STUDIA ZACHODNIE 15 rada programowa Christoph Augustynowicz (Wiedeń), Dariusz Dolański (Zielona Góra), Jörg Jansen (Berlin), Joachim Kuropka (Vechta), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Andrzej Sakson (Poznań), Wojciech Strzyżewski (Zielona Góra), Hieronim Szczegóła (Zielona Góra), Edward Włodarczyk (Szczecin), Kazimierz Wóycicki (Warszawa) komitet redakcyjny Robert Skobelski (przewodniczący), Joanna Karczewska (redaktor), Tomasz Jaworski (redaktor), Tomasz Nodzyński (redaktor), Stefan Dudra (redaktor), Radosław Domke (sekretarz) recenzenci • Dariusz Dąbrowski (Bydgoszcz) • Janusz Faryś (Szczecin) • Radosław Gaziński (Szczecin) • Stanisław Jankowiak (Poznań) • Wanda Jarząbek (Warszawa) • Dariusz Karczewski (Bydgoszcz) • Janusz Karwat (Poznań) • Robert Klementowski (Wrocław) • Teresa Kulak (Wrocław) • Robert Łoś (Łódź) • Czesław Osękowski (Zielona Góra) • Anna Pobóg-Lenartowicz (Opole) • Grzegorz Strauchold (Wrocław) • Wojciech Strzyżewski (Zielona Góra) • Włodzimierz Suleja (Wrocław) • Małgorzata Świder (Opole) • Gabriela Wąs (Wrocław) • Michał Zwierzykowski (Poznań) • Rościsław Żerelik (Wrocław) Na stronie internetowej rocznika znajdują się zasady recenzowania i przyjmo- wania do druku oraz instrukcja wydawnicza dla Autorów. adres redakcji Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego 65-762 Zielona Góra, al. Wojska Polskiego 69 e-mail: [email protected] www.ih.uz.zgora.pl/badania/st_zachodnie_pl.html UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI STUDIA ZACHODNIE 15 REDAKCJA NAUKOWA Robert Skobelski Zielona Góra 2013 RADA WYDAWNICZA Andrzej Pieczyński (przewodniczący), Beata Gabryś, Anna Walicka, Rafał Ciesielski, Zdzisław Wołk, Krzysztof Witkowski, Bohdan Halczak, Van Cao Long, Michał Drab, Marian Adamski, Marian Nowak, Ryszard Błażyński (sekretarz) KOREKTA Agnieszka Gruszka SKŁAD Anna Strzyżewska TŁUMACZENIA STRESZCZEŃ Łukasz Kamiński © Copyright by Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra 2013 Wersja drukowana czasopisma ma charakter pierwotny. Na jej podstawie powstaje wersja cyfrowa w ZBC ISBN 978-83-7842-101-6 ISSN 1428-0663 OFICYNA WYDAWNICZA UNIWERSYTETU ZIE­LO­NO­GÓR SKIE­GO 65-246 Zielona Góra, ul. Podgórna 50, tel./faks (68) 328 78 64 www.ow.uz.zgora.pl, e-mail: [email protected] SPIS TREścI ArtykułY Jarosław Kuczer, Cudzoziemska arystokracja w „prowincji przygranicznej”. Problem udziału imigrantów w pracach administracji śląskiej (1629-1740) . 11. Yaman Kouli, Economic Policy and the Movement of Factories in the German Sphere of Influence during World War II (1943/44) – the Role of Lower Silesia and the Eastern German Territories . 33. Damian Utracki, Polityka onomastyczna władz jako element przywracania polskości na Ziemiach Zachodnich po II wojnie światowej (na przykładzie nazewnictwa powiatu słubickiego) . 49. Przemysław Bartkowiak, Bogdan Rusinek – założyciel oraz dowódca konspiracyjnej organizacji młodzieżowej „Harcerstwo Polskie” działającej na terenie Drezdenka w latach 1950-1951 . 67. Stefan Dudra, Zmiany w polityce państwa wobec mniejszości narodowych w 1952 roku na przykładzie Łemków osiedlonych na Ziemi Lubuskiej . .81 Paweł Karp, Daniel Koteluk, Ksiądz Ludwik Mucha (1904-1962). Kapelan „Hubala”, kapłan czasu trudnych wyborów . 95. Piotr Krystians, Tajni współpracownicy Milicji Obywatelskiej na Ziemi Lubuskiej (1945-1989) . 123. Hanna Kurowska, Liczba mieszkańców Zielonej Góry w latach 1945-2010 . 143. Bohdan Halczak, Powiatowe instancje Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wobec ludności ukraińskiej w powiecie zielonogórskim w latach 1949-1989 . .159 Radosław Domke, Handel, zaopatrzenie oraz rzemiosło i usługi w Zielonej Górze w latach 80. XX wieku . .171 Krzysztof Wasilewski, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza w Gorzowie Wielko- polskim w schyłkowym okresie swojego istnienia (1989-1990) . 185. Kamil Glinka, Granica i pogranicze polsko-niemieckie na forum Sejmu Rzeczypo- spolitej Polskiej w latach 1991-2004 . .201 MateriałY źródłowe Michał Trojanowski, Problem strefy nadgranicznej w aktach Prezydium Wojewódz- kiej Rady Narodowej w Zielonej Górze . 219. 6 Spis treści RECENZJE Marceli Tureczek, Zabytki w krajobrazie kulturowym Międzyrzecza i okolic, Między- rzecz 2012, ss . 253 (Tomasz Nodzyński) . 231. Dwie publikacje o generale Kazimierzu Sosnkowskim. Lech Wyszczelski, Generał Kazimierz Sosnkowski, Warszawa 2010, Wydawnictwo Bellona, ss . 387; Jerzy Kirszak, Generał Kazimierz Sosnkowski 1885-1969, Warszawa 2012, Instytut Pamięci Narodowej, ss . 471 (Ireneusz Wojewódzki) . 233. Maciej Zaremba Bielawski, Higieniści. Z dziejów eugeniki, przełożył Wojciech Chu- doba, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, ss . 432 (Hanna Kurowska) . 243. Daniel Johnson, White King and Red Queen, Atlantic Books, London 2007, ss . 383 (Radosław Domke) . 247. Contents ArtiCLES Jarosław Kuczer, The foreign aristocracy in the borderland province. The problem of immigrant participation in the workings of Silesian administration (1629-1740) – a research reconnaissance . 11. Yaman Kouli, Economic policy and the change of the factory locations in the German sphere of influence during the World War I – the role of the Lower Silesia and the terrains of the former German Reich . .33 Damian Utracki, The onomastic policy of the government as the element of restoring the Polish identity in the Western Recovered Lands after World War II (using the example of the nomenclature in the Słubice County). 49 Przemysław Bartkowiak, Bogdan Rusinek – the founder and the leader of the underground youth scouting organization „Harcerstwo Polskie” in the years 1950-1951 . .67 Stefan Dudra, The changes to the national minorities’ policy in 1956, based on the example of the Lemkos settled in the Lubusz Land . .81 Paweł Karp, Daniel Koteluk, Father Ludwik Mucha (1904-1962). “Hubal”s chaplain, the priest of the times of hard choices . .95 Piotr Krystians, The unofficial collaborators of the Citizens’ Militia in Lubusz Land (1945-1990) . 123. Hanna Kurowska, Population of Zielona Góra in 1945-2010 . 143. Bogdan Halczak, The stance of the county units of the Polish United Workers’ Party towards the Ukrainian population in Zielona Góra County in the years 1949-1989 . .159 Radosław Domke, Trade, supplies, crafts and services in Zielona Góra in the 1980s . 171. Krzysztof Wasilewski, The Polish United Workers’ Party in Gorzów Wielkopolski in the final period of its existence (1989-1990) . 185. Kamil Glinka, The German-Polish border and borderlands at the forum of the Sejm of the Republic of Poland in the years 1991-2004 . .201 SOURCE Materials Michał Trojanowski, The problems of the borderland zone in the records of the Pre- sidium of the Provincial National Council in Zielona Góra. 219 8 Contents REViews Marceli Tureczek, Zabytki w krajobrazie kulturowym Międzyrzecza i okolic, Międzyrzecz 2012, ss . 253 (Tomasz Nodzyński) . .231 Two publications about General Kazimierz Sosnkowski. Lech Wyszczelski, Generał Kazimierz Sosnkowski, Warszawa 2010, Wydawnictwo Bellona, ss . 387; Jerzy Kirszak, Generał Kazimierz Sosnkowski 1885-1969, Warszawa 2012, Instytut Pamięci Narodowej, ss . 471 (Ireneusz Wojewódzki) . 233. Maciej Zaremba Bielawski, Higieniści. Z dziejów eugeniki, przełożył Wojciech Chu- doba, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, ss . 432 (Hanna Kurowska) . 243. Daniel Johnson, White King and Red Queen, Atlantic Books, London 2007, ss . 383 (Radosław Domke) . 247. Artykuły uniwersytet zielonogórski studia zachodnie 15 • zie lo na góra 2013 Jarosław Kuczer (Uniwersytet Zielonogórski) CUDzoziemska arystokraCJA W „ProwinCJI PrzygraniCZNEJ”. ProBLEM UDZIAłU imigrantów W PRACACH ADministraCJI śLąskieJ (1629-1740) raz z zażegnaniem niebezpieczeństwa powstania czeskiego w bitwie na Białej WGórze do głosu doszły nowe koncepcje prowadzenia polityki publicznej na tere- nie prowincji dziedzicznych państw habsburskich (Erbländer) . Najsilniej ich realizacja dała się odczuć w Czechach właściwych, na Morawach oraz na Śląsku . W pozostałych ziemiach, takich jak Austria Dolna, Górna, Styria czy Karyntia, przywileje stanów były na tyle silne, że wprowadzane z całą konsekwencją, niemal konstytucyjne posta- nowienia licznych edyktów królewskich nie odbiły się na zmianie oblicza tamtejszej arystokracji . Wydana w latach 1627-1629 Verneuerte Landesordnung stworzyła bazę dla migracji szlachty obcej do tutejszych księstw . Precyzowała zasady i drogę prawną (na których się następnie wzorowano), jaką należało przebyć, aby osiedlać się w krajach austriac- kich, a często uzyskać społecznie wyższy status od posiadanego dotychczas . Migracje często – choć nie zawsze – związane były z uzyskaniem od cesarza majątku i tytułu na terenie Śląska . Wybitnym generałom umożliwiano zakup całych, nawet kilkunasto- i kilkudziesięciowioskowych majątków z rąk zubożałej szlachty czy przejmowanie dóbr drogą mariaży z miejscowymi szlachciankami . W dużej większości z dotychczas obserwowanych przypadków działania te były wynikiem aktywności, a nawet kreatyw- ności, inicjatywy samych szlachciców, nie cesarza . Wynika to już z analizy formuły, jaką nadano wnioskom dotyczącym podniesień tytularnych . Zaangażowanie „nieślązaków” stawało się coraz silniejsze z końcem epoki habsbur- skiej, a ich nazwiska pojawiają się wówczas niemal równorzędnie z nazwiskami starych rodów śląskich . Naturalnie należałoby ustalić, kogo można uznawać za „obcokrajowca”, nie wdając się w zbędne analizy . Na potrzeby niniejszego opracowania będzie nim każ- dy arystokrata, którego rodzina przybyła na Śląsk po 1629 roku . Nie jest to wprawdzie całkowicie precyzyjna cezura, jednak pokrywa się z przemianami administracyjnymi na Śląsku