C www.gazeta-info.pl C M 10 NASZE TEMATY  listopada -  grudnia  M Y Y K K Tego dnia wielu mieszkańców Berlina nie powróciło do własnych domów. Pod faszystowską barierą ochronną”, wznoszoną przez wojsko i specjalnie wyselek- osłoną nocy, dokładnie 13 sierpnia 1961 roku, w niedzielę, władze NRD zamknę- cjonowane brygady. Mur stając się symbolem trwającej już „zimnej wojny”, miał ły przejścia do Berlina Zachodniego. Wielu berlińczyków zostało po obu stronach zapobiegać ucieczkom mieszkańców Berlina Wschodniego do Zachodniego, choć zaskoczonych, podobnie jak i świat. Wiele rodzin podzielonych, świat także. Naj- komuniści propagandowo twierdzili co innego, że chroni przed atakiem z Zacho- Apierw zasiekami z drutumury kolczastego a potem budowlą oficjalnie nazwaną „anty- runą…du. Upadł po ponad 28 latach, też pod osłoną nocy…

Pod Bramą Brandenburską rowano, a nieco później całkowi- istniał od 1961 roku to zwykłe atmosfera pikniku i ogólnej weso- cie zburzono. często „na jedną cegłę”, niezbyt łości, mnóstwo turystów. Ktoś wysoki (zaczynano od wysoko- udaje „żywy pomnik” w mun- Mury pną się do góry ści ok. pół metra) z zasiekami z durze wschodnioniemieckiego Muzeum Muru przy Frie- drutów, rozpostartymi na meta- strażnika. Ostry wzrok i skinienie drichstrasse założył Rainer Hil- lowych teownikach w kształtach palcem zaprasza… do wspólne- debrandt (1914-2004), publi- litery „Y”. Modyfikacja tego muru go zdjęcia. Najbardziej pomysło- cysta, dokumentalista i bojow- polegała na „ulepszaniu” meta- wy jest Cahit, pół-Ukrainiec i pół- nik o prawa człowieka. Zaczy- lowych zasieków. Budulcem jest -Turek. „Pracuje” tu w radzieckim nał nie tu, na wykorzystując 2 i cegła i kamień. Podniesiono także mundurze, przed nim na stoliku ½ pokoju w prywatnym miesz- jego wysokość do ok. 2 metrów. komplet pieczątek do stemplo- kaniu. Pierwsza wystawa zosta- Po niecałych dwóch latach wokół wania wiz wjazdowych i tranzy- ła otwarta 19 września 1962. Po muru obserwuje tworzenie się towych wszystkich sektorów Ber- prawie roku, 14.06.1963 prze- „spalonej ziemi”, pasa ziemi niczyjej lina. Oczywiście są „autentycz- niesiono ją do obecnego domu przed murem, naszpikowanej czuj- ne” i idą jak woda. Z piecząt- przy Chackpoint Charlie, ostat- nikami, tzw. „potykaczami”, zami- ką dzienną, na pamiątkę poby- niej oazy wolności przy granicy. nowanej i wyposażonej w syste- tu pod Bramą. Jak się poprosi – Muzeum dokumentuje nie tylko my automatycznego ostrzału tere- można dostać z datą specjalną historię budowy muru, także licz- nu. By stworzyć taki pas, wybu- - dokładnie z 9 listopada 1989 ne ucieczki przez granice i walkę rzeniom uległy setki domów w roku, dniem, kiedy mur przestał o prawa człowieka. Wśród licz- bezpośrednim sąsiedztwie muru. sprawować swą funkcję. nych wystaw znane postacie - Samoczynne systemy strzelające Nic tu nie pozostało z tamte- Gandhi, Sołżenicyn, Sacharow, zostały zdemontowane dopiero w Z prawej zachowany jeden z dłuższych odcinków muru na rogu Niederkirchnerstrasse oraz Wilhelmstrasse. 1984 roku, kartą przetargową były go klimatu, kiedy do miejsca, w W lewo dojście wystawa dokumentalnej „Topografia Terroru” w miejscu, gdzie mieściło się gestapo i urząd bezpieczeństwa Rzeszy Wałęsa, Havel. W muzeum jest którym dziś rozmawiam z Cahi- naprawdę ciasno, bo każdy chce tu dwie wielomilionowe pożyczki, tem , od strony Unter den Linden dotknąć historii. Z najwyższego jakie rządowi NRD udzieliła Repu- nie można się było nawet zbliżyć. ca, na której czterech językach ście rozeszły się pogłoski, że mia- Ogłoszono, że do przekrocze- piętra przez przeszklone okna blika Federalna Niemiec. Pamiętam, jak strzegli go uzbro- widnieje ostrzegający napis, że sto będzie podzielone. Choć sam nia granicy zachodnich sektorów doskonały widok na „Charliego” Od roku 1965 obserwuje się jeni żołnierze i setki metrów roz- wyjeżdżacie z amerykańskie- Ulbricht dementował je, mówiąc: miasta niezbędne będzie posia- i róg ulicy. Liczne zdjęcia dopo- już nową konstrukcję muru. Mur stawionych zasieków z kolczaste- go sektora (bądź wjeżdżacie - Robotnicy budowlani naszej danie specjalnych upoważnień. wiadają, jak tu było naprawdę. „drugiej generacji” to rozbudo- go drutu. Od strony wschodniej w zależności, jak czytacie). Choć stolicy zajmują się głównie Powołano rezerwy policji oraz Choćby we wrześniu 1961 roku, wany system zasieków i „płyto- części Berlina dodatkowe ogro- przy białym budyneczku także budownictwem mieszkań i ich tzw. milicji robotniczej, jednostek kiedy stanęły naprzeciw siebie wy” system układania muru, pod- dzenie pasa granicznego stało obowiązuje dziś zabawa i swo- siła robocza zostaje w pełni wyko- stworzonych po zamieszkach w czołgi amerykańskie i radziec- niesiony o kolejne pół metra do od 30 do nawet 100 metrów od boda na środku – bądź co bądź – rzystana w tym właśnie celu. Nikt Niemczech w 1953 roku. Przygo- kie, dosłownie o kilka metrów, góry (do 2,43 m, szerokość ok. samego muru. Po stronie Berlina przejezdnej ulicy, to aby dotknąć nie ma zamiaru budować muru! towano zgromadzone w maga- oddzielonych tylko małym kio- 1 metra, przy czym każda płyta Zachodniego natomiast berliński prawdziwej historii budowy ber- zynach koszar dziesiątki kilome- skiem chackpointu na środku miała 3 metrów długości i ok. To rzeczywistość była inna. mur stał się ponad czterdziestoki- lińskiego muru, należy wejść trów kolczastego drutu i setki ulicy. Konflikt zbrojny wisiał na 20 cm wysokości), Do budowy Gdy 5 sierpnia wrócił z Moskwy lometrowym polem do popisów obok do czteropiętrowej kamie- posterunków strażniczych. O pół- włosku. Znana była wizyta pre- zaczęto używać betonu. „ze wskazówkami” wszystko było dla miłośników malarstwa typu nicy. Na fasadzie domu napisy nocy 25 tysięcy uzbrojonych żoł- zydenta Johna F. Kennedy’ego w już wiadome, ale nie wśród lud- Ostatnia „generacja” budo- grafitti, w niektórych miejscach informują, że chodzi o Mauermu- nierzy, policjantów i funkcjona- Berlinie Zachodnim (26.06.1963) ności. Dwa dni później radziecki wy muru to ta najbardziej nam stawiano nawet wieżyczki obser- seum – Muzeum Muru, jedyne riuszy robotniczej milicji otoczy- i jego słynne zdanie wypowie- przywódca Nikita Chruszczow w znana, to tzw. Grenzmauer75, bo wacyjne dla turystów. takie miejsce na świecie. ło gęstym szpalerem zachodnie dziane w rejonie Schönenber- wystąpieniu radiowym wyraźnie od 1975 roku go stosowano. Był sektory Berlina. ger Rathaus, wspierające ducho- Inaczej jest na Chackpoint powiedział, że „wygodna droga najbardziej wyrafinowany, złożo- wo wszystkich berlińczyków: „Ich Charlie przy Friedrichstrasse, jed- Operacja „Chiński mur” w NRD ucieczki” przez Zachod- W niedzielę nad ranem oficjal- ny z ponad 45 tysięcy pojedyn- bin ein Berliner”. Kennedy dotarł nym z ośmiu punktów granicz- Był rok 1961. Przywódca NRD ni musi zostać całkowicie zlikwi- na enerdowska agencja prasowa czych, samodzielnie stojących pod Bramę Brandenburską (oczy- nych na odcinku 43,1 km pomię- od dawna sposo- dowana. Na wykonawcę całej podała komunikat, że państwa elementów betonowych. Wyso- wiście od zachodniej strony) i dzy Wschodnim a Zachodnim bił się do ograniczenia przepły- operacji „Chiński mur” Ulbricht Układu Warszawskiego zwróciły ki na 3,6 m i szeroki na 1,5 m, na graniczny punkt Chackpoint Berlinem, gdzie przebiegał mur. wu ludności pomiędzy obydwie- wyznaczył nie kogo innego, się do NRD z prośbą o ustanowie- beton był zbrojony. Uratowano Charlie, co udokumentowano w Wzrok przykuwa duża biała tabli- ma częściami Berlina. Po mie- tylko samego Ericha Honecke- nie „skutecznego nadzoru” nad też makietę muru ok. 1,00 m dłu- muzeum na licznych zdjęciach. ra. Najpierw wstrzymano komu- granicą w Berlinie i wokół niego. gości i 0,50 m szerokości, która nikację między obydwoma sek- W ciągu godziny zamknięto 67 Sam mur stawiano w kilku eta- służyła do teoretycznych szko- torami miasta. Choć przygoto- spośród 81 istniejących punk- pach, zwanych generacjami. Mur leń służby granicznej w jednej z wania do operacji „Chiński Mur” tów przekraczania granicy Ber- tzw. „pierwszej generacji”, który jednostek. nie mogły pozostać niezauważo- lina Zachodniego, a wkrótce zli- ne, toteż w ostatnich tygodniach kwidowano jeszcze dalszych sie- przed zamknięciem granicy licz- dem. Wszelki ruch między obu ba uchodźców gwałtownie wzro- częściami miasta został zatrzy- sła. Po wystąpieniu radiowym many, również szybkie koleje Chruszczowa wśród osób rozwa- miejskie przestały kursować mię- żających ewentualny wyjazd na dzy obiema częściami miasta. Zachód pojawił się objaw „gorącz- Zaczęto stawiać pierwsze zasieki. ki przymykanych drzwi”. W kulmi- Przez pierwsze kilka dni przez nie nacyjnym okresie sierpnia 1961 dość jeszcze szczelne umocnie- ponad 1000 osób dziennie ucie- nia zdołało się przedostać wiele kało na Zachód. W przededniu osób, niektóre z nich wykorzy- stywały niezamurowane jeszcze C stworzenia muru ich liczba prze- C kroczyła nawet cztery tysiące. przez władze NRD okna granicz- M Tego dnia, w sobotę 12 sierpnia nych budynków, których fasady z M Y czwartej po południu Ulbricht widokiem na Berlin Zachodni sta- Y K Mapa – podział Berlina z zaznaczeniem punktów podpisał i przesłał Honeckero- nowiły linię graniczną. Budynki te Amerykański punkt graniczny Chackpoint Charlie K przekraczania granicy (źródło: Wikipedia.pl) wi plan realizacji całej operacji. jednak wkrótce całkowicie zamu- na Friedrichstrasse – mały świadek wielkiej historii. C www.gazeta-info.pl C M  listopada -  grudnia  NASZE TEMATY 11 M Y Y K K Muzeum Muru Berlińskiego przy Chackpoint Charlie. Na ścianie budynku można zauważyć ostatnią radziecką flagę z Kremla.

W zależności, od której strony zbliżymy się do Chackpoint Charlie, tablice informują nas o wjeździe bądź wyjeździe z amerykańskiego sektora

Do dziś w Berlinie zachowano tylko po Berlinie ale praktycznie wę, bo ów pan mieszka w dziel- ra postawiono krzyż, dziś ekspo- rzyć mieszaninę gazową. Ostatecz- 145 metrów długości i przedosta- trzy duże fragmenty muru, uzna- po całym świecie. nicy , po stronie Berli- nowany w muzeum. Ostatnim zaś nie balon o 28 metrowej długo- ło się nim 57 osób. W muzeum jąc go za światowy zabytek. I tak Ciekawostką, choć mało rozpo- na Zachodniego. Na własne oczy zastrzelonym przy próbie przekro- ści i szerokości 20 m wzniósł się prezentowany jest oryginalny w centrum najdłuższy zachowa- wszechnioną, jest skala ochrony widział, jak w pobliżu jego domu czenia muru był Chris Güffrov, zgi- na wysokość ponad 2000 metrów, drewniany wózek, który służył do ny kawałek zachował się przy Ber- muru berlińskiego i granicy wokół spadł inny balon. W jego znalezio- nął 5 lutego 1989 roku. Dwa tygo- przez co był nieosiągalny dla poruszania się. Jako żywo przy- nauer Strasse, znajduje się w nim miasta przez psy. Na odcinkach 70- no zwłoki uciekiniera, prawdopo- dnie później władze NRD wydały reflektorów naziemnych enerdow- pomina to, co widzieliśmy na fil- jednak wiele wyłomów, przez co -100 metrowych granicy strzegły dobnie doszło do katastrofy balo- zakaz strzelania do uciekinierów. skiej straży granicznej. Uciekinie- mie „Wielka ucieczka”. Techni- nie jest ciągły. Godny polecenia, psy. Samodzielnie – przechodziły nu podczas lotu. W Muzeum Muru Do dziś nie wiadomo, ile napraw- rzy wystartowali w Ober Lemnitz ka poruszania się była dokładnie zwłaszcza doskonale widziany z odcinek na smyczy zaczepionej i na Chackpoint Charlie można zna- dę zginęło ludzi przy próbie prze- (NRD) 12 km od granicy, by po 28 taka sama. autokaru objeżdżającego miasto przesuwającej się po rozciągniętej leźć informację o tym zdarzeniu, że kroczenia muru. Oficjalne statysty- minutach szczęśliwego, acz pełne- Muzeum Muru mieści się przy (tzw. Berliner City Tour) jest frag- u góry linie. Wyznaczono w sumie to Winfried Freudenberg, ostatnia ki mówią o 245 osobach, przy 5075 go przygód lotu (balon zapalił się, Friedrichstrasse 43-45. Warto je ment o podobnej długości, lecz 259 stref ochronnych o łącznej dłu- ofiara muru. Był marzec 1989 roku. udanych próbach. Zaś ogół wszyst- ale pożar ugaszono zwykłą gaśni- odwiedzić (czynne codziennie w będący podzielony tylko niewiel- gości 71,5 km. Strzegło jej ogółem Pierwszym zastrzelonym przy kich ofiar na wszystkich granicach cą wzięta na „pokład”) wylądowali godz. 9-22). Przy muzeum znaj- ką ilością niewielkich wyłomów 886 psów. próbie przekroczenia muru był NRD w latach 1948-1989 zamyka w Neila, już 9 km za granicą. Ener- duje się biblioteka dokumentu- znajduje się na rogu Niederkirch- 18-letni Peter Fechter. 17 sierpnia się liczbą 1347 osób. dowska propaganda długo pod- jąca walkę o demokrację i prawa nerstrasse oraz Wilhelmstrasse. Ucieczki nie tylko przez mur 1962 roku trafiony kulami, przez Uciekano nie tylko przez mur, ważała istnienie i skuteczność lotu człowieka w Europie i na świe- Obok wystawa-dokument „Topo- 50 minut bezskutecznie wzywał także przez granicę zachodnią w tak prymitywnie skonstruowa- cie, kawiarenka i punkt sprze- grafia Terroru”, w miejscu gdzie W Muzeum Muru na Check- nym balonie. point Charlie dokumentowane pomocy. W końcu, gdy policjan- byłej NRD. Przy balonie w muzeum daży pamiątek. Jedyna niedo- mieściło się berlińskie gestapo ci zachodnioberlińscy – z naraże- na Chackpoint Charlie prezento- Innym pomysłem wykazała się godność to ta, że po muzeum oraz urząd bezpieczeństwa III są liczne ucieczki, nie tylko przez czy pod berlińskim murem. Star- niem życia – przedostali się pod wany jest fragment filmu „Z wia- 25-letnia Elke Dietrich, która prze- nie można poruszać się z apara- Rzeszy. W 1990 objęto go ochro- mur, by udzielić mu pomocy, było trem na Zachód”. Już te kilka minut jechała przez granicę na dachu tem fotograficznym. Polecam za ną zabytków. Trzeci zachowany szy pan przyszedł tu z wnuczkiem. Dokładnie objaśnia mu, czego już za późno. W tym miejscu tuż jest na tyle interesujące, że odnaj- bagażnika osobowego Renault to widok z najwyższego piętra fragment także znajduje się pod po śmierci Fechtera zorganizowa- duję salę kinową w innej części Fuego. Jej narzeczony z RFN, tak na zatłoczoną Friedrichstrasse z ochroną – ma około 15 metrów można było użyć do przekroczenia muru. Nad balonem rzemieślniczej no demonstrację, zaś od wschod- muzeum i… przez dobrą godzinę połączył dwie deski surfingo- dumnie tkwiącym małym białym długości i znajduje się przy Lie- niej strony podjechały radzieckie pochłania mnie ta historia. Młode we, że Elke schowała się pomię- kioskiem na jej środku. To jedno senstrasse. Oczywiście, mur we konstrukcji zatrzymujemy się na dłużej. Wdaję się z nim w rozmo- czołgi. W miejscu śmierci Fechte- dwa małżeństwa – Petera Strel- dzy nim w specjalnie wydrążo- z miejsc, gdzie rozgrywały się fragmentach „rozsiany” jest nie czika i Güntera Wetzela, każde z nej komorze. Udało się. Ucieka- losy Europy i świata. Choć dziś dwójką dzieci, postanowiło uciec no również w drewnianej szpuli nie wśród wszystkich Niemców samodzielnie skonstruowanym po kablu telefonicznym, podwój- panuje jednolite przekonanie o balonem. Pomysłodawcą całego nych walizkach w bagażnikach słuszności obalenia muru, poja- przedsięwzięcia był Peter Strelczik, samochodowych, generatorze wia się rodzaj swoistej n-OST- próbujący lotu balonem już po raz prądu czy wprost „na Amerykani- -algii za dawnymi czasami, bo drugi. Pierwsza próba trzy miesią- na”, przebierając się w amerykań- utrata bezpieczeństwa socjalne- ce wcześniej była nieudana, balon skie mundury wojskowe. Bertold go przeważa nad poczuciem wol- wylądował tuż pod granicznymi Böttger wybrał drogę morską, ności, to jednak większość jest zasiekami a Strelczikowie ledwo konstruując „min-uboota”, sam innego zdania. I jedno co tu się uszli z życiem. Próbę ponawia- w stroju płetwonurka, uczepio- podkreśla, nie tylko z racji listo- ją w nocy 16.09.1979 roku. Kosz ny do urządzenia pokonał ok. 25 padowej rocznicy, a co my jakby balonu to pojęcie umowne. Stano- kilometrów. Inny „pomysłodaw- sami mało doceniamy – obalając wi go kwadratowa metalowa plat- ca” skonstruował specjalne szelki, berliński mur, Niemcy zarazili się forma o boku 1,40 m, zabezpie- którymi po linie zrzuconej z tzw. odwagą od Polaków. czona „barierką” w postaci cienkiej budynku ministerstw zjechała na Tekst i zdjęcia: rurki. Trudno uwierzyć, jednak na drugą stronę Berlina po kolei cała Janusz Skowroński tym skrawku metalu zmieściło się 3-osobowa rodzina. / Obecnie przebywa w Europejskim ośmioro ludzi i cztery butle gazo- W samym zresztą Berlinie pod Kolegium Dziennikarskim Wolne- we. Na butlach „przyrządy nawi- murem wykonano kilka tuneli, go Uniwersytetu w Berlinie, gdzie gacyjne” – termometr, pokojowy którymi skutecznie przeprawiano przygotowuje książkę o polskich barometr i dwie plastikowe latar- się na zachodnią stronę. Najbar- losach niemieckkiego pisarza Ger- kowe Artas. Dodatkowo należało dziej chyba znanym jest wybu- harta Hauptmana./ zdobyć 1250 metrów kwadrato- dowany w 1964 roku tzw. „Tunel (dodatkowo wykorzystano: wych specjalnego, wielokolorowe- 57” wybudowany od strony Berli- www.mauermuseum.de, Wiza” wjazdowa lub tranzytowa z NRD do Zachodniej części Berlina - dziś go materiału na uszycie pokrowca na Zachodniego przez grupę stu- wikipedia.pl ) pamiątka spod Bramy Brandenburskiej, „odpowiednio” ostemplowana. balonu i tabletki w aptece, by stwo- dentów. Podziemny korytarz miał

Fundacja „Niepełnosprawnym i Oczekującym Pomocy” ORGANIZACJA POŻYTKU PUBLICZNEGO #PMFT’BXJFDr+FMFOJB(ØSBr-VCBŴr;HPS[FMFD 59-900 Zgorzelec, ul. Traugutta77 B, woj. dolnośląskie, tel/fax: (+48) 75 775 37 42 e-mail: [email protected], http://www.wtzzgorzelec.pl %PMOZĽMŕTL XXXHB[FUBJOGPQM Gazeta Powiatowa - Dolny Śląsk posiada Uprzejmie informujemy, że odbywa się poradnictwo następujących specjalistów: Prawnik, Doradca Zawodowy, Doradca Społeczny i Rodzinny. WOLNE MIEJSCA PRACY Dział: REKLAMA Porady udzielane są w ramach projektu „Punkty informacyjno – doradcze dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z powiatu zgorzeleckiego” w trzech punktach: Duże możliwości rozwoju. Duże zarobki. Mile widziane dodatkowe narzędzia pracy: telefon, samochód, komputer. Rodzajem pracy jest  Zgorzelec - Fundacja „Niepełnosprawnym i Oczekującym Pomocy” ul. Traugutta 77”B”, pozyskiwanie klientów indywidualnych i instytucjonalnych.  Spytków – budynek świetlicy wiejskiej,  Sławnikowice - Budynek Ochotniczej Straży Pożarnej. Forma kontaktu: Osoby zainteresowane prosimy o przesłanie dokumentów aplikacyjnych (CV wraz ze zdjęciem i listem motywacyj- nym) pocztą elektroniczną lub osobiście. Szczegóły dot. terminów oraz godzin znajdują się na plakatach oraz na stronie internetowej: www.wtzzgorzelec.pl C ADRES: 59-900 Zgorzelec ul. Warszawska 1 pokój 117, C KONTAKT: tel. 075 64 89 212, e-mail: [email protected], M M SEKRETARIAT: tel. 075 64 93 430 w godzinach Y Zadanie współfinansowane jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Y od 10.00 do 14.00 od poniedziałku do piątku. K w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. K