Zeszyty Naukowe nr 669 2005 Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Joanna Kude∏ko Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju

Analiza wiodàcych pozarolniczych sektorów gospodarczych województwa podkarpackiego

1. Uwagi wst´pne

Dla rozwoju społeczno-gospodarczego gospodarki szczególnie ważnym proble- mem jest dbanie o systematyczny wzrost konkurencyjności podmiotów gospodar- czych oraz układów regionalnych. Bardziej konkurencyjne regiony w większym stopniu są w stanie przyciągnąć na swój obszar impulsy rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturowego aniżeli regiony mniej konkurencyjne. W nowych warunkach gospodarowania to różnej skali układy przestrzenne muszą stwarzać lepsze warunki dla napływu na ich teren czynników rozwojowych, w tym także inwestycji kapitałowych. Należy podkreślić, że przy badaniu konkurencyjności regionów nie można zatrzymywać się na poziomie wskaźników dotyczących regionu jako całości, ale konieczne jest dokonanie bardziej dogłębnej analizy, uwzględniającej sektory gospodarki regionu. Ogólny poziom konkurencyjności regionu determinowany jest bowiem przez innowacyjność, konkurencyjność, a także silną pozycję na rynku krajowym i rynkach międzynarodowych wiodących sektorów jego gospodarki. Jest oczywiste, że region nie może być wszechstronnie rozwinięty w każdej dziedzinie gospodarczej, tym bardziej istotne jest zidentyfi- kowanie i wspieranie rozwoju sektorów, zwłaszcza nowoczesnych, odgrywających kluczową rolę w gospodarce regionu. Region zajmuje pozycję konkurencyjną w otoczeniu krajowym i międzynaro- dowym w zależności od siły konkurencyjnej egzogenicznych sektorów gospodar- czych składających się na jego bazę ekonomiczną. Konkurencyjność regionu jest wówczas wypadkową konkurencyjności jego bazowych działalności gospodar- czych zdolnych z powodzeniem funkcjonować na rynku krajowym i międzynaro- 136 Joanna Kudełko dowym. Jest ona zatem wypadkową konkurencyjności jego wiodących działalności gospodarczych jak również aktywności społeczno-kulturalnej1.

2. Charakterystyka przedsi´biorstw województwa podkarpackiego

W 2001 r. w województwie podkarpackim w rejestrze regon zarejestrowa- nych było 135 tys. przedsiębiorstw. W strukturze własnościowej zdecydowanie przeważają podmioty sektora prywatnego, których liczebność wynosi 129,9 tys., czyli 96,2% ogółu podmiotów gospodarczych. Sektor publiczny skupia 5,1 tys. podmiotów gospodarczych, tj. 3,8% ogólnej ich liczebności. Aktualna struktura podmiotowa gospodarki jest wynikiem procesu transformacji systemowej polskiej gospodarki. Wpływ na nią miała realizowana od 1990 r. prywatyzacja przedsię- biorstw państwowych, jak również oddolny rozwój sektora prywatnego, głównie małych i średnich przedsiębiorstw. Większość spośród firm prywatnych (prawie 80%) stanowią małe przedsiębiorstwa zarejestrowane jako osoby fizyczne prowa- dzące działalność gospodarczą (tab. 1).

Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej* województwa podkarpackiego zarejestrowane w rejestrze regon w 2001 r. Sektor prywatny osoby Sektor Wyszczególnienie Ogółem Struktura fizyczne publiczny razem prowadzące działalność gospodarczą 1 2 3 4 5 6 Ogółem 135 001 100,0 5 103 129 898 108 061 Rolnictwo, łowiectwo, 4 788 3,5 44 4 744 4 221 leśnictwo i rybołówstwo Przemysł 15 135 11,1 209 14 926 12 149 w tym: Górnictwo i kopalnictwo 83 0,1 6 77 47 Przetwórstwa przemysłowe 14 893 11,0 110 14 783 12 089

1 J. Biniecki, A. Klasik, F. Kuźnik, Konkurencyjność województw Górnego Śląska [w:] Zróż- nicowanie poziomu konkurencyjności województw Polski Południowej, A. Klasik, F. Kuźnik (red.), Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 1997; A. Prusek, Analiza rozwoju społeczno- -gospodarczego województwa podkarpackiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, A. Prusek (red.), Studia Mieleckie, nr 1, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, Mielec 2001. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 137 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 6 Wytwarzanie i zaopatrywa- 159 0,1 93 66 13 nie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo 13 611 10,1 39 13 572 12 314 Handel i naprawy 47 673 35,3 22 47 651 40 147 Hotele i restauracje 3 687 2,7 26 3 661 3 033 Transport, gospodarka 10 230 7,6 59 10 171 9 489 magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe 4 225 3,1 2 4 223 3 988 Obsługa nieruchomości i 15 972 11,8 658 15 314 12 972 firm Administracja publiczna i 1 509 1,1 837 672 2 obrona narodowa Edukacja 3 504 2,6 2 128 1 376 1 227 Ochrona zdrowia i opieka 5 844 4,3 726 5 118 4 752 społeczna Pozostała działalność 8 805 6,5 352 8 453 3 757 usługowa Gospodarstwa domowe 1,0 0,0 × 1,0 1,0 zatrudniające pracowników * bez rolników indywidualnych Źródło: Rocznik statystyczny województwa podkarpackiego 2002, US w Rzeszowie.

Najwięcej podmiotów gospodarczych działa w sekcji handel i naprawy, sta- nowią one 35,3% wszystkich zarejestrowanych w województwie. Wśród 47 673 takich jednostek prawie wszystkie (z wyjątkiem 22) należą do sektora prywatnego, a w jego obrębie 84,3% to podmioty osób fizycznych. Sporo podmiotów występuje również w sekcji – obsługa nieruchomości i firm – 15 972 jednostek, tj. 11,8%. Sektor prywatny skupia 95,9% przedsiębiorstw tej sekcji, a w jego ramach firmy osób fizycznych stanowią 84,7%. Znaczna część podmiotów działa w sekcji prze- twórstwa przemysłowego, które obejmują 11% ogólnej liczby podmiotów gospo- darczych. Wśród nich firmy osób fizycznych stanowią 81,8%. Znaczną pozycję zajmują przedsiębiorstwa z sekcji budownictwa, która obejmuje 10,1% ogółu firm. Wśród nich dominuje sektor prywatny, skupiający aż 99,7% jednostek, a spośród nich 90,7% to zakłady prowadzone przez osoby fizyczne. W strukturze wszystkich podmiotów zarejestrowanych w rejestrze regon w Pol- sce podmioty województwa podkarpackiego stanowią niewielką część, bo tylko 4%. Natomiast struktura przedsiębiorstw województwa podkarpackiego według poszczególnych sekcji jest zbliżona do struktury krajowej, w której największą 138 Joanna Kudełko liczbą podmiotów gospodarczych odznacza się handel i naprawy (33,3%), obsługa nieruchomości i firm (13,9%), przetwórstwo przemysłowe (10,8%) i budownictwo (9,8%)2. Według danych o przedsiębiorstwach zawartych w bazie jednostek statystycz- nych GUS liczba przedsiębiorstw w województwie podkarpackim jest stosunkowo niewielka w porównaniu do średniej krajowej3. Na koniec 2001 r. wyniosła ona 2893, co stanowi tylko 4,6% przedsiębiorstw krajowych (tab. 2). W grupie małych przedsiębiorstw, zatrudniających do 49 osób, występuje 2157 podmiotów, stano- wiących 4,6% udział w kraju. Średnie przedsiębiorstwa (o liczbie pracujących do 249) reprezentowane były w województwie przez 585 firm, czyli 4,5% przedsię- biorstw krajowych. Nieco większy jest natomiast udział przedsiębiorstw dużych (powyżej 250 pracujących), których liczba wynosi 151 i stanowi 5,5% przedsię- biorstw krajowych. Natomiast udział pracujących w poszczególnych grupach przedsiębiorstw woje- wództwa (małych, średnich, dużych) jest bardzo zbliżona do struktury krajowej. W województwie podkarpackim dominujące znaczenie mają małe przedsiębior- stwa, które obejmują 74,6% ogólnej liczebności firm, a skupiają tylko 19,8% pracu- jących. Natomiast w strukturze krajowej obejmują one 75% firm i skupiają 17,9% pracujących. Średnie przedsiębiorstwa województwa obejmują 20,2% liczebności i skupiają 30,6% pracujących (w Polsce odpowiednio 20,7% i 30,7%). Udział dużych firm w ogólnej liczebności przedsiębiorstw województwa wynosi 5,2%, i jest wyższy od analogicznego wskaźnika krajowego, wynoszącego 4,4%. Przy czym firmy tej kategorii w Polsce skupiają 50,9% pracujących, podczas gdy na terenie województwa – 49,4%. Oznacza to, że duże przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego generalnie odznaczają się mniejszym zatrudnieniem niż średnio w kraju. W swojej działalności napotykają na wiele problemów, wynikających z niekorzystnie kształtujących się w okresie transformacji gospodarki uwarunko- wań rozwoju i konkurencyjności polskich firm, na które składały się4:

2 Dane dla Polski na podstawie Rocznika Statystycznego Rzeczypospolitej Polskiej 2002, GUS, Warszawa. 3 Liczby te nie odpowiadają liczbie podmiotów zarejestrowanych w rejestrze regon, ponieważ zgodnie z ustawowym obowiązkiem przekazywania danych statystycznych, dotyczą jedynie jed- nostek (osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej oraz osób fizycznych), które spełniają następujące kryteria: liczba pracujących w nich przekracza 9 osób, prowadzą księgi rachunkowe lub księgę przychodów i rozchodów, prowadzą działalność gospo- darczą i podstawowy rodzaj tej działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności zaliczony został do sekcji B, C, D, E, F, G, H, I lub K. Podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 2000 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2001, Dz.U. nr 79, poz. 888 z dnia 22 września 2000 r. 4 A. Prusek, Determinanty konkurencyjności firm w Polsce – Case study SSE „Euro-Park Mielec” [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospo- Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 139

– niski poziom nowoczesności majątku trwałego i bardzo wysoki poziom jego dekapitalizacji, – niski poziom innowacyjności i niewielkie nakłady na badania naukowo- -techniczne, – niski poziom jakościowy produkcji oraz przestarzałe, materiałochłonne i energochłonne technologie produkcji, – nierozwinięte sieci dystrybucji na rynkach światowych, – niski poziom zarządzania i organizacji pracy.

Tabela 2. Przedsiębiorstwa województwa podkarpackiego według liczby pracujących Liczba przed- Liczba przedsiębiorstw o liczbie pracujących Wyszczególnienie siębiorstw ogółem do 49 50–249 powyżej 250 Polska 62 538 46 878 12 920 2 740 Struktura ilości w % 100,0 75,0 20,7 4,4 Struktura pracujących w % 100,0 17,9 30,0 50,9 Województwo podkarpackie 2 893 2 157 585 151 Struktura ilości w % 100,0 74,6 20,2 5,2 Struktura pracujących w % 100,0 19,8 30,6 49,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia działalności w 2001 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2002.

Na te niekorzystne uwarunkowania mikroekonomiczne nałożyło się ponadto szereg czynników utrudniających rozwój przedsiębiorstw, wynikających z reali- zowanej polityki ekonomicznej, zdeterminowanej transformacją systemową oraz polityką antyinflacyjną, narzucającą konieczność działania przedsiębiorstw w warunkach5: – bardzo wysokich stóp procentowych kredytów ograniczających ich możli- wości inwestycyjne i prowadzących do dekapitalizacji ich majątku trwałego, – bariery popytu na rynku krajowym powstałej w wyniku szokowego podnie- sienia cen i stabilizacji płac oraz spadku dochodów ludności w wyniku narasta- jącego bezrobocia, – utraty tradycyjnych wschodnich rynków zbytu i trudności wejścia na rynki światowe oraz małej ochrony rynku krajowego,

darki, A. Prusek (red.), Studia Mieleckie, nr 1, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, Mielec 2001, s. 91. 5 Tamże, s. 90–91. 140 Joanna Kudełko

– konieczności konkurowania z firmami światowymi, które weszły na polski rynek, – pasywnej roli państwa w zakresie restrukturyzacji sektora państwowego i prowadzenia polityki przemysłowej, – braku kapitału krajowego na restrukturyzację firm zarówno sektora pań- stwowego, jak i prywatnego. Ponadto rozwijające się procesy globalizacji gospodarki światowej, wiążące się ze swobodnym przepływem towarów, usług i kapitału, narzucają większe wyma- gania w zakresie konkurencyjności firm, co dla przedsiębiorstw z krajów i regio- nów słabiej rozwiniętych oznacza znacznie trudniejsze warunki funkcjonowania.

3. Wiodàce pozarolnicze sektory gospodarcze województwa podkarpackiego

Analiza stu największych firm województwa podkarpackiego, sklasyfikowa- nych na podstawie wartości przychodów ze sprzedaży, prowadzi do wniosku, że wśród najbardziej konkurencyjnych znajdują się głównie przedsiębiorstwa wywodzące się z tradycyjnych dla tego regionu branż: paliwowej, energetycznej, szklarskiej, lotniczej i chemicznej, a także przedsiębiorstwa reprezentujące branże rozwijane w ostatnich latach: przemysłu motoryzacyjnego i drzewnego (tab. 3). Na pierwszym miejscu na liście stu największych przedsiębiorstw woje- wództwa podkarpackiego znajduje się Orlen Petrotank Sp. z o.o., zlokalizowana w Widełce. Przychody ze sprzedaży tej firmy wyniosły w 2002 r. 1391,1 mln zł, a zysk netto 13,2 mln zł. Firma zatrudnia 144 osoby. Orlen Petrotank Sp. z o.o. powstała w połowie lat dziewięćdziesiątych i rozwinęła się dzięki powiązaniom z PKN Orlen, jako jedna z największych spółek dystrybucyjnych tego koncernu. W konsekwencji PKN Orlen posiada w niej 60% udziałów. Sektor paliwowy w województwie reprezentuje również Rafineria Nafty Jedlicze SA i Rafineria Jasło SA. Rafineria Nafty Jedlicze SA znajduje się na czwartym miejscu listy stu największych przedsiębiorstw województwa, z przychodami ze sprzedaży wynoszącymi 470,5 mln zł i zatrudnieniem 517 osób. Specjalizuje się w regene- racji i przemysłowym wykorzystaniu olejów odpadowych oraz produkcji olejów i smarów. Rafineria Jasło SA znajduje się na ósmej pozycji w rankingu firm, z przychodami 380,9 mln zł i zatrudnieniem 291 osób. Głównym przedmiotem jej działalności jest dystrybucja paliw i olejów smarowych. Tradycje naftowe regionu kontynuuje Przedsiębiorstwo Poszukiwania Nafty i Gazu Sp. z o.o. w Jaśle, zajmujące trzydziestą drugą pozycję w regionie (przy- chody ze sprzedaży 168,5 mln zł), które świadczy usługi wiertnicze w poszukiwa- niu nafty i gazu oraz zajmuje się wiertnictwem geotermalnym. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 141 3 . 3 10 Zatrudnienie ys. zł) ys. wy netto (w t (w so Wynik finan- ys. zł) ys. 91 08891 253 13 144 391 563391 7 367 4 515 466 831 658 58 . 968 852 665 103 2 108 380 958 396 –19 291 368 730368 . 309 285 64 842 1 500 349 900349 . 470 511,0470 616 –15 517 1 3 (w t (w 1 052 8461 052 924 77 3 311 sprzedaży Przychody ze rzystanie olejów odpadowych, rzystanie odpadowych, olejów wych sobowych i ciężarowych sobowych o ko wiórowych ro do samochodów produkcja olejów i smarów produkcja olejów i sprzętu transportowego ielec produkcja drewnianych płyt talowa Wolatalowa hutnictwo arosław produkcja szkła opakowaniowegoasło 636 429 338 39 sma- dystrybucja paliw i olejów 638 J Krosno produkcja mebli (krzeseł) S Rzeszów dystrybucja energii J RzeszówMielec handel artykułami spożywczymiŁańcut produkcja mebli skrzyniowych 073 349 handel alkoholami i napojami 901 326 2 516 671 317 688 75 301 4 394 1 041 563 Krosno produkcja szkła gospodarczego 679 316 7 802 4 000 M Rzeszów produkcja silników samolotowych Nazwa przedsiębiorstwa Lokalizacja Charakterystyka dzialalności go PZL-Rzeszówgo SA ytwórnia Sprzętu Komunikacyj- rosno-Wood Sp. z o.o. Sp. rosno-Wood rlen Petrotankrlen z o.o. Sp. Widełka dystrybucja paliw uta SA Wola uta Stalowa uta Szkła Jarosław SA zeszowski Zakład Energetyczny afineria SA Jasło afineria Nafty Jedlicze SA Jedlicze wy- regeneracja i przemysłowe irma Oponiarska Dębica SA Dębica produkcja opon do samochodów A GK S ne BAĆ-Pol Sp. z o.o. Sp. BAĆ-Pol SA GK SA e 1 1 O 9 H 2 F 3 R 4 R 7 W 6 H 8 R 5 K 1 14 Krosno Krośnieńskie Huty Szkła 10 z o.o. Sp. Styl Nowy 13 Damianex SA 15 Lear z o.o. Sp. Automotive Mielec produkcja wiązek elektrycznych 12 z o.o. Sp. BRW sc Miej- Tabela 3. Lista dwudziestu pięciu największych przedsiębiorstw województwa podkarpackiego województwa przedsiębiorstw Lista największych dwudziestu 3. pięciu Tabela 142 Joanna Kudełko Zatrudnienie ys. zł) ys. wy netto (w t (w so Wynik finan- ys. zł) ys. 275 218275 6 428 2 593 219 295219 –83 202 . 218 206218 1 006 1 145 213 934213 370 –19 . 294 051294 850 43 667 271 908271 6 307 595 264 470 479 21 467 220 990 327 1 617 (w t (w sprzedaży Przychody ze w ogniotrwałych wa domowego wa t łó dla przemysłu motoryzacyjnego osobowych, samolotów, ciągników samolotów, osobowych, rolniczych s Ropczyce produkcja ceramicznych materia- Sarzyna WolaStalowa produkcja środków ochrony roślin handel wyrobami hutniczymi 262 263 724 245 6 160 1 122 767 166 Stalowa WolaStalowa technologii produkcja elementów Gorzyce produkcja części do samochodów Rzeszów usługi komunalne Rzeszów produkcja artykułów gospodar- Nazwa przedsiębiorstwa Lokalizacja Charakterystyka dzialalności A GK czne SA lna Sp. z o.o. lna Sp. go Gorzycego SA i e S a e m n n o.o. Delphi Chassis Krosno SA Krosno produkcja amortyzatorów n e 17 Zelmer SA 18 Zakłady Ropczyce Magnetyzowa- 16 Stahlschmidt z & Maiworm Sp. 21 Dressta z o.o. Sp. 19 Śnieżka Fabryka Farb i Lakierów Lubzina produkcja farb i lakierów 22 Rzeszowska Gospodarka Komu- 23 Wytwórnia Sprzętu Komunikacyj- 25 Zakłady Piwowarskie Leżajsk SA Leżajsk produkcja piwa 20 Organika-Sarzyna Zakłady Che- 24 sc ódło: 8 września opracowanie na podstawie 2003 „Rzeczpospolita”. Regiony, oraz jednostkowych informacji o poszczególnych Miej- r Ź cd. tabeli 3 przedsiębiorstwach. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 143

Na drugim miejscu listy przedsiębiorstw Podkarpacia znalazła się Firma Opo- niarska Dębica SA, z przychodami 1052,8 mln zł, zatrudniająca 3311 osób. Firma ta jest jednym z największych w Europie producentem opon do samochodów oso- bowych i ciężarowych, eksportującym swoje wyroby do ponad 60 krajów świata. Jako jedna z pierwszych w regionie została sprywatyzowana i kupiona przez amerykańskiego inwestora strategicznego Goodyear. Inwestycje tej firmy przekro- czyły 100 mln USD. Kolejnym przedstawicielem tej branży w województwie jest Stomil Sanok SA, znajdujący się na dwudziestym szóstym miejscu w rankingu firm, z przychodami ze sprzedaży wartości 213,4 mln zł. Zajmuje się produkcją gumowych wyrobów technicznych na potrzeby wszystkich gałęzi przemysłu. Wśród największych firm Podkarpacia znalazły się przedsiębiorstwa energe- tyczne. Wśród nich czołowe miejsce zajmuje Rzeszowski Zakład Energetyczny SA Grupa Kapitałowa, jeden z największych zakładów dystrybucji energii w kraju, z przychodami ze sprzedaży na poziomie 968,8 mln zł i zatrudnieniem 2108 osób, co daje mu trzecią pozycję w rankingu firm województwa. Na liście tej znalazły się również największa w Polsce zasilana gazem ziemnym Elektrownia w Nowej Sarzynie (miejsce 27, przychody ze sprzedaży 206,2 mln zł) oraz Elektrownia w Stalowej Woli (miejsce 30, przychody ze sprzedaży 268,5 mln zł), a na dalszym miejscu Elektrociepłownia Rzeszów SA (miejsce 78, przychody ze sprzedaży 56,0 mln zł) oraz Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej sp. z o.o. w Stalowej Woli (miejsce 96, przychody ze sprzedaży 40,0 mln zł). Wśród ważniejszych przedsiębiorstw województwa znajdują się firmy repre- zentujące przemysł szklarski. Należą do nich Huta Szkła Jarosław SA (szósta na liście, przychody ze sprzedaży 429,6 mln zł), specjalizująca się w produkcji szkła opakowaniowego. Prawie 100% jej udziałów przejęła amerykańska firma Owens Illinois. Na czternastym miejscu znalazły się Krośnieńskie Huty Szkła SA, z przy- chodami 316,7 mln zł i zatrudnieniem blisko czterech tysięcy osób. Specjalizacją firmy jest szkło gospodarcze formowane ręcznie. Około 70% jej produkcji jest eksportowane do blisko 50 krajów świata. Przedsiębiorstwo przejęło Hutę Szkła w Jaśle i Hutę Szkła w Tarnowie i wraz z nimi utworzyło silną grupę kapitałową, zatrudniającą łącznie około sześciu tysięcy osób. Ponadto w okolicy Krosna i Jasła występuje około 30 małych hut wytwarzających wyroby szklarskie. Bogate tradycje w regionie posiada przemysł lotniczy usytuowany tu już w czasach lokalizacji COP-u. Czołowym przedstawicielem przemysłu lotniczego jest Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów SA (siódme miejsce na liście firm, przychody ze sprzedaży 391,6 mln zł). W wyniku prywatyzacji jego inwestorem strategicznym został znany światowy producent silników samoloto- wych Pratt & Whitney, należący do amerykańskiego koncernu United Technolo- gies Corporation. Działania inwestora przyczyniły się do znacznej modernizacji zakładu, dzięki czemu obecnie około 80% swojej produkcji WSK PZL Rzeszów 144 Joanna Kudełko przeznacza na eksport. Było to możliwe dzięki zainwestowaniu w firmę 40 mln USD w modernizację wydziałów produkcyjnych i zakup najnowocześniejszych na świecie maszyn i urządzeń. Rozszerzyło to produkcję o 1400 wdrożonych nowych wyrobów. W rankingu innowacyjności firm, ogłoszonym przez dziennik „Rzecz- pospolita”, WSK PZL Rzeszów zajęła drugie miejsce w kraju. W branży lotniczej województwa działa również PZL Mielec (36 miejsce w rankingu, przychody 152,9 mln zł). Powstała ona na bazie, zlokalizowanej również w ramach COP-u, dawnej WSK Mielec. Z przemysłem lotniczym związana jest również firma PZL- -Sędziszów SA, wybudowana przez francuską firmę Snecme, produkująca części do silników lotniczych (83 miejsce, 47,4 mln zł przychodów ze sprzedaży) oraz Goodrich Krosno Sp. z o.o., produkująca podzespoły do samolotów boeingów i F-16 (91 miejsce, 42,3 mln zł przychodów ze sprzedaży). Ogromna szansa dla rozwoju przemysłu lotniczego w regionie otworzyła się w związku z decyzją Rządu RP o zakupie od amerykańskiego koncernu Lockheed Martin 48 wielozadaniowych samolotów bojowych F-16 dla polskiego wojska. Samoloty te, w ramach umowy offsetowej, w dużej mierze będą produkowane w podkarpackich zakładach. Zgodnie z propozycją zamówień kompensacyjnych, amerykańskie koncerny Lockheeed Martin i Pratt & Whitney, które stały się inwestorami w WSK PZL Rzeszów, będą produkować silniki do samolotu F-16. W dalszej kolejności planuje się produkcję podzespołów do samolotu F-22 i nowe- go samolotu Joint Strike Fighter, którego seryjna produkcja ma zostać rozpoczęta za kilka lat. W późniejszej perspektywie WSK PZL Rzeszów uczestniczyć ma także w produkcji napędów do największych samolotów cywilnych. Umowy offsetowe obejmują także Zakłady Lotnicze w Mielcu, które uczestniczyć będą w montażu F-16 i produkcji podzespołów do tego samolotu. Taką samą ofertę otrzymają PZL Świdnik i WSK Krosno. Firma Lockheed zadeklarowała także pomoc w uzyskaniu amerykańskiego certyfikatu dla mieleckiego samolotu Sky- truck oraz w jego sprzedaży w USA i Ameryce Południowej. W ramach offsetu przewiduje się również uczestnictwo Huty Stalowa Wola w programach produk- cyjnych i badawczych. Region podkarpacki dysponuje ogromnym potencjałem wytwórczym w branży lotniczej, popartym wiedzą i doświadczeniem gromadzonymi przez pokolenia najlepszych fachowców. Niestety, poważną barierę rozwojową stanowi brak środ- ków na inwestycje. Dlatego też współpraca ze światowymi potentatami przemy- słu lotniczego stanowi szansę rozwoju dla polskich firm lotniczych na wiele lat i daje gwarancję stabilizacji zatrudnienia. Oczekiwane korzyści wiążą się również z dostępem polskich przedsiębiorców do najnowocześniejszych technologii oraz światowych rynków zbytu. Aby zwiększyć szansę pomyślnej współpracy, przed- siębiorstwa przemysłu lotniczego na Podkarpaciu podjęły, z inicjatywy prezesa Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 145

WSK PZL Rzeszów Marka Dareckiego, koncepcję utworzenia w tym regionie Doliny Lotniczej, która stanowić ma nowoczesne zagłębie przemysłowe (rys. 1).

Świdnik PZL Świdnik DOLINA LOTNICZA Rzeszów Mielec WSK Rzeszów PZL Mielec Politechnika Rzeszowska Ultratech Lotnisko Jasionka Sędziszów Młp. Kraków SNECMA Sędziszów Czechy Krosno Bielsko-Biała Goodrich Krosno FIAT AVIO WSK Krosno Ukraina

Słowacja Rys. 1. Główni udziałowcy Stowarzyszenia Dolina Lotnicza Źródło: „Nowiny. Gazeta Codzienna”, 30.12.2002.

Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza zainaugurowało działalność 24 września 2003 r. W jej strukturze znalazły się pol- skie fabryki lotnicze WSK Rzeszów i Goodrich Krosno – sprywatyzowane przy udziale amerykańskich inwestorów; zagraniczne przedsiębiorstwa wybudowane od podstaw: Snecma Polska w Sędziszowie Małopolskim, Ultratech w Rzeszowie i Fiat Avio; polskie firmy państwowe: WSK Krosno i Świdnik, PZL Mielec, PZL Świdnik, Huta Stalowa Wola, a także lotniska w Jasionce, koło Rzeszowa. Człon- kiem założycielem stowarzyszenia jest także Politechnika Rzeszowska, największa techniczna uczelnia w regionie i jedyna w kraju, która kształci zaplecze kadrowe dla przemysłu lotniczego, w tym pilotów cywilnych. Od października 2003 r. uruchomiony w niej został nowy kierunek studiów – lotnictwo i kosmonautyka. W skład Stowarzyszenia Dolina Lotnicza wchodzi ponadto sieć małych przedsię- biorstw i firm, także rodzinnych, które będą kooperować z największymi produ- centami sprzętu lotniczego. Idea Doliny Lotniczej poparta została przez koncern Pratt & Whitney, inwestora WSK PZL Rzeszów, który na rozwój jej działalności przeznaczył na początek 1,2 mln zł i zadeklarował dalsze wsparcie. 146 Joanna Kudełko

Na liście największych przedsiębiorstw województwa podkarpackiego znajdują się także firmy reprezentujące przemysł chemiczny. Na dziewiętnastym miej- scu znalazła się dynamicznie rozwijająca się Fabryka Farb i Lakierów Śnieżka z Lubziny pod Dębicą (przychody ze sprzedaży 264,5 mln zł). Firma ta, ze 100% polskiego kapitału, należy do czołowych krajowych producentów farb i lakie- rów. W 2003 r. już po raz drugi znalazła się ona w gronie dwudziestu laureatów nagrody „Dobra firma 2003” przyznawanej przez dziennik „Rzeczpospolita” dla najszybciej i jednocześnie najefektywniej rozwijających się przedsiębiorstw pol- skiej gospodarki. W 2000 r. wybudowała ona zakład w Jaworowie na Ukrainie, wykorzystując możliwości rozwoju produkcji na rynki wschodnie. Produkcją farb zajmuje się także Becker Polifarb Dębica SA, zajmująca trzydziestą dziewiątą pozycję, z przychodami ze sprzedaży 132,0 mln zł, a także Multifarb Sp. z o.o. w Rzeszowie (84 miejsce, przychody ze sprzedaży 47,2 mln zł). Na dwudziestym miejscu uplasowała się Organika-Sarzyna Zakłady Chemiczne SA (przychody ze sprzedaży 263,3 mln zł), produkująca środki ochrony roślin. Wśród znaczących przedsiębiorstw tej branży występują także ICN Polfa Rzeszów SA (28 miejsce, przychody ze sprzedaży 202,4 mln zł), jeden z najbardziej znanych w regionie i kraju producent leków; Gamrat SA z Jasła (41 miejsce, przychody ze sprzedaży 126,5 mln zł), zajmujący się przetwórstwem tworzyw sztucznych dla potrzeb budownictwa i przemysłu obronnego oraz Erg Zakłady Tworzyw Sztucznych SA w Pustkowie (42 miejsce, przychody ze sprzedaży 120,2 mln zł), produkujące wyroby chemiczne i tworzywa sztuczne. W ostatnich latach w województwie podkarpackim dynamicznie rozwinął się przemysł drzewny i meblarski. Do czołowych przedstawicieli tej branży zalicza się m.in. Krono-Wood sp. z o.o. w Mielcu (5 miejsce, przychody ze sprzedaży 466,9 mln zł.), a także Melnox Sp. z o.o. w Mielcu (37 miejsce, przychody 135,2 mln zł) produkujące drewniane panele i płyty wiórowe. Krono-Wood i Melnox są zlokalizowane na terenie SSE w Mielcu. Są to fabryki wybudowane od podstaw, w które zainwestowano około 250 mln USD. Wchodzą one w skład szwajcar- skiego koncernu Kronospan, jednego z największych w świecie producentów m.in. płyt wiórowych. Na terenie SSE w Mielcu zlokalizowana jest także firma BRW Sp. z o.o., jeden z największych w Polsce producent mebli skrzyniowych, które sprzedawane są głównie na rynkach Europy Środkowej i Wschodniej oraz na Bał- kanach. Znana w Polsce i za granicą jest także firma Nowy Styl Sp. z o.o. z Kro- sna (10 miejsce, przychody 349,9 mln zł). Jest ona krajowym liderem produkcji krzeseł biurowych, konferencyjnych i kawiarnianych, która 60% swoich wyrobów eksportuje do ponad 50 krajów. Grupa Nowy Styl ma osiem spółek zależnych w kraju i siedem za granicą. Jednym z przykładów jest firma Chrom Styl SA z Jasła (na liście notowana na 67 miejscu, przychody 71,0 mln zł), produkująca elementy metalowe do mebli produkowanych przez Nowy Styl. Na liście znajdują Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 147 się ponadto firmy Baltic Wood SA w Jaśle (70 miejsce, przychody 63,3 mln zł), producent parkietu panelowego oraz Kronoerg Sp. z o.o. w Pustkowie (81 miejsce, przychody 50,1 mln zł) produkująca elementy wykończeniowe mebli. Intensywnie rozwijającą się w ostatnich latach na terenie województwa pod- karpackiego jest branża motoryzacyjna. Najważniejsi jej przedstawiciele to Lear Automotive Poland sp. z o.o. w Mielcu oraz Stahlschmidt & Maiworm sp. z o. o. w Stalowej Woli (odpowiednio 14 i 15 miejsce na liście największych firm regionu, z przychodami odpowiednio 309,3 mln zł i 294,0 mln zł). Firmy te zaj- mują się produkcją elementów technologii dla przemysłu motoryzacyjnego. Na dwudziestym trzecim miejscu znajduje się Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego Gorzyce SA (przychody ze sprzedaży 219,3 mln zł), produkująca części do samo- chodów osobowych i ciągników rolniczych, a tuż za nią, na miejscu dwudziestym czwartym – Delphi Chassis Krosno SA (przychody 218,2 mln zł), powstała z prze- jęcia dawnej fabryki amortyzatorów w Krośnie przez światowy koncern Delphi. Kolejnym reprezentantem tej branży jest mająca długie tradycje w regionie firma SA w Sanoku (38 miejsce, przychody ze sprzedaży 132,6 mln zł), znany producent autobusów i przyczep. Największym pracodawcą w regionie jest holding Huty Stalowa Wola SA, który łącznie daje zatrudnienie blisko dziewięciu tysiącom osób. Spośród firm tego hol- dingu wiodącą pozycję zajmuje Huta Stalowa Wola SA (9 miejsce, przychody ze sprzedaży 368,7 mln zł); Huta Stalowa Wola Zakład Metalurgiczny Sp. z o.o. (29 miejsce, przychody ze sprzedaży 202,3 mln zł), produkujący stal i wyroby ze stali; Huta Stalowa Wola Zakład Zespołów Napędowych Sp. z o.o. (46 miejsce, przy- chody ze sprzedaży 109,6 mln zł), produkująca skrzynie biegów i mechanizmy napędu; Huta Stalowa Wola Zakład Kuźnia Sp. z o.o. (82 miejsce, przychody ze sprzedaży 48,9 mln zł), produkująca wyroby swobodnie kute, jak pręty, kostki, płyty itp. Obecnie jednak holding przeżywa ogromne trudności finansowe, a część jego spółek ogłosiła upadłość. W konsekwencji nastąpiły poważne zwolnienia i nieunikniona staje się dalsza redukcja zatrudnienia, co stanowi przyczynę nieza- dowolenia i protestów załogi. Jednym z głównych postulatów protestującej załogi Huty Stalowa Wola jest pomoc państwa dla Zakładu Metalurgicznego. Problemem hutniczej części stalowowolskiego holdingu jest olbrzymie zadłużenie wobec ZUS i dostawców energii. Dodatkowo sytuację komplikuje fakt, iż Zakład Metalur- giczny nie znalazł się na zaakceptowanej przez Unię Europejską liście polskich hut, które mogą korzystać z pomocy publicznej. Ustawa o wspieraniu restruktury- zacji przemysłowego potencjału obronnego umożliwiła jedynie przekazanie HST SA rządowej dotacji w kwocie 9 mln zł na reorganizację zakładu zbrojeniowego, znajdującego się w strukturach holdingu. Jedna trzecia dotacji przekazana zostanie na odprawy dla 550 pracowników zwalnianych z holdingu HST SA, a pozostała część na modernizację sprzętu zbrojeniowego produkowanego w Stalowej Woli. 148 Joanna Kudełko

W sierpniu 2003 r. huta dostała 40 mln zł pożyczki z Agencji Rozwoju Przemysłu. Jednakże dotychczasowe niewielkie wsparcie finansowe państwa nie jest w stanie zażegnać obecnych kłopotów holdingu Huty Stalowej Woli. Niezbędne staje się więc podjęcie szybkich i skutecznych działań, sprzyjających gruntownej restruk- turyzacji tego przedsiębiorstwa. Wiodące firmy województwa podkarpackiego, znajdujące się na liście stu największych przedsiębiorstw tego regionu, zlokalizowane są głównie w dużych miastach. Największa ich liczba skupia się w Rzeszowie (28 firm), a następnie w Jaśle, Mielcu i Stalowej Woli (po 9 przedsiębiorstw) oraz Dębicy (6 podmiotów), Krośnie, Sanoku, i Łańcucie (po 5 firm). Mimo wielu przytoczonych pozytywnych przykładów konkurencyjnych i innowacyjnych przedsiębiorstw o szerokich perspektywach rozwojowych, obecnie potencjał przedsiębiorstw województwa podkarpackiego nie jest duży w porównaniu z innymi regionami kraju. Na liście tysiąca pięciuset krajowych największych firm w 2002 r. znajdują się tylko 54 przedsiębiorstwa z wojewódz- twa podkarpackiego. A największe z podkarpackich firm uplasowały się dopiero w drugiej setce listy krajowej (Orlen Petrotank Sp. z o.o. na miejscu 107, Firma Oponiarska Dębica SA na miejscu 146, Rzeszowski Zakład Energetyczny SA na 165 miejscu)6.

4. BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim

Wyrazem konkurencyjności regionów, a zarazem istotnym czynnikiem stymu- lującym go są inwestycje zagraniczne lokowane na ich terenie. Pod tym względem sytuacja województwa podkarpackiego kształtuje się znacznie słabiej niż w pozo- stałych regionach kraju. W województwie podkarpackim w 2001 r. funkcjonowało 246 spółek z kapitałem zagranicznym, co stanowiło zaledwie 1,7% spółek krajo- wych (tab. 4). Kapitał podstawowy wymienionych spółek województwa kształto- wał się na poziomie 1082,3 mln zł, czyli zaledwie 1,13% w kraju. W strukturze kapitału podstawowego spółek udział kapitału zagranicznego wynosił 82,8%, przy średniej w kraju 77,3%. Pracujący w firmach z udziałem zagranicznym stanowili 23,6 tys. osób, czyli tylko 2,5% w skali kraju. Jeśli chodzi o duże spółki, które zainwestowały ponad 1 mln USD, dane również nie kształtują się korzystnie dla województwa. W woje- wództwie istniało zaledwie 28 takich spółek, stanowiących 1,88% ich liczebności w Polsce, a ich kapitał podstawowy sięgał 948,6 mln zł, czyli zaledwie 1,07% w skali kraju. Udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym wyniósł

6 Por. ranking LISTA 1500 dziennika „Rzeczpospolita”, 9.10.2003. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 149 ln zł) 18 półek 1, e s e majątku Wydatki trwałego w m i n ( z udziałem inwestycyj- n na pozyska- zagranicznym 250 i więcej apitale (w %) (w m spółek udział kapitału y podstawo- o w k w zagraniczne- g mln zł) awowy (w (w awowy t s kapitał pod- wyżej 1 mln USD o p od 50 do 249 Spółki o kapitale zagranicznym Spółki według pracujących liczby 47 1,88 1,07 × , pracujący spółek liczba do 49 ) apitale × 2 w % ( m spółek m spółek udział kapitału y podstawo- o w k w zagraniczne- g kapitał dstawowy dstawowy o (w mln zł) (w p Ogółem Ogółem spółki z kapitałem zagranicznym 00,0 100,0 81,4 10,5 13,7 23,6 4,8 65,9 246 1 082,3 8,8 653 23 28246 948,6 653 23 89,3 191 564,2 1 375 34 4 385 21 893 17 1,70 1,13 100,0 100,0 77,6 5,8 13,8 18,5 8,5 75,6 1 spółki pracujący spółki pracujący spółki pracujący spółki pracujący 14 46914 722,2 95 7,3 888 957 1 489 261,2 88 79,1 660,6 47 14 46914 888 957 784 11 848 100 1 989 225 997 698 043 631 liczba spółekliczba lska = 100 rpackie rpackie ruktura Wyszczególnienie Wyszczególnienie a a Województwo pod- Województwo k Polska Polska St Struktura Po Struktura Województwo pod- Województwo k Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 r., Informacje i opracowania i Informacje r., 2001 w zagranicznegokapitałuudziałem z spółekDziałalnośćgospodarcza podstawie: na własne opracowanieŹródło: 2002. Warszawa statystyczne, GUS, Tabela 4. Działalność 4. gospodarcza spółek z udziałemTabela kapitału r. zagranicznego w 2001 w spółkach Pracujący 5. z udziałem kapitału r. zagranicznegoTabela w 2001 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2001 r., Informacje i opracowania i Informacje r., 2001 w zagranicznegokapitałuudziałem z spółekDziałalnośćgospodarcza podstawie: na własne opracowanieŹródło: 2002. Warszawa statystyczne, GUS, 150 Joanna Kudełko

89,3%, podczas gdy w skali kraju 79,1%. Wydatki inwestycyjne spółek z udziałem zagranicznym na pozyskanie majątku trwałego wyniosły w województwie 564,2 mln zł, co stanowi zaledwie 1,18% wydatków poniesionych w całym kraju. Wśród spółek z udziałem zagranicznym najliczniejszą grupę stanowią małe firmy, zatrudniające do 49 pracowników (tab. 5). W 2001 r. występowało 191 takich firm, stanowiących 77,6% liczebności i zatrudniających 5,8% pracujących w firmach zagranicznych. Odsetek małych firm jest nieco mniejszy niż w kraju, gdzie stanowią one 81,4% liczebności i sku- piają 10,5% pracujących. Średnie przedsiębiorstwa (od 50 do 249 pracujących) na terenie województwa reprezentowały 34 firmy, czyli 13,8%, a skupiały one 18,8% pracujących. Średnio w kraju udziały te kształtowały się na poziomie odpowiednio 13,7% i 23,6%. W porównaniu z Polską, w województwie podkarpackim udział większych przedsiębiorstw jest znacznie korzystniejszy. W województwie wystę- powało 21 dużych przedsiębiorstw, stanowiących 8,5% spółek zagranicznych, a skupiających 75,6% pracujących w spółkach. W skali całej Polski przedsiębior- stwa tej grupy stanowiły tylko 4,8% liczebności i skupiały 65,9% pracujących. Wśród największych inwestycji zagranicznych w regionie dominuje kapitał ame- rykański7. Do najważniejszych należą inwestycje firmy amerykańskiej Goodyear w Firmie Oponiarskiej Dębica SA, z zaangażowaniem kapitałowym rzędu 112 mln USD, co daje jej posiadanie 60% akcji tej spółki. Amerykańska firma Owens Illio- nois Inc w ciągu 10 lat zainwestowała około 150 mln USD w Hutę Szkła Jarosław SA, stając się prawie 100% jej właścicielem. W Fabrykę Amortyzatorów w Kro- śnie zaangażowany jest kapitał amerykańskiej firmy Delphi Automotive Systems (w momencie inwestycji w 1997 r. należącej do General Motors, a od 1999 r. dzia- łającej jako niezależny koncern Delphi Corporation), która posiada 75% akcji tego przedsiębiorstwa. W spółkę Alma Gerber SA w Rzeszowie, ok. 30 mln USD zain- westowała amerykańska firma Gerber Finance Company. Amerykańska korporacja farmaceutyczna ICN Pharmaceuticals nabyła 80% akcji Polfy Rzeszów za 60 mln USD. Amerykański potentat energetyczny Enron International Corporation zain- westował 130 mln USD w budowę pierwszej w Polsce elektrociepłowni zasilanej gazem ziemnym w Nowej Sarzynie. Na szczęście zeszłoroczne bankructwo firmy Enron nie miało ujemnych skutków dla funkcjonowania zakładu. Inwestycjami amerykańskimi wsparte zostały również Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil” SA w Sanoku. Większościowym funkcjonariuszem WSK w Gorzycach został niemiecki oddział amerykańskiego koncernu Federal-Mogul Corporation, który kupił 85% akcji firmy za 18 mln USD. Ważniejszymi inwestycjami zagranicznymi ostatniego okresu na Podkarpaciu, o czym wspominano wcześniej, było objęcie w marcu 2002 r. przez koncern United Technologies Holdings SA/Pratt&Whitney

7 Poniższe informacje opracowano na podstawie danych GUS, PAIZ, Centrum Obsługi Inwe- stora w Rzeszowie oraz dziennika „Rzeczpospolita”. Regiony, 8.09.2003. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 151 pakietu 85% akcji Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Rzeszów SA, za które amerykańska firma zapłaciła ponad 70 milionów USD. Kapitał amerykański zainwestował też w WSK w Krośnie doprowadzając do powstania firmy Goodrich Krosno Sp. z o.o. Poza kapitałem amerykańskim znaczące były również inwestycje pochodzące z innych państw: brytyjska firma United Biscuits Investments zainwestowała w Zakłady Przemysłu Cukierniczego „San” SA w Jarosławiu 25 mln USD. Zakupu 50% akcji Cukrowni Ropczyce za 16 mln USD dokonał niemiecki kon- cernu Sudzucer Gruppe, który wykupił też upadającą Cukrownię Przeworsk. Inwestorem w firmie Polifarb Dębica SA jest szwedzka firma Alcro-Becker, która posiada 90% akcji. Angielska spółka Caraibean Distillers Corporation, mająca siedzibę na Wyspach Karaibskich, kupiła Fabrykę Wódek Polmos w Łańcucie. Spółka Heineken z Holandii zainwestowała w Browar Leżajsk. Z dużych sieci hipermarketów największe inwestycje w regionie dokonały: brytyjskie Tesco i francuski E. Leclerc. Mimo licznych przykładów znaczących inwestycji zagranicznych w wojewódz- twie podkarpackim, ciągle jeszcze ich liczba oraz wartość jest niewielka w porów- naniu z innymi regionami kraju. Najlepszym dowodem jest fakt, że z opublikowa- nej przez PAIZ listy ponad dziewięciuset największych zagranicznych inwestorów w Polsce, w województwie podkarpackim ulokowało swoje inwestycje zaledwie 67 z nich. Omawiane firmy inwestują głównie w największych miastach regionu, Rzeszowie – 16, w Mielcu – 8, w Stalowej Woli – 7, po 4 w Dębicy, Leżajsku, Jarosławiu, Krośnie i Tarnobrzegu. Dokonane inwestycje zagraniczne z całą pewnością uznać należy za czynnik podnoszący konkurencyjność i innowacyjność firm regionu. Wymienione firmy z kapitałem zagranicznym znalazły się przeważnie na liście 100 największych przedsiębiorstw województwa, co świadczy o ich dobrej kondycji ekonomicznej. Niejednokrotnie funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstw nie byłyby możliwe bez wsparcia kapitału zagranicznego. Znaczące inwestycje pochodzą głównie z przejęcia polskich firm lub wykupienia w nich większościowych pakietów akcji. Natomiast niewielkie znaczenie w regionie mają inwestycje typu green field. Wśród czynników sprzyjających inwestowaniu na terenie województwa pod- karpackiego wymienić należy korzystną sytuację na rynku pracy, a mianowicie duży potencjał zasobów pracy i stosunkowo tanią siłę roboczą, co wyraża się w niskim poziomie wynagrodzeń8. Atrakcyjnym czynnikiem są także ceny nieru- chomości, które są generalnie niższe w porównaniu z innym regionami. Położenie województwa sprzyja inwestycjom, traktowanym jako baza rozwojowa dla ekspan- sji na rynki Europy Wschodniej. Sprzyja temu 10 czynnych przejść granicznych

8 Por. M. Szymańska, Obsługa inwestorów w województwie podkarpackim, „Rozwój Regio- nalny” 2001, nr 2–3. 152 Joanna Kudełko występujących obecnie na terenie województwa. Jednakże województwo podkar- packie jest jednym z najsłabiej rozwiniętych regionów kraju, co stanowi poważną barierę do lokowania tu nowych inwestycji. Relatywnie niska atrakcyjność spo- wodowana jest również słabo rozwiniętą infrastrukturą techniczno-ekonomiczną, w szczególności transportową. Do przerwania tej niekorzystnej sytuacji potrzebne będzie wiele inwestycji, zwłaszcza drogowych, intensywne działania władz regio- nalnych i lokalnych na rzecz podnoszenia konkurencyjności oraz odpowiednia promocja województwa. W tym celu w lutym 2001 r. powstało Centrum Obsługi Inwestora, powołane jako komórka organizacyjna Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Do jej zadań należy przygotowywanie kompleksowej informacji dla inwestorów, ich obsługa prawna i doradztwo, organizacja udziału w targach krajowych i międzynarodowych, organizacja misji gospodarczych, dystrybucja materiałów promocyjnych, organizowanie indywidualnych prezentacji dla firm, monitorowanie stanu inwestycji w regionie.

Literatura

Biniecki J., Klasik A., Kuźnik F., Konkurencyjność województw Górnego Śląska [w:] Zróżnicowanie poziomu konkurencyjności województw Polski Południowej, A. Kla- sik, F. Kuźnik (red.), Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 1997. Prusek A., Analiza rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, A. Prusek (red.), Studia Mieleckie, nr 1, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, Mielec 2001. Prusek A., Determinanty konkurencyjności firm w Polsce – Case study SSE „Euro-Park Mielec” [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, A. Prusek (red.), Studia Mieleckie, nr 1, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania w Mielcu, Mielec 2001, s. 91. Ranking LISTA 1500 dziennika „Rzeczpospolita”, 9.10.2003. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2002, GUS, Warszawa. Szymańska M., Obsługa inwestorów w województwie podkarpackim, „Rozwój Regionalny” 2001, nr 2–3.

An Analysis of Leading Non-Agricultural Sectors in the Podkarpackie Voivodship

In this article, the author conducts an analysis of the competitiveness of firms in the Podkarpackie Voivodship. In stimulating socio-economic development, a particularly important issue is to ensure that businesses and regional structures become gradually more competitive. Indeed, the general level of a region’s competitiveness is determined by innovation as well as by the position of its leading economic sectors on the national and international market. Analiza wiodących pozarolniczych sektorów… 153

The potential of enterprises in the Podkarpackie Voivodship is not large compared to other Polish regions. The most competitive enterprises in the Podkarpackie Voivodship are mainly those operating in the region’s traditional branches, i.e., fuels, power generation, glaziery, aviation and chemicals, as well as enterprises from branches that have developed over the past few years, i.e., the automotive and timber industries.