Crisisbeheersing in Regionale Context
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Clingendael Magazine voor Internationale Betrekkingen Crisisbeheersing in regionale context December EU, NAVO, GOS, Afrikaanse Unie, ASEAN, ad hoc-operaties Te koop: het Olympisch ideaal! 2013 Al-Qaida en gijzelingen in de Sahel Internationale erkenning LHBT-rechten moeizaam proces www.internationalespectator.nl Inhoud Redactioneel De rol van regionale actoren in brandhaarden 1 Artikelen Europese Raad en daad? | Margriet Drent & Dick Zandee 2 Al-Qaida en gijzelingen in de Sahel: een effectieve strategie? | Sergei Boeke 5 Tot de dood(straf) ons scheidt: LHBT-rechten en Internationale Betrekkingen | Cees van Beek 10 Column Sotsji: Olympisch ideaal te koop | Bob van den Bos 15 Artikelen De rol van regionale organisaties in crisisbeheersingsoperaties en stabilisatiemissies De evolutie van VN-vredesoperaties en de rol van regionale organisaties | Gustaaf Geeraerts 18 Europese vredesoperaties: waar is de strategie? | Sven Biscop & Luk Van Langenhove 23 EU-geleide crisismanagement-operaties: minder, kleinschaliger en pragmatischer | Tim Haesebrouck & Melanie Van Meirvenne 28 De grenslegioenen van de fantoom-USSR: vredesoperaties onder het GOS | Bruno De Cordier & Joris Wagemakers 33 Is de Afrikaanse Unie klaar voor crisisbeheersing op eigen continent | Joost van Puijenbroek 39 De track record van ad hoc-coalities: Koeweit, Oost-Timor en Irak | Kees Homan 45 ASEAN, de onderschatte soft power en het belang van post-moderne diplomatie | Jan Willem Blankert 50 Opinie Oorzaak ineffectiviteit VN in weeffouten systeem | Bibi van Ginkel 55 Artikelen Slachtoffer van een VN-vredesoperatie | Sanne Maas 57 Between a rock and a hard place; geopolitieke dilemma’s rond de tweede democratische verkiezingen in Bhutan | Jeannette Mak 62 Respons EU-zelfreflectie kan tot vrede leiden | Jan Wijenberg 66 Boekbesprekingen Herman van Roijen, 1905-1991. Een diplomaat van klasse | Jan Willem Brouwer 69 Deng Xiaoping and the Transformation of China | Sanne Kamerling 70 The invention of the land of Israël | Willem-Gert Aldershoff & Dries van Agt 72 Diplomatic Sites. A Critical Enquiry | Niek Biegman 73 Nieuw Verschenen | Joris Kreutzer 75 Film The Butler | Thijs Buirma (op achtercover) II December 2013 Jaargang 67 nr. 12 Redactioneel De rol van regionale actoren in brandhaarden eerst er een windstilte in Syrië? Althans, in de berichtgeving over het Syrische conflict lijken de komende onderhandelingen in Genève de gevechten in de straten van Damascus, Homs en H Aleppo voor even te hebben verdrongen. En zo krijgen andere belangrijke actuele ontwikkelingen de aandacht die ze verdienen, ook in dit nummer van de Internationale Spectator. Zoals de gijzelingen door de Maghrebse tak van al-Qaida, AQIM, die de Sahel al een decennium in zijn greep houdt. Eind oktober zijn weliswaar de vier Franse gijzelaars die in Niger waren ontvoerd, vrijgela- ten, maar dat neemt niet weg dat sinds 2003 bijna honderd mensen door AQIM zijn ontvoerd, waarbij velen het leven lieten. Dan de Russische anti-homopropagandawet die recent voor zoveel ophef heeft gezorgd. Daarbij rijst de vraag hoe het eigenlijk is gesteld met de rechten van lesbiennes, homoseksu- elen, biseksuelen en transgenders (LHBT’s) op mondiaal niveau. Blijven we in Rusland dan komen we uit bij de aanstaande Olympische Winterspelen in Sotsji. Sotsji? Heeft daar ooit iemand geschaatst of geskied, vraagt u zich terecht af. Nee, maar dat is niet belangrijk meer in de hedendaagse sportwereld, waar het draait om geld en machtspolitiek en waar ook de corruptie langzamerhand is binnengeslopen, zo valt te lezen in de column. Verder staan we stil bij de Europese Raad, die zich op 19 en 20 december a.s. buigt over de Europese defensie. De besluiten zullen nog niet van de voorpagina’s van de dagbladen gaan spatten, zo stellen de defensiespecialisten van Clingendael in dit nummer, maar niettemin worden kleinere stappen verwacht die hopelijk tot grotere daden leiden. En dat is belangrijk. Overal in Europa staan de defensiebudgetten immers onder druk en dat heeft gevolgen voor de slagkracht van Europa op het gebied van vrede en veiligheid. Dat brengt ons bij het thema van dit nummer: de rol van regionale organisaties in conflictbeheersing en internationaal crisismanagement. De regionale aanpak van crises wordt steeds belangrijker; niet alles kan immers onder auspiciën van de Verenigde Naties plaatsvinden. Wat kan en wil Europa op dit gebied? Daarop in dit nummer twee verschillende visies, hetgeen tekenend is voor de uiteenlopende meningen die hieromtrent leven binnen de Europese Unie. Verder passeren het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, de Afrikaanse Unie en ASEAN de revue, terwijl ook de steeds populairder wordende ad hoc- coalities aan de orde komen. De redactie wenst u fijne feestdagen en een goede jaarwisseling toe. Deze aflevering van de Internationale Spectator werd mede mogelijk gemaakt door de inspanningen van Arjan Douma, student aan de Rijksuniversiteit Groningen en in de periode september t/m november 2013 stagiair bij de www.internationalespectator.nl eindredactie December 2013 Jaargang 67 nr. 12 Internationale Spectator 1 Margriet Drent & Dick Zandee Europese Raad en daad? Deze maand vergadert de Europese Raad over de toekomst van de Europese defensie. Afstemming van defensiebeleid in Europees verband ontbreekt tot op heden. Wat staat er op de agenda en welke uitkomsten vallen te verwachten? Dat zullen naar alle waarschijnlijkheid geen grote stap- pen voorwaarts zijn. n geheel Europa zijn defensiebudgetten in een viteit en zichtbaarheid van het Gemeenschappelijk vrije val geraakt. Niet alleen Nederland heeft Veiligheids- en Defensiebeleid; (2) het ontwikke- I de ambities voor de krijgsmacht bijgesteld, len van capaciteiten; en (3) het versterken van andere landen doen hetzelfde. Minder geld voor de Europese defensie-industrie. Het voortraject steeds duurder materieel betekent dat kwaliteit heeft een jaar geduurd. Hoge Vertegenwoordiger steeds meer ten koste gaat van kwantiteit. De Catherine Ashton en de Europese Commissie kaasschaaf blijft heersen, omdat landen zo lang hebben belangrijke bijdragen geleverd. Nu zijn de mogelijk zoveel mogelijk capaciteiten nationaal staatshoofden en regeringsleiders aan zet. Wat proberen te behouden. Ook hier is Nederland met kunnen we verwachten? de recente voorstellen van minister Hennis geen uitzondering. Afstemming van defensieplannen Het ziet er niet naar uit dat een nieuwe Europese tussen Europese landen ontbreekt nog steeds. veiligheidsstrategie of nadere precisering van am- Internationale samenwerking neemt toe, maar bities en vereiste middelen (een defensieconcept) verloopt traag. Volgens de grootste pessimisten verwacht kan worden. De veranderende interna- leidt het tot een Europa zonder verdediging. Dat tionale verhoudingen vragen hier wel om, maar de is overdreven, maar de staat van defensie in de lidstaten hebben te uiteenlopende meningen over meeste Europese landen is op zijn minst zorg- de gevolgen voor Europa. In die zin blijven nieu- wekkend. In parallel luiden de grote defensiebe- we begrippen in het Ashton-rapport over de EU drijven de noodklok. Grote materieelprogramma’s als security provider, projecting power en strate- kondigen zich niet aan. Daarmee is de toekomst gic autonomy zonder inhoud. De Europese Raad van de Europese defensie ook een economisch zal zich zoveel mogelijk richten op praktische en sociaal vraagstuk. Bijna 1 miljoen banen in de- stappen. Dat levert ook steun van het Verenigd fensiebedrijven en hun toeleveranciers staan ter Koninkrijk op, wat essentieel is, gezien het be- discussie. lang van de Britse bijdrage aan Europese militaire capaciteiten. Nederland benadrukt evenzeer het Herman Van Rompuy heeft de alarmbel geluid. pragmatisme. Een lastig debat over de rol en am- Voor het eerst sinds 2008 buigt de Europese Raad bities van de EU in de wereld – dat in Den Haag zich in december 2013 over de Europese defensie, het nodige spervuur zal ontmoeten – wordt zo inclusief de industriële en technologische aspec- eenvoudig vermeden. Het blijvende gebrek aan ten. Op de agenda staan drie zaken: (1) de effecti- een vernieuwde veiligheidsstrategie en een de- Artikel 346 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) Momenteel kunnen de lidstaten bij het aanbesteden van opdrachten op het gebied van defensie en vei- Margriet Drent en Dick ligheid, een beroep doen op artikel 346 VWEU. Dit artikel biedt lidstaten de mogelijkheid de regels van de Zandee zijn als onder- interne markt buiten toepassing te laten ter bescherming van nationale veiligheidsbelangen; dit kan ook zoekers verbonden aan gelden bij de aanschaf van defensiematerieel. Instituut Clingendael 2 December 2013 Jaargang 67 nr. 12 fensieconcept betekent wel dat de EU ongestuurd potentieel van vérgaande samenwerking gedu- De Europese Raad blijft laveren tussen de Franse en Britse posities, rende de hele levensduur, zoals gezamenlijke tijdens de tweedaag- respectievelijk voor en tegen verdere uitbreiding training, onderhoud en logistiek. In de nabije toe- se top, die op 7 en 8 van de Europese defensie. Dat maakt de rol van komst bieden het A400M transportvliegtuig en de februari 2013 plaats- de Europese Raad om structurele aansturing en Airbus A330 tanker hiervoor de meeste ruimte. vond. Op de agenda richting te geven aan het Gemeenschappelijk stonden het Meerjarig Veiligheids- en Defensiebeleid er niet gemakke- Ook wat betreft industrie en markt is geen grote Financieel Kader, Mali, lijker op. sprong voorwaarts te verwachten. Meer ambiti- de Arabische Lente en euze voorstellen