Analiza Wiodŕcych Pozarolniczych Sektorów Gospodarczych
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Zeszyty Naukowe nr 669 2005 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Joanna Kude∏ko Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Analiza wiodàcych pozarolniczych sektorów gospodarczych województwa podkarpackiego 1. Uwagi wst´pne Dla rozwoju społeczno-gospodarczego gospodarki szczególnie ważnym proble- mem jest dbanie o systematyczny wzrost konkurencyjności podmiotów gospodar- czych oraz układów regionalnych. Bardziej konkurencyjne regiony w większym stopniu są w stanie przyciągnąć na swój obszar impulsy rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturowego aniżeli regiony mniej konkurencyjne. W nowych warunkach gospodarowania to różnej skali układy przestrzenne muszą stwarzać lepsze warunki dla napływu na ich teren czynników rozwojowych, w tym także inwestycji kapitałowych. Należy podkreślić, że przy badaniu konkurencyjności regionów nie można zatrzymywać się na poziomie wskaźników dotyczących regionu jako całości, ale konieczne jest dokonanie bardziej dogłębnej analizy, uwzględniającej sektory gospodarki regionu. Ogólny poziom konkurencyjności regionu determinowany jest bowiem przez innowacyjność, konkurencyjność, a także silną pozycję na rynku krajowym i rynkach międzynarodowych wiodących sektorów jego gospodarki. Jest oczywiste, że region nie może być wszechstronnie rozwinięty w każdej dziedzinie gospodarczej, tym bardziej istotne jest zidentyfi- kowanie i wspieranie rozwoju sektorów, zwłaszcza nowoczesnych, odgrywających kluczową rolę w gospodarce regionu. Region zajmuje pozycję konkurencyjną w otoczeniu krajowym i międzynaro- dowym w zależności od siły konkurencyjnej egzogenicznych sektorów gospodar- czych składających się na jego bazę ekonomiczną. Konkurencyjność regionu jest wówczas wypadkową konkurencyjności jego bazowych działalności gospodar- czych zdolnych z powodzeniem funkcjonować na rynku krajowym i międzynaro- 136 Joanna Kudełko dowym. Jest ona zatem wypadkową konkurencyjności jego wiodących działalności gospodarczych jak również aktywności społeczno-kulturalnej1. 2. Charakterystyka przedsi´biorstw województwa podkarpackiego W 2001 r. w województwie podkarpackim w rejestrze regon zarejestrowa- nych było 135 tys. przedsiębiorstw. W strukturze własnościowej zdecydowanie przeważają podmioty sektora prywatnego, których liczebność wynosi 129,9 tys., czyli 96,2% ogółu podmiotów gospodarczych. Sektor publiczny skupia 5,1 tys. podmiotów gospodarczych, tj. 3,8% ogólnej ich liczebności. Aktualna struktura podmiotowa gospodarki jest wynikiem procesu transformacji systemowej polskiej gospodarki. Wpływ na nią miała realizowana od 1990 r. prywatyzacja przedsię- biorstw państwowych, jak również oddolny rozwój sektora prywatnego, głównie małych i średnich przedsiębiorstw. Większość spośród firm prywatnych (prawie 80%) stanowią małe przedsiębiorstwa zarejestrowane jako osoby fizyczne prowa- dzące działalność gospodarczą (tab. 1). Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej* województwa podkarpackiego zarejestrowane w rejestrze regon w 2001 r. Sektor prywatny osoby Sektor Wyszczególnienie Ogółem Struktura fizyczne publiczny razem prowadzące działalność gospodarczą 1 2 3 4 5 6 Ogółem 135 001 100,0 5 103 129 898 108 061 Rolnictwo, łowiectwo, 4 788 3,5 44 4 744 4 221 leśnictwo i rybołówstwo Przemysł 15 135 11,1 209 14 926 12 149 w tym: Górnictwo i kopalnictwo 83 0,1 6 77 47 Przetwórstwa przemysłowe 14 893 11,0 110 14 783 12 089 1 J. Biniecki, A. Klasik, F. Kuźnik, Konkurencyjność województw Górnego Śląska [w:] Zróż- nicowanie poziomu konkurencyjności województw Polski Południowej, A. Klasik, F. Kuźnik (red.), Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 1997; A. Prusek, Analiza rozwoju społeczno- -gospodarczego województwa podkarpackiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, A. Prusek (red.), Studia Mieleckie, nr 1, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, Mielec 2001. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 137 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 6 Wytwarzanie i zaopatrywa- 159 0,1 93 66 13 nie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo 13 611 10,1 39 13 572 12 314 Handel i naprawy 47 673 35,3 22 47 651 40 147 Hotele i restauracje 3 687 2,7 26 3 661 3 033 Transport, gospodarka 10 230 7,6 59 10 171 9 489 magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe 4 225 3,1 2 4 223 3 988 Obsługa nieruchomości i 15 972 11,8 658 15 314 12 972 firm Administracja publiczna i 1 509 1,1 837 672 2 obrona narodowa Edukacja 3 504 2,6 2 128 1 376 1 227 Ochrona zdrowia i opieka 5 844 4,3 726 5 118 4 752 społeczna Pozostała działalność 8 805 6,5 352 8 453 3 757 usługowa Gospodarstwa domowe 1,0 0,0 × 1,0 1,0 zatrudniające pracowników * bez rolników indywidualnych Źródło: Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego 2002, US w Rzeszowie. Najwięcej podmiotów gospodarczych działa w sekcji handel i naprawy, sta- nowią one 35,3% wszystkich zarejestrowanych w województwie. Wśród 47 673 takich jednostek prawie wszystkie (z wyjątkiem 22) należą do sektora prywatnego, a w jego obrębie 84,3% to podmioty osób fizycznych. Sporo podmiotów występuje również w sekcji – obsługa nieruchomości i firm – 15 972 jednostek, tj. 11,8%. Sektor prywatny skupia 95,9% przedsiębiorstw tej sekcji, a w jego ramach firmy osób fizycznych stanowią 84,7%. Znaczna część podmiotów działa w sekcji prze- twórstwa przemysłowego, które obejmują 11% ogólnej liczby podmiotów gospo- darczych. Wśród nich firmy osób fizycznych stanowią 81,8%. Znaczną pozycję zajmują przedsiębiorstwa z sekcji budownictwa, która obejmuje 10,1% ogółu firm. Wśród nich dominuje sektor prywatny, skupiający aż 99,7% jednostek, a spośród nich 90,7% to zakłady prowadzone przez osoby fizyczne. W strukturze wszystkich podmiotów zarejestrowanych w rejestrze regon w Pol- sce podmioty województwa podkarpackiego stanowią niewielką część, bo tylko 4%. Natomiast struktura przedsiębiorstw województwa podkarpackiego według poszczególnych sekcji jest zbliżona do struktury krajowej, w której największą 138 Joanna Kudełko liczbą podmiotów gospodarczych odznacza się handel i naprawy (33,3%), obsługa nieruchomości i firm (13,9%), przetwórstwo przemysłowe (10,8%) i budownictwo (9,8%)2. Według danych o przedsiębiorstwach zawartych w bazie jednostek statystycz- nych GUS liczba przedsiębiorstw w województwie podkarpackim jest stosunkowo niewielka w porównaniu do średniej krajowej3. Na koniec 2001 r. wyniosła ona 2893, co stanowi tylko 4,6% przedsiębiorstw krajowych (tab. 2). W grupie małych przedsiębiorstw, zatrudniających do 49 osób, występuje 2157 podmiotów, stano- wiących 4,6% udział w kraju. Średnie przedsiębiorstwa (o liczbie pracujących do 249) reprezentowane były w województwie przez 585 firm, czyli 4,5% przedsię- biorstw krajowych. Nieco większy jest natomiast udział przedsiębiorstw dużych (powyżej 250 pracujących), których liczba wynosi 151 i stanowi 5,5% przedsię- biorstw krajowych. Natomiast udział pracujących w poszczególnych grupach przedsiębiorstw woje- wództwa (małych, średnich, dużych) jest bardzo zbliżona do struktury krajowej. W województwie podkarpackim dominujące znaczenie mają małe przedsiębior- stwa, które obejmują 74,6% ogólnej liczebności firm, a skupiają tylko 19,8% pracu- jących. Natomiast w strukturze krajowej obejmują one 75% firm i skupiają 17,9% pracujących. Średnie przedsiębiorstwa województwa obejmują 20,2% liczebności i skupiają 30,6% pracujących (w Polsce odpowiednio 20,7% i 30,7%). Udział dużych firm w ogólnej liczebności przedsiębiorstw województwa wynosi 5,2%, i jest wyższy od analogicznego wskaźnika krajowego, wynoszącego 4,4%. Przy czym firmy tej kategorii w Polsce skupiają 50,9% pracujących, podczas gdy na terenie województwa – 49,4%. Oznacza to, że duże przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego generalnie odznaczają się mniejszym zatrudnieniem niż średnio w kraju. W swojej działalności napotykają na wiele problemów, wynikających z niekorzystnie kształtujących się w okresie transformacji gospodarki uwarunko- wań rozwoju i konkurencyjności polskich firm, na które składały się4: 2 Dane dla Polski na podstawie Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2002, GUS, Warszawa. 3 Liczby te nie odpowiadają liczbie podmiotów zarejestrowanych w rejestrze regon, ponieważ zgodnie z ustawowym obowiązkiem przekazywania danych statystycznych, dotyczą jedynie jed- nostek (osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej oraz osób fizycznych), które spełniają następujące kryteria: liczba pracujących w nich przekracza 9 osób, prowadzą księgi rachunkowe lub księgę przychodów i rozchodów, prowadzą działalność gospo- darczą i podstawowy rodzaj tej działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności zaliczony został do sekcji B, C, D, E, F, G, H, I lub K. Podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 2000 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2001, Dz.U. nr 79, poz. 888 z dnia 22 września 2000 r. 4 A. Prusek, Determinanty konkurencyjności firm w Polsce – Case study SSE „Euro-Park Mielec” [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospo- Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 139 – niski poziom nowoczesności majątku trwałego i bardzo wysoki poziom jego dekapitalizacji, – niski poziom innowacyjności i niewielkie nakłady na badania naukowo- -techniczne, – niski poziom jakościowy produkcji oraz przestarzałe, materiałochłonne i energochłonne technologie produkcji, – nierozwinięte sieci dystrybucji na rynkach światowych, – niski poziom zarządzania i organizacji pracy. Tabela 2. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego według liczby pracujących Liczba przed- Liczba przedsiębiorstw