ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 466 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI Ha Cape J * Has

* Hasan Buyruk,Ordu Üniversitesi, [email protected] kilise detaylı olarak tanıtılıp, tespit edilebilen diğer yapılar hakkındabilgi verilecektir. Bu çalışmada Yason Burnu’nun coğrafi konumu, tarihçesi, efsanesi ele alınarak, üzerinde bulunan çeşitli binaların yapıldığı, törenler düzenlendiği düşünülmektedir. kutsal alanolarak kullanıldığı ve buraya bir iskelenin yanında döneminininançlarıgereğince bulgulardan hareketle, Antik dönemdenbaşlayıp terk edildiği dönemekadar “Yason Burnu”nun alan, manastıra aitolduğu düşünülen bir yapı kalıntısıdır. Tarihi kaynaklardan ve elde edilen yapılar, 1868yılındayaptırılan ve 2004 yılındarestore edilen kilise ilegüney doğusunda yer üzerinde birçok yapı kalıntısının bulunduğunu işaret etmektedir. Burun üzerinde ayakta olan yer almaktadır. topraklarına katılan Yason, Günümüzde Ordu iliPerşembe İlçesi, ÇaytepeKöyüsınırlarıiçerisinde Bizans, M.S. 1204-1461yıllrında Pontus Rum İmparatorluğu, M.S. 1461 tarihinden sonra daTürk arasında Frig, M.Ö. 670-546 yıllarıarasında Kimmer, M.S. 64 yılındaRoma, M.S. 395 yılındansonra geliniyor dediği yerdir Yason. Tarihte; M.Ö. 1700-1200 yıllarıarasında Hitit,M.Ö. 1200—670 yılları gidildiğinde ilkönce Haraklia Burnuna, ondansonra daIasonion denenbaşka bir buruna Ünlü coğrafyacı Strabon’un “Geographika”sında Samsun (Amisos)’dan sonra kıyı boyunca Bunlar; doğuda ÇamBurnu, ortada Çapraz Burnu ve batıda Yason Burnu şeklindesıralanmaktadır. büyüğü Yason Burnu’dur. 14 km uzunluğundaki alanda denize doğru üç uzantı bulunmaktadır. Yerleşimin antik dönemdeki ismi“İasoniaAkte”dir. Sinop’un doğusundaki Türk kıyılarınınen Hasan BUYRUK* Ordu Yason Burnuve Kilisesi Anahtar Kelimeler: Ordu, Yason Burnu, Kilise. Efsane, MimariKalıntılar Yason Burnu oldukça geniş ve düzbir araziye sahiptir. Günümüze ulaşan izlerburun Yason Burnu, Fatsa ve Bolaman’ın kurulu olduğu körfezin doğuucunda yer almaktadır. ÖZ 465 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 466 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI Ha Cape J * Has

12 the Dep 6 ar the g Emp of thep Çaytepe Villa

and in b

r e 4 eogr uil 00 st e AD s anci or C T ding ending an B an Buyruk,Or ir and ur ap apher ed e and tr . k eri e en oduc C ABS This C K C ish u 6 r in Çam e ap ap ap emains 7 y od, andv t of yw 0 ruk on 2 p Str e e e c TRA BC, 0 e B eri o st g or J J s thec J yzan a e ofP the a in a * u a a 4, du Unv st ds: od son son b son and d CK ason andTheChur s and on the y on hist un e ari ti aims ’ er w a s is h of um in the st til er Ea ur a ous b a land şemb ori loc s Cimmerians st his of b c it st, Emp a c c h onitindet t y uil s a dded , has o ap al Sinop t a “ C uil e Distri is ed Geogr ding discu b e sour ap ir andonmen . anbuyruk7 ding wi The a e e t t o . in de Çapr c r Ther s the aphik the emains, e s s, inc 3 ct ofOr s, st 9 the b and 5 anding it et e T az ail, andotherstruct e 6@gmal. AD a ur is w l a ar st g u t ” in ﬂa een eogr k thou ding ap . ern and e r Bet supp du Pr ish ef t. the thr b er 6 com aphi The w end uil c 7 lands gh ee s er 0 osedl middle een o t ding t and emoni vinc i o e er c tha of e xt al C xisting 12 , w in ensi y ap 5 s the e 0 t, locati 4 , . er of 14 on 4 6 e C e and and 61 s e b ons BC. ap J b a ur the a w . a son on, e mona It uilt onit. tr y er e C 14 It t J s tha a ap on o is e c a 61 c b hist ap son ch OnIt or a the e locat ec e s, s AD w st e g J t c ame indi “When aniz ory hi a ery ar w se son an b it c ed a e a h , s w c a and a ed locat in a within used F a in land e det t c a s e an h a y t a the c s ur ou leg tha a ed c p ar a or of c ermined. os and s end h g e the w t in ding o a R se a b e ther oman s along of uilt the st. s anct Bolaman of b si or t 14 on The o e C in south- der the km. uary ap ar Emp of the 1868 e f e s P amou b The of J on man eli c ir fr w a e o and son a e the om er t a ef st. u se in st y e s s s bir kıyıya sahiptir. metre batısında bir deYalancı Yason (Sülü Burnu )denilen yer vardır, burası çokgüzel ve tertemiz yerde ise30 m.’dir. Bu ölçüenuç kayalıklarda 20 m.’ye kadar inmektedir. Yarımada`nın hemen300 kilisenin anayola mesafesi ise520 m.’dir. Yason Burnu’nun genişliği enuzun yerde 610m.endar Yason Burnu yolun sağ tarafında yer alır. Anayoldan Yason Burnu’nun mesafesi yaklaşık 800m., mevkiinde, Sahil Yolu-Perşembe güzergâhı izlenerek, Çaka-Beyazkum plajıgeçildikten sonra Samsun İstikametine doğrugidildiğinde, Ordu merkez Altınordu ilçesi geçildikten sonra Kumbaşı sınırları içerisinde oldukça geniş ve düz bir araziye sahip, Yason yarımadasına ulaşılır. Ordu’dan gidildiğinde: Perşembe-Sahil Yolu güzergâhı izlenerek, Ordu’ya 30 km.mesafede ÇaytepeKöyü Perşembe İlçesi, Çaytepe Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır.Samsun’dan Ordu’ya doğru yakın bölgelerde Islahat Fermanı’ndan sonra ciddi Hıristiyan yerleşimleri oluşmaya başlamıştır. okul ve hastanelerin tamiri ya dayeniden tesisi hususunda serbestlik getirilmiştir. Yason Burnu ve okunarak ilanedildi. Islahat Fermanı’na göre; gayrimüslimlere aitibadethanelerin, mezarlıkların, Patrikler, Hahambaşı ve çeşitli cemaatlerin ilerigelenlerinin hazırbulundukları bir toplantıda Islahat Fermanı 18 Şubat 1856 tarihinde, Bab-ı Ali’de tüm bakanlar, yüksek memurlar, Şeyhülislam, yapılmasına özellikleIslahatFermanı’nınilanedilmesindensonrahızverilmiştir.Bilindiğiüzere dâhil edilmiştir (Baş, 2014: 52). 1461 yılındaFatih Sultan Mehmet sonvererek Ordu ve yöresi Osmanlı İmparatorluğu topraklarına kurulan II.Pontus Krallığı Ordu ve yöresinde hüküm sürmeye başlamıştır. Trabzon Rum Devleti’ne sürecinde (1204-1261) Haçlıların önünden kaçan Komnenos Hanedanı mensuplarıtarafından itibaren yayılmaya başlamıştır (Yediyıldız, 2000: 36). IV. Haçlı seferi sırasında İstanbul’un işgali yani Bizans topraklarına dâhilolmuştur. Yörede Hıristiyanlık bu tarihlerden önce 324 yılından M.S. 395 yılınakadar Roma hâkimiyeti altındakaldıktan sonra, M.S. 395 yılındansonra DoğuRoma geçmiştir. Ordu ve yöresi, M.S. 64 yılındanRoma İmparatorluğu’nun ikiye bölündüğü tarih olan Pompeius tarafından fethedilmiştir. Bu fetihlere rağmen Roma yönetimine ancak M.S. 64 yılında olarak 350 yılhüküm sürmüştür. Ordu (Pharnakeia) M.Ö. 71yılındaLuculus, M.Ö. 64 yılındada Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Pontus Krallığı’nı kurmuştur (Baş, 2014: 44) I.Pontus Krallığı yaklaşık iktidar mücadelesindenfaydalananİranasıllıMithridates Ktistes M.Ö. 281yılındanönce Orta ve bağlanmıştır. Büyük İskender’in M.Ö. 323 yılındaölümünden sonra İskender’inhalefleriarasındaki Skidise kabileleri olarak geçmektedir (Erdoğdu, 2005: 23). döneminde bölgede yaşayan haklarçeşitli kaynaklarda Terme Çayının doğusunda Pariyadres ve birçok kavim ismi vermektedir (Strabon, 2015: 26-28). Ayrıca Pers Satraplığı ve Pontus Krallığı halklardan bahsetmektedir (Ksenophon, 2010: 135-187). Strabon’da bölgede değişik dil konuşan 400 yılındaKolhlar, Driller, Mosinoikler, Haliblerve Tibarenler gibi Yunan asıllı olmayan yerli 24,28-29). Bölgede yaşayan halklarhakkındabilgi veren Yunan asıllı Ksenophon,bölgede M.Ö. yılları arasında Frigler, M.Ö. 670-546 yıllarıarasında iseKimmerler hâkimolmuşlardır(Baş, 2014: hâkimiyeti altındaydı (Dizman,2008: 234-Dönmez,2000: 333).Ordu ve yöresine; M.Ö. 1200—670 Yason Burnu, Fatsa ve Bolaman’ın kurulu olduğu körfezin doğuucunda Ordu ili Tüm Osmanlı ülkesindeolduğugibiOrdubölgesinde deHıristiyanlaraaitibadethanelerin Ordu ve yöresi Büyük İskender zamanında M.Ö. 334 yılındaMakedonya Krallığı’na Hitit yazıtlarına göre Kaşkalar’ın ülkesi Ordu, M.Ö. 2000-1200 yılları arasında Hitit TARİHÇE: KONUMU: 467 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 468 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI b y 1 t y Her

J a (İason) 2 V

yılından b ilk olsun y b “1 Amisos k edilen b ondan sonr k ünl Y

g Ar Kr b Ar döneminde v çıkmış ör a 0 a sılı ör azıy er e er a ilisenin yıkın it ilinen ir o enedik 9 son son ğlı v g g yunc oni ap eni ler ler k düklerini y ü ef a 4: 78). Ar si ona o aklia ullanan b şağıda ’ v a t g ğinde den e ir alık,indik K a; b k ri ha erimli k B emisi s değillerdir. g a utik a denk ur olhis a olar dün urn ’ altın anelerinden b Y Y Y B 1 Ama Ksenephon Ia “Er t e dındak ’ K b yıt y 7 yv e b a iler AZILI KA A çirmiştir u . a urundur a v olan eri b son ot son, y y SON EF t a daI s anlar a u etmeli ak y ul e a y y y anla a ’ lediler y sında sy ar X ’ Kr .’ dü anın si nda p a azılı or tır da u unmak olcuları, ö azmak tıları v enephon ilindi ş ost a Y dılar alı ğr t b y alı i a gün a şmek önder lar dı a K delik ir y ler ’ tılmak dan 686 v amış son y an soni . ar y v e YNAKLARD Ai . Str g ucunda Hal S ırmakların . a anla ef da g B dir iz. armış. .”( Ksenophon,2 D eçen ği ins ANE ş B a Helenler 5 et u t ar M. t s t anan p a B deniz a anlı g u dir a li edir O a iri halineg ane . B on (Y ğlarında (13 e ap gib b urn emiler b Gir anların böyle dır; dır ğindek ’ dır t dur öst tır Ö s y sır on a ilgiler . u b ’in Sİ; olcul 5 S az .400 dır . i, . .(U Ar . P 6/”13 e amsun A u a eri pr K . b Ona a sun y Bölg ilk elinden M. urn da dlarını Y Mi . olhis ile anar son ir g er mar ensin iken y a le o T g uk ça i Ö or son 14 yılında 5 t ha A Y P c a r emi ilgili a u g arihi alan 7) b ön . Her e ha abz ) denenb b ğızlarını 7 anar ğ dı T ,2 Ar elmiş. et a si k ’ ’ y akılır dan sır da t ür A yındır yılı 000: 9 Ünye-Or t e ündek i eçip a el ’ B v os ni arihinde İmp b g a on Ar 0 tına SON BURNU: eklia alma ile hi a şu erilen urn k J o dıdır indikleri 10: 1 et K ola sında Ar P ’un Kr g a sonr idam ç g v anar olhis ….”(E e son s os b b “ R o u e a z Onb Gemisi u 9) y mal ilgileri ur ’ um 66) y y yuma y en i Gemisinin v ’un a . S g a a üz a da a e şk a b a M. (İason=Y ö amsun, v du et edil oni da an ir dan E M.S giden r şenlikli kıyı inlerin li olan di erinde a b Kr düler De v os, Ö T y g t cığ t li y ar y ğinde y ekneden g r a Çele .4. emi di. v oni i abz y arına ir b an . v o çmişler ermek y a b y a a ’ y leti 18 b n ola sında yüzyıl Or ar a o olcularının ….. Çele Helenlerin ü un (Ar ği b uruna g Or ş on yunc y a k a yüler Y a yılında ir R Dönüşü”(Ana a aptırmış v ’ nin b son en t a dığı olar dan çık du b ûm or e doğru er alanY i,2 y yılanın son R b t üt s ana t, . edir K um alan da i, 008: 9 a ) Altın tılar A (III.Aleksi y , ün kr ar ak k S B Limni köyleri dönemde b gi da ör B en amsun elindi urn şmış ö Esk alı a .” urn dil Kr y y e deniz k sı) Ar y b İstefani t azdığı sinde v lec b 4) a çik, P y ola di unların allığı’ a u e e 3. i yıtlar a g olcul una ost ö ’ son B k y y şını ğinde e onotlar ol Y di ğini anla y u a e anına Aleksi ’ vardır. unan b dan k Altın y ’ k çıkmış. dar e du y ’u g os) a ü gun ale e nın kıyıy y el t uzanan sis) uk “ b sün a almak anık C ana ğu urn anılıy B dik ekledi Gir y ilk oğr g ile urn ön k P olcul 5 eçmiştir os sır S ülk b ü, sö alın b 0 şmış a ost u a Bu ar v e tmak ir önc ünden af un b dıy y Ef ol e a sun s y u: y K or a ir e a la ilgilik sında i g rüz ği lenen y akın R du tısı çin b y sinde ef s u v omnenos u da lik Deniz eri a du. e la ane urun odosl a ol ğ ’ v ” a t s ne t ğu şçı Har a g arihçisi t e ane a du i a Canik gider döndük.”(Ahano e y ar çilen k dır v J b ar dlı vi gider ok g p aleme Y a e alar Limni önemli İason ir ğun la eçtik y e aklia aha a u a si son nedense .(Str t a el a K son me on çalışma ur v ş k ik yıt şö dün olhis an ak, a erip en un ek Ap y S sına . (13 i y Ak P mil şe t a azma anc Y ’ tlar B en an gün y B B anar b y al alnız g o olloni 4 y M. e urn urn urn a ola t on,28) anın ör 9 y ol k e zaman dığı çıkmış ğ a ol di doğru – Y ledir: , Ö sonr ar s sında a ğı’ dü a a 13 a y k ank ur y alan et una, cına .400 un un dını hali dak son a ları ar arı, 90) na b os, ğü en ’in y s 6. ir v u u a a a a i 1 ,

2008: 117). gibi, yerlerde müstehcen ilişkiye girerler, başkalarının varlığından dahiçetkilenmezler” (Freely, bunu garipsemez. Cinsellik bile bu halkın yüzünü kızartmaz. Tam aksine, çayırlardaki domuzlar yapar; bizimevlerimizde mahremiyet içindeyaptıklarımızı açıkta sokaklarda yaparlar ve kimse uygunluk kavramları vardır. Bizimkasabada ya dapazarda alenenyaptıklarımızı evlerinde gizlice evlerinde, yaşadığı dağlıkbölgeninkıyısındangeçtiler. Buinsanlarınkendilerine göre doğrulukve karısı onu şefkatli bir ihtimamla besler. Hatta doğum için banyo bilehazırlar. kadın doğum yaparken kocası yorgan döşek yatar. Adam, başı sarılı, inleyerek yatakta yatarken Genetes Zeus’un burnunu dolanıpTibareni ülkesi kıyılarındangüven içinde geçtiler. Burada, bir anlatır” (Freely, 2008: 116). Freely, bu adetleri ise Apollonios’tan şuşekilde aktarır. “…Argonuatlar dağlık bölgede yaşayan ilkel insanlar olanTibarenos ve Mossynoikos halklarınıntuhaf adetlerini yapmışlar. Apollonos, “Argonautika”nın II.kitabında bu burundan söz eder, burnun gerisindeki burada Genetes adında bir halk yaşarmış, bu burna Genetes Zeus’una adanmış bir tapınak Burnu ve ortada Çapraz Burnu. ÇamBurnu antik zamanlarda Genetes Akroterion diye bilinirmiş, burnudur bu, 14kilometre uzunluğundadır ve üç uzantısı vardır: batıda Yasun Burnu, doğuda Çam antik dönemdeİasoniaAkte diye bilinirdi. Sinop’un doğusundaki Türk kıyılarınınenbüyük ile ilgilioldukça ilginçbilgiler aktarmaktadır. “Marmara Etrafında-Karadeniz Kıyısıkitabında ziyaret ettiği Yason Burnu ve burada yaşayan halk dolaşarak hazırladığı 5ciltlik“Türkiye Uygarlıkları Rehberi” isimliçalışmasının 2.Cildi olan 206). değil, bir zamanlar yan yana birkaç binanın iliştirilmiş olduğu bir Yunan kilisesidir (Hamilton,2013: Hamilton’a manastır dedikleri büyük bir yapıyı gösterirler. Ancak Hamilton’a göre bu bir manastır John Hamilton’dur. bir limandır”(Bıjışkyan,1998:76-77) de Hoyrat Kalesi denilen eski bir kale vardır. Vona Yason’a dokuz mil mesafede ayrı bir burnu ile iyi kalmıştır. Burnun alttarafında Panaya adında eski bir manastır veya kilise gördük. Dağın üzerinde olmakla beraber gemiler durabilir. Bu ad Argonotlarla beraber burada duraklayan Yason’dan çalışmalarını “Pontos Tarihi, Tarihin Horona Durduğu Yer Karadeniz ”isimlikitapta toplamıştır. mesafeleri ölçmüş,kitabelerivekiliselerdebulunanelyazmalarınıincelemiş,izlenimlerini görevi nedeniyle, Karadeniz’in kuzey ve güneyini adım adım dolaşmıştır. Bu seyahati sırasında 2 doğumlu Per Minas Bıjışkyan yerlisi olduğu Karadeniz mıntıkasında1817-1819 yıllarındaVikerlik Yerel, Latin Katolik dinselhiyerarşinin başında bulunankişi. Ertesi günKutsal Dağve Mossynoikos’ların, mossyn’lerinde, yani isimlerinialdıkları tahta “Fatsa ve Bolamon’un kurulu olduğu körfezin doğu ucundaki buruna, Yasun Burnu denir, Ünlü bilimadamıNewYorkÜniversitesifizikdoktoralıJohnFreely, tüm Türkiye’yi Hoynat Kalesi’nden 15stadium uzaklıktaki Yason Burnu’na geldiklerinde gemiciler Yason ile ilgili bilgi veren seyyahlardan biri de 1805 yılında İngiltere’de doğan William “Yason (eski adı YOSON) burnu Fatsa’ya onsekiz milmesafededir. Bu burnun önü taşlık P.Minas Bıjışkyan, eserinde Yason Burnundan şuşekilde söz etmektedir; 1817 yılında,Venedik Mekhitarist Manastırı’nda yetişen âlimrahiplerden, 1777-Trabzon 2

469 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 4 7

0 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI K doğru g b üz şeklinde k yu K b f or

alınmıştır i dolanmak yazıt alınlıklar k şeklinde ik kayıtlı c dik dik B her y k süslemeler kabartma inş üz ol t kabartma b p ç orml ut ephede eçmeli anına emer ilisenin apı ir ilinen ul enc u apı uz uşt i anda y erindek b erinde k v er a ulm B Or Y GÜNEY Doğu dör dör sır unmak alanın hangi b ar ük e A A e ur y edilmiştir y c dik k u du a bulunmamaktadır. TI lak, SON KİLİSE r dan anamek li e ok t t ar e uşt olduğu a a y g g y halindek v o ephe K CEPHE b alınlıklar c çılmıştır düz dör en en enilenmiştir (R arım t t işlenen k ili y b a e v k ak dış ul ur u uz . uz t ur i apı or a t olarak al şeklinde it , ir b a ş ah s a CEPHE yu len tı P Çer unmak b . f inc t dır e ahiptir a . enlenmiştir t un dır y orml b şek er g K ir Y y a b de y b doğrult v er v b ir en a ilgi b an sında t ük uz e C şemb . b çe er e ar . o Sİ: danın çer ol si k le çer (Çizim:1). il Y ephe elir B yunc i . e enar v neﬂer engi, ma v e u lak er f işlenmiş de u a apı b unlar ştirilmiştir Ana b a Sİ y y oruml y e enin çe Kilisenin Sİ: t âna girilmek b ul çe u ler er s v tilmek a olar bir c y e ar düz silmeler ahiptir sek v y e dır alınlık u unmamak si: ephede silmeler v

er a ları . üz e er G İlçe almak girişt sunda tmanın e len o dan P uzanan or k üne . sıra y ak e iz le . şeklinde gün yunc k erinde t u enc D Len ilisenin er sim:3). ahrip öşelerine g Ancak si, t ştirilmiştir ise t v Üç amla t birer a v ol en le edir y i v y t ler en b e er nef damla a Çaytepe ana apılmışlar t t den . u ştirilmiştir irisi t düzdür . inş c on ü a a uzananpl Çer len e y nefli a f . k e ephede K alt y daha olar oruml ç şların P y a e t t olm pla motif dı. (O balık un apıyı alınlık a a edir k b p er enc e t çatı or giriş düz ol çe b dır ol t uz ar enc şil r edilen k ar ak a st G v anla uş almak u v motifi u u olarak tı b tma k e er e . . . B ün . enin afı yu er enlenmiş ş u dur üçük ir y Köyü an er seviyesinin b figürü ol ile ü Üst enkler k y du e k üç b ler dır u c içi er apılmışlar ç üm cu, e apısı . u v uşt ol t ephe u alınlık süslemenin . p ahrip olar Çer v e b k y b e p t . süslemelerin Giriş duk en boş arında, enc ir ilise kılıç önden süsüleme tarafta a ile üzde ul enc olan 2 ur çer st Maz ele y sınırları dır 009: çe er yer çer ak unmak si dışında er b du er ça süslenmiş bir çe , er a v r ullanılar olm güne (R alınan ler v 7 v k g enkli tı e k çe enin motifi işlenmiş ğu, .3 v k b almaktadır. e erilmiştir e al apısını 3 apı, ar e dolanmak dır çerçeve eleri üçük ur 0 di altında 5 v c e y b kırma sim1). çer uşt 2). ephe e a ir x t ğ or yin a t . içerisinde üz arzda sında k a eri i c y dik sı er v dolanmak 14.2 Maz çe çi k Kilise ur t u dır amlıdır er k erinde a r t apı y t üst şağı, b ak ol v ut e ilisenin sinin g . da ekr ise dör üç er Günümüzde oşt 0 bir . alan b st K eleri erilmiştir (R eometrik çatının yer g bir . ulm G ir y apının le ünde m. y or al Kilisedek y üçg y arı y t güne üne er t ur er ştirilmiştir ha a apılan taş g y Balıkların önden i u a . t dik yazıtı almaktadır. ölçülerinde dır en or arım b u . y sy B r alan, şt arzda şeklindedir almak yer ç en, e u P t aptır şt y ur t urulm a st on şeridin ise . or enc y motifi dör f a ur k ortasına dır c oruml Silmelerin alınlık a sında or ar du ephe t alan y motifler dak . dik yu a giriş son b p olduğu anlar . er Kilise t a an i t y t g v ir enc sy K u kilise ik nefi e a apılan v e en arında dör u şların sim:4). dır a . i başlarının ar y y ucu ile k on inci u kilise k demeli altında, şt b y k er er i a Kılıçların, k b , ar la da v er itk emeri . . y Çerçevenin b k ur t apısını t ir Anc denk y daha e eler P son g ekr e ğ ub ar le almak e üzerinde apı bu alan k en enc y len a almak . giriş i hemen ise p kıs b apı tma enilenmiştir y Y motifi dol b ar enc y ak , ucu ir er a t eli yazıtta t y akın ust er olar a yu son a ol la gelen b ol oval g le durulm çer pla şın k sağla almak t en akla eler; er eniş k ortası u b y süsleme uz a uşt v t aları i y enar an azilik dur a ç dır ak ar k eler çe st B ü enilenmiştir ol b dır dışt e b herhangi t abzaları urulm st urn f lak y iki v ar e erin v ir y . du oruml dik yede; P . g v a 1868 y du e La an , t ları Len enc afı b hakkında enişle t e (R az çok u an a diş yu al yanında, ğu ar dilimleri i u . dır dör şt çerisine tin v k yüksek e ik hemen G arında afında k t z emer olar v er sim,2). t ur s y u tarihi arzda y emin i u sır on . ar ü kollu üzeri üne u ar arım t şt er k ha eler; Ba şağı yük . y g üst lak apı an, bir b a B un ur ak en en de çı sı ir tı u li y . . adı geçen Kolkhis, (Çoğuzaman Gürcistan’la özdeş olarak kullanılsa da) bugünkü Batum kentinin önceki olayların yani efsanenin başlangıcı, ülkede büyük bir kıtlığınolmasıyla ilintilidir. Söylencede yazarlarınca “Avrupa’nın ilk büyükgezgini”olarakgösterilenYason’un bu yolculuğa çıkışından olmak üzeredeğerlimadenler açısındanoldukçazenginolduğubilinmektedir. Üstelikmitoloji üzerinde şahıs isimleriokunmaktadır. civarında bulunan mezarlardan alınmışmezar taşları olduğu düşünülmektedir. Zira bu taşlar Duvarlar harçlı dolguşeklindedir. Dış duvarlarda birkaç noktada görülen yazıtlı taşların, kilisenin yoktur. Yinecephe unsurlarında görülen süslemeler genel tanımlama içerisinde değerlendirilmiştir. yükseltilerek vurgulanmıştır. mekâna yuvarlak kemerlerle açılmaktadırlar. Apsislerin önünde yer alanbema bölümüzeminden duvarında üçgen alınlıklıbir nişyer almaktadır. Cephelerde dikdörtgen formlu olanpencereler, iç almaktadır. Yuvarlak kemerli bu nişlerfarklı ebatlarda yapılmıştır. Kuzey apsisin kuzey yine Doğuda içten yarım yuvarlak sonlananapsislerden; anaapsisin kuzey duvarında iki nişyer (Resim:6). yapılmıştır. Başlıklar sade tutulmuş, silmelerdışındaherhangi bir süs unsurubarındırmazlar yuvarlak kemerlerle birbirlerine bağlanmışlardır. Sütun başlıkları küpe benzer yastık şeklinde yekpare taştan yapılmış olup alttarafta kare altlıklara oturmaktadırlar. Sütunlar üst tarafta ve plasterlerin aralarına yerleştirilen metal gergiler restorasyon sonrası yenilenmiştir. Sütunlar kubbe ileörtülüyken yan nefler batı-doğu doğrultusunda beşik tonozlarla örtülmüştür. Sütun üç bölümlüolarakdüzenlenmiştir.Orta nefyan neflerden daha geniş tutulmuştur. Naos mekanı kornişi dolanmaktadır. örtülüdür. Kilisenin bütün cephelerini çatı hizası altından iç bükey ve düz silme şeklinde saçak pencere görülmemektedir (Çebi,1973: 25).Diğer taraflar ise taş kaplama şeklindekırmaçatı ile kilisenin 1970’li yıllarda çekilen ve kubbesi sağlam olarak görülen fotoğraflarında da kasnakta sık rastlanan bir durumdeğildir. Restorasyon sırasında değişikliğe uğradığı fikirlerine rağmen, kasnak üzerinde herhangi bir açıklık bulunmamaktadır. Kasnak üzerinde pencere bulunmayışı kubbe yer almaktadır. Kubbe, 2004 restorasyonunda tamamıyla yenilenmiştir. Fazla yükseltilmeyen içerileri renkli camlıdır ve üzerlerinde birer çiçek motifi bulunmaktadır (Resim:5). üzerindeki pencereler, kuzey ve güneye bakan damlaşeklinedizayn edilmiştir. Pencerelerin görülmektedir. Orta nefe bakan pencere batı cephedeki gibi elips şeklindeyapılmışken, yan apsis Silmeler üzerinden devam eden ve çatıda üçgen alınlıkla sonlananduvar üzerinde üç pencere çerçeveleri tamamen yenilenmiştir. Herüç apsisi desaçak altındasilmelerdolanmaktadır. mazgal pencerelermevcuttur.Yapılanrestorasyonda; anaapsisin güney sövesi ileyan apsislerin plaster şeklindeki sövelerle sonlanmaktadır. Yan apsisler üzerinde ise dikdörtgen forumlu küçük yuvarlak kemerli bir alınlıklasonlanmaktadır. İki yanda isekonsollar üzerinde devam eden bulunmaktadır. Anaapsis penceresi, dikdörtgen forumlu ve mazgal penceredir. Lentolu pencere güney apsisin kuzey apsisten dahageniş olduğu gözlenmektedir. Herüç apsiste debirer pencere inşa edilmişken, dahaküçük tutulan yan apsisler üç köşeli olarak inşa edilmişlerdir. Bunlardan apsisler dıştan farklılıklar göstermektedir. Daha büyük tutulan orta apsis dıştan beş köşeli olarak Çok eskidönemlerdenberiKaradenizBölgesiveKafkasların, baştaaltınvegümüş MALZEME VETEKNİK:kilisede kullanılan malzeme düzgün kesme taş malzemedir. SÜSLEME: kilisenin iç mekânında mozaik veya fresko tekniğinde herhangi bir süslemesi İÇ MEKÂN:kilisenin iç mekânı iki sıra üç sütun ve doğukısmındayer alaniki paye ile KİLİSENİN ÜST ÖRTÜSÜ: DOĞU CEPHESİ: kilisenin doğusunda üç apsis bulunmaktadır. İçten yarım yuvarlak olan DEĞERLENDİRME VEKARŞILAŞTIRMA kilisenin üstünde naos mekânını örten yuvarlak kasnaklı bir 471 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 4 7

2 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI

doğusunda Pha k y Bilindi nef a k ef b

Ş Bölg B ula K t Kilise ilgilenmiş se ö me Şir k y b Esk Mahalle Gön güne edilmişlerdir. v şeklinde sır nok

Girişlerin v değil, oluşmaya g y ib oplan enişle ur apımı erilmiyor erile apılar z eni o e anısında inanın y ir una ar a s vi ellikler yhülislam, y an li ane zar dethanelerin ş şun iden edeniz larından t y y ği an ede alar ib y y doğu e e si, b y Çakırkaya rımı ik lıkların, sinde g tıda y ser ği a ili y dan ör çok k ör izler le de altın, , si İlk Or Islaha Y en S on dır b üz y de enin a apımına b e gilemek Y amsun yız. u or başlamıştır. çoğu thanelerin ö son olmaları Bölg a Kilise t s usunda er maz k . ok alamak m z e a Ar sunda y çağlarda. son a gib du. inş E ilise sonr de i sır sk t dec e b P K ak güm unar g Bunun g t ti ok B urun a Islaha e i şle i ar a e onotların g Y sis (P Islaha trikler F urn c ’ ip den si a halindey si işlemler y dönemler al e , a Kilise edil ul ar Mana ermanı’ a a 1868 t T apılma şen son ’ u ü nde edir deniz u ak ekk t et dini (Çizim:2), edile v y u a ş er alank ür ğr k di e şlana gun g a üz ’ t na a ümk dışında v y y t elen sinsu K a yılında ilan dendir F b , Kilise ha Zira ler çınılmazdır si ek ği b e apılma stırı apma Hahamb dıkları, erinde ermanı F u lider ar ul b y demir ermanı ndan Bölg sına st ö g . b uz ilen akın gib a alanın ündür u unan Kiliselerin y örülmek c den ul anelerin t edil deniz deniz ak ğr ) nehrininy er üm Kilise un si ler A alın undu i y .

e T a ö diğer le ’ inş Ör tı. sı dek a s bölgelerde b si k 12 di. dıkları r Ar z b 18 ar b b ma ştirilen süt ar O abz u el ub ellikle v k a ’ ir eri ile tı, mana tü nde ’ cilerin ür de a, An yıl a smanlı e etia Ş on şı si, v a i çok . Islaha ğu y ğ b ub denlerinin cılığıy erişli 2 1 t gib okr on sistemleri, g Yine plan a apılar v 9 edir eli 0 t u üz tik Or Gir sonr a ç amiri . e y s t a sunda b y y i ak er 4 t a erinde limanlar çe Islaha a ü Köyü y du, Ma rim akınında dik e b tik 18 . dıy dönemde daha apı yılında yük . t ülkesinde z tiplerinde dir sun stır Z şitli P azilik a la alan R Islahat 5 enginliklerinin ir er F çk üslimlerin un v um 6 dör ar y inş Gir la y Ba ermanı’ de a a b t a aitol şemb k olar a b a t arihinde Al b Kilisesi, c b ir alın sonr da a b ir y ştırma öne e t F emaa Y al içten b ilinen Or u M g e er -ı da ucr sun, ermanı’ a da pr e u çoğunluğu y en a dır dönem son y dil ena Ali Fermanı’ndan t le a p t tısının b e osedür eniden odok a b b arzda r çık a y olduğu inaların şim du na . inşa di f e oş a y tlerin ör tonoz, b ha orml a K T st s y Gir ğlıy akınındak B ği u y b tığı , ğu düşün r a Gümüşhane amışlı edek or Ba urn g bır Kilise abz e şeklindet b u nın s nok olan, ör anla e er edilmiş m k dı e gib Kiliseleri sun b u b inş g k t akılma iliseleri ma e; ileri ediler dar gibi uh u, on, e -ı ul etirilmiştir e dıştan ilan i v v t sisi g üç şﬁy i Ali şılan alar si e g a e undu ma enişletilmemek ol Kilise denler t y A y a a edilec len er y G Ordu a duk g y da nefli edilmiş ’ çtır v de ülen b i edilme h eni le ş sonra elenlerinin denler üm ek rim örnekler da leri e sı u ama b sı, t plan, Y ise t alak susunda ğun ü ol a olar G . ça si, üm gün a dü üşhane ib Krom yük k şıyıcılar üslimler T ek, y u ür son B bazilikal t ülk oloniler r amiri genelde ör a T dur urun ir y g . şün abz elverişli u ciddi sinden alı ak g dethanelerin b orul B üm eniş durum mimari e v e k ena ak una Y Kilise iş sinde si e iliseleri; apıy , b a on olar görmek üleme p üz Vadisi ar anlar son ilinen , di ser olar ser ğ enc Hıristiyan Dib hazır la sağlanmıştır b üz e Ba et v a g e ğ ş ir a aitolmalıy k ak plan sonr e çatı ç ör er ar ait b si ula un erinde b de urma yb ö er Ba ak b ekli v e alana , etmek e Köyü z. ’ e; z nin, tıy yüksek urn e st değ stlik eler z k Hıristi ellikleri ur ona şmıştır b G t ib de y şeklindedir. Or a b enginlikler Z a iliseler um şemasında ul bır la a eni ü dlandırılmıştır K ir t a hız un sı v er y Or du undukları yük dethanelerin, mümkündür. ö yından a t alak ise yöresi apımına akılmış, s g t a amirine y yerleşimleri lendirilme yü Kilise da edir ahiptir un ib etirilmiştir y G t v akınındak y mem a ak . erilmiştir M ün a i anlar le b Kilisenin çe Ekmek r b dı. v de elverişli ir a . Kilise e . t ul e üm b a stlan su T doğru thane ü sonr b enz Doğu ur Cami unan le emel . olan akır sl ama di inşa a İçte izin izin üz A lar b ait up de y si, er dı çi si ir tı a e e i . . , , YEDİYILDIZ, B. (2000), Ordu Tarihinden İzler, İstanbul. UMAR, B. (2000), Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), İastanbul. STRABON,(2015), Antik Anadolu Coğrafyası, (çev.Pekman.A.), İstanbul. Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Erzurum. OKUYUCU, D., (2013). Orta ve DoğuKaradeniz Bölgesi Rum Kiliseleri,Atatürk Üniversitesi Sosyal KSENOPHON, (2010), Anabasis (Onbinlerin Dönüşü),(Çev.Gökçöl.T.), İstanbul. HAMİLTON, W. J.(2013) Küçük Asya, (Çev.Toraman,A.)Ankara. FREELY, J. (2008), Türkiye Uygarlıklar Rehberi 2,(Çev. Birkan, T.-Koca, G.-Biçen, A.)İstanbul. EVLİYA ÇELEBİ,(2008), Seyahatname, 2.C.1. Kitap, İstanbul. DÖNMEZ, Ş.(2000), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara. DİZMAN, İ.(2008), Denize Düşen Dağ: Ordu, İstanbul. (Sempozyum Bildirileri), Ankara, ss. 21-33 ERDOĞDU, İ.(2005). “Orta Karadeniz Bölgesinin Tarihi Coğrafyası”, Orta Karadeniz Kültürü, H.), İstanbul. BIJIŞKYAN P. M.(1998), Pontos Tarihi, Tarihin Horona Durduğu Yer Karadeniz,(Çev. Andreasyan, BAŞ, M.(2014), İlkçağ’danGünümüzeOrduTarihi,Ankara. AHANOV, A.(2004), Panaret’in Trabzon Tarihi, (Çev.Uzun,E).,Trabzon. KAYNAKÇA Çizim:2, Torul DibekliKöyü Ekmekçi Mahallesi Kilisesi (H.Özkan-H.Yurtt aş) Çizim:1, Yason Kilisesi Planı ÇİZİM VERESİMLER 473 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 4 7

4 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI R e s m:1, R Y R e ason Klse s m:3, e s m:2, Güne B a tı Cephes s GenelGörünüm. y Cephe s Resim:4, Kuzey Cephesi Resim:5, Doğu Cephesi Resim:6, İçMekân 475 ORDU YASON BURNU VE KİLİSESİ - HASAN BUYRUK 4 7

6 AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI