Fes wal Jazz Jamboree i muzyka jazzowa w Polsce
Fes wal Jazz Jamboree i muzyka jazzowa w Polsce Fes wal Jazz Jamboree i muzyka jazzowa w Polsce
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Ważne daty
1955 - koncerty polskich i zagranicznych zespołów jazzowych podczas Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie
1956 – powstanie miesięcznika Jazz; pierwszy polski festiwal jazzowy w Sopocie
1957 – drugi polski festiwal jazzowy w Sopocie
1958 – pierwszy festiwal Jazz Jamboree (pod nazwą Jazz '58) w Warszawie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Źródło: online skills, cc0. I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, dodekafonia, serializm, punktualizm, neoklasycyzm, nawiązania do jazzu, folkloryzm, witalizm, aleatoryzm, sonoryzm, muzyka elektroakustyczna, improwizowana, mul medialna, performance;
2) wymienia środki wykonawcze muzyki XX i XXI wieku i opisuje: fortepian preparowany, fale Martenota, organy Hammonda, syntezator (Mooga), zastosowanie taśmy magnetofonowej, instrumenty elektroakustyczne i elektroniczne;
4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.;
6) zna pojęcia: pokolenie 1933, pokolenie 1951/pokolenie Stalowej Woli, fes wal Warszawska Jesień, fes wal Młodzi Muzycy Młodemu Miastu w Stalowej Woli; potrafi wskazać kompozytorów polskich tworzących obecnie, korzystając z pomocy internetu.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając: c) cechy stylów muzycznych, e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń: 2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno-teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz.
Nauczysz się
umiejscawiać w czasie początki muzyki jazzowej w Polsce;
opisywać historię pierwszych festiwali jazzowych w Polsce;
charakteryzować najważniejszych wykonawców oraz kompozytorów muzyki jazzowej.
Jazz w Polsce przed pierwszym fes walem
Muzycy jazzowi podczas koncertu, online-skills, CC BY 3.0
W Polsce jazz istniał jeszcze przed II Wojną Światową. Część tanecznych orkiestr, wykorzystując popularność muzyki zza oceanu, wprowadziła do repertuaru swingujące oraz jazzujące utwory, wykorzystując przy tym nawiązujących do nowego stylu solistów. Po wojnie w kilku polskich miastach (np. Warszawie, Krakowie czy Gdańsku) fani jazzu próbowali powrócić do tradycji słuchania tej muzyki, zakładając pierwsze jazz‐kluby. Idea upadła pod naporem wrogości urzędników państwowych, nieufnych wobec amerykańskiej sztuki. Ponieważ część wykonawców nadal chciała kultywować zakazaną muzykę, ten czas (przełom lat czterdziestych oraz pięćdziesiątych) jest nazywany okresem katakumb. Odnosi się to do faktu, iż granie jazzu odbywało się wtedy w prywatnych mieszkaniach, czasem też na imprezach zamkniętych. Saksofon, online-skills, CC BY 3.0
Pierwsze zespoły jazzowe prezentowały przede wszystkim tradycyjne oblicze tej muzyki, nawiązując do swingu oraz dixielandu. Ten nurt dominował do połowy lat pięćdziesiątych, kiedy to pod wpływem pierwszych festiwali nastąpiła zmiana; od tej pory większość grup prezentowała bardziej nowoczesną stylistykę.
Standard jazzowy Livery Stable Blues w wykonaniu Original Dixieland Jazz Band z 1917 roku. Pierwsze polskie zespoły jazzowe starały się imitować brzmienie stylu dixieland.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Original Dixieland Jazz Band, „Livery Stable Blues”, 1917 r., online-skills, CC BY 3.0 Original Dixieland Jazz Band, „Livery Stable Blues”, 1917 r., online-skills, CC BY 3.0
Utwór: Original Dixieland Jazz Band, „Livery Stable Blues”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl W. C. Handy, St. Louis Blues, online-skills, CC BY 3.0 W. C. Handy, St. Louis Blues, online-skills, CC BY 3.0
Utwór: W. C. Handy, St. Louis Blues. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem. Pierwsze polskie fes wale jazzowe
Tablica pamiątkowa Leopolda Tyrmanda, Warszawa - ul. Konopnicka, www.wikimedia.org, Domena publiczna
Sytuacja zmieniła się w połowie lat pięćdziesiątych. W 1955 roku na Międzynarodowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie zagrały zarówno polskie, jak i zagraniczne grupy jazzowe. Niedługo po tym miały miejsce pierwsze Zaduszki Jazzowe, nagrania zespołu Melomani, a w 1956 roku pojawił się miesięcznik Jazz, redagowany przez Józefa Balceraka. Dzięki staraniom wielu postaci, a także powolnemu procesowi akceptowania jazzu przez władzę oraz przedstawicieli świata muzyki, w tym samym roku miał miejsce pierwszy polski festiwal jazzowy w Sopocie. Najważniejszymi składami i muzykami, którzy na nim wystąpili, był zespół Melomani (wśród jego członków należy wyróżnić saksofonistę Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza oraz pianistę Andrzeja Trzaskowskiego), sekstet pianisty Andrzeja Kurylewicza i sekstet pianisty Krzysztofa Komedy z saksofonistą Janem „Ptaszynem” Wróblewskim. Rok później odbyła się kolejna edycja festiwalu; powstał też Komitet Koordynacyjny Klubów Jazzowych, który z czasem przekształcił się w Polskie Stowarzyszenie Jazzowe. Zasłużony popularyzator jazzu, Leopold Tyrmand, wydał książkę U brzegów jazzu; był on nieformalnym liderem ruchu tej muzyki w Polsce, organizując koncerty i pomagając wykonawcom.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Zespół „Melomani” z wokalistką Carmen Moreno, „I'll Never Say Never Again”, 1952-1959, online-skills, CC BY 3.0 Zespół „Melomani” z wokalistką Carmen Moreno, „I'll Never Say Never Again”, 1952-1959, online-skills, CC BY 3.0 Utwór: I'll Never Say Never Again, Harry Woods Wykonawca: Zespół Melomani z wokalistką Carmen Moreno. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Jazz Jamboree
Plakat z programem Jazz Jamboree, www.muzeumjazzu.pl, CC BY 3.0
W 1958 roku coroczne festiwale jazzowe przeniosły się z Sopotu do Warszawy. Pierwszy odbył się pod nazwą Jazz '58, po roku zmieniono ją na Jazz Jamboree. Początkowo wydarzenia odbywały się w klubie Stodoła, z czasem przeniosły się do Filharmonii Narodowej, a następnie do Sali Kongresowej w Pałacu Kultury i Nauki. Podczas pierwszej edycji wystąpili (w różnych składach) najważniejsi polscy jazzmani końca lat pięćdziesiątych. Pojawił się również zagraniczny zespół: duński Louis Hjulmand Quartet. Pomysłodawcą i jednym z organizatorów pierwszych dwóch odsłon festiwalu był wspomniany wcześniej Leopold Tyrmand.
Jazz Jamboree odbywa się do dnia dzisiejszego, świętując w 2017 pięćdziesiąty dziewiąty rok działalności. Podczas jego długiej historii gościł on nie tylko czołówkę polskich zespołów, ale także wykonawców zagranicznych. Organizatorom udało się zapewnić koncerty Milesa Davisa, Duke'a Ellingtona, Theleoniusa Monka, Dave'a Brubecka, Dizzy'ego Gillespie, Arta Blakey'a, Raya Charlesa, Sonny'ego Rollinsa czy Stana Getza. Z czasem festiwal zaczął budzić zainteresowanie nie tylko fanów jazzu, ale również szerszej publiczności, a uczestniczyć w nim zaczęli także słuchacze z zagranicy: Niemiec, Skandynawii czy Węgier.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Andrzej Trzaskowski Quintet - utwór „Post Scriptum” (z serii Polish Jazz vol. 4), online-skills, CC BY 3.0 Andrzej Trzaskowski Quintet - utwór „Post Scriptum” (z serii Polish Jazz vol. 4), online-skills, CC BY 3.0
Utwór: Post Scriptum (z serii Polish Jazz vol. 4) Wykonawca: Andrzej Trzaskowski Quintet. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Koryfeusze
„As gma c”, wikipedia.org, CC BY 3.0
Czołówkę polskich jazzmanów otwiera Krzysztof Komeda (1931‐1969), urodzony jako Krzysztof Trzciński. Ten utalentowany pianista zainteresował się jazzem na początku lat pięćdziesiątych. Od pierwszego festiwalu w Sopocie (1956) tworzył własne zespoły, z którymi grał aż do czasu emigracji. Dość szybko rozpoczął także karierę kompozytora - rozpoczął współpracę z Romanem Polańskim przy filmie Dwaj ludzie z szafą z 1958. Do jego najważniejszych osiągnięć zalicza się album Astigmatic oraz muzykę do Dziecka Rosemary. W 1968 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł tragicznie rok później na skutek wypadku.
Kolejnym błyskotliwym pianistą był Andrzej Trzaskowski (1933‐1998), który od samego początku inspirował się jazzem nowoczesnym. Jego gra jest określana jako zderzenie pasji oraz intelektu; był nie tylko wykonawcą, ale również krytykiem i swoistym ambasadorem jazzu. Z czasem zainteresował się Trzecim Nurtem, czyli połączeniem muzyki jazzowej i klasycznej.
Jednym z najbardziej znanych saksofonistów jest Jan „Ptaszyn” Wróblewski. Debiutował w zespole Komedy, z czasem zaczął formować własne zespoły; miał również okazję wystąpić na festiwalu jazzowym w Newport pod koniec lat pięćdziesiątych. W późniejszych latach prowadził Studio Jazzowe Polskiego Radia, a także prowadził swoją audycję radiową i stał się nieformalnym promotorem utalentowanych debiutantów.
Jan „Ptaszyn” Wróblewski, Zdjęcie z koncertu w Warszawie, 2013 rok, wikimedia.org, Domena publiczna
Kolejnym z wybitnych saksofonistów jest Zbigniew Namysłowski. Nie ograniczał się do jednego instrumentu; jest łączony także z fortepianem, wiolonczelą, puzonem czy fletem. Najważniejszym z jego dzieł jest album Kuyaviak goes funky, na którym połączył jazz oraz muzykę ludową.
Ostatnim z omawianych artystów jest Wojciech Karolak, który początkowo grał na saksofonie (w latach pięćdziesiątych), następnie na fortepianie (w latach sześćdziesiątych), by w latach siedemdziesiątych przesiąść się na stałe na organy. Jest on łączony z nowoczesnym graniem głównego nurtu, jednak bez ulegania modom. Wymienione grono jazzmanów, urodzonych w latach trzydziestych, określa się mianem koryfeuszy.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Krzysztof Komeda - „Kołysanka” z filmu „Dziecko Rosemary”, online-skills, CC BY 3.0 Krzysztof Komeda - „Kołysanka” z filmu „Dziecko Rosemary”, online-skills, CC BY 3.0
Utwór: "Kołysanka z filmu Dziecko Rosemary Kompozytor: Krzysztof Komeda. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.
Wybitni Polscy Jazzmani
Tomasz Stańko, www.wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
Włodzimierz Nahorny to pianista, saksofonista oraz flecista, który jest znany z uwagi na swoją skromność, uniwersalność, ale też jakość pracy kompozytorskiej. Uczestniczył w nagraniach grupy Breakout na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, co stanowiło pierwszą udaną próbę połączenia jazzu oraz rocka w Polsce.
Janusz Muniak, pochodzący z Krakowa saksofonista, początkowo grał w zespole Tomasza Stańki, później rozpoczął pracę pod własnym nazwiskiem. Był znany z prowadzenia klubu jazzowego U Muniaka. Tomasz Stańko to trębacz i kompozytor, który pracował z najważniejszymi polskimi jazzmanami. Karierę rozpoczął w zespole Krzysztofa Komedy. Z czasem rozpoczął granie koncertów na całym świecie, stając się rozpoznawalną postacią i przeprowadzając na stałe do Nowego Jorku.
Zbigniew Seifert to przedstawiciel mniej licznej grupy jazzowych skrzypków. Grał także na saksofonie. Był popularny nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie i Stanach Zjednoczonych. Zmarł na raka w wieku trzydziestu trzech lat.
Michał Urbaniak to kolejna z osób, która grała na kilku instrumentach. Tak jak Zbigniew Seifert, dzielił on czas między skrzypce oraz saksofon. Po początkowym okresie kariery zainteresował się muzyką elektroniczną i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszka i gra do dziś.
Żoną Urbaniaka przez kilkanaście lat była Urszula Dudziak. Jest znana przede wszystkim z instrumentalnego podejścia do własnego głosu, a także łączenie go z efektami elektronicznymi.
Inną wybitną wokalistką była Krystyna Prońko, dzieląca swój repertuar na piosenki oraz standardy jazzowe. Należy też wspomnieć o Ewie Bem, nazywanej pierwszą damą polskiego jazzu. Obie pracowały zarówno w mniejszych składach (combach), jak i z big‐bandami.
Krzysztof Komeda, __Ballad for Bernt__, __Noż w wodzie__, 1962, online-skills, CC BY 3.0
Jan Ptaszyn Wroblewski, „Strzez Sie Szczezui”, 1976, online-skills, CC BY 3.0
Zbigniew Namysłowski Quartet, „Kuyaviak Goes Funky”, online-skills, CC BY 3.0
Włodzimierz Nahorny Trio, „Serce Muniaka”, 1967, Warszawa, online-skills, CC BY 3.0
Nirvana, „Smells like teen spirit”, wyk. Leszek Możdzer, online-skills, CC BY 3.0
Piotr Wojtasik Quartet, „Amazing Twelve”, online-skills, CC BY 3.0
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Ewa Bem - utwór „Rób co chcesz”, online-skills, CC BY 3.0 Ewa Bem - utwór „Rób co chcesz”, online-skills, CC BY 3.0
Utwór: Rób co chcesz Wykonawca: Ewa Bem. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem. Od lat na scenach jazzowych występowało wielu innych wybitnych wykonawców, takich jak Henryk Miśkiewicz, Jarosław Śmietana, Krzesimir Dębski czy bracia Wojciech i Jacek Niedziela. W ostatnim czasie międzynarodowe kariery robią też trębacz Piotr Wojtasik oraz pianista Leszek Możdżer. Pokazuje to, iż muzyka jazzowa w Polsce ma się dobrze, a polscy jazzmani są wysoko oceniani na świecie.
Zadania
Ćwiczenie 1
Jak nazywany jest okres w historii polskiego jazzu, kiedy był on zakazany przez władzę, a muzycy spotykali się z wrogością:
okres grobowców okres katakumb okres mauzoleum
Ćwiczenie 2
Jakie nurty jazzu tradycyjnego prezentowały pierwsze polskie zespoły jazzowe:
Dixieland Swing Bebop Ćwiczenie 3
Przyporządkuj muzyka do odpowiedniego instrumentu.
Jan Ptaszyn Wróblewski, Krzysztof Komeda, Janusz Muniak, Tomasz Stańko, Andrzej Trzaskowski
fortepian
saksofon
trąbka
Ćwiczenie 4
W którym roku miał miejsce pierwszy fes wal jazzowy w Warszawie:
w 1958 w 1956 w 1957 Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Utwór do zadania, online-skills, CC BY 3.0
Utwór do zadania. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
Ćwiczenie 5
Nagranie przedstawia jedną z polskich wokalistek jazzowych, nazywaną pierwszą damą polskiego jazzu. Jak się ona nazywa:
Krystyna Prońko Urszula Dudziak Ewa Bem Inna wersja zadania Ćwiczenie 6
Kto był pomysłodawcą i jednym z organizatorów pierwszego fes walu Jazz Jamboree:
Lopold Tyrmand Tomasz Stańko Leszek Możdżer Ćwiczenie 7
Część polskich jazzmanów nie ograniczała się do jednego instrumentu. Połącz muzyka z instrumentami, na których grał.
Wojciech Karolak, Michał Urbaniak, Zbigniew Seifert, Włodzimierz Nahorny, Zbigniew Namysłowski, saksofon, saksofon, fortepian, saksofon, skrzypce, saksofon, puzon, organy, -, -, fortepian, -, -, -, -, -, -, -, -, flet
Wykonawca Instrument 1 Instrument 2
Instrument 3 Instrument 4 Instrument 5
Wojciech Karolak saksofon
organy - -
Michał Urbaniak saksofon
- - -
Zbigniew Seifert skrzypce
- - -
Włodzimierz Nahorny fortepian saksofon
- -
Zbigniew Namysłowski saksofon puzon
fortepian flet
Inna wersja zadania Słownik pojęć
Big-band
zespół jazzowy o dużej obsadzie (od kilkunastu do kilkudziesięciu osób), podzielony na sekcje trąbek, saksofonów, puzonów i instrumentów rytmicznych.
Combo
zespół jazzowy o małej obsadzie (kilku, najczęściej od trzech do ośmiu muzyków).
Dixieland
jeden z nurtów tradycyjnego jazzu, popularny szczególnie w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku.
Jazzman
muzyk wykonujący jazz.
Swing
jeden z nurtów jazzu, dominujący w muzyce big‐bandów lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku.
Źródło:
1. www.encyklopedia.pwn.pl 2. www.sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna 0:00 3:10
1. 1
2. 1
3. 1
4. 2
5. 3
6. 5 Bibliografia
Andrzej Schmidt, Historia Jazzu, Polihymnia, Lublin 2009.