Kadaharan & Kaolahan
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KADAHARAN & KAOLAHAN KADAHARAN RAHAYAT Naon atuh ari kadaharan téh? nya éta nya kadaharan atawa kadaharan téh bahan nu ku urang bisa didahar atawa anu bisa nyeubeuhkeun beuteung sangkan teu lapar (james danandjaja) Cara Meunankeun Kadaharan : Langsung diramu ti alam saperti ngaramu,diburu,jeung ku miara lauk atawa sasatoan laut anu bisa didahar. Ku cara melak sagala pepelakan di sawah,kebon jst. Numutkeun Levi-Strauss dina buku nu judul na Mytholoque 1: le cru et le cuit (metologi ,aya nu atah jeung nu asak) taun 1964, “negeskeun yén manusa téh sacara universal resep namah ngolah kadaharanana,sanajan resep oge kana kadaharan anu atah mun diantarana sok aya anu diolah heula”(Koentjaraningrat). Istilah Anu Patali jeung Ngolah Béas -Napi :meresihan béas atawa jeung nu séjénna make nyiru anu tujuanna sangkan kokotorna (huut,keusik,sérahna) kapiceun. -Ngaheler :ngabéaskeun pare make mesin hélér. -Nutu :ngabéaskeun make halu atawa ngabubukeun béas népi ka jadi tipung. - Pakakas anu dipakéna nyaéta halu jeung lisung atawa jubleg. Istilah Anu Patalina jeung Nyangu - Ngisikan : meresihan béas ku cai, digiles ku leungeun, diwadahan kana boboko saméméh diasakan. - Ngagigihan : ngagodog béas népi ka ngagolak, tuluy dituuskeun sangkan béasna beukah jadi gigih atawa nyeupan béas dina aseupan, tuluy diasupkeun kana cai ngagolak,diantep sina jadi gigih. - Ngarih : ngaduk-ngaduk gigih ku pangarih bari dicaian ku cai ngagolak, supaya beukah. - Nyeupankeun : ngasupkeun gigih kana aseupan tuluy sina asak atawa sina panas deui. - Timus : sangu dina aseupan anu geus nyerebung saabna nandakeun geus asak. - Ngakeul : ngurah-ngaréh sangu nu kakara ditamplokeun tina aseupan bari diteueul jeung dihihidan. - Nimbel : ngawadahan (ngalulun) sangu ku daun cau sangkan leuwih pulen. - Ngahaneutkeun sangu : manaskeun deui sangu sangkan teu karasa teuas atawa beueuy. - Ngagoreng sangu : ngasakan sangu maké minyak, dicampur bawang beureum jeung uyah. - Nyangray sangu : ngagoreng sangu teu maké minyak. Rupa-rupa Sangu -Buceng :timbel congcot, sangu haneut digulung ku daun cau. - Congcot : sangu anu diakeul, ditamplokkeun tina aseupan,jadi nyungcung persis jiga aseupan. - Sangu anyar : sangu tina béas anyar panén atawa dibuat. - Sangu bear : sangu anu muruluk,rada heuras,lantern ngisikana kurang cai,atawa béasna nu kurang hadé. - Sangu beueuy : sangu beyé, pédah nyanguna atawa ngagigihanna loba teuing cai. - Sangu heuras : sangu anu rada lantaran ngagigihan kurang cai -Sangu ketan :sangu nu dijieun tina béas ketan. - Sangu wuduk : sangu anu digigihan maké cipati,dicampur daun salam ngarah seungit, minangka deungeunna dadar endog, bonteng, jeung goreng bawang. Deungeun Sangu 2.3.4.1 Anu bahanna tina tutuwuhan - Angeun haseum : papasakan pikeun deungeun sangu, dijieun tina bahan sarupaning daun tangkil ngora,tangkil, jagong ngora, waluh, térong, kacang panjang,disamaraan uyah,gula,asem. - Angeun kacang : papasakan pikeun deungeun sangu, bahanna kacang beureum,samarana uyah,gula, asem,make laja. - Bihun : kadaharan sabangsaning soun, dijieunna tina tipung béas, siga emih,warnana bodas biasana sok dipaké nyampuran kaolahan sayuran atawa dicampur jeung emih baso. - Emih : kadaharan saperti bihun,soun,dijeunna tina adonan tarigu nu dicampur ku endog,jeung cai sacukupna,sanggeus diaduk rata,digiling sangkan mangrupa tali. - Emping : kadaharan sabangsaning kiripik tina bahan tangkil anu dikulub atawa disangray,sanggeus dipékprék sina ipis tuluy dipoé sina garing. - Karédok : kadaharan loték anu bahanna tina lalab atah sabangsaning engkol,bonténg,saladah,terong, jeung nu séjénna. - Loték : kadaharan anu bahanna tina sabangsaning lalab asak jiga engkol,bonteng,saladah,terong jeung anu séjénna. - Oncom : kadaharan anu dijieun tina bungkil (hampas suuk) maké ragi sangkan bulukan. - Pais suung : kadaharan tina suung nu dicampuran ku samara bawang jeung uyah,dibungkus ku daun cau, ngasakanna dibubuy atawa diseupan. -Sambel :ngaran deungeun sangu anu biasana maké céngék atawa cabé supaya lada,bahanna rupa-rupa : sambel tarasi,sambel oncom,sambel muncang,jsté. - Sambel goang : sambel anu dijieunna tina céngék jeung uyah hungkul,disebut ogé sambel tolényéng. -Semur jengkol :sarupa kaolahan jengkol,samara luluguna pala jeung pedes. - Tahu : kadaharan anu dijieunna tina kacang kadelé atawa kacang jepun; takoah. -Tauco :kadaharan has urang cianjur,bahanna tina kacang kadelé. -Témpé:ngaran kadaharan sarupa oncom tina kacang kadelé,sok aya oge nu nyebut oncom témpé. - Ulukutek leunca : kadaharan anu bahanna tina leunca jeung oncom,dioseng make samara. Anu bahanna tina daging - Abon : daging meunang kulub nu disuiran,sarta disamaraan terus digoréng nepi ka garing. Disebut ogé sawud. - Bakakak : panggang hayam atawa manuk teu disempalan, beunang meulah palebah dadana,tuluy disina mébér. - Bistik : sabangsaning kaolahan daging,daging kulub dirorojan heula ku garpuh tuluy disamaraan,digolotrokna maké cipati,geus hipu dijait. - Dééng : disebut ogé déngdéng atawa kéré, sabangsa daging meunang nyiksikan araripis terus dibungbuan katuncar,uyah, gula beureum, asem, tuluy dipoé sina garing,ngasakanna digoréng. - Empal : angeun maké daging sarta dicampur kelewek,disebut ogé angeun hideung. - Gepuk : asakan tina daging meunang ngulub,disambaraan,tuluy digoreng biasana dipurulukan sarundéng. - Gule : angeun anu bukurna biasana daging domba disamaraan konéng,cipati jeung sambara sejénna sapuratina. - Kéréwédan : pasisian daging anu liat, biasana daging sapi rea kéréwédna,ngasakanna sok digoréng atawa dijieun sop. - Opor : kadaharan anu dijieunna tina daging hayam,ngasakanna dikulub dibarengkeun jeung samara sarta make cipati.. - Saté : beuleum daging bisa domba atawa sapi biasana daging dipanggang ku tusuk saté tina awi atawa ku nyéré,disamaraan suuk,bawang,kecap,jeung samara séjénna sapuratina. 3 Anu bahanna tina lauk -Asin :kadaharan sabangsaning lauk nu diawetkeun ku cara dipoé,dicampur uyah,rasana asin. - Buntil : kadaharan nu dijieun tina daun sampeu atawa daun gedang anu digulungkeun ditengana maké parud kalapa dicampur teri,disamaraan jeung dicampur cipati. - Cobék belut : pasakan belut meunang ngagoréng anu dicampur jeung rendos céngék,bawang beureum disiksikan jeung kécap. - Pais lauk : pasakan sabangsaning lauk dibungkus ku daun cau,ngasakanna dibubuy atawa diseupan. - Pindang : pasakan tina sabangsaning lauk meunang ngagodog lila nepi ka hipu kana cucuk-cucukna. - Sardencis : lauk laut sarupaning lauk sarupa lamuru nu disamaraan sapuratina,diasupkeun kaléng nu diségel. 5 Istilah Ngasakan -Mais :ngasakan kadaharan ku cara diseupan atwa dibubuy,saméméhna dibungkus heula ku daun cau.. Nu dipais biasana lauk,hayam,oncom,jsté. - Manggang : ngasakan kadaharan make panggangan luhureun ruhak, dibulak balik sangkan teu tutung,biasana opak,lauk,jagong, jsté. -Meuleum :ngasakan kadaharan diluhureun ruhak atawa seuneu,biasana sate,asin,tarasi, tomat. - Mubuy : ngasakan kadaharan ku cara ngasupkeun kana jero lebu panas biasana sampeu, hui, papaisan. - Ngabakar : ngasakan sarupaning kadaharan diluhureun ruhak atawa seuneu. - Ngabangkerok : ngasakan sabangsa kadaharan tina ketan nu dicampur parud kalapa dina katél panas nu diulasan minyak kalapa atawa mantega (cara ngasakanna siga liwet tapi diarah kerakna). - Ngabolostran : ngasakan béas ku cara ditim,diwadahan kana rantang atawa palastik anu dibolongan make panitih,biasana caina rada loba,diantep teu dikulah kaleh model ngabubur. Pikeun dahar jalma nu karak hudang gering. - Ngagoréng : ngasakan sarupaning olahan kadaharan dina katél make minyak kalapa. - Ngaliwet : ngasakan béas dina kastrol,dalung,atawa panci kalawan teu digigihan heula (teu diseupankeun). - Ngulub : ngasakan sarupaning kadaharan ku cara digodog dina cai ngagolak. - Nyangray : ngasakan sarupaning olahan dina katél panas nu teu maké minyak. - Nyeupan : ngasakan sarupaning kadaharan nu ditaheunkeun diluhureun cai ngagolak,saperti dina luhureun sarang langseng jeung aseupan luhureun sééng. 6 Kadaharan Tradisional Sunda 2.3.6.1 Anu bahan pokona tina béas - Bacang : kadaharan sabangsa leupeut,dijieunna tina béas beunang ngagigihan,biasana maké jeroan mangrupa daging ragot (daging jeung sayuran ) ,dibungkus ku daun awi atawa daun hanjuang bodas. - Bongko : lontong gedé saperti anu aya di tukang soto atawa kupat tahu. Tapi disawatara daérah nu disebut bongkoh téh sabangsa lontong gepokkan atwa anu gépéng dua patangkod-patangkod ditalian. -Leupeut :kadaharan anu dijieun tina béas ceré atawa ketan dibungkus ku daun cau sok dikacangan.ngagodogna alusn maké cai apu. - Loganda : sabangsa lontong (di daérah Subang),dijieunna tina béas beunang ngarih,ngasakanna digodog. - Tangtang angin : kadaharan sarupa leupeut juru tilu dibungkus ku daun tamiang. -Bubur beureum : bubur anu dijieunna tina béas nu dicampur gula beureum jeung cipati,biasana sok aya dina acara salametan méré ngaran budak. - Bubur bodas : kadaharan tina béas,ngolahna digodog ku cai atawa cipati nepi ka méh ancur. -Bubur Lemu -Buras/uras : kadaharan anu dijieunna tina béas nu digigikeun heula, sok dikalapaan atawa dicipatian.dibungkus ku daun cau dibuleudkeun saperti lontong ngan parondok. - Kupat : kadaharan anu bahanna tina béas meunang ngisikan, diwadahan kana daun kalapa meunang nganyam ngawangun pasagi opat, diolahna dikulub. - Leumeung : kadaharan has Pandéglang,dijieunna tina béas ketan anu diasupkeun kana ruas awi baseuh (anu anyar nuar ),ngarah henteu gampil hurung dibeuleuna. 2.3.6.2 Anu bahan pokona tina tipung béas - Ali agrem : kuéh cingcin, dijieunna tina tipung béas, kalapa parud sangray,uyah,gula bodas,gula beureum,cai.jeung