De Achtervolging Tot Aan Sassenheim, 9 Juli 1573
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De achtervolging tot aan Sassenheim, 9 juli 1573 Aad van der Geest. De heerser over de Lage Landen in de eerste landvoogdes, om tijdens zijn afwezigheid hier helft van de 16de eeuw, keizer Karel V kwam in te lande de Spaanse belangen te behartigen. het jaar 1558 te overlijden, maar werd door zijn Op 5 april 1566 werd bij haar in Antwerpen een zoon Philips II reeds in 1555 opgevolgd. De hu- verzoek om religieuze tolerantie en opschor- welijkspolitiek van zijn voorouders had in feite ting van de godsdienstvervolgingen ingediend, een onbestuurbaar rijk doen ontstaan. Het be- het Smeekschrift der Edelen. Uit angst voor op- stond uit een hoeveelheid samengevoegde ge- roer en verzet besloot Margaretha de edelen bieden met totaal verschillende volkskarakters, enigszins tegemoet te komen. Haar raadsheer cultuurpatronen en historische b e s e f . Voeg Karel van Berlaymont sprak toen de historische daar een verkapt faillissement in 1557 aan toe, woorden: "N'ayez pas peur, Madame, Ce ne en je hebt een vorst met grote problemen. sont que des gueux," hetgeen vertaald bete- Bovendien had Philips II zich verwaardigd zijn kent: "Wees niet bang, Mevrouw, het zijn maar zetel defin it ief naar Madrid te verplaatsen, bedelaars." Het woord 'gueux' zou leiden tot ver van die vervelende lage landen. Zijn vader de bijnaam van de opstandelingen namelijk had zijn zetel meestal in Brussel gehad, het Geuzen. hart van de culturele samenleving van die tijd. We staan hier aan de vooravond van de DON FERNANDO ALVAREZ DE TOLEDO Tachtigjarige Oorlog, met een toch wel De godsdienstvervolgingen hielden tijdelijk op, opmerkelijke bijrol voor Sassenheim, Voorhout maar de religieuze diensten van de nieuwe en Warmond, betreffende het einde van het leer in de openlucht, de hagenpreken, trok- beleg van Haarlem. ken steeds meer publiek. Hieronder bevonden zich vaak gewapende toehoorders die voor on- DE ECONOMISCHE TOESTAND rust zorgden. Mislukte oogsten, hongersnood, De vele oorlogen die Karel V had moeten voe- werkeloosheid en onvrede zouden uiteindelijk ren om zijn rijk te consolideren en uit te brei- op 10 augustus 1566 in Steenvoorde in Zuid- den, hadden hun tol op de staatskas geëist. Vlaanderen leiden tot de eerste beeldenstorm. De schulden overtroffen de inkomsten vele Margaretha van Parma werd door Philips II nog malen en het goud en zilver uit de nieuwe we- even getolereerd, maar in augustus 1567 kwam reld kwam lang niet altijd op de plaats van be- Don Fernando Alvarez de Toledo, kortweg Alva stemming aan. Corruptie, diefstal, piraterij en genaamd, met een enorm leger en verregaan- de immer geldverslindende legers waren hier de volmachten in Brussel aan. Margaretha debet aan. Philips voerde nieuwe belastingen in en was vast van plan de absolute macht naar zich toe te trekken. Hiertoe damde hij de macht van de adel en de steden in en reorganiseerde hij de bisdommen. De geloofsvervolgingen, de zogeheten inquisitie, reeds begonnen onder Karel V, werden op grote schaal uitgebreid. De aanhangers van de nieuwe leer, die het rooms-katholieke geloof hadden afgezwo- ren, werden opgejaagd en door de Bloed- raad veroordeeld, gemarteld en zo nodig als ketters verbrand. De opstandelingen tegen het Spaanse gezag trof uiteraard eenzelfde lot. Philips halfzus Margaretha De Raad van Beroerten, door het volk Bloedraad genoemd. van Parma was in 1559 aangesteld als Illustratie uit Nederlandsche Historiën door Pieter Bor. werd van haar taak ontheven en Alva nodigde nu terroristen of juist vrijheidsstrijders waren. al snel de edelen van de opstandige provincies Eigenlijk was het een bonte verzameling van uit voor een zogenaamd gesprek. Onder hen ballingen en minderbedeelden, die op de een de gedoodverfde leiders, Willem van Oranje of andere manier van hun bestaansrecht be- en de graven Van Egmont en Van Horne. De roofd waren. Met name lage edelen die hun laatste twee werden gevangengenomen en op privileges ingedamd zagen, zeelieden, vissers, beschuldiging van hoogverraad ter dood ver- kooplieden, boeren, ambachtslieden en vluch- oordeeld. Willem van Oranje had zich op tijd telingen. Alva noemde hen zeerovers en on- teruggetrokken op zijn kasteel te Dillenburg. derschatte hun vechtkracht, wat hem duur zou Uit woede over de verloren slag bij Heiliger- komen te staan. Ze waren heer en meester op lee op 23 mei 1568, liet Alva op 1 juni achttien de Schelde en de Maas, waardoor Antwerpen edelen onthoofden, gevolgd door de executie en Rotterdam, nog steeds in Spaanse handen, van de graven Van Egmont en Van Horne op de niet bevoorraad konden worden. Ze waren de Grote Markt van Brussel, vier dagen later. Deze baas op de Zuiderzee waardoor ook Amster- gebeurtenissen worden gezien als het begin dam geïsoleerd kwam te liggen. Op 1 april 1572 van de Tachtigjarige Oorlog. Alva stelde in 1569 veroverden ze Den Briel op de Spanjaarden en de zogeheten Tiende Penning in, een omzetbe- die stad werd daarmee het steunpunt voor de lasting op de verkoop van roerende goederen watergeuzen. Nadat meerdere steden zich bij als eten, drinken, kleding et cetera. Dit veroor- de opstand aansloten, trof Alva verregaande zaakte grote schade aan de concurrentieposi- tegenmaatregelen. tie van Holland als handelsnatie. Deze Tiende Mechelen, Zutphen en Naarden werden dat Penning is in de praktijk echter nooit geheven, jaar veroverd, geplunderd en uitgemoord, lou- maar werd voor fl. 2.000.000, - afgekocht, het- ter en alleen om een voorbeeld te stellen. geen in feite op hetzelfde neerkomt. HET BELEG VAN HAARLEM HET BEGIN VAN DE TACHTIGJARIGE OORLOG Nu was Haarlem aan de beurt. Op 3 december Na het wegvallen van de graven Van Egmont 1572 schreef Don Frederik, de zoon van Alva, en Van Horne werd Willem van Oranje als al- een brief aan de burgerij van Haarlem, met het gemeen leider van de opstand gezien en werd verzoek de stad over te dragen aan Spanje. Na hij daarom het doelwit van Alva. Tot nu toe de weigering hieraan volgde een maandenlan- was het niet helemaal duidelijk of de geuzen ge belegering. De stad militair veroveren bleek vooralsnog niet echt haalbaar, dus besloten de Spanjaarden de stad uit te hongeren. Op de strategische punten van de landwegen waren al schansen aangelegd om aanvoer van goe- deren over land te verhinderen en de stad te controleren. Haarlem was echter via het Haar- lemmermeer en het Spaarne volop te bevoor- raden. In de winter over het ijs en zomers over het water, omdat de watergeuzen het Haarlem- mermeer beheersten. Dit was een doorn in het oog van Don Frederik en in de nacht van 4 op 5 maart liet hij Den Hooghen Dijck bij Halfweg doorsteken. De Spanjaarden konden nu met hun schepen via het IJ het Haarlemmermeer op varen. Eind mei 1573 versloeg de Spaanse Willem van Oranje (1533 - 1584) op 22 jarige leeftijd, vloot onder Bossu met een vloot van 63 sche- door Antonio Moro. pen de watergeuzen, die hals over kop vlucht- Altemeister Museum Kassel, inventaris nr. GK 37. ten naar de Oude Wetering en de wateren bij de Kaag (Warmond). Nu was ook de toevoer geuzenvloot ‘s nachts ongemerkt de stad te na- naar Haarlem over water afgesloten. deren en met veel kabaal hun kanonnen af te schieten, als afleiding voor het transport over HET EINDE NADERT land. Deze geuzenvloot had in de wateren bij Het voedseltekort in Haarlem begon nijpend Warmond paraat liggen wachten op de nade- te worden en de toestand onhoudbaar. Willem rende actie. In de avond van 8 juli 1573 verliet van Oranje organiseerde een laatste poging de karavaan met hulpgoederen en wapens Tey- om de stad van mondvoorraad en wapens te lingen en omstreken, op weg naar Haarlem. ‘s voorzien. Er werd een troepenmacht van vier- Nachts werd de voorhoede van het transport duizend man onder leiding van de Heer van door verraad bij de herberg Het dronkenhuisje Batenburg in en rondom slot Teylingen samen- op de kruising van de Wagenweg en de huidige getrokken. Uit deze periode stamt de schans Spanjaardslaan opgewacht en het hulpleger in de Roodemolenpolder bij de Eikenhorst- verslagen. Alva schreef op 10 juli een brief aan laan in Voorhout. Hier zal zeker een deel van de Raad van State in Brussel: "In de nacht van 8 de manschappen gelegerd zijn geweest. Het op 9 juli, voor de dageraad, zijn de rebellen met hele gebied heet daar nog steeds 'de schans'. hun hele krijgsmacht over het water en over Deze schans komt niet voor op de overzichts- het land naar Haarlem gekomen om de stad te kaart van de schansen die rondom Leiden op- ontzetten, maar ze stuitten op onze troepen en geworpen waren en heeft daarom een aparte werden op de vlucht gejaagd. Hierbij vonden status. Teylingen zelf kon uiteraard geen vier- ongeveer 2000 mannen de dood en werden ve- duizend man herbergen zodat men ook elders len gevangengenomen. De buit bestond uit elf geschikte plekken moest zien te vinden, wat vaandels, tien stukken geschut en driehonderd ook gebeurde. Het wachten was vooral op de wagens, beladen met voedsel, munitie en an- voorraden die grotendeels uit het Westland dere zaken. Onze soldaten achtervolgden hen moesten komen. Het plan was om met een tot aan Sassenheim, een plaatsje vlak bij Leiden waar de rebellen hun legerplaats hadden." De laatste poging om Haarlem te bevoor- raden was mislukt en op 12 juli 1573 gaf de stad zich over en op 13 juli werd deze over- gave getekend. De militaire bezetting werd geheel afgemaakt en de plundering van de stad afgekocht voor fl. 240.000, - waarvan er uiteindelijk fl. 100.000, - betaald zijn. Met Amsterdam en Haarlem in Spaanse handen was Holland militair gezien in tweeën ge- deeld. Om Noord-Holland helemaal veilig te stellen wilde de Spanjaard ook Alkmaar veroveren, maar hier begon uiteindelijk de victorie. Het beleg van Haarlem, kopergravure uit 1573.