Box IV: waterple I n e n D e o p g av e Rotterdam heeft een traditie in het ondergronds afvoeren van hemelwater via een uitgebreid o p l o s s in g s ri c H t in g e N Waterpleinen helpen dus rioolstelsel. De stad heeft dan ook relatief weinig oppervlaktewater waar regen kan worden vastgehouden. mee de wateropgave op te lossen. Maar er zijn meer We merken dat het rioolstelsel het hemelwater op sommige plaatsen nu al moeilijk kan verwerken. Als we niets voordelen: doen, zal dat op meer plaatsen gebeuren. In de komende decennia zal het vaker regenen en de buien worden heviger. Juist hevige en korte buien leveren in het dichtbevolkte stedelijk gebied een probleem op: er is te veel 1. Waterpleinen maken de wateropgave en haar verharde ruimte en bebouwing, waardoor regenwater niet weg kan. Schade en hinder zijn het gevolg. Hinderlijk oplossingen zichtbaar en voelbaar in het dagelijks zijn grote plassen op straat, waardoor voetgangers hun voeten niet droog houden als ze door de stad willen stadsbeeld. Water in de stad heeft een educatief gaan. Schade ontstaaat als kelders en souterrains van woningen, winkels en horeca onderlopen. Het moet dus doel(“leven met water”): water is leuk, interessant, anders. Rotterdam introduceert daarom een nieuw type hemelwaterberging: het waterplein. bruikbaar of benutbaar (“fun”) 2. Waterpleinen dragen bij aan duurzamere systemen voor de waterhuishouding zonder dat het gehele systeem in één keer moet worden aangepakt. Het kan dus kleinschalig en stap voor stap. 3. Door een plek in te richten als openbare ruimte én tegelijkertijd water op te vangen, ontstaan financiële voordelen; Hinder, waterschade en het informeel waterplein HIND e R Een waterplein is geen plein in de klassieke betekenis van het woord, maar een verzamelbassin. In dit bassin wordt regenwater verzameld en vastgehouden. Hier kan het langzaam worden afgegeven aan het De probleemgebieden van Rotterdam grondwater of alsnog op een later tijdstip worden afgevoerd naar de riolering of oppervlaktewater. Het waterplein Om het waterplein te kunnen toepassen, wordt staat het merendeel van het jaar droog en is dan in gebruik als alle andere openbare ruimte in de stad. Na een ingespeeld op de bestaande waterhuishouding van de hevige regenbui wordt het gebruikt voor berging van water. Waterpleinen lossen zo niet alleen het probleem van stad en het bestaande rioleringssysteem in het bijzonder. de directe opvang van piekbuien op. Zij bieden ook een mooie kans om bijzondere typen openbare ruimte te Het waterplein vormt een aanvulling op dit bestaande realiseren, waar verblijfskwaliteit wordt gekoppeld aan wateropvang: plekken waar het leuk wordt als het regent. systeem. We onderscheiden drie oplossingsrichtingen: 1. Het geslote N b a s s in In dit geval staat het waterplein in direct contact met het riool. Via een overstort of een pomp ontstaat extra bergingscapaciteit. Als het rioolstelsel na een heftige bui weer meer capaciteit heeft, wordt het opgevangen water weer teruggepompt. De locaties die hiervoor geschikt zijn liggen in de directe nabijheid van het hoofdriool. Dit type waterplein kan niet zo maar open zijn, want het water is Principe van het waterplein en een historisch waterplein; 95% van het jaar (links) en 5% van het jaar (rechts) vies. Daarom moet het bassin worden afgedekt. Om het water ervaarbaar te maken, zijn er verschillende p rin c I p e va N H e t wat e R p l e in Waterpleinen zijn niet nieuw. In oude kloosters was het al gebruikelijk mogelijkheden. De pleinvloer kan op een of andere wijze dat het hemelwater van de daken en verharde oppervlakken werd opgevangen en verzameld op een centrale met de waterstand meebewegen. Het is ook mogelijk om plek. Dat was niet alleen praktisch, maar had ook een spirituele betekenis. Eigenlijk hebben we nu ook al allerlei de pleinvloer zo vorm te geven dat er nieuw gebruik waterpleinen. Denk bijvoorbeeld aan een een ondergelopen parkeerplaats of de straatruimte voor een bovenop kan plaatsvinden. In dat geval is het verkeersdrempel. Ook hier wordt hemelwater tijdelijk opgevangen. Alleen zijn deze ruimtes nu niet ontworpen ondergrondse water niet letterlijk ervaarbaar, maar zorgt voor de berging van water en liggen deze vaak op de verkeerde plaats. In Rotterdam willen we komen tot een de constructie er wel voor dat er bovenop een nieuwe onderverdeling van mogelijke waterpleinen op basis van hun innovatieve en ruimtelijke kenmerken. We willen openbare ruimte tot stand kan komen. De diepte die niet alleen een duurzame omgang met water in de stad realiseren, maar tegelijkertijd ook de kwaliteit van de nodig is om een bassin te maken kan deze openbare leefomgeving en openbare ruimte verbeteren. In het bijzonder concentreren we ons hierbij op de 19e eeuwse ruimte van extra reliëf voorzien en ook weer geschikt stadswijken en het centrum van de stad waar zich de grootste wateropgave bevindt. worden gemaakt voor bovengrondse hemelwateropvang. Het gesloten bassin 9 8 9 9 v o o R b e e l D e N De drie oplossingsrichtingen zijn goed te combineren met elkaar en leiden tot zes voorbeeldtypen waterpleinen: het slimme straatprofiel; het verzonken plein; de dam; het diepe plein; het ondiepe plein en de waterballon. 2 . H e t o p e N b a s s in Dit waterplein ontvangt 1 . H e t s l I m m e s t R a at p R o f I e l De meest lokale zijn water direct uit de openbare ruimte en oplossing wordt gevonden op straatniveau, en wel eventueel ook van daken van bebouwing. Het binnen het bestaande straatprofiel. Door simpele schone water wordt verzameld en opgevangen aanpassingen van het profiel kan water worden waardoor het rioolstelsel wordt ontlast, ook bij opgevangen. Dit kan door de rijbaan als tijdelijk reguliere buien. Het opgevangen water kan na de waterbassin in te richten. Ook parkeerplaatsen kunnen tijdelijke berging weer via het riool worden als waterbassin dienen. afgevoerd, maar dat hoeft niet. Bij voldoende hoge kwaliteit kan het water –eventueel gefilterd- Op de rijbaan kan water bijvoorbeeld worden infiltreren naar het grondwater of verdampen. opgevangen tussen verkeersdrempels en eventueel Drie basisprincipes, zes voorbeeldtypen Aangezien het open bassin een verzamelplaats van verhoogde stoepbanden. Via een (half)open wateropvang is, moet het hemelwater uit de verharding en een zandlaag daaronder kan het water omgeving er naar toe gebracht worden. Hierbij kan infiltreren naar de ondergrond. Op deze manier wordt het best gebruik worden gemaakt van aanwezige bijgedragen aan het oplossen van de wateropgave, hoogteverschillen in de stad. Op de laagste maar wordt dit ook nog gecombineerd met een grotere plekken bevinden zich de meest geschikte locaties verkeersveiligheid. voor een geconcentreerde opvang. Als de hoogteverschillen te klein zijn, dan kan het water Bij een parkeerplaatsbassin worden de parkeervakken Geschikte locaties voor een open bassin ook via een systeem van (open) goten naar het onder ‘verhevigd afschot’ gelegd waardoor er waterplein worden getransporteerd. Dan spreken waterbergingsruimte ontstaat. De uitstapstrook we echter eerder van een open netwerk. ligt op normale rijbaanhoogte of is het trottoir. De oorspronkelijke kolken dienen als noodoverloop. 3 . H e t o p e N N e t w e R k Dit waterplein dient Het water kan via een zandpakket infiltreren. Deze Voorbeeld van een slim straatprofiel meer voor lokale opvang van het hemelwater. De oplossing kan op alle typen straten worden toegepast. afstanden van watertransport worden geminimaliseerd en er wordt zo veel mogelijk 2 . H e t v e R z o N k e N p l e in Elk plein kan worden regenwater ter plekke opgevangen. Voor de afvoer ingericht als waterberging. Delen van een plein (of ligt het voor de hand om het water ter plekke – wellicht hele pleinen) kunnen 50 tot 70 cm worden eventueel na filtering geleidelijk af te geven aan verdiept (onder afschot). Deze verdiepte ruimte het grondwater. Deze oplossing is met name wordt middels een apart stelsel van goten gevoed geschikt voor locaties zonder noemenswaardig met hemelwater binnen een straal van ongeveer 150 hoogteverschil. Het waterplein zal zich meter. Afhankelijk van de grootte van het plein kan de manifesteren als een netwerk van kleine ondiepe gehele openbare ruimte en eventueel ook afgekoppelde pleinen, vormgegeven waterplassen en een nieuw daken van de bebouwing worden opgevangen. Dit straatprofiel. Directe toepassingen zijn mogelijk water blijft maximaal 48 uur staan en wordt daarna op de locaties in de stad waar nu al wateroverlast en tussentijds getrapt afgevoerd naar het riool en het is gesignaleerd. grondwater. Afhankelijk van de wind en temperatuur zal ook een deel kunnen verdampen (maximaal 20%). In deze ondiepe pleinruimtes kan worden gespeeld, ook als er water in staat. Omdat ze allen verdiept liggen is de vormgeving van de rand belangrijk, deze Reeks verzonken pleinen in het oude westen moet duurzaam en geschikt zijn om op te zitten. Dit waterplein type is het meest overtuigend in een reeks. De pleinen krijgen een herkenbaar element en dragen de identiteit van één bijeenhorend geheel uit. Als het regent wordt dit versterkt doordat de pleinen Locaties waar een vorm van open netwerk nodig is simultaan onderlopen. 1 0 0 1 0 1 5 . H e t o ndi e p e p l e in Deze oplossing is het goedkopere en minder volumineuze familielid binnen de gesloten bassins. Het betreft hier een ondiepe ondergrondse bak die via een overstort in directe 3 . D e D a m ( a a N D e v o e t va N D e H e l l in g ) Dit type oplossingen verbinding staat met het riool, met een pleinruimte speelt direct in op aanwezige hoogteverschillen. Het principe is eenvoudig; erboven. Omdat de kelder boven het grondwaterpeil blijft, aan het einde van de helling wordt een kerende muur opgericht die het is ze substantieel goedkoper aan te leggen en kunnen er water tegenhoudt.