7Th International Turkish Culture, Congress in Turkish and World Culture İstanbul
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi 7th International Turkish Culture, Congress • Türk ve Dünya Kültüründe Istanbul In Turkish and World Culture İstanbul BİLDİRİLER IV İstanbul' da Sanat: Mimari, El Sanatı, Resim, Müzik AT~TÜ~K @_~~') KULTUR ~~ Ö) MERKEZi ' ( &< ._, · ~ ~'[~ T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yaywı: 409 Bilimsel Toplantılar Dizisi: 55 ISBN: 978-975-16-2463-5 (tk.) o 978-975-16-2467-3 (4. c.) İLESAM: 20ll.06.Y.Ol43.399 7. ULUSLARARASI TüRK KüLTÜRÜ KONGRESİ BİLDİRİLER IV İSTANBUL'DA SANAT: MİMARİ, EL SANAT!, RESİM, 1\ılÜZİK Atatürk Kültür Merkezi 2011 Birinci BaSkı o 1500 Adet Yayıma Hazırlayan: Şebnem ERCEBECİ ÇINAR ·. Atatürk Kültür Merkezi Ziyabey Caddesi Nu:19, 06520 Balgat- Ankara Tel: O 312.284 34 18-284 34 25 Belgegeçer : O 312. 284 34 65 e-posta : [email protected] Internet: www.akmb.gov.tr Kapak Tasarımı ve Sayfa Mizampaj ı Grafiker- Grafık-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Tel: O 312.284 16 39 (pbx) o Faks: O 312.284 37 27 · E-mail: [email protected] o Web: www.grafiker.com.tr Baskı ve Cilt Bahçıvanlar Basım San. A.Ş. Fevzi Çakmak Mahallesi 10633. Sokak No: ll Karatay 1 Konya Tel: O 332. 345 24 24 • Faks: O 332. 345 24 25 Baskı Yeri ve Tarihi Konya 1 Ocak, 2012 · Uluslararası Türk Kültürü Kongresi(7. :2001: Ankara) 7. Uluslararası Türk Kültürü kongresi: Türk ve dünya kültüründe Istanbul= 7th International Turkish Culture Congress: In Turkish and world culture Istanbul: Bildiriler/yayına hazırlayan: Sıııan Gür, Şebnem Ereebeci Çmar. - Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2011 4 c.: fotoğ., hrt., tbl., tıpkıbasım; 24 cm.-(AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi yaymı; 406, 407, 408, 409. Bilimsel Toplantılar; 52, 53, 54, 55) Bibliyografya içerir. ISBN: 9789751624635 {takım) l.İSTANBUL {TÜRKİYE) - UYGARLIK - KONGRELER 2.1STANBUL {TÜRKİYE) - KÜLTÜR - KONGRELER I.Gür, Sıııan ll. Çınar Ercebeci, Şebnem m. 7th International Turkish Culture Congress: In Turkish and world culture İstanbul IV. E.a. V. Dizi 956.22 Antik Çağda ist anbul Boğazı / nda Yer Alan Kutsa l Alanlar Mehmet Fatih YAVUZ* ÖZ Byzantion antikçağın en stratejik noktalanndan birinde, Bosporos'a hakim bir noktada yer almaktp.ydı. Kentin top raklarının batıda tam olarak nereye kadar uzandığı bilinmese de, kuzeyde, Boğaz'ın Karadeniz'in ağzına kadar uzanmaktay dı. Aynı zamanda Byzantion, Boğaz'ın Asya yakası için hem Bithynialılar hem de Khalkedonlularla mücadele etmişlerdir. Dolayısıyla Byzantionlular, hakimiyet alanlarını ve sınırlarını görsel olarak belirlemek için özellikle de Boğaz kıyılannda bir çok kutsal alan inşa etmişlerdir. Ek olarak Byzantion'un etra fındaki sular zengin balık yatağı ve stratejik suyailan olduğun dan, balıkçılar ve denizciler tannlara sükranlarını sunmak ve denizierin tehlikelerinden korunmak için özellikle de Boğaz'da kutsal alanlar inşa etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Byzantion, Bosporos, Fishermen·, sailors, sanctuaries. ABSTRACT Ancient Sanctuaries along the Thracian Bosporos Commanding the Bosporos, Byzanti.on was locatedin one of the most strategic locations in the ancient Mediterranean world. We do not krıow exactly where its territories extended in the west. But in the north, Byzanti.ne khora extended as far as the Fontic mouth of the Bosporos. Furthermore the Byzanfues at times clashed with the Bithynians and Khalkedonians to cont rol the Asian side of the Bosporos. The Byzantines thus built several sanctuaries along the shores of the Bosporos to declare Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tarih Bölümü, e-posta: [email protected] · 408 ~lehmet Fatih \'AVUZ their sovereignty visually to all. Alsa. Byzantion and the wa ters araund it were quite nch fish grounds (esp.Bosporos and Keras), and strategic maritime highways (Propontis, Bosporos) and harbors (Keras). Fishermen and saUors must have built sanctuaries to offer ·sacrifices to deities in order to ward off dangers and offer thanks. In this study we focus on the sanctu aries araund Byzantion. Key Words: Byzantion, Bosporos. Fishermen, saUors, sanctu aries. ellenlerin MÖ 7. yüzyılın ilk yansından itibaren Karadeniz kı yılarına yerleşmelerinin ardından İstanbul Boğazı, Karadeniz H ve Ege Dünyası arasında ulaşımı sağlayan deniz yolunun can daı:ı;ıan haline gelmiş. dolaysıyla oldukça önem kazanmıştır.~ MÖ 680 yılında Khalkedon ve MÖ 658 yılında Byzantion'un kurul masının ardından her iki polis, Boğaz üzerindeki hakimiyetlerini 'gös• termek için Boğaz'ın her iki yakasında birçok kutsal alan inşa etmiş lerdir. Bunun yanında, İstanbul Boğazı antik dünyanın en işlek de niz yollarından ve balık avianma sahalanndan biri olduğu için, de nizciler ve balıkçılar tarafından inşa edilmiş birçok kutsal aları vardı . 2 Bu iki hususa ek olarak, efsanelere göre Argonotlar Hellespontos ve Bosporos'tan geçip Kalkhis (Do~ Karadeniz)'e gittikleri için Boğaz'daki birçok yer Argonotlar efsanesi ile ilişkilendirilmfştir. İstanbul Bağazı'nın başlangıa olarak kabul edebileceğimiz Karaköy'de (Hippostehenes) Megaralı kahraman Hipposthenes'in mezan (tap has) bulunmaktaydı (DB 32).3 Yine Karaköy civarında, efsan.evi kahin Arnphiaraos ve onun arabasının sürücüsü Skhoiniklos hatırasına ve onuruna inşa edilen kutsal alan (temenos) yer almaktaydı (DB 34)4. 1 Boardman, Greeks Overseas, ss. 238-245 2 Denizcilerin dini ın"anışlan için bkz. Burkert Greek Religion, ss. 266-267. Buxton, lmagi nary Greece, ss.97-104. Daha detaylı bilgi için bkz D. Wachsmuth, Pompimos ho Daimon. (non vidi). Balıkçılara gelince, Aristoteles (Politika 4.4.1 [1291b 14)) Byzantion'da bir ba lıkçı sınıfının olduğundan bahsetmektedir. Dolaysıyla sayılan fazla olan balıkçılann , an tik dünyanın en önemli balık avianma sahalanndan biri olan İstanbul boğazının kıyılann- · da, avlannın bereketli geçmesi için tannlara kutsal alanlar inşa etmeleri şaşırtıa değil~. 3 Sıla sık atıfta bulunacağımız için, Dionysios Byzantion'u (Anap/us Bospori) DB olarak kısa!tarak referansa metin içinde yer vereceğiz. Numaralandırma Güngerich'in neşrine dayanmaktadır. 4 Gyllius (de Bosporo 1hrado 2.5)'un aktardığına göre burada Skhoiniklos'un temenos'u değil, Amphiaraos'un tapınağı (templum Amphiarai, delubrum Amphiarai) yer almaktaydı. Hesy- Antik Çagda Istanbul Bogazı'nda Yer Alan Kutsal Alanlar 409 Galata'nın hemen doğusunda yer alan ve antikçağlarda Bolos adı veri len bölgede, Artemis Phosphoros (=Işık saçan Artemis)'a ve Aphrodite Praeia (Uysal Aphrodite)ya adanmış temenos yer almaktaydı (DB 36). Byzantionlu Dionysios'un aktardığına göre Byzantionlular, uygun rüzgarları bağışladı.klarına ve fırtınaları dindirdiklerine inandıkları Aphrodite Praeria için her yıl kurban kesmekteydiler.5 Sarayburnu'na bakan ve denize dik indiği için Metopon ("alın") olarak adlandırılan düzlük alanda (Tophane) Apollon'a ayrılmış bir kutsal alan vardı ( tetimetai Apollon kata touto) (DB 38). Az ileride, Salıpazarı civarına Aianteion adı verilmekteyeli (DB 39). Muhtemelen burada Salarnisli kahraman Aias'a adanmış bir kutsal alan ye.r almaktaydı. Bu kült, arkaik çağda Salamis adasına sahip olan Megaralılar tarafından Byzantion'a getirilmiş olmalıdır. Az ileride, Fındıklı civarında, Mısır kralı Ptolemaios II Philedelphos (MÖ 283-246) onuruna inşa edilmiş bir tapınak (naos) vardı (DB 41). MÖ 3. yüzyılın ortalarında, Seleukos kralı Antiokhos II, Byzantion'a saldırdığında, Ptolemaios, muhasara altındaki Byzantionlulara yardım ederek kentin düşmesine engel olmuş ve bu yüzden Byzantionlular, Ptolemaios'u onurlandırmak ve şükranlarını sunmak için bu tapına ğı.inşa etmişlerdir. 6 Beşiktaş'ta Argonotların lideri İason'un karaya çıktığına inarulan yer, Iasonion olarak bilinmekteydi.? Burada bir Apolion sunağı vardı (DB 46). khios (FGrH 390 F 16), Amphiaraos'un tapınağının Sykai adlı yerde oldugunu kaydet mektedir. Haneli'in (Megarische Studien, s. 189) de işaret ettiği gibi, Hesykhios'un Sykai'si Dionysios'ta belirtilen Sykides olmalıydı. Söylencelere göre, Amphiaraos geleceği görme yetenekleri olan Argoslu bir savaşçı idi. Thebai kentine yapılan sefer esnasında tam öldü• rülecek iken, Zeus gönderdiği bir şimşek ile toprakta biryankaçmış ve onun toprak altı na girmesini sağlayarak onu kurtarmıştır. Efsanelere göre, Amphiaraos, Atina'mn hemen kuzeyindeki Oropos'taki kutsal su kaynağında gün yüzüne çıkmış ve iyileştirme ve keha net tannsı olarak ün salmış tır. Pausanias (2.23.2), Ar&os kentinde Amphiaraos'a adanmış meşhur bir tapınaktan bahsetmektedir. Arnphiaraos un Byzantion'da da saygı görm~si, Argosicların da Byzantion'un kuruculan arasında yer aldıkianna işaret etmektedir. Ote yandan, Boiotia'da ünlü bir Amphiaraos tapınağının varlıgı. ve Konstantiİıos Porphyrog. (de them. 2 s. 46 Bonn)' un Boiotialılan Byzantion'un kuruculan arasında sayması; bu kül• tan Byzantion'a Boiotia'dan getirilmiş olabileceğine işaret etmektedir. 5 Denizcilerin koruyucusu Aphrodite için bkz. Larson, Andent Greek Cults, s. 123; Rosenz weig, WorshippingAphrodite, s. 90. 6 Antiokhos'un Byzantion seferi hakkında bkz. Memnon FGrH 434 F 15; Aphrodisiaslı Apollonius FGrH 740 F 14 (=Steph. Byz. s.v. Ankyra); Polyaenos 4.16. Bevan, The house of Seleucus, ss. 175-6. 7 İstanbul Boğazı ve Argonotlar efsanesi için bkz. H. B. Dewing, "Argonautic Assocations of the Bosporus· , ss. 469-83. 410 Mehmet PaLih YAVUZ Dionysios'un naklettiğine göre, Defterdar Burnu üzerinde yaşlı bir denizd heykeli varclı. Kirnin tarafından, ne zaman d.ikildiği bilinme yen bu heykelin tam olarak kime ait olduğu bilinmemekteydi (DB 49). Antikçağlarda dahi, heyk~lin farklı mitolojik figürlere ait olduğu iddia edilmiştir. Bazılan