Heilskapens Detaljar I Ivar Aasen-Tunet

Nordisk Museologi 2002 • 1, s. 55–78

Heilskapens detaljar 55 i Ivar Aasen-tunet

John Aage Gjestrum (✝)

Ivar Aasen-tunet er eit nasjonalt dokumentasjonssenter for nynorsk skriftkultur, plassert midt mellom dei to kommunesentra Ørsta og Volda på Nordvestlandet i Noreg.1 John Aage Gjestrum kom inn i arbeidet med Ivar Aasen-tunet seinhaustes 1993 då eit utval skulle vurdere forprosjektrapporten for Aasen-tunet frå hausten 1992. På kort tid greip han fatt i ei rekkje sentrale spørsmål for eit slikt prosjekt, og i eit grundig notat frå januar 1994 gav han tydelege tilrådingar på alle punkt. I 1995 var John Aage ein heilt nødvendig føresetnad for at arbeidsgruppa bak prosjektet kunne leggje fram eit gjennomarbeidd, revidert plandokument for Kulturdepartementet. Etter slike tidsavgrensa oppdrag blei han sekretær for brukargruppa, som hadde det faglege ansvaret for nybygg og basisutstilling. Frå vinteren 1999 var han også utstillingsprodusent. Saman med arkitekt Sverre Fehn og sin eigen medarbeidar Inger-Christine Årstad forma han ei original, fleksibel og vakker basisutstilling i tråd med utstillingsplanen frå brukargruppa. Gjennom desse åra tilførte han Aasen-tunet vesentlege kvalitetar og særtrekk, og i ettertid har han fått tydeleg rett i mange av vurderingane sine. Utan han ville dette blitt noko anna enn det no er. Ivar Aasen-tunet er blitt Fehns arkitektoniske storverk. Vi trudde det også skulle bli Gjestrum si sveineprøve for nye tunge prosjekt. I staden blei det krona på verket. Han var i Aasen-tunet siste gongen laurdag 10. februar 2000. John Aage skreiv aldri nokon fagartikkel om dette store prosjektet. Derimot skreiv han mange utgreiingar og arbeidsdokument mellom 1995 og 2000 (jf. litteraturlista). Formelt er fleire av dokumenta delvis kollektive og institusjonelle tekstar, men i praksis er det John Aage som har skrive dei. Teksten nedanfor er redigerte utdrag frå desse dokumenta i kronologisk rekkjefølgje. På den måten kan prosessen frå oversyn og faglege prinsipp til praktiske grep og detaljar bli synleg. Det var slik John Aage arbeidde, med inderleg omtanke for alle sider av dei prosjekta han involverte seg i. Han hadde i seg den uroa som alltid er der inntil den optimale løysinga er funnen. Difor blei heller ikkje alt slik det er tenkt i teksten, som sluttar like brått som hans livsverk. (Ottar Grepstad, direktør Nynorsk kultursentrum) John Aage Gjestrum

Ørsta

Volda

Kartet viser plasseringa av Ivar Aasen- tunet mellom Ørsta og Volda på Nordvest- landet i Noreg.

Frå eitt senter som det nasjonale senteret skal vere, vil hand- til to institusjonar (1995) le om det lokale og regionale i det nasjonale, men også om det nasjonale i det internas- Sidan årsskiftet 1990–1991 har det vore ar- jonale. Endra samfunnstilhøve og nye kom- beidd med realiseringa av eit nasjonalt sen- munikasjonsformer gjer det også viktig å ter for nynorsk språk og kultur lokalisert til styrke det institusjonelle grunnlaget for ny- Ørsta og Volda. Ved å kople saman dei fol- norsk skriftkultur. Likeins å gi nynorsk ei kelege og akademiske sidene ved nynorsken presentasjonsform som bygger på tradisjon- vil ein auke effekten av arbeidet for nynorsk ens eigne føresetnader. skriftkultur. Ein riksdekkande institusjon Ved årsskiftet 1992–1993 kunne utvalet Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

bak prosjektet legge fram ei innhaldsrik ut- undervisningskomiteen i Stortinget (Budsjett- 57 greiing med både ein grundig dokumentas- innst. S. nr. 12 1994–95, s. 48): jon av det faglege grunnlaget og konkrete Komiteen sitt fleirtal, alle unntatt medlemmet Chris- framlegg til løysingar. Ikkje minst fordi ut- tiansen, føreset at Ivar Aasen-senteret i Ørsta/Volda vert greiinga er bygd opp av kapittel skrivne av organisert og sett i gang innanfor ei todelt løysing med framståande fagfolk innanfor sine spesialom- eit nasjonalt kulturbygg i Aasen-tunet for utstilling og råde, har ho stor verdi sjølv om einskildspørs- kulturformidling, og med Høgskulen i Volda med mål i den konkrete realiseringa vil måtte løy- knutepunkt i Norgesnettet innanfor fagfeltet nynorsk sast annleis. Dei totale kostnadene ved reali- språk og kultur. sering av prosjektet etter framlegget i forpro- Fleirtalet bed difor Kulturdepartementet og Kyrk- sjektrapporten er rekna ut til å vere om lag je-, utdannings- og forskingsdepartementet i samarbeid 65 mill. kr. – 58,8 mill. kr. i eit Ivar Aasen- med Ivar Aasen-stiftinga å vidareføre prosjektarbeidet. hus i Hovdebygda, Ørsta, og 6,3 mill. kr. i eit Fleirtalet legg til grunn at nynorsk skriftspråk vert Ivar Aasen-institutt med tilknyting til det nye eit prioritert fagområde innanfor Høgskulen i Volda høgskulebygget i Volda. Utgreiinga såg Kyrk- og at forsking på dette fagområdet vert utvikla i nært je-, utdannings- og forskingsdepartementet samarbeid med aktiviteten ved Ivar Aasen-senteret, som hovudansvarleg for institutt-delen og m.a.o. ei todelt løysing. Kulturdepartementet for kulturbyggdelen. […] Tanken er å plassere bygget i grenselandet Fleirtalet bed difor Kyrkje-, utdannings- og fors- mellom desse to kommunane, fem kilometer kingsdepartementet i samband med tildeling av stil- frå kvart av kommunesentra. lingar for 1995 legge til rette for at Høgskulen i Volda Det to departementa gjekk ved årsskiftet vert knutepunkt i Norgesnettet innanfor fagfeltet ny- 1993–1994 saman om å få gjort ei vurdering norsk språk og kultur. av framlegga i forprosjektrapporten. Eit utval under leiing av Bodil Røyset skulle mellom Høgskulen i Volda sette ned eit utval for å anna analysere funksjonsfordelinga som låg konkretisere realiseringa av Ivar Aasen-insti- til grunn med lokalisering til to stader, vur- tuttet i tråd med dette. Innstillinga var klar i dere i kva grad det er mogleg å realisere pro- februar 1995. Ved stegvis utbygging vil 4,5 sjektet innanfor reduserte investeringsram- faste stillingar vere etablerte i 1998, institut- mer. Røyset-utvalet føreslo etablering av eit tet vil få administrativ tilknyting og lokalise- samla senter, kalla ”Ivar Aasen-tunet” lokalis- ring inntil Avdeling for humanistiske fag, og ert til Åsen i Hovdebygda. Utvalet føreslo ei på lengre sikt få eigne lokale i nybygg for løysing med ei samla investering på 53,4 mill. Høgskulen i Volda. kr. Dette innebar ein reduksjon på 18 % i I Stortinget vart det for 1995 avsett 1,3 mill. høve til framlegget i forprosjektrapporten. kr. til Ivar Aasen-senteret under post 73 Nasjo- Hausten 1994 vart det klart at fordelane nale kulturbygg. Samstundes sa kulturkomi- med å knyte Ivar Aasen-instituttet saman med teen at dei Høgskulen i Volda vart vurdert å vere større enn det som kunne vinnast ved Røysetutva- vil understreke behovet for ei avklaring og større fram- lets framlegg om samlokalisering i Hovdebyg- drift i arbeidet med å legge til rette for eit senter for da. Dette vart også stadfesta av kyrkje- og nynorsk skriftkultur i Volda/Ørsta. John Aage Gjestrum

58 Kulturkomiteen understreka vidare i Buds- føre vidare viktige element som frå og med jett-innst. S. nr. 2 1994–95, s. 18 det første store stemnet i Åsen i 1893 har gjort staden til ein valfartsstad for norsk kultur. I at den totale kostnadsramma vert nøye vurdert. Den dette ligg sjølvsagt viktige element i samling- føreslåtte løyvinga for 1995 kan nyttast når partane har ane som vart førte attende frå Oslo til Åsen lagt fram ein plan over prosjektet sitt omfang, innhald av familien etter at Ivar Aasen døydde i 1896, og framdrift. […] Fleirtalet vil peike på at det i prin- likeins andre store og viktige samlingar som i sippet må vere ei nasjonal oppgåve å ivareta det nynor- dag ikkje er sikra høvelege lokale eller tilgjenge ske skriftspråket. for brukarar. Det nasjonale kulturbygget i Ivar Aasen- Nasjonalt senter for nynorsk språk og kultur: tunet vil vere første staden i Noreg der språket Ivar Aasen-instituttet og Ivar Aasen-tunet blir sett på utstilling. Språk er noko alle men- Ivar Aasen-instituttet skal vere eit forskingsin- neske har felles – sjølv om utforminga er ulik stitutt med høgt kvalifiserte forskarar, stør- rundt om i verda. Skriftspråk som ”oppfin- stedelen av personalet på førsteamanuensis- ning”, som kulturelt og sosialt fenomen er ein og professor-nivå. Følgjande målsettingar og føresetnad for heile vår sivilisasjon. I skrift- hovudoppgåver er prioriterte: språket formulerer menneske sine tankar så I. Knutepunkt i Noregsnettet innanfor nynorsk språk andre kan nå dei – det gjer det mogleg å kom- og skriftkultur munisere på tvers av tid og rom. Språket er II. Undervisning og rettleiing til hovudfagsstudentar ein infrastruktur som er synleg og usynleg på og doktorgradsstudentar same tid – fordi språket for svært mange er III. Utvikling og gjennomføring av forskingsprogram noko vi a priori tek som sjølvsagt. og -prosjekt Sjølv om det ikkje har vore gjort tidlegare, IV. Publisering og forskingsformidling både nasjonalt er det stor grunn til å tru at ei framstilling av og internasjonalt språk i det tredimensjonale museumsmediet V. Utvikling av kurs- og undervisningsprogram i ny- her vil opne for nye perspektiv. Etablering av norsk språk og skriftkultur skriftspråk som allmennmenneskeleg feno- VI. Generell opplysings- og formidlingsverksemd men heng nært saman med demokrati og ytringsfridom – verdiar som menneske alltid Planen er å lyse ut stillinga som forskingsleiar må forsvare. Utstillingane vil kunne vise norsk alt i 1995. Instituttet skal ha ein fleirfagleg språk som del i ei større internasjonal språk- akademisk profil, og tek sikte på å knyte til utvikling. Ein må få fram den norske språksi- seg stipendiatar og hovudfagsstudentar frå tuasjonen generelt og det nynorske skriftsprå- 1995/96.2 ket spesielt. Ivar Aasen-tunet skal vere eit nasjonalt kul- I nyare museumsforsking har nettopp det turbygg der ein set språket på utstilling. Kul- å gjere det usynlege synleg vore peika på som turbygget vil ha ein museumsdel utvikla vi- eit hovudkarakteristikum for musea (Pomian dare frå det gamle Ivar Aasen-museet, doku- 1990). Det visuelle/romlege tredimensjonale mentasjonssenter, utstillingar og vere hovud- utstillingsspråket kommuniserer med publi- plass for institusjonen Dei Nynorske Festspe- kum etter andre prinsipp enn til dømes den la.3 Ei hovudoppgåve vil vere å ta vare på og lineære framstillinga i ei bok eller eit fjern- Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

synsprogram. Samtidig som språket i utgangs- misk orientert forskingsinstitusjon med spiss- 59 punktet er abstrakt, er produkta frå språket i kompetanse og verksemd innanfor prioriter- høgaste grad konkrete: trykketeknologien, te emne og tema. Nært knytte til dei ulike bøker, aviser, nye elektroniske kommunika- forskingsprosjekta vil dei einskilde forskara- sjonsformer. Ved eit samspel mellom muse- ne bygge opp materialsamlingar – delvis bas- ums-, utstillings- og språkfagleg ekspertise vil ert på eiga innsamling. I instituttplanane ligg det vere mogleg å skape utstillingar der pub- det ikkje inne kapasitet for oppbygging og likum møter noko nytt og utfordrande om drift av store generelle samlingar. Kommuni- språk både i form og innhald. kasjonen utetter vil for instituttet i hovudsak Den arkitektoniske utforminga av det vere retta mot andre akademikarar og studen- nasjonale kulturbygget må ta utgangspunkt i tar i inn- og utland, mellom anna gjennom det heilt spesielle miljøet på staden. I nem- Noregsnettet, publisering av forskingsresul- ninga Ivar Aasen-tunet ligg klare føringar i tat, gjesteførelesingar og deltaking i faglege retning av at det nye skal tilpassast målestok- konferansar. Resultata må sjølvsagt også kome ken i tunet som alt er bygd med Ivar Aasen- formidlingsarbeidet ved Ivar Aasen-tunet til museet. Dei gamle husa, steingarden, gamle- nytte. vegen mot Volda, dei gamle stiane, det stei- Ivar Aasen-tunet vil som nasjonalt kultur- nete beite- og slåttelandet, gamle tre og an- bygg ha ein open profil mot breie brukargrup- nan vegetasjon – alt dette er berarar av noko per og vere ein stor offentleg arena for norsk autentisk, det ein kan kalle ein musealitet som og nynorsk kultur i alle former. Utstillingar også omfattar kjensgjerningane knytte til det og samlingar vil vere attraktive besøksmål at Ivar Aasen faktisk var fødd og oppvaksen både for turistar (som er ”alminnelege men- nettopp på denne staden. neske”, berre frå ”ein annan” stad) og for I gjennomføringa av prosjektet må ein vere skoleelevar. Dei Nynorske Festspela er allereie klar over kor sårbart miljøet her er, og det må innarbeidd overfor eit stort publikum. Kurs, gjerast nøye vurderingar av plassering av bygg, konferansar og særskilt tilrettelagde arrange- kommunikasjonar og andre inngrep. Dei to ment for organisasjonar, private og offentle- gamle museumsbygga og bautasteinen i tu- ge verksemder vil vere ein viktig aktivitet. net er i seg sjølv viktige kulturminne knytte 850 000 nålevande nordmenn har, har hatt til Åse-garden som minne- og valfartsstad. eller vil få nynorsk som hovudmål. Å satse på Realiseringa av det nasjonale kulturbygget må språket som reisemål vil derfor møte ei stor mål- difor gjerast slik at det styrker og ikkje svek- gruppe mellom dei som identifiserer seg som ker kvalitetane som ligg i dette. nynorskbrukarar. Medan instituttet vil få meir spesialiserte Eitt senter – med samspel mellom to delar samlingar bygde opp kring prioriterte for- Når Stortinget nå har gjort klart at det nasjo- skingsprosjekt, vil samlingane i Ivar Aasen- nale senteret for nynorsk språk og kultur blir tunet vere meir generelle og omfattande, byg- etablert i to einingar, er det samstundes mog- de opp med basis i samlingane etter Ivar Aa- leg å gjere tydeleg kva som er skilnadene på sen og Aasen-forskaren Reidar Djupedal dei to institusjonane. (1921–1989). Andre viktige boksamlingar Ivar Aasen-instituttet skal vere ein akade- kan kome i tillegg. Bøkene blir både utstil- John Aage Gjestrum

60 lingsgjenstandar og studiemateriale i ei betjent samanlagt vil vere langt meir enn berre ein- samling der publikum kan få service. I kul- skildfunksjonane. Museumsdelen og samling- turbygget vil det derfor vere eit stort og spe- ane vil inngå i ein kraftfull formidlingsinsti- sialisert fagbibliotek med sterk historisk orien- tusjon der nåtida med formulering av kultu- tering, medan biblioteket ved instituttet vil relle perspektiv også for framtida, vil ha stor gå inn i høgskulen si generelle bibliotektenes- plass. Ein kan her bygge opp både dei fysiske te. Begge vil vere verdfulle for kvarandre for- rammene, innhaldet og den faglege saman- di dei blir ulike og av den grunn utfyller kvar- settinga av personalet frå grunnen av. Sams- andre. tundes med at ein kan legge dei mest avan- I Ivar Aasen-tunet vil arbeidet med innsam- serte teknologiske hjelpemidla til grunn, gjer ling, katalogføring og å gjere samlingar til- dette at Ivar Aasen-tunet vil få ein institusjon gjengelege ha stor eigenverdi, der ikkje minst med eit framifrå utgangspunkt for å løyse vernet og sikringa av samlingane for framtida i oppgåver innanfor det nasjonale heilskapsper- seg sjølv må sjåast som svært viktig. Instituttet spektivet, slik målsettinga er. vil naturlegvis bli ein viktig brukar av desse (Frå Nasjonalt kulturbygg – Ivar Aasen-tunet. Revidert samlingane. Instituttet vil likevel sjølv ikkje plandokument 1995) kunne ha kapasitet til å gjere det arbeidet med samlingar og arkiv som ligg til dokumen- Dokumentasjonssenter (1996) tasjonssenteret i Ivar Aasen-tunet. Ein eigen digitaliseringsverkstad skal også gjere det Sidan arbeidet med det nye bygget i Ivar Aa- mogleg for brukarar å nytte desse samlingane sen-tunet tok til i 1990, har det heile tida vore uansett geografisk avstand. Det er god grunn ein føresetnad at eit dokumentasjonssenter til å rekne med at vidaregåande skular vil bli skal ha ein hovudfunksjon i å bygge opp og ein hovudbrukar av tenester i eit slikt tilbod. formidle det faglege grunnlaget for institu- Innan tre år reknar ein i dag med at dei fleste sjonen. Oppgåvene for dokumentasjonssen- vidaregåande skular i Noreg vil vere knytte til teret er knytte til to hovudproblem: Internett. Folkebiblioteka vil kome til snart 1) å sørge for at viktig dokumentasjon blir etterpå. Dette gjer at det utan tvil er eit rett tatt vare på og bevart for framtida, og tiltak nå å satse aktivt på ei tilrettelegging av 2) å sørge for at viktig dokumentasjon blir kjelder og materiale frå den nynorske skriftkul- aktivisert og teken inn i kulturskapande verk- turen for digitalisert formidling. Det vil vere semd. ei ulykke om den nye informasjonsteknolo- Viktige delar av samlingane er alt på plass i gien berre skulle kome det angloamerikan- Volda/Ørsta og ventar på plass i det nye byg- ske kulturinnhaldet til del. Ein innsats på get. Dette gjeld dei omfattande boksamling- feltet med publikasjonsformer mellom anna ane etter Ivar Aasen og Aasen-forskaren Rei- på CD-rom bør finne viktige partnarar for dar Djupedal. Dette blir grunnstammen. Vi- samarbeid i forlag, media og i kultursekt- dare vil samlingane romme 1) ulike typar ori- oren elles. ginalmateriale i papirform, 2) katalogar, sam- Dei einskilde delane av verksemda i det nye andrag, register og kopiar av materiale i an- nasjonale kulturbygget står i klar samanheng dre institusjonar, 3) gjenstandssamlingar, med kvarandre, og utgjer ein heilskap som 4) samlingar av nye media som film, bilete, Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

lyd og digitalt databasert materiale, 5) eit kon passar på og tek initiativ og formidlar 61 bruksbibliotek med nasjonal og internasjonal materiale og kunnskap mellom desse ulike litteratur innanfor skriftkultur. institusjonane, organisasjonane og tiltaka, vil Både bevaringa av samlingane for framtida den nynorske tradisjonen og synleggjeringa og arbeidet med dei treng plass. Derfor er det av han vere tapande i ein situasjon der det nå viktig å konkretisere kva areal ulike funk- nynorske står veikare enn andre meir domi- sjonar krev i det nye bygget. Ei viktig side nerande skriftkulturar. ved dette er å få fram kor viktig arbeidstilhø- Det er i denne situasjonen dokumenta- va for tilsette, gjesteforskarar og stipendiatar sjonsdelen blir så viktig. Funksjonen skal ikkje vil vere om ein skal lukkast i å nå standarda- vere å ta over oppgåver andre i dag har eit ne for eit statleg ansvarsmuseum (NOU ansvar for å løyse, men å styrke arbeid og akti- 1996:7). Det er også ganske klart at det må vitetar som er der, ikkje minst ved å bygge vere gode arbeidsplassar for fleire personar enn opp oversyn over kva som faktisk finst av dei som er fast tilsett. materiale og verksemd, og ved å gjere mest Å bygge opp ein ny nasjonal institusjon frå mogleg ut av potensialet i denne verksemda. botnen av gjer det også mogleg å nytte dei Dokumentasjonssenteret vil få ei hovudopp- aller nyaste og rasjonelle hjelpemidla til digi- gåve i å samle inn, gjere tilgjengeleg og for- talisering og informasjonsteknologi. Dette er midle eit slikt oversyn. Dette arbeidet inne- viktig som langsiktig bevaringsteknologi til ber også at ein bygger opp nye nettverk der dømes for lyd og bilete. Nettverkstilkopling- materiale, kunnskap og idear frå mange ar gjer også materiale tilgjengeleg for bruka- aktørar vil finne plass. rar utanfrå. Det er derfor grunn til å tru at Store delar av dokumentasjonen og formid- talet på brukarar av tenester over Internett vil linga knytt til ei slik nasjonal nettverksbyg- bli større enn talet på dei som bruker tenester ging vil skje gjennom elektroniske medium. på staden. Berre på dei vel tre åra som er gått frå 1992 Det er lagt stor vekt på å planlegge for dy- da forprosjektrapporten presenterte ideane namiske løysingar der dokumentasjonssente- om ein digitaliseringsverkstad, har det skjedd ret ikkje skal framstå som ein skild og lukka mykje på dette feltet. Ikkje minst Internett del i det nye bygget. Mellom anna ved inte- framstår som ein ny type kommunikasjons- grering av informasjonspunkt basert på data- medium med kapasitet til å formidle store teknologi vil ein få til eit nært samspel mellom tekst- og datamengder. Stoffet er lett tilgjenge- dokumentasjonssenteret og utstillingane. leg for brukarar gjennom kraftige søkeverkty, det opphevar geografiske avstandar, er kost- Strategiske utgangspunkt nadseffektivt, lett å bruke og kan gi kommuni- Trass i at Ivar Aasen-senteret med Ivar Aasen- kasjon både til og frå brukarane. Dette er instituttet og Ivar Aasen-tunet er ei stor opplagde fordelar fordi ein skal arbeide med satsing, vil det framleis vere slik at størstede- og formidle materiale og tema som er fagleg len av innsatsen skal skje i institusjonar og viktige, men ikkje har kommersielt publise- aktivitetar som alt er etablerte og med solide ringspotensiale. faglege og praktiske føresetnader. Derimot må Ei anna side ved denne utviklinga er sjølv- situasjonen kunne sjåast slik at viss ikkje no- sagt at denne teknologien utviklar ein eigen John Aage Gjestrum

62 dynamikk der den digitale røyndomen veks mål er kva som vil ligge i nemninga nasjonale fram utan at einskildpersonar eller gruppe- institusjonar (NOU 1996:7, s. 133–34): ringar kan stoppe det. Vi er derfor i eit tid- Nemninga ”nasjonale institusjonar” bør presiserast på skifte som om 20–30 år truleg vil framstå som ein måte som betre dekkjer dei funksjonane desse mu- langt meir grunnleggande enn vi kan hende sea bør og kan ha. Museumsutvalet vil gjera framlegg trur nå. For den nynorske skriftkulturen og om å bruka omgrepet ”statlege ansvarsmuseum”. Det tradisjonen vil det å ikkje gå inn i det ”digita- signaliserer at dei aktuelle institusjonane skal ha eller le rommet” derfor vere det same som å stenge kunna utvikla museumsfagleg kompetanse som gjer at seg ute frå framtida. dei kan ha eit særskilt ansvar for utviklingsarbeid, råd Trykketeknologien representerte i si tid eit og rettleiing innanfor definerte felt. Kompetansen skal liknande omskifte som ikkje berre endra må- vera knytt til tematiske og/eller metodiske område. ten kunnskap vart etablert og formidla på, Institusjonane skal danna eit nettverk av statlege an- men også endra både samfunnet og liva til svarsmuseum og spela ei viktig rolle i den statlege mu- einskildmenneska. Sambandet mellom tryk- seumspolitikken. Det vil også vera naturleg at institu- keriet på Ekset i Volda – det første trykkeriet sjonane har eit ansvar som norske kontaktpunkt i in- i Noreg utanom byane – og Ivar Aasen sine ternasjonal samanheng. Ein viktig funksjon vil vera råd- idear om eit språk for folket, er her klare. Når giving for andre museum. folket sjølv nå skulle ta del i dei demokratiske prosessane i det nye Noreg, var det grunnleg- Museumsutvalet peikar også på døme på an- gande for Aasen at folk måtte få stå fram i det svarsområde for statlege ansvarsmuseum: offentlige rommet slik trykketeknologien • samordningsansvar og rådgiving innanfor tematiske gjorde det mogleg, med sitt eige språk. område Når det ”digitale rommet” i framtida vil • samordningsfunksjonar for standardar ved bruk av bli ein viktig del av det offentlige rommet, er informasjonsteknologi Ivar Aasen sin logikk frå 1830-talet like aktu- • ansvar for sentralregisterfunksjonar på tematiske ell på nytt. Det er vanskeleg å sjå korleis dette område ikkje må bli eit viktig utgangspunkt for Ivar • utvikling av spisskompetanse når det gjeld doku- Aasen-senteret og at dokumentasjonssenteret mentasjonsmetodar. blir den operative eininga som skal omsetje eit slikt perspektiv til praktiske handlingar. Ein peikar på at Kulturdepartementet har driftsansvar for tre institusjonar med tilkny- Ivar Aasen-senteret ting til litteratur og språk: Aulestad og Bjør- som statleg ansvarsmuseum gan prestegard (Bjørnstjerne Bjørnson), Ibsen- Ein kan sjå innhaldet i dokumentasjonssen- museet i Oslo og Ivar Aasen-senteret i Ørsta. teret som ein grunnkapital som all annan ak- Ein ser for seg eit nettverkssamarbeid mellom tivitet vil måtte bygge på. Det er viktig å leg- desse for å utvikle museumsfaglege perspek- ge merke til den nyss utkomne offentlege ut- tiv på litteratur og språk i ein kulturhistorisk greiinga NOU 1996:7 Museum. Mangfald, samanheng. minne, møtestad der Ivar Aasen-senteret er tatt Arbeidet med å formulere ein nasjonal stat- inn som ny institusjon i ei lita gruppe muse- leg museumspolitikk har skjedd dei siste åra, um heilt finansiert av staten. Eit viktig spørs- parallelt med arbeidet med utforminga av Ivar Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

Aasen-senteret. Når signala i den nasjonale der og med forventningar til dei nasjonale 63 museumspolitikken nå er tydelege gjennom museumsfaglege oppgåvene Ivar Aasen-sen- NOU-en, er det viktig at ein i gjennomføringa teret skal løyse. av prosjektet i Ivar Aasen-tunet kan vektleg- Når ein skal plassere dokumentasjonssen- ge dei krav som blir stilte til nasjonale insti- teret innanfor heilskapen i Ivar Aasen-tunet, tusjonar. er det viktig å ha klart for seg kva dei nasjo- NOU 1996:7 har registrert 700 museum nale oppgåvene for dei statlege ansvarsmusea og samlingar i Noreg. Det eksisterande Ivar er meint å vere. Det er også viktig å sjå kva Aasen-museet er eitt av desse, og eit av dei som skil prosjektet i Ivar Aasen-tunet frå med minst budsjett, personale, lokale osb. Det mange andre prosjekt i seinare tid som er byg- nye bygget som skal stå ferdig i 1998, og den de opp som vellukka besøksattraksjonar, men nye institusjonen med personale og store fag- som ikkje skal ha slike langsiktige nasjonale lege ressursar, vil innebere eit ”stort opprykk” faglege oppgåver. Ein må også merke seg at til statleg ansvarsmuseum. NOU-en reknar prosjektet som blir realisert i Ivar Aasen-tu- opp ei ”eksklusiv” liste på 22 slike institusjo- net, er eit nasjonalt museumsprosjekt, som i nar. Ivar Aasen-senteret er ein av desse. framtida skal finansierast som museum sam- Oppgåver som desse institusjonane må an med andre nasjonale museum. Dette inne- konkretisere i sine langtidsplanar, er spesifi- ber sjølvsagt ikkje at kulturaktivitetar innan- serte (NOU 1996:7, s. 134): for alle tenkelege felt ikkje skal få sin plass i verksemda, dei skal sjølvsagt det – ikkje minst • kva spisskompetanse institusjonen har eller skal ut- i samband med Dei Nynorske Festspela. Men vikla som statleg ansvarsmuseum det inneber at dei museale grunnfunksjona- • innsamlings- og forskingsprosjekt ne knytte til vern av samlingar og doku- • formidlingstiltak som tek sikte på å nå vidare ut i mentasjon må ha ein viktig plass, og ein plass landet som samsvarar med oppgåvene ved det å vere • konkrete tiltak for å betra dokumentasjonsstandard statleg ansvarsmuseum. Dette skal speglast i for samlingane og nivået på førebyggjande konserve- sjølve museumsbygget, i samansettinga av ring personalet og i planlegginga av institusjonen • tiltak for intern personal- og kompetanseutvikling si verksemd på kort og lang sikt. • samarbeid med andre ansvarsmuseum og Norsk mu- Ei viktig målsetting må vere å finne strate- seumsutvikling giar for dokumentasjonssenteret som kan ut- • rådgjevingsfunksjonar for andre museum. nytte mest mogleg effektivt dei trass alt små Gjennom arbeidet over seks år med realiser- ressursane det vil vere snakk om, sett i lys av inga av Ivar Aasen-senteret har det til ulike at ein skal bygge eit fagleg grunnlag for eit tidspunkt vore lagt vekt på ulike sider ved statleg ansvarsmuseum heilt frå grunnen av. prosjektet. Ulike interessentar i prosjektet legg Figur 1 viser ein modell for korleis ein kan sjå også ut frå sin ståstad størst vekt på ulike ting. på dokumentasjonssenteret. Mellom det som I den endelege realiseringa er det nå klart at kjem inn og ut av dokumentasjonssenteret, staten går inn med tyngd både i finansiering ligg ein operativ dimensjon. Føresetnadene for av bygg og innhald, men ikkje minst med eit denne ligg i 1) samlingane, 2) dei fysiske langsiktig perspektiv på å dekke driftskostna- rammene, altså bygget, 3) personalressursen John Aage Gjestrum

64 kivdelen innanfor dokumentasjonssenteret. b) Katalogar, samandrag, register, kopiar av viktig materiale i andre institusjonar. Det er i dag eit hovudproblem at mykje materiale i arkiv, bibliotek, ved universiteta osb. ikkje kjem i bruk fordi det ikkje er tilstrekkeleg ordna og ikkje kjent for potensielle brukarar. Dokumentasjonssenteret i Ivar Aasen- tunet vil måtte sjå det som ei hovudoppgåve å bygge opp oversikter i si samling over alt relevant materiale andre stader. Grunnleg- gande kjeldemateriale, som handskriftsam- linga etter Ivar Aasen på Universitetsbiblio- teket i Oslo, bør bli tilgjengeleg for formidling i digital form. c) Gjenstandssamling. Størstedelen av gjenstandssamlinga ved ein museumsinstitusjon vil vere i magasin, ikkje på utstilling. Dei eksisterande gjenstandssamlingane er i dag ikkje store og er direkte knytte til mannen Ivar Venstre halvdel i modellen viser ein statisk del: Aasen. Det er likevel grunn til å rekne med at eit bygg med innhald og forma dette har. Høgre når den nye institusjonen kjem i arbeid, vil halvdelen viser ein dynamisk del: personalet i det vere svært aktuelt å samle inn gjenstandar ein prosess mellom samlingar og brukarar. I knytt til nynorsk skriftkultur på 1900-talet – modellen er omgrepet relevans plassert i det hjørnet der brukarar og personale møtest. eit hundreår som vil vere ”førre hundreåret” berre eit par år etter at Ivar Aasen-senteret er opna. Klenodium frå nynorsk-litteraturen vil og 4) brukarane – naturleg nok, ettersom det også bli samla inn og bevart som museums- er for dei institusjonen finst. objekt. Eit spesielt område her er dei nynorske teikneseriane. Frå ei veksande gjenstands- Samlingane i framtida samling vil det snart vere mogleg å finne ak- I planlegginga av dokumentasjonssenteret kan tuelle tema for spesialutstillingar. Erfaring frå det vere riktig å sjå dei framtidige samlingane museumsarbeid viser også at det ofte er slik i Ivar Aasen-tunet i fleire kategoriar: at planlegging og gjennomføring av temaut- a) Originalmateriale i papirform. Det ek- stillingar fører til at ein samlar inn gjenstan- sisterer alt omfangsrike samlingar der største- dar på nye felt, og at dei etterpå bør inngå i delen er lagra i reint midlertidige situasjonar dei framtidige samlingane. og slik at materialet ikkje er tilgjengeleg for d) Samlingar av nye media. Originalmate- publikum. Dei to samlingane etter Ivar Aa- riale og kopiar av bilete og film frå hendingar sen og Reidar Djupedal vil åleine fylle om lag knytte til nynorskkulturen gjennom meir enn halvparten av kapasiteten til bibliotek- og ar- hundre år er ein type materiale som er viktig Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

å ta vare på, og som vil ha stor verdi når ein sjølvsagt også kunnskapsverdiar. Men kunn- 65 skal produsere ulike interaktive programtil- skapsinformasjonen i dokument kan bli av- bod for publikum i tilknyting til utstillinga- lesen, lagra, systematisert og formidla utan at ne. Det same gjeld analoge og digitale mag- ein har direkte tilgang til originalen. I pro- netband eller diskar med målføreprøver et- duksjonen av ny kunnskap basert på innhal- tersom det vil vere eit hovudpoeng i fram- det i dokumentasjonssenteret vil det derfor stillinga av nynorsk å få fram korleis ei lang vere viktig at det kan byggast opp så breie sam- rekke dialektar blir til eit standard skriftspråk. lingar som mogleg innanfor temaet nynorsk Overføring til digitale medium vil for svært skriftkultur. Store delar av samlingane vil mange typar materiale både sikre langsiktig måtte bli til som kopiar i papirform, mikro- vern og opne for auka bruk, både for bruka- film eller digitale media av materiale som nå rar i Ivar Aasen-tunet og for brukarar som når er spreidd på svært mange institusjonar. fram ved Internett-tilkopling. I dokumentasjonssenteret vil både autenti- e) Bruksbibliotek. Dette vil omfatte all til- sitets- og kunnskapsverdiane ved materialet gjengeleg referanselitteratur som dei tilsette vere viktige. Det autentiske materialet vil vere må ha for å vere fagleg oppdaterte – tids- aktuelt for utstillingar i Ivar Aasen-tunet, skrift og bøker som sjølvsagt også andre bru- mens det stadig veksande kunnskapsstoffet vil karar i dokumentasjonssenteret vil gjere seg vere ei fagleg ryggrad i institusjonen si løy- nytte av. sing av dei nasjonale oppgåvene som statleg ansvarsmuseum. Autentisitet og kunnskap Samlingane vil vere samansett av materiale Brukarar som representerer fleire typar verdiar. Svært Brukarane av Ivar Aasen-senteret fell umid- viktig ved originalmaterialet er det autentiske delbart i to grupper: 1) dei som vil vere fysisk – det at gjenstanden/dokumentet faktisk er til stades i Ivar Aasen-tunet, og 2) dei som ekte, i det å peike mot situasjonen da den vart ikkje er det. Medan andre tilbod som utstil- til, som fysisk materielt uttrykk og som vit- lingar, arrangement osb. berre kan nyttast av nemål om tida gjenstanden har gjennomlevd. dei som kjem til Hovdebygda, vil tenestene Vi finn her kvalitetar som gir gjenstanden ein til dokumentasjonssenteret nyttast over heile aura, og som gjer at ein autentisk gjenstand landet, gjennom Internett i praksis over heile kommuniserer med publikum gjennom ”ka- verda. nalar” som går langt forbi dei reint kognitive Brukarar som nyttar dokumentasjonssente- sidene ved gjenstanden. Mottakaren har san- ret på staden, vil vere sar som tek mot inntrykk på eit register som går vidare enn det som ligg i reint intellektu- – alle tilsette ved Ivar Aasen-tunet. For dei vil doku- ell erkjenning. Her skal vi berre slå fast at mentasjonssenteret vere ein naudsynt reiskap i alt fag- autentisitet er ein viktig eigenskap ved origi- leg arbeid, nalmaterialet i samlingane, og at det repre- – forskarar og studentar ved Ivar Aasen-instituttet senterer viktige inngangar til kommunikasjo- og Høgskulen i Volda, nen med publikum. – publikum som vitjar Ivar Aasen-tunet. Denne Det autentiske materialet representerer gruppa vil naturleg nok vere svært samansett, ettersom John Aage Gjestrum

66 somme vil vere der meir som ”slentrande turistar”, dreiar seg også om siste punktet i modellen medan andre vil kome med heilt spesifikke faglege pro- (jf. figur 1) spørsmålet om relevans. blemstillingar, – deltakarar på særskilt inviterte faglege seminar. Relevans Dette kan bli ei viktig målgruppe sidan det er mange Svært ofte i kulturinstitusjonar vil ein ikkje som alltid vil trenge fagleg oppdatering innanfor te- finne problematisert spørsmålet om relevans. maet nynorsk skriftkultur Det ein driv med, er på ein måte sjølvsagt, – lærarar på mange nivå, offentleg tilsette, folk i arbeidet har som regel pågått gjennom fleire media osb. Ved kombinasjon av tilbod i faglege semi- tiår, det er langsiktig til dømes med oppbeva- nar og vidare elektronisk tilknyting kan tilbodet frå do- ring og vern av samlingar for ”all framtid”. kumentasjonssenteret få ei stor gruppe ”faste” kontak- Ofte er ting gått inn i eit spor som ikkje no- tar utover landet. kon einskildperson lenger kan rokke ved. I figur 1 har vi likevel sett omgrepet relevans Brukarar som i hovudsak vil nytte tenester ut- inn saman med omgrepet prosess i den høgre anfrå, vil vere og dynamiske delen av modellen. Med dette vil ein peike på det brutale faktum at sjølv – forskarar og studentar ved alle universitet og høg- om ein i dokumentasjons- og formidlingsar- skular som har språk som emne, beid har dei beste intensjonar, vil det innan- – bibliotek og arkiv etter kvart som desse får tilgang for eit tidsperspektiv på tre–fem år vere gan- til Internett, noko som vel i praksis har skjedd når do- ske avgrensa kva ein kan få gjort. Dette gjer kumentasjonssenteret opnar, at det må skje ei ganske hard prioritering av – lærarar og elevar i både grunnskule og vidaregåan- kva ein skal gjere og kva ein ikkje skal gjere. de skule. Ein kan tenke seg konkret samarbeid med Å finne gode former for prosessane fram til forlaga som utarbeider læremiddel, slik at interaktiv avgjerd i spørsmåla om kva som er dei vikti- oppkopling mot dokumentasjon i Ivar Aasen-tunet kan gaste spørsmåla og oppgåvene for Ivar Aasen- vere innarbeidd i læremidla, senteret til ulike tider, vil derfor vere naudsynt. – kulturarbeidarar i vidaste meining, innanfor tea- Kontakt med brukarane blir viktig, ikkje ter, film, litteratur, språk, media, vil vere viktige bru- minst for arbeidet i dokumentasjonssenteret, karar, der potensialet for aktiv bruk av tenestene er – einskildpersonar som berre ”sleng innom” vil ein svært stort. finne som ”turistar” på Internett på same vis som dei Ein må også sjå spørsmålet om relevans som som kjem til Hovdebygda med bil. eit nøkkelspørsmål i den vidare langsiktige Det er grunn til å legge vekt på at brukarane utviklinga av institusjonen. Ved å bli statleg vil representere stor spennvidd. Særleg i ut- ansvarsmuseum frå starten vil verksemda alt bygginga av det digitale tilbodet må ein ta frå fyrste dag ha eit betre grunnlag enn dei omsyn til dette i oppbygging av menyar, struk- fleste kulturinstitusjonar ein kan samanlikne turering av materiale osb. Samstundes er det med. Men når det gjeld kva plass institusjo- klart at det ikkje er ”fancy” utsjånad, men at nen skal ha om 10, 20 eller 30 år, vil det vere tilbodet har breidd og omfang som svarar til avgjerande om ein har greidd å løyse viktige oppgåva Ivar Aasen-senteret skal ha som oppgåver, og plassert seg sentralt i det norske nasjonal faginstitusjon, som er viktigast. Dette kulturbiletet. Ei slik plassering dreiar seg da Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

ikkje berre om besøkstal, men om å ha gitt t.d. med ei sending frå Kristiania 5. desem- 67 nynorsk skriftkultur posisjon og fornying. ber 1896 til kaia på Ekset i Volda. Derfrå Mindre ambisjonar kan ein ikkje ha. kunne Jon Aasen, bonden i Åsen, ta det heile (Frå Dokumentasjonssenter – Ivar Aasen-tunet. Bøver- heim til garden. bru/Sogndal 16.81996) Jon Aasen var soneson til Jon, bror til Ivar Aasen. Det vart fort klart for han at samlinga Eit museum med fleire tidbolkar var større enn han hadde tenkt seg. Utanom (1997) seng og sengeklede var der da verkeleg alt som Ivar Aasen hadde tatt vare på: frå det flotte Første tidbolk 1896–1946 skrivebordet han fekk frå Folkeopplysnings- Museet i Ivar Aasen-tunet er eit av ganske få selskapet i 1856 (IAAM 156) til ein simpel norske museum som er etablert på 1800-ta- blekkboks med tobakk og ein sigarstump let.4 Når det kunne skje, stod det sjølvsagt i (IAAM 111). Alle bøkene måtte sjølvsagt ha nær samanheng med posisjonen Ivar Aasen plass, på same vis som dei hadde fylt opp dei hadde i nasjonens kulturelle sjølvbilete. Han små romma Ivar Aasen hadde i Kristiania. Jon var både diktar og hadde gjort eit stort språk- Aasen vende seg derfor til Maurits Aarflot, vitskapleg arbeid, han var i om lag 50 år til Sivert Nossen og Anders Vassbotn for å få råd stades i hovudstaden, og friviljug eller ufrivil- om kva han skulle gjere, og løysinga vart at jug ein del av den tids kjendis-jetset. Jon Aasen kjøpte ei gamal røykstove på Helt- Etter at Ivar Aasen døydde i Kristiania på ne i Volda som vart flytta til Åsen for å vere hybelen i Holbergs gate 23. september 1896, museumsbygning. var det arvingane som tok initiativ til å eta- Me var frå fyrst av merksame på at samlingane burde blere ei samling: vere i eldfast hus, men rådi den gong strakk ikkje til. Underskrivne ervingar etter Ivar Aasen er samde um at Synet på Ivar Aasens geniale arbeid var eit umstridt bøkene og anna bohave etter han ikkje skal seljast eller spursmål, so me torde ikkje vende oss til det offentlege bytast men verta flutt heim til fødestaden hans Aasen om studnad. og der verte gøymt til minne um fagnamannen som Slik skreiv Jon Aasen om lag 40 år etterpå om der var fødd. korleis dei gjekk fram. Medan museet kom Slik vart avtalen mellom arvingane skriven inn på plass i 1897, skjedde den fyrste store mar- som ein del av skiftebrevet. Det vart også av- keringa i Aasen-tunet av Ivar Aasen etter han tala at alle handskrivne oppteikningar og døydde, på jonsokdagen 24. juni 1898. Da manuskript skulle overførast til Universitetet vart bautasteinen i tunet avduka. Det var sam- i Oslo, der dette materialet på om lag 6000 bygdingen Anders Hovden som stod for av- nummer i dag inngår i Universitetsbibliote- dukinga, og på steinen stod det innhogt: kets handskriftsamling [no Nasjonalbibliote- ket]. Ivar Aasen Samlinga kom til Åsen i fleire sendingar 1813–1896. hausten og vinteren 1896–97, og inneheldt Fram daa frendar alle dei 2400 bøkene og om lag 300 store og i fredlege kappstig. små gjenstandar. Dampbåten ”Orion” hadde Røyst av Norigs ungdom John Aage Gjestrum

68 Det er ingen tvil om at Aasen-tunet no var stemneplass. I kontrakten er rolla til Sunn- etablert som opphavsstad og kultstad for ny- møre Museum definert slik: norsken. Dette har da også vore markert med Samlingane skal sjåast igjennom og katalogiserast. Det stemne og tilskipingar i meir enn hundre år. kan ikkje flyttast frå Åsen i Ørsta. Til huset med sam- Samlinga kom til å vere 50 år i Heltne-sto- lingane er skøytt 3 mål jord, som er fråsteina etter va, bygningen vi i dag kallar Gamlemuseet. skyldskifte av 17-7-1941. Til dette jordstykket høy- Både boksamlinga og gjenstandane hadde ut rer lagleg og lett tilkomeleg køyreveg. Aasen-samlinga frå det vi kan sjå i dag, gode oppbevaringstil- gjeng elles over til Sunnmøre Museum, som vøler og høve. Vi veit at ein gjenstand vart borte i den- steller den som dei andre samlingane sine. Museet må ne perioden. Det var brillene til Ivar Aasen, ogso syta for at det vert lagleg og lett høve for alle som altså vart stolne. som ynskjer det, å få sjå samlinga, og det so billeg som mogleg. Andre tidbolk 1946–1996 Det som derimot var for dårleg i Gamlemu- I organiseringa hadde ein eit førebilete i løy- seet, var branntryggleiken. Jon Aasen tok opp singa som var etablert mellom Bjørnstjerne dette, og han fann at denne oppgåva var så Bjørnsons Aulestad og Maihaugen. Kontrak- stor at no måtte det offentlege kome inn. Han ten mellom Aasen-familien, Sunnmøre Mu- vende seg først til Ørsta kommune i 1938: seum og Ørsta kommune gav også retnings- liner for drifta av museet: Etter gode menns råd må det offentlege ta seg av denne sak å få upp eldfast hus. I dette høve torer eg be det Til å hjelpa styret [ved Sunnmøre Museum] med tilsy- vyrde Ørsta heradstyre gjera upptaket til å fremja den- net av samlinga vert skipa ei nemnd på 4 mann. De- ne sak og med det same bjoda det offentlege minst kr. partementet vel ein, Ørsta kommune ein, og museet 1000,00 i tilskot. Utan at Ørsta syner vilje til varning vel ein. Det fjerde medlem vert til kvar tid eigaren av er det liti von at det offentlege gjer noko. Åsen, so lenge Ivar Aasen-ætta sit på garden. Elles skal denne nemnda hjelpa til med stemnor i Åsen, koma Jon Aasen hadde i 1937 fått arkitekt Asbjørn med framlegg om omskipingar og vølingar av samling- Barstad til å utarbeide teikning til det eldfas- ane, og elles tena og hjelpa fram fyremålet med sam- te museumsbygget, som da var kalkulert til linga på beste måten. kr. 6500,00. Ein hadde også etablert kontakt med Sunnmøre Museum, det nye folkemu- Krigen gjorde at byggesaka drog ut. I 1946 seet for Sunnmøre som ungdomslaga i distrik- var likevel det eldfaste nybygget på plass, og tet hadde skipa i 1931. Sunnmøre Museum 4. august same året kunne Olav Midttun opne ville ta mot samlinga. Familien i Åsen såg seg det nye museet. I kontrakten kunne ein lese likevel bundne av avtalen frå 1896, som sa at at ei nemnd på 4 mann skulle ha tilsynet med samlinga ikkje skulle flyttast frå garden. museet – i røynda vart det kvinnene i Åsen- I 1941 vart det sett opp ein kontrakt garden som nok har teke største delen av det- mellom Aasen-familien, Ørsta kommune og te arbeidet, først Birte Aasen (1873–1962) – Sunnmøre Museum om korleis museet skul- kona til Jon Aasen, og seinare Sigfrid Aasen le vere organisert i framtida. Eigaren av Åsen- (1901–1992) – kona til Ivar Jonson Aasen. garden gav også utan kostnad for museet ei Jon Aasen døydde i 1954, og det var først tomt på 3 dekar til nytt museumsbygg og frå 1956 at styret for Aasen-museet kom på Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

plass. Som styreleiar nemnde departementet Eit tilbod til publikum 69 opp kunstmålar Karl Straume. Han sat til – tunet som berar av meining 1967 og vart avløyst av Jens Kåre Engeset, Største delen av publikum vil kome i som- som har vore styreleiar sidan. I 1976 kom fyl- marhalvåret. Derfor vil tilbodet utandørs også keskommunen inn i museumsstyret, i og med vere ein viktig del av opplevinga. etablering av ny tilskotsordning. Aasen-tunet vil vere ein attraksjon for pub- I det nye museumsbygget fekk samlingane likum. Det vil gjere landskapet til ein del av eldfaste rom, og det vart innreidd studieplas- fortellinga. Det gjev karakter til staden – sar. Gradvis kom også montrar og bokskap bind saman ein lang kulturtradisjon med det på plass, slik at tryggleiken vart betre. I 1977 nye som kjem. Ettersom det ikkje er mykje gjorde Sunnmøre Museum registrering av att frå tida då Ivar Aasen voks opp her, er gjenstandssamlinga (225 nummer), og alle det sjølve landskapet som mest av alt skaper gjenstandane vart merka. Samlingane har ein bindelekk bakover. Steinane er det som gradvis også vorte auka med ulik dokumentas- ligg mest fast – i beitelandskapet nedanfor jon knytt til Ivar Aasen og hans verk. Museet husa ligg dei ruvande og ikkje til å rokke. I har ikkje hatt fast personale, og mykje arbeid den gamle bygdevegen, som nå kan bli gang- har falle på styret. Tilsynet med museet, ved- sti, er dei mindre og ligg i ein meir ordna likehald av uteområde og omvising av publi- mur. kum har i stor grad vore gjort av folka på Åsen- Tilbodet i det nye museumsbygget vil for garden. Dei seinare åra har det vore Jorunn ein stor del vere fast – berre 12–15 prosent av Aasen, mor til Ivar J. Aasen, som er nåveran- utstillingsarealet vil kunne nyttast til skiftande eigar av garden. de utstillingar. I bygningane på tunet vil ein Kva er det så vi finn i Aasen-tunet? få areal som kan nyttast til spesielle prosjekt, Vi finn ikkje ”ein gamal gard”, slik garden til dømes i samband med Dei Nynorske Fest- var da Ivar Aasen voks opp her frå 1813 og spela. utetter. Åsen er i dag ein moderne driven vest- Ein kan tenke seg lokale for aktivitetar spe- landsgard med bygningar frå den siste gene- sielt retta inn mot born. Buda (drengestova) rasjonen. kan gje fine løysingar her. Bygningen er ein Det er altså ikkje ein etnologisk eller kul- viktig del av tunet, samstundes er ikkje inn- turhistorisk innfallsvinkel som gir argumen- reiinga så gamal at ho har antikvarisk verdi. ta for det musealt verdfulle i Aasen-tunet – Det er naturleg å velje eit av dei gamle altså det som skjedde medan Ivar Aasen sjølv museumsbygga som stad for ei temautstilling var her. I staden må ein sjå heile staden som om Aasen-tunet – om kva som har skjedd i lada med musealitet – ein kultstad skapt av tunet frå 80-årsdagen til Ivar Aasen i 1893 og verdsettinga av Ivar Aasen, frå det første ute- fram til nå. Ei slik utstilling vil vere viktig for stemnet vart halde her 5. august 1893 på 80- å gje publikum ei forståing av kvifor Aasen- årsdagen hans. Tuntret, Storebjørka, bauta- tunet er blitt ein slik kultstad. På mange vis steinen, museumsbygningane og stemneplas- kan det vere naturleg å vise ei slik utstilling i sen er alt saman element i ei symbolverd knytt gamlemuseet; stova ligg tett inntil bautastei- til Ivar Aasen og det prosjektet han skapte med nen frå 1898. det nynorske skriftspråket. Museumsbygningen frå 1946 vil til dømes John Aage Gjestrum

Ivar Aasen-tunet. Nybygget er teikna av arkitekt Sverre Fehn. Oversynsbilete. Merk Ivar Aasens eigen signatur på den skrå veggen! Foto: Nynorsk kultursentrum.

under festspela ha funksjonar saman med lite tenleg om ”heile bodskapen” er formulert amfiet som ligg rett imot. Relieffet av Ivar og gjort i stand alt ved opninga av den nye Aasen i gavlveggen, utforma av kunstnaren institusjonen. Opninga representerer ikkje Augusta Døvle-Berg, er viktig, og bygningen avslutninga på utforminga av kva innhaldet i framstår i røynda som eit monument i seg Aasen-tunet skal vere, men starten på ein lang sjølv.5 Innvendig verkar huset no mindre enn prosess framover, der eit breitt samansett fag- det faktisk er, då glasmontrane for Aasen-sam- leg team skal arbeide med både tradisjonar linga tek mykje av plassen. Ein aktuell bruk og nyskaping innanfor nynorsk-kulturen. vil vere gallerifunksjonar. Det vil innebere få (Frå Ivar Aasen-tunet. Heilskap, historikk, bygningar og endringar i huset. Ein vil få tre rom – to små kulturlandskap. Bøverbru 19/9.1997) og eit større – med fin karakter. Det opne taket gir særskilt lyse og luftige utstillingsrom, Gamletunet i Ivar Aasen-tunet endå om areala ikkje er store. Då bygningen (1999) er eldfast, vil ein her kunne ha alle typar utstillingar; for å få innlån frå andre museum er Med bygginga av det nye nasjonale kultur- brannsikting viktig. bygget i Ivar Aasen-tunet blir mange av funks- I Aasen-tunet vil det i framtida vere avgje- jonane som til nå har vore i det gamle tunet, rande å ha desse areala for skiftande aktivite- flytta. Samstundes blir viktige funksjonar i tar. For det faglege personalet vil det vere svært gamletunet bygt vidare ut. Det er god grunn Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

Inngangspartiet på nybygget. Foto: Nynorsk kultursentrum. til å legge vekt på korleis det gamle tunet skal eit lite hjørne med tre-fire stokkar, tydeleg- fungere saman med det nye. gjort med eit lite tak over til vern. Ettersom staden ligg akkurat i eigedomsgrensa, må det Staden der gamlestova stod i tunet gjerast særskild avtale om dette med Åsen- Dei ulike elementa i Aasen-tunet høyrer til garden. ulike fasar i historia som skal bli fortald. Stab- buret er frå det gamle tunet – og eit hus Ivar Steinhuset – det ”nye” museet Aasen sjølv nok har vore inni mange gonger. Dette bygget er det enklaste å ta stilling til i Like nedanfor står Storebjørka som Ivar Aa- den nye situasjonen. Bygget er bygt som ut- sen sjølv skildra i diktet ”Gamle grendi”; treet stillingsbygg – det er solid, branntrygt og godt er truleg 200 år gammalt. Den gamle stove- skikka til utstillingar. Bygget er på vel 86 m2, bygningen på garden, der Ivar Aasen var fødd, inndelt i tre rom. Romma vil verke større når er diverre blitt riven og flytta vekk. Ein veit samlingane som nå er der, vert flytta ut. Ved framleis nøyaktig kvar huset stod. Leiar for å gi rom for skiftande utstillingar vil bygget Ivar Aasen-museet, Jens Kåre Engeset, fekk vere med og auke publikumstilbodet i tunet. teke vare på nokre av stokkane frå dette huset Det kan til dømes vere kunstutstillingar i sam- da det som var att av det, for nokre år sidan band med festspela, og det kan vere andre vart rive på nytt. Det vil vere ei fin markering typar utstillingar. Ved å legge inn eit moder- om det frå desse stokkane kunne bli sett opp ne, fleksibelt lysskinnesystem, kan ein ta inn John Aage Gjestrum

72 og vise alle typar utstillingar. Plassen vil vere i og med at det her har vore samla eit ”muse- det som set grensene i bygget. Ved visse høve um” med alle typar gamle ting frå Åsen-gar- kan det vere aktuelt å nytte bygget til andre den. Alt frå tust til ølbollar og snekkarreiska- aktivitetar, og i det inste rommet er det ”sce- par. Mykje av tinga er verdfulle antikvitetar. neutgang” mot amifet. Med unntak av det Tinga tilhøyrer eigaren av garden. I samtale som må til av nytt lys- og el-anlegg, er bygget fortalde Ivar J. Aasen at han og familien gjer- i god teknisk stand når det gjeld tak, dører, ne såg at desse tinga gjekk inn i eit publikums- vindauga, golv, vegger. tilbod, og at ein kunne gjere ein avtale om deponering til museet. For publikum vil stab- ”Gamle”-museet buret derfor stå fram som eit gardsmuseum, Ved synfaring 28. juli 1999 var vi for fyrste med store ting rett innanfor døra – som tøn- gong inne i Gamlemuseet sidan planlegginga ner, spiss-sleder, ymse gardsreiskapar. I rom- av Ivar Aasen-tunet tok til. Bygningen kom met innanfor står så alle dei mindre tinga, men ut av aktiv bruk da det ”nye” museet tok over med ei avsperring slik at publikum ikkje kan i 1946, og har sidan vore brukt som lager. Ei gå inn; da ville lett noko bli stole. Det synest interessant oppdaging vart gjort: På innsida rett å la tinga stå om lag slik vi finn huset i av veggpanelen i svalgangen har besøkande dag – ikkje i nokon ordna systematikk, berre frå 1897 og framover til 1946 i hundretal gamle ting som har vore lenge på garden. Slik skrive namna sine. Dette er vorte ei historisk kan ein finne små gardsmuseum mange sta- minnebok frå dei fyrste femti åra av muse- der i Noreg, også i Aasen-tunet. umshistoria i Aasen-tunet. Det passar inn i planane som alt har vore lagt om å nytte byg- Smia ningen til fortellinga om Ivar Aasen-tunet som Denne bygningen var lenge i faresona, men kultstad. Plasseringa tett inntil bautasteinen står nå flott og fin med nytt tak. Smia er ikkje frå 1898 inviterer også til dette. Inni bygning- særskilt gamal. Likevel er bygningen eit en kan det vere ei stor forstørring av biletet miljøinnslag og representerer noko av det ty- frå bauta-avdukinga. Ein kan sjå for seg at piske frå det gamle bondesamfunnet: Ein skul- dei gamle, men nå tomme bokhyllene kan få le vere sjølvhjelpt og på same tid vere kunnig ein ny type innhald ved å sette til visse effek- i mange fag. I tunet skal smia romme det gam- tar (til dømes bakprojiserte bilete frå boksi- le smieutstyret som har høyrt til der, og ved der til bøkene som ein gong var der). Vidare visse høve kan det kanskje vere mogleg å få til vil det vere riktig å fortelle om Jon Aasen, som å smi der. saman med familien skapte museet. I svalgangen kan det vere lagt ut ein stor protokoll Buda (drengestova) der gjester kan skrive inn namna sine – som Denne vart bygd som husrom for tenestefolk eit framhald av innskriftene frå fyrste del av under siste verdskrigen og er i to etasjar. Den hundreåret. to etasjes bygningen ligg nå utanfor grensene for institusjonen Ivar Aasen-tunet og høyrer Stabburet garden til. Samstundes ligg huset visuelt sett Heller ikkje her hadde vi vore inne før. Det tett inn i tunet, og sjølv om bygningen er berre viste seg at det låg ei stor overrasking i huset, om lag femti år gamal, er utforminga slik at Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

huset passar godt inn i gamletunet. I samtale dingane står i. Det biografiske risset for Ivar 73 seier eigaren Ivar J. Aasen at han kan vere open Aasen er ei slik historielinje og skal vere ein for å leige ut delar av huset til aktivitetar i introduksjon. Dette er ei lineær framstilling samband med museet. I underetasjen er det som startar med Aasens død til venstre. Ein bryggerhus, og det vil ein framleis trenge til slik dramaturgi viser betre at hendingane i li- garden. Dei andre romma kunne då leigast vet hans skjedde ut frå eigne val, og ikkje ber- ut til museet. re noko som var resultatet av fødsel og livsløp. (Frå Gamletunet i Ivar Aasen-tunet. Dokumentasjon frå Det biografiske risset har eit flatt grafisk tunet. Böverbru 28.7.1999) uttrykk og skal bli vist fram på ei 12 meter lang hylle mot vindaugsfeltet. Hylla er delt Basisutstilling (2000) på midten av ei betongsøyle. På hylla kan det også bli montert mindre montrar for gjen- I ei utstilling om Ivar Aasen og det nynorske standar (som toler dagslys). På veggen til høgre skriftspråket blir ord og tekst spesielt viktig. for det biografiske risset er det gjenstandar Tekstane i utstillinga skal supplere berekraft frå Åsen-garden: tust og båtreiskap. På veg- og uttrykk hjå gjenstandane eller vere eit ber- gen til venstre for risset er herbariet hans ande uttrykk i seg sjølv. Formålet med tek- montert. stane er fleire, og det fører til ulike formut- Risset skal bli illustrert med horisontale lin- trykk både i lengd, innhald og presentasjon. jer som viser dei ulike delane av livet hans og Tekstane kan vere sitat eller nyskapte. Dei den samtida han levde i. Desse linjene blir tekstane kan også fungere som ornamentikk brotne av vertikale linjer som markerer vikti- og grafiske utstillingselement, og da kopierte ge rikshistoriske og internasjonale hending- og forstørra frå originale handskrifter og prent. ar. Vertikale linjer markerer også viktige hen- Desse må vere bearbeidde slik at dei ikkje kan dingar i Aasens liv, val og synlege milepelar. bli forveksla med dei autentiske originalane. På ulike punkt er det illustrasjonar og gjenstandar. Titlar Titlane er utsegner som fungerer som ”over- Faktapanel skrifter” i utstillinga, og dei vil spenne frå eitt Faktapanela inneheld praktisk informasjon, ord til ei heil setning. Desse skal vere tydele- til dømes korleis ein bruker ein datamaskin, ge på strategiske stader i utstillinga. Innhal- eller informasjon knytt til ein gjenstand, il- det i titlane skal ikkje vere nøytralt. Titlane lustrasjon eller eit heilt rom. Dette store spen- skal kunne invitere eller utfordre, alt etter- net, frå ei nøktern brukar-rettleiing til inn- som. Dette skal igjen spegle grunnleggande haldsberande element i utstillinga, gir vari- intensjonar med utstillinga. Gjennom titlane asjonar i utforming og storleik. Det er ikkje går utstillinga i dialog med besøkaren, hans avgjort kva slags materiale som skal nyttast erfaringar og forståingshorisont. til desse panela.

Historielinjer Bakbelyst temainformasjon Historielinjer er eit utstillingsgrep som saman- I dei firkanta utstillingsromma har arkitekt fattar historia til eit emne og kva kontekst hen- Sverre Fehn teikna ut bakbelyste panel ved John Aage Gjestrum

Detaljbilete av eksteriør og interiører (ovan og till høgre). Foto: Nynorsk kultursentrum.

inngangen til kvart rom. I det siste firkant- rast inn einsfarga panel for å markere skifte i rommet er heile veggen ei glasplate som kan tema. nyttast til bakbelyst informasjon. Denne informasjonen må skille seg frå faktapanela og Skuffer bli brukt aktivt for å komplettere tema kring Utstillinga har fleire stader tekster i skuffer til gjenstandar og audiovisuelle produksjonar i å trekke ut. Desse skuffene inneheld infor- utstillinga. All tekst skal kompletterast med masjon for fordjuping, knytt til lysfølsomt ori- illustrasjonar av gjenstandar, eller repetert ginalmateriale som treng vern mot dagslys. bruk av bilete frå til dømes lysbileteserie og Tekstane til skuffene har to plasseringar: stikk- eksempel frå fjernsynsprogram. ord utanpå skuffene og fordjupingstekstar nede i skuffene. Skuffene er alltid i tilknyting Panel i skinner til ein monitor. Det er tre skuffer i høgda; Langs ytterveggen skal det vere skinner med den nedste vil alltid vere utforma særskilt for utskiftbare panel på 1 x 1 meter. Innhaldet born. på desse panela skal vere nokså fleksible. Dei skal kunne nyttast til tema som dukkar opp. Sitat til gjenstandane Panela har eit eige grafisk program som skal Autentiske sitat vil vere eit viktig verkemid- gjere det enkelt for institusjonen å følge opp del i utstillinga. Tekstane til gjenstandane vil formspråket i utstillinga. For at utforminga konsekvent vere sitat. Desse sitata skal funge- ikkje skal bli for uroleg, vil det vere rett å sjå re som illustrasjonar saman med gjenstanda- for seg at om lag fire av dei ti panela bør ha ne, slik at tekst og gjenstand saman skaper ei store bilete som dekker heile flata. Så vil det meiningsberande eining. Dette gjeld spesielt vere panel inntil med tekstar og annan infor- sitat frå Ivar Aasens brev og dagbøker. Desse masjon. Om det passar, kan det også plasse- skal bli vist direkte i avskrift, det vil seie at Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

75 John Aage Gjestrum

76 dei vil vere på dansk, men ha ei moderne, les- kommunar, kommunar, utdanningsinstitusjonar, bar grafisk utforming og fungere som Aasens bedrifter og organisasjonar er med i stiftinga. ”stemme”. Spesielt i utstillingsdelen om Ivar 2. Alle tidsplanane i desse tidlege dokumenta endra Aasen er sitata viktige for å bygge opp under seg mykje undervegs. Ivar Aasen-instituttet tok autentisiteten i utstillinga. Saman med gjen- opp dei første mastergradsstudentane hausten standane skal korte sitat – ei til tre setningar 2002; hovudfagsnivået i norsk akademisk utdan- – presenterast som små tekstskilt i montrane. ning er no erstatta med mastergrad. 3. Det er stiftinga Nynorsk kultursentrum som no Sitat kan elles også kome frå munnlege utsegner eller eig og driv Dei Nynorske Festspela. Denne årlege som utdrag frå bøker. festivalen, som er ei feiring av den nynorske I utstillinga kan sitat bli brukte på fleire andre må- skriftkulturen, har vore skipa til kvart år sidan tar enn berre som sitat til gjenstandane: 1992. a) Sitat kan fungere som utsegn eller tittel. 4. Det er i dag om lag 700 museumsinstitusjonar i b) Sitat skal fungere som faktaberande einingar. Dette Noreg. Iallfall 20 av desse blei skipa før Aasen- gir ”saftigare” og meir autentisk (sterkare) innhald. I familien skapte sitt museum. Frå slutten av tillegg gir faktaberande sitat ein ekstra kontekst ved per- 1800-talet kom særleg mange av dei kulturhisto- sonen som har uttrykt informasjonen og samanhengen riske musea som framleis er mellom dei fremste i informasjonen er gitt i. landet. Det eldste museet i Møre og Romsdal c) Sitat skal fungere som sjølvstendige fortellingar fylke, der Ivar Aasen-tunet ligg, er Ålesunds som illustrerer ein bodskap i utstillinga. Museum frå 1866. d) Sitat skal kunne fungere som tydelege markeringar 5. Bilethoggaren Augusta Finne (1868–1951) i grafiske illustrasjonar. budde i København frå 1901. På Statens kunst- Dei ulike måtane å bruke sitat på verkar inn på både utstilling i mars 1896 viste ho bysten ho hadde lengd og grafisk utforming av tekstane. laga av Ivar Aasen, som døydde eit halvt år seinare. Det finst berre seks fotografi av han, nokre Enkeltståande tekstar målarstykke frå hans samtid og nokre karikatur- Dette er ei utstilling om skriftkultur. I utstil- teikningar. Finnes elegante, naturalistiske byste er linga er det fleire uavhengige uttrykk som er den beste dokumentasjonen vi har av Ivar Aasen basert på tekst. Desse har eit stort spenn i frå dei siste leveåra hans, og hennar innsikt i hans måten dei skal plasserast på og i kva dei for- karaktertrekk kunne ho ta med i det seinare midlar. Fleire stader i utstillinga blir skrift arbeidet med relieffet. derfor også brukt som eit grafisk element, som ornamentikk og illustrasjon, der teksten ei- Kjelder gentleg ikkje treng å bli forstått. (Frå Arbeidsdokument: Tekstar til basisutstilling – inn- Bræin, Lasse: Anslag til ein besøksprognose for Ivar hald og utforming. Bøverbru 31.1.2000) Aasen-senteret. Arbeidsrapport M 9216. Mørefor- sking, Molde 1992 Noter Budsjett-innst. S. nr. 12 1994–95 Carlsson, Göran og Per-Uno Ågren: Utställnings- 1. Institusjonen Ivar Aasen-tunet blir eigd og driven språk. Om utställningar för upplevelse och kunskap. av stiftinga Nynorsk kultursentrum. 19 fylkes- Stockholm 1982 Heilskapens detaljar i Ivar Aasen-tunet

Eit nasjonal senter for nynorsk skriftkultur. Ei vurde- Summary 77 ring av planane for Ivar Aasen-senteret på Sunn- møre. Rapport frå eit utval nedsett av Kulturde- John Aage Gjestrum and the Ivar Aasen Cen- partementet. Oslo, februar 1994 tre – the whole and the details Gjestrum, John Aage: Nasjonalt kulturbygg – Ivar The last project John Aage Gjestrum was able to con- Aasen-tunet. Revidert plandokument 1995. Bøver- clude in Norway was ’Ivar Aasen-Tunet’, The Ivar Aa- bru/Volda mars 1995 sen Centre for Norwegian Language and Literature, which – : Dokumentasjonssenter – Ivar Aasen-tunet. Bøver- was established on the site where Ivar Aasen was born. bru/Sogndal 16.8.1996 The institution is specifically dedicated to the docu- – : Ivar Aasen-tunet. Heilskap, historikk, bygningar og mentation, development and promotion of ’Nynorsk’, kulturlandskap. Bøverbru 19.9.1997 New Norwegian, which was the result of the lifelong – : Arbeidsnotater til basisutstilling. Bøverbru work of the linguist Ivar Aasen (1813–1896). He de- 10.9.1998 voted himself to the study, collection and publication – : Utandørs amfi – Ivar Aasen-tunet. Dokumentas- of Norwegian dialects with a view to liberating the jon, teikningar, kostnader. Bøverbru 8.2.1999 Norwegian language from the strong Danish influen- – : Arbeidsdokument om basisutstilling. Bøverbru ce apparent in the official ’bokmål’, Dano-Norwegian. 26.3.1999 Ivar Aasen thus became a key figure in the movement – : Gamletunet i Ivar Aasen-tunet. Dokumentasjon frå which, since 1885, succeeded in getting the two Nor- tunet. Bøverbru 28.7.1999 wegian idioms officially accepted. – : Forprosjekt til utstillingsplan – basisutstilling. Bø- As early as 1893 Ivar Aasen’s birthplace, Åsen, had verbru 30.7.1999 become a place of pilgrimage and national gathe- – : Utstillingsplan – basisutstilling. Bøverbru rings. In 1896 after his death in Oslo, his personal 1.9.1999, revidert 16.9.1999 belongings were taken back to Åsen to form the nu- – : Arbeidsdokument: Tekstar til basisutstilling – inn- cleus of a small museum. In 1992 a committee was hald og utforming. Bøverbru 31.1.2000 considering a proposal for a centre at Åsen to cele- – : Detaljert utstillingsplan. Versjon 001– versjon 004 brate the memory of the famous linguist and to 28.5.2000 contribute to the advancement of New Norwegian. Ivar Aasen-instituttet. Senter for nynorsk språk og John Aage Gjestrum was consulted in 1993 and soon kultur. Tilråding frå utval for vidare planlegging. saw the task of creating an exhibition visualizing the Februar 1995 abstract concept of language as an inspiring chal- Ivar Aasen-senteret. Eit nasjonalt senter for nynorsk lenge. For seven years he worked as a museological skriftkultur. Forprosjektet desember 1992 expert on the committee and as a consultant to Sverre Nasjonalt kulturbygg – Ivar Aasen-tunet. Revidert Fehn, the architect entrusted with the project. From plandokument 1995 1999 John Aage was also the curator for the exhibi- NOU 1996:7 Museum. Mangfald, minne, møtestad tion. Pomian, Krysztof: Collectors and Curiosities. Cam- John Aage never summarized his contribution to the bridge 1990 project in writing, but has left behind a series of re- St. prp. nr. 1 Tillegg nr. 4 (1995–96) Om statstilskott ports and memos related to various phases of the plan- til skiping av Ivar Aasen-tunet i Ørsta ning and building process, which reflect his thinking. Ottar Grepstad, Director of the Ivar Aasen Centre, has put together excerpts from documents dated 1995, John Aage Gjestrum

78 1996, 1997, 1999 and 2000 that offer glimpses of the gether with the museums devoted to Ibsen and Bjørn- work in progress. son it is required to present a specific museological The 1995 memo deals with the possible structure perspective on the history of language and literature. A of a national centre for New Norwegian with the aim diagram shows how the documentation centre should of linking the popular and patriotic aspects of the function in this national setting. Finally the aspects of linguistic issue with its basis in academic research. The authenticity and knowledge, the variety of users and important reciprocity between the two is effectively the relevance of the future activities of the centre are achieved by establishing the duality of a research insti- discussed. tute closely linked to a museum, the latter located in In 1997 an overview is presented of the various buil- Åsen, with its already existing tradition as a national dings already existing on the site, their history and and shrine. The idea was accepted by the Norwegian Parli- the efforts the descendents of Ivar Aasen have made ament, ’Stortinget’, in 1994/5, to be financed as a na- over the years to keep the collections accessible to visi- tional institution. The memo suggests that a three di- tors and to procure support from local authorities and mensional presentation of the spoken and written lang- the state. Preliminary ideas about the potential future uage as an abstract phenomenon had never before been use of both the buildings and the site are presented. treated in a museum in spite of its central role in de- The significance of the natural setting and the landsca- mocracy and the freedom of expression. The issue of pe formed by agriculture and inhabited and used by the two – complementary as well as antagonistic – va- the Aasen family through the ages – form an essential rieties of Norwegian forms an ideal point of departure part of the tale to be told at the centre. for elucidating local, national and international dispu- In 1999 the buildings are discussed in depth and tes. The memo also emphasizes that the sense of the their role in the activities of the centre is set out in place Åsen, both its national and cultural qualities, must detail. be properly considered and protected. The memo con- In the 2000 memo directives are given for the the cludes that the increasing importance of digital tech- museographic work The biographical line representing niques for the accessibility of information must be ex- the life of Ivar Aasen against the background of natio- ploited by the centre. nal and international history will be of central impor- The 1996 memo focuses on the documentation cen- tance. The form and graphics of captions and panels tre which must form the heart of the museum. It lists are indicated. The use of quotations is discussed at the various types of material which are covered by exis- length. ting collections and must be made accessible to the The notes cease abruptly. As Ottar Grepstad sum- public at the centre. But in its strategic considerations marizes: John Aage contained in himself a feeling of the necessity is stressed of creating a digital network unrest which did not cease until he had found the op- for the exchange of materials with research institutes timal solution to his preccupation. For that reason not throughout Norway which own, research and develop everything suggested in the notes was finally carried collections of importance on the history and use of New out. They end as abruptly as did his life. Norwegian. The printing of books is also an essential theme as the printing works at Volda near Åsen was Ottar Grepstad som svarat för sammanställningen av ovan- the first to be established outside the cities and its role stående texter är direktör för Nynorsk kultursentrum. in relation to Aasen’s ideas about the universal diffu- Adr. Nynorsk kultursentrum, Indrehovdevegen 176, sion of literacy is evident. A state report from 1996 N-6160 Hovdebygda gives the Ivar Aasen Centre national responsibility; to- E-post: [email protected]