Reduta Świecko.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ArcheologiA Środkowego NAdodrzA s. 325-330 tom XII zielona góra 2015 Grzeogrz Podruczny NowożytNa reduta z okolic Świecka abstrakt abstract w 2013 roku odnaleziono w okolicach przejścia granicznego in 2013 in the area of border crossing in Świecko a relict of w Świecku relikt fortyfikacji polowych – czworoboczną redutę. field fortifications – quadrilateral redoubt was discovered.i ts Powstanie tego obiektu związane jest z jednym z konfliktów erection is probably connected with one of the modern period zbrojnych okresu nowożytnego – wojną trzydziestoletnią, II conflicts – thirty years’ war, IInd and IIIrd North war, seven i III wojną północną, wojną siedmioletnią bądź też z okresem years’ war or the period of Napoleonic wars. wojen napoleońskich. key words słowa kluczowe redoubt, field fortifications, Napoleonic wars, seven years’ reduta, fortyfikacje polowe, wojny napoleońskie, wojna war, thirty years’ war siedmioletnia, wojna trzydziestoletnia W 2013 roku, w trakcie poszukiwań reliktów fortyfikacji od 1 do około 2 m, wysokość wału względem wnętrza polowych związanych z rosyjskim obozem warownym reduty około 0,5-1 m. Rów ma przekrój zbliżony do z czasów bitwy pod Kunowicami (12.08.1759), odna- litery V. Wał ma jednolity profil, nie da się wyróż- leziono dobrze zachowany obiekt obronny – czworo- nić charakterystycznych dla architektury obronnej boczną redutę. Obiekt zlokalizowany jest w lesie, około elementów takich jak ława strzelecka, przedpiersie, 500 m na północny wschód od zabudowań terminalu itd. Jedynie w narożnikach czytelne są czworoboczne dawnego przejścia granicznego w Świecku, pomiędzy platformy artyleryjskie. Wnętrze reduty ma około 47 drogą krajową nr 29, autostradą A2, linią kolejową arów powierzchni. Od północnego-zachodu znajduje się Rzepin – Frankfurt nad Odrą i drogą polną ze Słubic przerwa w ciągłości wału, prawdopodobnie pozostałość do Świecka. po wjeździe na teren reduty. Dzieło to ma narys zbliżony do kwadratu, o boku W okolicy reduty znajdują się również inne ślady po około 68 m. Ma czytelnie zachowane wały poprzedzone militarnej przeszłości, głównie z czasów II wojny świa- rowem. Obecna głębokość rowu wynosi około 0,5 m, towej. Około 50 m od wschodniego narożnika reduty różnica między dnem rowu a szczytem wału wynosi przebiega rów strzelecki z 1945 roku, kolejne trzy ich 326 Grzeogrz Podruczny ryc. 1. Reduta w Świecku. Wschodnie naroże (fot. G. Podruczny) Fig. 1. Redoubt in Świecko. Eastern corner (photo by G. Podruczny) ryc. 2. Reduta w Świecku. Po- łudniowe naroże (fot. G. Podruczny) Fig. 2. Redoubt in Świecko. Southern corner (photo by G. Podruczny) ryc. 3. Reduta w Świecku. Relikt wału i fosy, widok od południowego zachodu (fot. G. Podruczny) Fig. 3. Redoubt in Świecko. Relic of rampart and moat, view from the south west (photo by G. Podruczny) NowożytNa reduta z okolic Świecka 327 ciągi biegną na zachód od reduty (odległe o 150, 350 zarówno pruskie1, jak i rosyjskie (Богуславский 1892, i 600 m). Liczne są również pozostałości bombardowań 221-223) oraz austriackie2. Szczególnie ważnym jest i ostrzału artyleryjskiego – jeden z lejów zlokalizowany plan Accurate Situations Carte von der Gegend um und jest wewnątrz reduty. Zauważalne są również relikty bey Franckfurth an der Oder…., bowiem oprócz wspo- starsze – około 500 m na północny wschód znajduje mnianej lokalizacji koło owczarni, plan ten umiejscawia się betonowy schron obserwacyjny z okresu I wojny redutę w przestrzeni między wałem głównym obozu światowej, związany z dawnym frankfurckim lotniskiem warownego a ciągiem zasieków na południe od niego. wojskowym (Schneider 1995, 18), zaś 700 m na północ Relikty zasieków zachowały się do dnia dzisiejszego od reduty zlokalizowane są pozostałości po zasiekach w formie terenowej (płaski wał poprzedzony płytką z okresu bitwy pod Kunowicami. fosą) i zostały przebadane archeologicznie w 2010 roku Zachowane formy terenowe w rejonie opisywanego (Podruczny, Wrzosek 2013, 78-79). Tymczasem opisy- obiektu świadczą o bogatej historii wojskowej tych wany obiekt znajduje się na dalekim przedpolu tej linii okolic. Dlatego też, o ile na podstawie kształtu obiektu obronnej, około 700 m na południe od niej. Należy jego identyfikacja jako nowożytnego dzieła fortyfikacji więc jednoznacznie stwierdzić, że nie można go uznać polowej w formie reduty jest łatwa, o tyle trudnym, za tożsamego z redutą związaną z obozem warownym a właściwie w chwili obecnej niemożliwym do rozwią- armii rosyjsko-austriackiej z okresu bitwy pod Kunowi- zania problemem jest ustalenie czasu jej powstania. cami. Kartografia archiwalna każe w ogóle wykluczyć Obiekty o narysie czworobocznej reduty były bowiem powiązanie tego obiektu z okresem wojny siedmioletniej. najbardziej popularnym typem dzieł obronnych, chętnie Przechowywany w berlińskiej Staatsbibliothek plan stosowanym od XVI aż po XIX wiek, czyli w okresie, pod sygnaturą N 4580, będący swoistą inwentaryzacją w którym używano czarnoprochowej, odprzodowo wszystkich fortyfikacji polowych powstałych w czasie ładowanej, gładkolufowej broni palnej. Jako że opisy- wojny siedmioletniej wzdłuż Odry na odcinku między wany obiekt jest ewidentnie przykładem fortyfikacji Uradem a Gozdowicami3, rejestruje jedynie obiekty polowej, należy go więc wiązać z którymś z nowożytnych powstałe w czasie bitwy pod Kunowicami. konfliktów zbrojnych, które toczyły się na tym terenie. Mało prawdopodobne jest, aby opisywana reduta Chronologicznie były to wojna trzydziestoletnia (1618- miała związek z innym konfliktem XVIII-wiecznym, 48), II wojna północna (1655-60), III albo wielka wojna tj. III albo Wielką Wojną Północną, bowiem brak jest północna (1700-1720), wojna siedmioletnia (1757-1763) jakichkolwiek wzmianek o fortyfikowaniu Frankfurtu oraz wojny napoleońskie, a zwłaszcza wojna francusko- w tym okresie. Nie można jednak tego całkowicie -pruska (1806-1807) i tzw. wojna wyzwoleńcza (1813). wykluczyć, ponieważ w pobliżu Frankfurtu prace przy W tym kontekście najbardziej prawdopodobne budowie fortyfikacji w czasie tej wojny trwały – pro- wydawać by się mogło powiązanie opisywanego wadzono je przy budowie nowej twierdzy w Szydłowie. obiektu z wojną siedmioletnią, a konkretnie z bitwą W tej ostatniej lokalizacji, zanim budowano twierdzę pod Kunowicami. Konstatacja ta byłaby tym bardziej powstało umocnione przedmoście broniące mostu na uzasadniona, że przed wspomnianą bitwą wojska ro- Odrze (Podruczny 2011, 11-12). Nie można całkowicie syjsko-austriackie wzniosły rozległy zespół fortyfikacji wykluczyć, że podobne prace zabezpieczające przeprawę polowych, ciągnących się od Kunowic aż po okolice na Odrze miały miejsce również w pobliżu Świecka opisywanej reduty (Podruczny 2010, 73-93; Wrzosek i skutkowały budową wspomnianej reduty, jednak jest 2010, 95-110; Podruczny, Wrzosek 2013, 65-80). Co to mało prawdopodobne. więcej, przed południowo-zachodni skraj umocnień obozu warownego wysunięta była właśnie czworoboczna reduta. Niestety, dokładna analiza źródeł kartograficz- 1 Największy do tej pory przebadany zasób kartografii związanej nych każe wykluczyć powiązanie opisywanego obiektu z bitwą kunowicką znajduje się w Berlińskiej Staatsbibliothek pod tak z bitwą kunowicką, jak w ogóle z wojną siedmio- sygnaturami Db 1.18 1292 a-y. Olbrzymia większość z planów bitwy tam przechowywanych została wykonana przez kartografów letnią. Wspomniana reduta wzniesiona w czasie bitwy pruskich, jednak jeden z nich, o czym świadczy opis, jest kopią kunowickiej zlokalizowana była bowiem na wzgórzu rękopiśmiennego planu rosyjskiego. blisko owczarni (Grund Schäferei), za którą należy iden- 2 Jedyny plan austriacki, który udało się do tej pory zarejestrować, tyfikować zabudowania leżące obecnie w obrębie geo- pochodzi z archiwum marszałka Laudona i przechowywany jest w zamku Kunin w Czechach. Plan został udostępniony autorowi dezyjnym Świecko, w pobliżu tunelu kolejowego, czyli dzięki uprzejmości zarządcy zamku, pana Jaroslava Zezulcika. około 1200 m na północ od opisywanego, zachowanego 3 Oprócz fortyfikacji obozu pod Kunowicami rejestruje również do dnia dzisiejszego obiektu obronnego. Taką lokalizację umocnienia pod Lossow, Fincken Herd, Mühlrose i pod Kostrzynem, potwierdzają wszystkie znane autorowi plany bitwy – a także wszystkie powstałe w czasie wojny przeprawy przez Odrę – pod Frankfurtem, Górzycą i Gozdowicami. 328 Grzeogrz Podruczny Kolejnym wydarzeniem wojennym, z którym moż- Odry w stronę Świecka. O tym, że armie ciągnące przez na powiązać opisywaną redutę jest II wojna północna, Frankfurt nie ograniczały się do obsadzania miasta, ale zwana w dziejach Polski potopem szwedzkim. W trakcie stawały na kwaterach w jego pobliżu świadczy przykład tego konfliktu nie toczyły się w okolicach Frankfurtu obozu w Kunowicach, założonego przez wojska cesarskie nad Odrą żadne walki, jednak doznały one znacznych w 1635 roku i obsadzonego we wrześniu i październiku zniszczeń w czasie najazdu Stefana Czarneckiego w 1657 tego roku (Spieker 1853, 199). Niestety, w chwili obecnej roku. W wyniku tej wojny nastąpiło ponowne zainte- brak jednoznacznych wskazówek na to, czy i z którym resowanie fortyfikacjami Frankfurtu, choć polegające z licznych wydarzeń z czasów wojny trzydziestoletniej głównie na renowacji otaczających miasto wałów i szańca związana jest reduta zachowana w pobliżu Świecka. mostowego. Zarejestrować można jednak również zain- Ostatnim okresem, z którym można powiązać opisy- teresowanie okolicznymi terenami, bowiem w 1655 roku wany obiekt są wojny napoleońskie. W tym czasie wojna dokonano wizytacji wzgórz otaczających Frankfurt pod zawitała