Azaleko argazkia: NON ZER DAVID HELMAN 2014ko martxoaren 23a, 2.408. zenbakia Azala: GARBINE UBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA 35/2002 MAKROAUZIA Bakea eta justizia absoluzio eske. XABIER LETONA /4 ARGIAko edukiak kopiatu, moldatu, zabaldu eta argitara ditzakezu, gure PERTSONAIA egiletza aitortu eta baldintza JEAN-MARIE HARRIBEY: «Sozialdemokrazia ez da gehiago beretan eginez gero. existitzen». SUSTRAI COLINA /10 Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria: Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia- GAIAK Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: AUZOLAN ESPERIENTZIAK Euskalgintza sustatzeko saskiak Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara: Erriberan. LIDE HERNANDO /15 Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: Lander ZINTZILIK IRRATIA 30 urte Errenteriako uhinetan. Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner. AINHOA MARIEZKURRENA ETXABE /16 Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L. HIDROGENOA Parke teknologiko jasangarriaren bila. Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritza UNAI BREA /18 teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, Bego IRITZIAREN LEIHOA Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. ESTATU KOLPEA UKRAINAN ASIER BLAS MENDOZA / 20 HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte- GUREAK... KARLOS GORRINDO ETXEANDIA / 22 Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, Nafarroa GIZONIK EZ LILATOIAN MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 23 Beherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21 Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: TXANDAN Baimenik gabe. KATTALIN MINER / 22 GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: BERTSO BERRIAK Kontraekonomia jardunaldiak. 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. IÑAKI AURREKOETXEA / 23 Erredakzioa: [email protected]. Interneten: www.argia.com. ZIRTAK Maitasunez. ANGEL ERRO/ 24 Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L. ERDIKO KAIERA Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebeteko harpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar Euskal IRUDIAK Emakumeak Euskal Herriko inauterietan. Herria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L. OIER ARAOLAZA / 25 Ametzagaiña Taldeko partaidea da. LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE, MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 30 MUSIKA OLATZ KORTA / 31 DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32 ALEA Erretzeak hiltzen du. MYRIAM GARZIA / 33 DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34 LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35 TERMOMETROA KOMANDO AUTONOMOAK Askatasun utopikorantz, zurrunbiloan ito zen borroka. G. UBEDA GOIKOETXEA / 36 GASTEIZKO EKONOMIA Zerk rulatzen du Euskadiko hiruburuan? MARTIN VICIOSO /40 BLOGETAN! TOPAKETA Sarean tertulian jarduteko ohitura errotu da. AMAIA UGALDE BEGOÑA /42 ABORTU ESKUBIDEA Rajoy gorritu dutenak mintzo. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA /44 EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 46 EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 46 NET HURBIL Zigor ezazue pozoirik nahi ez duen ardogile intsumitu hori. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48 MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014KO MARTXOAREN 23A  3 ASTEKO GAIA 35/2002 MAKROAUZIA Bakea eta justizia absoluzio eske Bultzada politikoa eta “dena da ETA” doktrina juridikoaren menpe egindako beste makroauzi bat da ezker abertzaleko 32 lagunek eta 110 elkartek jasan dutena. 12 urteren ondoren bukatu da epaiketa, eta orain epaimahaiaren txanda da. Justiziaren aurkakoa zen lehenago ere, baina ETAk jarduera armatua utzi ondorengo egoera berrian kafkiarra da. Espainiako Auzitegi Nazionalean bederen, beste behin ere argi geratu da honek ez duela ETArekin zerikusirik eta ezker abertzaleko hainbat kideren jarduera politikoa zigortu nahi dela.

| XABIER LETONA |

JOSE MARIA AZNAR 1998KO UDAN: “Ez gine- Aurrekari horien lorratzean ekin zion ibil- la ausartuko uste zuten?”. Egin eta Egin Irra- bideari 35/2002 sumarioaren –herriko tabernen tia 1998ko udan itxi ondoren Espainiako auzia moduan ere ezagutua– ahozko saioak Gobernuko lehendakariak eta PPko buruza- 2013ko urriaren 17an eta martxoaren 12an giak jaurtitako esaldia da, eta aski argi adie- amaitu berri da. Epaiaren zain da orain. Bost razten du Espainiako agintari nagusiek ezker hilabetean zehar 34 auzipetu eta 110 herriko abertzaleaz eta ETAren aurkako borrokaz tabernen 30etik gora abokatu atzera-aurrera zer pentsatzen zuten: Estatuak argi ikusi ibili dira Euskal Herritik Madrilgo San Fer- zuen beste era batera egin behar zuela ETA nando de Henaresen Espainiako Auzitegi eta ezker abertzalearen aurka eta ekin egin Nazionalak duen egoitzara. Auzipetuek jada- zion. Egia esan, hasita zegoen, 1997an espe- nik 30 urte egin dituzte behin-behinekoz txeratu baitzuten HBko espetxean, 1,75 milioi euro- Mahai Nazionala, ETAk ko fidantzak ordaindu dituz- plazaratutako Alternatiba Gonzalez Mota fiskalaren txanda da. te eta bidaia eta auziaren kos- Demokratikoari buruzko Bai, zigor eskaera berriak askoz tuetan 700.000 milioi euro bideo bat hauteskunde kan- txikiagoak dira: 12, 10 eta 8 urteko xahutu. painako propaganda espazio espetxe zigorretik 4 urte eta bi urte Auzipetu gehienak HB, ofizialean erabiltzeagatik. Batasuna, Euskal Herrita- Ondorengo urteetako atxi- eta bi hilabeterako tartera jo du rrok eta Banaka SA, Eneko loketa, makroauzi eta espe- SA edo Erigane moduko txealdien mozkorraldiak enpresa txikietako kideak Estatuaren ausardia hura noraino iritsiko zen dira. Akusazioa? Auziak bi adar izan ditu, erakutsi zuen. bata politikoa deitu dena eta auzipetuei 18/98 auzia, Alderdien Legea, Herriko ETAko kide izatea edo berau laguntzea lepo- tabernen auzia, Jarrai-Haika-Segi, Egunkaria ratu zaie. Bestetik, adar ekonomikoa, non 110 auzia, Amnistiaren Aldeko Batzordeak eta herriko tabernei beren jardueraren bidez ETA Askatasunarena, eta Udalbiltzarena izan dira finantzatzea bizkarreratu zaien. makrosumario entzutetsuenak. “Dena da Epaimahaia Angel Hurtado, Julio de ETA” doktrina politiko-juridiko berriaren Diego eta Clara Bayarri magistratuek osatu arabera, auzipetutako alderdi, erakunde eta dute. Fiskaltzaren aldetik Vicente Gonzalez enpresetako kideak ETAko kideak ziren eta Motak alor politikoa bideratu du eta Marcelo zigor gogorrak egotzi zitzaizkien dozenaka Azkarragak ekonomikoa. Horiez gain, AVT pertsonari. Egunkaria eta Udalbiltzakoak era- eta Dignidad y Justicia elkarteek ere herri bat libre geratu ziren epaitu ondoren eta akusazio gisa jardun dute. Jone Goirizelaia, 2009ko hasieran, esaterako, Espainiako Auzi- Iñigo Iruin, Kepa Landa eta Adolfo Araizek tegi Gorenak Egin-en itxiera agindua bertan bideratu dute auzipetuen defentsa lana eta behera utzi zuen, itxieratik 11 urtera. beste 30etik gora abokatu aritu dira herriko

4  2014KO MARTXOAREN 23A ETONA L ABIER X tabernen defentsan. Fiskaltzaren 12, 10 eta 8 Karmelo Landaren Gero hamaiketakoa, COPE apur bat, eta urteko espetxe zigorrekin (gehi kargugabetze ahotik, martxoaren Madrilera iristear epaiketari buruzko El eskaerak) hasi zen ahozko saioa. Herriko 6an auzipetuek Mundo-ren lehen filtrazioak: fiskalak zigor tabernentzat haien ondasunak konfiskatzea gogor salatu zuten eskaerak murriztuko ei ditu. eskatu zen. fiskaltzak HB Konturatu orduko furgoneta Auzitegi kriminalizatzeko Nazionaleko atarian da. Araba, Bizkaia eta Goizaldeko 04:15, Etxarri-Aranatz egindako saioa. Gipuzkoatik datozen gainerako ibilgailuak Martxoak 6. Goizaldeko 04:15 dira eta Etxa- ere iritsi dira. Hamaikagarrenez, denak barru- rri-Aranatzetik atera da Juan Kruz Aldasoro. ra. Gonzalez Mota fiskalaren txanda da. Bai, 04:45ean Txekun Lopez Aberasturi hartu du zigor eskaera berriak askoz txikiagoak dira: Iruñeko Txantrea auzoko Ezkaba Plazan. 12, 10 eta 8 urteko espetxe zigorretik 4 urte Huarten Santi Kiroga. Ordu erdi beranduago eta 6 hilabete, eta 2 urte eta 2 hilabeterako Floren Aoiz, Adolfo Araiz eta azken honen tartera jo du (ikus zehatzago hurrengo orrial- seme Urko Araiz, auzian abokatu-idazkari deko infografian). Eta ezustekoa: Santi Her- lanak egiten dituena jaso ditu furgonetak nando eta Isa Mandiolaren aurkako karguak Tafallan. Ordu batzuk lehenago jakin da erretiratu ditu eta herri akusazioak ere bai. UPNren aurkako zentsura mozioa jartzeko “Libre zarete, akusatuen taldetik atera eta PSOEk PSNri egindako debekuaz. Goizalde- aretoaren atzealdean eseri zaitezkete”, esan ko hotzari eta eguneko tentsioari aurre egi- die epaimahai-buruak. Herriko taberna eta nez, PSNren jokaldiak utzitako arrastoak elkarteentzat, dena den, ez da zigor arintzerik xehe jorratu dituzte auzipetuek hizketaldi eta fiskaltzak haien ondasun guztien bahitzea beroan, loa eta isiltasuna berriz nagusitu arte. berretsi du.

2014KO MARTXOAREN 23A  5 35/2002 MAKROAUZIA

35/2002 sumarioko Fiskalen ahotik akusazio ugari egin ziren, baina denak auzipetuen zigor eskaerak jarduera politikoagatik, areago, epaiketaren bukaeran Auzipetuak Fiskaltzaren Fiskaltzaren behin Garzonen ilegalizazio lasterketa, 2002 saiatu ziren finkatzen kontua hasierako eskaera betiko eskaera ez zela ETAkide izatea, HB bera Rufi Etxeberria 12 urte 4 urte eta erdi ere kriminala zela Joseba Permach 12 urte 4 urte eta erdi

Juan Kruz Aldasoro 10 urte 4 urte eta erdi poratzeak ere prestatzen ari zen Espainiako Joseba Álvarez 10 urte 4 urte eta erdi Kongresua eta 2002ko urriko ekainean onar- Karmelo Landa 10 urte 4 urte eta erdi tu zen Alderdien Legea. Bi bidetik ari ziren ezker abertzalea jazartzen: Garzon penaletik Txekun López de Aberasturi 10 urte 2 urte eta erdi eta Alderdien Legea bide administratibotik. Jasone Manterola 10 urte 2 urte eta erdi Garzon beldur zen bide administratiboa Floren Aoiz 10 urte 2 urte eta erdi aurreratuko ote zitzaion eta 2002ko uztailean Juanpe Plaza 10 urte 2 urte eta erdi ehundik gora diru kontu eta 75 elkarte kon- Antton Morcillo 10 urte 2 urte eta erdi fiskatu zituen. 2002ko abuztuan Batasunaren Shanti Kiroga 10 urte 2 urte eta erdi jarduera bide penaletik eten zuen hiru urtez Jon Gorrotxategi 10 urte 2 urte eta erdi –Alderdien Legeak bide administratiboa jarraitzen zuen–. Hala ere, jarduera hori bide José Luis Franco 8 urte 2 urte eta 2 hilabete penaletik eteteko pertsona fisikoak ere behar Maite Amezaga 8 urte 2 urte eta 2 hilabete zituen Garzonek eta Espainiako poliziak Jon Martinez 8 urte 2 urte eta 2 hilabete prestatutako zerrendatik egin zuen 40 lagu- Juani Lizaso 8 urte 2 urte eta 2 hilabete nen inputazioa, nagusiki HB, Batasuna eta Jaione Intxaurraga 8 urte 2 urte eta 2 hilabete EHko kideak. Alderdien Legearen bidetik, Rubén Andrés 8 urte 2 urte eta 2 hilabete ezker abertzaleko indar politikoen legez kan- Enrike Alaña 8 urte 2 urte eta 2 hilabete poratzea agindu zuen Espainiako Auzitegi Agustín Rodríguez 8 urte 2 urte eta 2 hilabete Gorenak 2003ko martxoan. Patxi Bengoa 8 urte 2 urte eta 2 hilabete Idoia Arbelaitz 8 urte 2 urte eta 2 hilabete Garbiketa etnikoa eta Izaskun Barbarias 8 urte 2 urte eta 2 hilabete Hego Euskal Herriko BPG Sabin del Bado 8 años 2 urte eta bi hilabete Garzon epaileak, halaber, akusazio hauek Bixente Enekotegi 8 urte 2 urte eta 2 hilabete guztiak frogatuko lituzkeen txostena egitea eskatu zion 2002an Espainiako Polizia Esther Agirre 10 urte Libre (*) Nazionalaren inteligentzia unitate zerbitzuari Adolfo Araiz 10 urte Libre (UCI). Ezker abertzaleko erakunde politiko- Mikel Arregi 10 años Libre ak ETAren barneko egiturak zirela frogatu Kepa Gordejuela 10 urte Libre behar zuen txostenak, baina horrez gain, Karlos Rodríguez 10 años Libre beste hainbat akusazio erraldoi ere baziren Andrés Larrea 8 urte Libre epailearen helburu. Honakoak adibidez: Pedro Félix Morales 8 urte Libre – ETAk eta bere egitura zabalak egiazko gar- biketa etnikoa bideratu zutela eta presioen Santi Hernando 10 urte Libre eta auzitik kanpo bidez populazioaren zati handi batek Euskal Isa Mandiola 10 urte Libre eta auzitik kanpo Herria uztea lortu zutela. – Ikerketa gaitza izango zela zioen epaileak, (*) Zazpi hauentzat herri akusazioek hasierako zigor eskaera mantentzen dute. “argitu behar baita nola ‘garbitu’ duten ETA eta bere egitura terroristak, bereziki HB-EH eta Batasunak, Euskal Herriko hauteskunde Hamabi urte iragan dira auzipetuen ames- errolda”. gaiztoa hasi zenetik. 2002ko apirilean Balta- – HB, EH eta Batasunak Espainiako jatorria sar Garzon epaileak Batasuna eta hainbat zuen populazioaren aurkako era guztietako enpresetako kide ziren 12 kide atxilotzeko presioak egin zituztela hauek baztertzeko edo agindua eman zuen. Espainiako segurtasun Euskal Herritik kanporatzeko. Adibide gisa indarrek hiru urte zeramatzaten ezker aber- esaten zen 1990eko hamarkadan Barakaldo- tzaleko erakundeak eta enpresa ugari iker- ko ospitalean HBko militanteek hango ospi- tzen. 2000ko hasieran ETAk su-etena hautsi talean jaiotako haurren jaiotze agiriak faltsutu ondoren, HB, Batasuna eta EHren legez kan- zituztela, Bilbon jaiotakoak zirela jarriz,

6  2014KO MARTXOAREN 23A 35/2002 MAKROAUZIA

Ahozko auzia 20013ko urriaren 17an hasi zen eta 2014ko martxoaren 12an bukatu da; 34 pertsona eta 110 elkarte epaitu dira bertan. Eskuineko argazkian, makroauzien aurka Bilbon egindako manifestazioaren irudia. horrela jaioberriak nahikoa euskaldun ez zen sionalen zerrenda… Epailea, beste dozenaka Barakaldoko jatorriarekin ager ez zitezen. konturen artean, zera eskatzera heldu zen: – Indarraren bidez, erabaki demokratikoak “Eremu terroristak eragindako biolentziaren hartzeko instituzioek zituzten mekanismoak ondorioz Euskal Herriko Barne Produktu ordezkatu zituztela erakunde hauek eta Gordinak izandako jaitsieraren kalkulua, horren adibide jartzen zituen Lemoizko zen- horretarako beharrezkoa izango den aholku- tral nuklearra eta Leizarango autobidea. laritza eskatuz”. Deskribatzen den guztia fil- – Autoa borobiltzeko, Alemaniako Weima- metakoa badirudi ere, Baltasar Garzonek rren errepublika garaian naziek erabilitako 2002ko urriaren 16an idatzitako autoan agin- bitarteko berdintsuak erabilita lortzen zituztela tzen da luze eta zehatz. Eta egoera borobil- erakunde hauek hauteskundeetako emaitzak. tzeko, fiskaltzak ikerketa hauek bideratu Horiek guztiak frogatzeko Barne Ministe- zituzten polizia eta guardia zibilak erabili izan rioari polizia txosten ahalik eta zabalena egi- ditu peritu gisa ahozko auzian. teko eskatu zion: ETAk bere sorreratik egin- Jadanik18/98 sumarioko auzipetuak zigor- dako atentatu guztien zerrenda, horietan tzeko erabili zen ETAri 1992an atzemandako izandako kalte pertsonal eta ekonomikoak, Udaletxe proiektua izeneko dokumentua, 1990etik aurrerako kale borroka gertaerak 35/02 auzi honen funtsa eraikitzeko ere era- kontabilizatzea, bahituen zerrendak, ETAri bili dute akusazioek. Honen arabera, HB harrapatutako armen zerrenda, kale borroka- ETAren fronte instituzionala eta masa fron- rako erabilitako materialen atzemateak, aipa- tea litzateke eta KASek koordinatuko lituzke tu erakundeetako egoitza eta ondasunen ezker abertzaleko egitura guztiak. Finantza- zerrenda, erakunde hauetako kideek izanda- ziorako, aldiz, ETAk enpresa eta elkarte sare ko parte-hartze publikoen zerrenda, Euskal zabala izango luke. Bitxia zen, esate baterako, Herritik atera behar izan zuten polizia, kaze- martxoaren 6an eta 7an fiskalak nola aritzen tari, enpresari, intelektual eta bestelako profe- ziren behin eta berriz AEK proiektu honen

2014KO MARTXOAREN 23A  7 ETONA L ABIER X Auzipetuetako batzuk martxoaren 7an Espainiako Auzitegi Nazionalera sartzekotan zirela. parte zela errepikatuz, nahiz eta Auzitegi nean banaka epaitu dituztelako. Juridikoki ala Nazionalak bere garaian erakunde hau guztiz izan da, baina ikusi behar orain epaimahaiak errugabetu zuen kargu horietatik. nola jokatzen duen, haiei buruzko aipamene- tan fiskaltza etengabe modu orokorrean aritu Instrukzio luzeegia izan delako ahozko auzian, herriko taberna guz- Ikasketa baimen batez baliatuta, 2005 eta tiak HBren eta Batasunaren agindura zeuden 2006an Baltasar Garzonek hitzaldi batzuk elkarte bloketzat hartuz. antolatu zituen New Yorken eta tarte horretan Hamabi urte joan dira auzia hasi eta ahozko Fernando Grande-Marlaska epaileak hartu auzira arte eta, besteak beste, fiskaltzak horre- zuen kasua behin-behinekoz. Honek 2006ko gatik txikitu ditu zigor eskaerak, “luzamendu urtarrilean beste bi urtez luzatu zuen Batasuna- bidegabea” aringarria aintzat hartuz. Horrez ren jarduera etena. 2006ko ekai- gain, azken urteetako hainbat nean hartu zuen berriz auzia Gar- auzitan ere “dena da ETA” dok- zonek eta 2008ko urtarrilean Loiolako bake saioaren trinapean epaitutakoen zigorrak azken autoa idatzi zuen 41 lagun prestakuntza lanetan ari zirela, arintzera jo da Auzitegi Gorena- eta 110 herriko taberna auzipera- Baltasar Garzonek berak ren aginduz, eta horrek ere eragi- tuz. 41 lagun horietatik azkenean Batasunako kide gisa ezetz, na izan du kartzela zigorren txiki- 32 dira epaiaren zain orain. Ezker baina ezker abertzaleko kide tzean. Azken autoan, halaber, abertzaleari egotzitako kale isti- garbiketa etnikoa eta berau sos- luek, halaber, 24 milioi euroko gisa jardun zezaketela jakinarazi tengatzeko egindako akusazio kalteak eragin zituztela ondorioz- zien auzipetuetako askori guztiak erretiratu zituen Baltasar tatu zuen Garzonek. Horri gehitu Garzonek. behar zitzaion ETAk egindako kalte guztiak HB, Batasuna eta EHri bizkarre- Absoluzioa ratzen zizkiola, eta horretarako herriko taberna Defentsako abokatuek, aldiz, absoluzioa guztien konfiskatzea aurreikusi zuen. eskatu dute auzipetu guztientzat, haien ustez Baina egoera korapilatu egingo zitzaion eta 35/2002 auzian tesi bat egin delako eta gero Garzonen bidea eta Alderdien Legearen bidea tesi hori frogatzeko istorio juridiko erraldoi nahastu egin ziren berriz. HB, Batasuna eta bat eraiki delako, horretara bideratutako poli- EHren ilegalizazioaren ondorioz, Auzitegi zia txostenak froga gisa erabiliz. Egunkaria Gorenak haien ondasunen likidazioa agindu eta Udalbitza auzietan hori leporatu zien zuen 2003an. 2007an, ordea, Auzitegi Gorene- Auzitegi Nazionalak bi auzi hauen instruk- ko sala berak aho batez ebatsi zuen ezin zirela zioa bideratu zuten epaileei, lehenengo tesia herriko tabernak bahitu, hauek legez ez zirelako egitea eta gero berau sostengatzeko auzia Batasunarenak eta beren jabeak pertsona fisi- prestatzea, baina ez zutela frogarik aurkeztu ko zehatzak zirelako. Horrek eragina izan zuen beren tesia egiazkoa zela berresteko, eta baita ere 35/2002 auzian, hasiera batean herri- horregatik absoluzioa agindu zen. ko taberna guztiak blokean epaitu nahi izan Fiskalen ahotik akusazio ugari egin ziren, zituztelako, baina epai honen ondorioz azke- baina denak jarduera politikoagatik; areago,

8  2014KO MARTXOAREN 23A 35/2002 MAKROAUZIA epaiketaren bukaeran saiatu ziren finkatzen kontua ez zela ETAkide izatea, HB bera ere kriminala zela eta, beraz, nahi- koa zela HBkoa izatea erakun- de terroristako kide izateko. Baina ez, inork ez du izendatu HB edo Batasuna erakunde terrorista. HB legezkoa zen 2003 aurretik, eta ondoren izandako jarduera politikoa ere pertsonek berau egiteko eskubidean oinarritu da. Ez dira defentsa abokatuak bakarrik, Iñaki Lasagabaster, Nazario Oleaga, Txema Mon- tero, Maria Jose Virto eta beste abokatu eta jurista uga- rik ere antzerako iritzia dute. Eta funtsean, horixe bera sala- tu zuen EAJk joan den astean, auziari buruzko iritzia emate- rakoan: makroauzi hauek juri- dikoki bidegabeak direla eta badela ordua hauekin amaitze- ko. Eta 2009an, Karmelo Landa auzipetuaren babes eskariz, Nazio Batuen Era- kundeko Atxiloketa Bidega- been Lan Taldeak Landaren atxiloketa eta espetxeratzea bidegabea zela ondorioztatu zuen. Baina gehiago ere esa- ten zuen: Batasuna legez kan- pokoa izan arren, pertsonek politikan jarduteko eskubidea bazutela. Areago, ezker aber- tzalea 2006ko Loiolako bake saioaren prestakuntza lanetan ari zela, Baltasar Garzonek berak Batasunako kide gisa ezetz, baina ezker abertzaleko kide gisa jardun zezaketela jakinarazi zien auzipetuetako askori. Eta hala jardun zuten luzez ezker abertzaleko politi- kari ugarik. Logikak eta justiziak abso- luzioa eskatzen dute, baina behin eta berriz esan dena, hau Espainiako Auzitegi Nazionalean epaitu da eta horrek guztiz airean uzten du epaia. Bakearen unean espe- txe gehiago eta elkarteen ondasunen kon- fiskatzearen mehatxua surrea- lista da, baina hor dago. n

2014KO MARTXOAREN 23A  9 PERTSONAIA JEAN-MARIE HARRIBEY «Sozialdemokrazia ez da gehiago existitzen»

“Maitiak galdegin zautan, moltxa banuenez...”.

| SUSTRAI COLINA | Argazkiak: David Helman

Mintza gaitezen krisiaz... 2008ko kolapsora heldu arte. Orduan, mun- Bere dimentsio aniztasuna ikusita krisi siste- duko banku eta finantza sistema goitik behe- mikoa da, azken hamarkadetako kapitalismo- ra eroriko zatekeen estatuek ez balute zor pri- aren eraldaketaren erro sakonei oihartzun batuaren zati handi bat heien gain hartu. egiten diena. Balore ekoizpenaren krisi baten Horrek defizit publikoaren eta zor pribatua- aitzinean gaude. Batetik, Marxek XIX. men- ren emendatze izugarria eragin zuen herrial- dean azpimarratu legez, kapitalismoak ezin de gehienetan. Zer esanik ez, euroguneko du lan-indarraren ustiapenaz abusatu bere estatuetan. Baina ez gaitezen tronpatu, hedapen gaitasuna zapuztu gabe. Horregatik medioek eta diskurtso ekonomiko nagusiak errepikatzen dute periodikoki inbertitzaile zorpetze publikoaren krisia krisi orokorraren kapitalistek kapitalaren errentagarritasuna ez kausa bat dela badiote ere, ondorio bat baizik dela nahikoa. Are gehiago, azken urteetan ez da. Horregatik ez dute zentzurik zulotik munduko sektore industrial gehienak euren jalgitzeko predikatzen dizkiguten austeritate ekoizpen gaitasunetik gora dabiltza, gainpro- politikek. Ahantzi ote dute atzeraldian gastu dukzio kronikoan. Lansariak eta lan baldin- eta inbertsio publikoen murrizteak zauria tzak zapaltzeko grinaren poderioz, berauen handitu baino ez duela egiten? 30eko hamar- bilakaera, sortzen duten oparotasuna baino kadan frogatu zuen hori Keynes-ek. Inber- anitzez ttipiagoa da, eta kapitalismoak ezin tsio pribatua mehatxupean denean inbertsio du bere almazenik hustu. Bestela esanda, publikoa bakantzen bada, atzeraldiari atzeral- kapitalismoak ez du oraindik eguneko 25. dia eransten zaio. Austeritate politiken absur- ordua asmatu. Bestetik, kapitalismoaren dua eta zinismoa ikusi nahi duenak begiratu ohiko krisiari krisi ekologikoa lotzen zaio. Sis- dezala Greziara. Troikak Grezia erreskatatu temak ezin du langileei aberastasuna ekoitza- duela diote, baina Troikak ez du Grezia razi behar diela pentsatzen segi, xehetzen, lagundu, ustez negozio borobila zenean Gre- xehatzen eta xahutzen duen horretan oinarri- ziako estatu bonoak erosi zituzten banku turik. Horregatik diot balioaren ekoizpenaren europarrak salbatu ditu. krisia ez ezik balioaren ekoizpena gauzatzeko krisia ere badela. Lehengai eta baliabide natu- ralen urritzea agerikoa izateaz gain, merka- NORTASUN AGIRIA tuak ez du jada ekoitzitakoa xurgatzen. Jean-Marie Harribey. 1948an Talence-n (Frantzia) Ez al zaio horri azken 40 urteotako munduko sortutako ekonomialari hau Attac (bertako lehendakari ekonomiaren finantzazioa gehitu behar? izan zen 2009ra arte) eta Copernic fundazioetako kide eta Ekoitzitako aberastasunaren araberako lan- Les Economistes Attérrés elkarteko lehendakaria da. sarien uzkurtzeak klase zenbaiten aberaste Urtetan Bordeleko unibertsitateko irakasle izana, gupidagabea ekarri du, eta behin aberasturik, pentsamendu anti-neoliberalaren aurpegi ezagunenetakoa kapitalismoaren finantzazioan birziklatu eta liburu anitzen idazlea da. La richesse, la valeur, et dituzte etekinak, ohiko inbertsioetara mugatu l'inestimable (2013) eta Les feuilles mortes du capitalisme beharrean. Hala lehertu dira bat bestearen (2014) dira argitaratu dituen azkenak. gibeletik burbuila finantzario guztiak 2007-

10  2014KO MARTXOAREN 23A

Krisiaren aitzakian ez ote dira hamarkadetako Dagoeneko, ezin gara hazkunde ekonomikoa lorpen sozialak komunetik behera botatzen ari? enegarrenez sustatzearekin konformatu. Europar Batasuneko herrialdeak, batez ere sor- Ekoizpenaren mamiari, garapen moduari eta tzaileak, II. Mundu Gerratik landa finkatu zen kontsumo jendarteari heldu behar diegu. eredu sozialak ezaugarritzen zituen. Azken 40 Ezin gara teoria hutsean gelditu. Krisiak aza- urteotan, kapitalismo neolibelarak etengabe leratu dituen premia sozialek berehalako egin dio kosk modelo horri: erretretarako bal- erantzunak exijitzen dituzte, ezberdintasun dintzak zailduz, lan-ordu kopurua emendatuz, sozialak lehenbailehen ttipitzen hasi behar soldatak jaitsiz, oporrak murriztuz... Azken 20- dugu, fiskalitateak errotikako erreformak zor 30 urteetako erreforma gehien-gehienak nora- ditu, sistema bankarioa birpentsatu behar bide bakarrekoak izan dira, eta jakina, krisi da... Eta batez ere, dinamika zoro honen karratu hau aitzakia borobila da babes soziala- abiapuntuari egin behar zaio aurre: kapitalen ren sistema pitzatua txikitu eta zerbitzu publi- zirkulazio libre eta frenetikoari. Arlo guztie- koen pribatizazioa bultzatzeko. Austeritate tan batera aitzinatzeko marko politikoa bale- politikak ez datoz ez-dakit-zein egitasmo publi- go itxaropentsu egon gintezkeen, baina gara- ko murriztera soilik, lorpen sozialak dantzan pen ekonomikoaren eredua eta joera jartzera baizik. Ez dagoela beste modurik, anti-soziala zalantzan jartzen ez dituguno, beste biderik, sinetsarazten digute, “erreforma nekez aterako gara zulotik. Are okerrago, ez estrukturalez” josten gaituzten bitartean. Lan harritu eredu anti-sozialetan eta itsumen pro- merkatuaren erreforma estrukturala, babes duktibistetan tematzen bagara. sozialaren erreforma estrukturala, erretreten erreforma estrukturala... Horiek oro estrategia Ekonomia merkantilak soilik sortzen du abe- orokor eta koherentearen parte dira. Ñabardu- rastasuna, ala? rak ñabardura, eskuineko zein ezkerreko etike- Kapitalismoak ezagutzen eta sustatzen duen ta duten gobernu guztiek jotzen dituzte ontzat. aberastasun bakarra forma merkantila duena Hortxe dago koska: sozialdemokrazia ez da da, etekina sortzeko zoria duena, mozkin gehiago existitzen. Orain, gurean, gobernu hori kapitala bihurtuko delarik. Aberastasun liberal, ultra-liberal eta eskuin muturrekoak bai- merkantil horren ondoan, alta, marko kolek- zik ez daude. tiboan ekoiztutako zati arras garrantzitsu bat dago. Liberalen kapitalismoak dio marko ez Zein dira, zure ustez, krisitik ateratzeko bideak? merkantil baten baitako langileen lana (hez- Sistema honi oinarri sanoagoa jarri ote dakioke? kuntza edo osasun publikoan, esaterako) Krisi hau kontraesan sozial eta ekologikoen aktibitate parasitarioa dela. Heientzat, aberas- leherketa sinergikoa bada, orain plantan ezar- tasun bakarra merkatuak merkaturako egiten tzen ari diren politika anti-sozialak eten eta duena da. Enetzat, aldiz, ideia faltsua ez ezik, orain artekoarekin alderatuta oso ezberdina kapitalaren metatze zentzugabea justifikatze- den garapen eredua hausnartu behar genuke. ko baizik balio ez duen arrazonamendua da.

12  2014KO MARTXOAREN 23A JEAN-MARIE HARRIBEY

Ekonomia politikoaren arabera, aberastasuna kortasunaren zinezko kontzeptua dago parez eta balore ekonomikoaren arteko bereizketa pare, baliabide naturalak aurrerapen zientifiko- egin behar da. Aristotelesek berak aipatzen ekin ezin direla ordezkatu aldarrikatu, baina zuen erabilpen eta truke baloreen arteko dife- bien arteko osagarritasuna onartzen duena. rentzia bere oinetakoen adibidea jarriz. Ibil- Talka horretatik abiatuta gerra semantiko eta tzeko balio ziotela zioen, hori zen erabilpen ideologikoak lehertu dira dena suntsitzen duen balioa, baina aldi berean, beste zerbait lortze- garapen ekonomikoari lifting bat egin nahi eta ko truke-balore bat ere izan zitezkeen. Hori zinezko arazoari adarretatik heldu nahi diote- hala, eskola publikoak erabilpen balore izuga- nen artean. Berriz diot, ekoizpenaren mamiaz rria ekoizten du haurrak heziz, baina horrek hausnartzen ez duguno, garapen iraunkorra- ez dauka balore merkantilik, ebaluazio mone- ren kontzeptua zentzu-husten ari gara. Ekoiz- tarioa duen arren. Horregatik diot liberalen pen egiturei, prozesuei eta kalitateari buruz diskurtsoa interesatua dela, eta uste faltsu hausnartzeak soilik itzul diezaioke hitzari bere horrekin egungo kolektibitatearen baitako benetako esanahia. Izan ere, ekoizpenaren jarduera ez merkantiletako giza baliabideak kalitatea ezinezkoa da lanaren kalitaterik, lan- zein bitarteko materialak kapitala metatzera postuen kalitaterik eta kalitatezko babes sozia- bideratu nahi dituztela. lik gabe. Dena da bat. Zuzenbide laborala zein sistema soziala hankaz gora jartzea, kalitatea Garapen iraunkorra jasangarritasunera bidera- bost axola zaion produktibismo suntsitzailea- tuta al dago? ren eskutik doa. Garapena iraunkorra edo jasangarria izan, iraunkortasunaren ikusmolde ahul eta beneta- Desazkundea zinezko alternatiba ote da? koaren arteko talka dago. Iraunkortasun ahu- Produktibismoaren eta gaudenera ekarri gai- laren arabera, baliabide naturalak ahitzen ari tuen ideologiaren kritikan desazkundearen teo- gara, baina ez dugu zertan kezkatu, aurrerapen rizatzaileekin bat egin arren, ez zait irtenbidea zientifiko eta teknologikoekin ordezkatuko iruditzen. Ene ustez, trantsizio estrategia bat baititugu. Ikuskera faltsua bezain hipokrita da, ezarri behar da plantan, sistema energetiko baina tamalez multinazionalek eta NBE beza- guztiak birmoldatu, garraio sistemak birdisei- lako erakundeek aintzat hartzen dutena. Iraun- natu, gure hirigintza birpentsatu... Horrek

2014KO MARTXOAREN 23A  13 JEAN-MARIE HARRIBEY OFF THE RECORD Ur-tanta Bada oihuka mintzo den jendea, konbentzi- mendua eta bolumena nahasten dituena, hitzak momentuko su artifizialtzat dauzkana. Antipodetan dago Jean-Marie Harribey. Gal- dera bakoitzaren ondoren isilik egoten da minutu erdiz eta apal-apal jaurtitzen du bere egiarik handiena, harria zulatzen duen ur-tan- tak nola.

inbertsio izugarriak egin beharko diren denbo- ra tartea eskatzen du, eta nola uztartzen da trantsizio aro hori ekoizpenaren ttipitzearekin? Trantsizio fase horretan jasangarritasuna ekoizpenaren kalitatearen arabera neurtu elkartasun sistemak zulatuta daude, sindika- beharko da, ez ekoizpenaren kantitatearen ara- tuek euren ekintza gaitasuna galdu dute, tradi- bera. Hala, trantsizio hori atzerabiderik gabe zionalki langile mugimenduaren ordezkariak abiatzen delarik, ez dut gure ongizatea hazkun- izandako erakundeek ez dute eragin-indarrik... dearen emendatzearekin lotzerik nahi. Ongiza- Nola nahi duzu baldintza horietan mobilizazio tea aurrerapen teknologikoarekin eta progreso- jarraitu eta eraginkorrak antolatzea? arekin lotzen duen ustea hautsi behar dugu. Horretaz gain, sistema neoliberalak behia- Baina berriz diot, horiek balizko trantsizio lako klase kontzientzia eta elkartasun kolekti- baten ondoko aferak dira. Bitartean, asetzen ez boaren sentimendua indibidualismo zikoitzez diren behar sozial gorriak daude. Enplegatuak ordezkatzen asmatu du. Baina tira, hemen diren langileen %20a sos faltan ez dela gehiago deus ez da behin betikoa. okulistarengana edo dentistarengana joaten ira- kurtzen dudanean sutan jartzen naiz. Premia Herritar gisa, izango dugu noizbait sistema sozial horiei gaur erantzun behar zaie, ez bihar. ekonomikoa eta eredu soziala hautatzeko Bestalde, desazkundearen estalpean ilusio fal- modua ala botere ekonomikoak botere politi- tsuak saltzen ari direnei garbi esan behar zaie, koa hankapean dauka? ez dagoela zerutik datorren diru-sarrerarik, eta Menpekotasuna botere ekonomikoak jendar- etekinak ere lanetik datozela. Ke gortina hori te osoari inposatzen dio, ez politikariei. Nik oso ongi baliatu dute liberalek hatza zaurian botere politiko eta ekonomikoaren arteko sartu eta urteetan langile mugimenduaren arda- sinbiosia ikusten dut, bai jokamoldeetan bai tza izan den “lanak soilik dakar mozkina!” goi- aspirazioetan. Klase burgesaren koherentzia tik behera arrakalatzeko. ariketa baten aitzinean gaude, ez menpeko- nagusi harreman batean. Hori hala, sistema Asko hitz egiten da krisi ekonomikoaz, gutxi ekonomikoa eta eredu soziala hautatzeko krisi sozialaz. Karrikak suminez gainezka ez moduan izango garen ez dakit. Dakidana da daudelako agian? ez dagoela betiko den sistema ekonomikorik. Krisi ekonomikoaren ondorioa da krisi sozia- Betitik eta betiko dela uste dugun kapitalis- la, baina aldi berean, krisi sozial hori da krisi moak bi edo hiru mende baizik ez ditu. Zer ekonomikoaren kausetako bat. Lorpen sozia- da hori historian? Alabaina, ez nuke esango lak kolokan jartzea, soldaten bilakaera produk- kapitalismoa azkenetan dagoenik, bere baita- tibitatearen bilakaerarengandik deskonekta- ko ziklo baten bukaeran baizik. Finantzariza- tzea... Horiek oro krisiaren sustraiak dira, ez zioaren zikloaren amaieran gaude, gizateria- soilik adarrak. Jakina krisi ekonomikoak krisi ren ongizatea merkatuaren pribatizazio soziala larritzen duela, baina degradazio sozia- libretik zetorrela zioen ideologiaren amaie- lak ekarri du krisi ekonomikoa. Hori hala, ara- ran. Krisiari esker argi geratu da merkatu zoa da kaleak suminez sutan ez egotea. Kapi- finantzarioek ez dutela berdintasuna eta hezi- talismo neoliberalak langile mugimendu eta keta bermatzen, eta nekez oinarritu daitekee- mugimendu sozialei bataila irabazi die azken la gizateriaren zoriona horretan. hiru hamarkadetan. Behin betiko garaipena ez Alta, horrek ez du esan nahi kapi- izatea espero dut. Bitartean, langabezia tasa talismoak ezin duela irtenbide zeruetan dabil, ezberdintasunak areagotu dira, berririk kausitu. Egunero asma- prekarietatea errutinaren parte bihurtu da, tzen ditu. n

14  2014KO MARTXOAREN 23A AUZOLAN ESPERIENTZIAK Euskalgintza sustatzeko saskiak Erriberan Errigora ekimenak, aurreko udazkeneko kanpainan, Nafarroa hegoaldeko produktuz betetako 8.000 saski baino gehiago banatu zituen Euskal Herri osoan. 112.000 euro bildu zituzten, Foru Legeak eremu ez euskalduntzat dituen lurrotako euskalgintzan inbertitzeko. Espero gabeko arrakasta lortu ostean, hurrengo kanpaina prestatzen ari dira orain.

| LIDE HERNANDO |

EUSKALGINTZARI eta bertako produktuen salerosketari bultzada ematea helburu duen ekimena Euskal Herriko bazter askotara iritsi zen joan den udazkenean. Xabier Gojenola eta Peru Aranburu Errigorako partaideen hitzetan, “jendeak ilusioz hartu duen ekime- na izan da, eta alde horretatik oso jarrera akti- boa aurkitu dugu leku ezberdinetan: ikastole- tan, euskaltegietan, enpresetan…”. Nafarroa hegoaldeko egoera kaxkarrari buelta emateko sortu zen Errigora. Batetik, legeak eremu ez euskaldun izendatua duen gune honetan euskara ez da hizkuntza ofizia- la, eta beraz, oso gutxi dira euskara sustatze- ko dauden azpiegiturak. Bestetik, Erriberako Haur, gazte, Lodosako ikastola, Tuterako euskaltegia eta nekazaritza globalizazioarekin asko ahuldu da heldu eta Euskaraz Bizi eta Ikasi herri ekimenak izan azken urteotan. Egoerari erantzuteko, Zaz- zaharrak aritu ziren onuradunak. piak Bat eta Ikastolen elkarteak ekimena ziren saskien “Banaketa orokorra egin aurretik, 450 sas- antolatu zuten 2012an: Erriberako produktuz prestaketan kiko erakusgaia atera genuen. Kasu horretan betetako saskiak saldu zituzten Euskal laguntzen. eta hurrengo 8.000 saskiak prestatu eta bana- Herrian, eta irabazi ekonomikoak Tuterako Udazkeneko tzerakoan ere, jendearen inplikazioa eta Argia ikastolara bideratu zituzten. “Ekime- kanpainan, laguntzeko gogoa handia izan zen: ez dugu nak lortutako arrakasta izan zen Errigoraren Lodosako inongo enpresarik kontratatu, dena auzola- sorburua: denboran luzatuko zen proiektua ikastola, nean egin da” gogoratu du Gojenolak. behar zela ikusi genuen, lantalde finko baten Tuterako laguntzaz puntualki horrelako kanpainak euskaltegia eta Eskaintza berriak udaberrirako antolatuko zituena”, dio Gojenolak. Horreta- Euskaraz Bizi Udaberriko kanpainarekin jo eta ke ari dira rako, harremanetan jarri ziren euskalgintzan eta Ikasi herri orain. Aurreko kanpainaren arrakastaren diharduten elkarteekin, AEK eta Sortzen ekimenak izan ostean, xede berria dute Errigorakoek: Nafa- Ikasbatuaz-ekin. ziren rroa hegoaldeko produktuak modu iraunko- onuradunak. rrago eta egunerokoagoan kontsumitu ahal Kanpaina izan da gakoa izateko bideak zabaltzea. Horretarako, martxo “Ekimenak jarraipena izan zezan, urtean bi bukaera eta apirila hasiera artean Nafarroako kanpaina antolatzea komeni zela pentsatu olioa eskuratzeko aukera antolatuko dute zen- genuen, udazkenean eta udaberrian”, azaldu bait herritan, eta ekainean, kontserbak kutxa- du Aranburuk. Erriberako nekazariekin tan eskatzeko aukera. Epe luzera- hartu-emanean jarri eta aurretiko komunika- ko beharrak asetzea (olioa 5 litroko zio lanen ostean (dena auzolanean), joan den bidoietan eta kontserbak latetan udazkenean hiru asteko epea zabaldu zuten joango dira) eta salneurria arra- saskien eskaerak egiteko. Azken kanpainan, zoizkoa izatea dute helburu. n

2014KO MARTXOAREN 23A  15 ZINTZILIK IRRATIA 30 urte Errenteriako uhinetan

1984, Errenteria (Gipuzkoa). 30 urte pasa dira San Joan Suaren gau magiko hartan Zintzilik Irrati Libreak (zintzilik.net) bere burua aurkeztu zuenetik. Mugimendu baztertuei ahotsa eta indarra ematea zuten hasieratiko helburua. Tarte honetan irratian zein herrian gertatutakoak dokumental batean bildu dituzte orain, ahotsa gehiago zabaldu dadin.

| AINHOA MARIEZKURRENA ETXABE |

Irudietan, Zintzilik irratiko estudioa eta lantaldea. Xabi Garate, Gema Mariezkurrena eta Ima Morillas Zintzilikeko kideek azaldu digutenez, feminismoak, okupazioak, sexu askapenak, komite antinuklearrek, gazte asanbladak, intsumisioak… tokia dute irrati honetan.

Zintzilik ere aldaketa horietara ohitu eta moldatu behar izan da. Jendartea indibidua- listagoa dela iritzita, kolektibo gisa lanean jarraitu nahi dutela adierazi dute Xabi Garate, Gema Mariezkurrena eta Ima Morillasek. EZ DIRA BERDINAK duela 30 urteko eta gaur- Belaunaldi berriok ere, irratia komunikatze- ko garaiak. Hamaika gertakari jazo dira ordu- ko, elkartzeko eta harremanetarako gunea tik: PPren gehiengo absolutua, krisi ekono- izatea nahi dute, euren tresna izatea, herri- mikoa eta baloreen krisia, ETAren borroka botererako tresna. Hala, herritar oro animatu armatuaren amaiera, Bilduren legalizazioa nahi dute hurbiltzera. Hain juxtu, autogestio- edota ia 30 urteren ostean PSOE Errenteria- an eta asanbladetan oinarritu da beti Zintzili- ko alkatetzatik at geratzea aipatu dituzte irra- ken funtzionamendua, diru-laguntza eta pro- tiko kideek, inflexio puntuan aurkitzen direla pagandarik gabe, soldatarik gabe, modu adierazteko. “Gure ikuspuntutik, garai baten herrikoian eta denon artean sortua, militan- amaieran eta beste baten hasieran gaude. tea. Finean, hasieratik “ahotsik gabekoei aho- Borrokatzeko moduak eta antolakuntza alda- tsa ematea” izan dutelako eginkizun, mugi- tzen ari dira eta baliteke orain sare sozialak mendu sozialen kontrainformazioa izatea herri mugimenduen isla”. plazaratzea, alegia. Feminismoak, okupazio-

16  2014KO MARTXOAREN 23A ZINTZILIK IRRATIA

27 urte ez dira ezer

27 URTE EZ DIRA EZER izenburua gurekin ez daudenen oroitzapenak, ikusi ahal izango da eta 30ean jarri diote atera berri duten doku- Ertzaintza agindu judizialik gabe berriz, Errenteriako gaztetxean. mental autogestionatuari. Bizipe- egoitzara sartu eta dena miatu zute- DVD formatuko 1.000 kopia argi- nak, pasadizoak, iraultzak, borro- nean… Baina batez ere pasa ditu- taratzeko asmoa daukate, gehiga- ka, ideologiak, atxiloketak, gun une on guztiak ditugu gogoan, rriz osatuak, hala nola Ynestrilla- mugimenduak, elkarbizitza, herri saioak egiten, txosnetan, herriko sek 1998an herrira egin zuen bisita baten historia… kontatzen dituzte jaietan, solasean…”. edo Ciudad sin ley dokumentala. bideoan. Irratia bizirik dagoela eta Irratiko pasadizoez bizirik jarraituko duela transmititu gain, 30 urteotan nahi dutelako aukeratu dute izen herriak bizi izan duen hori: “Jendeak gure historia ezagu- bilakabidea kontatzen tzea nahi dugu, baita bertatik pasa du dokumentalak, direnei omenalditxoa egitea ere”. “Zintzilik ez baita irra- Asmoa 25. urteurrenean ateratzea ti bat soilik, hainbat zen eta 27.era atzeratu zuten. Hala mugimenduren isla eta ere, 30 urteotan gertatu diren gau- borroka ere bada. zekin borobildu dute azkenean. Herri baten historia Hortik izenburuaren zergatia. kontatu nahi izan Norbanako zein kolektibo uga- dugu, irratiak berak rik lagundu dute dokumentala hori egin duelako aurrera ateratzen, edizio lanetan, beti”. materiala gehitzen… Artxiboko Iazko abendutik, argazkiak, audioak eta egindako herriz herriko aurkez- hogei elkarrizketa zituzten esku penak egiten ari dira, artean, eta zailena bideoak lortzea gonbidatzen dituzten izan da, baita sailkapena egitea ere. herrietan aritzeko Hainbeste oroitzapenen artean prest. Hilaren 26an, zein kontatu aukeratzea ez da erra- esaterako, Groseko za: “Kideak atxilotu zituzten uneak, Kortxoenea gaztetxean ak, sexu askapenak, komite antinuklearrek, Interes politiko eta ekonomikoak hedabide gazte asanbladak, intsumisioak… tokia dute “neutralekin” janzten direla aipatu dute irrati honetan. “Kolektiboek libreki hitz egin Garatek, Mariezkurrenak eta Morillasek. dezakete Zintziliken bitartez, zentsurarik Horregatik beharrezkotzat dute hedabide gabe, askatasunez”, diote kideek. Urteek propioak sortu eta bestelako aurrera egin ahala, desberdintasun bat antze- mezuak eman ahal izatea: man dute: lehen kolektiboak joaten ziren “Komunikazioa ezinbestekoa da, Zintzilik irratira eta orain Zintzilik da kolekti- informazioa duenak boterea boengana joaten dena. dauka”. n

Datu Pertsonalen Babesa - LOPD Legedira egokitzeko prozesua (euskaraz, pertsonalizatua)

SIGACUS 943 453 588 · www.sigacus.com

2014KO MARTXOAREN 23A  17 HIDROGENOA Parke teknologiko jasangarriaren bila Bizkaiko Zientzia eta Teknologia Parkea Europar Batasunaren Zero Hytechpark proiektuan parte hartzen ari da. Bera bezalako guneak jasangarriak izatea da helburua. Horretarako bideetako bat izan daiteke iturri berriztagarrietatik lortutako energia soberakinak hidrogenoaren bitartez metatzea, ekoizpen txikiko uneetan baliatu ahal izateko. Zamudioko BTEK zentroan LH eta Batxilergoko ikasleei azaltzen dizkiete hidrogenoaren aukerak.

| UNAI BREA | Argazkiak: BTEK / Bizkaiko Zientzia eta Teknologia Parkea

KANPOTIK BEZAINBAT BARRUTIK, itxura futu- Zientzia eta teknologiaren kultura jendar- rista dauka Zamudioko Zientzia eta Teknolo- tean zabaldu eta, bide batez, ikasleengan boka- gia Parkeko BTEK eraikinak. DBHko 3. eta zioa suspertzeko nahia aldarrikatzen du BTE- 4. mailako eta Batxilergoko ikasleek bisitatu Ken webguneak. Bizkaiko Zientzia eta dezaten pentsatuta dago batez ere, eta haien- Teknologia Parkeak 2005ean egin zituen tzat erakargarri izan nahi du diseinuak, baina BTEK –Bizi Teknologia esan nahi du– sortze- ez haientzat bakarrik. “Teknologia gizarteratu ko lehen urratsak; ondoren, 2009an, BTEK nahi dugu, gizarteak sentitu dezala teknologia Fundazioa sortu zuten parkeak berak, Ikasto- bere parte dela; adituak izan gabe ere, ona da len Konfederazioak, Elhuyarrek, Tecnaliak eta gauzek zelan funtzionatzen duten jakitea, SPRIk. 2010ean zabaldu zuten eraikina. horrela hobeto jabetuko gara-eta teknologiaz Bisita gidatuetan, teknologiaren alderdi egiten dugun erabileraren ondorioez”, diosku hurbilenaz hitz egiten diete ikasle nerabeei. Xabier Diaz Silvestre zentroko zuzendariak. Egunero ukitzen dituzten gauzez, edo behin- Berak hartu gaitu, gaurkoan ARGIA beste bisi- tzat zeharo arrotz suertatuko ez zaizkienez. taririk edukiko ez duen piramide bikoitzean. Ezin dena hemen laburtu ordea; izan ere, bisi- taren amaierako lantegiari eskaini nahi diogu BTEK eraikinaren kanpoko aldea. arreta batik bat. Hidrogeno eta Energia Berriztagarrien Tailerrari, hain zuzen. Zero Hytechparken ardatza: hidrogenoa Bizkaiko Teknologia Parkea Espainiako Esta- tuko beste parke batzuekin batera ari da EBren Zero Hytechpark proiektuan parte hartzen. Egitasmo pilotua da, azken xedea parke teknologiko jasangarriak lortzea ditue- na. “Esparru asko daude lantzeko, eta horie- tako bat hidrogenoa da”, azaldu digu Diazek. Alderdi teknikoaz, alegia ikerketaz, Funda- ción Hidrógeno Aragón arduratzen da guz- tiz. Bizkaiko Parkeari, berriz, proiektuaren dibulgazioa egitea egokitu zaio. Bide ugari urratu daitezke jasangarritasu- naren bila, Diazek dioskunez. Baina kasu honetan, esan bezala, hidrogenoa da ardatz nagusia. “Energia berriztagarrien arazoetako bat da gehienetan kanpoko baldintzen men- pekoak direla: haizea, eguzkia, olatuak... Momentu batzuetan sobera ekoizten da, eta HIDROGENOA

beraz forma solidoan. “Gas moduan gordez gero presio handi baten pean gorde behar da”, azaldu digu Xabier Dia- zek, “ohiko presio eta tenperaturan hidrogeno- ak oso dentsitate txikia duelako”. Hori traba da, noski. Batetik, presio handi horiek lortzeko energia gastua egin behar delako; bestetik, denbora behar delako presurizatzeko. Hidro- geno-auto baten biltegia betetzeak luzeago jotzen du gasolinazkoa bete- tzeak baino. Hori bai, auto elektriko baten ezin da metatu. Beste momentu batzuetan, BTEKeko bateria kargatzea baino laburragoa da. berriz, falta dago”. Helburua da soberakina Hidrogeno eta gordetzea eskasia dagoenerako, baina egitea Energia “Maila esperimentalean oraindik” ez da esatea bezain erraza. Eta irtenbideetako Berriztagarrien Hidrogenoa hidruro eran gordetzeak presuri- bat hidrogenoa izan daiteke. Tailerrean, zatu beharra saihesten du, eta bide batez ez ikasleek eurek da hain arriskutsua –hidrogenoa oso gas Hidrogenoa, energia bektore bereizten dute sukoia da–, baina nekez balio lezake, adibi- BTEKera egindako bisitaren azken zatian, hidrogenoa dez, auto baterako: hidruroa lortzeko oso bideo batek hidrogenoaren aukerak azaltzen uretatik, elektrolisi metal astunekin konbinatu behar da gasa, eta dizkie ikasleei. Hari esker jakingo dute kon- bidez. Ondoren, beraz biltegiak pisutsuegiak dira. Alternatiba tsumitzen ez den elektrizitatearekin hidroge- hidrogeno hori ona izan litezke etxerako, hidrogenoaren tek- noa sor daitekeela, elektrolisi bidez. Prozesua- erabiltzen dute nologia garatu ahala beti ere. “Kontuan hartu ren xehetasunetan alferrik ez galtzeko, esan auto txiki bat behar dugu hau guztiau oraindik oso maila dezagun hasieran ura dugula, eta hari korron- mugiarazteko. esperimentalean dagoela”, gogorarazi digu te elektrikoa ezarriz hidrogenoa eta oxigenoa Diaz Silvestrek. Bizkaiko Teknologia parkea- lortuko ditugula. Bada beste bide bat, eragin- rekin batera Zero Hytech proiektuan dabilen korragoa: hidrokarburoetatik ateratzea. Baina Fundación Hidrógeno Aragónen ikerketa- sistema horrek CO2 askatzen du; ez dirudi, lerro nagusietako bat, hain zuzen, hidruroak beraz, bilatzen ari garen jasangarritasunaren eratzeko metalik egokiena aurkitzean datza. helburuarekin erraz ezkontzeko modukoa. BTEKeko bisitari gazteei ez zaizkie zailta- Modu batean zein bestean lortuta, hidro- sun horiek ezkutatzen. Alde on eta txarrak geno hori gerora erabili ahal izango dugu dituen aukera bat da hidrogenoa, horixe jakin energia eskuratzeko, baina arazoa da berehala dezatela da helburua. Edozein kasutan, ikas- gorde behar dela, bestela badoa. Kontuan leak sakoneko azalpen teorikoekin gogaitzea hartu behar da unibertsoko elementu kimiko saihesten dute gidariek. Bideoa ikusi eta energia arinena dela; horregatik ezin da gas forman berriztagarriei buruzko zenbait azalpen jaso eta aurkitu Lurrean, airea baino askoz arinagoa gero, berehala ekiten diote lantegiaren alde izanik ihes egiten duelako. praktikoari. Lehenik, elektrolisi erreakzio bat Hidrogenoa masa unitate bakoitzeko ener- eragin beharko dute. Bigarrenik, ur molekula gia gehien duen fluidoa da, eta energia lortzeko puskatu eta oxigenoa eta hidrogenoa bereizi erabiltzen denean –oxigenoarekin konbinatuz– ondoren, bigarrena baliatuko dute erregai-pila ez du hondakinik sortzen. Ez da harritzekoa, batean energia lortzeko. Prozesua lehengoaren hortaz, zenbait ikerlarik egindako iragarpena: alderantzizkoa da: oxigenoa –oraingoan zuze- etorkizuneko ekonomia hidrogeno-ekonomia nean airetik hartua– eta hidrogenoa elkartzea, izango da. Zergatik ez da hala oraingoz? Meta- ura, elektrizitatea eta beroa ematen dituen tzeko zailtasunengatik, batez ere. erreakzioan. Elektrizitate horre- Batez ere bi metodo erabiltzen dira hidro- kin, azkenik, auto txiki bat mugia- genoa gordetzeko, arestian aipatutako bideo- raziko dute. Helduak direnean ak aipatzen duenez: gas modura edo hidruro benetako hidrogeno-auto bat gida- modura, hots, metal batekin konbinatuta eta tzeko aukerarik izango ote dute? n

2014KO MARTXOAREN 23A  19 IRITZIAREN LEIHOA ZKONA A Estatu kolpea Ukrainan ÑIGO I

XXI. MENDEKO inperialismoak demokra- Ukrainako boterea hartzeko Jatseniuk zia eta giza eskubideak erabiltzen ditu zela. Aste batzuk beranduago estatu kol- aitzakia moduan, garai batean kristautasu- pea gauzatu eta hau izendatu zuten lehen Asier na eta modernizazioa erabili ziren bezala. ministro. Blas Aitzakiak aldatu dira, baina ez metodoa. Ez zen erraza izan estatu kolpea ema- Mendoza Lehenengo hegemonia politiko-kulturala tea. Hasierako misiolarien manifestaldi lortzeko misiolariak bidaltzen dira (garai baketsuak azkar bilakatu ziren biolentoak. ! batean elizarentzako egiten zuten lan, Poliziek eskautak ziruditen eta horri EHUKO gaur GKEetarako), beranduago merkata- esker, eskuin muturreko sektoreek eraikin riak eta “enpresariak” doaz ekonomia publiko ugari hartu zituzten. Gabonetako IRAKASLEA kolonizatzera eta, azkenik, zuzeneko kon- barealdiaren ostean, urtarrilean shock trol politikoa dator (militarrekin eta doktrina aplikatu zuten Ukrainan. Mani- gobernu txotxongiloekin). festari batzuk pistolak eta fusilak erabil- Misiolari gehienek itsuan sinesten dute tzen hasi ziren poliziaren aurka egiteko, beraien lanean; aspaldikoek pentsatzen baina baita ere erreakzio bortitz bat sor- zuten kristautasuna zabalduz arimak sal- tzeko. Ez zen iritsi. Ondoren, frankotira- batzen zituztela, oraingoek aldiz, sinetsita dore batzuek ehun manifestari eta polizia daude balore mendebaldar zaleak barreia- inguru erail zituzten. Orduan bai, estatu tuz giza eskubideen eta demokraziaren kolpe bortitz bat gauzatzeko shocka sortu defentsa egiten dutela. Kontua da Ukrai- zen. Mendebaldeko hedabideek behin eta nan demokrazia liberal bat zegoela, prak- berriro Janukovitx seinalatzen zuten ardu- tikan herrialdea mendebaldetik gertuago radun gisa. Iturri informatibo alternatibo- zegoen Errusiatik baino eta NATOko ek kontrakoa zioten, ez zeukan logikarik indar armatuekin kolaboratzen zuen. gobernuak hori egitea bere amaiera supo- Baina, EBk eskainitako akordio komer- satuko lukeelako. Edonola ere, mendebal- tziala kolonizazio ekonomiko hutsa baino deko propaganda makinek egina zuten ez zenez, Janukovitx ez zen igo tren beraien epaiketa. Europar Batasunak horretara Errusia ekonomikoki laguntze- zigorrak iragarri zituen Ukrainaren aurka. ko prest agertu zelako. Azkenean, presio internazional handi baten erdian Janukovitx akordio batera iritsi zen oposizioarekin, Alemania, Polo- nia eta Frantziako bitartekaritzarekin. Ez zen erraza izan estatu kolpea ematea. Berak bere partea bete zuenean, polizia Hasierako misiolarien manifestaldi erretiratuz, oposizioko indar faxistek baketsuak azkar bilakatu ziren biolentoak. ordu gutxitan boterea hartu zuten. Estatu Poliziek eskautak ziruditen eta horri esker, kolpea gauzatu egin zen: presidenteak eta eskuin muturreko sektoreek eraikin publiko diputatuen ganbera erdiak ihes egin zuten ugari hartu zituzten. Gabonetako eta gelditu ziren diputatuek neurri ilega- lak, neofaxistak eta neoliberalak bozkatu barealdiaren ostean, urtarrilean shock zituzten paramilitarren “zaintza” pean. doktrina aplikatu zuten Ukrainan Beranduago jakin dugu Catherine Ash- ton eta Estoniako kanpo harremanetara- ko ministroaren arteko elkarrizketaren Une horretatik aurrera GKEetako berri. Azken honek Kiev bisitatu ostean misiolariak atsekabe soziala mobilizatzen garbi esan zuen zantzu guztien arabera hasi ziren gobernuaren kontra. Victoria frankotiratzaileak oposizioko kideak zire- Nuland, AEB kanpo harremanetarako la eta gobernu kolpista berriak ez zituela idazkariordeak berriki esan du 1991tik gertakariak ikertu nahi. Hala AEBk 5.000.000.000 dolar inbertitu ere, hedabide gehienek paso dituela misiolari eta GKEetan Ukrainan. egin dute berriaz, izan ere, Berak ere argi adierazi zion AEBetako ikusi nahi ez duena baino enbaxadoreari Kieven bere hautagaia itsuagorik ez dago. n

20  2014KO MARTXOAREN 23A GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta !

2014KO MARTXOAREN 23A  21 IRITZIAREN LEIHOA

Karlos Gorrindo Etxeandia ZKONA A E USKARA TEKNIKARIA ! ÑIGO I Gureak…

EGIBARREK MEZA ESANGO DU, eta epistolan adierazi da berria, bai, badakit. Berdin dio norekin elkartu ponentzia Estatus (Estatutu) berriaren abiapuntu bere aurrekontu politikoak lortzen baditu. Ezker izango dela eta ez helburu. Baina ponentzia hau Abertzalearekin izan ezik. Egia da urte luzeetan enkortsetatuta dator hasieratik, PSOEk jarritako bal- gurean ereindako mesprezu eta mesfidantza ez dela dintzak EAJ-PNVk onartuta: Espainiako marko juri- gauetik egunera sendatzen eta denbora beharko dikoa eta indarrean dagoen legedia. Hau da, Espainia- dugula elkarrenganako konfiantza hori lortzen. Den- ko Estatua izango da berbaldi-hausnarketa horren bora izango da zauri guztien sendagarri. fiskalizatzailea. Baina PNVren akor- Dena den, Ezker Abertzaleak dio honen aurretik beste bat adostu (“PNV barik ezin helburua lortu, zuen EH Bildurekin, ezer izenpetu Urte luzeetan gurean baina PNVrekin nora?”) pedagogia ez izanagatik ere. ereindako mesprezu politikoa eta portaera eta jarrera Eta zer egin du PNVk? EH Bildu eta mesfidantza ez da eraldaketa egin behar duelakoan baztertu eta PSOE magalean hartu, gauetik egunera nago, PNV eta Ezker Abertzalea horixe egin du beste behin ere. Eta sendatzen, inoiz eskutik joango badira. Maxi- libre da ibilbide horretan nahi dituen denbora beharko dugu malismoak teorian ondo daude. bidaideak aukeratzeko, jakina! Baina Praxi politikoan, ostera, unean aurretik hitzartuta dagoenari muzin elkarrenganako uneko lorpen gauzagarrien atzetik egin eta maitalearen besoetara goxo- konfiantza hori lortzen jardun behar da, behin betiko etsi- goxo joatea ez da txalotzeko modu- ko, aspertuko eta abailduko ez baga- ko portaera, ez duina ere. Errespe- ra. Konfiantzazko harremana lortu tuzkoa esan nahi dut. Ideologikoa. Politikoa, beren behar dugu, baina onartuta Ezker Abertzaleak burua abertzaletzat izanez gero. Argi eta garbi utzi du oraindik bakarrik egin behar duela desertuko ibilbi- beste behin ere PNVk Ezker Abertzalea ez duela de politiko instituzionala, denboragarrenera kon- alboan nahi (“Horiekin ezta dirutan ere”, esan du fiantzazko harreman hori, politikoa baino areago Azkunak) alderdiaren jarduera egunerokoan, askoz psikologikoa dena, lortu ahal izateko. Eta ere erosoago sentitzen baita “Espainia bat eta baka- inori otutzen bazaio “hobe bakarrik, rra” aldarrikatzen duenarekin, Espainiatik eta Fran- txarto lagunduta baino”, Ezker Abertza- tziatik ospa egin nahi duen Sorturekin baino. Baina lea lokalista eta probintzianoa bilakatuko min ematen dit PNVren aldaketa kamaleonikoak. Ez da. Ezdeusa. n

Baimenik gabe LANCO B BATZUETAN, baimenik eskatu gabe har- na eskatzera behartzen gaituzte. Bisitatzeko ANI

D tzen ditugu kaleak, txikitu haien sinbolo epailearen baimena behar dugu, maitatzeko patriarkal eta kapitalistak, Rajoyri odolez- beste epaile batena. Abortatzeko psikiatra tatutako eskuminak bidali, ertzainei barre batek, mediku batek baimenduko gaitu. egiteko baimenik ez dugula eskatuko Informatzeko, adierazteko, baimena eskatu gogorarazi, manifa bat hasi eta behar ez behar dugu, ezin dugulako nahi duguna nahi zen lekutik jarraitu, komunera gogoak dugun moduan esan eta pentsatu. Eta pen- Kattalin agintzen digunean joan, gure egitasmoak tsatzeko baimenduak dauden pentsamen- Miner grabatu eta zabaltzeko gure buruak aspaldi duak bakarrik garatu ditzakegu. baimendu genituela gogoratu, hitz egiteko Eta hala nenbilela, baimenik gabeko ! eskubidea eta hitz ez egitekoa ditugula pentsamenduak ordenatuz, K AZETARIA oroitu... beti baimenak baimen. kaleetako hormek argi gogora- Baina, aldiro-aldiro eta normalean, pro- razi didate: inoiz inork ez duela testa egiteko baimena eskatu behar dugu. baimenik eskatu historia alda- Manifestatzeko, elkartzeko, aritzeko, baime- tzeko. n

22 2014KO MARTXOAREN 23A IRITZIAREN LEIHOA

BERTSO BERRIAK LANCO Mikel Garcia Idiakez B ! ARGIAKO KAZETARIA ANI

D Kontraekonomia jardunaldiak Gizonik ez Lilatoian

URTEROKO LELOA DA, badakit: rragoa delako neskatoak kirolera zergatik ezin dugu parte hartu animatzeko. gizonok Lilatoian? Eta aurten – Baztertuta sentitzen diren ere kexuka entzun dut ezagun gizonek enpatizatu dezaten bat, baina ez “zergatik ezin dugu emakumeek sarri sentitzen emakumeekin batera joan, alda- dutenarekin, kontziente edo BIZKAIE rrikapena elkarrekin eginez” inkontzienteki lasterketen –eta tonuan, baizik “parekidetasuna makina bat ekitaldiren– eredua Iñaki Aurrekoetxea eskatzen dute, baina gero gu dis- oso maskulinoa baita: Dorleta ! kriminatzen gaituzte, bada gero Ugalde kirolariaren hitzetan, ez daitezela kexatu” gaineratuta. “onartuak direla eta kontuan Doinua: Mutil koxkor bat. Lehenengo taldeko gizonei hartzen dituztela sentitu behar esango nieke bigarren taldekoen dute emakumeek kirol mun- Lezio bat da ikasten dena pentsamoldea oraindik ere hain duan, bestela lekuz kanpo ikus- behin Sarrikora sartuta: zabaldua dagoen bitartean, ten dutelako beren burua, giro kapitalaren morroiak gara beharrezkoa dela Lilatoia; eta arrotzean”. bizitzan hasi ta buka! bigarren taldekoentzat, hemen Hile honetan markatu al dio argudio gutxi batzuk: Lehenengo taldeko Kontraekonomiak pauta! Nahiz dirudien, ez dauka ezer – Behingoz, baita modu gizonei esango nieke ekonomiaren aurka; bisualean ere, protagonistak bigarren taldekoen justuago bat birpentsatzeko –erabatekoak, bakarrak– emaku- pentsamoldea oraindik ziotik gehiago dauka. meak izan daitezen. Eta helmu- ere hain zabaldua gara iristen lehena –eta garaile dagoen bitartean, Kapitalismo basatiari bakarra– ere emakumezkoa izan beharrezkoa dela sozialismo dosia… dadin. Lilatoia; eta bigarren Gogora jatort behin Maialenek BECen adierazia; taldekoentzat, hemen – Behingoz, modu sinboliko- Andonirekin giltzurrun-pasan, an, literalean eta bisualean, ema- argudio gutxi batzuk argitu zuen auzia: kumeek kalea har dezaten, espa- “lehen bi ta zero, ta orain bana”, zio publikoa emakumeena –eta hura zela justizia. soilik beraiena– izan dadin. – Horregatik guztiagatik dis- Gizartegintzak beharko lukeen kriminazioa, diskriminazio posi- gizalege nagusia! – Behingoz, rolak alda daite- tiboa, oraindik beharrezkoa dela- zen: emakumeek jaso ditzaten ko; nola ulertu bestela hainbeste Krisia sortu dutenak daude txaloak, eta gizonak egon daite- emakume animatzea festa giroa alfonbra gorritan bero, zen espaloian animatzen eta oinarri duen Lilatoian parte har- ta bitartean aldaketarik seme-alabak zaintzen. tzera, eta hain gutxi proba mis- ez dezagula espero. toetan? Zer litzateke gure buruan – Jabetu gaitezen, arreta dei- – Lilatoia izan dadin lehen ekuazio hau balego: tzen digula denak emakumezko- urratsa eta tranpolina, emakume behar ez dudan baliabide bat ak izateak lasterketan, baina ez horiek guztiek proba mistoetara- eskuratzen dudanero, maratoi-erdi eta lasterketa ko jauzia egin dezaten. Izan ere, besteren batek behar duena “herrikoi” pila batean korrika ari nik ere emakumeekin batera egin ez du aurkituko gero. n diren %90a gizonezkoak izateak. nahi dut korrika, baina ez martxoaren 8an. n – 3.500 emakume –bereziki ama tartean bada– korrika ikustea Sortu den eztabaida irakur edozein kanpaina baino eraginko- dezakezu blogean.

2014KO MARTXOAREN 23A  23 IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

Angel Erro LANCO

! IDAZLEA B ANI D Maitasunez

“A MODIOA EZ DA EXISTITZEN, baina bere ondorioak * * * bai”, aurkitu dut paperezko musuzapi batean nire Terrazan eserita, maitale batek besteari galdetu dio, letraz idatzita. Maitasunaz tarteka idaztea da, poetek erretorikoki (nahi nuke pentsatu), ea nola maitatzen idazten dakiten eta taberna batean beste zeregin ahal duen hainbeste, “how can I love you so much?”. hoberik ez duen gainerako jende guztiarekin parteka- Erantzuna zinikotzat har liteke, baina poetikotzat tzen duten idatzizko mania gutxienetakoa. hartu du: “Zu eta zure maitasunaren artean suertatu * * * naiz”. Orain gutxi Iñigo Astiz eta Baita hondakinak ere * * * bere poema liburuko hainbat irakurle bildu ziren, lan Amodioa (gutxienez) biren arteko gezur parteka- horixe hizpide. Partaideetako batek Astizi liburuak tua da. Amodioa hitzen bidezkoa da. Begietatik desi- (edo akaso berak) erromantikotik gutxi izatea lepora- ratzen dugu. Hizkuntzatik maitemintzen gara. Horre- tu zion. Poetak maitasunari buruz zuen kontzepzioa gatik da amodioa poeten eraikuntza eta horregatik bikainki azaldu zuen. Alegatu zituenetatik gogoan dut behar lukete poetek deseraiki eta desberbatu, gorpu- esan zuela edozein giza harreman prekarioa dela eta tzera itzuli. maitasunezkoa ere bai, eta haren gainean eraiki den * * * berbontzikeria guztitik aske ibili nahi zuela berak Maitaleek elkarri etengabe elkar maite ote duten –gaizki aipatzen ari naiz Astiz, nire azalpenak ez due- galdetzeak erakusten du zer osagai badaezpadakoez lako, bereak bezala, distirarik–. Amodioa ez da existi- egina dagoen. Maitale bat gezurra esatera behartuta tzen, baina bai bere hondakinak. dago, jolasean jarraitu nahi izanez gero, edo –bera * * * ohartu gabe– maitatzera behartuta dago. Amodioa gaizkiulertu asko- * * * ren metaketa da. Azokan ibili Lukrezioren De rerum naturatik eta jaka bat eta Lukrezioren aipu bat baino ez dut ezagutzen, liburu bat (Patxik lerrakeen sexu harremanaren deskripzio ede- modura) feriatu ondoren, rra, Sarrionandiaren itzulpenean garagardo pare bat hartzera maiz irakurria. Liburuaren gaztela- eseri gara. Orduantxe sentitu niazko itzulpenean bilatu dut, aur- dudan zorionaldia nahasten kibidean ere, eta neke zait pasartea badut eta izen handios bat aurkitzea. Editoreak “El amor” epi- paratzen badiot errua nirea grafepean paratu du latinez De baino ez da. rebus veneriis dena (Venusen kon- * * * tuak), modu adierazkorrean hazia- Maiteminduta gaudenean ren nondik norakoekin hasten dena. –dio kontuaz xehekien idatzi * * * duen idazleak, zeinaren izena Amodioa ez da (hitz bakar aipatzea merezi ez baitu–, batean) existitzen eta horren amodioa hain da handia non beharrik ez genuela sinetsita nen- ez zaigun barruan sartzen: goen. Kontzeptu absolutuen maite dugun pertsonarenga- artean gutxien kuestionatua da eta nantz irradiatzen du, bertan eraistea lan handiena eman leza- bidea mozten dion superfizie keena. Hala ere, bitxia egiten zait bat topatzen du, abiapuntura bizitzen ari den berpizkundea. Bada itzularazita; eta talkak bihurtzen maitasuna aldarrika ari den queer filo- digun samurtasun hori, geure soforik, eta queer izan gabe euskal filo- samurtasuna bera dena, besteren soforik ere bai. Beude. Nik sentimendutzat jotzen dugu, eta lehenagotik daukat hementxe gogokoagoa dugu gure maitasuna itzul- aipatu ditudan eta aipatu ez ditu- tzean joatean baino, ez baitugu nabaritzen Antton Olariaga dan egile guztiek maitasunaz geuregandik datorrela. (sic) zer idatzi duten. n

24  2014KO MARTXOAREN 23A ERDIKO KAIERA Emakumeak Euskal Herriko inauterietan

Inauteria transgresioa, urraketa, haustura da. Gure nortasuna ezkutatu, eta beste norbait izatera pasatzen gara, beste zerbaitetan transformatzen gara. Mozorrotzean gure eguneroko identitatea ezabatzen dugu, eta tarte batean, beste zerbait izatera jolasten gara. Egunerokoan kateatuta bizi diren norbanako arruntak izateari utzi eta ametsetako zein amesgaiztoetako mozorroak izatera pasatzen gara. Zintzotasun aspergarria utzi eta anonimatuak ausart, zirikatzaile, lotsagabe, transgresore izateko aukera eskaintzen digu.

| OIER ARAOLAZA | Argazkiak: Gari Garaialde

ORENSETIK DALMATIARA eta Sardiniatik Nafa- rroara dago zabaldua hartz bortitz, arlekin koloretsu, joaldun zaratatsu edo dantzari apain mozorrotzeko ohitura. Eta emakume. Emaku- mea, edo haren irudia bederen, behin eta berriz ageri zaigu inauterietan. Gizonek maite dute emakume mozorrotzea, andre nobia ain- geruar edo emagaldu likits, trabestismoa goza- garri zaie gizonei. Soineko, ileorde, ezpain margotu eta titi parea soinean, beren gizonta- suna zalantzan jarri gabe emakume jantzi eta emakume gorpuzteko aukera ederra eskain- tzen dio gizonari inauteriak. Gizon nortasuna, bere genero duintasuna urratzeko kezkarik gabe gainera. Are gehiago, gizontasuna alda- rrikatzeko ere baliagarri izan liteke. Bai, ema- kume irudia ohikoa da inauterietan, gorpuzten duena gizonezkoa baldin bada. Beste kontu bat da emakumeak mozorro festan parte hartzea. Transgresioa gizonezko- en barruti esklusiboa bailitzan formulatzen dugu mozorro festa. Askatzailetzat saltzen

2014KO MARTXOAREN 23A  25 ERDIKO KAIERA - EMAKUMEAK EUSKAL HERRIKO INAUTERIETAN

dugun errituala, gizonezkook gizartean zuten txartelik zozketa horretarako. Eta hor- dugun posizio hegemonikoa sendotzeko txe bertan daukagu jarrita zepoa orain ere. baliatzen dugu. Lan erritmoarekin hautsi Tradiziozko festaren pedigria aldarrikatu nahi dezakegu inauterien bidez; Zer esanik ez duten zenbait inauteritan, anabasaren erdian seriotasunarekin, ordenarekin, isiltasunare- arauak, genero bazterketa gauzatzen jarraitu kin, otzantasunarekin... Baina genero bereiz- ahal izateko arauak, asmatzen dituzte orain- keta ukiezina zaigu nonbait. Hausturari dik, erritualaren, sinbologiaren edo tradizioa- mugak, genero mugak jartzeko, asmatzeko ren izenean. Noiz eta araurik gabekotzat aur- gai garela erakusten dugu inauteriaren bidez. kezten dugun aroan bertan. Inauteriaren askatasuna Atenaseko demo- Mozorrotzea akzio transformatzailea da. krazia zaharraren pareko gertatzen da. Politi- Aztikeriak ez du sobera irauten, ordu batzuk, koki aitzindaria zen Greziako sisteman hiritar egun batzuk gehienez, hordialdiaren arrastoa guztiek zuten gobernu erabakietan parte har- desagertu arte. Baina magia indarrean den tarte tzeko eskubidea. Hiritarrak gizonezko libreak horretan, oskolaren eraldaketak identitate soilik ziren ordea, emakume eta esklaboek ez berria eskaintzen digu. Ordura arte gurea izan denarekin zerikusirik ez duen nortasun berria daramagu soinean eta mozorroa jokatzen dugu inoiz besterik izan ez bagina bezala. Mozorro- ak ez du gurekin lotura handirik, ez da gu, eta tamainaz aparte, ez dauka gure antzik ere. Txirikorda atzerakoi absurdoa da zenbait mozorro janzteko genero mugak jartzen ibil- tzea. Edozein testuingurutan ulergaitza dena, zentzugabea bihurtzen da inauterietan. Udalak desfilea antolatzea da inauteri bat hiltzen saia- tzeko estrategia on bat. Beste bat, mozorro- tzeko arauak ezartzea. Eskerrak aratusteak arau hauste bihurtu nahiak inau- teri gehienetarako sarbidea eskai- ni dien emakumeei. n Argazki gehiago webgunean: www.argia.com

26  2014KO MARTXOAREN 23A 2014KO MARTXOAREN 23A  27 ERDIKO KAIERA - EMAKUMEAK EUSKAL HERRIKO INAUTERIETAN

28  2014KO MARTXOAREN 23A

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

Haur eta Gazte Literatura

Tantak. Zurginaren ipuina Hainbaten Iban Barrenetxea artean Itzultzailea: Arkaitz Goikoetxea. EHU, 2013 Txalaparta, 2013

Lehengoa hobetzen 25 urte IBAN BARRENETXEA ilustratzaile gisa da ezaguna gure inguruan, irakaskuntzaz baina sarritan gertatzen den bezala, ilustratzaileak bere testuak idazteari ekin eta Zurginaren ipuina lana eskaini zigun 2011n (eta gogoetan Euskadi saria eskuratu bigarren urtez jarraian, kasu honetan gazte- laniazko arloan). Orain, Arkaitz Goikoetxearen itzulpenari esker, DAGOENEKO 25 urte egin ditu Tan- euskaraz goza dezakegu Firmin zurginaren istorioaz. Izan ere, bere tak aldizkariak, pedagogiaz eta eus- lana bikain egiten zuen zurgin baten kontakizuna dugu liburu hau: karazko irakaskuntzaz hausna- “Hark egindako gurpilak hain ziren perfektuak, aski izaten zen rrean. Hezitzaileei zuzendua, begiradarekin bultzatzea jiraka has zitezen. (…) Eserlekuak proba- EHUko irakasleek egina da eta sei tu, eta norbaitek zin egin zuen aurrerantzean ez zela beste inon hilero kaleratzen dute. Urte haue- eseriko”. Zurginaren lana, baina, aldatu zen Von Bonbus baroiaren tan guztietan egile ugarik hartu du mezulari bat iritsi zitzaionean Firmini: “Presazko mezua: azaldu parte eta artikulu, esperientzia eta berehala baroiaren jauregira”. ikuspegi mordoxka argitaratu dira; Irakurleari Txinako tradizioko kontakizunak gogorarazten dizkio horien aurkibidea egin dute azken aurreko pasarteak; pintatzaile finarenak, Hang Gan-en zaldi magi- alean (25. bolumena, 2. zenbakia). koa edo Sarrionandiaren Enperadore eroa ipuin zoragarria; izan ere, Eskoletako hizkuntza ereduak, iturri beretik edanda daude kontakizun hauek guztiak, baita Firmi- ikasteko ohiturak, teknologia nena. Langile fina, primeran aritzen dena artea sortzen, gauza ede- berrietan irakasleek behar duten rrak egiten, zoragarri politak eta ia perfektuak… eta botere nahian, prestakuntza, ikastetxeetako anto- langilearen trebetasun hori erabili nahi duen jauntxoaren istorioa. lakuntza, ahozko literatura, jolas Barrenetxeak testuaren eta irudiaren erritmoa tartekatuz irakur- librea, ikaskideen arteko harrema- lea erabat sartzen du istorioan. Von Bonbus baroiaren berri ema- nak, talde baloreak, auto-ikaskun- ten duten bi irudi zabaletan, zurginaren bila doazenean eta baroia tza, motibazioa, ebaluazio motak, ohean gaixorik ikusten direnetan, barneratzen gara zurgina eta heziketa artistikoa, ikas-estrategiak, baroiaren arteko harremanen mundura; baroiak, bere gudu eta generoa, gaitasun emozionalak, handinahiak bultzatuta, hainbat gorputz atal galduko ditu… eta sormena, gurasoen rola, eskola- guztietan zurginak zurezko ordezko bat egingo dio guztien ones- sareak, elebitasuna… Ugariak eta pena jasoz: “Lan bikaina, zurgina jauna, bikaina benetan! Zurezko anitzak dira jorratutako arloak, eta esku hau, zalantzarik gabe, lehengoa baino hobea da!”, eta esku gai horietakoren batean sakondu biak eta zangoak galduta ere baroiak gerra ontzi batean burua nahi duenak gida interesgarria aur- galdu arte. Eta zurezko burua egindakoan, baroiak ez baina haren kituko du azken zenbaki honetan. ingurukoek adierazi zioten zurginari bere lan aparta: “Lan bikaina, Horrez gain, beste lau artikulu zurgin jauna, bikaina benetan! Zurezko buru hau, zalantzarik gabe, ere jaso dituzte aldizkarian: web 2.0 lehengoa baino hobea da!”. tresnetan oinarritutako irakaskun- Eta hitz horiekin amaitzen da, ironia puntu hori jarrita, ipuina. tza prozesuaz; orientazio eta tuto- Baroiaren hari nagusi horren barnean, baina, Barrenetxeak bes- retza planen inguruan; Donostial- telako istoriotxo batzuk ere, errotari xuhurrarena kasu, sartu dizki- deko gizarte eta hezkuntza arloko gu opari; zurginaren izaera hobeto ulertzen lagungarri eta irakurle zerbitzuetako profesionalen lanari guztion gozagarri. buruz; eta eztabaida taldeetan era- Irudien mailagatik zen ezaguna autorea eta orain tes- biltzeko NVivo8 erre- tuagatik ere; eta guk ere, hauxe esan genezake, ipuinean mintaz. n bezala: “Lan bikaina… lehengoa baino hobea!”. n Mikel Garcia Xabier Etxaniz Erle Idiakez

30  2014KO MARTXOAREN 23A MUSIKA - ERDIKO KAIERA

Tradition 2.1 Korrontzi Baga-biga, 2013

Sustraiko musika: ikuspegi berritzailetik mundura

NAZIOARTEKO jaialdi eta txapelketan parte hartzeko kegun abestirik bitxienetakoa. Arreta ematen du tri- aukera eskaini zion Getxo lanak (2008) Korrontzi tal- kitilariari eta, bide batez, trikitiari eskainitako kantu deari. Urte hauetan, trikitiaren esparrua oinarri hartu honetan soinu txikirik ez entzuteak. Trikitiaren doi- eta Agus Barandiaran eta bere taldekideek Euskal nuaren alaitasunetik urruntzea izan da egilearen Herriko musika tradizionalari gaur egungo ikuspun- nahia, eta melankolia ukitua emango zion soinua tua emanez, munduko hainbat herrialdetako artiste- Israelgo Liron Man-ek jotzen duen Handpans-en kin oholtza partekatzeko zortea izan dute. Ibilbide topatu du. Tomas Arrizabalaga (Tomas Sitzes) Eus- honetan egindako lagun horietako asko topatuko kal Herriko trikitilari onenetakoari eskainitako kanta ditugu Tradition 2.1 diskoan: Justin Val, Tenores di da. Trikitilari zaharrak 1975ean Bilboko Herri Irra- Neonelli, Phil Cunningham, Jesús Cifuentes (Celtas tian egindako bere azken elkarrizketa hartzen du Cortos)… Hirurogei musikaritik gora izan dira oinarri, eta bere ahotsa da gidari. Elkarrizketa hone- euren artea erakutsi dutenak ezohiko lan kosmopoli- tan trikitiaren etorkizunari buruzko kezkak agertzen ta honetan, eta gure artean ezagunak diren hainbat zituen, bere ezaguerak oinordekorik ez izatearen artista ere aritu dira zerrenda luze horretan: Mikel zalantza. Zorionez ez da horrela izan. Beste hainbat Markez, Alex Sardui, Mikel Urdangarin, Garikoitz artistak bezala, tradizio hori bizirik mantendu ahal Mendizabal… izateko ahaleginak egin ditu Agus Barandiaranek. Baga-Biga etxeak 3 urte behar izan ditu proiektu Munduko soinuak hauspo txikiarekin uztartuz, hau argitaratzeko, koordinaketa lana ez baita nola- kultur ugaritako musikarien topaketa liluragarria nahikoa izan. Kontuan izan behar da 26 grabazio lortu du Korrontzi taldeak. Zenbait estilo fusiona- estudio erabili direla diskoaren grabaketarako tzean nahasketa bitxiak sortu dira: Portugaleko (Vigo, Madril, Manchester, Ramallah, Zimbab- Fadoa porrusaldarekin, italiar musika arin-arinare- we….) eta ahalegin handia egin dutela munduko kin, galiziako soinuak biribilketarekin edota flamen- hizkuntza eta soinuen ekarpenean. Lan honi eskai- koa fandangoarekin, esaterako. Aipaturiko azken nitako orduek ere inbertsio ekonomiko handia izan estilo honetako bi kantetan –La Foule eta Flamendan- da ekoizleentzat, luxuzko edizioa kaleratu baitute. go– sari mordoa (horien artean hiru Grammy) jaso Hamasei kantuz osatutako lana disko-liburuxka duen Javier Limonek jotzen du gitarra. Artista, kon- formatuan aurkeztu zaigu eta musikarien zerrenda, positore eta ekoizle honek Agus Barandiaranen kanten azalpenak edota instrumentuak ezagutu abesti guziak ekoitzi ditu eta koordinazio teknikoaz ahal izateko hiztegia ere kontsulta dezakegu. Guz- ere arduratu da. tia, lau hizkuntzatan: euskaraz, gazteleraz, frantse- Udaberrian Madril, Bartzelona eta Galizian aur- sez eta ingelesez. keztuko dute Tradition 2.1 diskoa, eta, euren musika Honen guztiaren osagarri, bi klip erakusten ahalik eta gehien zabaltzeko saiakeran, aurten ARC dituen DVDa: Sardos, 2013an Huarteko (Nafarroa) Music (Munduko Musikak) Erresuma Batuko etxea- Arte Garaikideko Zentroan Oinkari dantza taldea- rekin ekoizteko asmoa dutela adierazi dute. rekin batera grabatutakoa, eta Aupa Maurizia, Trikitiak etorkizunik izango ez zuela penaturik 2012ko Bilboko Aste Nagusian Ygor Yedra & agertu zen Tomas trikitilaria harro azalduko zate- Oksana Kucheruk dantzariekin zuzenean grabaturi- keen bere oinordetza eta, era berean, ko emanaldia. gure kultura erakutsiz munduan barre- Hamasei abesti. Hamasei istorio, azken finean. na dabilela ikusi izan balu. n Bakoitzak du bere iturria, bere sorrera eta bere gara- pena. Isukitzeko aldian da disko honetan aurki deza- Olatz Korta

2014KO MARTXOAREN 23A  31 ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Hitz gezidunak Gaia: zuhaitzak

1 BALIOTSU GIZATERIA 2 BOKAL ------2 ------ERREPIKATUA ------ALDI NORAT ------LITURGIKOA ATZIZKIA BALE MOTA AZTERTU SA Y HERNILEVSKY C -CC B MILA KILO MISERIA

------ELL HUTS, AKATS GADOLINIOA EORGE H.Z G LE LATER MUL USIKA A - P - M LANDARE TZOA 1 TRESNA ------ONDORA ORATUTA ANTZU LANTU KEXU , JOAN EDUKI

EROSTA, AUHENA ------ANKARAKO HERRITAR

SUARI PUTRE KULUBIS, DARIONA ------BUIA ------URREAREN ------HEGAZTI MASTA IKURRA ZANGALUZE

EZKONSARI NAGO ------DEABRUA OINARRIZKO OSAGAI UXATZEKO HITZA

OSO ONDO ESTRON- ZAPALAK ------TZIOA GIZONEZKO ------ZIZARE BATI HIKA KILOA

... EGIN, 3 ESKAINI ETA ------EZ EMAN ------LEHERGAI 4 EZAGUNA SA

------Y SA Y

MUSIKA OSO, ERABAT -CC B TALDEA ------CC B ------NITROGE- GUTIZIATSU NOA INCENTZ

------V

RCABOREALIS 3 4 RANK O F

Kike Amonarrizen umorea Soluzioa A A B X R Erretzeari utzi E I S T E U A K T R Batek erretzeari utzi diola, esango dizut, normalean O A A A A T R U D O O besteak ezin duela, gogoratu ere ez N I I S P A T E U U bi adiskideak berri- naiz egiten. M I A Z T T T R R U N keta bizian ari dira – Hori bai H I I S Z B R E E erretzea dela eta ez zortea! Nik ordea, N - - TUA ALIOA I I B A A A Z K T G ONTSONAN ------D O TE ERREPIKA dela: ezin dut burutik K A A A A K T R R R kendu! Eta zuk N I S L A A B T O O O – Eta ez al noiz utzi zenion M J A G G G U duzu berriro erre- erretzeari? D A R E G tzen hasteko ten- – Duela urte- N L A A A K taldirik izan? bete, lau hilabete, M H H – Ezta gutxia- zazpi egun eta lau M gorik ere! Egia ordu!

32  2014KO MARTXOAREN 23A ALEA - ERDIKO KAIERA

Pankreas Tartean Teatroa Aktoreak: Patxo Telleria, Mikel Martinez eta Joseba Apaolaza. Zuzendaria: Jokin Oregi. Non: Bilboko Arriaga Antzokia. Noiz: martxoaren 12a.

Erretzeak hiltzen du MARTXOAREN 12AN ka bere umorea. Istorioa estreinatu zuen Tartean giro eta ustekabez beteta Teatroa taldeak Pankreas dago” azaldu digu Tar- antzezlana, Bilboko tean Teatroko kideak. Arriaga antzokian. Eus- Pankreas antzezlanak “ez kal antzerkigintzaren dauka zerikusik bertsola- hiru totem, Patxo Telle- ritzarekin, ez baita bertso ria, Mikel Martinez eta abestua” dio Patxok. Joseba Apaolaza, bildu “Naturaltasunez hitz egi- dira Jokin Oregiren ten saiatu gara. Bertsoa- zuzendaritzapean. ren tempoa ikasi eta gero Patxo Telleriak bertsoz desikasi egin dugu horre- idatzitako antzezlana tarako. Bertsoari artifi- da, umorea eta tragedia zialtasun hori kentzeko, hein berean dituena. Hitz neurtuok ko Urrezko Mendea, Ingalaterrako ez dadila geratu errezitazio baten ñabardura eta espresiobide berriak antzerki isabeldarra edota Frantzia- antzera. Horrela gertatuz gero, ematen dizkiote hiru lagunen arte- ko Barrokoan antzerkia bertsoz egi- aspergarria suertatuko litzateke, eta ko afari “hilkorra” oinarri duen ten zelarik, Euskal Herrian modu publikoa antzezlanetik deskonekta- antzezlanari. horretan idatzitako antzezlan baka- tuko luke. Gure helburua da, hasie- Pozik daude Tartean Teatroko rra dago, XVIII. mendeko Barrutia- ra batean publikoa harrituko bada kideak, Lingua Nabajorum antzezla- ren Gabonetako Ikuskizuna. “Garaio- ere, une batean ahaztea bertsoz hitz nak Donostia Saria irabazi du eta. tan apenas zegoen euskarazko egiten ari garela”. Hiru lagunen arteko afaria konta- antzerkirik. Ikusleriak ez du inoiz Hitz neurtuak izaera berezia tzen du istorio honek. Lehenak pan- euskaraz hitz neurtuz eta errimaz ematen dio antzezlanari, hitz neurtu krea transplantzeko premia larria idatzitako antzezlanik ikusteko honen baitan antzerki gehiago aur- dauka. Bigarrenak suizidatzeko aukera izan”. kituko balute bezala, eta hari ikuse- asmoa dauka hemendik urtebetera, Bertsoz idatzi du Patxo Telleriak zin bati jarraituz ibiliko dira antzez- herentzian jaso duen Alzheimerra testua, baina horrek, astuna izatetik leak. “Bertsoa artifizio bat da, saihesteko. Hirugarrenak proposa- urrun, nabardura eta espresioa eman tresna estetiko bat. Ondo erabilita, men bat egingo dio bigarrenari: sui- dio antzezlanari, tragediari dagokio- eta batez ere, ondo esanda badago, zidioaren epea aurreratzea, lehenen- nean honen indarra areagotuz, eta gehigarri estetiko bat da, testuari goari bere pankrea emateko. umoreari dagokionean irri urduriak dotorezia ematen dio, gainbalioa”. Hemendik aurrera ezustekoek, tra- eraginez, herioa ez baitzen txantxe- Publikoari ez zaio alde horretatik gediak eta umoreak bat egingo dute. tan hartzekoa, Tartean Teatroko arreta berezirik eskatzen, Patxo “Gaur egungo istorio bat da” lagunak heldu arte. Umore kutsuko Telleriak dioenez, “ez behintzat, azaldu digu Patxo Telleriak. “Lehe- lana bada ere, antzezlanak aurrera beste edozein antzezlanek eskatzen nengo istorioa sortu zen, eta gero egin ahala, honen kutsu tragikoa duena baino gehiago. Gure asmoa bertsoz idazteko ideia etorri zen. nabariagoa izango da. “Istorioaz publikoarengana erraz iristea da. Ez Aspaldiko asmoa zen, neure burua- ohartzen bazara, benetako drama da. da nekosoa, istorioa ri galdetzen bainion zergatik ez zen Abiapuntua drama da eta drama jarraitzea erosoa izatea bertsoz idatzitako antzerkirik eus- uneak badaude ezinbestean. Herio- nahiko genuke”. n karaz; izan ere, bai baitago gure tzari buruz ari gara, fribolitatean inguruko hizkuntzetan”. Espainia- erori gabe. Baina egoerak ere badau- Myriam Garzia

2014KO MARTXOAREN 23A  33 ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Uso mezulariak milioi bat Arrastoak Zorionak, uso ekarri zion Rothschildi batek kaka egin dizu AUBER S USO BATEK gainean kaka egi- teak zorte ona omen dakar

OLFGANG –ziurrenik, Rothschildi uso

W hark ekarri zionaren parekorik ez–. Sineskizunaren jatorriaren bila K.o 236. urteraino egin behar da atzera. Maximino Trazio enperado- reak kristauen aurkako zapal- kuntza gogortu zuen eta, Ezkerrean, britainiarrak Frantziako tropak erasotzen, Waterlooko guduaren azken Antero Aita Santua martiriza- fasean (1815). Eskuinean, Nathan M. Rothschild (1777-1836), guduaren tuta hilarazi zuenean, kristau emaitzaren berri inork baino lehen jakitea ederki baliatu zuen bankaria. komunitateak haren ondoren- goa aukeratzeko bildu behar WATERLOO (EGUNGO BELGIKA), 1811tik aurrera Rothschildek izan zuen. Ia beti bezala, hain- 1815EKO EKAINAREN 18A. Igande Wellingtonen agindupean zeuden bat korronteren arteko ezta- hartan Wellingtongo Dukeak eta tropak finantzatu zituen, Iberiar baida piztu zen, baina hautagai Gebhard von Blücherrek zuzentzen penintsulan Napoleonen aurka egin garbirik ez zegoen. Une horre- zuten Zazpigarren Koalizioak Napo- zituzten kanpainetan –1813ko abuz- tan, lanetik zetorren nekazari leon Bonaparte buru zuen frantziar tuaren 31ko Donostiako sarraskiaren bat zertan ari ziren ikustera armada mendean hartu zuen. erantzukizunaren zatitxo bat banka- hurbildu zen. Bat-batean, uso Finantzari britainiarrek bazekiten riari egoztea zilegi litzateke, beraz–. batek Fabian izeneko nekaza- gudu-zelaian asko zegoela jokoan, ez Hala, ingeles tropek ez zieten inola- riari gainean kaka egin omen soilik politikaren aldetik, baita eko- ko oztoporik jarri ongilearen triki- zion, eta bildutakoek Espiritu nomiarenetik ere. Emaitzak arazo mailuei. Haren zerbitzuko uso mezu- Santuaren seinaletzat jo zuten. larriak ekarriko zizkien herrialde larietako bat gudu-zelaira bidali Fabian laikoa zenez, hantxe askori; beste batzuei, aldiz, bidea zuen, guduaren emaitza jakin bezain bertan apaiz, gotzain eta Aita berdinduko zien. Britainia Handia pronto mezua baroiari eraman zie- Santu ordenatu zuten, beti ere guduan zuzenean nahasita zegoen, zaion, baita hegaztiak misioa ederki Zesareako Eusebio historiala- eta emaitzak britainiar bonuak izuga- bete ere. riak Historia Ecclesiae lanean rri igotzea ala behea jotzea eragingo Europako finantzari nagusien dioenaren arabera. Fabian zuen. Bide batez, guduak dirutza artean, Rothschild izan zen lehena 250eko urtarrilaren 20an hil ekar ziezaiokeen emaitzaren berri Waterlooko guduaren emaitza jaki- zen arte egon zen karguan. n beste inork baino lehenago lortzen ten. Frantziak galdu zuela jakitun,

zuenari. bere esku zeuden britainiar bonuak LAY Nathan Mayer Rothschild (1777- saltzen hasi zen. Gainerako banka- C

1836), Rothschildeko lehen baroia, riek ondorioztatu zuten Frantziak NNE bankari dinastia ezaguneko bigarren gudua irabazi zuelako hasi zela A belaunaldiko kidea zen. Frankfurten Rothschild bonuak saltzen, eta bere- jaio arren, Ingalaterran hasi zen hala gauza bera egiten hasi ziren. negozioak egiten. 21 urte zituela Bonuen prezioa nahikoa jaitsi Manchesterreko ehungintzan inber- zenean, Rothschild, benetako infor- titzen hasi zen. 1809an urrearen mazioa erabiliz, bonu merketuak merkatuan sartu zen, eta 1815erako erosten hasi zen. Frantziaren porro- haren negozioak Europa osoan taren berri zabaldu eta berehala, hedatuta zeuden. Nolabaiteko inteli- bonuak izugarri garestitu gentzia zerbitzu pribatua osatua ziren. Operazio amarru- zuen, hainbat agentez eta mezulariz tsu soil horretan milioi osatutako sareari esker. Uso mezula- bat libera esterlina inguru riak ere zerbitzu haren parte ziren. irabazi zituen baroiak. n

34  2014KO MARTXOAREN 23A | JAKOBA ERREKONDO | LANDAREAK - ERDIKO KAIERA [email protected] ROWNS Antzuak eta B HMUEL

gure haginak S

LANDARE BAT, edozein. Hazitik ernatu, zaina, zortena, hostoa, hazi, heldu, erresalbuak metatu, loratu eta fruitua ekarri. Egun gutxi batzuetan –letxuga batek, adibidez, ehunen bat egunetan– edo ehunka urtetan osa daitekeen bidea. Fruitua ez da landarearen helburua. Fruituak haziak dara- matza, eta hazi horiek sakabanatu eta, gehienetan, asko uste gabe, ereingo dituena erakarri eta sari- tzeko trikimailu soila da. Sagarrondoak ez ditu sagarrak ematen guk munduko sagardo onena edan dezagun, bere haziak hedatzeko baizik. Eta hazirik gabeko fruituak? Nola arraio uler daiteke landare batek hazirik ez duen fruitua ematea? Loreak sortu eta zabaldu, fruitua hazi eta heldu... Ikaragarrizko energia erre, alferrik? Landareak bere kabuz urrats hori egitea ez da batere ohikoa, ez du antzutasunerantz eboluzio- natuko. Noizbehinka, mutazioren bat dela tarte- ko, aldaera antzu bat naturalki sor daiteke. Gehienetan, ordea, geuk eragindako aldrebeske- ria da fruitu xelebre horiena. Hazirik gabeko fruitu antzuak kultura asko- ren aspaldiko amets izan dira: fruitu “garbiak”, dena jatekoa duten horietakoak. Mahaspasatara- Bakarra ko mahatsondoarena adibide ezaguna da. Korin- tokoak eta Sultana mahaspasak hazirik gabekoak BAKARRA DA GURBITZONDOA, Arbutus unedo. Arbutus- dira. Vitis vinifera Sultanina, afganistandar jatorria ek latinez zuhaixka dio eta unedo-k bakarra. Fruitua, duen bigarren aldaera horretakoa da egun ekoiz- gurbitza, bakarra jan behar dela esan nahi omen du. ten den mahaspasaren %95. Haziaren premiarik Udazkenaren bihotzean heltzen da, gorri. Euskaraz ez du. Ederki zabaldu dugu, hagin tartean katea- izen mordoa du, fruitu arbola gutxik adina. Borrachín tzen diren pikor gogaikarri horiek ez izatearen deitzen diote Asturiesen, heldutakoan alkohola baitu. ordainetan, hain Burua pittin bat txoratzen duenez, animaliok oso

SA zuzen ere. Arabak gogoko dugu: hartza, basurde, azeri, garraztarro, zozo, Y eta Nafarroa Behe- birigarro, araba-zozo... Madrilen hartza eta gurbitza reak hartzen dituz- uztartzen dituzte, itxuraz alkoholagatik omen da zalea, -CC B ten adinako lur sai- baina kalparra osasuntsu mantentzeko ona omen da. ANE

L lak lantzen dira Adi burusoilgaiak! n mahatsondo horre- EOFF

G kin. Munduko mahats hedatuena da. Vitis vinifera Sultanina Hazirik gabeko aldaeraren mahatsa, egun fruituak ematen ekoizten den mahaspasaren dituzten landare %95en jatorria. horiek, baina, laster ez dute ez fruiturik ez lorerik emango. Adaxka bidez ugaltzen ditugu, eta ez dute energia hori zertan gasta- tu... Eta fruiturik emango ez dute- nez, ez ditugu nahiko, zaputzaz aban- donatuko ditugu, eta hortxe bukatuko dira. n

2014KO MARTXOAREN 23A  35 TERMOMETROA KOMANDO AUTONOMOAK Askatasun utopikorantz, zurrunbiloan ito zen borroka

1984ko martxoaren 22an, Dionisio Arbelaitz Kurro, Pedro Isart Pelitxo, Rafael Delas Aizkorbe Txapas eta Joseba Izura Pelu Komando Autonomoetako militanteak hil zituen Espainiako poliziak, Pasaiako badian. Aurrez prestaturiko segada izan zen hura, ZEN Planak ahalbidetutako estatu krimena. Bizpahiru egun lehenago abiatu zen operazioa, Rosa Jimeno bahitu zutenean, torturatu, komando kideak deitzera behartu eta amu gisa erabili baitzuten. 30. urteurrenak Kapitalismoaren Kontrako Komando Autonomoak zer izan ziren gogoratzeko aitzakia eman digu. XX. mende hasierako anarkisten oihartzun urruna ekarri digute. Haien printzipioen zipriztinak igarri ditugu M15 bezalako mugimenduetan.

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

MUGIMENDU AUTONOMOA 60ko ketak, baldintza kaxkarrek edo pre- burokratikoei erakutsi zizkieten hamarkadan ernaldu zen, kapitala- karietateak, alabaina, elkarrekin hortzak, eta antolaketa kolektiboe- ren eta lanaren arteko talkatik, eta antolatzeko esperientzia berriak tarako borondatea agertu zuten. Francoren garapen planak akuilatu- ahalbidetu zituzten. Nagusiki, langi- Apurka, fabrikak gainditu eta lan ta. Fabrika handietako gatazketan le asanbladetan oinarritutako ekin- mundutik kanpoko esparru soziale- aurkitu zituen lehen habiak, eta pro- bideak (erakunde politiko eta sindi- tara hedatu zen mugimendua: auzo, testaldi haiei loturik, migrazioa har- kaletatik libre ziren zentzuan, gazte, emakume, langabetu, guraso tzeko sortutako poligono urbano autonomo deituak). Ezeren gaine- edota jubilatuen asanbladak sortu masifikatuetan. Esplotazioak, pila- tik, langileria ordezkatzeko forma ziren, borroka espazio ugari. Franko hil osteko lehen bi urteetan izan zuten zenita. Alimaleko debateak harilkatu zituzten, botereak ezarriri- ko eredu moral eta etikoen kontrako pentsamendu kritikoak estruktura- tu, errespetua eta elkartasuna habe- tzat hartuta. Gaurko abantailak, lanekoak izan edo sozialak izan, praktika haien fruitu dira neurri handi batean, berorien merituak sarritan politikariek eta sindikatuek haienganatu izan dituzten arren. Han eta hemen eratutako talde sozial mordoa bateratu beharra sortu zen apurka, borrokak eskual- deka antolatzekoa, eta halaber, eskualdeak koordinatzekoa, alderdi eta sindikatuekiko autonomia pre- misatzat hartuta betiere. Halaxe sortu ziren Koordinadora Autono- moak. 1976ko martxoaren 3a, Gasteiz. Greba orokorra zela eta, milaka langile bildu ziren Francoren diktadura amaiturik, San Frantzisko elizan, Zaramaga auzoan. Poliziak eliza ingurua hesitu eta gogor eta trantsiziora bidean, 1977ko hau- erreprimitu zituen asanbladan bildutakoak. Bost lagun hil zituen. teskundeak bukaerarik gabeko ezta-

36  2014KO MARTXOAREN 23A KOMANDO AUTONOMOAK - TERMOMETROA

Ezkerretik eskuinera, Rafael Delas Aizkorbe Txapas, Joseba Izura Pelu, Dionisio Arbelaitz Kurro eta Jose Maria Isart Pelitxo. Bi iruindar eta bi azpeitiar, hurrenez hurren. Joseba Merino bizirik irten zuen komando kide bakarraren esanetan, segadan ezustean harrapatu eta “fusilatu” egin zituzten. Apenas eginbiderik zabaldu gabe itxi zuten Pasaiako gertaeren sumarioa. Lekuko bakarraren deklarazioak desagertu egin ziren. Ez zen balistika txostenik egin eta ustezko frogak ez ziren batu (Zodiak itsasontzia, balak…). Inon ez zen operazioko arduradunik ez exekutatzailerik agertu. baida ekidinezin bilakatu ziren anarkismoa… zaku berean sartu rik ikusten ez zietelako. Estatu asanblada bateratu haietan. Asko- zituzten denak, botere estruktura kontzeptuari uko egin beharra, txori klase nagusia betikotzeko ortodoxoak zirelako haien ustetan. ordea, sekula amaitu ez zen ezta- artea besterik ez zirela iruditzen Ez zuten inongo ideologiatan hesi- baida izan zen haien artean, herriak zitzaien, asanblada ereduak bazter tu nahi, asanbladetan eta egunero- bere patua erabakitzeko eskubi- utzi beharra eta langileriak kapitalis- ko askatasunean ez bazen. Asmoak dean ere sinesten zutelako aldi moaren kontra abiatutako berean. matxinadari uko egitea eka- Teoria praktikara eramateko rriko zutela. Demokrazia Borondate kolektiboari errespetua ahaleginean, aldizkariak pla- zuzen eta parte-hartzailea eta ekintzarako askatasuna izan zaratu zituzten, eta komunak aldarrikatu zuten. Estrategia ziren autonomoen kredoko puntu edo antzeko esperientziak abertzale-iraultzaileak KAS ia bakarrak. Taldeak ez ziren bideratu. Poliziak gogor erre- alternatiba aurkeztu zuenean primitu zituen denak. ere, errefusatu egin zuten, eta ideologikoki estrukturatu, ezta 1977ko hauteskundeen demokrazia burgesaren par- parametro bertsuetan definitu ere osteko erreformak atzeraldia tetzat jo, batik bat, abangoar- ekarri zion klase autonomia- dia politiko gisa proposatzen tik abiatutako “iraultza pro- zelako, eta Euskal Herriaren buru- asmo, ordea, erreferentziarik izan zesuari”, alderdi eta sindikatuen jabetza mailakatua eta etapaka zuen mugimendu autonomoak, legeztatzeak asanbladen moteltzea negoziatua planteatzen zuelako. Eta nagusiki anarkismoa eta batzorde- eragin baitzuen. Konpromiso ideo- haiek, inolako abangoardiarik eta komunismoa. Alderdi eta sindikatu logikoa harago eraman nahi izan boterearekiko truke edo konpromi- bidezko demokrazia gaitzetsi zutenek borroka armatuaren gaia sorik onartzen ez. zuten, eta zentzu horretan, hautes- mahairatu zuten eztabaidetan, eta Aginpide oro kritikatu zuten kundeak delegatzeko modua beste- urte hartan bertan, Talde Arma- autonomoek, bereziki joera marxis- rik ez ziren. Irakaspen estrukturak tuen Koordinakundea eratu zen. ta-leninistak –garai hartan sigla (eskola, morala, hedabideak), Zenbait korronte politikotan jar- festa ikaragarria zegoen korronte berriz, gizakia hutseratzeko tres- dundako kideek osatu zituzten tal- hauen inguruan–, haien ustez nor- nak. Demokrazia zuzena jo zuten deak, tartean LAIA-ez zeritzon banakoa ezeztatzen zutelako, gida- klase independentzia lortzeko bide sektoretik zetozenak –1974an ritzaren izenean. Troskismoa, leni- bakartzat eta internazionalista gisa ETAko hainbat militantek erakun- nismoa, maoismoa, sozialismoa, definitu ziren, estatu mugei zentzu- dea utzi eta LAIA alderdi leninista

2014KO MARTXOAREN 23A  37 Bi joera nagusi, aburu ugari Esan liteke borondate kolektiboari errespetua eta ekintzarako askatasu- na izan zirela haien kredoko puntu ia bakarrak. Taldeak ez ziren ideolo- gikoki estrukturatu, ezta parametro bertsutan definitu ere. Bi joera nagusitan banatu ziren sortze bere- tik: asanbladetatik abiatu zirenak batetik, eta Komando Berezietatik edo planteamendu marxistetatik heldu zirenak bestetik. 80ko hamar- kadan, fabriketako borrokek prota- gonismoa galdu zuten pitaka, eta arazo sozialen gaineko aldarrikape- nek hartu garrantzia: antimilitaris- moak, ekologiak, hirigintzak… Etapa honetan kide berriak gehitu zitzaizkien, gazteak oro har, trantsi- zioko urteak politikoki bizi izan ez zituztenak. Hala, dibertsifikazio ideologikoak beste maila bat egin Ezker abertzaletik korronte autonomoetara hurbildu zirenen organigrama. zuen gora. Aniztasun hori, ordea, aho biko klasikoa sortu zuten. Gerora bitan horretan. Teorian bederen, borroka ezpata bilakatu zitzaien. Koordina- banatu zen Langile Abertzale armatua behetik gora egin behar kundeak ez zuen bi ikuspegien arte- Iraultzaileen Alderdia. LAIA-bai zelako. Zentralismotik ihesi, izen ko aldeak koherentziaz batzeko korronteak KASekin bat egiteko adierazgarriak ipini zizkieten tal- balio izan, eta are gutxiago, borroka hautua egin zuen eta LAIA-ez deei; data, pertsona edo gertaera armatuak berak hastapenetatik sor- korronteak ez zuen horrelakorik jakin bati lotuak, sarritan. Esate tzen zizkien tirabirak argitzeko ere. onartu–. OKA erakundetik ere baterako, Kapitalismoaren Kontra- Inoiz ez zuten eztabaida bukatutzat hurbildu ziren, eta Komando Bere- ko Martxoak 3 Komando Autono- eman. zietatik –ETApm-ko adar armatua. moa. Errepresioak gogor jo zuenean, Buruzagitza politikoari behin-behi- Lehen erreibindikazioa 1978ko esan nahi baita ZEN plana, GAL, neko gobernu espainolarekin isilka urtarrilean egin zuten, Errenteriako funts erreserbatuetatik bideratutako negoziatu izana leporatu zioten Paisa fabrika zaharrean lehergailua dirutzak, bi estatuen arteko kolabo- erakundea desegin zutenean–. jarri ostean, orubea birkalifikatu eta razioa eta suntsiketarako makinaria Azken hauek, hain zuzen, espe- etxeak egiteko plana zegoela-eta. osoa batera martxan jarri zenean, rientzia armatua ekarri zuten era- Poligonoetako masifikazioaren eta borroka antiterrorista deiturikoaren kunde berrira. bizi-baldintza kaxkarren kontra sustatzaileak jarri zituzten jo mugan: Komando Autonomoen hasta- altxatua zen ordurako, herriko asan- poliziak, kuartelak, konfidenteak, penetako ekintzak sinpleak izan blada. Handik aurrera, lelo bat eta politikariak, Euskal Herriaren aska- ziren, talde bakoitzaren ahalmena- bera paratzen hasi ziren komunika- penaren kontrako jarduna babestuko ren araberakoak, eta protagonismo tuetan: “Borroka armatua herri zuen oro. Antolamendua eta logisti- mediatikorik nahi ez zutenak bere borroka da”. ka aldatzera eraman zituen horrek, dinamika militarragoetara, hain Jose Miguel Etxeberria gogor errefusatutako estruktura Naparra ETA pm-ko armatu elitistaren kontzeptura, eta, Komando Berezietan aritu finean, haien lehen printzipioetatik zen, harik eta bere burua aldentzera. Izen bereizgarriak alde Komando Autonomoetan batera utzi eta sigla berberak hartu egokiago ikusi zuen arte. zituzten taldeek, ekintza guztiak 1980ko ekainaren 11n erreibindikatzeko. Komando Auto- desagertu zen. Batallón nomoak izango ziren aurrerantzean. Vasco Español talde Erabakia ez zen aurrez eztabaidatu- paramilitarrak erreibindikatu takoaren ondorio izan, barne analisi zuen haren heriotza. Pertur faltak ez zien abagunerik sortu nora ETA pm-ko militantearen zihoazen baloratzeko. Indarkeriaren kasuan bezala, Naparraren zurrunbiloan harrapatuta zeuden. gorpurik ez da oraino agertu. Zenbait autonomok begi onez

38  2014KO MARTXOAREN 23A KOMANDO AUTONOMOAK - TERMOMETROA ikusten zituzten ENAM Euskal errefuxiatuen kontrako estradizio Nazio Askapenerako Mugimendua- politika zela-eta)… Eta denetan ren baitako alderdi eta sindikatuak, sonatuena, Enrique Casas PSEko bateragarriak iruditzen baitzitzaiz- antolaketa idazkari, Euskadiko kien KAS eta auto-eraketa edo asan- Segurtasun Batzordeko kide eta Feli- bladen ikuspegia. Beste askotxori, pe Gonzalezen lagun-minaren hilke- berriz, egundoko kontraesana piztu ta, HBren inguruak gogor arbuiatu zien estrategia berriak, bai klase zuena –gerra zikinaren partetzat jo borrokako planteamenduei uko egi- zuen, prozesu iraultzailea apurtzeko tea zekarrelako, baina baita haiekin botereak jarritako tresnatzat, laster beligerante zirenei –ETAk borroka izango ziren hauteskundeak gogo- armatuaren parasitotzat jo zituen an– eta gobernu sozialistari mende- Komando Autonomoak– elkartasu- kurako txinparta agudo atera ziona. na erakusteko ekintzak zirelako. Hilabete eskasean Pasaiako segada ekarri zuen bueltan. Komando Autonomoen praktika 1984ko hasieran, gerra zikinaren Hura gertatu zenerako aski Banku eta aurrezki-kutxetan eginda- erantzule politikoak jomugan jartzea eskastuta zeuden autonomoen ko lapurretak izan zituzten diru-iturri erabaki zuen autonomo talde batek. indarrak. Urte erdi lehenago, eszi- nagusia, baita bahiketaren bat edo Garai hartan “PSOE=GAL” bezalako sioa gertatu zen luzaroan debate beste ere, Francisco Limousin enpre- kontsignez josita ikusten ziren faltan diferentziak handitzen eta sariarena (1982) edo Jesus Guilbert kaleetako hormak. 1984ko otsailaren pilatzen joan zirenen artean. Bestal- Marcial, Usin SA enpresako jabe eta 23an, Eusko Legebiltzarrerako de, bizirik edo libre zeuden militan- EAJko militantearena, kasu. hauteskundeen bezperaren bezperan, te apurrek borroka armatua utzia Komando Autonomoek hildako Enrique Casas Vila PSEko idazkaria zuten halabeharrez, eta nahikoa lan lehena Salgueiro kaboa izan zen, eta Euskadiko Segurtasun Batzordeko zuten klandestinitatearen zama era- 1978ko abuztuan, Arrasaten, Guar- arduraduna hil zuten Donostian. maten eta polizia saihesten. Gaine- dia Zibileko informazio zerbitzue- Atentatuak Komando Autonomoen ra, estradizioak, deportazioak... tan ziharduelako. Urte eta toki akabera politikoa ekarri zuen. Elkarren artean konponezinik, berean, Polizia munizipaleko burua oinarri sozialik gabe ia, ENAMeko- tirokatu zuten, Zapa eta Roberto ek ezkerreko begiz jota zituztela, militanteen hilketa gertatu eta hila- latzeagatik egin zioten eraso, eta eta, Casas hilez geroztik, politikoki betera. Antzeko arrazoiengatik hil Oiartzungo Mitxelin enpresari, hutseratuak, unerik makurrenean zuten Elgoibarko inspektorea eta hango langileen protestaldiekin bat heldu zen Komando Autonomoen Amancio Barreiro taxilari eta poli- egiteko. Bilbo-Behobia autopista kontrako kolperik latzena: Dionisio zia-konfidentea ere, Usurbilen. doakoa izan zedin aldarrikatzeko, Arbelaitz Kurro, Jose Maria Isart Herri horretan, pare bat urte geroa- Zumaiako ordain-tokia lehertu Pelitxo, Rafael Delas Aizkorbe Txa- go, Moulinex enpresako produkzio zuten 1983an. Lan eta Hezkuntza pas eta Jose Maria Izura Pelu-ren hil- buruarengana jo zuten, lantegiko Ordezkaritzetan ere izan zen bonba- keta, Pasaian. emakumeen kontra aritzeagatik. rik, eta Iruñeko Correos posta-bule- Amorruz, minez, odolez eta mal- Nafarroan, Alberto Toca eskuin goan (bi polizia hil ziren), PSOEko koz jositako akaberaren mutur instituzionaleko kide eta egoitzetan, Lasarte-Orian eta Her- atarikoa izan hura. informazio zerbitzuetako koordina- nanin (alderdi sozialistak GALen 1985ean egin zituzten tzaileari egokitu zitzaion patu bera. zuen erantzukizuna salatzeko); auto azken ekintzak, dirua Efe agentziari informazioa manipu- kontzesionario frantsesetan (euskal lortzeko gehien bat. n

2014KO MARTXOAREN 23A  39 TERMOMETROA GASTEIZKO EKONOMIA Zerk rulatzen du Euskadiko hiriburuan? Lehenik industrializazioak eta ondoren Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburu izendatzeak Gasteiz erabat moldatu zuten. Estatus berriari erantzuna eman ahal izateko, nekazaritza eta industria hiri izatetik zerbitzuetan oinarritutako hiri izatera igaro zen. Sektore publikoak erkidegoko beste hirietan baino indar handiagoa du orain.

| MARTIN VICIOSO | ARRETXI L LEX A

XX. MENDEAN, Hego Euskal Herri Gerora, Eusko Autonomia Erki- Autonomia Erkidegoko hiriburuare- osoan bezala, Gasteizko egitura degoko hiriburu izendatu zuten, eta na azkenik. 2008ko datuen arabera, sozioekonomikoa nabarmen aldatu eratu berri zen Eusko Jaurlaritzaren Gasteizko Balio Erantsi Gordina zen. 1950 bitartean, lehen sektorean azpiegitura mordoa Arabako hiribu- honakoa da: zerbitzuak %63,73, eta industria tradizionalean oinarri- ruan kokatu zen. Halaber, izendape- industria %26,68, eraikuntza %9,44 tzen zen ekonomia gasteiztarra, eta naren ondorioz hiriaren urbanizazioa eta nekazaritza eta abeltzaintza Arabatik Gipuzkoa eta Bizkairako eta hedapena areagotu zituzten, eta %0,14. Halaber, establezimendu migrazioa gero eta arruntagoa zen. horiekin batera hirugarren sektorea- kopuruaren %80 zerbitzuei dagokie. Industrializazioak batetik, eta Euskal ren gorakada etorri zen. Kulturare- Urteotako krisialdiak industriari Autonomia Erkidegoko hiriburu kin, hezkuntzarekin eta administra- erasan dio batez ere. Enpresa enble- izendatzeak bestetik, egoera guztiz zioarekin lotutako zerbitzuak behar matiko ugarik itxi behar izan dute aldatu zuten. Kontuan hartu behar ziren biztanleriaren gorakadari eta 2008tik hona. Azkenekoa Cegasa. da Gasteizek, Bizkaiko eta Gipuzko- EAEko kudeaketa gune nagusi bihur- Lehendik ere arazo ugari zituen pila ako sare industrialetatik gertu ego- tzeari erantzuna eman ahal izateko. sortzaileak hartzekodunen konkur- teaz gain, eraikitzeko lur mordoa Gipuzkoan eta Bizkaian ez bezala, tsoa aurkeztu du joan den astean. zuela. Hala, Euskal Herriko beste Arabako bilakaera sozioekonomikoa hiriburuek baino populazio igoera hiriburuan fokatu zen batez ere eta, Hiriburu izatearen ondorioak handiagoa izan zuen proportzioan. hortaz, Gasteizek herrialde osorako Capital artificial de un país singular... Izan ere, 30 urtetan Gasteizen bizi zerbitzuak eskaini behar zituen. zioen Potatoren abestiak 80ko zen jende kopurua laukoiztu zen ia: Beraz, 30 urteren bueltan hiru fase hamarkadan. Gasteiz Eusko Jaurlari- 52.206koa zen 1950ean eta igaro zituen Gasteizek: lehena, neka- tzaren eta Legebiltzarraren egoitza 192.773koa 1980an, Espainiako zaritza eta betiko industria nagusi zen bihurtzearen erabakiak eztabaida Estatuko Estatistika Institutuaren garaia XX. mendeko lehen erdian, piztu zuen garai batean, baina noi- arabera. industrializazioarena gero, eta Eusko zean behin gaurkotasunera ekartzen

40  2014KO MARTXOAREN 23A GASTEIZKO EKONOMIA - TERMOMETROA

Erradiografia

Biztanleak: 242.147 (2013) Sektorekako ustiapenak: Lehen sektorea: %0,4. Eraikuntza %9,44. Industria %26,68. Zerbitzuak %63,73'6 (2008) Langabezia tasa: %14,8 (2013) Administrazio publikoko langileak: 7.452, kopuru osoaren %7,55 (2011) Biztanleria dentsitatea: 873,82 perts. / km2 Udalaren osaera: Alderdi Popularra (PP): 9. Eusko Alderdi Jeltzalea (EAJ): 6. Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE): 6. Bildu: 6. Euskararen ezagutza tasa: %24,32.

Iturria: Gaindegia. den gaia baldin bada ere, EAEko bera turismorako erakargarri izan nak albo batera utzita, kanpora begi- hiriburua dela naturaltasunez onartu daitekeen arren, azken hamarkadan rako errekonozimendu gisa ulertzen da. Hala ere, ukaezina da erabakiak kongresu eta jardunaldiekin lotutako dira izendapen horiek. Beste modu hiriaren bilakaera moldatu zuela eta turismoaren gorakada sumatu da. batean esanda, balizko bisitarientza- gaur egungo Gasteiz nekez uler dai- 2002an mota horretako 50.000 bisi- ko apeu dira. tekeela erkidegoko hiriburu izan tari izan zituen Gasteizek, gaur egun Euskal Autonomia Erkidegoak 35 gabe. Esan bezala, egitura adminis- 100.000 baino gehiago dira. urte behar dituen 2014 honetan, tratibo osoari egoitza ematen dion oraindik ez da egin Gasteiz Jaurlari- azpiegitura osoaren eraikuntza ez Oraindik ez da egin tza eta Legebiltzarraren egoitza bila- ezik, hiriburuaren urbanizazioa eta katzearen eragin sozioekonomikoari zerbitzu sarearen osaera ekarri zuen. Gasteiz EAEko hiriburu buruzko taxuzko ikerketarik. Hala Berrikitan, Gasteizko Udalak eta bilakatzearen ondorio ere, bistan da ondorioak izan dituela Eusko Jaurlaritzak akordioa lortu sozioekonomikoez eta datuetan horren zantzuak haute- dute “hiriburutartasun kanonaren” taxuzko ikerketarik maten dira. Esaterako, administrazio inguruan. Jaurlaritzak 2013 eta 2016 publikoa arlo ekonomiko indartsua- artean 20 milioi euro emango dizkio goa da Gasteizen Donostian edo Bil- Udalari, hiriburuko oinarrizko hiri- Azken urteetan Udalak bultzatu- bon baino. 2011n Arabako hiribu- gintza proiektuetan eta zerbitzuetan tako politikak filosofia horretan ruan langile kopuru osoaren %7,5ek inbertitu ahal izateko. 30 urte zera- sakondu du. 2012an Europako Hiri- egiten zuen lan sektore matzan udal administrazioak kanona buru Berde izendatu zuten eta publikoan. Bilbon eta aldarrikatzen. 2014an Espainiako Estatuko Gastro- Donostian, berriz, Hiriburutzak turismoan ere eragi- nomia Hiriburu. Hiri ekologian %5,95 eta %6,01 hurre- na izan duela esan daiteke. Estatusa oraindik egin daitezkeen aurrerape- nez hurren. n

2014KO MARTXOAREN 23A  41 TERMOMETROA BLOGETAN! TOPAKETA Sarean tertulian jarduteko ohitura errotu da

Irudikatu beheko sua, eta haren inguruan tertulian dabilen lagun kuadrilla. Blogetako komunikazioa horrela definitu du Lucas Aisa blogariak: “Istorio on bat kontatzen duzunean, inguruan denak isil-isilik egoten dira entzuten”. Komunikazio eredu hori berria izatetik ohiko izatera pasatu da Euskal Herrian.

| AMAIA UGALDE BEGOÑA | UNDAZIOA F ZKUE A

Ezkerretik eskuinera, Gorka Bereziartua moderatzailea, Haritz Rodriguez, Maite Goñi, Juanra Madariaga eta aurpegia ikusten ez zaiola Marijo Deogracias.

AZKUE FUNDAZIOAK eta ARGIAk tterra, shushia lakoa da, mokadu Euskarazko blogen errealitateari antolatutako Blogetan! euskal blogarien baten jateko modukoa, baina buruz mahai-ingurua egin zuten topaketan egon da gaia bolo-bolo. batzuetan egiteko gaitza, arroza topaketan. Bilbon izan ziren Haritz Duela urte batzuk izan zuen booma- hain tarte txikian kontzentratzea ez Rodriguez kazetaria, Maite Goñi ren ondoren, blogen fenomenoa baita samurra. Bloga, txuleta modu- irakaslea, Juanra Madariaga mendi- normalizatuz eta egonkortuz joan da koa da: Lagun artean, patxadaz jate- zalea eta Marijo Deogracias kazeta- eta gaur egun euskarazko blogosfe- koa, tertulian, eztabaidan, eta jan ria. Laurak dira blogariak, eta Gorka ran aniztasun handia dago. Eskain- ostean patxaran batzuk edanez. Bereziartua ARGIAko kazetariaren tza handia izan arren, kontsumo Txuleta eta shushia gora-behera, galderei erantzunez, egungo egoe- mailan agertu zuten kezka, eta eus- interneten dagoen eduki kantitatea raren argazkia egin zuten. karazko internet elikatzen jarraitze- gero eta handiagoa da. Blogak, pro- ko premiaz berba egin zuten. fesionalak edo pertsonalak, norba- Difusio barik, alferrik Jardunaldiaren hasieran, Lucas nakoenak edo kolektiboak, asko Maite Goñik oso argi ikusten du: Aisa blogari zaragozarrak konpara- ugaritu dira azken urteotan, mun- “Gaur egun blogarekin bakarrik ez keta gastronomikoa egin zuen: Twi- duan, eta Euskal Herrian ere bai. genuke ezer egingo, bertako edu-

42  2014KO MARTXOAREN 23A BLOGETAN! TOPAKETA - TERMOMETROA

Euskarazko eskaintza Egiten dakizunaren eta kontsumoa Lehiaketako Gai askotako hamaika blog daude erakusleihoa euskaraz, eta horietako batzuk eza- irabazleak BURUSOILA eta bizarduna. Calvo gutzeko aukera egon zen Blogetan! Topaketaren amaieran, Blog iza- con barba da Lucas Aisaren blo- topaketan. Topatu.info ekimenetik rren bila euskarazko blogen garen izena, eta ezizen horrekin Oier Peñagarikano eta Amaia lehiaketako sariak banatu zituz- sinatzen du interneten idazten Nicholson izan ziren, Euskal Herri- ten. Hauek izan dira irabazleak: duen guztia: “Jende askok ez ko gazte mugimenduari zuzenduta- - Kultura alorrean: Zineari daki nire benetako izena”. ko zerbitzuaren berri ematen. Peña- buruzko Klak... eta bloga, Iñaki Bloga bere lanaren bizkarrezu- garikanok denbora eta objektuen Gaunarena. rra dela azaldu du hitzaldian. berrerabilpenari buruzko bloga - Gizarte eta politika alo- Astero artikulu bat idazten du, dauka Topatu.infon, Itsumustuan ize- rrean: Arma, tiro, klik Amaia eta bertatik heltzen dira beraga- nekoa; Nicholsonek berriz lurra eta Lekunberriren fotokazetaritza na bezeroak eta proiektu buruaskitasunaren inguruan idazten bloga. berriak. Curriculum Vitaearekin du Hazitegia blogean. Topatu - Aisian: Tropela, txirrindulari- alderatu du bloga Aisak, digital proiektuaren barnean beste hama- tzari buruzko bloga. vitae bezalakoa da bere bloga: zortzi blog daude. Euren ostean, - Zientzia eta teknologian: “Curriculumean egin dezakezu- Iñigo Errastik 31 eskutik blog kolek- Euskalnatura UEUren zientzia naz idazten duzu; blogean egi- tiboaren gainean egin zuen berba. eta teknologia alorreko bloga. ten duzuna benetan dakizula Bertan, egunero euskararen inguru- - Blogari berriaren saria: demostratzen zabiltza”. ko testuak idazten dituzte EIZIEko Ikusi makusi... zer ikusi ikus- hainbat kidek. Amaitzeko, Imanol entzunezkoen gaineko Gaizka Epeldek Etxepare Rap bloga aurkez- Izagirreren bloga. kiak konpartituko ez bagenitu”. tu zuen, rap estiloan aurkeztu ere. Twitterrek horretarako bidea erraz- Euskal literaturaren historia zatiak ten du. Maite Goñik hainbat blog musika horretara egokitu eta blo- artean; sortzaile asko daude, baina dauzka eta tartean Gaurko Hitza ize- gean bildu ditu. kontsumitu, ez da horrenbeste egi- nekoa. Egunero berba bat hartuta ten euskaraz”. Beste hizkuntza han- haren inguruko azalpenak ematen diagoen eskaintza oso zabala dela ditu. Marijo Deograciasek jarraitu “Inor ez da blogetara nabarmendu zuten, eta konpeten- egiten du bloga: “Baina bertara joaten irakurtzera, ez tzia ez dela erraza. Horren haritik, zuzenean sartu barik, haren soka bada Twitter bidez kontsumitzaileek gura dutenari Twitterren hasten da nire kasuan. heldu” buruzko ikerketak sumatzen ditu Inor ez da blogetara joaten irakur- faltan Maite Goñik. Juanra Mada- tzera, ez bada Twitter bidez heldu”. Marijo Deogracias riagak baikor ikusten du egoera: Lan arloan, eta kazetaritzan bere- “Euskara ez da atrofiatuta geratu. ziki, ekarpen handia egin dute blo- Uholdeari erantzuten jakin du, eta gek. Haritz Rodriguezek argi ikusten Euskarazko blogosfera txikia gainera oso maila onean”. du hori: “Aurrekoan gai bati buruz- baina aktiboa dela nabarmendu Mahai-inguruan, kontsumitzaile ko artikulua ikusi nuen, bere garaian zuen Maite Goñik. “Hasieratik onena sortzaile berria dela ondo- nik paperean idatzitako gai bat zen, mundu horretan hasi ziren euskal- rioztatu zuten. Maite Goñi irakas- beste gabe pasa zena. Orain ikusi dut dunek argi eduki zuten edukietan leak Jakintza ikastolan argi ikusi du. interneti esker pilo bat mugitu dela. egin behar zela apustua; ez zegoen Ikasleek edukiz betetzen duten Paperean lehen ez zegoen aukerarik B aukerarik”. Librezale ekimena eta bloga du esperientzia: “Hezkuntza jakiteko, baina orain badakizu, ‘ira- hark edukiak itzultzen egin duen munduan gazteak edukiak sortzen kurtzen naute!’”. Gorka Bereziar- lana nabarmendu zuen. ipiniz gero, errazago tuak ere igarri du ikusgarritasun hori Haritz Rodriguezek kezkatuta jarraituko dute bidea. ARGIAn: “Publikoa ikaragarri zabal- begiratzen dio egoerari: “Desoreka Ohitu egingo dira dina- du da eta eragin soziala asko hazi ikusten dut interneten dagoen mika eta kultura horre- dela nabaritu dugu”. eskaintzaren eta kontsumoaren tara”. n

Babeslea: Bilboko Udala

2014KO MARTXOAREN 23A  43 TERMOMETROA ABORTU ESKUBIDEA Rajoy gorritu dutenak mintzo

Martxoaren 8an Euskadiko PPk Kongresua egin zuen Donostiako Kursaalen. Lau feministak Kongresura sartu eta eskuak zein aurpegiak gorriz margotuta, Espainiako presidentearen hitzaldia etetea lortu zuten, "Aborto ilegal, violencia estatal" eta "Gure gorputza, gure erabakia" oihuekin. Irudi horiek Hego Euskal Herriko eta Espainiako komunikabide nagusietan zabaldu ziren. "Rajoy Euskal Herritik pasa da baina ez da hain garbi joan", harro kontatu digute Jone Arrazola Maiztegi, Olaia Auzmendi Sarasa eta Maria Ajuria Hernandez ekintzaileek (argazkian ezkerretik eskuinera).

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

eta beldurra, horiek azpimarratzen dira. J. Arrazola: Ausardia aitortzen zaigu baina puntuala, ez zaigulako rol hori atxikitzen. Abortuaren inguruan antolatzeko gaitasun handia erakutsi du mugi- mendu feministak. M. Ajuria: Lege horrek espero ez genuen puntura garamatza, oso atzera. Bai, abortuaren borrokak mugimendu feminista eta gizartea- ren zati handi bat asko batu du, baina horren atzean beste gauza askoren kontra ari den borroka feminista dago. Adibidez, Rajoyren gobernuak eta baita Eusko Jaurlari- tzak ere onartu dituen murrizketak, menpekotasun legea kentzea, LOMCE... lege askoren helburua da emakumea etxeko rolean, ama- LANDER ARBELAITZ MITXELENA emazte rolean iraunaraztea eta siste- ma patriarkala indartzea. Abortua- Zuen ekintza positibo interpretatu da Jone Arrazola: Hasieratik oso argi rena da izebergaren punta baina gizartean eta komunikabideetan. genuen inongo indarkeriarik ez era- azpian beste neurri eta lege asko Zein izan dira arrakastaren gakoak? biltzea. Ateratzera etorri zirenean daude. Maria Ajuria: Mugimendu femi- ez genuen inongo erresistentziarik J. Arrazola: Eta ideologia oso bat, nistak lan handia egin du abortua- jarri. Gure funtzioa bakarra zen: eta estatu politika bat, zuzenki eliza ren aldeko argudio guztiak erakus- presidentearen aurrean oihu egitea. katolikoaz blaitua dagoena. Herrita- teko, sozializatzeko. Arrazoi guztiak M. Ajuria: Hedabideetan gutaz rrek ez dute Abortuaren Legea kalean daude eta argumentatu dira. esan da “jo, zer ausartak!”. Mutilak babesten, gobernuak duen babes Beraz, ekintza oso erraza izan da izan bagina ez zen halakorik esango. bakarra Elizarena da. Emakumeak ulertzeko. Mezu oso argia zuen, oso Askok azpimarratu dute “ziur bel- bere gorputzarekiko erabakitzeko ikusgarria eta baketsua. Indarkeria- durra pasa dutela”. Urduri egon eskubiderik ez izateak esan nahi du tzat ulertu zitekeen edozein keinu ginen baina beldurrik ez genuen ez gaituztela pertsona osotzat onar- egin bagenu, gure kontra erabiliko pasa. Emakumeak indar erakustaldi tzen. Emakumea da pertsona bat zen. bat egiten ikusten direnean ausardia aholkularitza profesionala behar

44  2014KO MARTXOAREN 23A ABORTU ESKUBIDEA - TERMOMETROA duena. Baina nire gorputza nik baina beste jende asko aritu da ezagutzen dut ondoen. Nik atzean lanean. dakit ondoen zer nahi dudan eta zer ez, eta zer den komeni- Zuen ekintzarekin poztu denari garria nire bizi proiekturako. zer esango zeniokete? Nor hobe eta nor jakintsuago ni O. Auzmendi: Beste ekintza baino? batzuek egiteko, mugimendua Olaia Auzmendi: Mugimendu behar dela une honetan. Lege feminista saretuta zegoen honi ezin zaio utzi aurrera joa- lehendik ere, baina abortuare- ten. Kaña eman behar zaio, eta kin bai lortu dela sare hori bil- PP egiten ari den beste lege eta tzea. Badira Abortuaren Esku- erokeria hauen aurrean zerbait bideen Aldeko Euskal Herriko Ekintza pausoz pauso egin beharra dago. plataforma, Bizkaiko, Gipuzko- bideoan eta blogean J. Arrazola: Animatzeko horre- ako, Arabako eta Nafarroako lako ekintza praktikoak, bisua- plataformak, eta herrietan ere Olaia Auzmendi Sarasa, Maria Ajuria lak eta politak egitera. Gero plataforma desberdinak daude. Hernandez, Jone Arrazola Maiztegi, eta atzera begiratu eta gogoratzen Abortuaren Legearekin sarea Rebeka Maestro Watson, ekintzaren une direnak dira, “zelako ondo” gehiago elkartu da. gorenean. Ajuria: “Bagenekien pinturak sentitzen duzu. Bilerak ere J. Arrazola: Feminista heldue- indarra emango ziola irudiari, gainera garrantzitsuak dira baina horre- nengan, ibilbide bat egina dute- lemarekin bat zetorren, emakumearen lako ekintzak ere bai. nengan, pena sentsazioa suma- kontrako indarkeria, odola irudikatzen zuen”. M. Ajuria: Ekintza zuzena ere tu dut. Garai bateko aldarri Arrazola: “Sinbolo feminista garrantzitsua borroka molde oso baliagarria berarekin 2014an kalean egon zen, Espainiako presidentearen aurrean da kasu batzuetan. Ederra da beharra, ez zuen inork espero. horrelako ekintzarik egitea ez zen posible emakumeok hor protagonista Hein batean indartzeko balio izango oinarri feministarik eta bihurtzen garenean. du baina beti zulo berean sartu- mugimenduaren babesik gabe”. O. Auzmendi: Lehen planoan ta, betiko eztabaidetan eta Ekintzaren pauso guztien jartzen gara. borrokan iraunarazi nahi gai- xehetasunak bideoz eta testuan J. Arrazola: Alde guztietatik tuzte. Feminismoak mila gauza jaso ditugu Gaitzerdi blogean. zoriondu dute feministon mugi- ditu oraindik deskubritzeko eta mendua ekintza honengatik. lantzeko. Eta tamalez borroka feministari genuen lauok juxtu ez gara batere gutxitan aitortzen zaio hori, gauzak Aldarria zaharra da, baina 2014an trebeak sare sozialetan. Nahiko ongi egiten direla. tresna berriak badira; sare sozialak bagenu ere gure mugikorrek ez dute M. Ajuria: Espero dut ez dela azke- ederki baliatzen ari da feminismoa, bideorik grabatzen, Whatsapp-ik ez na izango. Nik jada beste ekintza artikulatzeko eta ideiak zabaltzeko. daukagu... Garrantzitsua da ikustea bat daukat buruan! M. Ajuria: Sare sozialik gabe ekin- norberak zer ekarpen egin ahal J. Arrazola: Apirilaren 5ean mani- tza honen oihartzuna guztiz beste- dituen. Guk gurea egin dugu eta festazio nazionala egingo da lakoa litzateke. Oso kontziente beste batzuek arduratu dira sare Iruñean. Beste mila deialditara joa- ginen horretaz, eta ekintza presta- sozialetako lana egiteaz, gurea ten garen bezala, hau ere denon tzerakoan oinarrietako bat hori izan bezain garrantzitsua dena. Hori ere kontua da, gure gorputzetan eragi- da, zelan kudeatu hedapena. Sare izan da ekintzaren arrakasta. Guk ten du eta herri gisa erantzun behar sozialez baliatu gara. Ekintza egin ipini dugu aurpegia eta gorputza dugu. n

2014KO MARTXOAREN 23A  45 TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Nafarroako Gobernuaren erasoa salatzeko manifestaldia martxoaren 22an

EUSKAL KOMUNITATEAK, beste RESS

behin, kalera ateratzeko deia egin du. P Nafarroako Gobernuak ia ito du eus- kara sustatzeko edonolako ahalegin pribatu zein publiko. Euskararen aur- RGAZKI kako erasoa salatuko dute martxoa- / A ren 22an Iruñeko kaleetan, Euskaraz biziz, Nafarroako Gobernuaren erasoei

aurre egin diezaiegun lelopean. ANTEROLA Euskal komunitateak agiria pla- M zaratu du, eta ondokoa dio: “Eus- AGOBA karaz aritzen garenok arrotz gisa J tratatzen gaitu gobernuak, eta gure lurrean berean desagerrarazi nahi gaitu”. Euskalgintzaren ustez, Nafarroako Gobernuak euskarare- kiko duen amorrua adibide askotan ikus daiteke: D eredua kakazteko Guardia Zibilaren sasitxostena, elkarbizitzaren aitzakian D ereduko AEK eta IKAko euskaltegietako kideak diru-laguntzarik eza salatzeko ikastetxeetan funtzionamendua elkarretaratzean. erdaldundu nahia, ETB sare digita- lean ikusteko debekua eta euskalte- oro baliatu du Gobernuak euskal baino ez da. 2001etik 2012ra %82 giak itotzea diru-laguntzarik gabe, hiztunen kontra egiteko. Udal eta jaitsi dira laguntzak, 860.000 eurotik besteak beste. Ikastetxeak, euskalte- mankomunitateei emandako diru- 131.000 eurora. 2013an diru partida giak, udalak, hedabideak... esparru laguntzen bilakabidea adibide bat exekutatu ere ez zen egin.

TERMOMETROA - EKONOMIAREN TALAIAN

Duintasuna, genozidio sozialaren kontra

HEGO EUSKAL HERRIKO hainbat tokitan langabezia- riaren %7,2); 100.000 inguruk elikadura arazoak ren, prekarietatearen eta pobreziaren kontrako mobi- dituzte. Nafarroan 50.000 pertsona daude pobrezia lizazioak izan dira. Herritarren zati handi bat beneta- larrian, biztanleriaren %8. Emakumeak dira pobrezia ko “genozidio soziala” sufritzen ari da. Gehiengo eta prekarietate dinamika zital hori gehien sufritzen sindikalak eta eragile sozialek deitutako mobilizazio duten kolektiboetako bat. horiek aste honetan izango dute amaiera, hilaren Arrazoiak soberan daude langabeziaren, prekarie- 22an, Madrilen duintasunaren alde egingo den mani- tatearen eta pobreziaren kontrako mobilizaziorako. festazioan. Ekitaldi horretan bat egingo dute Espai- Euskal gehiengo sindikal eta sozialak aldaketa eraba- niako Estatuko hainbat tokitatik abiatutako martxek, tekoa eskatzen diete gobernuei; alda ditzatela banku sindikatu eta gizarte erakunde ugariren babesarekin. eta multinazionalei mesede egiten dieten politikak, Hego Euskal Herrian langabezia tasa %17koa da, “genozidio soziala” sortzen dutenak. Hala, neurri Europar Batasunekoa baino 6 puntu altuagoa. Otsai- konkretuak eskatu dituzte, prekarietate eta bazterkeria laren amaieran Hego Euskal Herrian 229.118 pertso- sozialera jaurtitako horiei duintasuna ekarriko dieten na zeuden lanik gabe, batez ere emakumeak eta gaz- eskubideak lortzeko. Etorkizunera begira ez dirudi teak. Paroan dauden pertsonen ia erdiak ez du inolako ezer onik datorrenik, iragarpen ofizialek diotenaren langabezia saririk jasotzen. Prekarietatea gero eta kontrara. Genozidio soziala sakonagoa larriagoa da. Kontratu berrien %92,4 denbora batera- izan liteke. Ea gure duintasuna hari aurre ko baino ez dira. EAEko eta Nafarroako gobernuek egiteko adinakoa den! prestazio sozialak murrizten segitzen dute. EAEn 157.000 pertsona pobrezia arriskuan daude (biztanle- Juan Mari Arregi

46  2014KO MARTXOAREN 23A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Dijongo epaileak apirilean jakinaraziko duen erabakiaren zain bizi den Emmanuel Giboulot Zigor ezazue pozoirik –Rue89tik hartutako argazkian ageri da Beaune hiri inguruan dauzkan mahastietako batean– ez da bazterreko nekazari ezezagun nahi ez duen ardogile bat. Bere 51 urteekin Borgoinako mahasti- zain ezagunenetakoa da, eskualdeko ardo onenen ordezkariekin batera eramana dute intsumitu hori munduan zehar. 1985etik ari da ekologikoan, 1996tik zehazkiago. Ola Bergman kazetaria- ri 2008an aitortu zion bere mugez jabetzen Joan den otsailaren 24an epaitu dute Emmanuel Giboulot zela: “Inor ez dago osoki babesturik. Ingu- mahastizain eta ardogilea Frantziako Dijonen, uko egin ruan beste mahastizainik ez banu ere, hai- zeak edo euriak dakarrenetik ezin nau inork diolako bere lurretan zabaltzeari agintariek derrigorrezkotzat babestu. Baina norberak ere asko hobetu jo duten intsektizida. Prokuradoreak hasierako eskaria ditzake gauzak, lurzorua hobetuz eta maha- tsondoak xomorroen aurrean sendotuz”. –sei hilabete espetxean eta 30.000 euroko isuna– 1.000 Giboulot hasi zenean bakarra omen zen eko- euroraino jaitsi duen arren, arazoa ez da sendatu. logikoan; gaur Beaune eskualdean hamarre- tik bat omen dira. Esan gabe doa asko arris- katu duela agintariei aurre eginda. | PELLO ZUBIRIA KAMINO |

MAHASTIZAIN EGOSKORRA EZ DA zuen: departamenduko mahastizain Baina albistea zabaltzearekin bakarrik gelditu justiziaren atzapa- guztiek zabaldu beharko zuten beste gurpil bat ere abiatu zen, soli- rretan. Sostengua eman diote Con- intsektizida Cicadelle xomorroen daritatearena. Protection de la Sante federation Paysanne sindikatuak arrasto oro desegiteko. Agindua ez Naturelle (Osasun Naturalaren –gure ELB horren barne da–, zuen bete Giboulotek. Babesa) elkarteak sustengatzeko dei Greenpeacek, Attacek, Slow Food “Arazoa da –deklaratu dio Labo- eginik, aste gutxiren bueltan mugimenduak, Europe-Ecologie rariri– xomorro horren kontrako 480.000 sinadura bildu ziren. Ber- eta NPA partiduek... Baina epaileen botiketan gutxien kutsatzen duenak pizturik, biodinamikoan ari den aurrera iritsi bada izan da Cote d’Or ere erleak eta bestelako fauna aka- mahastizainak ekin zion bere mezua departamenduan bakarra izan dela- batzen dituela. Bizkarroietatik zabaltzeari. ko bere mahastsondoak Pyrivert defenditzeko mahastiari laguntzen “Agintariei bezala herritarrei era- insektizidaz igurzteari uko egiten. dioten xomorro guztiak suntsitzen kutsi behar zaie nekazaritza ardura- Frantziako laborantzan eta oro ditu. Nik hogeita hamar urte baino tsu batek ezin duela bere ingurume- har ingurumenaz kezka duten herri- gehiago daramat gure mahastien na suntsitu. Xomorroak kalitzea, tarren artean burrunba puska bat oreka biologikoa zaintzen, emaitza batik bat erleak eta polinizatzaileak, eragin du Emmanuel Gibouloten oso onekin eta kimikorik usatu berez hauskorrak diren ekosistemak auziak. Gurean, ELBren Laborari gabe”. Matxinsaltoari aurre egitea suntsitzea da, natura hondatzea, astekariak azaldu du ondoen. Gibou- erabaki zuen nekazaritza biodina- bizia bera, tartean gizakiarena”. lotek deklaratu du Laborarin: “Ingu- mikoaren arma naturalez. rumena zaintzeak ez luke egon behar Kontua da uztailaren 30ean Kimikaren inkisidore berriak epaileen errepresioaren mende”. Laborantza saileko ikuskariaren Ez dira Gibouloten iritzi berekoak Dena hasi da frantsesez Flavescen- kontrola izan zuela Giboulotek. gainerako mahastizain gehienak. ce Dorée deitzen duten eritasunaga- Hark eskatu zizkion Pyrivertaren Borgoinako ardogileen elkarteak tik. Ingelesez ere frantsesezko izena fakturak. Ez zeuzkan: eta ardogi- prentsaurrean argi utzi nahi izan darabilte, espainolez Flavescencia leak argi adierazi zion ez zituela zuen ez dutela onartzen Giboulo- Dorada deitzen diote. Itzali samarra mahastiak derrigorrezko botika ten hautua, bereari soilik begiratuz zirudien arren gaixotasuna berriro horrekin tratatu. Ikuskatzaileak eta gainerakoena ahaztuz oso modu piztu da, antza, Frantziako hegoal- prokuradorearen –fiskalaren– berekoian jokatu duela, Pyrivert usa- dean: mahatsondoak gorritu edo aurrean salatu zuen laboraria. Justi- tzen dutenak ez direla kutsatzaileak horitu egiten dira, enborra ahultzen ziaren gurpila abiatua zen. eta premiazkoa dela eskualdeko zaie, lorea galtzen dute, mahats Ardogile batek zerbait behar ez mahastiak arriskuan ezartzen dituen aleak ihartzen... Eritasuna Cicadelle badu epaileekin arazoak dauzkala eritasunari atea ixtea. (Scaphoideus titanus) izeneko matxin- zabaltzea da. Are gutxiago osasun Emmanuel Gibouloten kasua salto berezi batek hedatzen du. publiko afera batengatik. Giboulo- epaiaren zain dago. Ziurrenik ez da 2013ko ekainean Cote d’Orreko tek aitortu du lur jota geratu zela hiru astetan argituko, epaiari hele- prefetak delibero gogorra hartu epaileen deia jasota. gitea ezartzea ere posible delako.

48  2014KO MARTXOAREN 23A - TERMOMETROA

tzizkoa proposatzen duenik. Erlea- ren eta Varroaren kasuan, azkenean ostalariak eta bizkarroiak –erleak eta zorriak– elkarbizitzen ikasi beharko dutenez, era kontrolatuan elkarrekin bizitzen laga behar zaiela dioten adituak. Orobat gertatzen da txertoekin. Ez da erraz tenkatzeko gaia, jokabi- de bat defenditzen dutenek bezala bestearen aldekoek dauzkate beren kontraesanak. Laborari astekarian bertan kon- traesanok xumeki aitortu ditu Maritxu Castillon Biharko Lurra- ren Elkartearen (BLE) lehendakari eskiulatarrak: “70 ardi galdu gini- tuen. Xertatzera bortxatuak izan ginen galtze horien ondotik. Ez ginuen gogo onez egin bena beldu- rra sartua zen gure baitan, galtzeak inportantak ziren. Behietan ere, xertoaren ondorioz haatik, 10 bat xahal eta sei behi galdu ginituen. Baina gauza da ongarri eta botika mila dira, nahi gabe OGMz kutsa- Xahalak data beno lehenago sor- kimikoetan ari den nekazaritza tutako haziak ereiteagatik auzipe- tzen ziren, edo ez finituak, drolezia maioritarioari uko egiten dioten ratuetatik hasi eta derrigorrezko batekin. Behi zonbaitek zezena ez laborarien auziak ugaritzen ari botikak erabiltzeari uko egiten dio- zuten hartzen edo berantarekin. direla. tenetara. Sarri agintariez gain ofi- Xertoaren gain eman ditugu gauza Batzuetan nekazari kritikoak zioko kideak ere oldartzen zaizkie. horiek, geroztik ez baitira berriz berak dira epaitegira jo dutenak, Auzitara iritsi gabe ere, edozein gertatu”. esaterako labore transgenikoen erlezain amateurri iritsi zaizkio osa- Gibouloten aldeko aldarrikape- kontra. Izan ere, gero eta garbiago sun agintarien eta beste erlezainen nean ELBk gogorarazi du derrigo- dago genetikoki eraldatutako orga- presioak mundu osoan pandemia rrezko botika eta txertook funtsean nismoak baimentzen diren eremuen bihurtu den Varroaren kontrako loturik daudela laborarien betiko inguruetan OGMrik gabeko labo- botikak erabili ditzan, “hik ez era- ezagutzak garatzeko ordez nekaza- rantza egiten dutenen jarduera kasik biltzeagatik ingurukoen erleak ritza osorik beren mende nahi ezinezko bihurtzen dela, batak bes- kutsatzen dituk-eta” argudiopean. duten multinazionalen interesekiko. tea kutsatzen duelako. Ulertzekoak dira laboreak edo Agintariek laguntzen diete disidente Baina gero eta gehiagotan neka- aziendak epe laburrean bizirik nahi eta intsumituak pertse- zaritza industrialaren defentsan dituenaren arrangurak. Baina, aldi gituz, izan asun-zukua agintariek hartutako neurriak bete berean, derrigortu nahi den terapia erabili nahi dutenak edo nahi izan ez dituztenak dira arazo- bakoitzeko ia beti dago ekosiste- botika sintetikoei uko ak nozitzen dituztenak. Adibideak men ikuspegi zabalagotik alderan- egiten dietenak. n

2014KO MARTXOAREN 23A  49 TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Xabier Letona LANCO B ANI D

Gerra Hotzaren itzulera

KRIMEAKO erreferenduma mila- GERRA HOTZA itzuli da 25 urte- nola ahulduko duten pentsatzen. ka soldadu errusiarren zaintza- ren ondoren Europara, hori da Hor kokatzen da Errusiaren pean egin da eta ezin esan horiek egia eta hori egoeraren larria. arma estrategikoak kontrolatu direnik baldintzarik egokienak Erreferendumaren ondoren apur ahal izateko Europako ekialdean erreferendum bat egiteko, batez bat urrundu bada ere, egiazko zabaltzen jarraitzen duen sarea, ere zaintzen duten lurraldea juridi- gerraren itzala Ukrainaren gai- hasi Baltikotik eta Mediterraneo- koki beraiena ez denean, Ukraina- nean da. Gertaerek argi erakusten raino, tartean Itsaso Beltzetik rena baizik. Baina SESBren desa- dute XX. mendeko bigarren pasatuz. Gerra Hotzaren oinor- gerpenaren ondoren ere, soldadu erdialdean SESBren eta AEBen deko den borroka geoestrategiko errusiarrak ez dira inoiz Krimeatik artean izandako Gerra Hotzaren horretan dago Ukrainaren egun- erretiratu, batez ere Sobiet Batasu- oihartzunak ez direla oraindik go klabeetako bat. Errusiak kito nak Itsaso Beltzeko bere itsas base guztiz iraungi. Bi potentzien arte- esan die AEBei eta EBri eta hor- militarrak han zituelako kokatuak ko mehatxu nuklearrak saihestu dagoa bota du, indar erakustaldia eta ondoren ere Errusiak hori zuen –ozta-ozta hainbatean– bi eginez eta, bidez batez, bere inte- adostu zuelako Ukrainarekin. blokeen arteko egiazko gerra, resak babesteko Krimearena Errusiar soldaduak Krimean atze- baina Mendebaldeko blokearen moduko xake mugimenduak ra aurrera ibiltzea ohikoa izan da erabateko nagusitasunarekin bideratuz. Ukraina independentea den azken bukatu zen norgehiagoka hura. Baina ez dago ez klabe bakarrik 23 urteetan eta bertako herritarrei Egiazki, eta Mendebaleko iturrie- ezta egia bakarrik ere. AEBek eta hori ez zaie batere arrotza EBk ahaleginak eta bi egin egiten. dituzte on eta gaiztoen Ukrainarren arteko elkarrizketa Ez dirudi, hala ere, arteko filma barreiatzen: inongo zalantzarik dagoe- zabal eta librea ezinbestekoa da, eta 2013an EBrekiko akordioa nik populazio krimearra- prozesu hori orain arte desagertua arbuiatu zutenak errusia- ren gehiengoak zer nahi dagoen NBErekin egitea ere bai rren menpeko gaiztoak, eta duen, hau da, haientzat honen alde egin zutenak ama-Errusia denarekin bat onak, egiazki erakutsi gabe egitea. Krimeako Legebiltzar auto- tatik behin eta berriro parekotasu- Ukraina bera oso banatua dagoela nomoak antolatutako kontsultaren na saltzen saiatu bada ere, bi blo- EBera eta Errusiara begiratzen datu ofizialen arabera, bozka esku- keen oreka ez zen inoiz existitu, duten indarren artean. Areago, bidea duten herritarren %87,71k ez arlo militarrean eta zeresanik Viktor Yanukovitxen gobernu parte-hartu du erreferendumean ez ekonomikoan; AEBek ondo ustel baina legitimoaren aurkako eta %96,6 Ukrainatik banatzearen baino hobeto baliatu zuten beren sasi-estatu kolpea lagundu eta sos- alde agertu da. Hurrengo urratsa nagusitasuna eta arma lasterketa tengatu zuten, besteak beste Errusiako Legebiltzarrari Errusia- SESBren garapena ahultzeko eta eskuin muturra Kiev-eko gober- rekin bat egitea izan da. Autono- honek bere garapen ekonomikoa nura eramanez. mia zabalarekin Ukrainan jarrai- konkista sozialetan inbertitu ez Ukrainak barne kohesio arazo tzeko aukera ere bazen zezan. handiak ditu eta Errusia eta erreferendumean, baina kanpai- Baina SESBek armada oso AEBak eta EBren arteko tira-bira nan inork ez du berau defenditu, indartsua garatu zuen eta, batez militar eta ekonomikoek ez dute besteak beste erreferenduma Kri- ere, AEBak suntsitzeko adina laguntzen tentsio horiek baretzen. meako Legebiltzarrak bakarrik arma nuklear estrategiko; hau da, Oraingo korapilotik bake bidez antolatu duelako, Ukrainako SESBeko lurraldetik bertatik ateratzeko, ukrainarren arteko elka- gobernuaren akordio barik. AEBak suntsitzeko adina arma rrizketa zabal eta librea ezinbeste- AEBek eta Europako Batasunak nuklear. SESB hondoratu ondo- koa da eta prozesu hori ez dute erreferenduma onartu eta ren, Errusiak jarraitu du mehatxu orain arte desagertua Errusiaren jarrera dela-eta zigo- ahalmen horrekin eta AEBek dagoen NBEren bitar- rrak iragarri dituzte. Orain diplo- behin eta berriro segitzen dute tekaritzarekin egitea maziaren orena da. saiatzen errusiarren ahalmen hori ere bai. n

50  2014KO MARTXOAREN 23A