Geleneksel Bir Ürün Olarak “Midye Dolma” Ve Gelecek Önerileri
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Derleme GELENEKSEL BİR ÜRÜN OLARAK “MİDYE DOLMA” VE GELECEK ÖNERİLERİ As a traditional food “stuffed mussel” (Midye Dolma) and its future aspect ÖZET Doç.Dr. Zayde AYVAZ Su ürünleri besleyici özellikleri ile öne çıkan bir gıda maddesidir. Bu kaynağa erişimin arttırılması için üretimin Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi artmasının yanında tüketiciye ulaştırılma biçimlerinin de Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Fakültesi ÇANAKKALE geliştirilmesi ve gıda güvenliği prosedürlerine uygun hale [email protected] getirilmesi beklenmektedir. Bir kabuklu su ürünü olan ORCID : 0000-0002-8102-0577 midye, çeşitli şekillerde işlenerek değerlendirilmektedir. Pek çok ülkede oldukça popüler olan midye, finansal açıdan yüksek getirisi olan bir kaynaktır. Midye dolma Türkiye’de Gönderilme Tarihi: 5 Kasım 2018 sokak yemeği kültürünün önemli bir parçasıdır. Ancak Kabul Tarihi : 15 Kasım 2018 yapılan çalışmalara göre sokakta satılan midye dolmaların bir kısmı mikrobiyal yük açısından kabul edilebilirlik sınırların üzerindedir. Bunun en önemli nedenleri, kontrolsüz toplayıcılık ve üretimdir. Tüm bu olumsuzlukların giderilmesi için, kontrollü şartlarda yetiştiricilik ve üretimin yapılması elzemdir. Bu çalışma; midye dolma açısından midye etine erişim ve işleme prosesleri hakkında mevcut problemler ve gelecek önerilerini kapsamaktadır. Anahtar Kelimeler: Midye, Midye dolma, Kontrollü midye yetiştiriciliği, Midye işleme AYVAZ, Z . (2018). GELENEKSEL BİR ÜRÜN OLARAK “MİDYE DOLMA” VE GELECEK ÖNERİLERİ. Ziraat Mühendisliği, (366), 21-27. 20 l l l l 21 ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 ABSTRACT GIRIŞ Aquatic products are foodstuff that stands out with Su ürünleri kaliteli hayvansal protein kaynaklarından its nutritive properties. In order to increase access to biridir. Kabuklu su ürünleri lezzeti ve tercih edilebilir- this resource, it is expected that the ways of delivering liği yüksek bir gıda maddesidir. Midye, Mytilae aile- to consumers as well as increasing production will sine dahil çift kabuklulardandır. Atlantik kıyılarında, be improved and adapted to food safety procedures. Akdeniz, Karadeniz, Marmara Denizi ve Boğazlar’da Mussels, which are a shellfish, are processed in toplanarak avcılığı yapılmaktadır. Midye prehistorik many ways. Mussels, which are very popular in çağlardan beri tüketilen bir gıdadır1. Ülkemizde yay- many countries, are a source of high financial gain. gın olarak tüketilen midye, Akdeniz Midyesi Mytilus Stuffed mussels are an important part of the street galloprovincialis’dir ve kara midye olarak da adlandı- food culture in Turkey. However, according to the rılır. Boyutları 6-8 cm arasındadır. Tüketim dönemleri studies, a portion of stuffed mussel sold on the street is ise, her mevsim tüketilebilmekle beraber, yaz ayla- above the acceptable limits in terms of microbial load. rında tüketim oranları düşmektedir. Bunun en önemli The most important reasons for this are uncontrolled nedeni, su sıcaklığının artarak zararlı mikroorganiz- gathering and production. In order to eliminate all maların midye gibi süzerek beslenen canlıların etin- these problems, aquaculture and production under de daha fazla bulunmasıdır2. Midye hem pişmiş hem controlled conditions is essential. This study covers taze olarak tüketilebilen yüksek besin değerine sahip current problems and future suggestions about access bir kabukludur. Midye eti protein oranı yüksek, yetiş- and processing of mussel meat in terms of stuffed tiriciliğe uygun bir çift kabuklu türüdür. Kuru ağırlı- mussels. ğının %60’ına kadarı proteinden oluşur. Yağ oranı ve Keywords: Mussel, Stuffed mussel, Mussel kolesterol seviyesi düşüktür. A, B1, niasin, B2, C,D aquaculture, Mussel processing ve E vitaminleri ile Demir ve Kalsiyum elementlerini Çizelge 1: Yıllara göre midye avcılık ve yetiştiricilik verileri 5,6 22 l l l l ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 23 de içerir3. Midye yetiştiriciliği Avrupa’da yaygın ol- işlemine tabi tutulup zararlı içeriğinden arındırılabilir. makla birlikte Ülkemizde 2011 yılından sonra TÜİK’e Bu midyeler de yine midye dolma üretimi yapan bazı gelen yetiştiricilik verileri bulunmamaktadır (Çizelge üreticilerce kullanılmaktadır. Bu teknikle üretilen ve 1). Kalkınma Bakanlığı’mızın 10. Kalkınma Planında dondurulmuş olarak satılan midye içi de marketlerde ise midye yetiştiriciliğinin maddi nedenlerden dolayı kolaylıkla satın alınabilmektedir. Ancak dondurul- bitme noktasına geldiği vurgulanmıştır4. muş midyelerin bir kısmı yurtdışından özellikle Avru- pa’dan ithal edilmektedir. Midye Dolma Sokak yemeği kültürünün önemli bir parçası olarak Midye dolma, Ülkemizde geleneksel, tüketime hazır midye dolma ile ilgili yapılan çalışmalara göre sokak- 7 olarak satılan bir mezedir. Görkem midye dolmayı ta satılan midye dolmaların bir kısmı mikrobiyal yük “ulusal fastfood” olarak nitelendirmiştir. Midye dol- açısından kabul edilebilirlik sınırların üzerindedir ve manın gastronomi kültürüne girişi Osmanlı Devleti’nin bunun en önemli nedenlerinin ise kontrolsüz toplayı- İstanbul’u fethini takiben gerçekleşmiştir. Bu dönem- cılık ve üretim ile pişirme sonrası satış esnasında yaşa- de pek çok deniz ürününe ait yemek biçimleri yeme nan sıcaklık dalgalanmaları olduğu düşünülmektedir11. kültürümüzün parçası olmuştur8. Basılmış ilk Türk yemek kitabı olan “Melceü’t-Tabbahin (1844-Mehmet Listeria türleri gıda kaynaklı patojenlerden biri olan Kamil)” (Aşçıların Sığınağı)’de midye dolma tarifi Listeria monocytogenes’i de ihtiva eder ve listeriyo- “Dokuzuncu Fasıl- Zeytinyağlı ve sağyağlı dolmalar” zis isimli bir hastalığa neden olur. Şireli ve Gücükoğ- bölümünde “Midye Dolması” olarak tarif edilmiştir9. lu11, Ankara ilinde satılan hazır gıdaların Listeria spp. Günümüzde bir “sokak yiyeceği” (street food)10 olarak açısından varlığı ve antibiyotik dirençleri hakkında midye dolmanın içeriği; haşlanmış kabuklu midye içi yaptıkları çalışmada, midye dolmalarda Listeria spp., ile haşlanmış pirinç ve çeşitli baharatlarla hazırlanmış L. innocula ve L. grayi’yi izole ettiklerini belirtmiş- iç pilavdır. Tüketim oranları istatistik açıdan tam ola- lerdir. Buna göre analize dâhil olan örneklerin %5’i rak bilinemez. Bunun en önemli nedeni kayıt dışılıktır. Listeria spp. açısından pozitif sonuç vermiştir. Bu ol- Midye avcılığı, toplayıcılık yoluyla gerçekleştirilir. dukça önemsenmesi gereken bir orandır. Yine Göksoy Toplanmış midyeler çuvallar vasıtasıyla taşınırlar ve ve ark.12 yaptıkları çalışmada, midye dolmada bulunan üretim yerlerine kolaylıkla aktarılabilirler. Bu durum Listeria monocytogenes’in tanısı için iki farklı yöntem kayıt dışılığı önemli oranda arttırmaktadır. Kayıt iş- kullanmışlardır. Sonuç olarak kullandıkları yöntem- lemleri yetiştiricilik yapıldığında daha etkin biçimde lerden birinde 50 örnekten 5’inde pozitif veri elde et- takip edilebilir. Ancak ülkemizde yetiştiricilikten gelen mişlerdir. Araştırmacılar bu tarz sokak yiyeceklerinin veriler 2012 yılında sonlanmıştır5 ve bu yılda kilogram hiçbir önlem olmadan satılmasının ciddi gıda kaynaklı başına üretim desteği 0,20 TL/kg olarak sunulmuştur4. hastalıklara ya da zehirlenmelerine neden olacağını Kayıt dışılığın birincil dezavantajı, midye gibi yetişti- bildirmiştir. Terzi ve ark.13 ise Samsun ilinde satılan ği yere bağlı olarak, mikrobiyolojik yük ve ağır metal midye dolmalarda Listeria monocytogenes araştırmış- içeriği bakımından tehlike arz edebilecek süzücü can- lardır. Aldıkları 25 örnekte de bu türe rastlanmamıştır. lıların tüketimi sonucu, insan sağlığı açısından kont- Bu türe rastlanmamış olması midyenin toplandığı yer rolünü güçleştirmesidir. Midyeler organik atıkların ol- ve midye dolmanın hazırlanma koşulları ile ilgili oldu- duğu alanlarda gelişebilir. Genellikle bu alanlar kıyıya ğu bildirilmiştir. Koliform bakteriler insan/hayvan dış- yakın kesimlerdir. Bu durum toplayıcılar için oldukça kısı veya bitki/toprak kaynaklı olabilmektedir. Gıda- cazip olabilir. Toplayıcılık dışında, midye, kontrollü larda E. Coli dışındaki fekal koliformları inceleyen bir biçimde uygun yerlerden hasat edilerek depürasyon çalışmada ise midye dolmanın da bulunduğu örnekle- 22 l l l l ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 ZİRAAT MÜHENDİSLİĞİ Yıl: 2018 Sayı: 366 23 melerde pek çok fekal koliform analiz edilmiştir14. ketiminde başlıca tüketilen midye yemeklerini, ye- meye hazır birer ticari ürün olarak üretip marketler- 15 Ateş ve ark. , sokakta satılan midye dolmada çeşit- de derin dondurucularda ya da buzdolaplarında veya li mikrobiyolojik analizler (Bacillus cereus, Staphy- raflarda satılan ambalajlı ürün olarak pazarlanmasını lococcus aureus, Escherichia coli, Salmonella sp., sağlayarak, iç pazarda da güçlü bir tüketim oranı elde Clostridium sp.) yaptıkları çalışmada; analiz ettikleri edilebilir. Bu güçlü potansiyelin kullanılması ülke ürünlerin %50’sinin, Salmonella sp. (gibi gıda kay- ekonomisine önemli bir girdi sağlayacaktır. Bunu ül- naklı hastalıklarda en çok rastlanan tür) açısından kesinin en önemli kaynaklarından biri haline getiren tüketilemez olduğu sonucuna ulaşmıştır. Yine diğer Yeni Zelanda örneği güçlü bir emsaldir (19. yy’dan türler açısından da Türk Gıda Kodeks’inin belirlediği beri)17,18,19. sınırların üzerinde olduğu pek çok örneğe rastlamışlar- dır. Sonuç olarak araştırmacılar, sokakta satılan midye Tablo 2: Bir örnek olarak Fransa’da pişirilen en yaygın dolmanın insan sağlığını tehdit edebileceğini vurgu- midye yemekleri (Monford, 2000’den çevirilmiştir)17 lamıştır. Öneri olarak ise daha iyi koşullarda pişirme, dağıtım