Box IV: waterple i n e n D e o p g av e heeft een traditie in het ondergronds afvoeren van hemelwater via een uitgebreid O p l o s s in g s ri c h t in g e n Waterpleinen helpen dus rioolstelsel. De stad heeft dan ook relatief weinig oppervlaktewater waar regen kan worden vastgehouden. mee de wateropgave op te lossen. Maar er zijn meer We merken dat het rioolstelsel het hemelwater op sommige plaatsen nu al moeilijk kan verwerken. Als we niets voordelen: doen, zal dat op meer plaatsen gebeuren. In de komende decennia zal het vaker regenen en de buien worden heviger. Juist hevige en korte buien leveren in het dichtbevolkte stedelijk gebied een probleem op: er is te veel 1. Waterpleinen maken de wateropgave en haar verharde ruimte en bebouwing, waardoor regenwater niet weg kan. Schade en hinder zijn het gevolg. Hinderlijk oplossingen zichtbaar en voelbaar in het dagelijks zijn grote plassen op straat, waardoor voetgangers hun voeten niet droog houden als ze door de stad willen stadsbeeld. Water in de stad heeft een educatief gaan. Schade ontstaaat als kelders en souterrains van woningen, winkels en horeca onderlopen. Het moet dus doel(“leven met water”): water is leuk, interessant, anders. Rotterdam introduceert daarom een nieuw type hemelwaterberging: het waterplein. bruikbaar of benutbaar (“fun”) 2. Waterpleinen dragen bij aan duurzamere systemen voor de waterhuishouding zonder dat het gehele systeem in één keer moet worden aangepakt. Het kan dus kleinschalig en stap voor stap. 3. Door een plek in te richten als openbare ruimte én tegelijkertijd water op te vangen, ontstaan financiële voordelen;

Hinder, waterschade en het informeel waterplein

HIND E R Een waterplein is geen plein in de klassieke betekenis van het woord, maar een verzamelbassin. In dit bassin wordt regenwater verzameld en vastgehouden. Hier kan het langzaam worden afgegeven aan het De probleemgebieden van Rotterdam grondwater of alsnog op een later tijdstip worden afgevoerd naar de riolering of oppervlaktewater. Het waterplein Om het waterplein te kunnen toepassen, wordt staat het merendeel van het jaar droog en is dan in gebruik als alle andere openbare ruimte in de stad. Na een ingespeeld op de bestaande waterhuishouding van de hevige regenbui wordt het gebruikt voor berging van water. Waterpleinen lossen zo niet alleen het probleem van stad en het bestaande rioleringssysteem in het bijzonder. de directe opvang van piekbuien op. Zij bieden ook een mooie kans om bijzondere typen openbare ruimte te Het waterplein vormt een aanvulling op dit bestaande realiseren, waar verblijfskwaliteit wordt gekoppeld aan wateropvang: plekken waar het leuk wordt als het regent. systeem. We onderscheiden drie oplossingsrichtingen:

1. Het geslote n b a s s in In dit geval staat het waterplein in direct contact met het riool. Via een overstort of een pomp ontstaat extra bergingscapaciteit. Als het rioolstelsel na een heftige bui weer meer capaciteit heeft, wordt het opgevangen water weer teruggepompt. De locaties die hiervoor geschikt zijn liggen in de directe nabijheid van het hoofdriool. Dit type waterplein kan niet zo maar open zijn, want het water is Principe van het waterplein en een historisch waterplein; 95% van het jaar (links) en 5% van het jaar (rechts) vies. Daarom moet het bassin worden afgedekt. Om het water ervaarbaar te maken, zijn er verschillende p rin c i p e va n h e t wat e r p l e in Waterpleinen zijn niet nieuw. In oude kloosters was het al gebruikelijk mogelijkheden. De pleinvloer kan op een of andere wijze dat het hemelwater van de daken en verharde oppervlakken werd opgevangen en verzameld op een centrale met de waterstand meebewegen. Het is ook mogelijk om plek. Dat was niet alleen praktisch, maar had ook een spirituele betekenis. Eigenlijk hebben we nu ook al allerlei de pleinvloer zo vorm te geven dat er nieuw gebruik waterpleinen. Denk bijvoorbeeld aan een een ondergelopen parkeerplaats of de straatruimte voor een bovenop kan plaatsvinden. In dat geval is het verkeersdrempel. Ook hier wordt hemelwater tijdelijk opgevangen. Alleen zijn deze ruimtes nu niet ontworpen ondergrondse water niet letterlijk ervaarbaar, maar zorgt voor de berging van water en liggen deze vaak op de verkeerde plaats. In Rotterdam willen we komen tot een de constructie er wel voor dat er bovenop een nieuwe onderverdeling van mogelijke waterpleinen op basis van hun innovatieve en ruimtelijke kenmerken. We willen openbare ruimte tot stand kan komen. De diepte die niet alleen een duurzame omgang met water in de stad realiseren, maar tegelijkertijd ook de kwaliteit van de nodig is om een bassin te maken kan deze openbare leefomgeving en openbare ruimte verbeteren. In het bijzonder concentreren we ons hierbij op de 19e eeuwse ruimte van extra reliëf voorzien en ook weer geschikt stadswijken en het centrum van de stad waar zich de grootste wateropgave bevindt. worden gemaakt voor bovengrondse hemelwateropvang.

Het gesloten bassin

9 8 9 9 V o o r b e e l d e n De drie oplossingsrichtingen zijn goed te combineren met elkaar en leiden tot zes voorbeeldtypen waterpleinen: het slimme straatprofiel; het verzonken plein; de dam; het diepe plein; het ondiepe plein en de waterballon.

2 . H e t o p e n b a s s in Dit waterplein ontvangt 1 . h e t s l i m m e s t r a at p r o f i e l De meest lokale zijn water direct uit de openbare ruimte en oplossing wordt gevonden op straatniveau, en wel eventueel ook van daken van bebouwing. Het binnen het bestaande straatprofiel. Door simpele schone water wordt verzameld en opgevangen aanpassingen van het profiel kan water worden waardoor het rioolstelsel wordt ontlast, ook bij opgevangen. Dit kan door de rijbaan als tijdelijk reguliere buien. Het opgevangen water kan na de waterbassin in te richten. Ook parkeerplaatsen kunnen tijdelijke berging weer via het riool worden als waterbassin dienen. afgevoerd, maar dat hoeft niet. Bij voldoende hoge kwaliteit kan het water –eventueel gefilterd- Op de rijbaan kan water bijvoorbeeld worden infiltreren naar het grondwater of verdampen. opgevangen tussen verkeersdrempels en eventueel Drie basisprincipes, zes voorbeeldtypen Aangezien het open bassin een verzamelplaats van verhoogde stoepbanden. Via een (half)open wateropvang is, moet het hemelwater uit de verharding en een zandlaag daaronder kan het water omgeving er naar toe gebracht worden. Hierbij kan infiltreren naar de ondergrond. Op deze manier wordt het best gebruik worden gemaakt van aanwezige bijgedragen aan het oplossen van de wateropgave, hoogteverschillen in de stad. Op de laagste maar wordt dit ook nog gecombineerd met een grotere plekken bevinden zich de meest geschikte locaties verkeersveiligheid. voor een geconcentreerde opvang. Als de hoogteverschillen te klein zijn, dan kan het water Bij een parkeerplaatsbassin worden de parkeervakken Geschikte locaties voor een open bassin ook via een systeem van (open) goten naar het onder ‘verhevigd afschot’ gelegd waardoor er waterplein worden getransporteerd. Dan spreken waterbergingsruimte ontstaat. De uitstapstrook we echter eerder van een open netwerk. ligt op normale rijbaanhoogte of is het trottoir. De oorspronkelijke kolken dienen als noodoverloop. 3 . H e t o p e n n e t w e r k Dit waterplein dient Het water kan via een zandpakket infiltreren. Deze Voorbeeld van een slim straatprofiel meer voor lokale opvang van het hemelwater. De oplossing kan op alle typen straten worden toegepast. afstanden van watertransport worden geminimaliseerd en er wordt zo veel mogelijk 2 . h e t v e r z o n k e n p l e in Elk plein kan worden regenwater ter plekke opgevangen. Voor de afvoer ingericht als waterberging. Delen van een plein (of ligt het voor de hand om het water ter plekke – wellicht hele pleinen) kunnen 50 tot 70 cm worden eventueel na filtering geleidelijk af te geven aan verdiept (onder afschot). Deze verdiepte ruimte het grondwater. Deze oplossing is met name wordt middels een apart stelsel van goten gevoed geschikt voor locaties zonder noemenswaardig met hemelwater binnen een straal van ongeveer 150 hoogteverschil. Het waterplein zal zich meter. Afhankelijk van de grootte van het plein kan de manifesteren als een netwerk van kleine ondiepe gehele openbare ruimte en eventueel ook afgekoppelde pleinen, vormgegeven waterplassen en een nieuw daken van de bebouwing worden opgevangen. Dit straatprofiel. Directe toepassingen zijn mogelijk water blijft maximaal 48 uur staan en wordt daarna op de locaties in de stad waar nu al wateroverlast en tussentijds getrapt afgevoerd naar het riool en het is gesignaleerd. grondwater. Afhankelijk van de wind en temperatuur zal ook een deel kunnen verdampen (maximaal 20%). In deze ondiepe pleinruimtes kan worden gespeeld, ook als er water in staat. Omdat ze allen verdiept liggen is de vormgeving van de rand belangrijk, deze Reeks verzonken pleinen in het moet duurzaam en geschikt zijn om op te zitten. Dit waterplein type is het meest overtuigend in een reeks. De pleinen krijgen een herkenbaar element en dragen de identiteit van één bijeenhorend geheel uit. Als het regent wordt dit versterkt doordat de pleinen Locaties waar een vorm van open netwerk nodig is simultaan onderlopen.

1 0 0 1 0 1 5 . h e t o ndi e p e p l e in Deze oplossing is het goedkopere en minder volumineuze familielid binnen de gesloten bassins. Het betreft hier een ondiepe ondergrondse bak die via een overstort in directe 3 . d e d a m ( a a n d e v o e t va n d e h e l l in g ) Dit type oplossingen verbinding staat met het riool, met een pleinruimte speelt direct in op aanwezige hoogteverschillen. Het principe is eenvoudig; erboven. Omdat de kelder boven het grondwaterpeil blijft, aan het einde van de helling wordt een kerende muur opgericht die het is ze substantieel goedkoper aan te leggen en kunnen er water tegenhoudt. Het idee kan worden doorgezet door op aansluitende ook meerdere van worden toegepast. Het volume vlakke delen, de helling verdiept in de grond door te zetten, waarbij de hemelwater dat kan worden geborgen is nog steeds Mogelijke lay-out van ondiepe pleinen kerende muur grotendeels onder het maaiveld ligt. Het bergende oppervlak omvangrijk (tot maximaal 5.000 m3). Ook in deze is beperkt en er zal meestal sprake zijn van een reeks ‘dampleinen’ die oplossing wordt het dak van de kelderconstructie gebruikt worden gevoed door hemelwater aangevoerd via het omringende om een bijzondere openbare ruimte te realiseren. Doordat Strategische plaatsing van dammen in het hoogteverschil. Afhankelijk van het hoogteverschil in het maaiveld zal de de kelder boven het grondwaterpeil blijft, zal het plein ook muur ook kunnen verschillen in hoogte. Deze muur leent zich voor ondiep zijn. Als het droog staat kan er worden gespeeld. dubbelgebruik: van een lange openluchtbar tot een uitgestrekte zitbank en Als het onderstroomt dan kan er een nieuw alle variaties ertussen. Na de buien kan het water terugvloeien in het riool, waterlandschap ontstaan. In dit plein is er eveneens of in sommige gevallen naar een singel worden getransporteerd. sprake van zowel bovengrondse als ondergrondse regenwateropvang. 4 . h e t di e p e p l e in De meest volumineuze oplossing is het diepe plein. Het betreft hier een ondergrondse bak die via een overstort in directe 6 . d e wat e r b a l l o n Een eenduidige en eenvoudige verbinding staat met het riool, met een pleinruimte erboven. Dit is een oplossing is het koppelen van een bovengrondse waterzak dure oplossing omdat er waterdichte wanden en vloeren (een gesloten aan het rioolsysteem via een pomp. Dit levert bij piekbuien kelder) moeten worden gerealiseerd. Daar staat tegenover dat er grote enige vertraging op en er kan een grote hoeveelheid water hoeveelheden water, heel snel kunnen worden geborgen (ongeveer 10.000 worden geborgen(meer dan 5.000 m3 ). De waterballon is m3). Het dak van deze waterberging kan zodanig worden vormgegeven, dat in de vorm van ‘aquadams’ een al bestaand ontwerp dat er een bijzondere openbare ruimte wordt gecreëerd. De mogelijkheid om in geschikt kan worden gemaakt voor stedelijk gebruik. de stad een diep plein te realiseren is, onder normale omstandigheden, Daarbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan een beperkt. Maar in deze combinatie met wateropvang, ontstaat de beschermende laag bovenop het opblaasbare volume, om mogelijkheid om bijvoorbeeld een amfitheater te realiseren dat bovendien vandalisme tegen te gaan. Een voordeel van een waterzak ook nog eens dient als bovengrondse opvang van hemelwater. is dat hij ook met lucht gevuld kan worden. Als het droog is kan het gebruikt worden als speelobject en springkussen. De waterhuishoudkundige geschikte locaties bevinden zich in de buurt van de hoofdriolen. De stedelijke geschikte locaties zijn slecht gebruikte plekken, zoals restruimtes van grotere infrastructuren. De waterballon aan het hoofdrioleringsnetwerk

V e r a n t w o o rdin g Deze box is mogelijk gemaakt door de studie waterpleinen, uitgevoerd door VHP en Urban affairs met ondersteuning van het Stimuleringsfonds voor Architectuur. Hierover verschijnt een aparte publicatie Voorbeeld van het diepe plein waarin uitgebreid wordt ingegaan op mogelijkheden en ontwerp van waterpleinen.

1 0 2 1 0 3 1 0 4 1 0 5 Box V: groene daken ‘Is it not against all logic when the upper surface of a whole town remains unused and reserved exclusively for a dialogue between the tiles and the stars?’ Le Corbusier

Binnen de Ruit van Rotterdam samen met de bedrijventerreinen (Hordijk, , Noord West) is een enorm potentieel aan daken aanwezig dat geschikt is voor de aanleg van een extensief sedumdak, namelijk: 4.623.000 m2!

V o o r d e l e n : • Groene daken verminderen de belasting van het rioolstelsel omdat de planten op een groen dak regenwater opnemen en via verdamping terugbrengen in de lucht, waardoor de afgifte van regenwater aan het rioolstelsel wordt verminderd en vertraagd en de waterkwaliteit wordt verbeterd. • Groene daken zorgen voor een beter microklimaat. • Groene daken zorgen voor een betere luchtkwaliteit. • Een groen dak beschermt het eronder gelegen materiaal, waardoor een groen dak veel langer meegaat dan een conventioneel dak (een groen dak heeft minder last van veroudering dat veroorzaakt wordt door de ultraviolette straling van de zon). • Een groen dak zorgt voor koeling in de zomer en voor isolatie tegen kou in de winter. • Een groen dak vervangt natuur die door de verstedelijking verdwijnt en draagt hiermee bij aan zowel de biodiversiteit als de leefbaarheid. • Groene daken zien er aantrekkelijker uit dan traditionele daken. • Een groen dak vermindert geluidbelasting.

O p welke wijze? Vanwege deze voordelen zijn veel steden wereldwijd stimuleringsprogramma’s ter bevordering van de aanleg van groene daken gestart. Wat veel van deze programma’s gemeen hebben is: • Draagvlak en voorbeelden creëren: Veel steden leggen pilotprojecten aan op ‘eigen’ daken van de gemeente en verzamelen eigen meetgegevens (hoeveel waterberging, fijnstofreductie, temperatuurdaling, geluiddemping etc.) op deze daken. Vaak zijn deze daken toegankelijk voor publiek en worden ze ook voor communicatie en informatie gebruikt. In een programma wordt de nadruk op ‘samen’ gelegd: zowel huiseigenaren als de Gebouwen mogelijk geschikt voor het aanbrengen van een extensief groen dak verdeeld per eigenaar overheid profiteren van het aanleggen van groene daken. • Communicatie en informatie vanuit de overheid: Bijna alle steden die een programma hebben bieden ondersteuning aan in de vorm van adviseurs, informatie via bijeenkomsten, brochures, websites, e.d. Hierin worden ook vaak de minimale richtlijnen voor een groen dak aangegeven.

• Subsidieprogramma: de financiële bijdragen vanuit de overheid voor de aanleg van een groen dak varieert wereldwijd tussen 10 € en 30 € per m2. Vooral in Duitsland wordt het aanleggen van groene daken gestimuleerd door het geven van een korting op de waterschapsbelasting. • Wetgeving: door aanpassingen in bouwbesluit worden bij gebouwen met platte daken bij renovaties of nieuwbouw de aanleg van een groen dak verplicht.

Wat l e v ert het op? In alle steden waar de aanleg van groene daken succesvol is toegepast, is deze steun (zowel financieel als inhoudelijk) zeer belangrijk. Een ‘groene daken programma’ waarbij in een aantal jaren een flink aantal hectares groen dak gerealiseerd zou worden, zou voor diverse partijen in Rotterdam voordelen opleveren: • Waterschappen: verminderen piekbelasting en afvoervertraging, verbetering waterkwaliteit; • Gemeente: verminderen belasting gemengd riool, verbetering waterkwaliteit; • Gemeente: verminderen fijnstofproblematiek, minder CO2; • Gemeente: verbeteren biodiversiteit; • Gemeente: groenste stad van Nederland; • Gemeente: verbeteren stadsklimaat; • Eigenaren en gebruikers: afname energielasten; • Eigenaren en gebruikers: verbetering van de gebruik- en belevingswaarde.

1 0 6 1 0 7 B o x V I : d e r o t t e t e r u g o p d e k a a r t v an roterdam De rivier de Rotte waaraan Rotterdam haar naam ontleent is een vergeten rivier. Veelal weggestopt tussen de kades en achter winkels en cafés stroomt de Rotte. Ooit wel eens de Rotte gezien als je op de Hoogstraat loopt? En dat terwijl de rivier nog grotendeels haar oude loop heeft en voert naar het buitengebied van Rotterdam.

De Rotte teruggeven aan de stad vraagt om schoon water en een levendige rivier voor de bewoners van de aangrenzende wijken en de stad. Het combineren van het werken aan water en het verbeteren van de leefbaarheid van de stad kan die meerwaarde gaan leveren. Niet alleen werken aan wateropvang en waterzuivering maar het samen laten gaan met varen, wandelen, restaurantjes en wonen aan het water.

Met subsidie van het ministerie van VROM zijn een groot aantal inspirerende ideeën beeldend op papier gezet. Wat dacht je van een citysawa of watertrap waarop je kunt zitten met een broodje of een glaasje wijn. Het water stroomt en borrelt langs je heen. Zo je wilt door velden van rietsigaar. Of een buitensportcentrum in hartje Rotterdam waar je een kano kunt huren en weg kunt varen richting de Rottemeren. Je kunt ook op een heuse kroegentocht langs de Rotte met hier en daar een mediterraan of visrestaurant met verse vis uit de rivier. Als je wilt blijven slapen boek dan een nachtje in een van de kadecaravans.

De ideeën zijn er! Nu nog het debat! En dan de uitwerking in concrete en maatschappelijk betaalbare plannen. In 2007 zetten we 4 mogelijk projecten in. We presenteren aan alle betrokken organisaties en zetten strategisch in op datgene wat iedereen inspireert en waar klinkende munten voor op tafel komen. We onderzoeken verder ook hoe we (nog) meer geld uit water kunnen halen. Water moet een meerwaarde leveren voor de beleving in de stad of economisch omdat ondernemers zich er willen vestigen en Rotterdammers er willen dineren, flaneren, wonen en werken.

1 0 8 1 0 9 4.2 Oplossingsrichting per type stadswijk

Op een lager schaalniveau is onderscheid te maken naar een aantal typen stadswijken of gebieden en de daarbij behorende typen oplossingen. Binnen de driedeling van Rotterdam, zoals beschreven in de vorige paragraaf, zijn de mogelijke oplossingsrichtingen, voor bijvoorbeeld tuinsteden of bedrijfsterreinen op Noord, niet per definitie principieel verschillend van die op Zuid. Per type gebied zijn meestal maar enkele oplossingen mogelijk om de wateropgaven aan te pakken. We onderscheiden achtereenvolgens het centrum, de oude stadswijken, de tuinsteden, bedrijventerreinen, ontwikkelgebieden en buitendijkse gebieden.

Het hoofdwatersysteem, het type gebied of stadswijk en de vertaling van de wateropgaven per gebied leiden tot een oplossingsrichting per gebied. Deze paragraaf beschrijft de oplossingsrichting per gebied en de maatregelenkaart. De oplossingsrichting per gebied moet in een latere fase in deelplannen verder uitgewerkt worden.

Kaart VII - typen maatregelen binnendijks gebied

H et centrum: v eel ontwikkelingen, weinig ruimte voor water De binnenstad hoort mentaal tot de stad aan de rivier, maar watertechnisch slechts voor een deel: het grootste deel van het centrum, één van de dichtst bebouwde delen van Rotterdam én één van de belangrijkste verdichtingslocaties, ligt binnendijks. De binnenstad is één van de gebieden die nu reeds een groot waterprobleem hebben. De huidige wateropgave is 38.000 m3. Het centrum ontwikkelt zich tot een gemengd milieu van werken, wonen, winkelen en uitgaan. Om de huidige onbalans tussen wonen en werken te corrigeren, moet de binnenstad flink verdichten. In de binnenstad is ruimte om in de vraag naar centrum-stedelijk wonen te voorzien. Het streven is om ca. 10.000 woningen toe te voegen tot 2030. De eerste stap in het aantrekkelijker maken van de binnenstad is een forse verbetering van de kwaliteit van de buitenruimte. Met het oplossen van de wateropgave wordt hierbij aangesloten. Voor het centrum wordt ingezet op hoogwaardige innovatieve oplossingen. De ondergrondse waterberging onder het Museumpark is hiervan in feite de voorloper.

Rotterdam zet in op het transformeren van de buitenruimte in combinatie met het oplossen van de wateropgave. Hiervoor in aanmerking komen pleinen, straten, maar ook binnentuinen. Het centrum kent een groot scala aan verschillende typen pleinen. Vooral die pleinen die gelegen zijn in de nabijheid van een hoofdriool, of daar waar lokale wateroverlast plaatsvindt, zijn interessant om tot een waterplein te transformeren. Hierbij kan gedacht worden aan de pleinen in het Oude Westen of ‘t Landje. Een andere mogelijkheid is het transformeren van de grote binnenterreinen tot waterbinnentuinen. Bijvoorbeeld in het gebied tussen Goudse Singel en Burgemeester van Walsumweg zijn hiervoor grote mogelijkheden.

Tot slot wil Rotterdam woningbezitters stimuleren hun eigen verantwoordelijkheid te nemen en wil zij een bijdrage leveren aan het realiseren van meer groene daken. Groene daken zijn namelijk niet alleen gunstig voor het oplossen van de wateropgave, maar hebben ook tal van andere voordelen. Het oplossen van de verschillende wateropgaven vindt in het centrum dus plaats door het realiseren van alle mogelijke innovatieve oplossingen: diepe waterpleinen, ondiepe waterpleinen, molgoten, waterbinnentuinen, groene daken en water onder gebouwen. In combinatie met een zeer beperkt aantal traditionele oplossingen (zoals plaatselijk het vergroten van het gemaal of water afvoeren) kan de grote wateropgave ingezet worden om het centrum van Rotterdam aantrekkelijker te maken.

1 1 0 1 1 1 Oude stadswijken: laboratorium voor innovatieve oplossingen

De vooroorlogse wijken van Rotterdam hebben met elkaar gemeen dat ze vrij T uinsteden: licht, lucht, ruimte…en water Direct na de oorlog werden aan de rand van de stad in rap tempo nieuwe wijken gebouwd: de tuinsteden. Tussen 1946 en 1967 werden de tuinsteden dichtbebouwd zijn, veel verhard oppervlak hebben en daarmee gevoelig zijn voor , Zuidwijk, , IJsselmonde, , , , en ’t Lage wateroverlast. Er is maar weinig ruimte om extra oppervlaktewater toe te voegen. Land gebouwd. De opzet werd bepaald door idealen over de democratische samenleving. Nu, vijftig jaar later, zijn deze wijken het object van ingrijpende vernieuwingsoperaties. Deze vernieuwingsoperaties zijn C o o l , O u d e W e s t e n , D e l f s h av e n , L loydkwartier en O u d e N o o r d e n Rondom (het noodzakelijk om Rotterdam als woonstad aantrekkelijker te maken. De herstructurering van de tuinsteden hart van) de binnenstad ligt een aantal wijken die in opkomst zijn: , Oude Westen, , richt zich vooral op het vasthouden van bewoners. Bewoners die stijgen op de maatschappelijke ladder zijn en Oude Noorden. Door hun centrale ligging, hun historische karakter en de functiemenging de belangrijkste doelgroep bij de bouw van nieuwe woningen. Een ander belangrijk item is het versterken van wonen, uitgaan, winkelen en cultuur zijn deze wijken steeds meer in trek bij (ex-)studenten en van het onderscheid tussen de verschillende wijken. Het woningaanbod dient gedifferentieerd te worden. werkers in de creatieve economie. Juist groepen die Rotterdam graag aan zich wil binden. In sociaal, Voor wat betreft de wateropgave is het van belang dat de tuinsteden gekenmerkt worden door relatief cultureel en economisch opzicht hebben deze wijken de benodigde kenmerken om autonoom een veel maar slecht gebruikt groen. In het Meerjaren Investeringsprogramma buitenruimte is als doelstelling proces van gentrification op gang te laten komen, waardoor ze naar rustig-stedelijke woonmilieus geformuleerd het verminderen van het groen met 20%. Het oplossen van de wateropgaven biedt een kans transformeren. Net als voor de binnenstad is de wateropgave voor 2050 ook hier relatief groot en ook om aan te sluiten bij deze doelstellingen. Door het maximaal inzetten in de zuidelijke tuinsteden op nieuw hier wordt in eerste instantie ingezet op innovatieve oplossingen. Waar het kan, zoals in (kleinschalige) oppervlaktewater kunnen nieuwe condities voor aantrekkelijke woonmilieus worden gerealiseerd en kan herstructureringslocaties, kan nieuw oppervlaktewater worden toegevoegd. een nieuwe betekenis aan de openbare ruimte gegeven worden. Het idee van een fijnmazig waternetwerk, geïnspireerd op de specifieke kwaliteiten van de openbare ruimte per tuinstad, vormt de oplossingrichting O u d Z u i d In Oud Zuid (de verzamelnaam voor de vooroorlogse wijken in Feijenoord en ) is een voor de tuinsteden. wankel evenwicht tussen een aanzet tot gentrification en dreigend verval. De vooroorlogse wijken liggen tussen de ‘olievlekken’ van en het Zuiderpark, de twee kanskaarten voor Zuid wat betreft de B e d r i j v enterreinen: mix aan kostenefficiënte oplossingen Rotterdam kent een groot aantal aantrekkelijke woonstad. De aanpak van deze gebieden is sterk afhankelijk van de eigendomsverhoudingen. bedrijventerreinen, zoals Spaanse Polder, Noord-West en . Voor de toekomst zijn reeds Daar waar grote delen in bezit zijn van corporaties (zoals , Bloemhof en ) wordt ingezet op nieuwe bedrijventerreinen gepland voor specifieke bedrijvigheid: luchthavengerelateerde bedrijvigheid op herstructurering. Wijken die gekenmerkt worden door veel particulier bezit (zoals , Oud Charlois het Airpark van Rotterdam Airport en hoogwaardig kennisintensieve bedrijvigheid in Schieveen. en Carnisse) zijn lastiger te organiseren. Investeringen in deze wijken is echter wel nodig om ze op niveau te houden en te voorkomen dat in de toekomst veel grotere investeringen nodig zijn. Opvallend is dat met name de bestaande bedrijventerreinen reeds nu zowel een grote kwantiteits- als een grote kwaliteitsopgave kennen: de hoeveelheid oppervlaktewater is gering, waardoor bij hevige In Oud Zuid is zowel een grote waterkwantiteits- als een waterkwaliteitsprobleem. Er is echter weinig neerslag ontoelaatbare stijging van het waterpeil kan optreden. De afvoer van oppervlaktewater vindt ruimte voor nieuw oppervlaktewater. De strategie voor Oud Zuid is om op een aantal plekken, daar waar daarbij gedeeltelijk plaats via het gemengde rioolstelsel: een ongewenste situatie vanuit het oogpunt van pleinen of kruisingen van straten gelegen zijn langs het hoofdriool, een aantal diepe waterpleinen te duurzaamheid en waterkwaliteit. De waterkwaliteit in de gebieden is vaak slecht door overstorten, illegale realiseren. Deze diepe waterpleinen kunnen door hun gesloten karakter een forse bijdrage leveren aan lozingen, afspoeling van wegen en gebrek aan doorstroming. het oplossen van de waterkwantiteitsopgave. Tevens kan hierdoor het aantal overstorten op de bestaande singels van Noord verminderd worden, zodat ze ook een bijdrage leveren aan de waterkwaliteitsopgave. In Voor bestaande bedrijventerreinen geldt dat er zeer creatief en efficiënt met de beschikbare ruimte en de wijken zelf (zoals in Bloemhof en Riederbuurt) wordt ingezet op een fijnmazig en robuust netwerk van middelen moet worden omgegaan. Er moet maximaal worden ingezet op duurzamer ruimtegebruik. ondiepe pleinen en waterafvoer. Ook zullen in Oud Zuid groene daken fors gestimuleerd moeten worden. De verschillende wateropgaven kunnen alleen worden opgelost door een zeer zorgvuldig pakket aan Slechts op een aantal locaties, afhankelijk van of er echt grootschalig geherstructureerd wordt, is het verschillende maatregelen: mogelijk om oppervlaktewater in de vorm van singels toe te voegen. - Vergroten van de samenhang van het systeem en het zelfreinigend vermogen. - Toevoegen oppervlaktewater waar het kan. - Toevoegen oppervlaktewater bij herprofilering van straatprofielen en herstructurering Groot en Groot : olievlek benadering van bedrijventerreinen. - Innovatieve oplossingen, zoals waterberging in wegcunetten. Groot Kralingen en Groot Hillegersberg zijn beide gewaardeerde woonmilieus in de directe nabijheid van - Inzetten op groene daken en respectievelijk de Kralingse Plas en de Bergse Plassen. Beide gebieden ontlenen bovendien hun identiteit - Renovatie van technische waterinfrastructuur (duikers, gemalen, overstorten). aan de singels en boezems. Deze bestaande singel- en boezemstructuur kan worden uitgebreid door de in de stadsvisie Rotterdam geïntroduceerde ‘olievlekbenadering’. Daar waar mogelijkheden zijn voor Nieuwe bedrijfsterreinen worden beschreven bij ‘ontwikkelgebieden’ in de volgende paragraaf. herstructuringen (genoemd worden delen van Schiebroek, het gebied ten zuiden van Nieuw-, en Jaffa in Kralingen of mogelijke nieuwe locaties als de stadskwekerij en het veilingterrein aan de oostzijde van het Kralingse Bos) vormen nieuwe singels belangrijke identiteitsdragers. In deze gebieden hoeven slechts lokaal innovatieve middelen ingezet te worden.

1 1 2 1 1 3 nieuwe stedelijke ge b i e d e n n i e u w e h a v enterreinen b estaande stedelijke ge b i e d e n

Getrapte kades Vloedbalken Bewonerscommunicatie/infor- Boot wonen Integraal ophogen matie plan & advies Water bestendige Waarschuwings- Terp wonen etage Werk terpen systeem Verzekeringen juridische regelingen Steiger wonen Kade met Normering per Vloedkering Business burchten gebied Tijdelijke waterkering Ontwikkelgebieden: water integraal in de planontwikkeling opnemen Openbaar vervoer (zandzakken) Vluchtpunten Stormvloedkering over water Drijvende kavels vaker dicht Bewegende vloedkering Vloed bruggen Rotterdam kent locaties waar buiten de bestaande bebouwing nieuwbouwlocaties of nieuwe natuur- en of recreatiegebieden ontwikkeld worden. We noemen deze locaties hier ontwikkelgebieden. De laatste jaren heeft Rotterdam een aantal zeer succesvolle ontwikkelgebieden gerealiseerd waar water een dominante rol heeft gespeeld in de planontwikkeling.

Nesselande is een zeer goed voorbeeld waar in een vroeg stadium alle facetten van de wateropgaven op een zorgvuldige manier zijn meegenomen in de planontwikkeling. Dit heeft ook geleid tot een succesvolle wijk waar bewoners zeer tevreden zijn. Ook in recente plannen zoals Park en Polder Schieveen speelt het water een belangrijke rol. Zowel in Park Zestienhoven als in Polder Schieveen is het water, in combinatie met natuurontwikkeling, direct meegenomen in de planontwikkeling, waar partijen als het hoogheemraadschap en Natuurmonumenten nauw bij betrokken zijn geweest. De strategie voor nieuwe ontwikkelgebieden is geënt op deze succesvolle voorbeelden. Denk hierbij aan Zuidplaspolder, Oranjebuitenpolder, Korte en Lange Bonnen: in al deze plannen wordt het water integraal in de planontwikkeling meegenomen.

Kaart VII - typen maatregelen buitendijks gebied Buitendijkse gebieden: beschermde, dynamische en flexibele woonmilieus B e s ta a nd e s t e d e l i j k e g e b i e d e n : in v o e rin g ‘ S t e d e l i jk Hoogwate r b e h e e r ’ De combinatie Een belangrijk deel van Rotterdam bevindt zich buitendijks. Het zijn juist deze gebieden van bestaand stedelijk buitendijks gebied en hogere waterstanden is een lastig probleem. Vaak gaat het om geliefde (woon)gebieden, waar het slopen van gebouwen ten behoeve van waterkerende maatregelen geen die Rotterdam ‘Rotterdams’ maken. Een aanzienlijk deel van het centrum, de Kop van optie is. Dit zou veel geld kosten en de karakteristiek van deze gebieden alsnog volledig tenietdoen. Met Zuid, Lloydkwartier én de belangrijkste economische motor van de stad, de haven, liggen andere woorden: hier is het middel soms erger dan de kwaal. Om mogelijke schade door overstroming te buitendijks. Ook de nieuwe ontwikkelgebieden voor de stad (te transformeren oude beperken, kan er meer gedaan worden dan dijkverhogingen. haventerreinen) liggen buitendijks. In een aantal steden (Londen, Hamburg, Dordrecht) is hiermee ervaring opgedaan. Bijvoorbeeld in Dordrecht, De stijgende zeespiegel en de vergrote kans op overstroming door rivierwater vormen in toenemende mate een waar het monumentale centrum buitendijks ligt, wordt geëxperimenteerd met innovatieve maatregelen die probleem voor het buitendijkse gebied van Rotterdam, en daarmee voor de hele stad. De ernst van een bepaalde inpasbaar zijn in de huidige stad. Het gaat hierbij niet alleen om fysieke ingrepen (zoals vloedbalken), maar dreiging wordt tegenwoordig vaak berekend met de formule: risico= kans x gevolg. Als risico zo wordt uitgedrukt, ook om organisatorische zaken als een waarschuwingssysteem voor hoog water en een communicatieplan voor is duidelijk dat het ontwikkelen van een strategie voor het buitendijks havengebied zelfs van nationaal belang is. bewoners (bijvoorbeeld wanneer en waar haal je zandzakken?). Ook juridisch moet een aantal zaken geregeld worden: wie stelt de normen vast, hoe zit het met aansprakelijkheid, eigen risico en verzekeringen? N i e u w e s t e d e l i j k e g e b i e d e n : a d a p t i e f b o u w e n als motto Gezien de dynamiek van de Maas en de onzekerheid over de zeespiegelstijging, lijkt het ontwikkelen in het buitendijkse gebied een ( V e r )N i e u w ( d ) e h av e n t e rr e in e n : e e n f l o o d p r o o f o nd e rn e m in g De Rotterdamse haven is nogal risicovolle onderneming. Toch heeft wonen aan het water nog steeds een flinke aantrekkingskracht op volop in ontwikkeling. De plannen voor de Tweede Maasvlakte zijn hiervan het meest sprekende voorbeeld. de woonconsument en is daarom ook interessant voor ontwikkelaars. Rotterdam heeft op dat vlak heel wat Hier wordt bij het bepalen van de uitgiftepeilen van de grond al terdege rekening gehouden met de stijging in de aanbieding: Waar kun je in Nederland grootstedelijk wonen en tegelijk vanuit je huiskamer een rivier van de zeespiegel. Maar ook in de huidige haven is heel wat in beweging. Deze gebieden liggen al aanzienlijk met getijdeverschil ervaren? hoger dan binnendijks Rotterdam, maar nog niet overal hoog genoeg. De Maeslantkering beschermt tegen hoogwater van zee, maar ook rivierwater kan in de toekomst overlast veroorzaken in de buitendijkse gebieden. In de Vier- en Merwehavens op Noord en in de Rijn- en Maashavens op Zuid is in totaal ruimte voor circa Ondernemingen hebben hier een eigen verantwoordelijkheid om kritische onderdelen van hun bedrijf (zoals 10.000 woningen. Deze woningen vormen een substantieel onderdeel van de ambitie om voor 2020 in bijvoorbeeld computers en andere regelsystemen) op een veilige, hoger gelegen plek op te stellen. bestaand stedelijk gebied 56.000 woningen te bouwen, zoals beschreven in de Stadsvisie. Buitendijks bouwen betekent voor Rotterdam een enorme kans, mits onder de juiste voorwaarden. Veiligheid blijft Met de komst van de Tweede Maasvlakte wordt in de haven geherstructureerd. Bedrijven worden voorop staan. De maatregelen die inspelen op de dynamiek en de daarbij behorende onzekerheden van verplaatst, terreinen komen vrij en er wordt extra ruimte gemaakt door het dempen van havenbekkens. het riviersysteem zijn essentieel. Vanaf het begin (het ontwerp) kan in buitendijkse gebieden al rekening Deze herstructurering biedt kansen om ook de oudere delen van de haven hoogwaterbestendig te maken. worden gehouden met hoog water, om zo de gevolgen van eventuele overstroming te beperken. Hierbij Dat kan door ophogen, maar er zijn ook meer innovatieve methodes denkbaar. Gezien de onzekerheid over valt te denken aan speciale woningtypes, zoals: terpwoningen, steigerwoningen, drijvende woningen, welk maaiveldpeil werkelijk veilig is, ligt het voor de hand ook adaptieve oplossingen te onderzoeken. Het ‘burcht’woningen, drijvende kavels et cetera. Ook wat betreft de infrastructuur zijn maatregelen te nemen grote wateroppervlak van de Waalhaven biedt wellicht mogelijkheden voor drijvende alternatieven. Ook de om bijvoorbeeld de bereikbaarheid te garanderen, middels vloedbruggen en aanlegplekken voor varende buitendijkse havenfrontontwikkeling kan op een innovatieve wijze worden opgepakt. Een mooie kans voor het hulpdiensten. Openbaar vervoer over water kennen we al in Rotterdam, maar ook dat kan nog veel beter. havenbedrijf om zich te profileren: De Rotterdamse haven werkt door, ook bij hoogwater!

1 1 4 1 1 5 realisatiestr ategie In hoofdstuk 3 en 4 zijn perspectieven geschetst hoe gemeente en waterschappen de komende jaren willen omgaan met het water en hoe de aantrekkelijke waterstad eruit komt te zien. Eén van de belangrijkste items in dit Waterplan 2 Rotterdam is vervolgens: hoe komen we tot uitvoering? Wat moeten we daar voor doen? Wat doen we eerst en wat doen we later? Dit zijn allemaal cruciale vragen. De centrale vraag voor dit hoofdstuk is dan ook: Wat is de uitvoeringsstrategie voor het beschreven perspectief? Voor een uitvoeringsstrategie zijn de volgende aspecten belangrijk: - Prioriteren en faseren van maatregelen. - Samenwerken en organiseren. - Kosten en kostenverdeling. - Communiceren.

De bovenstaande aspecten zijn niet toevallig zo geordend. Uit de evaluatie van Waterplan Rotterdam 2000-2005 blijkt dat de meest succesvolle projecten aan een aantal voorwaarden voldoen: een goed en evenwichtig maatregelenpakket, heldere planning en rolverdeling voor een optimale samenwerking, geregelde financiering en draagvlak. Dit hoofdstuk gaat dieper in op de verschillende aspecten van de uitvoeringsstrategie: het beschrijft hoe we tot uitvoering komen. In hoofdstuk 6 wordt uitgebreider beschreven wat we allemaal gaan uitvoeren.

1 1 6 1 1 7 5.1 Prioriteren en faseren

In hoofdstuk 4 is het perspectief voor 2030 uitgebreid beschreven. Met het perspectief voor 2030 wordt aan de doelstellingen van dit waterplan voldaan: het oplossen van de verschillende wateropgaven en tegelijkertijd een bijdrage leveren aan een aantrekkelijkere stad. Maar nu is het zaak om een adequate uitvoeringsstrategie te formuleren, die verstandig omgaat met de volgorde der dingen en die zich richt op maatregelen die in ieder geval in de komende jaren moeten worden uitgevoerd. Met het prioriteren en faseren wordt inzichtelijk gemaakt welke maatregelen wanneer genomen moeten worden om de doelstellingen van het Waterplan 2 Rotterdam stapsgewijs te kunnen halen.

In het perspectief 2030 is een drietal verschillende typen maatregelen beschreven. Het gaat om: - Maatregelen ter verbetering van het watersysteem (waterspoorprojecten). Hierbij gaat het om het realiseren van de wateropgave met aandacht voor veiligheid en het voorkomen van wateroverlast én om de inrichting van het systeem met voldoende aandacht voor waterkwaliteit, ecologie en verbindingen. - Maatregelen die maximaal inzetten op de kansen die er liggen op het raakvlak van water en het versterken van de stedelijk kwaliteit; en - Innovaties en alternatieven. Toepasbaar waar de traditionele aanpak tekortschiet en daar waar kansrijk uitvoeren.

Deze maatregelen zijn weergegeven op de Maatregelenkaart 2030 (zie volgende pagina’s). Op deze kaart zijn alle maatregelen (niet alleen de ruimtelijke) opgenomen die een bijdrage leveren aan het behalen van de doelstellingen van het Waterplan 2 Rotterdam.

De vraag is vervolgens: Hoe komen we daar? Welke van deze maatregelen, die allemaal voldoen aan de waterplandoelstellingen moeten als eerste worden uitgevoerd? Om tot een prioritering en fasering te komen, is een tweetal stappen van belang. Ten eerste het voldoen aan de gemaakte afspraken en ambities en ten tweede het zo doelmatig mogelijk inzetten van de verschillende maatregelen om hieraan te voldoen.

S ta p 1 : U rgentie realiseren afspraken in 2015 Rotterdam en waterschappen hebben afgesproken waaraan we in 2015 moeten voldoen. 2015 is dus een belangrijk jaar. Zo moeten:

- De huidige wateropgave opgelost zijn volgens het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW); - De waterlichamen voldoen aan de Europese Kader Richtlijn Water (KRW); - De dijken voldoen aan de huidige veiligheidsnormering.

Het is dus noodzakelijk dat we inzichtelijk maken dat we in 2015 aan deze afspraken kunnen voldoen en welke maatregelen hiervoor noodzakelijk zijn. Hiervoor is de maatregelenkaart 2015 opgesteld.

1 1 8 1 1 9 to e t e vo e g e n wat er project loopt al project 2007-2012 project 2012-2015 project tot 2030

Bijdrage extra wateroppervlak aan opgave (tot 2050) per peilgebied wateropgave ruim opgelost wateropgave opgelost wateropgave verder op te lossen tussen 2030 en 2050

RE N Vo o I waterkwaliteitsoplossing

afkoppelen overstorten

water afvoeren

potentieel wAterlichaam W1: Schie met aantakkingen W2: Kralingse plas W3: Kreekse boezem W4: Boergoense vliet

vismigratie

berg bezink basin

veiligheidsmaatregelen te toetsen hoofdwaterkering

dynamische woonmilieus

algemene legenda

waterplein diep

waterplein ondiep

groene dalken

aanvullende maatregelen

ondergrondese waterberging

vergroting gemaal

water afvoeren

Kaart IX - maatregelen 2030

1 2 0 1 2 1 S ta p 2 : C r i t e r i a v oor fasering van maatregelen Veiligheidsmaatregelen en onderzoeksopga v e n Waar het gaat om waterveiligheid wordt in Op basis van de maatregelenkaart 2015 is preciezer gekeken welke dit waterplan de aandacht gericht op twee hoofdthema’s, te weten de dijken en het buitendijks bouwen. projecten wanneer uitgevoerd kunnen worden. Voor de prioritering van Uitgangspunt in Rotterdam is: de stad is beschermd en blijft beschermd. Op de lange termijn houdt dit in deze projecten is een aantal criteria opgesteld. De tijdsperiode waarin dat er keuzes gemaakt moeten worden over de stormvloedkering en de gewenste dijkhoogtes. Dit kan alleen een project uitgevoerd kan worden is namelijk afhankelijk van een worden besproken en aangepakt in een forum waarin alle betrokken partijen (van Rijk tot gemeente en van groot aantal factoren. Als een project aan meerdere wateropgaven een Rijkswaterstaat tot waterschap) zijn vertegenwoordigd. De waterplanpartners nemen dan ook deel aan het bijdrage levert dan ligt het voor de hand om het eerder uit te voeren Programma Waterveiligheid, waarin de provincie Zuid-Holland een coördinerende rol heeft. dan een project dat een bijdrage levert aan slechts één wateropgave. Voor de uitvoeringsperiode van dit waterplan wordt gekozen voor het versterken van die dijkvakken die De volgende criteria zijn gebruikt voor de prioritering: nog moeten voldoen aan de huidige normering. De toetsing bij Parksluizen is afgerond. Voor 2015 is het - Loopt het project al of niet; enige deel van de hoofdwaterkering dat aandacht vraagt de waterkering bij Vier- en Merwehaven. Zodra - de mate waarin het project bijdraagt aan het oplossen van één van de toetsingsmethode bekend is, kan gestart worden met het uitvoeren van een gedetailleerde toetsing. Ook de wateropgaven (hierbij gaat het om omvang); hiervoor geldt dat er geen barrières tussen verschillende woongebieden mogen ontstaan, maar dat wordt - De mate waarin het project bijdraagt aan meerdere wateropgaven gekozen voor ‘verbindende dijken’. Deze vormen een brug tussen de oude binnendijkse gebieden en de (een project dat zowel een bijdrage levert aan de waterkwaliteit als dynamische waterwoonmilieus in de grote buitendijkse uitbreidingslocaties. En waarbij voldoende ruimte waterkwantiteit scoort hoger dan een project dat alleen bijdraagt wordt gereserveerd om de dijken in de toekomst te kunnen versterken. aan de waterkwaliteit); - De mate waarin een project een bijdrage levert aan een Voor de buitendijkse gebieden moet terdege rekening worden gehouden met de kans op overstroming aantrekkelijke stad; of overige wateroverlast en de gevolgen daarvan en behoud van veiligheid in binnendijks gebied. Er - De mate van urgentie: is er sprake van een nu of nooit situatie? moet dus worden ingezet op een adaptieve wijze van bouwen en inrichten, mogelijkheden voor evacuatie (kansen die komen direct benutten); en bewonerscommunicatie. Vandaar dat in het uitvoeringsprogramma studies zijn opgenomen om - De mate waarin sprake is van voorbeeldwerking. bovenstaande ideeën verder uit te werken en in een vervolgfase te realiseren.

Op deze wijze zijn de projecten gefaseerd naar: De projecten en onderzoeksopgaven voor het thema veiligheid voor de komende vijf jaar zijn dan: - Project loopt al; - Uitvoeren toetsing hoofdwaterkering Vier- en Merwehaven; - Uitvoering project 2007-2012; - Uitvoeren onderzoek naar mogelijkheden adaptief bouwen in Vier- en Merwehaven en Rijn- en - Uitvoering project 2012-2015. Maashaven in overleg met betrokken partijen.

De maatregelenkaart 2015 geeft aan welke maatregelen we gefaseerd aanpak problematiek rond uitgiftepeilen; zouden moeten uitvoeren om in 2015 te kunnen voldoen aan de - Studie naar een adaptieve wijze van bouwen en inrichten, mogelijkheden voor evacuatie en gemaakte nationale en internationale afspraken. bewonerscommunicatie omtrent waterveiligheid.

U i t v oeringsprogramma 2007-2012 Van de gefaseerde projecten Wat e r k wa n t i t e i t s m a at r e g e l e n e n o nd e r zoeksopgave n In de komende jaren staan uit de Maatregelenkaart 2015 is het uitvoeringsprogramma afgeleid. Het Rotterdam en de waterschappen voor de taak om meer neerslag te bergen dan op dit moment het geval uitvoeringsprogramma 2007-2012 bestaat uit de volgende typen projecten: is. Huidige knelpunten op het gebied van wateroverlast moeten met voorrang worden opgelost. Veel - Lopende projecten; maatregelen hiervoor zijn reeds opgenomen in het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP). - Uit te voeren projecten 2007-2012; Om de neerslagpieken die door klimaatswijzigingen ontstaan het hoofd te kunnen bieden, moet er ruimte - Onderzoeksprojecten 2007-2012. komen om water te bergen. Daar waar mogelijk gebeurt dit door het realiseren van open water of meer De uit te voeren projecten 2007-2012 spreken voor zich. Het zijn de berging in het rioolstelsel. De komende vijf jaar dienen zich met name kansen aan voor het graven van nieuwe projecten waarvan verwacht wordt dat ze, naast de lopende nieuw oppervlaktewater in de tuinsteden, daar waar herstructureringen spelen. Voorbeelden hiervan zijn: projecten, in de komende vijf jaar kunnen worden uitgevoerd. Groenehagen/Tuinhoven, Hordijkerveld, de noordkant van Lombardijen en Zuidwijk (in aansluiting op het De onderzoeksprojecten zijn de projecten die we door studies en systeem van het Zuiderpark) en het Oedevlietse park. onderzoek gaan voorbereiden voor uitvoering in de periode 2012-2015. De hier genoemde indeling is aangehouden in de uitvoeringskaart en In dicht bebouwd stedelijk gebied, waar geen of nauwelijks ruimte is of komt, moeten we ons nadrukkelijk bepaalt ook de volgorde waarin de specifieke projectenlijst is opgesteld richten op innovaties en alternatieve vormen van het vasthouden van water. Wadi’s, waterpleinen, in hoofdstuk 6. vegetatiedaken, watertuinen et cetera. zorgen ervoor dat water wordt vastgehouden, geborgen en/of vertraagd afgevoerd en dus geen extra belasting betekent voor het watersysteem. In de volgende paragrafen beschrijven we kort de verschillende projecten per type wateropgave (veiligheid, kwantiteit en kwaliteit) per uitvoeringsfase. Hierbij wordt aangegeven wat de opgave is, welke projecten reeds lopen, wat globaal de projecten zijn voor de periode 2007-2012 en wat de onderzoeksopgaven zijn.

1 2 2 1 2 3 Door deze innovatieve oplossingen zodanig te ontwerpen en uit te voeren dat ze een verbetering van de leefomgeving vormen, kan het realiseren van een beter watersysteem bijdragen aan de stedelijke en 5.2. Samenwerking en organisatie maatschappelijke opgaven van de stad Rotterdam. Vandaar dat in het uitvoeringsprogramma een aantal innovatieve boegbeeldprojecten is opgenomen als waterpleinen en vegetatiedaken, waardoor de bergingsopgave deels wordt opgelost, de ruimtelijke kwaliteit zichtbaar verbetert en ervaring wordt opgedaan voor meer van Tijdens de planfase van het eerste Waterplan is al gebleken dat het Waterplan Rotterdam dergelijke projecten. Deze pleinen en vegetatiedaken zullen in eerste instantie vooral worden aangelegd in het dichtbebouwde compacte stedelijk gebied, aangezien hier de urgentie het hoogst is en de effecten het meest een zeer geschikt overlegforum biedt. De waterpartners hebben daardoor ook al zichtbaar. De komende vijf jaar wordt dan ook gestart met de pilotprojecten waterpleinen en groene daken. gezamenlijk successen geboekt in de uitvoering van complexe projecten. Aangezien in het huidige Waterplan 2 Rotterdam het uitvoeringsprogramma nog ambitieuzer is, zal Echter de opgave in met name het dicht bebouwd stedelijk gebied is dermate groot dat een paar pilots niet ook hierbij de samenwerking intensief moeten zijn. genoeg zijn. Met name in de gebieden waar de huidige wateropgave groot is (Centrum, Oude Noorden, Crooswijk, Overschie en Oud-Zuid) zal de komende tijd extra energie, tijd en geld gestoken worden in nader onderzoek hoe De huidige organisatiestructuur (met werkgroepen, projectbureau, stuurgroep en regelmatig bestuurlijk de wateropgave de volgende periode afdoend kan worden opgelost. overleg) heeft bewezen adequaat te kunnen functioneren. Aandachtspunt hierbij zijn de werkgroepen; in tegenstelling tot voorheen krijgen deze meer een ad hoc-karakter. Per onderzoeksvraag wordt een Ook in de bedrijfsterreinen Spaanse Polder en Noordwest is de wateropgave groot. De komende vijf jaar wordt projectteam ingesteld en bij oplevering van het resultaat weer ontbonden. Essentieel hierbij is uiteraard een aantal maatregelen uitgevoerd (zoals het graven van oppervlaktewater waar het kan of alternatieve vormen het formuleren van goede onderzoeksvragen en opdrachten voor het projectteam. Naar verwachting leidt van waterberging), maar de wateropgave is hier dermate groot dat nader onderzoek absoluut noodzakelijk is een dergelijke projectmatige aanpak tot snellere resultaten en met name bijdragen aan een voortvarende om deze voor 2015 opgelost te hebben. De projecten en onderzoeksopgaven voor het thema waterkwantiteit (of uitvoering. waterberging) zijn dan: - realiseren nieuw oppervlaktewater in combinatie met herstructureringen in de tuinsteden; In vergelijking met het eerste Waterplan zijn er twee essentiële partners bijgekomen, - realiseren nieuw oppervlaktewater bij bedrijfsterreinen; - realiseren eerste waterpleinen en groene daken; namelijk de dienst dS+V, die verantwoordelijk is voor de planvorming op het gebied van - nader onderzoek voor gebieden met grote huidige wateropgave (centrum, oude stadswijken en bedrijfsterreinen); stedenbouw, volkshuisvesting en buitenruimte, en het OBR voor alles wat samenhangt - nader onderzoek naar brede waterverbinding met de Koedoodzone (Midden-IJsselmonde). met de ruimtelijke en economische ontwikkeling van de stad. Gemeentewerken Rotterdam is verantwoordelijk voor het rioleringsbeheer, het gemeentelijke waterbeleid, Rotterdam en de waterschappen streven ernaar W aterkwaliteitsmaatregelen en onderzoeksopga v e n belangenbehartiging en de voorbereiding en uitvoering van technische maatregelen. om de waterkwaliteit en de ecologische kwaliteit van water in 2015 sterk te verbeteren. Enerzijds komt dit streven voort uit de opgaven die vanuit de Europese KaderRichtlijn Water (KRW) zijn opgelegd, anderzijds leidt verbetering van de Nieuwe uitdagingen zijn de alternatieve omgang met hemelwater en de regierol waterkwaliteit ook tot vergroting van de belevingswaarde, toename van gebruiksmogelijkheden en economische waarde. voor het grondwaterbeheer. Met andere woorden de gemeentelijke watertaken. Tenslotte wordt bespaard op beheer- en onderhoudskosten. De deelgemeenten spelen een belangrijke rol als beheerders/onderhouders van de buitenruimte. De waterschappen blijven verantwoordelijk voor het waterbeheer: de Het is ondoenlijk om binnen een tijdsbestek van tien jaar te komen tot een volledig schoon watersysteem. Niet alleen zijn met verbetering van de waterkwaliteit enorme kosten gemoeid, er is ook een zekere traagheid in het veiligheid in binnendijks gebied, waterkwaliteit en -kwantiteit en het zuiveringsbeheer. watersysteem, die maakt dat maatregelen die nu getroffen worden pas op langere termijn effect hebben. Het is dan ook zaak om te prioriteren. Door gebruik te maken van de systematiek van waterkwaliteitsbeelden zijn Zoals ook al beschreven in voorgaande hoofdstukken en tot uiting komend in het uitvoeringsprogramma we in staat om maatregelen te identificeren die haalbaar, technisch uitvoerbaar en betaalbaar zijn. Daarnaast is in dit waterplan een integrale visie ontwikkeld op al deze taken. Dit vereist ook een andere afstemming helpt de methodiek, bij gebruik voor de diverse stedelijke watertypen, om op proactieve wijze om te gaan met de dan tot nu toe gebruikelijk. Zo zijn in de planfase de oplossingen voor de diverse wateropgaven doelstellingen en maatstaven die voor stadswateren worden genoemd in de KRW. ingebracht in de Stadsvisie en de Ruimtelijke Ontwikkelingsstrategie. Tevens is geanalyseerd waar deze ontwikkelingsstrategie bepalend is voor de fasering van de uitvoering van projecten. Op deze wijze De aanpak wordt met name toegepast in de deelgemeentelijke waterplannen (DGWP’s), omdat hierin op is optimaal gebruik gemaakt van de synergie die deze samengang kan opleveren, zowel wat betreft watergangniveau geïnventariseerd wordt en uiteindelijk via de waterkwaliteitsbeelden een optimale waterkwaliteit ruimtegebruik als financiering. bereikt kan worden. Het schaalniveau van dit Waterplan 2 Rotterdam is hiervoor simpelweg te abstract. D eelgemeentelijke waterplannen ( d g w p ’ s ) In alle deelgemeenten zijn de deelgemeentelijke De aanpak binnen de planperiode van dit waterplan wordt dan: waterplannen nu in uitvoering, planvorming of voorbereiding. Dit geldt eveneens voor de gebieden die - Voor de KRW-waterlichamen een integraal plan van aanpak maken en uitvoeren; niet onder een deelgemeente vallen, maar waarvoor het wel van belang is een waterplan op te stellen - Voor een select aantal watergangen een integraal plan maken en uitvoeren. De keuze voor de wateren die (bijvoorbeeld bedrijventerrein Oost-Abtspolder en Spaanse Polder). Vooropgesteld wordt dat de worden aangepakt, zal binnen de deelgemeentelijke waterplannen worden gemaakt; maatregelen die nu al in de DGWP’s zijn uitgevoerd of voorgenomen een bijdrage leveren aan de aanpak - De watergangen die nog niet integraal worden aangepakt, moeten aan een bepaalde minimum kwaliteit voldoen. van de wateropgave(n). Er is nergens sprake van spijtmaatregelen. Daarnaast is het van groot belang zo Dit betekent zo min mogelijk drijfvuil, stankklachten en vissterfte. De verbeteringen in het beheer van het water snel mogelijk door te gaan met het opstellen en uitvoeren van de DGWP’s, omdat de knelpunten in het en de uitvoering van het waterkwaliteitsspoor zoals ingezet in Waterplan 2000-2005 worden doorgezet; watersysteem nu al optreden en aangepakt moeten worden. - Onderzoek naar mogelijkheden voor vismigratie en het opstellen van een integraal visstandbeheerplan.

1 2 4 1 2 5 De rolverdeling tussen het Waterplan Rotterdam en de DGWP’s is de volgende: In het waterplan staan de landelijke en stedelijke kaders geschetst, met daaruit voortvloeiend de stadsbrede visie en de 5.3 Kosten en kostenverdeling realisatiestrategie waarop deze behaald kan worden. In het uitvoeringsprogramma worden de grote (coalitie-)projecten en de pilotprojecten beschreven die deelgemeente-overstijgend zijn (vergelijk het Zuiderpark in Waterplan Rotterdam 2000-2005). De visies die in de DGWP’s zijn beschreven passen ook Het perspectief 2030 schetst hoe de stad eruit zou kunnen zien indien we water onder de paraplu van het waterplan. Om de Waterplan 2 Rotterdam-streefbeelden te bereiken, zijn ook vele maatregelen nodig die nader moeten inzetten om een bijdrage te leveren aan de ambities van de stad. Voor een goede worden uitgewerkt op watergangniveau. Deze maatregelen worden (en zijn voor een deel al) opgenomen in uitvoeringsstrategie is het ook noodzakelijk om te weten wat de kosten zijn en hoe we de deelgemeentelijke waterplannen. Het gaat hierbij met name om de sectorale waterprojecten ten behoeve die verdelen. Op basis van kengetallen is berekend wat het kost om in 2030 het overgrote van het oplossen van knelpunten, het op orde brengen van het watersysteem en de extra aandacht voor deel van de wateropgaven te realiseren. Deze berekeningen hebben aangetoond dat waterkwaliteit en ecologie ten behoeve van de Europese KaderRichtlijn Water, KRW (en de bijbehorende de kosten van het oplossen van de verschillende wateropgaven tussen de 400 en 500 aandacht voor monitoring, beheer en onderhoud). miljoen euro bedragen tot 2030 (exclusief toekomstige dijkverhogingen). In de praktijk houdt dit in dat voor de eerste DGWP’s (die nu al in uitvoering zijn of waarvan de planvorming grotendeels is afgerond) een nader onderzoek nodig is naar de volledigheid van de plannen. Natuurlijk kunnen we dat als Rotterdam en waterschappen niet alleen opbrengen. Maar dat hoeft ook Met andere woorden zijn ze ‘KRW-proof’ en is de kwantitatieve wateropgave (het voorkomen van niet. Het is een gezamenlijk probleem en we zullen hierbij met verschillende partijen de krachten moeten wateroverlast in de toekomst) voldoende meegenomen. Uit deze onderzoeken kunnen extra maatregelen bundelen. Ook het Rijk, de provincie, de EU en corporaties kunnen hierin een rol spelen. De kunst bij het voortvloeien die moeten worden opgenomen in de uitvoeringstabellen behorende bij de DGWP’s. Het gaat maken van plannen is voldoende (financieel) draagvlak te creëren, waardoor uitvoering een logisch gevolg hierbij duidelijk niet om een volledige aanpassing van de DGWP’s, maar over een additioneel onderzoek om is. Binnen het waterplan wordt juist gezocht naar oplossingen die bijdragen aan het behalen van meerdere de DGWP’s waterproof en klimaatbestendig te maken. In het algemeen zullen de deelgemeenten profiteren verschillende doelstellingen van de deelnemende partijen. Hierdoor wordt (financieel) draagvlak gecreëerd van de extra stedelijke kwaliteit die de grootschalige aanpak van de wateropgave(n) met zich meebrengt. en wordt de uitvoering gegarandeerd. We zoeken naar synergie (het geheel is meer dan de som der delen), waarmee we als overheden de uitvoering van de maatregelen maatschappelijk kunnen verantwoorden. P rocedures en afsprakenkader Waterschappen en de diensten Gemeentewerken, dS+V en OBR werken samen in de waterplanorganisatie, maar hebben ook daarbuiten veel contact met elkaar. Denk aan de watertoets-procedure en de verplichte waterparagraaf in bestemmingsplannen, Wvo-vergunningen, keur-vergunningen et cetera.

Door in de waterplanorganisatie dergelijke acties op elkaar af te stemmen en in procedures te beschrijven, kan een grote efficiency-slag gemaakt worden.

Te denken valt aan de watertoets: als zowel stedenbouwkundigen en stadsontwerpers uitgaan van de randvoorwaarden voor water, zoals opgenomen in het waterplan en de waterschappen, beoordelen de plannen in de watertoetsprocedure waarvoor het waterplan als onderlegger functioneert, dan zal de inhoud overeenstemmen. Dit zal de doorlooptijd bekorten en leiden tot kwalitatief goede ontwerpen. Om de uitgangspunten van dit waterplan te borgen wordt op korte termijn een aantal acties ondernomen, waarvan de voornaamste zijn: - Randvoorwaarden voor water opnemen in de checklisten voor de stedenbouw en die voor de buitenruimte; - De waterparagraaf in bestemmingsplannen toetsen aan de visie van dit waterplan - Onderzoeken of in de bouwvergunningen en bouwverordening voorwaarden kunnen worden opgenomen die essentieel zijn voor het bereiken van waterplandoelen.

Tenslotte, gezien de enorme opgaven en bijbehorende maatregelenpakketten, zal jaarlijks bestuurlijk worden teruggemeld wat er is uitgevoerd. Ook wordt bijgehouden in hoeverre doelen voor waterkwaliteit, -berging en veiligheid zijn bereikt. De vorm waarin dit gebeurt wordt nog ontwikkeld.

1 2 6 1 2 7 Box VII: waterfonds

Een waterfonds zou één van de instrumenten kunnen zijn om het Het waterfonds is een soort spaarpot, waarin een ontwikkelaar (gemeente of particulier) oppervlaktewater in het Waterplan 2 te financieren en tevens een bedrag, ter compensatie van het extra verhard oppervlak in een te ontwikkelen een goede ruimtelijke kwaliteit te waarborgen. gebied, kan storten en waarvan elders in hetzelfde peilgebied oppervlaktewater wordt In de huidige situatie krijgt een ruimtelijk plan in het kader aangelegd. Door het instellen van een waterfonds wordt de mogelijkheid geboden van een bestemmingsplan- of art.19-procedure te maken met om nieuwbouwprojecten, waarin het oppervlakte water niet binnen de plangrenzen een mogelijke wateropgave. De eventuele opgave moet nu kan worden gerealiseerd, toch door te laten gaan. Daarnaast kan de gemeente en/of binnen de projectgrenzen worden opgelost op kosten van de het waterschap door middel van het fonds sturen op de aanleg van water, zodat het initiatiefnemer (‘nieuw water’) of de gemeente/waterschap oppervlaktewater zowel waterstaatkundig als stedenbouwkundig op de juiste plaats (‘historische opgave’). In beide gevallen wordt de oplossing wordt gerealiseerd. Op deze wijze wordt een win-win situatie gecreëerd. vaak gezocht op projectniveau. Dit is echter zowel procedureel, stedenbouwkundig, financieel als ook vanuit de optiek van de O pzet waterfonds Wanneer door een nieuwe ontwikkeling het verhard oppervlak toeneemt, zal dit in het kader van de watertoets gecompenseerd moeten worden in oppervlaktewater. In principe zijn er twee mogelijkheden om waterschappen een ongewenste ontwikkeling. de watercompensatie te realiseren. De realisatie kan op eigen terrein of elders plaatsvinden.

Zodoende wordt gezocht naar een hoger kader, waaraan de te maken keuzes kunnen worden afgemeten. Procedureel is Indien op eigen terrein geen ruimte is, zal de oplossing in een ruimer plangebied gevonden moeten worden. Is er wel snellere voortgang gewenst, stedenbouwkundig is ruimtelijke kwaliteit het doel en op financieel gebied wil je iedereen ruimte op eigen terrein, dan zal in groter verband, door middel van een kaderstellend plan, overwogen moeten worden evenredig laten meebetalen aan de wateropgave. Een waterfonds zou hiertoe een oplossing kunnen bieden. of watercompensatie op eigen terrein stedenbouwkundig gewenst is. Zoniet dan zal ook hier de oplossing in een ruimer plangebied gevonden moeten worden. In het laatste geval zal een bijdrage in het waterfonds gestort worden.

Het is dus wenselijk dat er een kaderstellend plan op hoger schaalniveau komt, waarin deze aspecten geregeld worden. Het deelgemeentelijke waterplan lijkt daarvoor het meest geschikte voertuig. Het kan een inhoudelijk kader bieden voor de wateropgave van een groter gebied en aangeven hoe gewerkt wordt aan een oplossing. Mede op basis van een (grondige) watersysteemanalyse kan het waterschap daarin zijn visie kwijt op waterkwantiteit en –kwaliteit en wat er nog moet gebeuren om te voldoen aan de gestelde eisen. Procedureel wordt versnelling geboden doordat het onderliggend afsprakenkader voor de te doorlopen watertoets reeds is vastgelegd en de discussie meteen kan worden toegespitst op de vraag hoe de genoemde ontwikkeling gaat bijdragen aan de oplossing van het watervraagstuk.

Het financiële aspect ligt wat ingewikkelder. Vooral voor de opgaven in bestaand stedelijk gebied. Natuurlijk kan op basis van vrijwilligheid alles worden afgesproken wat betrokken partijen willen afspreken. Anders wordt het echter wanneer we een waterfonds willen instellen, waarbij initiatiefnemers (van een art.19) verplicht worden (evenredig) bij te dragen. Verplichte financiële bijdragen kunnen alleen worden afgedwongen als voldaan wordt aan een aantal wettelijke kaders. Dat betekent dat een dergelijke verplichting rechtstreeks moet voortvloeien uit een bepaald wetsartikel of dat deze verplichting is verbonden aan/gebaseerd is op een formeel ruimtelijk plan in het kader van de WRO. Een bijdrage via het gronduitgiftecontract of door middel van het exploitatieplan op basis van de nieuwe Grondexploitatiewet lijken hiervoor op het eerste gezicht de geschikte instrumenten.

Het bedrag dat gestort wordt, zal een bedrag per m3 compensatie van het verhard oppervlak moeten zijn. Dit bedrag varieert per type gebied, bijvoorbeeld landelijk gebied, herstructureringsgebied en dicht stedelijk gebied, waarin het water aangelegd zal moeten worden. De beheerder van het fonds hoeft niet per se de uiteindelijke opdrachtgever van de aanleg van het oppervlaktewater te zijn. Zowel de waterschappen als de gemeente zouden uit dit fonds kunnen putten om watergangen ter compensatie aan te leggen. De garantie van de realisatie van de watergangen zal in de watertoetsprocedure gewaarborgd moeten worden. Dit kan bijvoorbeeld door de termijn van het aanleggen van het compensatiewater en het te storten bedrag in de waterparagraaf vast te leggen.

De precieze vormgeving en uitwerking van het fonds zal door een projectteam vanuit het Waterplan 2 Rotterdam uitgewerkt worden.

1 2 8 1 2 9 Ta a k h o uder b e ta a lt, ver a n t w o o rdi n g b epa a lt Inmiddels is een afsprakenkader ontwikkeld P u b l iek- privat e s a m e n werki n g Weliswaar zijn de wateropgaven de verantwoordelijkheid voor de dat uitgaat van het hoofdprincipe: de taakhouder betaalt. Tenslotte is dat ook de basis waarop de diverse partijen die deze taken toebedeeld hebben gekregen, toch zullen private partijen als woningbouwcorporaties heffingen (en dus inkomsten) berekend zijn overeenkomstig met de verschillende doelstellingen van de en projectontwikkelaars ook steeds meer voordelen ondervinden van de uitgevoerde maatregelen. Zo zal organisaties. Dat betekent op hoofdlijnen dat de waterschappen de maatregelen die bijdragen aan de de kwaliteit van de buitenruimte verbeteren, wordt de waarde van woningen aan het water hoger, zullen waterkwaliteits- en kwantiteitsdoelstellingen betalen. De gemeente betaalt de rioleringsmaatregelen en is groene daken een positieve invloed hebben op energiehuishouding en fijnstofproblematiek enzovoort. verantwoordelijk voor de maatregelen in de buitenruimte. Daarnaast is ook bij dergelijke partijen het maatschappelijk verantwoord ondernemen aan een opmars bezig. De bijdrage per partij zal afhangen van de noodzaak van de maatregel. Zo zal in een gebied waar de Er zijn zeker aanknopingspunten om samenwerking op te starten. In deze planperiode zal dan ook nadrukkelijk wateropgave groot is het waterschap bijdragen aan het graven van het water, maar kan de gemeente een worden gezocht naar het gezamenlijk opstarten van projecten. Een prachtig voorbeeld van een succesvolle belang hebben bij het water omdat door aanleg van water en afkoppelen het rioolstelsel minder wordt publiek-private samenwerking is het ‘Pact op Zuid’ waarin gemeente, de drie deelgemeenten Charlois, Feijenoord, belast. In andere gebieden kan het realiseren van het water een wens zijn voor de ruimtelijke inrichting IJsselmonde, vijf woningcorporaties en het Rijk gezamenlijk fors investeren om buitenruimte, leefklimaat en en de meerwaarde voor de omgeving. In dat geval zal de gemeente het grootste belang hebben en kan het sociale ontwikkelingen te stimuleren. Ook vanuit het waterplan zijn er banden met deze projecten. waterschap bijvoorbeeld bijdragen op grond van verbetering van de waterkwaliteit. De aandacht voor water en dan met name in relatie tot de klimaatverandering is de laatste jaren enorm De doelen van de deelnemende partijen hangen samen met de taken. Zoals gezegd heeft het waterschap toegenomen. Dit heeft er ook in geresulteerd dat er diverse subsidieprogramma’s in het leven zijn een taak in het oppervlaktewater en de waterkwaliteit, de gemeente heeft een ruimtelijk taak en is geroepen. Vooralsnog worden met name bedragen ter beschikking gesteld voor het uitvoeren van studies verantwoordelijk voor de riolering. Per maatregel moet worden bepaald welke doelen worden gediend en (denk aan de ‘Kennis voor Klimaat’ en ‘Leven met Water’ programma’s), maar de verwachting is dat op daarmee kan worden gekeken hoe de kostenverdeling kan worden bepaald. termijn wordt ingezien dat de enorme wateropgaven alleen op te lossen zijn als ook het Rijk bijdraagt aan de oplossingen, eventueel via een aangepast Nationaal Bestuursakkoord Water. Daarnaast zijn er nog de Van groot belang is dat alle betrokken (en medefinancierende) partijen vanaf het begin van elk project lopende subsidieregelingen, zoals die voor baggeren en waterbodems (waardoor de provincie fors bijdraagt als projectteamlid betrokken worden. Vooraf kunnen duidelijk de verschillende doelstellingen van alle aan het project Kralingse Plas), maar ook toekomstige ISV-gelden. Deze laatste worden aangewend voor organisaties worden vastgelegd. Uiteindelijk zal de bijdrage aan de afzonderlijke doelstellingen van de het verbeteren van achterstandswijken en herstructureringen waarin ook steeds meer aandacht is voor de verschillende organisaties de onderbouwing van de financiële bijdrage worden. De kunst is om te zoeken kwaliteit van de buitenruimte. En daarop wordt fors ingezet met het realiseren van de maatregelen uit dit naar gezamenlijke doelstellingen die door verschillende partijen gedragen en dus gefinancierd kunnen waterplan. Tenslotte zullen we in de komende planperiode een projectteam instellen dat zich bezighoudt worden en waarmee optimale synergie wordt bereikt. met het verwerven van Europese subsidies.

De waterspoormaatregelen zoals die worden opgesteld in de deelgemeentelijke waterplannen worden toebedeeld volgens bovenstaand principe. Vervolgens worden per DGWP de kosten per partij berekend, waarbij door prioritering en keuzen voor alternatieve maatregelen (tegen de meest effectieve maatschappelijke kosten) wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling.

De coalitiemaatregelen tussen water en ruimtelijke ontwikkeling zijn voornamelijk waterbergingsprojecten. Zoals ook is afgesproken in het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) zijn de waterschappen verantwoordelijk voor het graven van de benodigde berging, voortvloeiend uit de berekende opgave. In deze projecten stelt de gemeente de grond om niet beschikbaar. Het inrichten van de buitenruimte (inclusief harde beschoeiing) en het graven van extra water bovenop de waterbergingsopgave is in principe voor kosten van de ontwikkelaar of gemeente. Het is mogelijk dat zaken als kabels en leidingen, bodemverontreinigingen en archeologische vindplaatsen in de ondergrond tot extra kosten leiden voor de projecten. Deze zaken worden, voor zover bekend of ingeschat, conform een verdeling van 50% waterschap, 50% gemeente verdeeld.

Innovatiemaatregelen (pilots) zijn nieuw en vragen dus ook om maatwerk. Wel zijn er enkele uitgangspunten te benoemen: op relatief eenvoudige wijze kan worden berekend hoeveel deze maatregelen bijdragen aan het oplossen van de waterbergingsopgave in een gebied. Op basis van gemiddelde ervaringscijfers in dit type stedelijk gebied, kan per m3 berging een bedrag afgesproken worden dat de waterschappen bijdragen aan de maatregel. De gemeente blijft verantwoordelijk voor de inrichting van de buitenruimte.

Voor algemene, stadsbrede studies en onderzoeken geldt de waterplankostenverdeling: 40% voor de gemeente en 25, 25, 10% voor respectievelijk waterschap Hollandse Delta, het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en het Hoogheemraadschap van Delfland. Voor overige onderzoeksprojecten zullen de betrokken partijen naar rato bijdragen.

1 3 0 1 3 1 ‘Het begint allemaal met goede informatie…’

Integraal beleid voor een gezonde waterhuishouding vraagt om een goed contact tussen burger en overheid. ‘Wij hebben veel kennis over de situatie in de straten en de wijken’, zegt Marion Vredeling van de Bewonerswerkgroep Wateroverlast. ‘Een overheid die deze schat aan kennis aanboort, zal effectiever beleid voeren en meer steun en begrip ontvangen.’

Als mede-initiatiefnemers van de Bewonerswerkgroep Wateroverlast Rotterdam volgen Jan Buijs (65) en Marion Vredeling (52) nauw betrokken de problematiek rond wateroverlast. Via contacten in de wetenschappelijke wereld en de nodige zelfstudie hebben zij een schat aan informatie verzameld over de problemen in hun eigen buurt en, via een enquête met het Steunpunt Wonen, ook over de situatie elders in Rotterdam.

‘We hopen dat burgers en gemeente in de toekomst partners zijn,’ meent Vredeling, zelf in haar huis aan de Schietbaanlaan diverse malen getroffen door flinke wateroverlast. ‘We zouden elkaar meer op de hoogte moeten houden van de feitelijke problemen rond wateroverlast en alle deelaspecten daaromheen, zowel bouwtechnisch, juridisch als beleidsmatig.

Dat partnership gaat zich hopelijk snel ontwikkelen, want effectief beleid begint met goede informatie bij alle partijen. Over essentiële zaken als zorgplicht en aansprakelijkheid bijvoorbeeld. Bewoners weten nu vaak onvoldoende wanneer hun keuken of souterrain opeens blank staat. In sommige gevallen gaan ze dan geheel op eigen houtje maatregelen nemen, die misschien voor hen wel werken, maar voor de omgeving juist nadelig zijn.’ Ook Buijs gelooft dat een ‘open houding’ tussen gemeente en burgers prioriteit dient te zijn: ‘Natuurlijk wil de gemeente de wateroverlast tot een minimum beperken, net als wij. Maar laten we het dan vooral sámen doen en aan elkaar uitleggen wat we aan het ondernemen zijn doen en waarom we dat doen.’

Vredeling en Buijs zien een parallel tussen de wereldwijde strijd tegen klimaatverandering en de aanpak van een probleem als de lokale wateroverlast. Vredeling: ‘Je kunt alleen effectief zijn als je macroverhaal in overeenstemming is met de bevindingen op microschaal. Dan pas krijg je de steun, het draagvlak en de inhoudelijke scherpte om iets tot stand te brengen. Wij zouden daar graag een bijdrage aan leveren.’ Het kenniskapitaal bij deze sterk betrokken burgers ligt dus voor het oprapen. De werkgroep kijkt dan ook uit naar de aanstaande afspraak met wethouder Bolsius. Buijs: ‘Ik zou tegen de gemeente willen zeggen: zie ons niet als belangengroep maar als de kennisvoorhoede onder de burgers, en laten we van elkaars ervaringen leren.’

‘ Laten we het vooral sámen doen’

Marion Vredeling en jan buijs: ‘ D e burger als v olwaardig partner’

1 3 2 1 3 3 5.4 Communicatie rondom Waterplan 2 Rotterdam

Waterplan 2 Rotterdam is een voorbeeldproject: waterbeheerders én deskundigen op het gebied van ruimtelijke ordening in Rotterdam slaan de handen ineen om tot oplossingen te komen voor de gestelde wateropgaven. Met een nieuwe kijk: uitgaan van de kansen die water biedt, in plaats van een focus op de problemen die water met zich kan meebrengen. Het waterplan is een resultaatgericht plan, met de nadruk op uitvoering.

In de looptijd van het Waterplan 2 Rotterdam speelt communicatie een belangrijke rol. Niet alleen moeten de professionals elkaar weten te vinden, ook bewoners, bedrijven en relaties willen we goed informeren en enthousiast maken voor een goed watersysteem in Rotterdam.

P rojectcommunicatie b ij werkzaamheden Voor de communicatie met burgers ligt de focus vooral op projectcommunicatie. Rotterdammers willen we tijdig en zorgvuldig de juiste informatie geven over werkzaamheden of ‘waterprojecten’ in hun buurt. De deelgemeente neemt hierin het voortouw. Zij verspreiden bewonersbrieven en genereren aandacht in de pers. Ook tijdens bewonersavonden kunnen burgers hun mening geven. Bij projectcommunicatie staat voorlichting over de werkzaamheden of informatie over de ‘watermaatregel’ centraal. Daarnaast vormt informatie over water in het algemeen en Waterplan 2 Rotterdam in het bijzonder, een belangrijk onderdeel. Het centrale communicatieteam, waarin alle betrokken partijen vertegenwoordigd zijn, faciliteert met standaard communicatieplannen en formats voor de deelgemeentelijke waterplannen.

C ommunicatie o v er de waarde van water in de stad Burgers zullen meer begrip tonen voor uitvoeringswerkzaamheden als ze de achtergrond kennen: als ze de betekenis van goed waterbeleid kennen. We willen dat de Rotterdammers weten wat de overheidsinstanties doen en wat ze zelf kunnen doen om bijvoorbeeld wateroverlast te voorkomen. Hiervoor zet het communicatieteam diverse massamediale middelen in: algemeen informatiemateriaal en aandacht in de kranten, op radio en tv. Daarnaast willen we bewonersgerichte acties opzetten: scholen betrekken en op andere manieren interactie proberen te bewerkstelligen met bewoners en bedrijven. Innovatieve projecten, zoals waterpleinen en groene daken, dienen hierbij als kapstok.

C ommunicatie met professionals Goede communicatie is ook van belang bij relaties in de vakmatige sfeer: bestuurders en projectuitvoerders van Rijk, provincie, gemeente en waterschappen. De projectorganisatie zelf vormt de basis voor de communicatie onderling. Ter ondersteuning is een website beschikbaar waarop algemene en projectinformatie staat. Een afgeschermd gedeelte biedt de mogelijkheid relevante documenten te delen en de contactgegevens van de leden te vinden. Om de betrokkenen inzicht te geven in wat er speelt op het gebied van Waterplan 2 Rotterdam, verzorgt het communicatieteam nieuwsbrieven en gerichte excursies. Het communicatieteam faciliteert en onderhoudt de middelen, alle betrokken partijen leveren de input. Om eenheid te creëren staat bij de interne communicatie de term Waterplan 2 Rotterdam centraal.

1 3 4 1 3 5 UITVOERINGSPROGRAMMA 2007-2012

Het uitvoeringsprogramma is er op gericht door te gaan op de weg die is ingeslagen met het opstellen van het eerste Waterplan voor Rotterdam. Tegelijkertijd voeren we projecten uit in samenwerking met ruimtelijke ordening en zorgen we dat innovatieve oplossingen onderdeel uitmaken van de oplossingen voor goed waterbeheer in combinatie met een aantrekkelijke leefomgeving. Daarnaast willen we na 2012 versneld verder kunnen met het realiseren van de wateropgave door nu al projecten klaar te zetten en voor te bereiden.

1 3 6 1 3 7 6.1 Wat doen we al: Het Actieprogramma Water en vervolg

De maatregelen die in het eerste waterplan zijn geformuleerd worden, voor zover nog uit te voeren, opgepakt. Het betreft onder andere het opstellen en actualiseren van de deelgemeentelijke waterplannen, invulling geven aan het gemeentelijke rioleringsplan, beheer en onderhoud, baggeren en monitoring.

W e s t e l i j k H av e n g e b i e d In het Waterplan Rotterdam 2000-2005 is met name ingezet op het rioleren van het Westelijk Havengebied. Inmiddels is de afvalwaterketen hier nagenoeg ingericht, dus zowel riolering als afvalwaterzuiveringsinstallatie zijn vrijwel op orde. Daarmee resteert de opgave om te analyseren wat verder nog moet gebeuren om dit gebied volledig ‘waterproof’ te maken. Dus zowel voor waterkwantiteit, -kwaliteit en specifiek –veiligheidsaspecten maatregelplannen op te stellen en vooral uit te voeren. Analoog aan het opstellen van de deelgemeentelijke waterplannen zal deze actie in de komende planperiode worden opgepakt.

Z u i d e r pa r k Voor het Zuiderpark is een masterplan opgesteld, gericht op een transformatie tot een park van de 21e eeuw. Dit houdt in dat het park optimaal beleefbaar en toegankelijk moet zijn voor een groot deel van de bevolking van Rotterdam, in al haar diversiteit. Wat betreft het watersysteem is ingezet op een enorme vergroting van de bergingscapaciteit (van 21 naar 35 hectaren open water), gecombineerd met een vooruitstrevende inrichting die waarborgt dat ecologie en recreatie hand in hand gaan. Met andere woorden: een waterparel op Zuid. Vanuit deze groeikiem zal het watersysteem in Rotterdam Zuid verder vorm krijgen zoals ook is beschreven in hoofdstuk 4. De uitvoering van dit programma is voortvarend ter hand genomen en zal in de planperiode van dit waterplan gereed zijn.

S i n g e l p l a n Het singelplan is een langlopend programma waarbinnen een aantal bestaande singels en vlieten op Noord en Zuid worden opgeknapt. Het singelplan omvat onder andere de singels uit het Plan Rose. Het singelplan richt zich naast het opknappen van de buitenruimte rond de singels (groen en straten) ook op het verbeteren van de waterkwaliteit. De afgelopen jaren zijn onder andere de Bergsingel, Noordsingel, de Crooswijkse singel en de Boezemsingel aangepakt. De komende jaren staan de Spoorsingel, de Provenierssingel, de Boergoensevliet (WSHD1.2) en de verlengde Lepelaarsingel (WSHD1.3) op de planning. Afhankelijk van de uitkomsten van waterkwaliteitsonderzoeken zullen er vanuit het waterplan aanvullende maatregelen worden geformuleerd gericht op het watersysteem.

De Proveniers- en de Spoorsingel liggen aan de noordzijde van het Centraal Station. Een onderdeel van de plannen voor de noordzijde van het Centraal Station is de aanleg van een nieuw stuk open singel (inclusief brug) tussen de Spoor- en Provenierssingel. Daarnaast zal voor de afvoer van het zeer grote nieuwe dak (3 hectare) over de sporen en perrons aanvullende waterberging moeten worden gemaakt. Mogelijk kan deze worden aangelegd in de vorm van een verbindingssingel van de Proveniers- naar de Statensingel.

1 3 8 1 3 9 Pa r k Z e s t i e n h o v e n In de deelgemeente Overschie ligt in de polder Zestienhoven de grote nieuwbouwlocatie Park Zestienhoven. Bij de ontwikkeling van deze nieuwbouwwijk speelt het water in alle D eelgemeentelijk W at e r p l a n o V e r s c h i e In 2007 is begonnen met de planvorming. Het plan zal fasen van de planvorming een belangrijke rol. De komende jaren zal met de bouw van de woonwijk ook zich zowel op de waterkwantiteitsopgave (50.000 m3 in 2007) als waterkwaliteit richten. het watersysteem aangepast en aangelegd worden. De combinatie van een goed ingericht watersysteem en een goed functionerende afvalwaterketen zal er naar verwachting voor zorgen dat de (meeste) onderdelen D eelgemeentelijk W at e r p l a n H i l l e g e r s b e r g S c h i e b r o e k In 2007 is begonnen met de van het watersysteem zullen voldoen aan de waterkwaliteitsbeelden. Met name de realisatie van een brede planvorming. Binnen de deelgemeente lopen het integraal herstelplan Bergse Plassen en enkele hoofdwatergang met aan één zijde een natuurvriendelijke oever is een opvallend onderdeel van het plan. aanpassingsmaatregelen ten behoeve van een nieuw afvoertracé buiten de Bergse Plassen om. Binnen de Deze hoofdwatergang met oever maakt onderdeel uit van een ecologische verbinding. deelgemeente is geen wateropgave. Het plan zal zich daarom met name richten op de waterkwaliteit van de overige wateren in de deelgemeente. B e r g s e P l a s s e n Het integrale herstelplan voor de Bergse Plassen is bijna afgerond. De combinatie van maatregelen zoals baggeren, aanleg van riolering, verbeteren van de inrichting, defosfatering van de inlaat W at e r p l a n C e n t r u m Het Waterplan Centrum loopt al sinds 2002. Aanleiding voor het opstellen van van het singelwater vanuit Hillegersberg, visstandbeheer en de aanleg van snoekenpaaiplaatsen lijken hun het plan was de optredende wateroverlast na extreme neerslag. Het plan richt zich dan ook met name op vruchten af te werpen. Zo is het doorzicht van het water al toegenomen van 20 cm naar meer dan een meter. het verminderen van de bergingsopgave in het gebied. Vooruitlopend op de vaststelling van het totale In de komende planperiode worden de laatste maatregelen afgerond, zoals de isolatie van de plas door de maatregelpakket voor het centrum is in 2004 positief besloten over de aanleg van een ondergrondse aanleg van een afvoerroute van het water uit de woonwijken buiten de plassen om. Daarna zal de nadruk waterberging. Deze berging van 10.000 m3 wordt geïntegreerd met de nieuwe parkeergarage in het met name liggen op monitoring van de ontwikkeling van de plassen. Museumpark.

A ctieprogramma P e i l 2 0 1 0 b i n n e n R o t t e r d a m Sinds 2002 loopt binnen het beheersgebied van De overige maatregelen zijn opgenomen in het Waterplan Centrum. Na uitvoering van de maatregelen het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard het ambitieuze programma Peil 2010. Het zijn de negatieve effecten van riooloverstorten ver teruggedrongen en zal (een deel) van het water aan het programma is er op gericht om binnen korte tijd de belangrijkste knelpunten in het waterkwantiteitsbeheer waterkwaliteitsbeeld voor singels voldoen. Van de huidige wateropgave van 38.000 m3 zal met de uitvoering op te lossen. Ook binnen Rotterdam zijn de afgelopen jaren meerdere projecten voorbereid en deels circa 20.000 m3 worden ingevuld. Aanvullend op de genoemde maatregelen in het Waterplan Centrum uitgevoerd. Het betreft een nieuw eindgemaal inclusief aanvoerende watergang ten behoeve van de worden in het centrumgebied ook een pilot voor een waterplein en een vegetatiedak uitgevoerd. wijken Ommoord en Nieuw . Een nieuw gemaal aan de rand van bij de Capelse wijk Fascinatio met een verbeterde afvoerroute vanuit Kralingen langs de ’s Gravenweg. Een nieuwe afvoerroute Na uitvoering resteert nog een wateropgave van circa 18.000 m3 oplopend naar 30.000 in 2050. Binnen het vanuit Hillegersberg Schiebroek naar het nieuwe eindgemaal in het Bergsche Bos. De komende periode centrum zijn verder weinig mogelijkheden voor aanleg van extra oppervlaktewater. Het centrumgebied is worden nog enkele kleine projecten opgepakt. Het betreft onder andere de vervanging en vergroting van de daarom ook het zoekgebied voor een pilot voor een waterplein en voor de toepassing van groene daken. singelgemalen aan de Westersingel (onderdeel van het Waterplan Centrum), het gemaal Noordsingel, het gemaal Boezemsingel en een mogelijk nieuw te stichten gemaal in het Roel Langerak Park. D eelgemeentelijk W at e r p l a n K r a l i n g e n C r o o s w i j k Op dit moment wordt het deelgemeentelijk waterplan opgesteld. De inventarisatiefase is inmiddels afgerond. Binnen het gebied spelen met name D eelgemeentelijk waterplan D e l f s h av e n In Delfshaven is eind 2006 gestart met het opstellen waterkwaliteits- en grondwaterproblemen. Zowel in als Crooswijk ligt een wateropgave. In de Esch van een deelgemeentelijk waterplan. Het waterplan Delfshaven zal gericht zijn op de interactie tussen zal de wateropgave nog nader worden onderzocht. Voor Crooswijk zal een onderzoek worden gestart naar oppervlaktewater en riolering, de bergingsopgave in relatie tot het hoge percentage verhard oppervlak en de mogelijkheid voor de aanleg van nieuwe singels. Voor de Kralingse Plas wordt gewerkt aan een integraal de slechte waterkwaliteit. herstelplan. De uitvoering begint in 2008.

W aterstudie O r a n j e b uitenpolder ( h h d 5 ) Het project herinrichting Oranjebuitenpolder wil de D eelgemeentelijk W at e r p l a n P r i n s A l e x a n d e r De eerste fase van het Waterplan, een natuur- en recreatiefunctie in dit gebied versterken, zodanig dat dit gebied betekenis krijgt als onderdeel inventarisatie van alle lopende verbeteringen van het riool- en watersysteem is afgerond. De maatregelen van de landschappelijke en recreatieve zone Kust - Staelduinse Bos – Oranjeplassen - Midden Delfland. Eén omvatten onder andere een nieuw gemaal in Ommoord inclusief aanpassingen in de afvoerende van de onderdelen die moet worden uitgewerkt is een waterplan dat inzicht geeft in de waterhuishouding en watergangen en duikers in Ommoord en Nieuw Terbregge en een groot nieuw riooleindgemaal. Daarnaast is de kansen om een brakwatermilieu te realiseren. de nieuwbouwwijk inclusief de uitbreiding van de Zevenhuizerplas volop in ontwikkeling. In de volgende fase voor het waterplan zal worden vastgesteld welke aanvullende maatregelen nodig zijn. Binnen W at e r p l a n S c h i e v e e n ( h h d 6 ) In de polder Schieveen wordt het gelijknamige Natuur- en de deelgemeente is geen wateropgave. Businesspark Schieveen ontwikkeld. Sturend in deze ontwikkeling is het element water. In het Waterplan is de waterhuishoudkundige inrichting van de polder op hoofdlijnen beschreven. Het Waterplan geeft de D eelgemeentelijk waterplan H o o g v l i e t In 2002 is het deelgemeentelijk waterplan Hoogvliet randvoorwaarden en de doelstellingen ten aanzien van de verdere uitwerking van de waterhuishouding opgesteld. Het plan is opgesteld om zowel de waterkwaliteit te bevorderen als grote peilstijgingen in het in de op te stellen inrichtingsplannen. Het gaat hierbij onder andere om de realisatie van water en natte gebied te voorkomen. De wateropgave is in dit plan nog niet meegenomen. De maatregelen betreffen natuur en mogelijk een calamiteitenboezem. Deze inrichtingsplannen worden in de komende jaren voornamelijk aanpassing en verplaatsing van riooloverstorten en verbetering van het watersysteem, opgesteld. waardoor het systeem beter doorgespoeld kan worden (grotere duikers, grotere inlaat). De uitvoering van de maatregelen is vertraagd op gang gekomen door discussie over de kostenverdeling. In 2004 zijn W at e r l o o p M atlingeweg ( h h d 8 . 2 ) In het kader van de herstructurering van bedrijventerrein afspraken omtrent de kostenverdeling vastgelegd en in 2005 zijn het waterplan en de kostenverdeling Spaanse Polder wordt aan de zuidkant van de watergang langs de Matlingeweg, ten noorden van de voor de maatregelen uit te voeren tot 2012 vastgesteld. Per jaar wordt de voortgang van de uitvoering Vlaardingweg een stukje waterberging bijgegraven. geëvalueerd.

1 4 0 1 4 1 D eelgemeentelijk waterplan i j sselmonde Het plan is opgesteld in 2003 en bevat een B e h e e r e n O n d e r h o u d Hoewel investeringen in nieuwe projecten en alternatieve strategieën van groot maatregelenlijst uit te voeren over de periode 2004-2006. Daarnaast is een voorstel gedaan voor uitvoering belang zijn, is in het waterbeheer een goed beheer- en onderhoudregime essentieel. Grotendeels staat dat al van maatregelen na 2006. De maatregelen voor de korte termijn betreffen voornamelijk technische op de rails en functioneert het naar tevredenheid, toch zijn er enkele speerpunten te benoemen waarvoor in ingrepen en onderzoeksmaatregelen. Slechts een gedeelte van de maatregelen is uitgevoerd. Uitvoering van de komende periode specifiek aandacht mag worden gevraagd. de maatregelen blijft doorgang vinden en er moeten nieuwe afspraken gemaakt worden over de financiering van het vervolg van het waterplan. B a g g e r e n In de planperiode van het eerste Waterplan Rotterdam is een grote investering gedaan in het baggeren van de watergangen, deels om het achterstallig onderhoud in te halen en deels extra D eelgemeentelijk waterplan C h a r l o i s / F e y e n o o r d Het waterplan is onderverdeeld in korte en kwaliteitsbaggeren. Dit doel is inmiddels ook bereikt. Daartoe is optimaal gebruik gemaakt van de lange termijn maatregelen. Korte termijn maatregelen betreffen de planperiode (uitvoering 2005-2009) subsidieregeling Subbied. Als gevolg van de evaluatie hiervan en de nieuwe ontwikkelingen op het gebied en richten zich op het aanpassen van duikers (technische maatregelen) en het aanleggen van een nieuwe van waterbodembeleid zal in de huidige planperiode een nieuw baggerbeleid en bijbehorende uitvoering wateren. De maatregelen binnen de deelgemeente Feyenoord vallen grotendeels buiten de planperiode, worden ingesteld. De voornaamste consequenties zijn: omdat wegens de hoge kosten gebruik moet worden gemaakt van de kansen die zich voordoen (plannen van - Vraag en aanbod van bagger op elkaar afstemmen, dus zoveel mogelijk bagger lokaal hergebruiken. derden, herstructurering). - Onderzoek naar mogelijkheden voor een andere rolverdeling op het gebied van baggeren. Een andere rolverdeling zou moeten leiden tot lagere maatschappelijke kosten en het voorkomen van D eelgemeentelijk waterplan P e r n i s Gezien de geïsoleerde ligging van Pernis is besloten voor dit baggerachterstand voor de toekomst. Mogelijk willen de waterschappen het baggeren van de overige gebied in overleg met de wijkraad een afzonderlijk waterplan op te stellen. Het waterplan is opgesteld in watergangen overnemen van de gemeente. Als tegenprestatie zal de gemeente de verwerkingslocaties 2005. De maatregelen betreffen voornamelijk maatregelen ter verbetering van het huidige watersysteem. voor bagger planologisch mogelijk moeten maken.

G emeentelijk R ioleringsplan ( g r p ) In 2006 is het Gemeentelijk Rioleringsplan 2006-2010, waarin In de planperiode van het Waterplan 2 Rotterdam zal een projectteam ‘baggeren’ worden ingericht dat zich het rioleringsbeleid voor de komende jaren is verwoord, door de gemeenteraad geaccordeerd. Hierin specifiek met bovenstaande thema’s bezighoudt. Dit resulteert in een uitvoeringsplan waar alle betrokkenen zijn de opgaven voor het rioleringsbeheer bepaald, die een grote samenhang hebben (zowel wat betreft achter staan en waarin afspraken worden gemaakt over baggeren in de toekomst. waterberging als waterkwaliteit) met de wateropgaven die in dit Waterplan 2 Rotterdam zijn onderzocht en benoemd. Tevens is in kaart gebracht wat de financiële consequenties zijn van het voorgestelde beleid. V i s s ta n d b e h e e r Vanuit Europese wetgeving (de Kaderrichtlijn Water) en de waterkwaliteitsopgave is Daarmee is het GRP een belangrijke pijler van dit waterplan. aandacht voor het visstandbeheer van groot belang. De visstand (soorten en hoeveelheid) bepaalt namelijk grotendeels de mate waarin waterkwaliteitsdoelstellingen gehaald kunnen worden (zie ook de paragraaf De voornaamste resultaten uit het GRP zijn de volgende: ‘waterkwaliteit’ in het hoofdstuk ‘visie’). In de komende planperiode zal door een speciaal in te stellen - De toename van rioolvervanging ligt op koers. De jaarlijkse hoeveelheid te vervangen riool moet ‘visstandbeheercommissie (VBC)’ dan ook worden geïnventariseerd wat nodig is om te komen tot een flink toenemen (van 14 km in 2000 naar 40 km in 2010) om het functioneren en de kwaliteit van de optimale mix van maatregelen en beleid om te waarborgen dat de visstand past bij het watersysteem van riolering op peil te houden. Uit evaluatie blijkt dat dit een juiste strategie is. Ondanks de hoge kosten Rotterdam en geen belemmering vormt voor het behalen van de waterkwaliteitsbeelden. van een dergelijke toename van de rioolvervanging, wordt hier sterk op ingezet. - De basisinspanning is gerealiseerd. Door de introductie van de Centraal Automatische Sturing M onitoring In 2003 is een nulmeting verricht van het watersysteem in Rotterdam, waarbij de nadruk (CAS) van het rioleringssysteem kan het afvalwater in de riolering beter verspreid worden, lag op de waterkwaliteit. Dit rapport gaf veel inzicht en functioneert dan ook als referentiekader. De wat grote positieve effecten heeft op de berging in het stelsel (en dus voor het voorkomen van resultaten laten met name zien dat het water voedselrijk is, belast met zware metalen en dat de toestand riooloverstortingen) en de aanlevering aan de zuiveringsinstallaties. van flora en fauna onvoldoende is. Tegelijkertijd is duidelijk dat er kansen liggen op het inrichten van - 100% aansluiting op de riolering nabij. Volgens landelijke afspraak dienen alle ongezuiverde lozingen (in watersystemen, het vergroten van wateroppervlakken en de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Binnen dit geval panden die nog niet via de riolering hun afvalwater lozen) gesaneerd te worden, de zogenaamde het waterplan zal jaarlijks gerapporteerd worden over de voortgang van de uitvoering van het waterplan. zorgplicht. Afgezien van de situaties waarvoor de provincie ontheffing heeft verleend zal dit in de huidige Het betreft zowel de fysieke voortgang (welke projecten zijn uitgevoerd, hoeveel berging is gerealiseerd) als periode zijn gerealiseerd, waarmee nagenoeg 100% van alle panden is aangesloten op de riolering. de financiële voortgang. - Innovatief omgaan met hemelwater. Zowel de klimaatverandering (waardoor meer en intensievere regenbuien verwacht worden) als maatschappelijke/wettelijke ontwikkelingen hebben ertoe geleid De tweede gebiedsdekkende waterkwaliteits- en ecologische monitoring wordt in 2010 uitgevoerd. Hiermee dat de omgang met hemelwater nader bestudeerd en op alternatieve wijze aangepakt moet worden. kunnen de resultaten gebruikt worden bij het opstellen van het volgende waterplan. Door het scheiden van vuil en relatief schoon water gaan het riool en de zuiveringsinstallatie beter functioneren en worden zowel wateroverlast als waterkwaliteitsproblemen verminderd of voorkomen. Waar in dit waterplan alternatieve ideeën als waterpleinen en groene daken worden voorgesteld, wordt in het GRP ook al uitgegaan van het scheiden van afvalwater en regenwater bij met name rioolvervanging en nieuwbouw. De meerkosten die dit met zich meebrengt, worden grotendeels gedekt door de (verbrede) rioolheffing. - Zorgplicht voor grondwater. Zowel waterschappen als gemeente krijgen te maken met een veranderde verantwoordelijkheid voor de omgang met grondwater. In de nieuwe wetgeving zal de regierol bij de gemeente komen te liggen. Ten behoeve hiervan wordt in de organisatiestructuur van het Waterplan Rotterdam een projectteam ‘omgaan met grondwater’ ingesteld, dat zich bezighoudt met het formuleren en activeren van nieuw beleid hieromtrent.

1 4 2 1 4 3 1 4 4 1 4 5 ui t vo eri n g spr o g r a m m a 2 0 0 7 - 2 0 1 2 project 2007-2012 project 2012-2015

onderzoeksprojecten 2007-2012

programma groene daken

pilot waterpleinen

bijdrage projecten aan: water veiligheidsopgave water kwaliteitsopgave water kwantiteitsopgave aantrekkelijke stad RE N Vo o I waterkwaliteitsoplossing vismigratie

berg bezink basin

potentieel waterlichaam

vismigratie

berg bezink basin

veiligheidsmaatregelen

te toetsen hoofdwaterkering

dynamische woonmilieus

algemene legenda waterplein diep

waterplein ondiep

groene dalken

aanvullende maatregelen

ondergrondese waterberging

vergroting gemaal

water afvoeren

Kaart IX - maatregelen 2030

1 4 6 1 4 7 6.2 Coalitieprojecten en innovaties

I nfiltratie/alternatie v e w at e r b e r g i n g M atlingeweg ( h h d 8 . 6 ) Om de waterkwaliteit verder Door water als kans te benutten voor de verbetering van de leefomgeving kunnen te verbeteren, biedt de herstructurering kansen om verhard oppervlak af te koppelen en te infiltreren of ondergronds te bergen en af te voeren. de wateropgave en het realiseren van een beter watersysteem bijdragen aan de maatschappelijke opgaven van de stad Rotterdam. P o l d e r O u d - M athenesse ( h h d . 9 . ) De polder Oud-Mathenesse is een naoorlogse woonwijk, die wordt gekenmerkt door veel verharding (43%) en weinig groen en oppervlaktewater. Polder Oud-Mathenesse Coalities aangaan met ruimtelijke ingrepen in de stad is de kans om de totale wateropgave daadwerkelijk is een overstort-bemalingsgebied. Hemelwater wordt in dit gebied vrijwel geheel door de riolering en de te realiseren. En juist dat wordt de komende periode opgepakt. Voor geheel Rotterdam is gekeken welke overstortbemaling afgevoerd en nauwelijks door het poldergemaal aan de Spaanseweg. De knelpunten in de ruimtelijke projecten in de periode 2007-2012 worden uitgevoerd en hoeveel oppervlaktewater er binnen polder zijn het tekort aan waterberging, de afvoer van het oppervlaktewater via de gemengde riolering naar de deze projecten daadwerkelijk gerealiseerd zou kunnen worden. Daarbij ontkomen we er niet aan een deel afvalwaterzuiveringsinstallatie en de daarmee samenhangende slechte oppervlaktewaterkwaliteit. Daarnaast van de wateropgave innovatief op te lossen. Daarvoor is de opgave in combinatie met de druk op de ruimte zorgt de aanwezigheid van lange duikers voor een slechte doorstroming en voor een slechte waterkwaliteit. in het stedelijk gebied te groot. Ook zorgen we er voor dat projecten nu al worden voorbereid om na 2012 versneld door te kunnen gaan om de stedelijke opgave en de wateropgave te realiseren. A anleg water b e r g i n g T j a l k l a a n ( Pa r k l a n e ) ( h h d . 9 . 2 ) De Tjalklaan in polder Oud-Mathenesse wordt gereconstrueerd om de doorstroming van het verkeer te verbeteren. Binnen het plangebied bestaan kansen om extra waterberging te realiseren en daarmee het bergingstekort in de rest van de polder te Beschrijving van uitvoeringsprojecten 2007-2012 verminderen. Onder de metrolijn kan 3.000 m3 nieuw oppervlaktewater worden gerealiseerd. Hiermee wordt een deel van het bergingstekort in de polder opgelost en wordt de doorstroming in het watersysteem De locatieaanduidingen die tussen haakjes achter de projectnamen staan, verwijzen naar de kaart en de sterk verbeterd. tabel ‘Projecten en mogelijke projecten 2007-2015’ op bladzijde 182-185. W at e r p l e i n S pa n g e n ( h h d 10 of 33) De wijk kenmerkt zich door een groot percentage G roene daken Op verschillende locaties starten we met haalbaarheidsonderzoek naar de grootschalige verhard oppervlak en weinig kansen om oppervlaktewater te realiseren. Vooralsnog kent de wijk geen toepassing van groene daken en de realisatie van demonstratieprojecten. Vanuit waterbergingsoogpunt gaat wateropgave. Bij herstructurering zijn kansen voor het realiseren van nieuw oppervlaktewater klein. het met name om de dichtbebouwde stedelijke gebieden waar het graven van water niet of nauwelijks is te De aanleg van een waterplein aan de Aagje Dekenstraat biedt ontwikkelaars de mogelijkheid om de realiseren: Centrum, Oude Noorden, Crooswijk, Overschie en Oud-Zuid. Daarnaast zullen groene daken wateropgave te realiseren in combinatie met de stedelijke opgave. Daarnaast biedt het waterplein voordelen worden gestimuleerd in de bedrijventerreinen Spaanse Polder en Noordwest. voor de waterkwaliteit.

O o s t- a B t s p o l d e r ( h h d . 7 ) In de Oost-Abtspolder is een tekort aan oppervlaktewater van 15.000 m3. T oetsing hoofdwaterkering Vier- en M e r w e h av e n Zodra de toetsmethode voor toetsing op Daarnaast zijn er enkele laaggelegen gebieden die regelmatig wateroverlast hebben. In de polder vindt geen veiligheid van de hoofdwaterkering langs de Vier- en Merwehaven beschikbaar is, wordt deze toetsing grote herstructurering plaats, aangezien het bedrijventerrein relatief nieuw is. Hierdoor is het moeilijk om uitgevoerd. op korte termijn nieuw oppervlaktewater te realiseren. D eelgemeente N o o r d ( h h s k .2.1 t/m 2.5) In de deelgemeente Noord ligt in het Oude Noorden I n n o vat i e v e ondergrondse b e r g i n g O o s t- a B t s p o l d e r ( h h d . 7. 1 e n h h d 7. 2 ) Wel wordt lokaal en de omliggende wijken een enorme wateropgave. Alhoewel de mogelijkheden voor het uitbreiden van het maaiveld opgehoogd en worden straten opnieuw ingericht vanwege zettingen die zijn opgetreden. Om oppervlaktewater worden onderzocht, zal de opgave nooit volledig in oppervlaktewater gerealiseerd kunnen een deel van de wateropgave te realiseren kan in de wegcunetten gebruik worden gemaakt van innovatieve worden. Het enige oppervlaktewater in dit gebied bestaat uit de Berg- en Noordsingel. Deze singels worden technieken om water te bergen, in combinatie met afkoppelen van verhard oppervlak. sterk negatief beïnvloed door de riooloverstorten in dit gebied.

P o l d e r S pa n g e n ( h h d 8 ) Het watersysteem in de Polder Spangen (bedrijventerrein Spaanse Voor het Noordplein wordt de aanleg van een ondergrondse parkeergarage voorbereid. Deze aanleg zou Polder) heeft als belangrijkste knelpunten dat de hoeveelheid oppervlaktewater gering is, waardoor bij gecombineerd kunnen worden met de aanleg van zowel ondergrondse als bovengrondse waterberging. De hevige neerslag ontoelaatbare stijging van het waterpeil kan optreden. De afvoer van oppervlaktewater ondergrondse berging zou kunnen bestaan uit een bergbezinkbassin van enkele duizenden m3. Hiermee vindt gedeeltelijk plaats via het gemengde rioolstelsel. Dit is vanuit het oogpunt van duurzaamheid en zou de vuilemissie via de riooloverstorten enorm worden teruggedrongen en de bak zou bovendien een waterkwaliteit ongewenst. De waterkwaliteit in het gebied is slecht door de aanwezigheid van overstorten, bijdrage leveren aan de bergingsopgave in het gebied. Op straatniveau zou het plein als waterplein kunnen illegale lozingen, afspoeling van wegen en gebrek aan doorstroming. Het bedrijventerrein Spaanse worden ingericht. Het plein zou daarmee een belangrijke pilot zijn voor de toepassing van deze pleinen op Polder wordt de komende jaren intensief geherstructureerd, waarbij wordt gestreefd naar een duurzamer Noord. In Noord zullen ook pilots worden uitgevoerd met groene daken. Het gemaal op de Noordsingel ruimtegebruik. Dit biedt kansen om in de Spaanse Polder een samenhangend en aaneengesloten watersysteem wordt vervangen door een gemaal met een grotere capaciteit. Voor (een deel van ) het met meer zelfreinigend vermogen en voldoende doorstroming te realiseren. wordt begonnen met het creëren van een nieuwe afvoerroute richting Hillergersberg waar voor zover nodig aanvullende waterberging wordt gerealiseerd. A anleg water b e r g i n g b e d r i j v e n t e r r e i n S pa a n s e P o l d e r ( h h d .8.1, 8.3, 8.4 en 8.5) Het uitbreiden van het oppervlaktewater aan de industrieweg, de aanleg van water in de omgeving van de B e r g b e z i n k v oorziening en waterplein in C r o o s w i j k ( h h s k 3 ) In Crooswijk wordt begonnen Vliststraat en de aanleg van water in de oksel van de afrit van de A20 (nabij het Giessenplein) vergroten de met de aanleg van een bergbezinkbassin. Aan het Schuttersveld wordt een pilot uitgevoerd voor een berging in het gebied en verbeteren de aan- en afvoermogelijkheden. waterplein.

1 4 8 1 4 9 A a n v ullende maatregelen centrum ( h h s k 4 . 4 A & B ) Aanvullend op de maatregelen uit het van groenzones en de slechte kwaliteit van het oppervlaktewater, is gekozen voor het uitbreiden van het Waterplan Centrum (paragraaf 6.1) wordt een pilot voor een waterplein uitgevoerd bij ‘t Landje en worden watersysteem van 2,5 naar 5,15 hectare. In de plannen komt een singel door de wijk, waarlangs meerdere diverse groene daken aangelegd. speel- en recreatieplekken worden aangelegd. In het zuiden komt water met een natuurlijk karakter terug dat deel uitmaakt van de ecologische oost-westzone van de deelgemeente IJsselmonde. Dit is water K r a l i n g s e P l a s ( h h s k 7 ) De Kralingse Plas en het Kralingse Bos behoren met circa 2 miljoen bezoekers waarlangs natuurvriendelijke oevers worden gecreëerd en waar men kan vissen, wandelen en waarlangs per jaar tot de belangrijkste recreatiegebieden binnen Rotterdam. In navolging op de uitvoering van de nutstuinen een plaats krijgen. Door water aan te leggen worden de kavels die daar komen te liggen, nog verbetering van de Bergse Plassen is in 2007 is een start gemaakt met het opstellen van een integraal aantrekkelijker. Begonnen wordt met de aanleg van de eerste fase van de singel in de buurttuin van herstelplan voor de Kralingse Plas. Dit plan is er op gericht de waterkwaliteit, de ecologie en het recreatief Hordijkerveld. Opdrachtgever voor de inrichtingsplannen in Hordijkerveld is de woningbouwcorporatie gebruik van de plas te verbeteren. Baggeren vormt een groot en kostbaar onderdeel van het plan. Bij het Vestia, die tevens verantwoordelijk is voor de grondexploitatie. baggeren zal met name worden gekeken naar de lokale toepassing van de bagger. Andere onderdelen zijn verbetering van de oeverinrichting en de visstand. P ernis Vermaetweg ( w s h d 1 8 . 1 ) In het her in te richten gebied is ruimte voor extra water. Hier zal door aanleg van extra water invulling worden gegeven aan de wateropgave en een bijdrage worden geleverd N o o r d r a n d va n Z u i d w i j k ( w s h d 1.13, 1.15, 1.16 en 1.21 t/m 1.24) In dit gebied worden nieuwe aan het opwaarderen van de buitenruimte in Pernis. woonmilieus in combinatie met nieuw oppervlaktewater en verbetering van de openbare ruimte gerealiseerd. Er zijn momenteel geen singels in dit deel van Zuidwijk, dus tevens wordt gestudeerd op het afkoppelen van O e d e v lietsepark H o o g v l i e t ( w s h d 2 3 . 1 ) In het park zal een deel van de compensatieopgave van verhard oppervlak in de nieuwe situatie c.q. de introductie van een verbeterd gescheiden stelsel. Hierdoor de herstructurering ingevuld worden. Daarnaast wordt gezocht naar droge piekberging in de vorm van wordt de wateropgave afdoende opgelost. Een doelstelling is ook verbetering van de kwaliteit van het meervoudig ruimtegebruik. Waterberging en wonen aan het water zijn belangrijke onderdelen van het park. watersysteem (voortbordurend op en gekoppeld aan het schoonwatersysteem van het Zuiderpark). Dit project Onderzocht wordt of spelen en water en een waterplantentuin te gebruiken zijn voor het park. Tevens wordt is onderdeel van het VROM-pilotproject ‘Zuidelijke tuinsteden’. onderzocht wat een piekbelasting na een regenbui voor het park kan betekenen.

W at e r p l e i n O u d - Z u i d ( w s h d 2 ) In Oud-Zuid, het dichtbebouwde gebied in de deelgemeente Feyenoord K r e e k s e b o e z e m ( w s h d deelgemeente i j sselmonde, waterlichaam) Het hoofddoel voor ligt een grote wateropgave. Gezien de wateropgave 2015 en de grootte van de bebouwingsdichtheid het waterlichaam de Kreekseboezem is het verbeteren van de waterkwaliteit door de riooloverstort af te zijn innovatieve oplossingen noodzakelijk. Een waterplein dat een forse bijdrage levert aan de koppelen van het boezemwater en door middel van een persleiding aan te sluiten op de rivier. Daarnaast waterbergingsopgave (type diep plein, gekoppeld aan riolering) is een oplossing die een relatief groot deel wordt de Kreekseboezem uitgebaggerd en wordt het schone water uit de rivier gebruikt voor doorspoeling van het probleem oplost. Door koppeling met het rioleringssysteem kan de overstort op de Lange Hillevliet van het park De twee heuvels. Dus stap 1: schoonmaken Kreekse boezem. Stap 2: meer water in park worden gesloten. Hierdoor verbetert de waterkwaliteit van de Hillevliet. Daarnaast zijn waterdaktuinen/ De twee heuvels. Stap 3: verbeteren watersysteem en waterkwaliteit in het park, gecombineerd met het groene daken cruciaal. Twee waterpleinen springen er op korte termijn uit: Bloemhofplein en Plein ontwikkelen van een amfibisch woonmilieu in het park. Stap 2 en 3 zijn als onderzoeksproject in het Riederbuurt-Noord. Beide pleinen zijn op korte termijn realiseerbaar. Waterplan opgenomen.

G r o e n h a g e n / T u i n h o v e n ( w s h d 5 . 1 ) Ten gevolge van de herinrichting van het centrum van IJsselmonde en Groenhagen/Tuinhoven moet compensatiewater worden aangelegd. Binnen het plan is ruimte voor extra water, waarmee bijgedragen wordt aan het verbeteren van de waterstructuur in IJsselmonde.

A anleg extra water P endrecht en Z u i d w i j k ( w s h d 8.4 en 8.6) Door de herstructurering moeten compenserende maatregelen worden genomen in de vorm van extra open water. In eerder overleg is afgesproken deze maatregelen te treffen langs de Reef. Waar mogelijk wordt gezocht naar ruimte voor water binnen de herstructurering, dit is echter aanvullend op de compensatie. Als gevolg van het onderzoek “Verbeteren kwaliteit singelstructuur Zuidwijk zuidelijk deel”, kan voor Keijenburg en Burgen-Zuidzijde in lopende herstructureringen een deel van de wateropgave ingevuld worden.

W aterprojecten L o m b a r d i j e n ( w s h d 11.1 en 11.3 en w s h d 12.1 t/m 12.4) Verschillende projecten om met herstructurering en herinrichting van de buitenruimte extra water aan te leggen. Stationsbuurt, singels en herinrichting Spinozapark zijn de belangrijkste ontwikkelingen. Door de aanleg van de nieuwe singels ontstaat een beter watersysteem binnen de deelgemeente wat ook bijdraagt aan een betere waterkwaliteit. m c r z ( w s h d 1 3 . 1 ) Bij de herinrichting van het bedrijventerrein en de inrichting van de buitenruimte rondom het nieuwe Medisch Centrum Rijnmond-Zuid (MCRZ) wordt extra water aangelegd.

H o r d i j k e r v e l d ( w s h d 1 4 . 1 ) Bij de herstructurering van Hordijkerveld is de herinrichting van de openbare ruimte een belangrijk onderdeel. In verband met een geringe wateroppervlakte, slechte infiltratie

1 5 0 1 5 1 ‘Een extremer weertype, leuk!’

Een interview in het Westerpaviljoen? ‘Liever niet,’ zegt de razend populaire weerman van RTV Rijnmond Ed Aldus. ‘Dan gaan ze me allemaal aan lopen staren.’ Hij verkiest de uitgestorven bedrijfskantine om zijn visie op weer en klimaat prijs te geven. ‘Ik ben voor een mondiale aanpak. Als het over de opwarming gaat, is Nederland, sorry hoor, veel te klein bier om daar serieus invloed op te hebben.’

Een man en Zijn Onderwerp. Zo kun je de verhouding tussen Ed Aldus en het weer gerust omschrijven. Hoewel het tot de vaste bagage van een échte weerman behoort om nooit over Zijn Onderwerp uitgepraat te raken, gaat hij er eens bijzonder goed voor zitten. Zijn eerste opmerkelijke feitje is al onderweg: ‘Weet je? Iedereen denkt maar dat het hier zo vaak regent. Valt reuze mee. Maar zeven procent van de totale tijd regent het.’ Sinds hij als puber, begin jaren ‘80, gefascineerd raakte door de meteorologie (‘op mijn vijftiende zat ik onder meer al aan tafel met het KNMI’), heeft hij, naar eigen zeggen, geen dramatische toename in neerslag waargenomen. ‘Het enige dat ik de afgelopen jaren gigantisch heb zien stijgen, is de gemiddelde temperatuur. Het ene na het andere record moet uit de boeken geschrapt worden.

Om je een idee te geven: qua temperatuur is de winter van nu vergelijkbaar met de lente van 1962. Dan kun je met recht zeggen dat het hard gaat! In de totale twintigste eeuw is de temperatuur met 0,9 graad gestegen. Voor deze eeuw verwacht men een stijging van een volle 2,5 tot 6,5 graad. Dat is wél even een verschil…’

Ondanks de indrukwekkende cijfers blijft Aldus een nuchtere, Rotterdamse kijk houden op de ontwikkelingen. ‘Pffff, het zal mijn tijd wel duren. Er zijn zoveel scenario’s denkbaar. Eén daarvan is dat de aarde inderdaad opwarmt, maar dat Nederland onder invloed van het broeikaseffect en een wijzigende oceaanstroming juist kouder gaat worden. Er zijn al mensen die dat toekomstbeeld met wetenschappelijke berekeningen kunnen onderbouwen. Maar ja, wie zegt dat het ook uitkomt?’ Als weerman vindt Aldus een stortbuitje wel lekker en een weeralarm brengt, althans bij hem, op een welkome manier leven in de brouwerij. ‘Over het feit dat we van een gematigd zeeklimaat langzaam naar een extremer weertype gaan, hoor je mij niet klagen. Integendeel. Ik vind verschillen leuk!’

Hoewel de cijfers en grafieken eindeloos flexibel en voor verschillende uitleg vatbaar zijn, is Aldus intussen wel zeker van de opwarming van de aarde. Al is hij dan weer niet het type dat ineens in een andere auto gaat rijden. ‘Welnee, dat heeft toch geen zin? Als je het klimaat werkelijk wil beïnvloeden moet je dat mondiaal aanpakken. Maar dat lukt niet. Denk alleen al aan China: dat land ruikt net aan de vruchten van de welvaart. Die gaan hun pas gekochte ijskasten echt niet morgen de deur uitgooien.’ Hij is hoogstens gevoelig voor het concept van milieubewust tanken via een Greencard, waarbij de CO2-uitstoot van 40 liter benzine gecompenseerd wordt door het planten van een boom (‘dat gaat lekker vanzelf’). Aldus ziet het weer vooral als een onvoorspelbaar beest, dat altijd onvoorspelbaar zal blijven. ‘Weet je wat me leuk lijkt? Als ik de eerste palmbomen in Katwijk of Noordwijk nog meemaak.’

D e Hollandse pal m b o m e n v a n E d A l d u s

1 5 2 1 5 3 6.3 Onderzoeksprojecten

Naast projecten die in de komende periode daadwerkelijk in uitvoering gaan, is er een aantal zaken die eerst nader moet worden uitgezocht. Deze onderzoeksprojecten kunnen zowel traditioneel zijn, als innovatief.

G roene daken ( h h d 7. 4 , h h d 8 . 8 , h h s k 4 . 6 , w s h d 2 , w s h d 1 2 . 3 ) Onderzoekslocaties voor het aanleggen en inrichten groene daken.

W aterpleinen ( S pa n g e n , O u d e W e s t e n , O u d - Z u i d ) Onderzoekslocaties voor het aanleggen en inrichten waterpleinen (zowel diepe als ondiepe waterpleinen)

D eelgemeentelijk waterplan H o e k va n H o l l a n d ( h h d . 1 t / m h h d . 5 ) Voor de lokale invulling van maatregelen in Hoek van Holland zijn de gemeente en het Hoogheemraadschap van Delfland in december 2005 gestart met het opstellen van een eigen beleids- en uitvoeringsprogramma. Sinds 2006 is een watersysteemanalyse uitgevoerd om de knelpunten boven water te krijgen. Een belangrijk aspect in het watersysteem is de interactie tussen oppervlaktewater en riolering en daarmee de gevolgen voor de wateropgave.

Op grond van de resultaten van de watersysteemanalyse en de uitkomst van bijeenkomsten met experts en belanghebbenden wordt een visie ontwikkeld op het water in de gemeente, waarna in de loop van 2007 het deelgemeentelijk waterplan Hoek van Holland wordt vastgesteld. Binnen het deelgemeentelijk waterplan wordt de wateropgave in Hoek van Holland nader uitgewerkt.

W aterplan Bedrij v enterreinen S paanse polder en N o o r d - W e s t ( h h d 7. 3 e n h h d 8 . 7 ) voorzien van vismigratievoorzieningen, waardoor nergens aan de noordkant van Rotterdam migratie De bedrijventerreinen Spaanse Polder en Noord-West vallen niet onder een deelgemeente van Rotterdam. plaatsvindt tussen buitenwater en boezemwater. Voor deze bedrijventerreinen wordt in de komende planperiode een gezamenlijk waterplan opgesteld. Voor Spaanse Polder wordt aangesloten bij de herstructurering die in dit bedrijventerrein de komende In het Waterplan wordt nader onderzoek verricht naar de mogelijkheid om minimaal één jaren plaatsvindt. Het plan richt zich op de mogelijkheid om water te bergen en/of te infiltreren, de slechte vismigratievoorziening te realiseren aan de noordzijde van de Nieuwe Maas/Nieuwe Waterweg. De redenen waterkwaliteit door de invloed van riooloverstorten, het onderhoud van de watergangen, de uitwisseling voor dit nader onderzoek zijn onder andere: tussen oppervlaktewater en riolering en het afkoppelen van verhard oppervlak. Omdat binnen de - het Nationaal Beheerplan Aal is van toepassing; planperiode 2007-2012 geen mogelijkheden bestaan om in de Oost-Abtspolder de hoeveelheid waterberging - de waterbeheerders moet volgens de Beneluxbeschikking voor vismigratie relevante wateren in de vorm van oppervlaktewater te vergroten, wordt voor het realiseren van het restant van de wateropgave vispasseerbaar maken; gezocht naar mogelijkheden om deze voor 2015 te realiseren. Een belangrijk aandachtspunt bij de aanleg - de beroepsvisser uit de regio geeft aan dat er aanbod is van migrerende vis (in tegenstelling tot het van nieuw oppervlaktewater in het bedrijventerrein Spaanse Polder is de ligging van de boezemkade langs rapport van OVB) de Thurledeweg. Binnen de uitvoeringsperiode van het waterplan wordt onderzocht of de boezemkade een - Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland streeft naar herstel van de migratiemogelijkheden tussen nieuwe locatie moet krijgen. Rijkswateren en aangrenzende boezem- en polderwateren.

O p p e r v laktewater langs H o r vat h w e g ( h h d . 9 . 1 . ) Langs de Horvathweg in de polder Oud- N i e u w O p p e r v laktewater o V e r s c h i e ( h h s k 1 ) In Overschie ligt een huidige wateropgave van Mathenesse bestaat de mogelijkheid om extra oppervlaktewater te realiseren en daarmee een deel van 37.000 m3 oplopend tot 50.000 m3 in 2050. De opgave wordt met name bepaald door enkele laaggelegen op de lange duikers in het gebied te vervangen. Het gaat hier om het realiseren van circa 3.000 m3 water. staal gefundeerde woningen. Het onderzoek zal zich zowel richten op het nader vaststellen van de opgave Oppervlaktewater langs de Horvathweg heeft daarnaast een positief effect op de waterkwaliteit, aangezien als de mogelijkheden van nieuwe singels in de en de Blankenburgersingel. de doorstroming sterk verbetert. N ieuwe singels O u d e N o o r d e n ( h h s k 2 ) In het Oude Noorden ligt een zeer grote wateropgave. In O p p e r v laktewater S paanse Bocht ( h h d . 9 . 3 . ) De Havenspoorlijn langs de Spaanse Bocht gaat op dit onderzoek wordt gezocht naar geschikte locaties voor nieuwe singels die mogelijk ook het Oude Noorden termijn verdwijnen. Dit biedt kansen om het bestaande oppervlaktewater te vergroten, verhard oppervlak in de kunnen verbinden met Blijdorp. wijk Spangen af te koppelen en de waterkwaliteit te verbeteren. N ieuwe singels C r o o s w i j k ( h h s k 3 ) In Crooswijk lijkt een goede kans te liggen om de wateropgave Vismigratie R e c h t e r M a a s o e v e r Langs de Nieuwe Waterweg en Nieuwe Maas liggen kunstwerken op te lossen door de aanleg van nieuwe singels. Een aantal locaties zijn uit stedenbouwkundig oogpunt die een fysieke barrière vormen tussen het buitenwater en het boezemwater. Deze kunstwerken zijn niet interessant en worden nader onderzocht.

1 5 4 1 5 5 N ieuwe singels C e n t r u m ( h h s k 4 ) Onderzoek naar de mogelijkheid van een nieuwe singel in het gebied Henegouwerlaan, ‘s-Gravendijkwal.

W atersysteem K ralingsezoom ( h h s k 5 ) Ontwikkeling van een goed watersysteem passend bij de ontwikkeling van de Kralingsezoom

O nderzoek waterpleinen O u d - Z u i d ( w s h d 2 ) Er zal een onderzoek gestart worden naar de mogelijkheden voor de aanleg van diepe en ondiepe waterpleinen ter hoogte van onder andere het Afrikaanderplein.

Pa r k d e T w e e h e u v e l s ( w s h d 4 . 1 ) Onderzoek naar mogelijkheden het schone water uit de boezem verder IJsselmonde in te trekken (meer water) en het gebruik te vergroten en te verbeteren (wonen/recreëren).

P endrecht en Z u i d w i j k ( w s h d 81, 8.2, 8.3, 8.7, 8.11) Waterpark en nieuwe waterwoonmilieus rondom havenspoorlijn. Mogelijkheden moeten worden onderzocht in samenwerking met de Nieuwe Unie om meer water aan te leggen.

S chakel naast filosofen b u u r t ( w s h d 9 . 1 ) Hier moet onderzocht worden in hoeverre de kwaliteit van het Zuiderpark doorgetrokken kan worden naar Lombardijen.

E xtra water b e d r i j v e n t e r r e i n H o r d i j k- O o s t ( w s h d 1 3 . 2 ) In aanvulling op het water nabij het nieuw te realiseren MCRZ moet gezocht worden naar meer ruimte voor water. Dit kan bij de herinrichting van het bedrijventerrein.

R eijersoord ( w s h d 1 4 . 2 ) In het gebied moet gezocht worden naar extra ruimte voor water bij de inrichting van de buitenruimte.

W endeldijk ( w s h d 1 4 . 3 ) Bij het vervolg op de ontwikkeling rondom de Hordijkersingel zal gekeken worden naar extra ruimte voor water, mogelijkheden om zoveel mogelijk verhard oppervlak niet op de riolering aan te sluiten en een goede verbinding te realiseren tussen de nieuw aan te leggen Hordijkersingel en het bestaande water langs het Zevenbergsedijkje. Hiernaar wordt gezocht in combinatie met waterrijk wonen.

P e r n i s ( w s h d 17.2 en 17.3) In het centrum van Pernis ligt een wateropgave die alleen in te vullen is in W aterkering in relatie tot b uitendijkse uit b r e i d i n g ( G . 2 ) Onderzoek naar waterkering in combinatie met de herinrichting van het centrum. In dit dichtbebouwde gedeelte van Pernis is een zeer relatie tot nieuwe buitendijkse uitbreidingslocaties. slechte waterkwaliteit in de bestaande singels ten gevolge van riooloverstorten en beperkte doorstroming. Gezocht moet worden naar mogelijkheden de bestaande singels met elkaar te verbinden. V i s s ta n d b eheerplan ( G . 3 ) Opstellen gebiedsdekkend visstandbeheerplan, mede in kader KRW.

P ernisserpark/ R i n g / S triendwaalseweg ( w s h d 18.2 en 18.3) In deze omgeving zal gezocht C ommunicatieplan ( C o m . 1 ) Opstellen communicatieplan inclusief communicatiekalender. moeten worden naar mogelijkheden om extra water aan te leggen, mogelijk in combinatie met de nieuwe inrichting van het sportpark. o V e r l a s t b r o c h u r e ( C o m . 2 ) Ontwikkelen publieksbrochure wateroverlast en –veiligheid voor alle bewoners in Rotterdam. V e r b i n d e n Z u i d e r pa r k- K oedoodzone ( w s h d 1 en 2.24, 2.3 en 2.21) Door mee te liften met lopende plannen en verbindende watergangen aan te leggen, kan er een mogelijkheid gecreëerd worden C ommunicatiemateriaal ( C o m . 3 ) Ontwikkelen presentatie- en voorlichtingsmateriaal. schoon water vanuit de Koedood richting het Zuiderpark te sturen. Op dit moment is het tracé in onderzoek. Naar verwachting wordt het na onderzoek snel in uitvoering genomen.

H oofdwaterkering Vier- en M e r w e h a v e n ( G . 1 ) Onderzoek naar veilige, duurzame en ‘geen barrière opleverende’ versterking van de hoofdwaterkering Vier- en Merwehaven

1 5 6 1 5 7 1 5 8 1 5 9 1. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam: Lopende projecten

Kwantitatieve wateropgave Bijdragen aan peilgebied Te realiseren overige water- Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven

Hoogheemraadschap van Delfland

Waterkwantiteit, Oranjebuitenpolder Natuurontwikkeling (PEHS) in relatie met HHD 5 14.500 m3 * 59.000 m3 Waterkwaliteit, recreatiegebied en nieuwe woningen Stedelijke opgave

Polder Schieveen, businesspark + na- tuur- en recreatiegebied. Het water in Waterkwantiteit, het businesspark is compensatiewater HHD 6 Polder Schieveen 8.000 m3 * 19.000 m3 Waterkwaliteit, agv toevoegen bedrijfsterrein, in natuur- Stedelijke opgave en recreatiegebied wordt extra water toegevoegd

Waterkwantiteit, HHD 8 Matlingeweg Uitbreiden bestaande waterloop 9.600 m3 2.000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

Hoofdwaterkering Hoek Verbeteren hoofdwaterkering Hoek van Veiligheid, Stede- Veiligheidsmaatregelen van Holland Holland tussen dijkpaal D229 en D233 lijke opgave

Hoogheemraadschap van W aterp l an 2 R otter d am : B i j l agen Schieland en de Krimpe- nerwaard

Waterkwantiteit, HHSK 4 Kruisplein Ondergrondse waterberging Kruisplein 38.000 m3 2700 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Ondergrondse waterberging Museum- Museumpark 38.000 m3 10.000 m3 Waterkwaliteit, park Stedelijke opgave

Bv vergroten gemaal, aanleg verbeterd Waterkwantiteit, Aanvullende maatregelen gescheiden stelsel, water afvoeren 38.000 m3 7.300 m3 Waterkwaliteit, richting Essenburgsingel Stedelijke opgave

Waterschap Hollandse Delta

Toevoegen oppervlaktewater, natuur- Waterkwantiteit, 50.000 m3 WSHD 1 Watersysteem Zuiderpark vriendelijke oevers, natuurlijke zuivering 4.206 m3 Waterkwaliteit, (35.000 m3) etc Stedelijke opgave

Valkeniersweide West, aanleg 1200 m2 Waterkwantiteit, Herinrichting Valkeniers- water. Dit wordt in juni opgeleverd. Waterkwaliteit, weide Valkeniersweide Oost -> Het bestaande Stedelijke opgave water wordt gebaggerd

Waterkwantiteit, Boergoense Vliet In kader Singelplan 4.206 m3 560 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Lepelaarsingel In kader Singelplan 4.206 m3 1257 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

*1 De wateropgave binnen delen van het beheergebied van Delfland is bepaald op basis van globale berekeningen en geven aan dat er een bergingstekort is. Op dit moment wordt een uitgebreide watersysteemanalyse uitgevoerd, waarbij de globale berekeningen worden aangescherpt.

1 6 0 1 6 1 2. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam 2. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam Uit te voeren projecten 2007 –2012 Uit te voeren projecten 2007 –2012

Kwantitatieve Kwantitatieve wateropgave Bijdragen aan wateropgave Bijdragen aan peilgebied Te realiseren overige water- peilgebied Te realiseren overige water- Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven

Hoogheemraadschap van Waterkwantiteit, 3 3 Delfland Groene daken Zie programma groene daken 60.000 m 129/180 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

Ophogen maaiveld en aanleg alterna- Waterkwantiteit, Infiltratie Vareseweg Studie naar oppervlaktewater (bv Bergse Waterkwantiteit, HHD 7 tieve waterberging in wegcunetten 15.000 m3 1) 2.000 m3 Waterkwaliteit, /Hongkong/Corckstraat Overige maatregelen laan Stadhoudersweg) en mogelijke kop- Waterkwaliteit, Varesestraat en Hongkong/Corkstraat Stedelijke opgave peling met Blijdorp Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Waterplein 3 3 HHSK 3 8.000 m3 1.000 m3 Waterkwaliteit, Groene daken Zie programma groene daken 15.000 m 1) 123/172 m Waterkwaliteit, Schuttersveld Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Waterplein diep of bergbe- 3 3 8.000 m3 2.000 m3 Waterkwaliteit, HHD 8 Industrieweg Uitbreiding bestaande waterpartij 9.518 m 2.700 m Waterkwaliteit, zinkbak Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 Omgeving Vliststraat Nieuwe oppervlaktewater 9.518 m3 900 m3 Waterkwaliteit, Groene daken Zie programma groene daken 126/176 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 3 Giessenplein Maken nieuwe oppervlaktewater 9.518 m3 3.00 m3 Waterkwaliteit, HHSK 4 Waterplein landje diep 38.000 m 5.000 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Aanleg infiltratie/ alternatieve waterber- 3 3 Infiltratie Matlingeweg 9.518 m3 2.000 m3 Waterkwaliteit, Waterplein ’t Landje ondiep 38.000 m 750 m Waterkwaliteit, ging Matlingeweg Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 Groene daken Zie programma groene daken 9.518 m3 123/172 m3 Waterkwaliteit, Groene daken Zie programma groene daken 38.000 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Zelfde beschrijving als bij Aanleg oppervlaktewater i.r.t. recon- HHD 9 Parklane/Tjalklaan 8.842 m3 2.900 m3 Waterkwaliteit, HHSK 2: Waranda/Gerde- Waterkwantiteit, structie Tjalklaan 3 3 Stedelijke opgave Overige gebieden siaweg In relatie tot herstructurering Jaffa eo 0 m 7292 m Waterkwaliteit, Brouwerstraat/Ramlehweg Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Warande/ Gerdesiaweg Groene daken Zie Programma Groene dake 8.842 m3 123/172 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Waterkwaliteits- Waterkwaliteit, maatregelen Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Overige gebieden Waterplein Spangen Waterplein Aagje Deken Betje Wolf 0 m3 1) 3.000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Kralingse Plas Integraal Herstelplan Waterkwaliteit, Toetsing hoofdwaterkering Uitvoeren gedetailleerde toetsing zodra Veiligheid, Stede- Stedelijke opgave Waterveiligheid Vier- en Merwehaven toetsingsmethode bekend is lijke opgave Waterkwantiteit, Vismigratie Oostplein of Waterkwaliteit, Hoogheemraadschap Leuvehaven van Schieland en de Stedelijke opgave Krimpenerwaard Waterschap Hollandse- Waterkwantiteit, Delta HHSK 1 Groene daken 37.800 m3 130/182 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Noordrand van Zuidwijk Doortrekken kwaliteit Zuiderpark naar Waterkwantiteit, WSHD 1 (deel 1) noordkant Zuidwijk in relatie tot her- 4206 m3 18.400 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, structurering Stedelijke opgave 3 4.000 HHSK 2 Waterplein noordplein, diep 60.000 m 3 Waterkwaliteit, à 10.000 m 3 Stedelijke opgave Groene daken 130/181 m

Waterkwantiteit, 3 Waterkwantiteit, Waterplein noordplein, Waterplein Bloemhof, 3 3100 m 60.000 m3 1.000 m3 Waterkwaliteit, WSHD 2 40.464 m Waterkwaliteit, ondiep (ondiep) Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Waterplein Riederbuurt 3 3 40.464 m3 4200 m3 Waterkwaliteit, Waterpleinen, ondiep (5x) 60.000 m 4.500 m Waterkwaliteit, noord (ondiep) Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Vergroting gemaal Noord- 3 3 60.000 m3 2.500 m3 Waterkwaliteit, Groene daken Zie Programma groene daken 40.464 m 129/181 m Waterkwaliteit, singel Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Creëren nieuwe afvoerroute voor een Naast het realiseren van compensatie- Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 3 Water afvoeren Kleiweg- deel van het peilgebied + nieuwe berging 10.000 WSHD 5 Groenehagen/Tuinhoven water wordt extra water toegevoegd in 1.814 m 15.700 m Waterkwaliteit, 60.000 m3 Waterkwaliteit, kwartier Kleiwegkwartier, irt olievlek Groot Hil- à 20.000 m3 kader van stedelijke wateropgave Stedelijke opgave Stedelijke opgave legersberg

1 6 2 1 6 3 2. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam 3. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam Uit te voeren projecten 2007 –2012 Onderzoeksopgaven 2007 –2012

Kwantitatieve Kwantitatieve wateropgave Bijdragen aan wateropgave Bijdragen aan peilgebied Te realiseren overige water- peilgebied Te realiseren overige water- Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven

Waterkwantiteit, Hoogheemraadschap van WSHD 8 Keijenburg 11.164 m3 2.239 m3 Waterkwaliteit, Delfland Stedelijke opgave Onderzoek naar toevoegen oppervlakte- Waterkwantiteit, Hoek van Holland-oost Waterkwantiteit, HHD 1 water in relatie tot verstedelijkingssop- 6.000 m3 13.200 m3 Waterkwaliteit, 3 3 (4 en 5) Burgen Zuidzijde 11.164 m 16.445 m Waterkwaliteit, gave cf Stadsvisie Stedelijke opgave Stedelijke opgave Hoek van Holland, be- Onderzoek naar toevoegen oppervlakte- Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 3 Realiseren van extra water (12.000 m2) HHD 2 staand bebouwd gebied water in bestaand bebouwd gebied Hoek 26.000 m 23.400 m Waterkwaliteit, WSHD 11 Spinozapark 39.326 m3 10.000 m3 Waterkwaliteit, bij herinrichting openbare ruimte (1en 2) van Holland Stedelijke opgave Stedelijke opgave Onderzoek naar toevoegen oppervlak- Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, tewater in relatie tot tot (mogelijk) te 3 3 3 HHD 3 “Vlinderstrikje” 29.000 m - Waterkwaliteit, Sporteiland 39.326 m 4.960 m Waterkwaliteit, ontwikkelen bedrijfsterrein (check bij Stedelijke opgave Stedelijke opgave Deelgemeente!!)

Waterkwantiteit, Onderzoek naar verbreden huidige 3 3 Waterkwantiteit, Park 39.326 m 2.945 m Waterkwaliteit, watergangen in relatie tot ontwikke- HHD 4 Bonnenpolder 8.000 m3 - Waterkwaliteit, Stedelijke opgave lingen Bonnenpolder (dubbelcheck bij Stedelijke opgave deelgemeente of Stedenbouw) Waterkwantiteit, Bij volkstuinen 39.326 m3 7.264 m3 Waterkwaliteit, Oranjebuitenpolder Waterkwantiteit, Natuurontwikkeling (PEHS) in relatie met Stedelijke opgave HHD 5 (1,2 en 3) 14.500 m3 * 59.000 m3 Waterkwaliteit, recreatiegebied en nieuwe woningen Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Water bij station te WSHD 12 16.773 m3 6.315 m3 Waterkwaliteit, verbreden Aanvullende maatregelen: of water Waterkwantiteit, Stedelijke opgave HHD 7 Aanvullende maatregelen in parklane of aan/ten zuiden van 15.000 m3 * 8.000 m3 Waterkwaliteit, DOP/NOAP Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Radiaal bij school/ lange 16.773 m3 4.740 m3 Waterkwaliteit, pad Waterkwantiteit, Stedelijke opgave HHD 7 Groene daken Zie programma groene daken 15.000 m3 123/172 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Cervantesstraat 16.773 m3 3.021 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Bochtafsnijding Schie Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Ring 16.773 m3 1.317 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Nog verder uit te werken, bv afkoppelen, Stedelijke opgave HHD 8 Aanvullende maatregelen 9.600 m3 Pm Waterkwaliteit, verplaatsen overstorten Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Groene daken 16.773 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Van Nelle Uitbreiden bestaande waterlopen 9.600 m3 2.900 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, WSHD 13 MCRZ 559 m3 2.210 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Groene daken Zie programma groene daken 9.600 m3 123/172 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Bij de herstructurering (uitvoering door Waterkwantiteit, WSHD 14 Hordijkerveld corporatie Vestia) is ruimte gereserveerd 16.335 m3 7.880 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, voor extra waterberging Stedelijke opgave HHD 9 1. Horvathweg Aanleg oppervlaktewater 10.700 m3 3.500 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, WSD 18 Vermaetweg 1817 m3 808 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Stedelijke opgave 3. Spaanse Bocht Uitbreiding bestaande watergang 10.700 m3 2.000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Toevoegen oppervlaktewater en tijdelijke Waterkwantiteit, WSD 23 Oedevlietsepark berging (piekberging) + herinrichting 17.052 m3 11.095 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, park Stedelijke opgave Kwaliteitsmaatregel Vismigratie Parksluizien Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Noord 0 8.989 m3 Waterkwaliteit, Nader onderzoek naar Stedelijke opgave dynamische woonmilieus Veiligheid, Stede- irt veiligheid Vier- en Mer- lijke opgave Waterkwaliteits- wehavens maatregelen Hoogheemraadschap van Waterkwantiteit, Lozing bemalen riooloverstort van de Kreekse Boezem 0 Waterkwaliteit Schieland en de Krimpe- Waterkwaliteit, boezem verwijderen nerwaard Stedelijke opgave

1 De wateropgave binnen delen van het beheergebied van Delfland is bepaald op basis van globale berekeningen en geven aan dat er een bergingstekort is. Op dit moment wordt een uitgebreide watersysteemanalyse uitgevoerd, waarbij de globale berekeningen worden aangescherpt.

1 6 4 1 6 5 3. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam 3. Uitvoeringsprogramma Waterplan 2 Rotterdam Onderzoeksopgaven 2007 –2012 Onderzoeksopgaven 2007 –2012

Kwantitatieve Kwantitatieve wateropgave Bijdragen aan wateropgave Bijdragen aan peilgebied Te realiseren overige water- peilgebied Te realiseren overige water- Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven Peilgebied Projectnaam en nummer Omschrijving (2015) waterberging opgaven

Nader onderzoek naar mogelijkheden Waterkwantiteit, 3 3 extra waterberging agv isolatie laagge- Groene daken Zie Programma groene daken 40.464 m 129/181 m Waterkwaliteit, Onderzoek mogelijkheden legen delen, i.r.t. en mogelijkheden extra Waterkwantiteit, Stedelijke opgave 36.000 m3 + HHSK 1 extra waterberging agv toelaatbare peilstijging (van 60 cm) 37.800 m3 Waterkwaliteit, 25.200 m3 Het uitvoeren van maatregelen ter isolatie en extra peilstijging en opties voor extra oppervlaktewater Stedelijke opgave verbetering van de waterkwaliteit en het Waterkwantiteit, (Kleinpolder oost en west), blanken- WSHD 4 Park de Twee Heuvels invullen van de wateropgave in combi- 6.815 m3 7363 m3 Waterkwaliteit, burgsingel natie met de herinrichting van het park Stedelijke opgave (mogelijkheid amfibisch wonen) Waterkwantiteit, HHSK 2 Waterpleinen, ondiep (5x) 60.000 m3 4.500 m3 Waterkwaliteit, Onderzoek waterprojecten Waterkwantiteit, Waterpark + volkstuinen, Plein 1953, Stedelijke opgave WSHD 8 Zuidwijk en Pendrecht (1, 2, 11.164 m3 88.468 m3 Waterkwaliteit, Burgsluissingel, Brekersveld, Hijkerveld 3, 7 en 11) Stedelijke opgave Studie naar oppervlaktewater (bv Bergse Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Overige maatregelen laan Stadhoudersweg) en mogelijke kop- Waterkwaliteit, Schakel naast filosofen- WSHD 9 5.500 m3 2.857 m3 Waterkwaliteit, peling met Blijdorp Stedelijke opgave buurt Stedelijke opgave Onderzoek naar nieuwe singel in relaite Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, HHSK 3 Waranda- Gerdesiaweg tot Groot Kralingen (oa. Jaffa eo) ;(relatie 8.000 m3 5870 m3 Waterkwaliteit, WSHD 12 Groene daken 16.773 m3 123/172 m3 Waterkwaliteit, met gebied buiten HHSK 2) Stedelijke opgave Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, 3 3 Waterplein Schuttersveld 8.000 m3 1.000 m3 Waterkwaliteit, WSHD 13 Onder MCRZ 559 m 1.735 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, WSHD 14 Reijersoord 16.335 m3 6.800 m3 Waterkwaliteit, 3 Groene daken Zie programma groene daken 126/176 m Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Waterkwantiteit, Bij dijk 16.335 m3 17.260 m3 Waterkwaliteit, HHSK 4 Waterpleinen Oude Westen 38.000 m3 2000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Stedelijke opgave Waterkwantiteit, Nieuw oppervlaktewater (oa Arie de WSD 17 Pernis (1 en 2) 203 m3 832 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, Arendplein en G.A. Soetermanweg) Stedelijke opgave Groene daken Zie programma groene daken 38.000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave Zoeken naar ruimte voor extra water Waterkwantiteit, WSHD 18 Pernisserpark/ Ring in combinatie met herinrichtng van 1.817 m3 10.608 m3 Waterkwaliteit, Waterkwantiteit, De Esch/ Kralingse zoom sportvelden Stedelijke opgave HHSK 5 14.000 m3 13.755 m3 Waterkwaliteit, (1,2 en 3) Waterkwantiteit, Stedelijke opgave Pernisserpark/ Striend- 1.817 m3 1596 m3 Waterkwaliteit, waalse weg Nader onderzoek naar mogelijkheden Stedelijke opgave Extra waterberging agv extra waterberging agv isolatie laagge- 14.000 m3 24.000 m3 Verbinding Zuiderpark- Waterkwantiteit, isolatie legen delen, i.r.t. en mogelijkheden extra Overige Koedoodzone Waterkwaliteit, toelaatbare peilstijging (van 60 cm) (vaarroute) Stedelijke opgave

Onderzoek naar nieuw oppervlaktewa- Noordrand van Lombar- Waterkwantiteit, Doortrekken kwaliteit Zuiderpark naar Waterkwantiteit, Burg. Oudlaan (12 in ter in relatie tot toevoegen bebouwing dijen (VROM-pilot deel 2) 3 Overige gebieden Waterkwaliteit, noordkant Lombardijen, irt herstructure- Min 8.989 m Waterkwaliteit, overige) en mogelijkehden voor ecologische (min: smeetland-noord) (20 Stedelijke opgave ring (min smeetslands noord) Stedelijke opgave verbindings bij overige)

Waterkwantiteit, Waterkwaliteits- Bergbezinkbassin Staten- 2.000 m3 Waterkwaliteit, 1 De wateropgave binnen delen van het beheergebied van Delfland is bepaald op basis van globale berekeningen en maatregelen singel of Heemraadssingel Stedelijke opgave geven aan dat er een bergingstekort is. Op dit moment wordt een uitgebreide watersysteemanalyse uitgevoerd, waarbij de globale berekeningen worden aangescherpt. Waterkwantiteit, Waterschap Hollandse Waterkwaliteit, Delta Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, WSHD 1 Warmondsingel Potentieel waterlichaam 3.370 m3 waterkwaliteit, stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Waterplein Afrikaander- WSHD 2 40.464 m3 750 m3 Waterkwaliteit, plein (ondiep) Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Overige ondiepe waterplei- 40.464 m3 6750 m3 Waterkwaliteit, nen (9x) Stedelijke opgave

Waterkwantiteit, Diepe waterpleinen 40.464 m3 20.000 m3 Waterkwaliteit, Stedelijke opgave

1 6 6 1 6 7 1 6 8 1 6 9 o pe n b a re rui mt e dr o o g l e g g i n g bron: Beheersysteem Buitenruimte 0 - 0,2 m openbare gemeentegrens weg 0,2 - 0,4 m groen 0,4 -0,6 m water 0,6 - 0,8 m 0,8 - 1,0 m 1,0 - 2,0 m 2,0 - 3,0 m 3,0 - 4,0 m gemeentegrens

Gebaseerd op: - algemeen hoogtebestand - waterpeil per peilgebied

NB. van de lage gebieden waren onvoldoende gegevens bekend

g esc h eide n ri o o l st e l se l o P g aV E O EVERVE G E TAT IE gescheiden stelsel gemeentegrens verbeterd gescheiden stelsel deelgemeentegrens gepland verbeterd gescheiden stelsel nieuw stedelijk gebied gemeentegrens voldoet geringe opgave grote opgave

1 7 0 1 7 1

h o o g t ek a a rt

gemeentegrens

maaiveld in m - N A P 0 - 0,50 m

-0,5 -1,0 m

-1,0 -1,5 m

-1,5 -2,0 m

-2,0 -2,5 m

-2,5 - -3,0 m

-3,0 -3,5 m

-3,5 -4,0 m

-4,0 -4,5 m

< -4,5 m

B ron : A lgemene H oogtebestanden N ederland

1 7 2 1 7 3

l a a g st e g e b iede n per pei lg e b ied

laagste 12,5%

laagste 25%

grens peilgebied

gemeentegrens

1 7 4 1 7 5

wat erkeri n g e n e n b ui t e n di j ks g e b ied

beschermingszone

kernzone

gemeentegrens

primaire waterkering

secundaire waterkering

voorliggende waterkering

boezemkade

polderkade

kadeverbeteringsprogramma

veenkade

waterkering behoeft extra aandacht

b ui t e n di j ks g e b ied i n c l usie f m a a ive l d h o o g t e

< 2,50 m

2,50 - 2,75 m

2,75 - 3,00 m

3,00 - 3,25 m

3,25 - 3,50 m

3,50 m - 3,75 m

3,75 - 4,00 m

4,00 - 4,25 m

4,25 - 4,50 m

4,50 -4,75 m

4,75 - 5,00 m

> 5,00 m

b e h eerder

HH van Delfland

HH van Schieland en de Krimpenerwaard

WS Hollandse Delta

1 7 6 1 7 7 o p g ave wat erkwa l i t ei t

gemeentegrens

deelgemeentegrens

nieuw stedelijk gebied

voldoet

geringe opgave

grote opgave

gemaal

1 7 8 1 7 9 1 8 0 1 8 1 Projecten en mogelijke projecten 2007-2015

project loopt al project 2007-2012 project 2012-2015

Bijdrage extra wateroppervlak aan oplossen huidige wateropgave wateropgave ruim opgelost wateropgave opgelost oplossen huidige wateropgave vergt extra inspanningen

RE N Vo o I waterkwaliteitsoplossing

afkoppelen overstorten

water afvoeren

potentieel waterlichaam

vismigratie

berg bezink basin

veiligheidsmaatregelen te toetsen hoofdwaterkering

dynamische woonmilieus

algemene legenda

waterplein diep

waterplein ondiep

groene dalken

aanvullende maatregelen

ondergrondese waterberging

vergroting gemaal

water afvoeren

Kaart IV Projecten en mogelijke projecten 2007-2015

1 8 2 1 8 3 Projecten en mogelijke projecten 2007-2015 Water dat erbij komt in m 3 (waarden bij de kaart op pagina 184-185)

h h D. 1 K r i m s l o o t 8 4 0 0 h h S K . 2 - 3 A. Waterplein N oordplein diep 1 0 0 0 0 WS H D. 2 - 1 . Waterplein B loemhof ondiep 7 5 0 WS H D. 1 5 - 1 . - 5 . B o n n e n w e g 4 8 0 0 3 B . Waterplein N oordplein ondiep 1 0 0 0 2 . Waterplein Riedenbuurt noord ondiep 7 5 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 5 0 Totaal inhoud gebied h h D. 1 1 3 2 0 0 4 . Waterplein ondiep (5x) 4 5 0 0 3 . Waterplein A frikaanderplein ondiep 7 5 0 H uidige wateropgave 1 4 3 2 0 H uidige wateropgave 6 0 0 0 5 . Vergroting gemaal p m 4 . O verige ondiepe waterpleinen (9x) 6 7 5 0 WS H D. 1 7 - 1 . A r i e d e A r e n d p l e i n 4 0 0 h h D. 2 - 1 . N ieuwlandseduin 1 6 5 0 0 6 . Water afvoeren p m 5 . Diepe waterpleinen 2 0 0 0 0 2 . G . A . Soetemanweg 4 3 2 2. H o e k s e H i l l w e g 6 9 0 0 7. A anvullende maatregelen p m 6 . G r o e n e d a k e n 3 1 5 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 7 8 3 2 Totaal inhoud gebied h h D. 2 2 3 4 0 0 8 . G r o e n e d a k e n 3 0 4 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 2 9 3 1 5 H uidige wateropgave 2 0 3 H uidige wateropgave 2 6 0 0 0 Totaal inhoud gebied h h S K . 2 1 5 8 0 4 H uidige wateropgave 4 0 4 6 4 WS H D. 1 8 - 1 . Ve r m a e t w e g 8 0 8 h h D. 3 - 1 . - H uidige wateropgave 6 0 0 0 0 WS H D. 4 - 1 . De twee heuvels 7 3 6 3 2 . Pernisserpark/Ring 1 0 6 0 8 Totaal inhoud gebied h h D. 3 0 h h S K . 3 - 2 . Wa r a n d e - G e r d e s i a w e g 5 8 7 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 4 7 3 6 3 3 . Pernisserpark/Striendwaalseweg 1 5 9 6 H uidige wateropgave 2 9 0 0 0 4 . Waterplein Schuttersveld 1 0 0 0 H uidige wateropgave 6 8 1 5 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 8 1 3 0 1 2 h h D. 4 - 1 . - 0 5 . Waterplein diep of bergbezinkbak 2 0 0 0 WS H D. 5 - 1 . S n e l w e g / t h / g h t h 1 5 7 0 0 H uidige wateropgave 1 8 1 7 Totaal inhoud gebied h h D. 4 0 6 . G r o e n e d a k e n 1 8 9 Totaal inhoud gebied WS H D. 5 1 5 7 0 0 WS H D. 1 9 - 1 . Uitvoering van maatregelen uit H uidige wateropgave 8 0 0 0 Totaal inhoud gebied h h S K . 3 9 0 5 9 H uidige wateropgave 1 8 1 4 Deelgemeentelijke waterplannen 4 2 4 0 h h D. 5 / 1 . Polderhaakweg 4 8 5 3 3 H uidige wateropgave 8 0 0 0 WS H D. 6 - 1 . Tr a m r e m i s e 3 74 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 9 4 2 4 0 2 . O u d e S p u i 4 6 4 7 h h S K . 4 - 1 . O ndergrondse waterberging Kruisplein 2 7 0 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 6 3 74 0 H uidige wateropgave 4 2 4 0 3 . O r a n j e d i j k 5 4 7 5 2 . O ndergrondse waterberging M u s e u m p a r k 1 0 0 0 0 H uidige wateropgave 1 4 0 4 6 WSH D. 2 0 - 1 . Uitvoering van maatregelen uit Totaal inhoud gebied h h D. 5 5 8 6 5 5 3 . Vergroting gemaal 7 3 0 0 WS H D. 7 - 1 . - Deelgemeentelijke waterplannen 2 0 6 6 H uidige wateropgave 1 4 5 0 0 4 A . Waterplein ‘t L a n d j e d i e p 5 0 0 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 7 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 0 2 0 6 6 h h D. 6 / 1 . Polder Schieveen businesspark 4 B . Waterplein ‘t L andje ondiep 7 5 0 H uidige wateropgave 5 1 6 2 H uidige wateropgave 2 0 6 6 2. Polder Schieveen natuurgebied 1 9 0 9 6 5 . Waterplein O u d e w e s t e n 2 0 0 0 WS H D. 8 - 1 . P l e i n 1 9 5 3 1 4 4 0 WS H D. 2 1 - 1 . Uitvoering van maatregelen uit Totaal inhoud gebied h h D. 6 1 9 0 9 6 6 . A anvullende maatregelen 2 . B urghsluissingel 1 5 0 8 Deelgemeentelijke waterplannen 6 4 2 0 6 H uidige wateropgave 8 0 0 0 7. G r o e n e d a k e n 1 9 5 3 . B r e k e l s v e l d 2 0 1 5 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 1 6 4 2 0 6 h h D. 7 - 1 . Infiltratie Vareseweg 1 0 0 0 Totaal inhoud gebied h h S K . 4 2 7 9 4 5 6 . Ke i j e n b u r g 2 2 3 9 H uidige wateropgave 6 4 2 0 6 2 . Infiltratie H ongkong/Corkstraat 1 0 0 0 H uidige wateropgave 3 8 0 0 0 7. H i j k e r v e l d 3 3 8 3 WS H D. 2 3 - 1 . Uitvoering van maatregelen uit 3 . Infiltratie M a t l i n g e w e g h h S K . 5 - 1 . Kralingse Zoom west 2 1 8 6 1 0 . B urgen zuidzijde 1 6 4 4 5 Deelgemeentelijke waterplannen 5 9 5 7 4 . A anvullende maatregelen 8 0 0 0 2 . Kralingse Zoom oost 9 2 6 0 1 1 . Waterpark + volkstuinen 8 0 0 5 1 2 . O edevlietsepark 1 1 0 9 5 5 . G r o e n e d a k e n 8 9 3 . Kralinger esch 1 6 5 4 Totaal oppervlak gebied WS H D. 8 1 0 7 0 8 1 5 . A v e l i n g 2 4 1 5 0 Totaal inhoud gebied h h D. 7 1 0 0 8 9 4 . A anvullende maatregelen 2 4 0 0 0 H uidige wateropgave 1 1 1 6 4 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 3 4 1 2 0 2 H uidige wateropgave 1 5 0 0 0 Totaal inhoud gebied h h S K . 5 3 7 1 0 0 WS H D. 9 - 1 . Schakel naast F ilosofenbuurt 2 8 5 7 H uidige wateropgave 1 7 0 5 2 h h D. 8 - 1 . Industrieweg 6 6 6 H uidige wateropgave 1 4 0 0 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 9 2 8 5 7 WSH D. 2 4 - 1 . - 2 . M a t l i n g e w e g 4 7 7 WS H D. 1 - 2 . B oergoensevliet 5 6 0 H uidige wateropgave 5 5 0 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 4 0 3 . Vliststraat 2 2 4 3 . L epelaarsingel 1 2 5 7 WS H D. 1 0 - 3 V T V D e M a a s g l o r i e 3 9 4 1 H uidige wateropgave 6 8 3 7 4 . G iessenplein 7 5 5 6 . ’ t Wa a l t j e 1 4 1 1 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 0 3 9 4 1 WS H D. 2 7 - 1 . - 5 . Va n N e l l e 7 2 0 8 . Volkstuinen 3 6 6 5 H uidige wateropgave 1 1 2 5 6 Totaal inhoud gebied WS H D. 2 7 0 6 . Infiltratie M a t l i n g e w e g 2 0 0 0 1 0 . Warmondsingel 7 3 9 6 WS H D. 1 1 - 1 . Sporteiland 4 9 6 0 H uidige wateropgave 3 8 6 1 7. A anvullende maatregelen 1 1 . Verlengde Dorpsgracht 2 9 6 8 2 . P a r k 2 9 4 5 O VERI G E 1 . Polderhaakweg 1 1 1 1 4 8 8 . G r o e n e d a k e n 8 9 1 3 . Zuiderpark verlengde L a n g e n h o r s t 2 0 7 9 4 . B ij volkstuinen 7 2 6 4 8 . B rouwerstraat/Ramlehweg 2 9 5 6 Totaal inhoud gebied h h D. 8 4 9 3 2 1 5 . Zuiderpark verlengde Meijenhage Zuidwijk 8 5 1 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 1 1 5 1 6 8 9 . Wa r a n d e - G e r d e s i a w e g 4 3 3 6 H uidige wateropgave 9 6 0 0 1 6 . Zuiderpark v. Te i j e n 1 9 8 1 H uidige wateropgave 3 9 3 2 6 1 2 . B urgemeester O u d l a a n 1 8 3 4 0 h h D. 9 - 1 . H o r v a t w e g 4 3 4 3 1 9 . M e i j e n h a g e 2 3 5 9 WS H D. 1 2 - 1 . N aar station verbreden 6 3 1 5 1 7. O nder Vreewijk 4 3 4 0 2 . P a r k l a n e / T j a l k l a a n 2 9 0 0 2 0 . M iddenas Zuidwijk 3 4 7 9 2 . Radiaal bij school ( L a n g e p a d ) 4 74 0 2 0 . S m e e t s l a n d 8 9 8 9 3 . Spaansebocht 2 5 7 3 2 1 . L a n g e h o r s t 2 7 8 6 3 . R i n g 1 3 1 7 2 1 . Va a r r o u t e 2 4 9 0 4 4 . G r o e n e d a k e n 9 9 2 2 . S c h e r e 6 9 4 4 4 . Cervantestraat 3 0 2 1 3 2 . B ochtafsnijding Schie Totaal inhoud gebied h h D. 9 9 9 1 4 2 3 . N ieuw water Zuiderpark 3 5 0 0 0 5 . G r o e n e d a k e n 8 9 3 3 . Waterplein Spangen diep/ondiep 3 0 0 0 H uidige wateropgave 1 0 7 0 0 2 4 . H o r s t e n 5 2 3 3 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 2 1 5 4 8 2 3 4 . B ergbezinkbassin Statensingel 1 0 0 0 h h S K . 1 - 1 . Kleinpolder oost 1 1 1 9 5 2 5 . G r o e n e d a k e n 3 2 5 H uidige wateropgave 1 6 7 7 3 3 5 . B ergbezinkbassin H eemraadssingel 1 0 0 0 2 . Kleinpolder west 1 4 0 0 5 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 7 8 2 9 1 WS H D. 1 3 - 1 . M CRZ 2 2 1 0 Totaal inhoud gebied O v e r i g e 1 8 0 0 1 3 4 . G r o e n e d a k e n 3 4 5 H uidige wateropgave 4 2 0 6 2 . O n d e r M CRZ 1 7 3 5 5 . A anvullende maatregelen 3 6 0 0 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 3 3 9 4 5 Totale inhoud G e b i e d e n 9 1 1 1 3 2 Totaal inhoud gebied h h S K . 1 6 1 5 4 5 H uidige wateropgave 5 5 9 H uidige wateropgave 3 7 8 0 0 WS H D. 1 4 - 1 . H ordijkerveld 7 8 8 0 Totale inhoud huidige wateropgave 5 7 2 6 2 2 2 . R e y e r s o o r d 6 8 0 0 3 . B i j D i j k 1 7 2 6 0 Totaal inhoud gebied WS H D. 1 4 3 1 9 4 0 H uidige wateropgave 1 6 3 3 5 1 8 4 1 8 5 1 8 6 1 8 7 S u mmar y

barriers between areas. Water managers and urban developers will work together, using them, where This ‘Waterplan 2 Rotterdam’ outlines how the municipality of Rotterdam and the water possible, as a connecting element, as park landscape, balcony on the Maas or footpath and cycle route. boards want to deal with the city’s water in the period ahead. This needs to be set down If Rotterdam starts to build outside the dykes, the design will also have to take account of possible higher on paper, particularly now that the signs of climate change are becoming increasingly water levels in the future, the so called adaptive approach. In short: measures have to be taken now, even if clear. This change could have major consequences for Rotterdam. In order to make the they will only have an effect in the longer term. city ‘waterproof’, a new approach to water storage, water quality and protection from C lean water ‘Clear and plant-rich water’ is the general objective for water in Rotterdam. With the right water is needed. mix of measures, that goal is feasible for almost all stretches of water in the city.

The water action program of the last Water plan is still in progress, but a new water plan was necessary At t r a c t i v e c i t y This is perhaps the most important decision: how can the city be made even more because of new developments and insights. The vision in the current plans goes up to 2030. That year attractive as a place to live, work, study and spend leisure time, and can the water problems be solved at was chosen because the City Vision also looks ahead to 2030. In the City Vision, the municipal council the same time? Traditional solutions are inadequate here. In the city centre and the old neighbourhoods, states what it has in mind for Rotterdam: a city with a strong economy and an attractive place to live. This for example, it isn’t possible to tackle the problems of water storage by digging extra facilities. The costs development and all the measures in this water plan are closely connected. are exorbitant and existing buildings can’t simply be demolished. Innovations such as green roofs, ‘water squares’, alternative forms of water storage and the like are therefore essential for the further development Plenty has been done in recent years. More open water has been created in the revamped Zuiderpark, of the city. thereby increasing the storage capacity. The banks have been redesigned, the ecology has been improved and there is now more space for recreation. Canals and brooks in Noord and Zuid have been cleaned up and S e w e r s In practice, rainwater usually drains away via the sewers. The increasing rainfall is leading to the quality of the water here has improved tremendously. The Bergse Plassen have been spruced up, so that problems with the existing sewerage system. One possible way of avoiding these problems is to collect the water is now clean and clear again. Other big projects are still under way. Furthermore, the municipal the rainwater and allow it to drain away in a system other than the sewers, therefore separating the dirty authority is busy implementing the measures as mentioned in the Municipal Sewerage Plan. waste water from the relatively clean rainwater. However, this system must not be allowed to adversely affect public health, the quality of the groundwater or the groundwater levels. It’s no picnic to reconstruct Rotterdam’s sewerage system. Sewage pipes last around fifty years; the reconstruction would take up What we are facing several decades. According to a recent social cost-benefit analysis, complete division throughout Rotterdam would not be the best solution. For this reason, an approach for each type of area is being sought. Rotterdam is working on a strong economy and an attractive residential environment. Water is an important aspect of an attractive city, certainly one that profiles itself as ‘water city’. The vision of Rotterdam for the future plays an important role in all the plans. In addition, there are three crucial Perspective on Rotterdam Water City 2030 developments with which we will, or might be, faced in the period ahead. • Higher water level due to the rise in sea level. There is a risk of flooding in areas outside the dykes. The plans for Rotterdam Water City 2030 consist of enhancing existing qualities and responding cleverly Flood defences will simply have to be reinforced. to new developments. Chapter 3 was about the choices which have to be made; this chapter looks at the • Flooding caused by increasing rainfall. Due to the changing climate, a lot of rain can fall in a short consequences of these choices, divided into three main areas. space of time. In order to process that water, provisions are needed for collection and storage. At the moment, there is already a shortage of around 600,000 m3 of storage. At least 80 hectares of extra R i v e r C i t y River City consists roughly of the area outside the dykes. The key feature of River City is the lakes and canals would be needed to cope with this shortage by means of open water. Maas, the trademark of Rotterdam, the city’s lifeline. The river connects the port – the economic motor • Stringent demands on the quality of water. Rotterdam wants to be an attractive water city, with clean, – with the hinterland. Rotterdam has a characteristic waterfront, with the Kop van Zuid, the Lloydkwartier clear and plant-rich water. The city must also meet European requirements (the European Framework and new construction sites. There is space here for a wide range of dynamic areas in which to live and work. Directive on Water). So-called quality profiles, based on these requirements, are in the process of At the same time, the river provides opportunities for more transport by water: that reduces travelling time being drawn up for all stretches of water in the city. and improves the accessibility of these areas. Furthermore, Rotterdam could distinguish itself from other cities with this form of transport. A recreational route can be created along the whole length of the river; a succession of unique spots, which together form the city’s largest recreational area. Decisions of crucial importance R o t t e r d a m - N o o r d On the northern banks, there are many popular residential and commercial areas: In order to solve the problems referred to above, choices have to be made. These are the so-called ‘decisions most of the centre, Kralingen, Blijdorp, Hillegersberg, the Brainparks and Alexander. Water makes a of crucial importance’. massive contribution; living alongside water is very popular. The aim for this part of the city is to build further on these existing qualities. P r o t e c t i o n Rotterdam needs to be protected against flooding, both inside and outside the dykes. All quays and dykes Rotterdam-Noord has ‘boezems’ (drainage pools) and canals which serve as water storage, but a large part which are not yet high enough, according to the current standards, will be reinforced in the coming years. of the storage is via the sewerage system. The strategy is to reinforce the canals and boezems and extend But in the more long term too, the city will have to be protected. For this reason, space needs to be reserved them where possible, and to use innovative solutions when space is in short supply, such as in the city now for enforcing the flood defences in due course. This does not mean that these dykes will form massive centre and the old districts.

1 8 8 1 8 9 R o t t e r d a m - Z u i d Zuid requires an unconventional approach. That’s because the problems are not pilots in the pipeline for the last two examples. There will also be a study into solutions for the problems run of the mill either. There are exceptional opportunities here, however. Zuid is an area rich in water, anticipated in the city centre, Oude Noorden, Crooswijk, Overschie and Oud-Zuid and the industrial estates with its (inner) ports and possible water connections. The water could be put to even better use, but that Spaansepolder and Noordwest. would mean encroaching fundamentally on the urban area. Possibilities are: to reinforce and extend the water structure from within the Zuiderpark; to create new water networks from existing and new Quality of water Rotterdam and the water boards are striving to improve the quality of the water by canals, watercourses, Zuiderpark and the districts earmarked for restructuring and to link Zuid with the 2015. They are doing this, on the one hand, because Europe has drawn up relevant guidelines, but also surrounding area via a new north-south connection. because such water has more potential uses, is perceived to be better and has greater economic value. A completely clean water system within ten years is not feasible, however. It costs a lot of money and the effects of measures are often only visible in the more long term. We have therefore chosen to prioritise. Realization strategy Thanks to a special system of water quality profiles, we can choose measures which are practicable, technically feasible and affordable. We apply this approach particularly in the municipal district water A strategy is needed if the water plans are to be achieved. This consists of prioritising (what definitely has plans. Apart from this, the watercourses which are not yet being tackled in this way must meet certain to be done in the coming years?) and phasing (which measures do we take when?). minimum criteria: as little floating waste, complaints about the stench and dead fish as possible. There will also be a study into possibilities for fish migration and a comprehensive plan for the fish stock, with a focus Basically, there are three types of measures. on the ecological value of the waterways. • Improving the water system: what do we do, for safety’s sake, to combat flooding and to improve the quality of the environment? In order to ensure that the starting points of the water plan are actually put into practice, also • Enhancing the urban quality: how do we link Rotterdam’s development plans with what needs to be organizationally, it is essential that collaboration between municipality and water boards and between done in terms of water? water specialists and urban designers will continue. • Introducing innovative and alternative solutions: what do we do if the traditional approach is inadequate? The foregoing results in the ambitious implementation programme for the years 2007 – 2012 in which the projects are described in detail. To prioritise, a list of criteria was drawn up. What is important, for example, is the question, if a project is already under way, of how this helps solve the water problems, how it contributes towards an attractive city, if there is a ‘now-or-never’ situation and if there is evidence of an exemplary effect.

I mplementation programme The Implementation Programme 2007 – 2012 sets out what needs to be done in the next five years. This involves ongoing projects from the first water plan, new projects and studies, which are already being conducted so that we can carry on quickly after 2012. They can be subdivided into projects to improve safety, projects to cope with the quantity (thus storage) of water and to improve the quality of the water.

S a f e t y The safety aspect involves two main themes: the dykes and building outside the dykes. The starting point is that the city is and remains protected from the water. In the more long term, choices will have to be made about the storm surge barrier and the required height of the dykes.

During the implementation period of the water plan, those sections of the dyke which do not yet meet current standards will be reinforced. The flood defences at the Vierhaven and Merwehaven also require attention. As soon as the examination method is made known, detailed examination can be carried out here and a study can be launched into adaptive building in this port, as well as in the Rijnhaven and Maashaven. For the areas outside the dykes, proper account must be taken of the risks of flooding. Newbuild and the design of the area must be geared towards this, evacuation must be possible and communication with the residents is a precondition. For the coming five years, studies on these aspects are on the agenda.

Quantity of water In the coming years, Rotterdam will have to store more rainwater than is currently the case. The Municipal Sewerage Plan already contains many relevant measures. Another approach is to create more space for open water. This is possible particularly in the neighbourhoods earmarked for restructuring. Examples include Groenehagen/Tuinhoven, Hordijkerveld, the northern side of Lombardijen and Oedevlietsepark. Where there is no or little space, we will have to focus on innovation and alternative ways of retaining water. Examples are wadis, water gardens, water squares and green roofs. There are

1 9 0 1 9 1 c o l o f o n Waterplan 2 Rotterdam is opgesteld in opdracht van gemeente Rotterdam, waterschap Hollandse Delta, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en Hoogheemraadschap van Delfland.

stuurgroep: Michael Sliedrecht (vz), Arnoud Molenaar, John Jacobs, Arie van der Vlies, Johan Helmer, Govard Slooters, Marco van de Esschert, Bert Vos, Jos Kuijpers.

projectbureau en redactie: John Jacobs (projectleider), Pieter de Greef, Caroline Bosscher, Bernou Haasnoot, Erna Wever, Jan Peter Speelman, Marleen de Jong.

begeleiding en studies: Jaap Spaans (Witteveen + Bos), Lodewijk van Nieuwenhuijze (H+N+S landschapsarchitecten), Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam

aan Waterplan 2 Rotterdam hebben meegewerkt: Arie van Asperen, Nick van Barneveld, Eelco Bavelaar, Elijan Bes, Jelmer Biesma, Marcel van Blijswijk, Hans Boeijen, Hans van der Boor, Caroline Bosscher, Jannekee Brand, Jorien Burger, Rian van Daalen, Teije Dalstra, Marco van de Esschert, Rens Fransen, Corjan Gebraad, Liliane Geerling, Gerjon Gelling, Monique Godijn, Daniël Goedbloed, Pieter de Greef, Bernou Haasnoot, Helen Hangelbroek, Jack Hemelraad, Thecla den Hoed, Kees van der Horst, John Jacobs, Sascha Jenke, Marleen de Jong, Eunice de Jonge-Berg, Saskia Jouwersma, Marije ten Kate, Alex de Klerk, Joke Klumper, Erica Koning, Fred Kuipers, Joost Lankester, Siebe Lans, Erik Leemreijze, Michiel Lips, Mirabel Loos, Hanneke Maandag, Astrid Madsen, Arie Markus, Harrie Meesters, Marit Meier, Erwin Meijboom, Arnoud Molenaar, Jan-Willem Mulder, Bas Nanninga, Marije Neggers, Margreet Nijeboer, Arjan Offerhaus, Kees van Oorschot, Marc den Ouden, Jan Overweel, Wynand Paling, Stiene Pilon, Nathalie de Rechter, Alex Retel, Niels Robbemont, Hetta Schultz, Ester Segers, Sandra Sijbers, Maren Slijkhuis, Klaas Sloots, Jan Peter Speelman, Rob Taffijn, Wim Twisk, Maaike Veer, Margreet Vermeer, Ad Vermeulen, Mark Verschuur, Kors van Vliet, Wim van der Vliet, Erna Wever, Rob van der Wolf, Csaba Zsiros, Bert van Zutven.

verantwoordelijk voor de boxen: Box I Inspiratiebronnen: Jaap Spaans, Pieter de Greef / Box II Risicobenadering: Joost Lankester, Arie Markus, Marije ten Kate / Box III Waterkwaliteitsbeelden: Marit Meijer, Wim Twisk, Daniël Malschaert (illustraties) / Box IV Waterpleinen: Florian Boer (VHP), Marco Vermeulen (Urban Affairs) / Box V Groene daken: Liliane Geerling / Box VI De Rotte: Erica Koning / Box VII Waterfonds: Caroline Bosscher, Roland van der Heijden

vormgeving: Yvo Zijlstra, Antenna-Men, Rotterdam / fotografie: Eric Fecken, Jan van der Meijde, Peter van Es, Jannes Linders, Roel Tervoort (pag. 6) / interviews: Hans van Willigenburg / samenvatting: Rieneke Enzlin / vertaling Engelse samenvatting: Translingua Rotterdam / druk: Thieme Mediacentre Rotterdam / uitgave: Gemeente Rotterdam, augustus 2007 / meer informatie: www.waterplan.rotterdam.nl

1 9 2