63 Dni Walki O Wolność Powstańcze Kalendarium

63 DNI WALKI O WOLNOŚĆ POWSTAŃCZE KALENDARIUM

www.wspolnasprawa1944.pl 1.08—9.08

1.08 5.08 Od rana łączniczki przekazują rozkazy o rozpoczęciu Powstańcy zdobywają „Gęsiówkę” – niemiecki powstania o 17.00 (godzina „W”). obóz koncentracyjny (KL Warschau) przy ul. Gęsiej, uwalniając 348 Żydów. Do pierwszych walk z Niemcami dochodzi około godziny 14.00 na Żoliborzu. Brygada SS Oskara Dirlenwangera morduje na Woli ok. 20 tys. ludzi, wkrótce liczba oﬁar wzrośnie do 40 tysięcy.

2.08 Kończy się niemiecko-sowiecka bitwa na przedpolach Powstańcy zdobywają Pocztę Główną, Polską Wytwórnię Pragi. Papierów Wartościowych, Pałac Krasińskich, fabrykę Monopolu Tytoniowego oraz Elektrownię Warszawską na Powiślu. 6.08 W wyniku ran umiera Krystyna Krahelska „Danuta” Rozpoczyna działalność harcerska poczta polowa. – poetka, autorka jednej z najpopularniejszych piosenek powstańczych "Hej chłopcy, bagnet na broń!". Niemcy uruchomiają obóz przejściowy w Pruszkowie (Dulag 121) dla ludności cywilnej Warszawy, przez który Ukazuje się pierwszy powstańczy numer „Biuletynu przejdzie ok. 550 tysięcy mieszkańców stolicy. Informacyjnego” Armii Krajowej.

Niemcy dokonują egzekucji ponad 600 osób z więzienia 7.08 przy ul. Rakowieckiej. Zgrupowanie "Radosław" walczy na cmentarzach kalwińskim i ewangelickim. 3.08 Powstańcy opanowują Dworzec Pocztowy, Pałace 8.08 Blanka i Mostowskich oraz Arsenał. Obwieszczenie o powszechnym obowiązku pracy w „Komunikacie Informacyjnym” wydawanym przez Niemieckie bombowce bombardują Warszawę. Delegaturę Rządu RP na m.st. Warszawę.

4.08 9.08 Rozpoczyna się fala masowych rozstrzeliwań, grabieży, Ukazują się powstańcze pisma: „Kurier Stołeczny” podpaleń i gwałtów na Ochocie. i „Barykady Powiśla”.

Komendant Okręgu Warszawa AK wzywa mieszkańców Podczas ewakuacji Pałacu Bruehla, siedziby do budowy barykad. gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, ginie jego zastępca – dr Herbert Hummel. Sztab powstania opuszcza hotel „Victoria” i przenosi się do budynku PKO przy ul. Jasnej.

Ginie Krzysztof Kamil Baczyński, poeta, żołnierz Batalionów Armii Krajowej „Zośka” i „Parasol”.

Polskie i brytyjskie samoloty dokonują pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.

11.08 14.08 Ukazuje się rozkaz płk. Chruściela „Montera” regulujący Walki o Uniwersytet Warszawski. zasady posługiwania się bronią oraz przepisy dotyczące wyposażenia i umundurowania. Powstańcy zdobywają transporter opancerzony z Dywizji SS „Wiking”, nazwany „Jasiem”, a potem „Szarym Wilkiem”. Powstańcy otrzymują pierwsze krzyże Virtuti Militari za udział w walkach z Niemcami. Ewakuacja Szpitala Maltańskiego z ul. Senatorskiej na ul. Zgoda. Odwrót Zgrupowania "Radosław" w kierunku Starego Miasta; z funkcji dowódcy zgrupowania ustępuje ciężko ranny ppłk Jan Mazurkiewicz „Radosław”. 15.08 Uroczystości w oddziałach powstańczych z okazji Wojska niemieckie opanowują Wolę i Ochotę. Święta Żołnierza Polskiego, obchodzonego na pamiątkę Bitwy Warszawskiej 1920 r. 12.08 Ukazuje się pierwszy numer pisma „Barykada”. 16.08 W walkach na Starym Mieście śmierć ponoszą Niemcy odbijają budynki Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji, żołnierze-poeci: Tadeusz Gajcy i Zdzisław Stroiński, Starostwa Grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego, związani z konspiracyjnym pismem "Sztuka i Naród". Wojskowego Instytutu Geograﬁcznego, Miejskiego Instytutu Higieny i Domu Turystycznego. 17.08 Do Auschwitz docierają dwa pierwsze (12 i 13 sierpnia) Polskie Radio nadaje pierwszą, słyszalną w Londynie, transporty z 6 tysiącami warszawiaków, umieszczonych audycję z powstańczej Warszawy. po wybuchu powstania w obozie przejściowym w Pruszkowie. W sumie Niemcy deportują z Warszawy około 550 tys. mieszkańców i ok. 100 tys. ludzi z najbliższych okolic miasta. 18.08 55 tys. osób wywieźli stamtąd do obozów koncentracyjnych, Niemcy tworzą Grupę „Dirlenwanger”, liczący około z czego około 13 tys. do Auschwitz. 6,5 tys. oddział, dowodzony przez SS-Oberfuehrera Oskara Dirlenwangera, którego podkomendni zasłynęli ze szczególnego okrucieństwa podczas rzezi Woli. 13.08 Niemcy zajmują Stawki, co powoduje zamknięcie pierścienia Niemcy zajmują Zamek Królewski. wokół Starego Miasta.

W wyniku eksplozji niemieckiego transportera, zdobytego 19.08 przez powstańców, śmierć ponosi co najmniej 300 osób, Niemcy opanowali Politechnikę Warszawską. wśród nich 67 żołnierzy Batalionu "Gustaw".

W kinie „Palladium” przy ul. Złotej odbywa się dziennikarski 20.08 pokaz kroniki ﬁlmowej „Warszawa walczy”. Powstańcy, po zaciętych walkach, zdobywają budynek PAST-y (Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej) przy ul. Zielnej.

Powstańcy wycofują się z Muranowa na Stare Miasto.

21.08 28.08 Polacy tracą ponad 400 zabitych i rannych, podczas Niemcy zajmują budynki Polskiej Wytwórni Papierów nieudanej próby przebicia oddziałów powstańczych Wartościowych. z Kampinosu i Żoliborza na Stare Miasto. Okręgowy Delegat Rządu na Warszawę Marceli Porowski Niemcy wysadzają Pawiak oraz pobliskie więzienie podpisuje zarządzenie o powszechnym obowiązku pracy dla kobiet, nazywane Serbią. dla mężczyzn (od 17 do 50 lat) i kobiet (od 17 do 40 lat).

Projekcja drugiej kroniki ﬁlmowej „Warszawa walczy” w kinie „Palladium”. 29.08 USA i Wielka Brytania ogłaszają deklaracje, na mocy których 22.08 żołnierzom AK przyznano pełnię praw kombatanckich. Powstańcy zdobywają budynek tzw. Małej PAST-y (podstacji telefonów) przy ul. Piusa XI (obecnie ul. Piękna). 30.08 Niemcy mordują ok. 300 pacjentów szpitala św. Jana Bożego. Podobna liczba chorych ginie lub jest ranna w wyniku 23.08 bombardowania Szpitala Ujazdowskiego przy Chełmskiej. Powstańcy odbijają kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu i Komendę Policji. 31.08 Polskie natarcie na Uniwersytet Warszawski. Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy „Północ” AK ze Starego Miasta do Śródmieścia; 25.08 ok. 300 rannych i zabitych. Powstańcy opanowują „Cafe Club” przy ul. Nowy Świat. W kościele Sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu ginie ok. 1000 osób.

26.08 Ponad 300 oﬁar bombardowania Pasażu Simonsa, Sztab Komendy Głównej AK ewakuował się kanałami u zbiegu ulic Długiej i Nalewki. ze Starego Miasta do Śródmieścia. Niemcy wywożą do KL Stutthof ponad 3100 więźniów obozu w Pruszkowie, wśród nich m.in. powstańców 27.08 warszawskich. Ppłk Mazurkiewicz ponownie obejmuje dowództwo nad Zgrupowaniem AK „Radosław”, zastępując ciężko rannego mjr. Wacława Janaszka „Bolka”. 1.09 Rozkaz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego Niemcy wypierają powstańców z Katedry św. Jana do żołnierzy AK, zawierający ostrą krytykę postawy przy ul. Świętojańskiej zdobywają też Szpital św. Jana zachodnich aliantów wobec Powstania Warszawskiego Bożego przy ul. Bonifraterskiej. i Polski.

2.09 6.09 Kapitulacja sił powstańczych na Starym Mieście – Padają ostatnie punkty polskiego oporu na Powiślu. łącznie podczas walk poległo ok. 7 tys. żołnierzy AK, co stanowiło ok. 40% całości strat w powstaniu. 7.09 Zniszczeniu od niemieckiego pocisku ulega Kolumna Rozmowy delegacji powstańczej, w składzie m.in. Zygmunta III Wazy na Placu Zamkowym. z wiceprzewodniczącą Prezydium Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża Marią Tarnowską, Niemcy mordują ok. 1300 osób w opuszczonym przez z głównodowodzącym wojsk niemieckich gen. SS powstańców Starym Mieście. i Policji Erichem von dem Bachem-Zelewskim w sprawie ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy. Poczta Polowa AK emituje pierwszy powstańczy znaczek, według projektu Stanisława Tomaszewskiego „Miedzy”. Władze powstańcze wprowadzają na Żoliborzu godzinę Niemcy zajmują Sadybę. policyjną, obowiązującą od 20.00.

Zmasowany atak bombowy niemieckich samolotów na Warszawę. 8.09 Ewakuacja 5 tys. cywilów z terenów ogarniętych walkami Powstańcy opanowują gmach Związku Chrześcijańskiej do części Śródmieścia zajmowanej przez Niemców. Młodzieży Męskiej (YMCA) przy ul. Konopnickiej. 10.09 3.09 Natarcie Armii Czerwonej na przedmoście warszawskie. Niemcy uznają prawa kombatanckie żołnierzy AK. Polskie Radio ogłasza listę 28 niemieckich dowódców, którzy byli odpowiedzialni za zrujnowanie Warszawy. Oprócz gen. 4.09 von dem Bacha-Zelewskiego znaleźli się na niej m.in. Rozwiązanie Grupy „Północ” AK. generałowie Rainer Stahel i Heinz Reinefarth.

Ppłk Mazurkiewicz „Radosław” został mianowany dowódcą odcinka Czerniaków. 11.09 Odezwa gen. von dem Bacha-Zelewskiego do mieszkańców Bombardowanie gmachu PKO przy ul. Jasnej Warszawy, zrzucająca odpowiedzialność za ﬁasko i elektrowni na Powiślu. polsko-niemieckich pertraktacji na dowództwo AK.

5.09 13.09 Powstańcy wycofują się z elektrowni na Powiślu. Niemcy wysadzają mosty: Poniatowskiego, Kierbedzia, Gdański i Średnicowy.

Kolejne dwie duże (13 i 17 września) deportacje warszawiaków do Auschwitz. W sumie przewieziono tam już 4 tys. osób.

14.09 19.09 Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Kazimierz Gen. Komorowski „Bór” w odezwie do powstańców wzywa Sosnkowski awansował płk. Chruściela „Montera” do dalszego oporu zbrojnego przeciw Niemcom. do stopnia generała brygady "za wybitne dowodzenie i przykład osobistego męstwa w walkach o Warszawę". 20.09 Józef Stalin podpisał w Moskwie rozkaz o zdobyciu Pragi. Kolejne oddziały 2. Dywizji Piechoty LWP przeprawiają się W walkach o Pragę zginęło, zostało rannych lub zaginęło przez Wisłę na przyczółek czerniakowski. 1792 żołnierzy 1. Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki. Dowodzony przez ppłk. Mazurkiewicza „Radosława” oddział ok. 200 powstańców przedostaje się kanałami Sowieckie zrzuty broni i żywności; ich samoloty odbyły z Czerniakowa na Mokotów. 282 loty nad walczącą stolicą. Gen. Komorowski „Bór” wydaje rozkaz o utworzeniu Natarcie wojsk niemieckich na Górny Czerniaków. Warszawskiego Korpusu AK – regularnych oddziałów Wojska Polskiego złożonych z sił powstańczych. Dowódcą korpusu mianuje gen. Chruściela „Montera”. 15.09 Pierwsze oddziały 1. Dywizji Piechoty LWP lądują na przyczółku czerniakowskim. 21.09 Alianckie lotnictwo dokonuje ostatnich zrzutów 16.09 zaopatrzenia nad Warszawą. Początek walk 3. Dywizji Piechoty LWP o przyczółki Walki 6. pułku piechoty LWP z Niemcami na Żoliborzu. warszawskie na lewym brzegu Wisły (16-23 września).

Niemieckie lotnictwo bombarduje budynek kina 22.09 „Helgoland”, w którym powstańcy stworzyli obóz Gen. Chruściel „Monter” wysyła do marszałka ZSRS dla jeńców niemieckich. Konstantego Rokossowskiego pismo, w którym oferuje pomoc wojskową w planowanym sowieckim szturmie na Warszawę. 17.09 Część oddziałów 2. Dywizji Piechoty LWP przedostaje Niemcy zdobywają przyczółek czerniakowski, broniony się na Żoliborz. przez powstańców i żołnierzy LWP, mordując następnie ok. 200 rannych. Nieudane próby nawiązania łączności telefonicznej dowództwa AK ze sztabem Armii Czerwonej. 26.09 Komendant Obwodu Mokotów AK ppłk Józef Rokicki 18.09 „Karol” przeprowadza ewakuację swych wojsk z Mokotowa Nad Warszawą pojawia się ponad 100 amerykańskich do Śródmieścia. Nie dociera do niego rozkaz gen. Chruściela samolotów B-17, które dokonują zrzutów. „Montera” nakazujący dalszą obronę Mokotowa.

Niemcy rozstrzeliwują 98 powstańców, którzy wychodzili z kanału przy ul. Chocimskiej.

27.09 1.10 Kapitulacja oddziałów powstańczych (ok. 2 tys. żołnierzy) Gen. Komorowski „Bór” zapowiada wszczęcie rozmów na Mokotowie. kapitulacyjnych z Niemcami.

28.09 2.10 Pertraktacje polsko-niemieckie w sprawie zakończenia W kwaterze gen. von dem Bacha-Zelewskiego w Ożarowie walk w Warszawie. przedstawiciele Komendy Głównej AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki” i ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram” podpisują „Układ o zaprzestaniu działań 29.09 wojennych w Warszawie”, przewidujący przerwanie Do KL Stutthof traﬁa transport 1258 mieszkańców walki o godz. 21.00 czasu warszawskiego. Warszawy i powstańców. Rozpoczyna działalność komisja łącznikowa, której celem Na Żoliborzu powstańcy wycofują się z Twierdzy jest utrzymanie porządku w mieście oraz zabezpieczenie Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego. ewakuacji powstańców i cywilów. Jej organem wykonawczym jest tzw. batalion osłonowy złożony z żołnierzy AK. W bitwie pod Jaktorowem Niemcy rozbijają Grupę AK "Kampinos" 3.10 Prezydent Raczkiewicz zarządził dwutygodniową żałobę 30.09 w Polskich Siłach Zbrojnych. Prezydent RP na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz zwolnia ze stanowiska Naczelnego Wodza Polskich Sił Gen. Komorowski „Bór” wydaje pożegnalny rozkaz do Zbrojnych gen. Sosnkowskiego i powołuje na to żołnierzy AK. stanowisko gen. Komorowskiego „Bora”. Gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” zostaje Komendantem Adolf Hitler nadaje dowódcom wojsk niemieckich Głównym AK. w Warszawie wysokie odznaczenia wojskowe za tłumienie powstania w Warszawie. Gen. von dem Bach-Zelewski i SS-Oberfuehrer Dirlenwanger otrzymali Krzyże 4.10 Rycerskie Żelaznego Krzyża, a gen. Reinefarth – Liście Powstańcze Polskie Radio i radiostacja „Błyskawica” Dębowe do Krzyża Rycerskiego Żelaznego Krzyża. nadają ostatnie audycje.

Kapitulacja oddziałów powstańczych na Żoliborzu. Do niewoli traﬁa 1490 żołnierzy AK. 5.10 Do niewoli niemieckiej traﬁa 11 668 żołnierzy broniących Śródmieścia, a także członkowie naczelnego dowództwa powstania z gen. Komorowskim "Borem" na czele.

© Fundacja Kochania Poznania, Poznań 2020. Infograﬁka opracowana w ramach projektu „Z Poznania do powstania. Wielkopolanie w Powstaniu Warszawskim”. © Copyrights by Fundacja Kochania Poznania, Poznań 2020 AUTORZY Fundacja Kochania Poznania dr Paweł Cieliczko ul. Jana Matejki 55/2, 60-770 Poznań OPRACOWANIE MERYTORYCZNE [email protected] Marta Hylla [email protected] KOORDYNATOR PROJEKTU Broszura opracowana w ramach projektu „Poznań, Warszawa Agnieszka Zaprzalska – wspólna sprawa! Wielkopolanie w Powstaniu Warszawskim” ILUSTRACJE www.fundacjakochaniapoznania.pl Magdalena Dezor www.wspolnasprawa1944.pl OPRACOWANIE GRAFICZNE

PATRONAT HONOROWY PARTNERZY

MECENAT

PATRONAT MEDIALNY

Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 – 2020. Współfinansowano przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Współfinansowano przez Fundacja Grupy PKP.