaste emri i të pahar- martirë”, edhe bujqësia kudo në botë nuk do ishte kaq rrugëdalje” tiv, zhvillimi rural, agroturizmi, shkolla e gazetarëve të ruarit Ndoc Kodheli ... e mirë po të mos kishte revista e shtyp bujqësor. Për Biçikleta ka ndryshuar pozicionin e rrotave ... rrota bujqësisë dhe fare qartë dukej një ndërtesë e gjatë, që Pra, zonja jonë e madhe, Revista Bujqësia, ishte këtë punën e moshës time më bukur e keni thënë ju, e parë është e vogël, sepse e vogël është bujqësia dhe parashihej të quhej “Muzeu i gjelbër”. Fusha parashi- duke dixhtalizuar të gjithë veprimtarinë e saj. Ajo zoti Isufi, me rastin e 80 vjetorit tim. ferma dhe e madhe rrota e interesit, sepse bujqësia kohej me koleksione pemësh, rrush, ullinj vendas, etj. kishte nostalgji për të gjithë ata që e mbajtën gjallë E. I: ‘ Çfarë kam thënë për ju zonja Bujqësia, pasi është pronë private e interesi më i madh. Tani e men- Një vend i posaçëm ishte lënë për ullinjtë shekullorë, si deri sa u bë 90 vjeç.. këtë çast s’më vjen në mend? doni vetë si mund të ecë kjo biçikletë. Biçikleta e parë dhe një parcelë ku do të mbilleshin ullinj në kujtim të Para se ndahesha, ajo me këshilloi t’i takoja e ti R. B: - Unë ruaj gjithçka në faqet e mija. Ja, po ta  personaliteteve të bujqësisë. përshëndesja të gjithë.



 VLORE - ITALI - VLORE Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e grupe 

VLOREͲITALIͲVLORE turistësh, çdo ditë të javës duke përjashtuar ditën e diel.

Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë qëndron. grupeturistësh,çdoditëtëjavësdukepërjashtuarditënediel.

Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë BRINDISI BRINDISI qëndron. BARI (AUTOGRILE) BARI (AUTOGRILE)

 BENEVENTO (AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  ROME(ANANJINA) ANCONA(AUTOGRILE) BRINDISIBRINDISI FROSINONE(AUTOGRILE) RIMINI(AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)  BARI(AUTOGRILE)  AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACION TRENI)  BENEVENTO(AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE)  PRATO(AUTOGRILE) MILANO(CHASHINAGOBA)  ROME(ANANJINA)  ANCONA(AUTOGRILE)  FROSINONE(AUTOGRILE)  RIMINI(AUTOGRILE) PERUGGIA(PIAZZA PARTIZANI) TORINO(PALLATI I DREJTESISE)  AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACIONTRENI) FIRENZE(SITA STACION TR) BERGAMO(DALMINE)  PRATO(AUTOGRILE)  MILANO(CHASHINAGOBA)  Numrat e shoferëve të ndarë sipas linjave, të cilët në çdo kohë dhe moment do t’ju përgjigjen me përgjegjësi. Ata janë në shërbimin tuaj:

TANI: 3272833785 ILIR: 3881715651 ALBANO: 3293092492 VANGJEL: 3498396384 ZYRA:0035533233300

Kompania Hermes Line ju uron udhëtim të këndshëm!

cmyk