Milli Sara\'Lar
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1ft TBMM MILLi S ARAYIM MILLI• • SARA\'LAR KULTUR-SANAT-TARIH DERGiS I SAYI : 5 I 2010 TBMM MiLLI SARAYLAR DAIRE BA~KANLIGI YAYINI iSTANBUL 2010 Antik Donemde Dolmabah~e Yoresi: Iasonion ve Argonotlar Seferi Baran BUCAK* . ' Dolmabah~e Sara)'l'nm in~a edildigi alan ve yakm ~evresindeki yerl~imin ~ok cski lere dayanru&, bu yorenin tarihinin antik ~aglara kadar gittigi bilinmektedir. 17. yiiz ytla kadar Bogazi9'nin koylanndan biri olan bu yorenin, Alt:tn Post'u aramaya 9kan Argonotlar'm efsanevi gemisi Argos'un demirledigi yer oldugu ileri siiriiliir. Baz1 antik kaynaklara gore iinlii mitolojik gemi Argo, bu ktytya yana§nn§ ve ~ev re antik ~ag boyunca geminin kaptaru Iason'un admdan tiireyen 'Iasonion ' adly la arulrru§llr. Bizans ~agma air ara§tumalarda ise bu ~evrede bir Bizans saray1 ile hi podrom gibi yapuarm bulundugu bi ldirilmektedir. 1453'te istanbul'un fethinden sonra bu yorenin onemini si.irdi.irdi:igi.i vc cami, ko§k, ~e§me gibi yeni yapuarla do nattldi~ kaynak.lardan anla~limaktad t r. Dolmabah~e Sarayt'mn in§a edildigi alan ise, kaptan pa~alann gemilerinin dcmirlcdilderi, gclcnelcsel veda torenlerini yapnk lan biiyiik bir kotfezdir ve 17. yi.i.zyda kadar da bu niteligini korumu§tur. O ncele ri, 'Be§ikta§' semti ile saraym bulundugu ~cvrc birlikte amltru~, ancak 17. yi.i.zytl dan sonra, zamanla bataJdtlc haline gclcn bu korfez doldurularak daha sonralci ya pUa§maJara zemin hazrrlarum§ vc cldc edilen alan 'D o lmabahs:e' olarak amlmaya ba§lanmt§tlr.1 Bu ~ah§mada, M.O. 8. ylizytlda gc~tigi tahmi.n cdilen Argonotlar Seferi ve Alnn Post efsanesi gene! hatlanyla anlanld1ktan sonra, sonu~ klsmmda seferle ilgili ilgin~ bir respite yer verilecek. Bu tespit, Sir Isaac Ncwton'un Argonotlar Seferi ile Zed yak i~aretleri arasmda bir ili§kiye dik.kat ~cki§idir. Aynca ge~tigimiz yillarda giinde me gelen bu i.irllii mitolojik geminin ve seferin oneminden, yazill basmda yer alan haberler 1~tgu1da klsaca soz cdilcccktir. Argon odar (Argo G emicileri) Argonotlar'm Altm Post'u almak i~in yapnn§ oldugu yokuluk Yunan mitoloji sinde 'Argonotlar Sefcri' veya 'Alnn Post Efsanesi' olarak bilinir. illcs;ag'm bi:iylik destansal oykiilcrindcn biri olan Argonotlar seriivenini bize bir biitiin olarak Rodos'lu Apollonios anlatmJ§tlr. M.O. 3. Yilzylida ya§arm§ Apolloni os, iinlti bir mitos yazandlr. Lirilc Dor §airi Pindaros'un hikayenin bir versiyonunu M.6. 5. ylizylida yaratmasma kadar uzanrrsa da, en ~ok bilinen versiyonu M.O. 3. yilzyuda Rodoslu Apollonios'un 'Argonautika'stdlr'. Rodoslu Apollonios'tan sonra ise, Apollodoros 'Bibliotl1eca' adlt eserinde aym konuyu i§lemi§tir. Medeia ile Iason efsaneleri ise tragedya yazarlarma ve ozelliklc Rodoslu Apollionios'un e Euripides Ue Seneca'ya konu olmll§ntr.2 Aynca M.S. 70'e dogru C. Valerius Flaccus'un Rodos lu Apollionios'un eserinden csinlcncrek yazd1gt bitmemi$ destan-§iiri 'Arganauti- • Arkeolog, Rehbcr, TBMt\<1 Milli Saraylar. ca,' adll eserdeki §iirler dil ve naztm baktmmdan Vergilius'u hatJrlatJI. Eserde des tan havast yoktur, buna kar§illk karakterlerin anlatili§t, ornegin Medeia'runki, Y u nan orneginden bile listi.indiir.3 Altm Postu elde ctmek ic;in, Argonotlar't Kolkhis'e ta§tyan geminin adt olan 'Argo' 'luzh veya parlak beyazhk anlarruna gelir.4 Argo'nun Yunanca anlam1 'luz h' demektir; bu kelime ile 'denizci, gemici, deniz yolcusu' anlarruna gelen 'Nauta' ile birle§tirilmi§tir.5 Argo gemisi, Karadeniz'in Kolkhis i.ilkesinde Altm Post'u ara maya giden kahramanlar ic;in yapuml§ elti be§ ki.irelcli bir gemidir. Gemiyi yapan us tatun ad1 da 'Argos' idi. Argonotlar Scferi'ne kaulanlar, Troia efsanesi kahraman lanndan onceki ku~aktan ki§ilerdir. Mitos yazarlanrun bu ki§iler iizerine verdikleri listeler birbirini tutmaz.6 Bu isim listeleri arasmda, degi~ik donemlerde yaztlmast mn sonucu olarak, belirgin bir farkhhk vardrr; ~oyle ki Rodoslu Apollonjos ve Apollodoros'un verdigi isimler birbirindcn c;ok farkhdlr. Gemi, 40 ki.irekc;iye gore in~a cdilini§tir. Argonotlar'm saytst genelde degi~mez ve elli , elli be§ kadard1r. Her iki yazarm isirn listesinde kesin isimler vardrr ve bunlru· efsanenin en guc;lii kahra manlandu-.7 Iason'tm bu seferde gemideki mtirettebao hakkmda kesin bir liste yoktur c;linki.i onde gelen Yunan aileleri, genelde soylarmda bir Argonot oldugu nu iddia etmi§lerdir. Sefere I<atllan Argonotlar' dan Baztlart Argos: Argo gemisiru ir1§a eden genu ustast; Atlanta: Ava ve tek kadln Argo not; Castor ve Polideukes: Diskurlar (Zeus'w1 ikiz c;ocuklan); Herakles: Daha sonra sevgilisi Hylas'• aramak ic;in arkada~lannda.n ayrtltr; Idmon ve Mopsos: Ka hlnler; Linkeus: Yerylizlini.in alum gorebilen keskin bakt§h; Meleager: Herak les'in kans1 Deianeira'run karde§i; Nauplius: Homeros'un ilyadast'nda gec;en hi lekar Palamedes'in babast; Oileus: ilyada'daki bi.r kahraman; Orpheus: Argonot lar ic;in lir c;alan biiyi.ik §arklct; Peleus: ilyada'run ba§ kahramaru Akhilleus'un ba bast ve deniz tannc;ast Thetis'm kocast; Periklimenus: Poseidion'un babast; Telamon: ilyada'daki en i.inli.i kahramanlardan biiyi.ik Ajax'm babast; Tiphys: Ar go'nun di.imencisi; Zetes ve Kalais: Kuzey ri.izgru·1 Boreas'tn kanath ogullar1. 8 Altm Post Oykiisii Alon Post oykiisi.i, kanst Nephele'den btkan Yunan krah Athamas'rn ikinci kere evlenmesiyle ba§lar. Nephele, kralu1 yeni kar1s.t Ino'nun kendisine ve c;ocuklart Helle ile Phriksos'a koti.ili.ik yapacagmdan korkmaktadlr. Korkusunda da hakstz degildir c;linki.i Ino, Nephele'nin oglu Phrilcsos'u oldi.irmek, boylece Athamas'tm sonra kendi oglunu tahta gec;irmek ister. 0 yilin btitiin tohurnluk nustrlanru ele gec;irip hepsini kurutur. Tahtl almamaymca i.ilkede kltllk ba~ gosterir. Kral, tapma ga bir haberci gonderip ne yaplimas1 gerektigirti sordurur. !no, haberciyi kandtra rak tapmagm verdigi cevabt degi§tirir, Phrilcsos kurban edilmezse klthgm onJene meyecegini soylettirir. Ac;hk tehlikesiyle kru·~tla~an halk, oglunu kurban eonesi i~in krala baslo yapmaya ba§lar. Kral da c;aresizlik ic,:inde Phriksos'u kurban etmeye ka rar verir ve onu tapmaga gonderir. Bu Strada alt:ln postlu bir koc; iner, gokten. Phri kos'la karde~i Helle'yi kapog. gibi kac;tnr. Hermes, Nephele'nin yakan§larmJ kar §thkstz btral<rnaz. Koc;, Phrilcsos'la lazkarde§irti Avmpa'yla Asya'y1 ayuru1 bogaza dti§i.irlir; zavalli klz denizde bogwup gider. Boguldugu bogaza 'Hellespone 'Hel le Denizi'(<;anakkale Bogazt, Marmara Denizi) adl verilir. Phriksos, sag salim ka- raya ayagm1 basar. Altm postlu koc;:, onu Karadeniz'deki Kolkhis iline gotlirlir. Kolkhisliler yabani k.i ~ilerdir ama Phriksos'a yakmhk gosterirler, hatta kraUan Aie tes, klzlanndan birini ona verir. Phriksos da kendini kurtarmt~ olan koc;:u Zeus'a kurban ederek onun e~siz altm postunu Kral Aietes'e sunar. 1 Uzun sa~h, kafasmda bir pctasus (Eski Yunan 'da bir ~e~Li ~apka), iki m1zrag, \'C chlamys (pelerine benzeycn eski Yunan giysisi) ilc Thesus. Argonotlar'm toplanma sahncsinden bir aynnn. M.b. 460-450 tarihli lorm1zl figiirlu bir calyx·kratcr. Louvre miizesi, Paris. 2 Hcraklcs ve Argonotlan'm toplanmas1. Niobid rcssam1 tarafindan )'ap!lan kmniZI figilrlti calyx·krater. 'Niobid kratcri' olarak bilincn bu eser M.O. yakl~k 460-450'e tarihlcndirilir. Louvre muzcsi, Paris. 2 · 3 Argo gemisinin in§aast Athena (solda) yelkeni ayarhyor, Tiphys (ortada) geminin orta kismuu tunnakta vc (sagda) Argos geminin pupa ktsnuna dogru otumyor. Roma'mn Porta Latina bolgesinden cle geycn, muhtcmelen ·M.S. I. yiizyda ait terrakota rolyef. 4 Argonoclar'm sefer boyunca izlcdigi yolu gosrcrcn harita. 3 SKYTHIA EGYPTOS 4 Iason'un Sefer HazrrWdan ve Argo Gemisi'nin in~ast Phriksos'un Yunanistan'da bir k.ral olan amcas1, tahtuu yegeni Pelias'a kaptm.r. Krahn oglu Iason da, gizlice bir yere saldanaralc orada bi.iyiitiilii.r.9 Iason, Tesel ya'daki Iolkos Kralli~'run gen;ek krah Aeson'un ve kans1 Alkimede'nirl ~ocugudur. Aeson'un babas1 Aeolos ise Hellen'in ogullarmdan ve Deukalion'un tonmlarmdan biridir. 10 Iason, arlllc bileginin gi.ici.ine gi.ivenir hale gelince, Pelias'm kaqtsilla ~iklp babasilllll tal1tu11 geri istemeye karar verir. Bu arada kahinler Pelias'a kendisini bir akrabasmm oldiirecegini, ayagmda tek sandal olan ki~iden korkmasllll soylerler. Ia son, Pelias'm hiiklim sii.rdi.igti ~ehre girdigi zaman aya~da tek sandal vardt. Om zuna bir pars postu atml~, gogsi.ine sunslia yap1~an bir elbise giyrni~ti. Hi~ kesilme mi~ sa~lar1 sJ.rtmdan doki.ili.iyordu. Onu ~ehrin ~ar~1smda korkusuz ad1mlarla ytirii.r gorenler §a~mp kahrlar. Kimse tarurruyordu onu ama herkesin i~ini bir sayg1 duy gusu kaplar. Bu yigit delikanb Apollon muydu acaba? Yoksa Aphrodite'nin kocas1 rmydt? Poseidion'un ogullarmdan biri olamazd! ~iinlcti hepsi olmii~tii. Bu yabanCJ nm i.inti ad!mlanndan daha tez gider, saraya vanr. Pelias, ~ehre tek sandalli bir de- lilcanlmrn geldigini duyar duymaz ko~up onu kar~uar. Ofl.celidir ama ofkesini yi.ire ginde saklamaslill bilir. 'Kimsin sen?' diye sorar. 'Yalan soyleme bana!' 'Ben, senin alcraban Iason'um' der yabanc1. 'Zeus'un babama verdigi iilkeyi ge ri almaya geldim. K.ills:Jaruruza, nuzraldaruruza sanlmadan yeniden payla~alun bu topraldart. ~imdiye kadar lcazand!gm paralar, siiriiler sende kalsm. Bana tahn ver. Bundan sonra bu iillcede adalet siirsiin'. Pelias, yumu§ak bir sesle: 'Peki', der, 'sen nas.tl istersen oyle olsun. Olii Phriksos Alnn Post'un buraya getirilmesini istiyor, ka hinler soyt.di. Boylece kendi ruhu da iillcesine gelirmi~. Ben arnk ya~land!m. Gidip Alnn Post'u getiremem, sen gen<;sin. Bale, Zeus'un iistiine yemin ediyorum k.i Al tln Post'u getirirsen tahn sana btrakacagrm' . Pelias boyle der ama Alt:Jn Post'u ara maya giden ki§inin de bir daha geri donemeyecegini santr. Iason bu dii~iinceyi <;ole begenir ve biitiin Yunanistan'a haber salar. Altm Post'u aramaya <;Jlcacagrm, iste yenlerin bi.dikte gelebilecegini bildi.rir.