P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA

DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1:50 000

Arkusz SŁUBICE nad Odr ą (462)

Warszawa 2006 Autorzy: Paweł Ró żański *, Izabela Bojakowska *, Anna Pasieczna*, Przemysław Dobek *, El żbieta Gawlikowska *, Hanna Tomassi-Morawiec *,

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska *

Redaktor regionalny: Jacek Ko źma *

Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski *

Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska *

* Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2006 Spis tre ści I. Wst ęp - P. Ró żański ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - P. Ró żański ...... 5 III. Budowa geologiczna - P. Ró żański ...... 8 IV. Zło ża kopalin - P. Ró żański ...... 11 V. Górnictwo - P. Ró żański ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - P. Ró żański ...... 16 VII. Warunki wodne - P. Ró żański ...... 18 1. Wody powierzchniowe...... 18 2. Wody podziemne...... 19 VIII. Geochemia środowiska ...... 22 1. Gleby - A. Pasieczna, P. Dobek ...... 22 2. Osady - I. Bojakowska ...... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec ...... 27 IX. Składowanie odpadów - E. Gawlikowska ...... 29 X. Warunki podło ża budowlanego - P. Ró żański ...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - P. Ró żański ...... 37 XII. Zabytki kultury - P. Ró żański ...... 44 XIII. Podsumowanie - P. Ró żański ...... 45 XIV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp

Arkusz Słubice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2006 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Słubice nad Odr ą Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wy- konanej w roku 2001 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA, Zakład w Lublinie (Makuch, Trejta, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXI- MA SA, w Wydziale Ochrony Środowiska Lubuskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim oraz w Instytucie Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wyko- rzystane zostały równie ż informacje uzyskane w starostwach i urz ędach gmin. Materiały archiwalne zweryfikowano w terenie. Dane dotycz ące złó ż wyst ępuj ących na obszarze arkusza Słubice zestawiono w kartach informacyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty arkuszem Słubice nad Odr ą ograniczaj ą współrz ędne: 14°30’ – 14°45’ długości geograficznej wschodniej i 52°20’ – 52°30’ szeroko ści geograficznej północnej. Przez zachodni ą cz ęść omawianego obszaru, wzdłu ż Odry, przebiega granica pa ństwa. Około 30% powierzchni obszaru arkusza, na zachód od Odry, znajduje si ę na terytorium Niemiec. W dalszej cz ęś ci opracowania omawiane zagadnienia b ędą dotyczyły obszaru znajduj ącego si ę w granicach Polski. Pod wzgl ędem administracyjnym cały teren nale ży do województwa lubuskiego, powiatu Słubice i obejmuje gminy: Górzyca, O śno Lubuskie, Rzepin, Słubice oraz miasto Słubice. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 1998), opisywany obszar le ży w obr ębie trzech mezoregionów wchodz ących w skład makroregionu Pojezierze Lubu- skie (podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie). Zachodnia cz ęść omawianego obszaru nale ży do Lubuskiego Przełomu Odry, a wschodnia do Pojezierza Łagowskiego i Równiny Torzymskiej (fig. 1). Obecne ukształtowanie rze źby terenu zwi ązane jest z okresem najmłodszego zlodowacenia oraz z procesami, jakie tu zachodziły w holocenie. Lubuski Przełom Odry jest niewielkim mezoregionem Pojezierza Lubuskiego, którego zachodnia cz ęść znajduje si ę na terytorium Niemiec. Prawie płaskie, cz ęsto podmokłe dno doliny Odry o szeroko ści od 1,5 do 6 km poci ęte jest g ęst ą sieci ą kanałów melioracyjnych, wałów przeciwpowodziowych i nasypów drogowych. Dno doliny buduj ą rzeczne osady holoce ńskie tworz ące tarasy zalewowe ni ższe i wy ższe. Du że rozprzestrzenienie maj ą ni ższe tarasy zalewowe, na powierzchni których wyst ępuj ą starorzecza i równiny torfowe. W rejonie Górzycy, Pami ęcina i Golic wyst ępuje jeden poziom tarasów nadzalewowych z okresu zlodowacenia Wisły. Tworzy on w ąskie strefy do 1 km wzdłu ż zbocza doliny. Na Pojezierzu Łagowskim i Równinie Torzymskiej występuje rze źba młodoglacjalna. Północno-wschodnia cz ęść badanego obszaru to falista wysoczyzna morenowa, zbudowana z glin zlodowacenia Wisły. Urozmaiceniem krajobrazu s ą tutaj płaty piaszczysto-żwirowych osadów lodowcowych, a w rejonie Spudłowa obszary piasków eolicznych oraz wydmy o wysoko ści wzgl ędnej do 15 m. Na południe od Golic i Starkowa charakterystycznym elementem krajobrazu s ą wzgórza morenowe o wysoko ści wzgl ędnej od kilku do kilkunastu metrów oraz cz ęsto towarzysz ące im kemy. Najwy ższe i najbardziej zwarte zgrupowanie wymienionych form wyst ępuje mi ędzy Słubicami a Kunowicami, na linii od Golic do Nowych Biskupic oraz mi ędzy Starymi a Nowymi Biskupicami. Południowo-wschodni ą cz ęść wysoczyzny pokrywają

piaski i żwiry sandru starkowskiego i sandru Ilanki. Piaszczysta równina urozmaicona jest licznymi jeziorami rynnowymi: Biskupickie, Sułek, Zielone, Bł ędno, Gnilec. Wysoczyzna morenowa opada do doliny Odry strom ą kraw ędzi ą o wysoko ści do 30 m. Zaznaczaj ąca si ę w krajo- brazie kraw ędź morfologiczna rozci ęta jest licznymi suchymi dolinkami, jarami i w ąwozami.

Fig. 1. Poło żenie arkusza Słubice nad Odr ą na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granice makroregionów; 2- granice mezoregionów; 3 – granica pa ństwa; Makroregion Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7) Makroregion Pojezierze Lubuskie (315.4) 314.61 – Równina Gorzowska 315.41 – Lubuski Przełom Odry 315.42 – Pojezierze Łagowskie 315.43 – Równina Torzymska Makroregion Pojezierze Lubusko-Barnimskie (315.2) Makroregion Pradolina Warcia ńsko-Odrza ńska (315.6) Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka (315.3) 315.61 – Dolina Środkowej Odry 315.32 – Kotlina Freienwaldzka (Oderbruch) Makroregion Pojezierze Wschodniobrandenburskie (316.1) 315.33. – Kotlina Gorzowska

Wysoko ści bezwzgl ędne na omawianym obszarze wahaj ą si ę od 115 m n.p.m. w północno-wschodniej cz ęś ci w rejonie Radów-Spudłów, do 50–60 m n.p.m. w cz ęś ci środ- kowej i południowej oraz około 15 m n.p.m. w dolinie Odry koło Owczar. Pod wzgl ędem klimatycznym teren nale ży do dzielnicy lubuskiej i jest jednym z najcie- plejszych obszarów w Polsce. W Słubicach znajduje si ę tzw. polski biegun ciepła. Średnia

roczna temperatura powietrza wynosi 8°C, a średnia suma opadów zmienia si ę od 540 mm w dolinie Odry do 600 mm na wysoczy źnie. Przewa żaj ą wiatry z kierunków zachodnich i po- łudniowo-zachodnich (Wo ś, 1999). Na obszarze obj ętym opracowaniem wa żną gał ęzi ą gospodarki jest rolnictwo. Grunty rolne do niedawna u żytkowane przez Pa ństwowe Gospodarstwa Rolne, obecnie wchodz ą w skład zasobów Agencji Nieruchomo ści Rolnych i dzier żawione s ą przewa żnie przez pry- watne spółki. Uprawia si ę tu głównie zbo ża, ziemniaki i rzepak. Rozległe ł ąki w dolinie Odry tworz ą dogodne warunki do hodowli bydła. Około 25% powierzchni obszaru obj ętego arkuszem zajmuj ą lasy. Najwi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w cz ęś ci południowej (fragment Puszczy Rzepi ńskiej), na zachodnich zboczach wysoczyzny mi ędzy Drzecinem a Golicami oraz w rejonie Radowa i Spudłowa. Jedynym o środkiem miejskim na tym terenie s ą przygraniczne Słubice. Miasto liczy około 17 tys. mieszka ńców. Słubice s ą lokalnym o środkiem gospodarczym, kulturalnym i administracyjnym. Znajduje si ę tu siedziba Starosty i Rady Powiatu. W Słubicach istnieje Col- legium Polonicum, które jest placówk ą naukow ą Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Europejskiego „Viadrina” we Frankfurcie nad Odr ą. Funkcjonuje tu jedno z wi ększych przej ść granicznych dla ruchu osobowego. Przygraniczne poło żenie sprawia, że istotn ą funkcj ę w rozwoju miasta spełnia handel, usługi, budownictwo i transport. Najwi ększe zakłady przemysłowe to: Przedsi ębiorstwo Budowlane Usługowo-Handlowe EKO-DOM, OWP Formcon Sp. z o.o. (fabryka mebli tapicerowanych) i Zakład Produkcji Plandek Samochodowych i Kontenerowych. Miasto posiada nowoczesn ą oczyszczalni ę ście- ków i stacj ę uzdatniania wody. W pobliskich Kunowicach znajduje si ę nowoczesny terminal odpraw celnych i przej ście kolejowe. Urz ądzono wysypisko odpadów komunalnych wyposa żone w nowoczesny system odprowadzania odcieku. Przemysł wydobywczy opiera si ę na eksploatacji kruszywa naturalnego w dwóch ko- palniach: „Owczary – Pole Północne” oraz „Kunowice”. W najbli ższym czasie podj ęte zosta- nie wydobycie na zło żu „Owczary – Pole Południowe”. Na zło żu „Górzyca” eksploatacja została zaniechana, cho ć wa żno ść koncesji na wydobycie piasków upływa w 2009 roku. Sie ć szlaków komunikacyjnych jest dobrze rozwini ęta. Przez niewielki, południowo- wschodni fragment obszaru, przebiega droga mi ędzynarodowa nr 2 Warszawa-Świecko- Berlin. Drogi krajowe ł ącz ą Słubice z Kostrzyniem i Szczecinem (nr 31) oraz z Krosnem Od- rza ńskim (nr 29). Drogi wojewódzkie ł ącz ą Słubice z O śnem Lubuskim i dalej z Sul ęcinem (nr 137) oraz Górzyc ę z Rzepinem i Debrznic ą (nr 139). Równolegle do drogi mi ędzynaro-

dowej nr 2, biegnie wielotorowa linia kolejowa Świecko-Kunowice-Pozna ń. Przez północno- wschodni ą cz ęść obszaru przebiega linia kolejowa relacji Kostrzyn-Rzepin-Zielona Góra. Rzeka Odra wykorzystywana jest jako droga wodna do przewozu towarów z gł ębi kraju na Wybrze że, a przez Kanał Odra-Szprewa do krajów zachodnich.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Słubice omówiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice z obja śnieniami (Urba ński, 2005a,b). Omawiany obszar poło żony jest w obr ębie północno-zachodniej cz ęś ci monokliny przedsudeckiej, w strefie obni żenia zwanego bruzd ą zielonogórsk ą. Najstarsze stwierdzone utwory na omawianym obszarze pochodz ą z górnego paleozo- iku. S ą to wylewne skały karbonu górnego i permu dolnego (czerwony sp ągowiec) oraz le żą- ce na nich chemiczne i klastyczne osady cechsztynu (perm górny). Utwory cechsztynu wy- kształcone w facji morsko-lagunowej reprezentowane s ą wielocyklicznym kompleksem soli, anhydrytów, wapieni i dolomitów. Na obszarze obj ętym arkuszem utwory te zostały nawiercone w rejonie Radówka, na gł ęboko ści 2190 m. Kompleks osadów mezozoicznych reprezentowany jest przez utwory triasu, jury dolnej oraz kredy dolnej i górnej o ł ącznej mi ąż szo ści około 1980 m. Do triasu dolnego (pstry piaskowiec) nale żą : piaskowce, mułowce i iłowce z przewarstwieniami wapieni, a w cz ęś ci stropowej dolomity, anhydryty, margle i iłowce. Mi ąż szo ść tych utworów na badanym obszarze wynosi 620 m. Nad nimi zalegaj ą margle, wapienie i dolomity triasu środkowego (wapie ń muszlowy) o mi ąż szo ści 270 m. Trias górny reprezentowany jest przez osady kajpru o mi ąż szo ści 560 m. Są to osady ilasto-piaszczyste z wkładkami anhydrytów. Utwory jury dolnej o maksymalnej mi ąż szo ści 340 m to iłowce, mułowce i piaskowce, na których bezpo średnio zalegaj ą margle piaszczyste z glaukonitem i konkrecjami fosforytów kredy dolnej. W ęglanowe skały kredy górnej buduj ą powierzchnie podkenozoiczn ą, a w rejonie Owczar wyst ępuj ą bezpo średnio pod czwartorz ędem.

Utwory trzeciorz ędowe 1 reprezentowane s ą przez: oligoce ńskie piaski glaukonitowe, mułki i iły o mi ąż szo ści do 30 m oraz piaszczysto-mułkowo-ilaste osady mioce ńskie o silnie zró żnicowanej mi ąż szo ści, od kilku metrów (Radówek) do 90 m (Słubice, Drzecin) i około 170 m w rejonie Starkowa i Spudłowa. Osady miocenu zawieraj ą wkładki i pokłady w ęgla brunatnego o mi ąż szo ści do kilku metrów. We wschodniej cz ęś ci obszaru, miedzy Laskami Lubuskimi a Spudłowem, w rejonie Starkowa i Nowych Biskupic, osady mioce ńskie s ą glaci- tektonicznie deformowane. Na linii Radówek-Pami ęcin istnieje gł ęboka rynna subglacjalna. Utwory czwartorz ędowe na omawianym obszarze tworz ą ci ągł ą pokryw ę o do ść zmien- nej mi ąż szo ści: od 35 m w strefie najsilniejszych wypi ętrze ń glacitektonicznych do 204 m w rynnie subglacjalnej. Najstarsze osady czwartorz ędowe na obszarze obj ętym arkuszem nale żą do zlodowace ń południowopolskich (San 1). Reprezentowane s ą przez dwa poziomy glin zwałowych oraz osady wodnolodowcowe. Poza stref ą zaburze ń glacitektonicznych, pierwszy poziom glin tworzy ci ągł ą warstw ę o mi ąż szo ści do 65 m. Drugi poziom glin zwałowych z przewarstwieniami mułków, piasków i iłów wypełnia w ąsk ą rynn ę subglacjaln ą w rejonie Radówka, osi ągaj ąc mi ąż szo ść 140 m. Osady zlodowace ń środkowopolskich stanowi ą jeden poziom glin zwałowych o mi ąż szo ści od kilku do około 30 m, towarzysz ą im piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne i górne. Gliny odsłaniaj ą si ę na kraw ędzi doliny Odry w Owczarach, Pami ęcinie i Kunowi- cach. Z interglacjału eemskiego pochodz ą osady jeziorne (torfy, gytie i mułki) o mi ąż szo ści do 10 m, stwierdzone w rejonie Słubic, Radówka i Lasek Lubuskich. Zlodowacenie stadiału górnego zlodowacenia Wisły nale żą cego do zlodowace ń północ- nopolskich miało decyduj ący wpływ na wykształcenie geologiczne osadów przypowierzch- niowych i na geomorfologi ę terenu arkusza. Pochodz ące z tego okresu gliny zwałowe o mi ąż- szo ści od 3 do 4 m buduj ą wysoczyzn ę morenow ą w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru (fig. 2). Ku południowi mi ąż szo ść glin maleje, a ich wychodnie ukazuj ą si ę tylko wyspowo. W podło żu glin wyst ępuj ą piaski i mułki zastoiskowe (m.in. w Laskach Lubuskich) o mi ąż- szo ści do 10 m. Na glinach zwałowych zalegaj ą piaski lodowcowe o mi ąż szo ści od 0,5 do

1 W zwi ązku z wprowadzeniem w roku 2002 przez Mi ędzynarodow ą Uni ę Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygra- ficznej, na wydrukach map stosowany jest nowy podział stratygraficzny. W tek ście obja śniaj ącym do arkusza zachowuje si ę dotychczasowy system, a wprowadzone zmiany (dotyczące podziału utworów trzeciorz ędu) sygnalizowane s ą w na- wiasach.

3 m. Rozprzestrzeniaj ą si ę one w rejonie na południe od Pami ęcina i Radówka do strefy moren czołowych w rejonie Kunowic i Nowych Biskupic.

Fig. 2. Poło żenie arkusza Słubice nad Odr ą na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006) Holocen : 1 – piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły Plejstocen : 2 – piaski eoliczne lokalnie w wydmach; 3 – piaski, żwiry i mułki rzeczne; 4 – piaski i żwiry sandrowe; 5 – piaski i mułki kemów; 6 – żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 7 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe; 8 – iły, mułki, piaski, żwiry z w ęglem brunatnym; 9 – granica pa ństwa

W czasie recesji l ądolodu zlodowacenia Wisły powstały pagóry moren czołowych zbu- dowane z glin, piasków i żwirów, rozci ągaj ące si ę mi ędzy Słubicami a Kunowicami, na linii Nowe Biskupice-Golice oraz na wschód od Nowych Biskupic. W południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru starsze utwory lodowcowe przykrywaj ą piaski i żwiry wodnolodowcowe o mi ąż szo ści do 4 m (fig. 2). Ze schyłku zlodowace ń północnopolskich pochodz ą, wyst ępuj ą- ce w dolinie Odry, piaski i żwiry rzeczne o mi ąż szo ści do 15 m (fig. 2). Utwory te wyst ępuj ą

pod osadami holoce ńskimi. Na powierzchni odsłaniaj ą si ę one przy kraw ędzi doliny Odry w rejonie Górzycy, Pami ęcina i Golic. Do utworów pochodz ących z przełomu plejstocenu i holocenu nale żą piaski eoliczne oraz wydmy wyst ępuj ące koło Spudłowa (wysoko ść wydm dochpdzi do 15 m) (fig. 2), piaski i mułki wypełniaj ące obni żenia w rejonie Sułowa, których mi ąż szo ści wahaj ą si ę od 1,5 do 3,0 m oraz tworz ące si ę na kraw ędziach dolin i w lokalnych obni żeniach osady deluwialne. Na omawianym obszarze najmłodsze osady powstały w holocenie. S ą to piaszczysto- żwirowe utwory rzeczne o mi ąż szo ści do 10 m, buduj ące wy ższy taras zalewowy oraz mady wyst ępuj ące na ni ższym tarasie zalewowym (fig. 2). W zagł ębieniach na wysoczy źnie, w ryn- nach subglacjalnych, zagł ębieniach wytopiskowych i starorzeczach wyst ępuj ą torfy, namuły organiczne, mułki i piaski organiczne. Najmłodszymi osadami rzecznymi s ą w dolinie Odry piaski ze żwirem (fig. 2).

IV. Zło ża kopalin

Na obszarze arkusza Słubice udokumentowano jedno zło że kopaliny podstawowej to jest w ęgla brunatnego oraz sze ść złó ż kruszywa naturalnego nale żą cych do kopalin pospoli- tych (tabela 1). Przy południowej granicy omawianego arkusza znajduje si ę północno-wschodnia cz ęść zło ża w ęgla brunatnego „Rzepin” ( Żygar, 1990), w obr ębie którego wydzielono Pole Słubice i Pole Rzepin. Na obszarze obj ętym opracowaniem znajduje si ę północny fragment pola Słu- bice o zasobach pozabilansowych. Pozostała cz ęść zło ża poło żona jest w obr ębie arkuszy: Rybocice (498), Cybinka (499) i Rzepin (463).

W zło żu „Rzepin” udokumentowano w kategorii C 2 zasoby bilansowe w ilo ści 249 528 tys. ton na powierzchni 2035,62 ha. Zło że „Rzepin” buduje jeden pokład w ęgla brunatnego o mi ąż szo ści od 9,7 do 16,1 m ( średnio 12,2 m). Gł ęboko ść sp ągu pokładu zmienia si ę od 62,3 do 152,3 m i średnio wynosi 97,3 m. Grubo ść nadkładu, składaj ącego si ę z pia- sków, mułków, glin i iłów, waha si ę od 31 do 121 m ( średnio 80,8 m), a stosunek mi ąż szo ści nadkładu do zło ża (N/Z) od 1,2 do 11,6 ( średnio 7,9). W ęgiel brunatny w zło żu charakteryzuje si ę wysok ą warto ści ą opałow ą – średnio 20 164 kcal/kg (9060 kJ/kg) oraz nisk ą zawarto- ści ą popiołu – średnio 15,14%. Zawarto ść siarki całkowitej wynosi średnio 1,2%. Kopalina mo że by ć wykorzystywana jako surowiec energetyczny. Z punktu widzenia ochrony środowi- ska zło że zaliczono do konfliktowych (klasa B) ze wzgl ędu na ochron ę lasów oraz ogóln ą uci ąż liwo ść dla środowiska.

Tabela 1 Zło ża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geolo- Wiek Stan zago- Nr złoża giczne bilanso- Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja spodarowa- Przyczyny Nazwa Rodzaj kompleksu we rozpoznania (tys. t) kopaliny złó ż na nia zło ża konfliktowo ści zło ża kopaliny litologiczno- (tys. t) mapie Klasy Klasy zło ża surowcowego wg stanu na rok 2004 (Przeniosło, 2005) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Górzyca p Q 282 C2 G - Sb, Sd 4 A - Owczary – Pole 2 p Q 1053 C G - Sb, Sd 4 B K Północne* 2

3 Owczary p Q 1638* C1* Z - Sb 4 B K

4 Sułów p Q 161 C1* Z - Sb 4 A -

12 12 5 Kunowice p Q 1657 C1 G - Sb, Sd 4 B Gl

6 Rzepin** Wb Ng 249 528 C2 N - E 2 B L, U Owczary – Pole 7 pż Q 132 C G - Sd 4 B K Południowe** 1 Obja śnienia: Rubryka 2: * - zło że nie figuruje w Bilansie zasobów (zasoby zostały podane wg dokumentacji geologicznych), **– zło że w wi ększej cz ęś ci poło żone poza obszarem arkusza, zasoby i zagospodarowanie podano dla całego zło ża; Rubryka 3 p – piaski, pż – piaski i żwiry, Wb – w ęgiel brunatny Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, Ng – neogen Rubryka 5: * - wg Bilansu zasobów (w 2006 roku decyzj ą Marszałka Województwa Lubuskiego uchylono w cało ści decyzj ę Wojewody Gorzowskiego zatwierdzaj ącą kart ę rejestracyjn ą zło ża piasków „Owczary”); Rubryka 6: kategoria poznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C 1, C 2; zło że zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: zło ża: G - zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; Rubryka 9: zastosowanie kopaliny: Sb – budowlane, Sd – drogowe, E – energetyczne Rubryka 10: zło ża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło że: A – małokonfliktowe; B – konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów; K –- ochrona krajobrazu; Gl – ochrona gleb; U – ogólna uci ąż liwo ść dla środowiska;

Udokumentowane w kategorii C 2 zło że „Górzyca” obejmuje powierzchni ę 1,06 ha (Ki- nas, 1998). Zasoby bilansowe wynosz ą 282 tys. ton. Zło że udokumentowane w obr ębie pia- sków wodnolodowcowych drobno -, średnio- i gruboziarnistych ma średnio mi ąż szo ść 14m z domieszk ą żwiru i niewielk ą ilo ści ą głazików. Zło że przykryte jest nadkładem o mi ąż szo ści 1 m, który stanowi ą pyły piaszczyste, pyły zaglinione i glina piaszczysta. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąż szo ści zło ża (N/Z) wynosi 0,7. Średnia zawarto ść ziarn poni żej 2 mm (punkt piaskowy) wynosi 85,26%, a zawarto ść pyłów mineralnych – 1,3%. Kruszywo jest przydatne do celów budowlanych i drogowych. Pod wzgl ędem ochrony środowiska zło że „Górzyca” zakwalifikowano do małokonfliktowych. Mi ędzy Górzyc ą, a Owczarami, w obr ębie piasków i żwirów lodowcowych, udokumentowano trzy zło ża kruszywa naturalnego: zło że „Owczary” (Nowotko-Kinarz B.,Fiłon, 1979), przylegaj ące do niego od północy zło że „Owczary – Pole Północne” (Hołub, 2000) oraz cz ę- ściowo obejmuj ące w cz ęś ci wschodniej zło że „Owczary” i kontynuuj ące si ę na wschód od tego zło ża zło że „Owczary – Pole Południowe” (Kami ński, 2005). Kopalin ą w tych zło żach są piaski ró żnej granulacji, w partii sp ągowej z domieszk ą żwiru. Z punktu ochrony środowi- ska wszystkie zaliczono do konfliktowych ze wzgl ędu na poło żenie ich w obr ębie Parku Kra- jobrazowego „Uj ście Warty”.

Zło że „Owczary – Pole Północne” udokumentowano w kategorii C 2 na powierzchni 4,71 ha. Zasoby bilansowe piasku wynosz ą 1053 tys. ton. Mi ąż szo ść zło ża wynosi od 6,3 do 16,5 m, średnio 9 m. przy wahaniach od, średnio. Grubo ść nadkładu waha si ę od 0,4 do 3,5 m, średnio 2,3 m. Stosunek N/Z wynosi 0,22. Punkt piaskowy zmienia si ę od 75,4 do 98,4% ( średnio 83,93%). Średnia zawarto ść pyłów mineralnych wynosi 1,9%. Kruszywo jest przydatne w budownictwie i drogownictwie. Zło że piasków „Owczary” zostało udokumentowane w 1979 roku na powierzchni 7,11 ha w formie karty rejestracyjnej (Nowotko-Kinarz, Fiłon, 1979). Jego mi ąż szo ść wynosi od 3 do 26,5 m, średnio 12,8 m. Grubo ść nadkładu waha si ę od 0 do 6 m, średnio 2,7 m. Średni stosunek N/Z wynosi 0,2. Kruszywo naturalne o średnim punkcie piaskowym 92,2% i średniej zawarto ści pyłów mineralnych 1,7% było przydatne do celów budowlanych jako piasek niepłukany do betonów, zapraw i wypraw. Zło że to uj ęte jest w Bilansie zasobów, gdzie jego zasoby na koniec 2004 roku wynosz ą 1638 tys. ton. W 2006 roku ze wzgl ędu na udzielon ą koncesj ę na eksploatacj ę zło ża „Owczary – Pole Południowe” oraz zamierzon ą zmian ę koncesji eksploatacyjnej dla zło ża „Owczary – Pole Północne” Marszałek wojewódz- twa lubuskiego uchylił w cało ści decyzj ę Wojewody Gorzowskiego zatwierdzaj ącą kart ę rejestracyjn ą omawianego zło ża. Zło że od roku 2000 było zaniechane.

W 2005 roku udokumentowano w kategorii C 1, cz ęś ciowo na obszarze zło ża „Owczary” oraz poza jego wschodni ą granic ą nowe zło że „Owczary – Pole Południowe”. Zasoby pia- sków i żwirów wynosz ą 132 tys. ton (Kami ński, 2005). Średnia mi ąż szo ść zło ża wynosi 5,2 m, a kopalina wyst ępuje na powierzchni terenu bez przykrycia nadkładem. Średnie parametry jako ściowe kruszywa naturalnego s ą nast ępuj ące: punkt piaskowy waha si ę od 35 do 95%, zawarto ść pyłów – 1,4%, zawarto ść ziarn słabych – 14%, zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych – 04% oraz brak zanieczyszcze ń obcych. Przy południowo-zachodnim skraju wsi Sułów znajduje si ę zło że o tej samej nazwie dla którego wykonano kart ę rejestracyjn ą (Siwiec, 1981). Na powierzchni 1,18 ha zło że o średniej mi ąż szo ści 10 m buduj ą piaski drobnoziarniste z wkładkami piasków średnioziarnistych. Nadkład stanowi gleba o mi ąż szo ści od 0,2 do 0,4 m. Stosunek N/Z wynosi średnio 0,1. Kru- szywo naturalne o średnim punkcie piaskowym 91,5% i zawarto ści pyłów mineralnych 2,55% nadaje si ę do wykorzystania dla potrzeb budownictwa. W zło żu pozostało 161 tys. ton (Prze- niosło, 2005). Zło że jest małokonfliktowe pod wzgl ędem ochrony środowiska. Zło że piasków do celów budownictwa i drogownictwa „Kunowice” o powierzchni

7,53 ha zostało udokumentowane w kategorii C 1 (Bałchanowski, 1994). W zło żu udokumentowano 1657 tys. ton kopaliny. Ze wzgl ędu na brak informacji od u żytkownika zło ża zasoby uj ęte w Bilansie nie uwzgl ędniaj ą ubytku zasobów zwi ązanych z dotychczasow ą eksploatacją. Mi ąż szo ść zło ża zmienia si ę od 2,5 do 23,3 m i wynosi średnio 15,75 m. Nadkład o średniej mi ąż szo ści 2 m tworzy gleba, a w cz ęś ci południowej glina zwałowa. Stosunek mi ąż szo ści nadkładu do zło ża kształtuje si ę poni żej 0,1. Wyst ępuj ące w zło żu piaski drobno- i średnio- ziarniste z nielicznymi ziarnami żwiru, maj ą średni punkt piaskowy 94,39%. Zawarto ść py- łów mineralnych wynosi 1,79%. Gleby chronione zajmuj ą ponad połow ę powierzchni zło ża i z tego wzgl ędu zakwalifikowano je z punktu ochrony środowiska do złóż konfliktowych. Pod wzgl ędem warunków hydrogeologicznych panuj ących w zło żu wszystkie wymienione powy żej zło ża kruszywa naturalnego s ą suche.

V. Górnictwo

Na obszarze obj ętym arkuszem Słubice nad Odr ą czynne s ą dwie kopalnie kruszywa naturalnego: „Owczary - Pole Północne” i „Kunowice”. Eksploatacja prowadzona jest, odkrywkowo przy u życiu sprz ętu mechanicznego. Surowiec wywo żony jest z terenu kopalni i nast ępnie bez procesu przeróbki sprzedawany. Od 2001 roku Polsko-Niemieckie Stowarzyszenie „Humanitas” prowadzi okresowe wydobycie piasków ze zło ża „Owczary – Pole Północne”. U żytkownik zło ża posiada konce-

sj ę wa żną na wydobycie kruszywa do 2010 roku. Ustanowiony obszar i teren górniczy pokrywa si ę z granicami zło ża i wynosi 4,7185 ha. Obecnie eksploatacja prowadzona jest stokowo, jednym poziomem. Wysoko ść skarp waha si ę od 5 do 8 m. Planowane jest stopniowe zalesianie wyrobiska w ko ńcowej fazie działalno ści kopalni. Wy żej wymienione stowarzyszenie jest równie ż u żytkownikiem dwóch s ąsiaduj ących złó ż: „Owczary – Pole Południowe” oraz zło ża „Górzyca” oddalonego od wy żej wymienionych około 2,5 km na północny-wschód. Zło że „Górzyca” u żytkowane jest od 2000 r. zgodnie z udzielon ą koncesj ą, której wa ż- no ść upływa w drugiej połowie 2009 r. Zło że ma ustanowiony obszar górniczy o powierzchni 1,061ha i teren górniczy o powierzchni 3,4196 ha. Obecnie eksploatacja jest zaniechana i nie przewiduje si ę jej wznowienia, gdy ż wi ększo ść zasobów została wydobyta z tego zło ża. Eks- ploatacja prowadzona była w wyrobisku stokowym w sposób ciągły. Kopalina poddana była sortowaniu na sucho w przewo źnym zakładzie przeróbczym na trzy frakcje: do 4 mm, od 4 do 63 mm i powy żej 63 mm. Frakcja od 4 do 63 mm wykorzystywana była do napraw i nadbu- dowy wałów przeciwpowodziowych w dolinie Odry. Dwie pozostałe frakcje odbierane były przez miejscow ą ludno ść do celów budowlanych lub do naprawy dróg. Humus i nadkład nie- użyteczny gromadzony był poza północn ą granic ą zło ża, w obr ębie terenu górniczego. Rekul- tywacja nie została jeszcze podj ęta. Planowane jest przywrócenie u żytkowania rolniczego lub przeznaczenie terenu pod zabudow ę usługowo-produkcyjn ą. W trakcie zwiadu terenowego stwierdzono obecno ść wyrobiska o długo ści około 150 m i wysoko ści ścian od 8 do 12 m. Eksploatacj ę zło ża „Owczary” prowadziła HBB Spółka z o.o. ze Szczecina na podstawie koncesji, której wa żno ść wygasła 18.10.2001 r. Od tej pory eksploatacja została zaniechana. Kopalina eksploatowana była stokowo-wgł ębnie. Surowiec wykorzystywany był do celów budowlanych oraz budowy i naprawy dróg. Obecnie na cz ęś ci dawnego zło ża „Owcza- ry” trwaj ą przygotowania do rozpocz ęcia wydobycia na nowym zło żu „Owczary – Pole Połu- dniowe”, którego cz ęść zachodnia wchodzi w obr ęb dawnego zło ża „Owczary”. Koncesja udzielona w 2006 roku na wydobycie piasków i żwirów ze zło ża „Owczary – Pole Południowe” jest wa żna na okres 10 lat. Wyznaczony obszar górniczy pokrywa si ę z granic ą zło ża, za ś teren górniczy ma powierzchni ę 1,5962 ha. Wkrótce ma zosta ć podj ęte wydobycie kopaliny. Zło że o prostej budowie geologicznej eksploatowane ma by ć odkrywkowo, stokowo-wgł ębnie. Wydobycie b ędzie prowadzone za pomoc ą koparki ze sprz ętem chwyta- kowym lub podsi ębiernym. Nie przewiduje si ę przeróbki kopaliny. Blisko ść drogi utwardzo- nej umo żliwi dogodny transport kopaliny przez odbiorców.

Zło że „Kunowice” okresowo eksploatuje od 1994 roku Rolnicza Spółdzielnia Produk- cyjna „Nadodrze” w Kunowicach zgodnie z koncesj ą wa żną do 2009 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 8,6657 ha, a terenu górniczego 11,1127 ha. Eksploatacja prowadzona jest wyrobiskiem stokowo-wgł ębnym, bez przeróbki, jednym poziomem eksploatacyjnym. W przyszło ści przewidywane jest prowadzenie wydobycia dwoma poziomami. Kruszywo wykorzystywane jest w budownictwie i drogownictwie. Humus i nadkład nieu żyteczny skła- dowany jest wzdłu ż północno-zachodniej granicy zło ża. Planowany jest rolny i le śny typ re- kultywacji. Po zako ńczeniu wydobycia powstanie wyrobisko o wysoko ści ścian od 5 do 15 m. Pod koniec lat osiemdziesi ątych zaniechano eksploatacji kruszywa naturalnego na zło żu „Sułów”. Pozostawione niewielkie wyrobisko jest miejscem składowania odpadów. W wyniku zwiadu terenowego, na omawianym obszarze zlokalizowano w obr ębie pia- sków lodowcowych jeden punkt eksploatacji kruszywa naturalnego bez koncesji (pkt 1). Eks- ploatacja taka ma miejsce w rejonie na północny-wschód od wsi Radówek. S ą to, poło żone obok siebie, dwa wyrobiska, oba w kształcie owalnym, o wymiarach: średnica - 20 i 30 m, wysoko ść ścian od 1,5 do 3,0 m i od 1,5 do 5,0 m. Górnictwo w ęgla brunatnego na omawianym terenie rozwini ęte było na przełomie XIX i XX w. Kopalni ę „Humboldt”, która znajdowała si ę w miejscowo ści Laski Lubuskie, za- mkni ęto w 1938 r.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Po przeanalizowaniu dost ępnych materiałów geologicznych oraz na podstawie wyników wizji terenowej, wyznaczono jeden obszar perspektywiczny w ęgla brunatnego, jeden torfów oraz trzy obszary perspektywiczne kruszywa naturalnego. W latach 1981-85 prowadzono intensywne prace poszukiwawcze za w ęglem brunatnym mi ędzy Górzyc ą i Słubicami na obszarze o powierzchni 68 km 2 (Kasi ński, 1985, Ciuk, Pi- wocki, 1990,). W wyniku tych prac, w rejonie Golice-Słubice rozpoznano w utworach mioce ńskich, na powierzchni około 40 km 2 wyst ępowanie w ęgla brunatnego. Zasoby w ęgla w tym obszarze obliczono na 369,7 mln t. Cz ęść południowa obszaru perspektywicznego znajduje si ę na arkuszu Rybocice (498) i przylega do udokumentowanego w kategorii C 2 zło- ża w ęgla brunatnego „Rzepin”. W obszarze tym wyst ępuj ą 3 pokłady w ęgla brunatnego, przy czym górny pokład wyst ępuje tylko w południowej i centralnej jego cz ęś ci. Mi ąż szo ść górne- go pokładu zwi ększa si ę w kierunku południowym i maksymalnie wynosi 8,2 m. W ęgiel zalega w cz ęś ci południowej na gł ęboko ści 103,5 m, a w cz ęś ci centralnej na gł ęboko ści 39,4 m. Pokład środkowy, występuj ący na gł ęboko ści 34,9 m w północnej cz ęś ci obszaru perspekty-

wicznego osi ąga mi ąż szo ść 3,5 m. Mi ąż szo ść pokładu dolnego w północnej cz ęś ci wynosi 0,9 m, a w cz ęś ci centralnej 4 m. W południowej cz ęś ci obszaru pokład ten zalega na gł ębo- ko ści 128,5 m, osi ągaj ąc mi ąż szo ść 3,5 m. Wyst ępuj ący tu w ęgiel brunatny jest w ęglem ener- getycznym o do ść niskiej warto ści opałowej – średnio 1522 kcal/kg (6372 kJ/kg), podwy ż- szonej zawarto ści popiołu – średnio 37,18%, podwy ższonej zawarto ści siarki – średnio 1,48%, niskiej zawarto ści alkaliów – średnio 0,082%. Z uwagi na stosunkowo niski stopie ń rozpoznania budowy geologicznej tego rejonu, mo żliwo ść wyst ąpienia zaburze ń glacitektonicznych i rozmy ć erozyjnych, granice obszaru wyst ępowania w ęgla brunatnego mog ą ulec znacznym zmianom w wyniku bardziej szczegó- łowych prac rozpoznawczo-dokumentacyjnych. Wymieniony powy żej obszar jest uj ęty w wy- kazie obszarów perspektywicznych w opracowaniu z 2004 roku dotycz ącym aktualnej bazy zasobów w ęgla brunatnego w Polsce (Piwocki i in., 2004) Odkrycie złó ż ropy i gazu w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego skłoniło Polskie Górnic- two Nafty i Gazu SA w Warszawie do podj ęcia dalszych poszukiwa ń w obr ębie utworów cechsztynu. Cały obszar arkusza obj ęty jest koncesj ą na poszukiwanie i rozpoznanie złó ż ropy naftowej i gazu ziemnego – koncesja Chartów-Ośno Lubuskie. Na podstawie opracowania Instytutu Melioracji i U żytków Zielonych (Ostrzy żek, Dem- bek, 1996) wyznaczono jeden obszar perspektywiczny wyst ępowania torfów. Jego zasoby szacunkowe ustalono na 108 tys. m 3 na powierzchni 3,2 ha, przy średniej mi ąż szo ści kopaliny 3,45 m. Torf charakteryzuj ą nast ępuj ące parametry fizyczne: stopie ń rozkładu – 20% oraz popielno ść – 15%. Wyznaczenie w tym rejonie obszaru prognostycznego nie jest mo żliwe ze wzgl ędu na poło żenie go w obr ębie gleb gleb chronionych. Szczególnie intensywnie poszukiwano kruszywa naturalnego przydatnego dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Prace te obj ęły kilka najbardziej obiecuj ących obszarów w rejonie: Górzycy (Wagner, 1969), Spudłowa i Owczar (Turczyn, Fonał, 1972), Sułowa, Kunowic i Słubic (Bojanowska, Frankowska, 1986) oraz Nowych Biskupic (Turczyn, Woł- cza ńska, 1973, Kukla, Turczyn, 1976). Wymienione prace w zdecydowanej wi ększo ści zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym dla kruszywa grubego i drobnego. Niekorzystny wynik poszukiwa ń kruszywa naturalnego spowodowany był głównie znikom ą mi ąż szo ści ą osadów piaszczysto-żwirowych, cz ęstym zaglinieniem tych osadów b ądź zupełnym brakiem takich utworów. Generalnie bardzo niewielki udział stanowią żwiry, dominuj ą frakcje drobniejsze. Niekiedy nawiercano piaski ró żnoziarniste, w śród których czasami wyst ępowały wtr ącenia drobnych ziarn żwiru, przewa żnie zaglinionych lub pod du żym nadkładem glin. Piaski i żwiry te nie spełniaj ą kryteriów bilansowo ści złó ż. Jedynie na południe od zło ża „Kunowice” prace

poszukiwawcze dały wynik pozytywny, gdzie na podstawie profilu otworu surowcowego (Bojanowska, Frankowska, 1986) oraz mapy geologicznej w skali 1:50 000 (Urba ński, 2000a, b) wyznaczono obszar perspektywiczny. Pod nadkładem 0,5 m wyst ępuj ą tutaj piaski drobnoziarniste z niewielk ą domieszk ą żwirów o mi ąż szo ści 6,5 m. Punkt piaskowy wynosi 96,9%, a zawarto ść pyłów mineralnych 5,0%. Kruszywo mo że by ć przydatne do celów budowlanych i drogowych. Cz ęść tego obszaru poło żona jest na glebach chronionych. Drugi rejon poło żony na południe od Słubic, w którym stwierdzono wyst ępowanie piasków o mi ąższo ści od 4,7 do 9,5 m i zapyleniu od 2,6% do 5,0% został w ostatnich latach zabudowany i z tego wzgl ędu, nie wyznaczono tu obszaru perspektywicznego. Na podstawie mapy geologicznej (Urba ński, 2005a, b) oraz obserwacji terenowych w wyrobisku oznaczonym na mapie jako punkt wyst ę- powania kopaliny na północny wschód od miejscowo ści Radówek wyznaczono obszar perspektywiczny piasków. W obr ębie tego obszaru mo żna liczy ć na udokumentowanie niewielkich złó ż na potrzeby lokalne. Kolejny obszar perspektywiczny kruszywa naturalnego wyznaczono w rejonie miejscowo ści Pławidła na podstawie wyników prac penetracyjnych za zło- żami surowców ilastych (Kinas, 1987). W jego granicach nawiercono piaski średnioziarniste i ró żnoziarniste z pojedynczymi ziarnami żwiru o mi ąż szo ści od 8,2 m do 9,8 m i punkcie piaskowym od 91,8 do 98,2%. Nadkład stanowi gleba o mi ąż szo ści 0,20 m. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie gleb chronionych, nie wyznaczono w tym miejscu obszaru prognostycznego. Na wschód od miejscowo ści Pławidła i na południe od Golic prowadzono badania geologiczno-poszukiwawcze za iłami dla potrzeb ceramiki budowlanej (Kinas, 1987). W trakcie tych prac nie stwierdzono wyst ępowania typowych iłów, a nawiercone osady gliniaste z po- wodu nadmiernej ilo ści niekorzystnych domieszek jak, rumosz, głazy i margiel oraz silne zapiaszczenie nie spełniaj ą wymogów dla glin wykorzystywanych w ceramice budowlanej i dlatego wyniki tych prac uznano za negatywne.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar obj ęty arkuszem Słubice nad Odr ą le ży w dorzeczu środkowej Odry. Osi ą hy- drograficzn ą terenu jest Odra przepływaj ąca w kierunku północnym, wzdłu ż zachodniej granicy obszaru. Szerokie, uregulowane koryto, otacza system wałów przeciwpowodziowych. Stanowi ą one dział wodny II-go rz ędu, ograniczaj ący obszar jej bezpo średniej zlewni. Rozle- gł ą dolin ę Odry odwadnia Kanał Czerwony, uchodz ący do Warty poza granic ą opracowania. Zasila go g ęsta sie ć rowów i kanałów melioracyjnych, z których najwi ększy to Długi Rów.

W górnym biegu Kanał Czerwony drenuje południowo-wschodni ą cz ęść wysoczyzny morenowej. Do Drzecina płynie naturaln ą, w ąsk ą, zalesion ą dolin ą, wykorzystuj ąc cz ęś ciowo ryn- nę polodowcow ą. Dział wodny II-go rz ędu przebiegaj ący w pobli żu południowej granicy obszaru, rozdziela zlewnie prawobrze żnych dopływów Odry: Warty i Ilanki. Tereny mi ędzywala od Słubic do Górzycy obj ęte były powodzi ą w 1997 roku. Wytrzy- mało ść wałów odrza ńskich okazała si ę niewystarczaj ąca. W Słubicach, Nowym Lubuszu, Pławidłach i Górzycy wyst ąpiły podtopienia na skutek przemakania wałów. Wody powierzchniowe stoj ące to liczne jeziora, stawy rybne i zawodnione starorzecza na tarasie zalewowym Odry. Jeziora, głównie rynnowe, zgrupowane s ą na równinie sandrowej w południowej cz ęś ci obszaru. Najwi ększe z nich to: Biskupickie, Sułek, Zielone, Bł ędno i Gnilec. Urozmaiceniem krajobrazu mi ędzy Laskami Lubuskimi a Starkowem s ą dwa jeziora: Jasne i Chybie, wypełniaj ące zagł ębienia po martwym lodzie. Na zachód od Pami ęcina, Golic i Lisowa zbudowano niedu że zespoły stawów rybnych. W dolinie Odry oraz w rejonie Sułowa, Gajca i Kunowic wyst ępuj ą tereny stale i okresowo podmokłe i zabagnione. Systematycznymi badaniami jako ści wód obj ęta jest rzeka Odra. Nowy punkt pomiaro- wy stanu czysto ści jej wód zlokalizowany jest w Słubicach. Od 2004 roku rozpocz ęto wdra- żanie monitoringu jako ści wód zgodnego z wymogami Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego z 2000 roku. (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna). Według pomiarów przeprowadzonych w roku 2004 stan jako ści wód Odry w Słubicach, zakwalifikowano do IV klasy (niezadowalaj ącej) głównie ze wzgl ędu na znaczne zasolenie oraz wysok ą zawarto ści ą substancji organicznych i nadmiern ą zawarto ści ą chlorofilu „a”, a tak że na niezadowalaj ący stan pod wzgl ędem bakteriologicznym (Stan środowiska ..., 2005). Przyczyn ą tak złego stanu czysto ści wód Odry s ą ścieki przemysłowe i komunalne z Nowej Soli i Zielonej Góry (w obu miastach oczyszczane w sposób mechaniczno-biologiczny), a tak że ścieki z innych miast i miejscowości Dolnego i Górnego Śląska, poło żonych w dorzeczu Odry oraz Niemiec.

2. Wody podziemne

Informacje dotycz ące wód podziemnych zostały przedstawione na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice na d Odr ą z obja śnieniami (Wi śniow- ski, 2002a, b). Na omawianym obszarze źródłem zaopatrzenia w wod ę ludno ści i przemysłu s ą studnie wiercone ujmuj ące wody pi ętra czwartorz ędowego, podrz ędnie trzeciorz ędowego (neoge ń- skiego).

Główny u żytkowy czwartorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z piaskami i żwirami rzecznymi w dolinie Odry oraz z piaszczysto-żwirowymi osadami wodnolodowco- wymi na wysoczy źnie morenowej. W dolinie Odry warstwy wodono śne s ą odkryte (pozbawione izolacji), zatem zwiercia- dło wody jest swobodne. Strop poziomu wyst ępuje na gł ęboko ści od 0 do 5 m p.p.t. W cz ęś ci północnej obszaru nawiercone utwory wodono śne maj ą mi ąż szo ść średnio 22 m, a współ- czynnik filtracji wynosi 23,0 m/24h. Wydajno ści potencjalne studni mieszcz ą si ę w przedziale 30 - 50 m 3/h. W cz ęś ci środkowej i południowej mi ąż szo ści warstwy wodono śnej s ą zmienne i przybieraj ą warto ści od 10 do 39,6 m, średnio wynosz ąc 23 m, przy średnim współczynniku filtracji 66,5 m/24h. Wydajno ści potencjalne wynosz ą przewa żnie od 50 do 70 m 3/h, tylko na południe od Słubic s ą mniejsze od 10 m 3/h. Wody tego poziomu eksploatowane s ą przez liczne uj ęcia o zró żnicowanej wydajności, od 6 do 50 m 3/h, przy depresji 0,2 – 2,7 m. Na wysoczy źnie morenowej utwory wodono śne wyst ępuj ą głównie pod glinami zwało- wymi. U żytkowy poziom wodono śny zalega na zmiennych gł ęboko ściach: od około 13 do 109 m p.p.t. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty lub swobodny. Średnia mi ąż szo ść warstwy wodono śnej wynosi 15 m, a współczynnika filtracji 24 m 2/24h. Wydajno ści potencjalne studni w cz ęś ci północnej i środkowej wynosz ą 10 –30 m 3/h, a w cz ęś ci południowo - zachodniej i przy granicy z arkuszem Rzepin od 30-50 m 3/h. W południowej i południowo-wschodniej cz ęś ci opisywanego obszaru czwartorz ędowy poziom wodono śny to piaszczyste utwory fluwioglacjalne wyst ępuj ące na powierzchni terenu. Zwierciadło wody jest swobodne i stabilizuje się na rz ędnych od 50 m n.p.m. w cz ęś ci wschodniej do 25 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej. Współczynnik filtracji warstwy waha si ę od 3,5 m/d do 56,3 m/d i średnio wynosi 20,9 m/d. Wydajno ść potencjalna na wi ększej cz ęś ci obszaru jednostki jest niska, i wynosi od 10 do 30 m 3/h, jedynie w południowej cz ęś ci, tam gdzie mi ąż szo ść warstwy i parametry filtracyjne ulegaj ą zwi ększeniu, wydajno ść potencjalna wzrasta do 120 m 3/h. Mioce ńskie (neoge ńskie) pi ętro wodono śne wyst ępuje prawdopodobnie na całej powierzchni arkusza, ale tylko w północno-wschodniej jego cz ęś ci pi ętro to ma charakter u żyt- kowy. Tworz ą je piaski, mułki i iły. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty. Średnia mi ąż- szo ść warstwy wodono śnej wynosi 17 m. Wydajno ść jednostkowa studni w Spudłowie wyno- siła od 0,2 do 4,5 m 3/h/1ms. Zasilanie poziomu mioce ńskiego nast ępuje drog ą infiltracji wód z poziomów poło żonych wy żej. Wody tego pi ętra ujmuj ą trzy studnie w Słubicach, dwie w Spudłowie i jedna w Radówku.

Wszystkie uj ęcia o wi ększej wydajno ści potencjalnej zwi ązane s ą z czwartorz ędowym pi ętrem wodono śnym. Najwi ększ ą wydajno ść osi ąga uj ęcie komunalne „Lotnisko” dla miasta Słubice, składaj ące si ę z dziewi ęciu studni. Usytuowane jest ono w Kunowicach przy połu- dniowej granicy arkusza. W granicach obj ętych opracowaniem znajduj ą si ę tylko trzy studnie. Uj ęcie „Lotnisko” ma udokumentowan ą stref ę ochrony po średniej (południowa jej cz ęść rozci ąga si ę na obszarze arkusza Rybocice). Po za uj ęciem w Kunowicach na mapie zaznaczono trzy uj ęcia komunalne w: Pławidle, Radowie i Słubicach oraz trzy uj ęcia przemysłowe nale- żą ce do przedsi ębiorstw rolniczych w: Lisowie, Starkowie i Starych Biskupicach. Ujmowane wody podziemne s ą na przewa żaj ącej cz ęś ci obszaru arkusza średniej jako- ści i wymagaj ą uzdatniania. Dotyczy to głównie terenu wysoczyzny morenowej. Gorzej jest w dolinie Odry, gdzie stwierdzono na ogół nisk ą jako ść tych wód. Wska źnikami, które powoduj ą przekroczenie norm dla wód do picia jest zawarto ść żelaza i manganu, a niekiedy te ż amoniaku. W Górzycy, w otoczeniu wsi Sułów oraz mi ędzy Kunowicami a Nowymi Biskupi- cami stwierdzono równie ż przekroczenia norm dla wód do picia ze wzgl ędu na znacznie podwy ższon ą ilo ść azotynów. Jedynie w o śmiu studniach w obr ębie wysoczyzny morenowej stwierdzono wody czwartorz ędowe nie wymagaj ące uzdatniania. Południowa cz ęść omawianego obszaru znajduje si ę w granicach głównego zbiornika wód podziemnych nr 144 (Kleczkowski, 1990). Jest to zbiornik czwartorz ędowy Dolina kopalna Wielkopolska (fig. 3) i nie posiada opracowanej szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. GZWP nr 144 obj ęty jest monitoringiem regionalnym. W Pławidłach i Słubicach (uj ęcie „Lotnisko”) znajduj ą si ę studnie do monitoringu wód podziemnych. Poza GZWP nr 144 na omawianym obszarze monitoringiem regionalnym obj ęte jest uj ęcie wiejskie w Spudłowie. Wody gł ębinowe w Pławidle zaliczone zostały do wód złej jako ści (V klasa) a w Słubicach do wód niezadawalaj ącej jako ści (klasa IV). W wy żej wymienionych miejscach na uwag ę zasłu- guje podwy ższona zawarto ść żelaza ogólnego, a w Pławidle tak że fosforanów i manganu. (Stan środowiska...,2005).

Fig. 3. Poło żenie arkusza Słubice nad Odr ą na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwy ższej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku poro- wym; 4 – granica pa ństwa. Numer i nazwa zbiornika GZWP, wiek utworów wodono śnych: 137 – Pradolina Toru ń-Eberswalde (Warta), czwartorz ęd (Q); 144 – Dolina kopalna Wielkopolska, czwartorzęd (Q); 148 – Sandr rzeki Pliszki, czwartorz ęd (Q); 134 – Zbiornik D ębno, czwartorz ęd-trzeciorz ęd (Q-Tr)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęż eń okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Warto ści dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup użytko- wania oraz zakresy i ich przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 462 – Słubice

n. Odr ą zamieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- to ści w glebach ci ętnych (me- nych (median) na arkuszu 462 – dian) w glebach w glebach obsza- Warto ści dopuszczalne st ęż eń w gleb ie Słubice n. Odr ą na arkuszu 462 rów niezabudowa- lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Śro- – Słubice n. nych Polski 4) dowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Odr ą

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-6 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 13-215 77 27 Cr Chrom 50 150 500 1-14 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 14-86 29 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-7 3 2 Cu Mied ź 30 150 600 1-17 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 2-12 7 3 Pb Ołów 50 100 600 9-34 15 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,11 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 462 – Słubice n. 1) grupa A Odr ą w poszczególnych grupach u żytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład ob- As Arsen 8 szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 7 1 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) ob szary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; je żeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 gro żenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 8 szarów tych st ęż enia zachowuj ą standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B - grunty zaliczone do u żytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 8 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrze- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- wione, nieu żytki, a tak że grunty zabudowane i zur- sza 462 – Słubice n. Odr ą do poszczególnych grup użyt- banizowane z wył ączeniem terenów przemysło- kowania (ilo ść próbek) wych, u żytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u żytki kopalne, 7 1 tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania analitycznego była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowalne. Gleby mineralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u życiem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A i C (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze- śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawar- to ść co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęż eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści wi ększo ści analizowanych pierwiastków w glebach arkusza s ą podobne do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Dwukrotnie wy ższ ą warto ść mediany zanotowano dla baru, a podwy ższenia dla chromu, miedzi i niklu. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 7 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Do grupy C zaliczono próbk ę gleby w punkcie 4, z uwagi na znaczne wzbogacenie w bar. Wzbogacenie to mo żna wi ąza ć z utwo- rzeniem gleby na osadach aluwialnych Odry nios ącej bar z wodami i osadami z terenu Śląska. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo żli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Przekroczenie zawarto ści dopuszczalnych dla baru powinno by ć sygnałem dla odpowiednich władz do podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń.

2. Osady

Kryteria oceny osadów

Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy żej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i warto ści PEL .

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski (Pa ństwowy Monitoring Środowiska) wyko- nywanych na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów s ą pobierane ze strefy brzegowej koryta rzecznego, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frak- cj ę ziarnową osadów drobniejsza ni ż 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą spektrometrii mas z jonizacj ą w plazmie indukcyjnie sprz ęż onej (ICP-MS), tak że z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych warto ściach PEL . Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , co najmniej jednego pierwiastka przewy ższała doln ą granic ę warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego ka żdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny na rzece Odrze w Świecku. W osadach pobieranych do bada ń co trzy lata stwierdzono podwy ższone zawarto ści badanych składników w porównaniu do ich warto ści tła geochemicznego, zwłaszcza rt ęci, dla której stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej zawarto ści wg Rozporz ądzenia Ministra Środowi- ska z dnia 16 kwietnia 2002 r.. Osady te charakteryzuj ą si ę tak że zawarto ściami arsenu, chromu, cynku, i ołowiu wy ższymi od ich wartości PEL , powy żej których obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne.

Dane prezentowane na mapie umo żliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. W przypadku stwierdzenia zanieczyszczenia osadów informacja ta powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz, wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobser- wowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 3 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Rozporz ądzenie Odra Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Świecko 1 2 3 4 5 Arsen (As) 30 17 <5 32 Chrom (Cr) 200 90 6 91 Cynk (Zn) 1000 315 73 748 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 3,2 Mied ź (Cu) 150 197 7 113 Nikiel (Ni) 75 42 6 41 Ołów (Pb) 200 91 11 144 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 2,19

* - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń

Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu ż profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy ższonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

W przypadku arkusza Słubice n. Odr ą dysponowano danymi tylko z jednego profilu (wschodniego). Cz ęść zachodnia arkusza le ży poza terytorium Polski. Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo żliwy, gdy ż kraw ędź ta jest zbie żna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Wykres słup- kowy sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilu na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu ż wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). 462E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma

5817476

5813716

m 5806507

5803510

5800596 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h

St ęż enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5817476

5813716

m 5806507

5803510

5800596 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Słubice (na osi rz ędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki

Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu ż profilu wschodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 15 do około 54 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbli żona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Środkow ą cz ęść obszaru arkusza Słubice zajmuje dolina Odry wypełniona holoce ńskimi osadami rzecznymi (madami, piaskami i namułami). Lokalnie wyst ępuj ą torfy. We wschodniej cz ęś ci arkusza na powierzchni wyst ępuj ą osady plejstoce ńskie (gliny zwałowe oraz piaszczysto-żwirowe utwory wodnolodowcowe) z okresu zlodowacenia północnopolskiego. W badanym profilu ni ższymi dawkami promieniowania gamma (15-30 nGy/h) cechuj ą si ę utwory wodnolodowcowe, a wy ższymi (30-55 nGy/h) – gliny zwałowe. St ęż enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu ż profilu s ą bardzo ni- skie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę od około 0,1 do około 3,3 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zam- kni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo żliwo ści ą pó źniej- szych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy ższych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo żliwo ści lokalizacji wszelkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in żyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS);

3) tereny nie posiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo żliwa jest jednak lokalizacja składowiska odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech podło ża, a tak że ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale żnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró żnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło ża zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 4; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło ża (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąż szo ści do 2,5 m; mi ąż szo ść lub jedno- rodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy żej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie, na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, znajduj ących si ę poza obszarami bezwzgl ędnych wył ącze ń, a których profile geologiczne dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Tabela 4 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej

Rodzaj składowanych odpadów Mi ąż szo ść Współczynnik Rodzaj gruntów [m] filtracji k [m/s]

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1×10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni ż niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9

O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na planszy B informacji stanowi stopie ń zagro żenia głównego użytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Słubice nad Odr ą Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:25 000 (Wi śniowski, 2002a). Stopie ń zagro żenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak że czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró żne naturalne i antropoge-

niczne uwarunkowania. Dlatego te ż obszarów o ró żnym stopniu zagro żenia nie nale ży wprost porównywa ć z wyznaczonymi na planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró żnym zagro- żeniu wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze arkusza Słubice nad Odr ą bezwzgl ędnemu wył ączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegaj ą: - obszary zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie granic administracyjnych miasta Słubice nad Odr ą oraz innych wi ększych miejscowo ści; - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin: Od- ry, Czerwonego Kanału i innych mniejszych cieków; - trzy rezerwaty przyrody: (stepowy „Pami ęcin”, le śny „Ł ęgi koło Słubic” i torfowiskowy „Mokradła Sułowskie”); - obszar specjalnej ochrony ptaków i siedlisk „Uj ście Warty” proponowany do wł ączenia przez organizacje pozarz ądowe (Shadow List) do sieci obszarów chronionych Europej- skiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000; - tereny bezpo średniego b ądź potencjalnego zagro żenia powodzią w obr ębie doliny Odry; - obszary jezior i zbiorników wód śródl ądowych z otaczaj ącą je stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny zaj ęte przez ł ąki powstałe na glebach pochodzenia organicznego, zabagnione i podmokłe wraz z otaczaj ącą je stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny poło żone w strefie ochrony po średniej grupowego uj ęcia wód podziemnych „Lotnisko” dla miasta Słubice nad Odr ą, zlokalizowanego na południe od Kunowic; - zwarte obszary le śne o powierzchni powy żej 100 ha, porastaj ące północno-wschodni ą, środkow ą i południowo-wschodni ą cz ęść arkusza; - obszary z g ęst ą sieci ą rzek i rowów, poło żone w zachodniej cz ęś ci arkusza; - doliny denudacyjne i erozyjne wypełnione utworami deluwialnymi z uwagi na mo żli- wo ść wyst ąpienia procesów geodynamicznych (spłukiwanie, spełzywanie); - tereny o nachyleniach >10 o na zboczach moren czołowych ci ągn ących si ę na prawym brzegu doliny Odry, mi ędzy Górzyc ą a Drzecinem. Tereny bezwzgl ędnie wył ączone zajmuj ą około 70% obszaru arkusza i znajduj ą si ę głównie w zachodniej jego cz ęś ci.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wisk odpadów oboj ętnych

Rejony, w których lokalizacja składowisk odpadów jest dopuszczalna, zajmuj ą około 30% powierzchni arkusza Słubice na Odr ą i rozci ągaj ą si ę głównie w jego północno- wschodniej, środkowo-wschodniej i południowej cz ęś ci. Jako najbardziej korzystne do tego celu s ą te rejony, które posiadaj ą naturalna warstw ę izolacyjn ą (zgodnie z tabel ą 4). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod składowiska odpadów oboj ętnych wykazuj ą niezaburzone gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (zlodowacenie Wisły). Na podstawie zgeneralizowanego obrazu budowy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Urba ński, 2005a,b), w miejscach powierzchniowych wyst ąpie ń tych glin, wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpa- dów oboj ętnych. Wi ększe takie obszary znajduj ą si ę głównie w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza - w rejonie Radowa, Lasek Lubuskich, Pami ęcina i Spudłowa oraz w jego cz ęś ci po- łudniowo-wschodniej - na północ od Sułowa. Nale ży podkre śli ć, że ka żda lokalizacja składo- wiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych, maj ących na celu po- twierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej, a tak- że bada ń bada ń hydrogeologicznych oraz geologiczno-in żynierskich. Gliny zwałowe zlodowacenia Wisły s ą piaszczyste i pylasto-piaszczyste, co mo że obni- żać ich wła ściwo ści izolacyjne. Najwi ększe ich wyst ąpienia znajduj ą si ę w cz ęś ci północno- wschodniej i wschodniej obszaru, a mi ąższo ść wynosi od 6 do 23,5 m. Natomiast w cz ęś ci południowej obszaru tworz ą one niewielkie płaty, a ich mi ąż szo ść zmniejsza si ę i wynosi od 2 do 8,3 m. Gliny te zawieraj ą cz ęsto wkładki piasków pylastych i gliniastych o grubości od 1,5 (rejon Radowa) do 1,7 m (rejon Golic). S ą silnie wapniste, a w cz ęś ci stropowej cz ęsto od- wapnione. Opisywane gliny zwałowe oddzielone s ą od mi ąż szych kompleksów starszych glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich (niezaburzonych) i południowopolskich (silnie zaburzonych), poziomem utworów przepuszczalnych o mi ąż szo ści od 9 do 36 m, wykształco- nych jako piaski i żwiry wodnolodowcowe. Utwory te najcz ęś ciej stanowi ą czwartorz ędowy mi ędzyglinowy poziom wodono śny, b ędący równie ż głównym u żytkowym poziomem wodono śnym wymagaj ącym ochrony przed zanieczyszczeniami. Pod wzgl ędem geomorfologicznym wymienione wy żej gliny wyst ępuj ą w cz ęś ci pół- nocno-wschodniej terenu arkusza w obr ębie pagórkowatej wysoczyzny morenowej o wysoko- ści do około 100 m n.p.m., natomiast na południe od Starkowa i Golic pokrywaj ą wzgórza morenowe o wysoko ści od kilku do kilkunastu metrów.

Wyznaczone w obr ębie powierzchniowych wyst ąpie ń glin zwałowych obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych posiadaj ą nast ępuj ące warunkowe ograniczenia, wynikaj ące z: - ochrony standardu życia miejscowej ludno ści (strefa szeroko ści 1 km od zwartej zabudowy Słubic i Górzycy), - ochrony przyrody (obszar chronionego krajobrazu „15 – Słubicka Dolina Odry”), - ochrony zasobów wód podziemnych w południowej cz ęś ci obszaru arkusza (obszar wysokiej ochrony zbiornika GZWP nr 144, który obecnie nie posiada szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej, ale nale ży zaznaczy ć, że po jej wykonaniu granice zbiornika i strefy ochronnej mog ą ulec zmianie), - ochrony zło ża piasków „Kunowice”. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów, lecz powinny by ć rozpa- trywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu żbami nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą. Dodatkowo, w przypadku szukania miejsc pod składowiska, nale ży bra ć pod uwag ę od- legło ść od wyst ępuj ącej w obr ębie wyró żnionych obszarów posiadaj ących warunkowe ograniczenia (RWU) zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego. Na terenie omawianego arkusza s ą to liczne zabytki sakralne i architektoniczne, stanowiska archeologiczne, punktowe obiekty ochrony przyrody wyszczególnione na planszy A mapy.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych i niebezpiecznych

Na obszarze arkusza Słubice nad Odr ą, w obr ębie wydzielonych obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów, nie wyst ępuj ą utwory ilaste odpowiednie jako barie- ra izolacyjna dla składowisk odpadów niebezpiecznych i komunalnych, dla których przewi- dywana jest warstwa gruntów spoistych o współczynniku przepuszczalno ści ≤1x10 -9m/s. W zwi ązku z tym na obszarze omawianego arkusza nie wyznaczono miejsc spełniaj ących wymagania dla lokalizacji składowisk odpadów niebezpiecznych i komunalnych. W Kunowicach znajduje si ę du że, oddane w 1993 r. do u żytku, składowisko odpadów komunalnych. Zlokalizowane jest ono na śródle śnym terenie, w obr ębie obszaru, w którym warstwa izolacyjna zalega pod nadkładem piasków i żwirów.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych

Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów oboj ętnych, z uwagi na mi ąż sze kompleksy glin zwałowych, wyst ępuj ą w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Na podstawie analizy profili otworów wiertniczych, obszar najbardziej preferowany pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduje si ę w rejonie miejscowo ści Spudłów, Pami ęcin, Golice, Radówek i Laski Lubuskie. Wyst ępuj ą tutaj gliny zwałowe piaszczyste tworz ące warstw ę o mi ąż szo ści dochodz ącej do 23,5 m. Rozpoznane w tym rejonie zwierciadło głównego użytkowego poziomu wodono śnego, zwi ązane z wyst ępuj ącym prawie na całym obszarze arkusza tzw. mi ędzyglinowym górnym poziomem wodono śnym, stabilizuje si ę na rz ędnej od 25 do 60 m n.p.m i wyst ępuje na gł ęboko ści poni żej 13,0 m (Wi śniowski, 2002b). Stopie ń zagro żenia wód poziomów u żytkowych jest tu bardzo niski (obszar na północ od Lasek Lubuskich) i niski (obszar wokół Radowa), a na pozostałym terenie średni, z uwagi na zmniejszaj ącą si ę mi ąż szo ść pakietu izolacyjnego w kierunku południowym. W obszarach preferowanych do lokalizacji składowisk w cz ęś ci północno-wschodniej brak jest ogranicze ń warunkowych, a powierzchnia wysoczyzny jest mało urozmaicona morfologicznie.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Na terenach nie obj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano tak że odpowiednimi symbolami wyrobiska zwi ązane z eksploatacj ą kopalin, które z racji na pozostawienie niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mog ą by ć rozpa- trywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasi ęg wyrobisk mo że ulec zmianom, st ąd ich oznaczenie na planszy B wył ącznie w formie punktowych znaków graficznych, zró żnicowanych ze wzgl ędu na charakter kopalin. Na omawianym terenie wyrobiska znajduj ą si ę jedynie w obr ębie skał przepuszczalnych (piaskownie i żwirownie). Znajduj ą si ę one w północnej i południowej cz ęś ci arkusza. Zwi ą- zane s ą z udokumentowanymi zło żami kruszywa naturalnego: „Górzyca” (nieeksploatowane), „Sułów” (nieeksploatowane) i „Kunowice” (eksploatowane okresowo). Pod k ątem składowa- nia odpadów mo żna rozpatrywa ć równie ż nieczynn ą żwirowni ę pomi ędzy Słubicami nad Od- rą a Kunowicami. Ewentualne wykorzystanie nisz tych wyrobisk do gromadzenia odpadów wymaga wykonania sztucznej warstwy izolacyjnej zabezpieczaj ącej dno i skarpy składowi- ska. Wszystkie wskazane wyrobiska maj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony

złó ż i blisko ści zwartej zabudowy, a cz ęść z nich ma tak że ograniczenia wynikaj ące z ochrony przyrody i ochrony wód podziemnych. Wyrobiska eksploatacyjne złó ż kruszywa naturalnego: „Owczary – pole Północne” i „Owczary – Pole Południowe” znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo żliwo ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró żnio- nych typów odpadów nale ży traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło ża s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak że powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąż liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u żyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści śro- dowiska jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło ża budowlanego

W obr ębie arkusza Słubice nad Odr ą warunki podło ża budowlanego okre ślono dla oko- ło 45% powierzchni całego arkusza. Obszary niewaloryzowane to tereny: le śne, rolne (gleby klasy I–IVa), przyrodniczych obszarów chronionych w tym Kraje ńskiego Parku Krajobrazo- wego i trzech rezerwatów przyrody, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, zwartej zabudowy miejskiej Słubic, zieleni urz ądzonej, mi ędzywala, zbiorników wodnych oraz udokumentowanych złó ż. Przy ustalaniu warunków geologiczno-in żynierskich uwzgl ędniono: lito- logi ę osadów powierzchniowych, ukształtowanie powierzchni terenu, warunki hydrogeologiczne. Na podstawie reinterpretacji materiałów archiwalnych, głównie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice nad Odr ą z obja śnieniami (Urba ński, 2005a,b) oraz kryteriów Instrukcji (Instrukcja, 2005) zastosowano dwa wydzielenia: obszary o korzystnych warunkach dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo

Korzystne warunki geologiczno-in żynierskie dotycz ą przede wszystkim rejonów wystę- powania gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i średniotwardoplastycznych, oraz niespoistych średniozag ęszczonych i takich, gdzie wody gruntowe wyst ępuj ą ni żej ni ż 2 m p.p.t.. Na obszarze arkusza Słubice nad Odr ą grunty te wyst ępuj ą na wysoczy źnie morenowej zbudo- wanej z glin zwałowych oraz gliniastych piasków i żwirów lodowcowych zlodowacenia wi- sły, a tak że na równinach sandrowych zbudowanych z piasków i żwirów wodnolodowcowych. Gliny zwałowe zlodowacenia wisły tworz ące na obszarze arkusza moren ę denn ą s ą gruntami nieskonsolidowanymi lub mało skonsolidowanymi, na ogół półzwartymi lub twar- doplastycznymi, natomiast piaszczyste osady lodowcowe podobnie jak osady wodnolodowcowe s ą średniozag ęszczone i zag ęszczone. Najwi ęcej obszarów korzystnych dla budownictwa stwierdzono w północno-wschodniej, środkowej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz w rejonie Drzecina i Kunowic. W dolinie Odry korzystne warunki geologiczno-in żynierskie wyznaczono na wy ższym tarasie nadzalewowym, zbudowanym z gruntów niespoistych jaki- mi s ą piaski ró żnoziarniste miejscami z domieszk ą żwirów, gdzie zwierciadło wody wyst ępu- je gł ębiej ni ż 2 m. Tereny takie wyst ępuj ą na północno-wschodnich peryferiach Słubic i koło Nowego Lubusza. Na wy ższym tarasie nadzalewowym poło żone s ą Słubice. W strefie kraw ędzi wysoczyzny morenowej, przebiegaj ącej od Górzycy na północy arkusza, poprzez zachodnie peryferie Pami ęcina, Golic i Drzecina do południowo-wschodnich obrze ży miasta Słubice na południu arkusza, wyst ępuj ą strome zbocza o nachyleniu powy żej 12%. Takie warunki geologiczne zdecydowanie utrudniaj ą zabudow ę i stwarzaj ą mo żliwo ść powstawania osuwisk przy ingerencji budowlanej. Obszary o niekorzystnych warunkach geologiczno-in żynierskich dla budownictwa wyst ępuj ą głównie na ni ższym tarasie zalewowym w dolinie Odry. Buduj ą go przewarstwiaj ące si ę gliny aluwialne, piaski drobnoziarniste, piaski zailone i mułki (mady), a wody gruntowe wyst ępuj ą płytko (do 2 m p.p.t.). Za niekorzystne dla budownictwa uznano równie ż zagł ębie- nia bezodpływowe o ró żnej genezie na wysoczy źnie morenowej w okolicach: Lasek Lubu- skich, Golic, wokół jeziora Jasne, w rejonie Lisowa, Starych i Nowych Biskupic oraz Sułowa. Obni żenia wypełnione s ą piaskami humusowymi, pylastymi, mułkami i osadami deluwialnymi. Jednocze śnie s ą to obszary płytkiego wyst ępowania wód gruntowych (do 2 m p.p.t.). Gruntom akumulacji organicznej mo że towarzyszy ć wyst ępowanie wód agresywnych. Na wschód od Górzycy i Kunowic usytuowane s ą wysypiska odpadów komunalnych. Przez południowo-wschodni kraniec mapy przechodzi trasa projektowanej autostrady A-2 ł ącz ącej Pozna ń ze Świeckiem.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Około 25% powierzchni obszaru arkusza Słubice nad Odr ą zajmuj ą lasy . Przewa żaj ą tu bory sosnowe z udziałem d ębu, buka i brzozy. Wyst ępuj ą tak że lasy o charakterze d ąbrowy lub gr ądu, a w dolinie Odry ł ęgi wierzbowo-topolowe. Najwi ększy kompleks lasów porasta równin ę sandrow ą w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru. Wi ększe powierzchnie zajmuj ą tak że lasy w rejonie Spudłowa, mi ędzy Starkowem a Radówkiem oraz Drzecina. Na omawianym obszarze dominuj ą gleby niskich klas bonitacyjnych. S ą to gleby bieli- cowe i rdzawe utworzone na osadach piaszczysto-żwirowych. W dolinie Odry wytworzyły si ę głównie mady rzeczne. Gleby chronione nale żą ce do klas bonitacyjnych I–IVa, zajmuj ące około 15% powierzchni obszaru arkusza, powstały głównie na glinach zwałowych (gleby brunatne) buduj ących wysoczyzn ę morenow ą w północnej i wschodniej cz ęś ci opisywanego obszaru. Wi ększe powierzchnie tych gleb wyst ępuj ą w rejonie: Górzycy, Lasek Lubuskich, Radówka oraz na północ od Sułowa. W dolinie Odry duży kompleks gleb chronionych wy- kształconych jako mady rzeczne wyst ępuje mi ędzy Nowym Lubuszem a Owczarami oraz na północ od Słubic. Chronione ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, stanowi ące około 3% powierzchni badanego terenu, wyst ępuj ą na stosunkowo niewielkich obszarach w dolinie Odry, wzdłu ż kraw ędzi wysoczyzny morenowej mi ędzy Słubicami a Owczarami oraz w dolinie Czerwone- go Kanału od Gajca do Nowych Biskupic. W granicach miasta Słubice na Odr ą znajduj ą si ę ogrody i ogródki działkowe, wydzielone na mapie jako ziele ń urz ądzona. Na północy arkusza, pomi ędzy granic ą pa ństwow ą a Górzyc ą, znajduje si ę niewielki fragment strefy ochronnej (otuliny) Parku Narodowego „Uj ście Warty” powstałego w 2001 roku. Północna cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w granicach utworzonego w 1996 roku Parku Krajobrazowego Uj ście Warty, którego granice zostały zmienione w 2002 roku. Aktu- alnie obszar chroniony zajmuje powierzchni ę 20 534,46 ha, z czego w granicach arkusza znajduje si ę jedynie jego niewielka (2115 ha), południowo-zachodnia cz ęść obejmuj ąca prze- łomowy odcinek doliny Odry oraz pagórkowate tereny morenowe ze stromymi zboczami, dolinami i wąwozami z ro ślinno ści ą ciepłolubn ą. Rejon Owczar, Pami ęcina i Lasek Lubu- skich jest najwi ększym i jednym z najlepiej zachowanych skupisk muraw kserotermicznych w dolinie środkowej Odry i Warty. Zbiorowiska ro ślinne tego parku charakteryzuj ą si ę du żą ró żnorodno ści ą, licznie wyst ępuj ą gatunki chronione.

Ze wzgl ędu na ochron ę walorów przyrodniczych i krajobrazowych w 2005 roku został utworzony obszar chronionego krajobrazu „15 - Słubicka Dolina Odry” o powierzchni 14,075 tys. ha składaj ący si ę z dwóch obszarów poło żonych na północ i południe od Słubic. W granicach arkusza znajduje si ę w cało ści obszar północny o powierzchni 7,56 tys. ha. W jego obr ębie znajdowała si ę zalesiona kraw ędź wysoczyzny morenowej z rozcinaj ącymi j ą, licznymi suchymi dolinkami oraz cz ęść lasów Puszczy Rzepi ńskiej z dolin ą Czerwonego Kanału. Na obszarze arkusza znajduj ą si ę 3 rezerwaty przyrody (tabela 5). W obr ębie Parku Kra- jobrazowego Uj ście Warty utworzono w 1972 roku rezerwat stepowy „Pami ęcin” o powierzchni 2,65 ha, a w 2002 doł ączono do niego obszar o powierzchni 9,15 ha, zatem aktual- nie jego powierzchnia wynosi 11,8 ha. Jego celem jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych zbiorowiska ro ślinno ści stepowej o bogatym składzie florystycznym (175 gatunków). Teren rezerwatu porasta wiele gatunków ro ślin chronionych i rzadko wyst ę- puj ących: ostnica włosowata, ostnica Jana, paj ęcznica liliowata, ostrołódka kosmata, turzyca piaskowa i wil żyna ciernista. Na obrze żach lasu koło Sułowa znajduje si ę rezerwat „Mokradła Sułowskie”, powołany w 1990 roku. Tworzy go kompleks torfowisk przej ściowych o ł ącznej powierzchni 45,27 ha. Celem ochrony jest zachowanie stanowisk rzadkich i gin ących gatun- ków ro ślin (rosiczka okr ągłolistna, turzyca bagienna, modrzewnica zwyczajna) i ptaków wodno-błotnych. W śród gniazduj ących tu ptaków, wiele to gatunki zagro żone, wyst ępujące na Ziemi Lubuskiej na kilku zaledwie stanowiskach. Nale żą do nich: g ęgawa, żuraw, perkoz rdzawoszyi, cyraneczka, rybitwa czarna i remiz. Cz ęść północn ą rezerwatu obejmuje silnie zeutrofizowane, zarastaj ące jezioro, za ś cz ęść południowa, stanowi silnie podtopione torfowisko, poro śni ęte wysok ą ro ślinno ści ą oczeretow ą. W roku 2003 powstał rezerwat le śny „Ł ęgi koło Słubic”, o powierzchni 397,94 ha. Tworz ą go dwa kompleksy rozci ągni ęte wzdłu ż doliny Odry na północ i południe od miasta Słubice. Na omawianym arkuszu znajduje si ę w cało- ści obszar północny rezerwatu o powierzchni 278,64 ha poło żony mi ędzy Nowym Lubuszem a Słubicami i niewielki fragment obszaru południowego poło żonego około 1,5 km na połu- dnie od Słubic. Celem powołania omawianego rezerwatu jest zachowanie kompleksu naturalnych i półnaturalnych ekosystemów ł ęgowych, wraz z zachodz ącymi w nich procesami fluk- tuacji, sukcesji i regeneracji, typowych dla doliny du żej rzeki. W skład rezerwatu wchodz ą lasy ł ęgowe z dominacj ą d ębu szypułkowego, śródle śne łąki i pola oraz niewielkie starorzecza. Na terenie rezerwatu stwierdzono wyst ępowanie 111 gatunków ro ślin naczyniowych i 48 gatunkow ptaków z bardzo liczn ą populacj ą dzi ęcioła średniego. Mniejsze powierzchniowo obszary chronione na tym terenie stanowi ą u żytki ekologiczne (tabela 5). W roku 1995 i 1998 utworzono tu czterna ście tego typu form ochrony, które na

mocy zmiany ustawy o ochronie przyrody przestały istnie ć. W 2002 na w wyniku rozporz ą- dzenia Wojewody Lubuskiego ponownie powołano nowe użytki ekologiczne. Cz ęść dawnych użytków przestała istnie ć (wzdłu ż Odry koło wsi Górzyca i Owczary, na południe od Słubic), cz ęść została poł ączona w jeden (nr 22), cz ęść została poszerzona (nr 17, 18, 20, 26), inna cz ęść pomniejszona (nr 21), a granice niektórych u żytków ekologicznych zostały niezmienio- ne (nr 27, 28). S ą te ż nowe, które w ogóle nie istniały przed rokiem 2002 (nr 30, 31). Wszyst- kie u żytki ekologiczne na omawianym terenie, a jest ich obecnie 10, maj ą swoje nazwy. Zgrupowane s ą głównie w północnej i południowej cz ęś ci obszaru. Obejmuj ą wzgórza i w ą- wozy z ro ślinno ści ą stepow ą („Owczary I”, „Owczary II”, „Laski II oraz „Laski III”), k ępy drzew i krzewów („Dzeci ńskie Bagna”, „Biskupickie Bagna”), bagna („Długie Bagno”, „Ba- gna Biskupickie”, „Zakole”), torfowiska („Gajec”), ł ąki („Jezioro”, „Bagna Biskupickie”), oraz naturalne zbiorniki wodne („Jezioro”). W celu ochrony ro ślinno ści ciepłolubnej projektowany jest u żytek ekologiczny „Laski I” o powierzchni 3,0 ha. Większo ść u żytków ekologicznych utworzona jest w formie jednego pola. Wyj ątek stanowi u żytek ekologiczny „Drze- ci ńskie Bagna” (nr 13) składaj ący si ę z trzech pól oraz u żytek ekologiczny „Jezioro” zlokalizowany przy południowej granicy obszaru arkusza. Tworz ą go dwa obszary, przy czym jeden z nich o powierzchni 2,82 ha znajduje si ę na terenie s ąsiedniego arkusza Rybocice (498). Nadrz ędnym celem wprowadzenia tej formy ochrony środowiska było zachowanie unikato- wych zasobów genowych i ró żnorodno ści typów środowisk. Tabela 5. Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u żytków ekologicznych Numer Forma Gmina Rok zatwier- Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść ochrony dzenia (powierzchnia w ha) na mapie Powiat 1 2 3 4 5 6 Górzyca St – „Pami ęcin” 1 R Pami ęcin 1972/2002 Słubice (11,80) Nowy Lubicz, Słubice L - „Ł ęgi koło Słubic” 2 R* 2003 Słubice Słubice (397,94) Rzepin T – „Mokradła Sułowskie” 3 R Sułów 1990 Słubice (45,27) Słubice 4 P Słubice 1989 Pż – d ąb szypułkowy Słubice Słubice 5 P Słubice 1989 Pż – d ąb szypułkowy Słubice Słubice 6 P Słubice 1989 Pż – d ąb szypułkowy Słubice Słubice 7 P Słubice 1989 Pż – 1 d ąb szypułkowy Słubice „Owczary I” Górzyca (16,0746) 8 U Owczary 2002 Słubice wzgórza kserotermiczne, wyspowe zadrzewienia i zakrzewienia

1 2 3 4 5 6 „Owczary II” Górzyca (9,5989) 9 U Owczary 2002 Słubice wzgórza kserotermiczne, wyspowe zadrzewienia i zakrzewienia „Laski II” Górzyca 10 U Laski Lubuskie 2002 (2,9488) Słubice wąwóz z ro ślinno ści ą kserotermiczn ą „Laski I” (3,0) Górzyca 11 U Laski Lubuskie * wąwóz z ro ślinno ści ą ciepłolubn ą Słubice i przylegaj ące do niego zadrzewienia i zakrzewienia „Laski III” (3,2508) Górzyca 12 U Laski Lubuskie 2002 wąwóz o niezbyt stromych zboczach Słubice poro śni ęty murawami kserotermicznymi, cz ęś ciowo zadrzewiony „Drzeci ńskie Bagna” Słubice (9,70) 13 U Drzecin 2002 Słubice dolinka bezimiennego cieku, śródle- śny zbiornik wodny fragment lasu „Zakole” Słubice 14 U Drzecin 2002 (7,57) Słubice bagna „Długie Bagno” Słubice 15 U Drzecin 2002 (4,96) Słubice bagna „Jezioro” (29,76) Słubice 16 U* Kunowice 2002 jezioro Gnilec z przyległymi bagna- Słubice mi i ł ąką, miejsca gniazdowania żurawia i innego ptactwa wodnego „Bagna Biskupickie” jezioro śródle śne, bagna, ł ąki, pa- Słubice 17 U Nowe Biskupie 2002 stwiska z naturaln ą sukcesj ą olchy, Słubice brzozy, kruszyny (25,47) „Gajec” Rzepin (7,06) 18 U Gajec 2002 Słubice przej ściowe torfowisko (mszar) pojezierne Rubryka 2 R – rezerwat; P – pomnik przyrody; U – u żytek ekologiczny; * - obiekt poło żony cz ęś ciowo poza obszarem arkusza, Rubryka 5 * - obiekt projektowany Rubryka 6 rodzaj rezerwatu: St – stepowy; T – torfowiskowy; L - le śny rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej

Ochron ą pomnikow ą obj ęte s ą, rosn ące na terenie miasta Słubice, cztery pojedyncze dęby szypułkowe (tabela 5). Według koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET (Liro, 1998), północna cz ęść wysoczyzny morenowej oraz jej kraw ędź od Górzycy do Drzecina nale żą do strefy buforowej obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym 4 M – Obszar Dolnej Warty. Niewielki, południowo-wschodni fragment równiny sandrowej znajduje si ę w obr ębie biocentrum obsza-

ru w ęzłowego o znaczeniu krajowym 1 K – Obszar Puszczy Rzepi ńskiej. Korytarz ekologiczny rangi mi ędzynarodowej (17m – Korytarz Lubuski Odry) obejmuje dolin ę Odry (fig. 5).

Fig. 5. Poło żenie arkusza Słubice nad Odr ą na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 4M – Obszar Dolnej Warty; 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 1K – Obszar Puszczy Rzepi ńskiej; 3– korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym: 17m – Korytarz Lubuski Odry; 10m – Korytarz Kostrzy ński Odry; 4 – granica Pa ństwa;

Na obszarze omawianego arkusza do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 nale ży fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Uj- ście Warty” (tabela 6). Fragment tego obszaru w przewa żaj ącej cz ęś ci pokrywa si ę z granic ą Parku Krajobrazowego „Uj ście Warty”. Na li ście propozycji sieci NATURA 2000 sporz ądzo- nej przez organizacje pozarz ądowe znalazły si ę ponadto na opisywanym terenie trzy obszary. Nale żą do nich: „Dolina Środkowej Odry” jako obszar specjalnej ochrony ptaków. Jego granice pokrywaj ą si ę, w obr ębie omawianego arkusza, z drugim obszarem proponowanym jako specjalny obszar ochrony siedlisk „Ł ęgi Słubickie”. Granice obu w du żej mierze poprowa- dzone s ą zgodnie z granicami rezerwatu le śnego „Ł ęgi koło Słubic”. Zasi ęg granic obu obsza- rów kontynuuje si ę na obszarze arkusza Rybocice (498). Trzeci obszar to „Torfowiska Słu-

łowskie” proponowany jako specjalny obszar ochrony siedlisk. Jego granice wyznaczono zgodnie z granicami rezerwatu torfowiskowego „Mokradła Sułowskie”.

Tabela 6 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło żenie centralnego Typ Powierzchnia Poło żenie administracyjne obszaru w granicach arkusza Kod obszaru i symbol Punktu obszaru Lp. obsza- obszaru oznaczenia Długo ść Szeroko ść Kod ru (ha) Województwo Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 A PLC080001 Uj ście Warty (PS)* 14 o52’49” 52 o37’37” 33017,8 PL041 Lubuskie Słubice Górzyca

Obja śnienia: Rubryka 2: A - Wydzielone OSO (Obszary Specjalnej Ochrony), bez żadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000; Rubryka 3 – PLC – obszar specjalnej ochrony ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S - specjalny obszar ochrony siedlisk; Rubryka 8: nazwa regionu NUTS: PL041 - Rejon Gorzowski

43 43

Od Słubic przez Drzecin, Stare Biskupice, Sułów do O śna Lubuskiego wyznaczony jest żółty szlak turystyczny o nazwie „Europejski Dalekobie żny Szlak Pieszy E-11” z Amsterda- mu do Ogrodnik. W Owczarach, w śród wzgórz i wąwozów z murawami kserotermicznymi, wytyczono ście żkę dydaktyczn ą.

XII. Zabytki kultury

Na obszarze obj ętym arkuszem Słubice nad Odr ą zinwentaryzowano dotychczas kilka- set stanowisk archeologicznych. Na map ę naniesiono tylko 51 najwa żniejszych. Stanowiska archeologiczne grupuj ą si ę zasadniczo w trzech rejonach: w dolinie Odry oraz w północno-wschodniej i południowej cz ęś ci wysoczyzny morenowej. Korzystne warunki spowodowały, że obszary te były miejscami intensywnego osadnictwa od epoki kamienia do średniowiecza. Stosunkowo licznie zachowały si ę tutaj: osady, punkty osadnicze, cmentarzyska, sporadycznie obozowiska i grodzisko. W rejonie Górzycy, Owczar i Spudłowa odkryto liczne wielokulturowe osady oraz cmentarzyska z epoki br ązu, kultury łu życkiej i okresu rzymskiego. Najcenniejszym stanowi- skiem jest wczesno średniowieczne grodzisko w Owczarach. Wzdłu ż kraw ędzi wysoczyzny morenowej od Słubic do Drzecina oraz w rejonie Kunowic i Lisowa, odkryto liczne osady i punkty osadnicze. Reprezentuj ą one okresy: kultury przeworskiej, łu życkiej, wpływów rzymskich i średniowiecza. W dolinie Odry koło Nowego Lubusza znaleziono ślady osadnictwa, a tak że obozowiska od epoki kamienia po wczesne średniowiecze. Na omawianym obszarze znajduje si ę dwana ście obiektów wpisanych do wojewódzkie- go rejestru zabytków. Głównie s ą to obiekty sakralne. We wsi Górzyca jest to barokowa kole- giata z przełomu XV i XVI wieku, przebudowana w XVIII wieku. Ruiny XIV-wiecznego ko ścioła przebudowanego w XVIII wieku zachowały si ę w Spudłowie. Ochrona konserwator- sk ą obj ęty jest równie ż pó źnogotycki ko ściół z XVI wieku w Laskach Lubuskich. We wsi Pami ęcin istnieje zabytkowy murowany ko ściół z pocz ątku XVIII wieku. Z drugiej połowy XIII wieku pochodzi ko ściół o cechach roma ńsko-gotyckich w Radówku, murowany z polne- go kamienia łupanego. Najstarszym zabytkiem kultury sakralnej na omawianym obszarze jest roma ński ko ściół z 1270 roku w Radowie, zbudowany z głazów narzutowych. W Golicach znajduje si ę murowany gotycki ko ściół pochodz ący z ko ńca XIII lub z pocz ątku XIV wieku cz ęś ciowo przebudowany w XVI wieku i nieznacznie w XIX w. Na XV wiek datuje si ę świ ą- tynie w Lisowie i Starkowie. W Starkowie zabytkowy ko ściół został rozebrany w 1970 roku i na miejscu starego wybudowano nowy, ale w dalszym ci ągu uj ęty jest w rejestrze zabytków. Zabytkowe obiekty architektoniczne o charakterze świeckim znajduj ą si ę w Owczarach, Pa-

mi ęcinie i Słubicach. W Owczarach zachował si ę klasycystyczny dwór z połowy XIX wieku. Obecnie mie ści si ę w nim jedyne w Polsce Muzeum Ł ąki z ekspozycj ą po świ ęcon ą ekosyste- mom trawiastym świata, Polski i okolic. Oprócz okazów zielnikowych mo żna tu obejrze ć zwierz ęta ł ąkowe, pozna ć życie ł ąki i sposoby jej u żytkowania. W Pami ęcinie istnieje spi- chlerz z pierwszej połowy XIX wieku., za ś jedynym zabytkiem architektonicznym Słubic jest trzykondygnacyjny budynek szkolny z ko ńca XIX wieku przy ul. Wojska Polskiego, zbudowany z cegły klinkierowej. Na uwag ę zasługuj ą równie ż inne budynki z przełomu XIX i XX wieku, ale nie wpisane do rejestru zabytków. Na omawianym obszarze nie ma żadnych zabytkowych zespołów architektonicznych, ani parków podworskich. W Słubicach usytuowany jest pomnik z tablic ą po świ ęcon ą pomordowanym w obozach pracy w latach 1941-1945. W Kunowicach znajduje si ę zbiorowa mogiła żołnierzy radziec- kich.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Słubice nad Odr ą le ży w zachodniej cz ęś ci województwa lubuskiego, w obr ębie Pojezierza Lubuskiego. Jest to region o charakterze rolniczo-turystycznym. Usługi i niewielkie zakłady przemysłowe skoncentrowane s ą głównie w Słubicach. Miasto jest lokalnym o środkiem gospodarczo-kulturalnym. Funkcjonuje tu przej ście graniczne dla ruchu osobowego, a w Kunowicach przej ście kolejowe. Na omawianym obszarze udokumentowano sze ść złó ż kruszywa naturalnego i jedno zło że w ęgla brunatnego. Z punktu widzenia ochrony środowiska pi ęć z nich zaliczono do konfliktowych, poza zło żem Górzyca i Sułów, których wydobycie nie stanowi wi ększego zagro żenia dla środowiska naturalnego. W zachodniej cz ęś ci obszaru, mi ędzy Golicami a Słubicami, wyznaczono du ży obszar perspektywiczny dla w ęgla brunatnego oraz niewielki dla torfów w pobli żu Nowych Bisku- pic. Ponadto wydzielono trzy obszary perspektywiczne dla kruszywa naturalnego, w obr ębie których mo żliwe jest udokumentowanie małych złó ż piasków dla potrzeb lokalnych. Główne znaczenie u żytkowe maj ą wody pi ętra czwartorz ędowego. Na podstawie wyni- ków bada ń przeprowadzonych dla Mapy hydrogeologicznej Polski, arkusz Słubice nad Odr ą (Wi śniowski, 2002ab) wody podziemne na przewa żaj ącej cz ęś ci obszaru, głównie na wysoczy źnie morenowej, s ą średniej jako ści i wymagaj ą uzdatniania. W dolinie Odry jako ść wód podziemnych pogarsza si ę i na ogół sklasyfikowane s ą w przedziale wód o niskiej jako ści.

Wska źnikami, które powoduj ą przekroczenie norm dla wód do picia jest zawarto ść żelaza i manganu, a niekiedy te ż amoniaku. Na terenie obj ętym arkuszem Słubice nad Odr ą wyznaczono obszary predysponowane do składowania odpadów. Grupuj ą si ę one w północno-wschodniej, wschodniej i południowej cz ęś ci arkusza. Ze wzgl ędu na zmienne wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą piaszczyste gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, obszary te w cało ści pre- destynowane s ą jedynie do lokalizowania składowisk odpadów oboj ętnych. Najlepsze warunki geologiczne i hydrogeologiczne dla składowania odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę w cz ęś ci północno-wschodniej arkusza, na terenie gmin Górzyca i Rzepin. Cz ęść wydzielonych obsza- rów lokalizacji składowisk (poza cz ęś ci ą północno-wschodni ą arkusza) posiada ograniczenia warunkowe zwi ązane z ochron ą wód podziemnych, ochron ą standardu życia mieszka ńców oraz ochron ą przyrody. W przyszło ści mo że by ć podj ęta kwestia wykorzystania wyrobisk po eksploatacji kruszywa naturalnego w rejonie Kunowic, Słubic i Górzycy do zagospodarowania na składowanie odpadów. Tereny o korzystnych warunkach dla budownictwa stwierdzono w północno-wschodniej, środkowej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza oraz w rejonie Słubic i Kunowic. Znaczn ą cz ęść obszaru niniejszego opracowania zajmuj ą tereny o niekorzystnych warunkach geologiczno-in żynierskich dla budownictwa. Około 25% powierzchni arkusza zajmują lasy porastaj ące zachodni ą kraw ędź wysoczyzny morenowej i równin ę sandrow ą. W północnej cz ęś ci obszaru znajduje si ę niewielki fragment Parku Krajobrazowego Uj ście Warty. Utworzono równie ż trzy rezerwaty przyrody oraz dziesi ęć u żytków ekologicznych. Do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 został wł ą- czony obszar o nazwie „Uj ście Warty” w przewa żaj ącej cz ęś ci pokrywaj ący si ę z granic ą Parku Krajobrazowego o tej samej nazwie, jako obszar specjalnej ochrony ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk. Podstawowym znaczeniem dla planowania przestrzennego na tym terenie jest rozwój gospodarczy oparty na rolnictwie ekologicznym, usługach i turystyce. Poło żenie obszaru w strefie przygranicznej sprzyja napływowi kapitału zagranicznego, głównie niemieckiego w strefie małych i średnich firm. Przynale żno ść tego terenu do Euroregionu „Pro Europa Via- drina” wspomaga szybszy rozwój gospodarczy oraz wzmocnienie kontaktów transgranicz- nych. W tym te ż celu powstała Kostrzy ńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Atrakcyjne tereny wzdłu ż kraw ędzi doliny Odry, du że kompleksy lasów sosnowych, czyste jeziora stanowi ą sprzyjaj ące warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji.

Wydobywanie kopalin powinno by ć prowadzone tak, aby optymalnie wykorzysta ć udokumentowane zasoby. W celu likwidowania ujemnych skutków eksploatacji, nale ży sukce- sywnie i wła ściwie prowadzi ć rekultywacj ę wyrobisk, co zapobiegnie powstawaniu niekon- trolowanych wysypisk śmieci, które mog ą doprowadzi ć do ska żenia wód podziemnych. XIV. Literatura

BAŁCHANOWSKI S., 1994 — Uproszczona dokumentacja geologiczna zło ża kruszywa naturalnego drobnego „Kunowice”. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Gorzów Wlkp. BOJANOWSKA H., FRANKOWSKA M., 1986 — Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło żami kruszywa naturalnego na terenie województwa gorzowskiego. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Gorzów Wielkopolski. CHUDECKI Z. i inni, 1968 — Surowce budowlane i energetyczne powiatu Słubice, woje- wództwo Zielona Góra. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. CIUK E., PIWOCKI M., 1990 — Mapa złó ż w ęgli brunatnych i perspektyw ich wyst ępowa- nia w Polsce w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. HOŁUB W., 2000 — Uproszczona dokumentacja geologiczna zło ża kruszywa naturalnego

„Owczary – Pole Północne” w kat. C 2. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Go- rzów Wielkopolski. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

KAMI ŃSKI J., 2005 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło ża kruszywa naturalnego „Owczary – Pole Południowe” w miejscowo ści Górzyca. Centr. Arch. Geol., War- szawa. KASI ŃSKI J., 1985 — Dokumentacja geologiczna poszukiwa ń złó ż w ęgla brunatnego w rejonie Górzycy. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KINAS R., 1987 — Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło żami surowców ilastych dla potrzeb ceramiki budowlanej na terenie województwa gorzowskiego. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Gorzów Wielkopolski.

KINAS R., 1998 — Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C 2 zło ża kruszywa naturalnego „Górzyca”. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Gorzów Wielkopolski. KLECZKOWSKI A. S., 1990 — Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górni- czo-Hutnicza, Kraków.

KONDRACKI J., 1998 — Geografia regionalna Polski. Pa ństwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa. KUKLA J., TURCZYN A., 1976 — Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych zło ża kruszywa naturalnego „Nowe Biskupice”. Wojewódzkie Archiwum Geolo- giczne, Gorzów Wielkopolski. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra żania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MAKUCH Z., TREJTA M., 2001 – Mapa geologiczno-gospodarcza, arkusz Słubice nad Odr ą 462). Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. NOWOTKO-KINARZ B., FIŁON D., 1979 — Karta rejestracyjna zło ża piasków budowlanych „Owczary” gmina Górzyca, województwo gorzowskie. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY ŻEK S., DEMBEK W., 1996 — Zlokalizowanie i charakterystyka złó ż torfowych w Polsce, spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej, z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Arch. Instytutu Melioracji i U żytków Zielonych w Falentach. PIWOCKI M. i in., 2004 – Aktualizacja bazy zasobów złó ż w ęgla brunatnego w Polsce. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRACA ZBIOROWA, 1994 — Materiały lokalizacyjne autostrady A-2 Świecko-Pozna ń- Łód ź-Warszawa. Odcinek I Świecko-Pozna ń-Wrze śnia I etap. Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, Pozna ń. Wojewódzkie Archiwum Geologiczne, Gorzów Wielkopolski. PRZENIOSŁO S. (red.), 2005 — Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2004 r. Pa ństw. Inst. Geol, Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęż eń substancji, które powoduj ą, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 z dnia 14 maja 2002 r., poz. 498.

ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r., poz. 1359. SIWIEC K., 1981 — Karta rejestracyjna zło ża kruszywa naturalnego „Sułów”, gmina Rzepin, województwo gorzowskie. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STAN środowiska w województwie lubuskim w 2004 roku, 2005 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra TURCZYN A., FONAŁ K., 1972 - Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwaczych zło ża kruszywa naturalnego w zachodniej cz ęś ci powiatu Słubice. Archiwum Przedsi ębior- stwa Geologicznego PROXIMA SA, Wrocław. TURCZYN A., WOŁCZA ŃSKA B., 1973 — Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło ża kruszywa naturalnego na terenie powiatu Słubice. Archiwum Przed- si ębiorstwa Geologicznego PROXIMA SA, Wrocław. URBA ŃSKI K., 2005 a — Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000 arkusz Słubice nad Odr ą (462). Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. URBA ŃSKI K., 2005 b — Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 arkusz Słubice nad Odr ą (462). Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. WAGNER J., 1969 — Sprawozdanie z bada ń geologicznych wykonanych w celu znalezienia złó ż kruszywa naturalnego w rejonie Słubic. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol Warszawa. WI ŚNIOWSKI Z., 2002a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1 : 50 000, arkusz Słubice. Centralne Archiwum Geologiczne, Warszawa. WI ŚNIOWSKI Z., 2002b – Obja śnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Słubice nad Odr ą. PIG, Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. Wydawnictwo PWN, Warszawa. ŻYGAR J., 1990 — Dokumentacja geologiczna złó ż w ęgla brunatnego „Rzepin” i „Torzym”

w kat. C 2 z rejonu „Na zachód od Sieniawy”. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.