Bussstoppen På Langhuso Er På Plass! Ting Tek Tid, Men Når Statens Vegvesen Fyrst Gjer Noko, Så Gjer Dei Det Skikkeleg

nderdølen for underdøler og venene deira – heime og ute 17. årgang * desember 2010 * kr 70,–

Bussstoppen på Langhuso er på plass! Ting tek tid, men når Statens Vegvesen fyrst gjer noko, så gjer dei det skikkeleg. s.11 Foto: Arild Sigurd Henjum

Les om slåttefesten og rivekurset på s. 12

Foto: TMD

Servicebygget kan stå klart til sommaren. BLADET FOR BYGDA Les s. 14 MED OVER 80 INNBYGGJARAR Gode lesar av Underdølen! Åremålsdagar Det skal bu folk i husa! Første del av 2011 15 år Simon Underdal 07.03.96 Huib og Eke flytta inn på Reina i vår, Inger Oline og Hen- 20 år Brita Underdal 15.03.91 ning gjekk inn for landing i Bellastova i haust og Laila, Hølje Marius Hj. Borlaug 11.06.91 og Henning var plutseleg på plass på Hjødlo. Ivar har for ei 25 år Sondre Torgersen 29.01.86 stund sidan flytta inn i Birjestova og pussa opp frå kjellar til Silje Skarsbø 02.02.86 loft. Dessutan er det stor aktivitet på feriehusfronten: Jofrid 35 år Nina Marie Hylland 22.03.76 (Ellingsen) og Egil Roteigen har overteke huset etter Sigurd 55 år Ivar Bjarne Underdal 16.01.56 og Jon Buene, og har i lengre tid vore igang med full renover- 60 år Eirin Flåm 13.01.51 ing av det. Liv og Håkon Aksnes har overteke huset etter 80 år Arnhild Margrete Stegen 05.02.31 Kristian. Dei byggjer ut og moderniserar heile huset. Mykje Signe S. Skarsbø 08.02.31 tyder på at alle fire og i tillegg ungar med familiar planlegg Fødde å vere større deler av året i Undredal. Så no blir det nytt liv 31. oktober 2010 fekk Svein Atle Underdal og Yvonne Nybø også i strandsitjarmiljøet. Eide ei jente Me ynskjer alle til lukka med fine hus og hjarteleg velkomne Dåp Undredal kyrkje til bygda, og håpar å komme tilbake med ”heime hjå”-repor- 27. juni: Sivert Vindedal Fjøsne tasje frå nokre av huseigarane i neste nummer. Men nett no 15. august: Einar Drange Nybakk ynskjer me lesarane våre Konfirmasjon 2011 Det vert konfirmasjon i Undredal kyrkje Kristi Himmel- God, kvit jul og Godt nytt år! fartsdag, torsdag 2. juni. Konfirmantane er Simon Underdal og Tore Stegen. Redaksjon Vigsel Undredal kyrkje Hanna Hj. Borlaug, tlf 576 31 742, [email protected] 29. mai: Inggjerd Oppedal Næsheim og Espen Monclair Anna K. Marstein, tlf 959 84 630, [email protected] 12. juni: Kjersti Villand og Frode Berge Alme Leif Inge Underdal, tlf 951 37 403, [email protected] 27. august: Monica Henriksen og Terje Bentsen Avlidne Tora Anette Underdal, f.16.04.1916, vart gravlagt frå Vangen kyrkje 25. juni i 2010

Inese + Uldis er sant! Hugsar de Uldis som arbeidde på stølsysteriet i mange år, og Anna K. Marstein er bladet sin faste fotograf Inese som arbeidde på kafeen fleire somrar? Det var Inese Ansvarleg utgjevar: Undredal Bygdeutvikling AS, 5746 Undredal Eigar: Undredal Grendalag Kontonr: 3745 30 28756 (OBS, nytt nummer) Utforming: Oransje webdesign, Aurland Trykt hjå: Erik Tanche Nilssen AS, Skien på 130 g Profi silk Opplag: 400 Bidragsytarar i dette nummeret Tekst: Huib van der Horst Anne Marie Liljebjelke Monica Finden Lisanne de Blecourt Åsmund F. Dale Bilete: Erna Underdal Skarsbø Lisanne de Blecourt Torill M. Domaas Eke Krug Anne Ebbing (Hagebybladet) Torill M. Domaas Norunn M. Finden Hellebø Pascale Baudonnel Jørgen Stenersen Arne Veum Arild Sigurd Henjum Send e-postadressa di! Meld adresseendring! som heldt den flotte 17.mai-talen i ungdomshuset i 2005. Det hender me skulle hatt kontakt med abonnentane våre fort. Den vart trykt i sommarnummeret vårt same året. I sommar Det hender og at abonnentane våre flyttar på seg. Det sparer både gifta dei to seg. Inese arbeidar som avdelingsleiar i “Regnbuen dykk og oss for arbeid dersom de sender oss e-postadressa dyk- Steinerbarnehage” i Asker, og Uldis går på ”Rudolf Steiner kar og eventuell melding om ny adresse. Begge delar kan sendast [email protected] høgskole” i Oslo for å bli førskulelærar, han òg.

2 | Underdølen - desember 2010 helsingleiar Undredal i mitt hjerte

otgang er ille, om man ikke kan se at det ofte Det var BRYGGEFEST den kvelden, med rømmegrøt og kan åpne for nye muligheter. Min mann døde, underholdning og kvelden ble sen, for flere. Dagen etter M helt plutselig, jeg ble enke i løpet av et minutt. I trengte jeg litt proviantering før avreise og gikk i butik- samme måned ble jeg oppsagt i min kjære lille butikk, ken. Der var det masse folk og få til å gjøre annet enn å og mistet nesten fotfestet i livet. Når man er 70 år har ekspedere kunder. Midt på gulvet sto melken som nylig vanligvis ens barn sitt eget liv, initiativet er ens eget. var kommet, og der denne melken skulle stå var det gått hull på en melkekartong, så melken fløt. Jeg ba Bente, som Så ble det sommer. Jeg pakket bilen for sommertur, slik jeg ikke visste navnet på engang, om å finne en skurebøtte som vi hadde brukt å gjøre sammen, og reiste på tur. Bor og en klut til meg, et ønske hun omgående etterkom. Så man på Østlandet er det Vestlandet som ligger først i leia, vasket jeg melkebrønnen og satte alt på plass. Da hadde jeg også nordover etterpå. Jeg hadde hyggelig selskap i min ”vasket” meg inn i Undredal. Butikkeieren spurte da om golden retriever, Selma. Hun fulgte meg som en skygge i han kunne ringe til meg slik at jeg kunne komme og hjelpe 10 år uten bånd. Bedre hund har ingen kjent. Etter man- til neste år, og slik ge omveier kom ble det. jeg også innom Undredal. Det var Det er en stor langt ifra første glede å føle seg så gangen jeg var der, velkommen som jeg men reiser man to har vært Undredal. sammen og bor Undredal er et tu- i bobil kommer riststed som fortsatt man ikke så lett i drives med sommer- kontakt med lo- trafikk. Der kom- kalbeboere. Nå var mer mennesker fra jeg alene og skulle hele verden. Klok- ha et rom å sove ken 24 på natten i. På veggen på et eller dagen er det hus sto bildet av en palestinsk fami- en seng og «Henv. lie eller nordmenn Underdalsbui». på tur som vil ha et Da jeg henvendte rom eller flere. Da er meg der for å få et det bare å ta seg ut sted å sove, ble det av sin pyjamas, om åpningen for ca den har rukket å 8 nye rike år for Anne Marie i omvisardrakta som ho har sydd sjølv, og gitt til Undredal guideservice komme på, og rusle meg, selvfølgelig ut og låse opp for ikke i penger, men på opplevelser og godt vennskap, som gjester. Sove gjør man om vinteren. er det mest viktige i livet. Brun- og kvitosten fra Undredal er jo det mest vesentlige Butikkeieren som leide ut de fire rommene, låste opp i denne lille bygda ved Sognefjorden. Det er mer enn 300 og viste meg et rom, det var ikke satt i stand etter forrige gjeter og nå ca. 85 beboere i dalen. Det er et eget ysteri for bruker, og ikke de andre rommene heller. Jeg spurte om denne osten som drives av dalens geitebønder, og osten er han ville låne meg nøkkelen til vaskerommet så kunne jeg også grunnlaget for at butikken kan eksistere. vaske selv. Jeg vasket, både dette rommet og de andre. Så Dermed har de også post i butikken og et godt samlings- gikk jeg ned for å levere nøkkelen i butikken. Utenfor døren punkt. Å stå bak denne disken med utsikt over fjell og sto flere digre pakker med rent tøy fra vaskeriet på Voss. snødekte tinder og Sognefjorden like ut er en ønskeplass I stedet for å levere nøkkelen kom jeg tilbake fra butikken for butikkdamer. Kunder spurte ofte hvordan jeg fikk en med ennå flere nøkler, til lintøyskapet. Så ble alt lintøy slik arbeidsplass. Jeg svarer alltid at betaler man godt nok pakket ut og lagt på plass. Nå låste jeg dørene og kom ut på får man det, og de tror meg, nesten. trappen, der sto en enslig dame og ville leie et rom. Jeg låste opp igjen, viste damen et rom og hun aksepterte dette. Jeg Så er det også et lokale med ostekjeller og demonstra- skrev ut en regning maken til min egen, tok imot penger sjonsplass der grupper av gjester taes imot og får servering og gikk til butikken som holdt på å stenge. Der leverte jeg av ost og geitepølse og diverse gårdsmat. Det går med en penger og nøkler. del pølse, ost, brød og multesyltetøy når det kommer flere

desember 2010 - Underdølen | 3 helsing bygdanytt busser med turister ad gangen. Alt må stå ferdig, tiden er de trengte penger til en organisasjon. Han fikk forresten knapp, Bussen går. Jeg har lært litt om ost og geiter og gå gratis inn i kirken. Jeg påstod at det sto i statuttene menneskers levemåte både nå og før. Vanligvis var ikke for kirken fra 1147 at alle tibetanske munker alltid skulle demonstrasjon av dette min oppgave, men det har hendt. komme gratis inn i denne kirken. Vi sto utenfor kirken når Jeg husker særlig en gruppe som kom inn Sognefjorden jeg løy. Nå har jeg en hel ”skoboks” full av brev og strøm- litt sent på ettermiddagen i et skikkelig gufsete småregn, postbrev fra forskjellige mennesker som har sendt hilsener og blåst. Litt sjø og bølger og de kom med raftebåt. Det gjennom turistkontor osv., til og med et avisutklipp fra er lave båter i slikt vær. De var åtte, og fire av dem var Japan (med oversettelse). engelsktalende. De hadde selvfølgelig overlevingsdrakt, Ennå har jeg ikke nevnt alle de 85 innbyggere i Undredal men det var surt på fjorden. Jeg hadde et lunt lokale og som jeg setter så stor pris på. De har invitert på rømmegrøt varm solbærtoddy å by dem, tok imot dem som velkomne og vafler og kaffe og tatt imot meg som en av sine egne gjester i fint bunadtøy og fortalte om gjeter og ysting og sambygdinger. Ikke minst takk til Underdalfamilien på Undredal, mens de koste seg med geitepølse og ost. Når Vingerstad, som jeg har arbeidet for og med og bodd hos de sa at dette enkle, varme, var kremen av Norge, visste som om de var min egen familie. Jeg er alle som har gjort man at man hadde nådd inn til denne gruppen. Det er nok disse årene så utrolig verdifulle for meg stor takk skyldig. denne delen av Norge turister forventer, og ønsker å se. Jeg har også følt med i både sorger og gleder. Det er ære- En perle i Undredal er stavkirken fra 1147. I begynnel- fulle oppdrag å få fire flagget på halv stang når en har gått sen var jeg i Undredal en måned om våren og en måned om bort. Å dresse seg opp i hvitskjorte og blinkende søljer og høsten, men det tok flere gangers besøk før jeg kom inn heise flagget ved bredden av Sognefjorden 17. mai er like i kirken som guide. Jeg hadde tilgang til alle nøkler, men høystemt. Med blånende fjord ved foten og hvit, nyfallen nei. Jeg argumenterte med at jeg hadde besøkt alle Norges snø på fjelltoppene. Da føler man at man kan synge Gud stavkirker, og lest mye om dem, men nei, det var lokale signe deg Norge, slik at det høres helt til Bergen. folk som visste alt om kirken, basta. Så kom den dagen da Dette er en måte å gjøre livet rikere på. Nå er den bolken det kom en buss med engelsktalende, og ingen til å guide. over for min del. Man skal slutte når det smaker som best Siden var dette mye av mitt arbeide, og jeg stortrivdes. Alle med de fleste ting i livet. Nå er det blanke ark. Finnes det grupper har med egen guide på bussen, men for alle andre noen tegnestifter der ute ennå? utlendinger enn engelsktalende, oversettes det. Ofte er det faste guider som man kjenner fra gang til gang, og de har av Anne Marie Liljebjelke sine tider å passe. Noen ganger kunne guiden si: ”Snakk så lenge du vil. Det er dårlig vær og ingen vil være ute”. Var tåken så tett at man ikke kunne se over fjorden, ba man dem gå inn på nettet når de kom hjem, og se hvilken vidun- derlig plass på jorden de hadde vært. Da kom smilet frem. De store opplevelser er skoleklasser. En 6.klasse kom i småregn. Det var 42 stykker. Det er sitteplass til bare 40 i kirken. Lederen for gruppen så ganske sliten ut, og sa: «Vi kan ikke ha alle disse inn samtidig. De er utrolig bråkete». Da jeg fikk ørens lyd, fortalte jeg henne at her var det jeg som bestemte. Ungene ble helt stille. Så spurte jeg hvem av ungene som ville vente ute i regnet. Ingen ville det. Så fortalte jeg at vi kunne gjøre en overenskomst: Alle går stille, en ad gangen setter seg og gjør plass for alle, ingen snakker uten å bli spurt. Dette er en kirke, altså Guds Hus, oppfør dere deretter! Hva de ventet vet jeg ikke, men jeg fortalte om vikinger og Kong Sverre, Mariasuden og slaget ved Fimreite og munker som ble halshugget. Øynene ble større og større, ungene satt som dråper. Det er nok å ta av i Snorre for unger i den alderen når man ikke har pensum å ta hensyn til. Dette er stunder som i alle fall jeg husker. På en dag kom det to herrer i 40-50 års alderen på mot- orsykkel, ute på tur, hver for seg. Det er ikke ofte man ser skinndress-karer i kirken. Den ene takket og sa at det var turens beste opplevelse, den andre sendte e-mail til kirken og takket. Gullkantede dager for gamle guider! Den eneste som har fått mitt navn og adresse er en tibetansk munk,

4 | Underdølen - desember 2010 helsing bygdanytt

Undredal Ungdomslag stelte til flott jonsokfeiring

Underdølene har opplevd mange fine jonsokkveldar, men den som ungdomslaget stelte til i år tok prisen. Først var det herleg grillmat i parken, og så volleyballcup med 12 trear-lag nede på Borlaugsåkeren. Det var høg tempe- ratur under kampane og intense diskusjonar om reglane.

Om folk hadde spelt volleyball dei siste 30 år eller ei spelte ingen rolle, alle var med! Fotos TMD. Yngste deltakar var kring ti år og eldste var over seksti. Fleire nasjo- nalitetar var med. Eit lokalt oste- lag med nyinnflytt hollendar sigra til slutt over eit reint heimelag og eit blandingslag. Kvelden vart avslutta med blomster-seremoni og medaljeoverrekking ved jonsok- Latter og glede rundt borda i parken. Frå v: Jarle, Rognald, Knut, Annik, Marta, Ingrid, Karen bålet i strondi ved gamlabryggjao. Margrethe, Edvin, Øystein og Gunlaug. AKM

Nye innbyggjarar på fremste Hjøllo Me er glade for å kunna ynskja begynte i Flåm barnehage 1. ok- ein ny familie velkomen til byg- tober. Han trivst godt der, og likar da. Sjønt ny og ny; far er frå Bø spesielt å leika med lego og bada i i Telemark, men mor i familien bassenget på Flåm skule. Han synes er oppvaksen nettopp på fremste og det er veldig kjekt med geitene til Hjøllo, så for hennar del er det tante Erna og onkel Sigbjørn, og då snakk om å flytta heim. Her pre- spesielt geita til Henning som heiter senterer Laila familien sin: Maiken. Me driv Ingeniørfirmaet Tveit Laila fortel at dei har tenkt på AS i lag, og firmaet er for tida inn- flyttinga eit par års tid. Skulle det leigd av Voss Cementvarefabrikk bli, burde det bli før Henning be- som konsulentfirma. Hølje jobbar gynte på skulen. I første omgang som prosjektleiar for elementvare- har dei leigt ut huset på Tranby i produksjonen og eg jobbar med kon- Asker, men dei satsar på å bli ve- torarbeid, fakturering og rekneskap. rande her. Hølje pendlar kvar dag Utanom dette så har firmaet vårt til jobben på Voss, mens Laila har hatt mange oppdrag innan reha- heimekontor. Velkomen til Undre- bilitering av burettslag og skular. dal, Laila, Hølje og Henning! Sonen vår heiter Henning, og er ein lystig 4-åring i full fart som Foto AKM

desember 2010 - Underdølen | 5 Horten av Lisanne de Blécourt

“Eg jobba i slåtten på Horten i eit par-tre dagar, for eg kan opplyse at i skiftet etter Elling, var det mellom anna trengte ny dress. Eg hadde noko tøy liggandes til det. So ei gryte, seks askar og ein skinnfell. Men etterkvart vart sydde han Mann-Ola dress av det, for han var skreddar garden meir og meir opparbeidd, og vel hundre år seinare, inne i Aurland. For det jobba eg altså på Horten, det i 1802, eig hortabonden Åmund fem kyr, to ungbeist, 18 var vel under krigen.” geiter, sauer og ein hest. Dessutan har han eiga kvern, og det har han bruk for, for han haustar heile ni tønner Det er han Sigmund som fortel, og eg som spør, har sett korn. I 1804 dør Åmund, og skiftet etter han fortel at han på Horten mange gonger frå andre sida av fjorden. Når ein må ha vore ein nøysam og arbeidsam mann. Formuen var ser gjennom kikkerten frå Beitelen, ser Horten ut som ei heile 599 dalar, og det må seies å vera ein høg sum. Til dømes hadde den største garden i Undredal på den tid, bnr 16, ein formue på «berre» 499 dalar! Men dei hadde ikkje sølvsaker slik som andre velståande bønder på den tida, men i buet fanst det mellom anna to kopparkjelar og ein smie- belg. Hortakona, som mange har høyrt fortalt om; at presten venta med å begynne gudstenesta viss ho var seint ute, var truleg Åmund si kone, Gjertrud Botolvsdotter. Horten vart etter kvart fråflytta, og me er no komne fram til 1865. Men framleis blir garden slegen, og hundre år seinare, i 1960, huser stove- huset framleis slåttefolka om sommaren. Men so tykkjer folk det blir for tungvint å onne på fjellgarden, og hesjestaurane blir lagt inn i løa for godt. Det blir stille på Horten. Anna Elise og Torbjørn på stupet. Eg har mange spørsmål om Horten, men Sigmund synes ikkje han er den rette til å svare. «Nei, det er ho Inger Oline grasslette som ligg heilt ut på kanten til eit stup. På sletta i Bellastova du skal prate med». Eg takkar for meg og tar kan ein sjå murane etter eit par hus, og til venstre ligg det turen ned til Inger Oline. Ho har nett flytta til Undredal ein knaus: Hortakollen. Det er vanskeleg å sjå korleis ein for å bli, og er glad for besøk. Men ho synes heller ikkje kan komme seg opp til Horten, ein må vel over den knol- len da, og so ned att? Det ser bratt ut. At det er bratt kan Sigmund bekrefte: «Me hadde høyet i løa, og so rende dei det ned om hausten. Strengen gjekk frå Hortakollen, og den var nesten loddrett!» Men dreiv han Mann-Ola gard i Aurland da, vil eg vite. «Nei, men mor hans budde her i Undredal, og ho skulle ha høy til kyrne i fjøsen.» Eg har slik lyst å ta turen til denne gamle fjellgarden, det er so spanande med slike stader, tenk at folk budde der! Men før eg tek turen dit, vil eg finne ut litt meir: Horten, som ligg 600 moh, vart i fylgje bygdeboka om Undredal* folkesett i 1660. På den tida skreiv ein ”Horchen”, og det namnet tyder noko som er ujamt eller rundvore. Det er nok den knausen garden har fått namn etter, kan tenk- jast. I 1666 budde ein Peder på garden, og han hadde to naut. Etter han tok ein Elling over garden, og han hadde Her var slåttemarka. Også i dag er det nydeleg eng her! Kan tru nokre kyr, sauer og geiter. Folka her levde nok eit enkelt hjorten trivst her, for det er nesten ikkje kome opp noko skog og sparsamt liv, og det var lite utstyr på garden. Bygdeboka enno. Her står restar etter to løer

6 | Underdølen - desember 2010 ho er den rette til å uttale seg om Horten. «Nei, det er han takk til dei som var «informantar», og dei som vart med på du skal prate med» seier ho og peikar bort i sofaen. «Det tur. Og til dei som har lyst til å ta turen: det er bra hjorteveg er han som eig Horten!» I sofaen sit broren, Olav Loven. rett opp frå elva Kotningen. Eg rister handa til dagens eigar av Horten, som fortel at God tur! han bur på Voss. Olav peikar på eit bilete som heng på veggen. «Det er Ingebjørg og Ole Olsen. Dei fekk skøyte Tekst og foto: Lisanne de Blecourt på Horten og bygde dette huset i 1918». Ole Olsen døydde * Aurland sogelag: Aurland bygdebok, Undredal og Nærøy, gard og ætt. tidleg, og fekk ein son: Mann-Ola, han som var skreddar i Selja Forlag, 2006 Aurland og sydde dress til Sigmund. Mann-Ola viser seg å vere onkelen til Inger Oline, og Ingebjørg er altså bestemor hennar. Inger Oline hugsar det, at bestemora var på Horten Lisanne de Blecourt er frå ei veke kvar sommar for å hesje høy til kyrne. Dei hadde Nederland, men har vore ho i kjellaren, saman med eit par sauer. «Det var vanleg på busett i Bø, Undredal og Volda den tida, at alle hadde ei kyr i kjellaren, eg trur bestemor dei siste åra. Har arbeidd som hadde ei geit også.» budeie, sauegjetar, avløysar mm, og er i ferd med å «bli til Før eg går, påpeikar Olav at han nok ikkje veit so mykje noko», dvs faglærar i kunst og om Horten, han heller, «men Sten veit meir!» (den sjuande handverk og naturfag. far i huset?) Men det er alt seint på kvelden, og fleire besøk blir det ikkje denne gongen. Men tur til Horten blei det, ein fin sommardag i juni. Og her vil eg dele nokre bilete frå dagens Horten med lesarane av Underdølen, med særleg

bygdanytt Jonadalsvegen Nærøyfjorden Verdsarvpark har sommar. Planen var først og fremst fekk me ikkje tid til å sette i gang i vore med på opprusting av stølsvegen å mure og bolte trinn på kvar side av sommar. Tiltaket er lagt inn i Nærøy- til Rimstigen, der murarar frå Nepal Syrfadla.Underteikna har saman med fjorden Verdsarvpark sin handlings- (sherpaer) har vore innleigd, med godt to ungdommar frå Fresvik brukt to da- plan for 2011. gar på graving og mindre murearbeid resultat. Arbeidet med opprusting av Åsmund F. Dale, parkforvaltar kultur- Jonadalsvegen var tenkt sett i gang i på Jonadalsvegen. Av fleire grunnar landskap

Gilja bru Galleriet på brygga

Den nye Giljabrui har skjult mange skattar dei seinare åra, men Nytt i Undredal i 2010 var “Galleriet på Brygga”, der Eke Krug no har vegvesenet rydda vekk tre og buskas, så folk kan beundre møtte internasjonal interesse for sine smykke. I neste nummer elveløpet der nede. Foto: Arne Veum av Underdølen kjem vi tilbake med meir stoff om galleriet.

desember 2010 - Underdølen | 7 to kroner hjå Endre-Peder, for å henta geitene deira på hi sida av elvi på Langhuso. Eg var vel om lag sju-åtte år, og Stølsminne geitene låg alltid i “granden” midt for selet deira. Eg var òg av Erna Underdal Skarsbø med og hjelpte Hjødla-Lina med å mjølka viss geitene deira var seine. Me skulle hjelpast ”aot”, sa mamma. Viss nokon ”Det er svart november” som det står i visa, og enda sine geiter var seine, så kom dei andre budeiene og hjelpte ein stølsesong er for lengst over. Me vert leie, både til. Dei hadde tid til det, utan straum, vatn, mjølkemaskiner budeier og geiter, men når april kjem og det byrjar så og røreverk. Ein eller annan stad på vegen med “framskritt” smått å vårast, klør det i både geiteklauver og budei- forsvann tida for og med kvarandre på stølen, og det vart ekropp. Så kjem endeleg buførdagen, og då vert det mykje mindre fellesskap. som Astrid brukte å seie det: ”Når geitene er inne, bestemmer eg, og når geitene er ute, så bestemmer dei. Når eg står på Melhus tidleg om morgonen og mjøl- kar, så vandrar tankane. Eg ser heimover til Bente sitt sel, og eg tykkjer det framleis er rart at ho ikkje er på stølen meir. Eg saknar ho enno. Tankane vandrar lenger attende i tid, til då me så smått byrja som ”budeiebaltar”. Me har liksom ”følgst åt”, Bente og eg. Eg byrja tidleg å vera med mamma på stølen, og ofte var Bente med òg. Eg hugsar me låg i sengi, og fekk kaffi og skjeva hjå mamma. Det var “kaffimåro”, og Peder-Unni og Peder-Synnøve kom fram. Plagget var oppkome i gluggen, og då visste dei at kaffien var klar. Unni med tjukke skjever med bondesmør, sirup og gamalost, og Synnøve hugsar eg ikkje kva hadde på.

Å sitja der i sengi og høyra desse gamle budeiene fortelja Papa er ute og gir geitene. Mamma mjølkar Haralin. Dei andre frå gamle dagar var reine eventyret for oss ungane. Det er på bildet er Solrun og dotter hennar, Marita, Laila og Karin. Det nett som eg høyrer latteren deira enno, for humør skorta er Dokka som står på lasteplanet. Den svarte heiter Loppa, og det ikkje på der i garden. Snille, gode Unni med den gule ho som klør seg heiter Skippi (1981) ”fenteduken” ned i augo, hendene på ryggen og nedtrakka teser (låge gummisko). Eg kan sjå ho føre meg enno, der ho No var det ikkje berre arbeid for oss ungane på stølen. går fram mot Brekkao for å kalla på geitene som rundar Jo- Bente og eg hadde aldri kjedelege dagar på stølen. Om nadalsnosi. Ho hadde ikkje mange geiter siste åri, ho Unni, kveldane skar mamma flesk til oss, som me steikte på bålet men til støls skulle ho -ikkje ti ville hestar kunne stoppa oppå ein stor stein under vegen på Melhus. Me ”yste ost” ho! Siste sommaren Unni var på stølen, hjelpte eg ho med i dei gamle tuftene. På Langhuso hadde me ”Sitlao” heime i ”Trånao”. Då var me oppe hjå Stina og Andreas og fekk låna båtane. Andreas hadde laga båtar til Ottar og Arvid. I ”Sitlao” hadde me ”gard” òg. Gamle hermetikkboksar, steinar, trebitar var dyr – fantasien kjende ingen grenser, så me kjeda oss ei. Sjølvsagt hadde eg plikter òg. Eg hugsar første geiti eg mjølka. Det var ei svartrosete kolla som heitte ”Rukekodla”. Eg mjølka i den vetle kyremjølkebøtta. Eg var om lag sju år, og stolt som ein hane (eller var det høne)! Den fyrste kyri eg mjølka var Lady. Då var eg tolv år, og eg var med Lilly på stølen. Lady hadde kasta kalven, og hadde små, tjukke spenar. Ho var heilt perfekt å lære seg å mjølke på, for ho var både snill og tålmodig. Då eg var trettan år var eg med mamma på stølen, og då måtte eg opp om morgonen for å vera med på mjøl- Mamma står og mjølkar på Kvitalukla hennar Hansa-Maria kingi. Det vart litt meir ”alvor” då. Mamma var ein flink (1979) og tålmodig læremeister – aldri ein peikefinger eller kjeft om eg gjorde noko feil. Då var omkvedet; ”Ja, ja, no gjer å setja mjølki til kjøling i ”Sitlao”, og henta den att når ho du det ikkje neste gong.”! Ho vart ikkje eingong sint då eg skulle ysta. Ho skulle alltid gjera opp for seg, ho Unni, og hadde svie kjelen og det var ti cm tjukt og heilt svart. Ho den siste sommaren sa ho at eg skulle få løn når ho kom kom fram til Melhus og tømde kjelen og skura han. Det var heim att. “Viss eg kjem heim att”, sa ho. Ho ante nok at eit Signe Lise og eg som var budeier då. Eg var 16 år og Signe eller anna kom til å skje. Ho vart sjuk på Langhuso. Lise var 11 år, så me var ikkje akkurat så voldsamt erfarne. No var det slik at mamma oppmuntra oss til å hjelpa til Med mamma som læremeister fekk eg ystingi og røringi der det var naudsynt. Eg hugsar kor stolt eg var då eg fekk

8 | Underdølen - desember 2010 inn med teskei. Det byrja med skraping av formene og inn- Ingrid dreiv på og mjølka. Det var ein heil gjeng som kom pakking av ost. Så fekk eg leggja osten i formene etter at ned Smørkleivi. Den eine karen kom bort til oss og sa han mamma hadde elta han, og heilt til pynting av osten. Det kjende lukti av geitemjølki. No var dette midt i ”fluginga”, var viktig at arbeidet vart gjort skikkeleg, for me skulle så det var vel ei heilt anna lukt han kjende. Men me fekk ikkje selja ost som ikkje var god nok. Ystingi var det siste oss no ein god latter. Latter var det mykje av, og eg tyk- eg lærde, for det var jo ikkje så lett å treffa med varmen kjer eg ser Ingebjørg og mamma som skrattler på selbøen. Kva som hadde skjedd, veit eg ikkje, men Ingebjørg sto tvikrokete og mamma sameleis. Eg har skrive om fellesskapet før, og om det å hjelpa kvarandre. Eit minne som er sterkt er frå den sommaren eg var med Lilly, og geitene våre var seine. Lilly hadde vore på Brekkao og kalla dei heim, og alle dei andre var ferdige å mjølka. Det var eit forferdeleg regnvêr, så me var våte som nokre ”kråker” då me var ferdige. Då ropte Lina og Anne Lise på oss. Me skulle kome opp til dei og få kakao. Dei hadde fyrt i omnen, og det var godt og heitt i heile selet. Me fekk kakao og kokoskjeks, og eg trur aldri eg har smakt så god kakao, verken før eller sidan. Eg kunne ha skrive mykje meir om stølsminna mine; om Unni som nekta å drikka kaffi i ”Styggemannkoppar”. Om Eg mjølkar ei hansageit som høyrer med til Tusseladd-slekti. Me Stina som laga middag til Unni og Synnøve kvar dag. Då pakta dei geitene i mange år. Biletet er teke frami Holao på Bente og eg knuste den fine muggen til Stina då me vaska Melhus, der me hadde mjelkehus (1979) opp. Om Even som aldri skulle gifta seg viss kvinnfolki var like galne som geitene. Dette var under “flugingi”, og alle alltid, passa på å ikkje bruka for mykje osteløype. Så var geitene rømde heim i ”Trånao” på Langhuso og det vart det kneppingi av osten. Det var viktig å få det ”inn i ne- felles mjølking. Geitene hadde sprunge frå vet og forstand! vane”, og for all del, kjelen måtte ikkje bresta! Alle sansar Eller svaret frå Bente til Stina om ho såg Unni, for ho skulle måtte takast i bruk for å laga ost! Ein annan ting som var kome og eta middag.”Eg saog om eg saog, men eg saog ikkje veldig viktig for både mamma og pappa, var korleis dyri ho.” (Prøv og seie dette fort!) skulle behandlast. Geitene skulle få kraftfôr av håndi når dei kom frå beite. Dette var pappa sin jobb viss han var på Minna frå stølen er mange og gode. Opplevingar som stølen. Geitene skulle fylgjast, aldri jagast på beite. ”Hytta eg på mange måtar er lei meg for at ikkje komande gene- til geitene, så hytta dei att”, var omkvedet til pappa. Han rasjonar får oppleva. Alt er frå ei tid som aldri kjem att. No vart sint viss me prøvde oss på noko slikt. er det vorte straum, veg og vatn. Me har fått mjølkemas- kiner og røreverk. Framskritt er vel og bra, men på vegen No var det slik at før vegen kom, så var det sjeldan me mot det betre har me mista noko vesentleg, nemleg tid! var heim att til bygdi. Vart me lens for noko, måtte me gå Eit paradoks når alt er vorte meir lettvint. Kanskje kan eller senda beskjed med nokon. På Langhuso var søndag det vera bra å sjå attende òg, og sjå kva me har mista på dagen då alle fekk besøk heimanfrå. Det var alltid spanande vegen framover? kven sin traktor me såg på Vaobakken, og kva dei hadde med fram. Det var sjeldan det kom turistar forbi, men av Ha ei god jul, budeier, bygdefolk, utflytte Undredøler og til kom det folk ned frå Grindafletene. Eg hugsar ein - det er ikkje lenge til neste sommar! gong ein strålande ettermiddag. Ingebjørg på Reina, eg og

Restaureringsplan for Vestnorsk Fjordlandskap - Nærøyfjorden Nærøyfjorden Verdsarvpark Mange av bygningane har behov for er registrert om lag 300 bygningar i held fram med satsinga på kultur- restaurering. verdsarvområdet. Av desse ligg kring 80 i Undredalsområdet. Har ein byg- minnevern, og set i desse dagar i gang Verdsarvpark har leigd inn arkitekt ning du meiner har spesielle kvalitetar med ei kartlegging av verneverdige Jarle Sandvik for å starte arbeidet med fordi det er spesielt eller fordi det ligg kulturminne i verdsarvområdet. planen. Sandvik vil få hovudansvaret i eit spesielt bygningsmiljø? Har du for kartlegging og tilstandsvurdering Bygningsmiljøa i Nærøyfjordområdet i tillegg ein plan for korleis du vil ta av verneverdige bygningar i verds- tilfører naturen og kulturlandskapet vare på huset? Då ligg du godt an når arven Vestnorsk Fjordlandskap i området ein kulturell dimensjon, det gjeld å få midlar til å gjennomføre – delområde Nærøyfjorden, samt som til saman har bidrege til at om- planen. For meir informasjon, kontakt for utarbeiding av ein oppdatert rådet vart tilskriven verdsarvstatus Jarle Sandvik, arkitekt, tlf.: 41 20 05 og heilskapeleg restaurerings- og i 2005. Det er difor viktig at kultur- 94, [email protected]. minneverdiane vert ivaretekne på bruksplan for desse bygningsverdiane. Nærøyfjorden Verdsarvpark/AKM ein planmessig og profesjonell måte. Jarle Sandvik seier at det frå før

desember 2010 - Underdølen | 9 Leiteaksjon i Undredal

et var enno sommar og ferien var ikkje over. Seint Morgonen etter vart nytt mannskap sett inn, og frå om kvelden 9. august høyrde me helikopterdur rett Undredal kom Tormod Herre med. Jarle var enno i fjellet D over oss. Det var ikkje fritt for at eg tenkte på dette saman med den gruppa som fór opp om kvelden. Litt etter turlaget som eg visste skulle gå frå Stalheim til Stigen, og klokka 12.00 tysdag kunne Sea King-maskina endeleg ta på ho som gjekk i møte med dei frå Undredal og Hovdungo. av frå Undredal. I morgontimane hadde skodde gjort at helikopteret ikkje kunne lette. Stig Arne vart saman med Det var to venninner frå Osterøy som fann ut dei ville andre flogne opp i fjellet, medan Tormod Herre og andre gå opp frå Undredal, fordi det var kortare og lettare for ho gjekk stien opp til Hovdungo frå bygdi. som ikkje var så van med å gå. Resten av turlaget skulle dei møte att ute på Stigen måndag ettermiddag eller kveld. Base for leiteaksjonen vart oppretta på kaien i Undredal. Dei to var innom Underdalsbui for å kjøpe seg kart og få Her fekk mannskapa mat og kvile, og her vart all aktivi- litt lokal informasjon. Dei hadde aldri vore i Undredal før, tet koordinert. Innsatsleiar var lensmann i Årdal, Magne og var såleis ikkje kjende med terrenget her. Ho som ikkje Knudsen og operativ leiar var Trygve Skjerdal frå Aurland var van med å gå, kom ned att og tok skyssbåt ut til Stigen. Røde Kors. Det var mannskap både frå Sivilforsvaret og Kvinna som gjekk vidare åleine var i 60-åra, men fjellvand Røde Kors i Sogndal, Luster, Årdal, Aurland og Voss. Norsk og sprek for alderen. Folkehjelp og ytterligare to hundeekvipasjar slutta seg til søket tysdag ettermiddag. Frå Gar- dermoen kom eit politihelikopter og Sea King-helikopteret kom frå Forsvaret sin 330-skvadron i Florø. Begge desse helikoptera hadde var- mesøkjande kamera. I tillegg kom ein person frå Post- og Teletilsynet. Han skulle vere med i eit helikopter for å sjå om han kunne lukkast i å lokalisere kvinna gjennom telefo- nen. Det vart leita høgt til fjells via Grånosi, Katlen og Stigen tysdag ettermiddag, og søket heldt fram til seine kvelden. Jarle var med og leitte til tysdag kveld. Han hadde då vore med i nesten eit døgn. Familien til den sakna kvinna frå Osterøy kom til Undredal tysdag morgon. Dei fekk vere med i heli- Store styrkar vart sette i sving under leiteaksjonen i sommar. Foto: AKM kopteret og sjå korleis terrenget var i leiteområdet. Dei fekk heile tida Folk på fjellgarden Stigen hadde siste gong telefonisk informasjon om det som hende.Tysdag kveld fekk leite- kontakt med kvinna klokka 15.45 måndag ettermiddag. mannskapa det dei kalla for “moglege treff” på mobilen. Ut Dei fekk inntrykk av at ho var komen for høgt opp i fjellet, frå desse signala peila dei inn området kring Koldagjelet. i høve til stien ho skulle ha følgt. Sidan høyrde ingen frå Den sakna kvinna sin hund vart henta for å gå i fotefara kvinna. I sjutida om kvelden gjekk sonen til Dee og Hege til kvinna onsdag. Då leiteaksjonen starta opp att onsdag frå Stigen på leit etter kvinna utan å finne ho. Ho vart morgon, låg skodda for lågt til at ein kunne nytte helikop- meldt sakna om lag klokka 21.15 måndag kveld. Seinare på ter. Klokka 11.15 var det derimot råd å fly att, så om lag 18 kvelden vart Røde Kors sendt ut for å leite. Jarle Skarsbø personar og ein hund vart frakta opp. Dei søkte i området med hunden Bianco og 10-15 personar frå Aurland Røde kring Koldagjelet, Katlen og ved Stigen. I løpet av dagen Kors var ute heile natta og leita utan resultat. Stig Arne vart ei klatregruppe frå Jostedalen henta inn for å søkje Borlaug vart flogen opp om natta i lag med fire andre. Dei i eit område som er for spesialistar. Dei fekk eit umåteleg søkte i området over Hovdungo og ut til fjellstølen. Dei vanskeleg terreng å ta seg fram i. Medan klatregruppa frå gjekk ned att til fjorden om morgonen. To ekvipasjar frå Jostedalen klatra i Koldagjelet, fekk dei i familien som Norske Redningshunder var òg ute den første natta. ynskte det, venninna til den sakna og folk frå leitemann-

10 | Underdølen - desember 2010 skapa, vere med ut i båt. Koldagjelet og omkring Hovdungo. Det var søk med helikopter og mannskap til fots. Då kvelden nærma seg og Om lag 40 personar var med på det meste, og det var stor dei skulle til å planleggje neste dag, fekk basen på kaien aktivitet når veret gjorde det mogleg å søkje. Leitemann- melding om funn i Storaskori. Det var det siste flyet som skapa vart flogne ned og opp fleire gonger for dagen. Det var på veg ned att frå fjellet som flaug over den omkomne. var tøffe tak, noko som gjorde det naudsynt med kvilepau- No skjedde det som familien frykta, men likevel var dei sar. Søket i Koldagjelet gav ikkje noko resultat, og heller glad for at ho vart funnen. ikkje dei andre søka i nærområda til Stigen. Venninna og familien sa det alt tysdag kveld at dei trudde noko alvorleg Det enda tragisk denne gongen, men i eit takkebrev som hadde hendt. Spekulasjonane var mange, men familien be- vart sendt Sogn Avis i etterkant, takkar familien alle som heldt roen og håpa til det siste. Venninna fortalde at måten var med i leiteaksjonen. Dei pårørande var så imponerte den sakna var kledd på ville gjere det veldig vanskeleg å over det fantastiske hjelpeapparatet som vart sett i gang, finne ho i terrenget. Alt ho hadde på seg var i svart. Viss at dei ville teikne medlemskap i Røde Kors for heile fami- ho hadde skada seg og låg utfor vegen, så var ho nesten lien. Den omkomne heitte Laila Marie Bernes, og hadde usynleg for mannskapa som leita. Venninna hadde det familie i Aurland. ikkje lett, men var takksam for all hjelp og støtte ho fekk. Hanna Hj. Borlaug Onsdag kveld føregjekk leitinga i områda kring Stigen,

organisasjonsstoff

hærverk på plassen der. Til og med Entreprenør Lomheim vart Busstopp på Langhuso utsett for tjuveri medan dei arbeidde på Langhuso. Underdølen har vore i kontakt med Arild Henjum på Statens Til våren kjem Lomheim attende til området for å så til, slik at Vegvesen på Leikanger, som har vore prosjektleiar for anlegget det vert fin, grøn plen. Anlegget sto ferdig om lag i slutten av på Langhuso i haust. Han fortel at anlegget kosta opp under 1,3 oktober. Statens vegvesen vil etter det ingeniør Arild Henjum millionar kroner. Det er vel anvendte pengar, når me tenkjer på fortel, setje opp eit renovasjonsskur på området. Eigentleg korleis området har sett ut, og på farane alle dei reisande har har dei ikkje pengar til det, men dei forstår trongen. Det har vorte utsette for når dei har teke bussen. Det har vore nokre vore eit ønskje frå bygdi lenge at noko betre enn den vesle farlege hendingar, som heldigvis har enda godt. bossdunken måtte komme. Arbeidet på Langhuso vart starta opp i midten av september. Henjum fortel at Statens Vegvesen har vore i kontakt med Det er entreprenørfirmaet Lomheim frå Hafslo som har hatt busselskapa, og sagt ifrå at køyremønsteret på Langhuso er ansvaret med å ta vekk steinmassane og planere ut. Massane endra. Alle bussar skal køyre innom rundkøyringa og attende har dei køyrt opp på tippen over Gudvangatunnelen. Lomheim til busskuret. Det er viktig at ingen parkerer der bussen skal har til saman køyrt vekk 6,5 000 m3 masse. Det utgjer omtrent køyre. Han oppfordrar sterkt om at reisande ikkje må gå over 650 billass. Firmaet Lomheim har sjølv kjøpt ein del ferdig knust vegen om bussen stansar der. Då må me vinke han inn på masse. Etter å ha planert området, har dei laga til rundkøyring området, og viss bussen køyrer vidare, så må me gi melding til bussane og oppstillingsplass for bilar. På andre sida er det til busselskapet. Det kan òg vere lurt og ha med lykt eller sett opp busskur og laga ein fin mur bak. refleksvest for å signalisere at bussen må stoppe. Mesta har sett opp lysmastene. I utgangspunktet var det meinin- Området er vorte både fint og trygt for farande, så no håpar ga berre å ha eitt lyspunkt, men etter påtrykk frå Grendalaget me på at alle tek fint vare på det. vart det to. Det er montert fotocelle i begge. Den forståinga Hanna Hj. Borlaug kjøpte Statens vegvesen, sidan det har vore mykje tjuveri og

Foto: TMD

desember 2010 - Underdølen | 11 organisasjonsstoff

parken. Han gjorde ein god innsats og fekk ordna opp med Sjøbui i Undredal – ein biletserie i Norsk Kulturminnefond, slik at siste del av arbeidet kunne restaurering. Del 4 byrja. Sommaren 2010 var det lite arbeid som føregjekk på Sjø- Det var usemje om kva slags tak bygget hadde hatt før bui. Audun Torvaldsen fekk dei gamle dørene på plass i juni, byljeblekket kom i byrjinga av 1900-talet. Då var boka om og då var han ferdig med sitt oppdrag. Som ny byggansvar- ”Kyrkja og bygda” god å ha. Der fann Kjell Krogstad eit leg var vi så heldige å få Magnus Wammen frå Verdsarv- godt bilete som synte at sjøbui hadde hatt bordtak. Då var vegen kort til bestilling av førstesorte- ring furuplank frå Lyngset Skogservice i Frønningen. Tidleg ein solvarm morgon midt i juli kom Mikael Hov med båten sin og la frå seg nesten eit tonn med nyskoren material på nybryggja. Sola steikte godt og det hasta med å få plan- kane i hus, så dei ikkje skulle sprekke opp. Heldig for oss at Njord stilte opp med både instruktørar og gjestar på kort varsel. Dei fekk seg ein ekstra trim på over ein time den ettermiddagen. Vi sender ein stor takk! I september bestilte Magnus tjøre og fekk låne stillas av Pascale og Ivar-Bjar- ne. I skrivande stund vert siste hand på verket lagt. Bleike solstrålar skin på eit flott bygg, og vonleg vert det eit strøk med tjøre på også, før frosten og vinteren set inn. Bygda har fått eit praktbygg med historisk sus. Takka være eigar, god støtte til finansiering frå mange hald og hundrevis av dugnadstimar er det no Restaureringshandverkar Magnus Wammen i sving på sjøbu-taket. Den tyske handverkaren berre litt ”kosmetisk” arbeid att med Markus Schmitz-Weckauf hjelper til. Tjøra til taket er milebrent. Det blir spennande å sjå golvet inne og muren ute. korleis resultatet blir. Taket skal tjørebreiast kvart år dei tre første åra. Deretter blir det om lag fem år mellom kvar gong. Foto: TMD Torill M. Domaas, Prosjektleiar

Rivekurs og slåttefest Laurdagen den 24. juli vart ein flott dag med sol og mykje folk som stakk innom onneområdet. I år vart alle aktivitetane lagt til Endre-Olai teigen ved snuplassen. Fyrsteslåtten vart unnagjort like etter jonsok, og ettervoksteren hadde vore bra, sjølv med lang turke. Tidlegare i veka hadde vi sett opp ei hes nede ved vegen, og dei unge parkrøktarane hadde hjelpt til med slått og hesjing. No stod graset grønt og friskt etter nokre dagar med forfriskande regn. Folk kunne vere med på ljåslått, lage bører, raking, hesjing, m.m., stort sett slikt som høyer slåttonna til. Til slåttonna høyrer også onnemat som vassgraut av byggmjøl med skjør, spekemat og flatbrød. I bodane på snuplassen vart det seld kaffi, kaker og lappar med syltetøy og rømme. Eke Krug ser på, Magnus Wammen fotograferer og Hans Win- Grendalaget og Verdsarvparken hadde arrangert kurs i å lage jum held mens Tormod Herre arbeider med orvet sitt. Foto: TMD gode orv og treriver. Det var åtte deltakarar frå heile kom- du kven dei er, så tips oss på tlf. 97 64 03 65. Vi ynskjer å gje munen som nytte godt av kunnskapen til dei to dyktige lære- dei ei lita gåve for det flotte innslaget. meistrane Bernt Nilsen og Hans Winjum. No under slåttefesten fekk dei prøve den nye reiskapen sin. På ungdomshuset var det to bordseter med to val: betasuppe med brød eller rømmegraut, flatbrød og spekemat og mylse. Likevel var det dei to ukjende karane frå Vik som vekte mest Det var kokt mykje, så alle fekk med dei orka å ete. Påfyll var oppsikt. Det kom kledde i gamaldagse klede, og hadde med seg gratis, så det gjorde godt for nokre å få svinga seg nede på godt slipte ljåar og ei kipe med mat. Dei synte oss at dei hadde bryggja om kvelden, til god musikk frå Sogns. vore i onnearbeid før. Rett så dyktige var dei, men forsvann gjorde dei, like raskt som dei kom. Kjenner du til dei eller veit Torill M. Domaas

12 | Underdølen - desember 2010 organisasjonsstoff Bulyst Dette er namnet på eit prosjekt Undredal Bygdeutvikling AS arbeidde med våren og førsommaren 2010. Me greip sjansen då Kommunal- og regionaldepartementet inviterte lokalsamfunn landet rundt til å bli med på eit prosjekt for å styrke bulysta i lokalsamfunnet.

Undredal Bulystbank AS er ein ide om å etablere eit profesjonelt føretak for å få fart på den lokale bustadpolitikken, både når det gjeld å ta i bruk eksiste- rande bustadmasse og utbygging av nye bustadområde. Innanfor besøks- styring er det prioritert å byggje ut dei to innfallsportane til dalen frå sjøsida, og frå europavegen med informasjon, service- og opplevingstilbod. Det er viktig å sjå dette i lys av kva miljøpro- fil og næringsutvikling ein ynskjer å stimulere i dalføret. Eitt anna over- ordna tiltak er å legge til rette for ei universell utforming av Undredal. Det vil seie å gjere bygda og tilboda her tilgjengelege for alle – også dei med eit fysisk handikap. I det ligg det òg at det er viktigare at dei som vitjar oss føler seg velkomne, og får ei god oppleving her enn at det er så frykteleg mange som skal kome. Med andre ord: mas- seturisme er ikkje målet! Slike situasjonar gir bulyst! Biletet er frå Nærbutikkens dag på Underdalsbui. Kjøpmann Leif Inge Underdal trakterer Håkon Aksnes, Bergit Torgersen og Solveig Torgersen med Andre fysiske tiltak går på oppar- kaffi, kaker og ein god replikk. Foto AKM. beiding av gangvegar og utsiktspunkt, og tilrettelegging for fotturar både ndredal Grendalag og Byg- nok til at me kom med i den endelege gjennom dalen og i meir sentrums- U deutvikling har som kjent arbeidd utveljinga departementet gjorde. Kva nære område. Men det er ikkje berre med temaet i mange år, og engasjerte no – har me gitt opp? Nei, sjølv om fysiske tiltak i planen; rekruttering og no Aurland Naturverkstad til å utar- det er mindre ressursar å spele på, og kompetanseoppbygging er òg eit sat- beide ein rapport og Bulyst-søknad. det røyner på tolmodet til fleire av ild- singsområde. Skal me få neste genera- Dei deltok med arealplanleggjar In- sjelane, er det etter styret si meining sjon til å sjå interesse i å etablere seg gunn Skjerdal, landskapsarkitekt ein god plan SOM SKAL GJENNOM- her etter at dei kanskje har vore ute «i Hilde Ruud og Hanne Lykkja som FØRAST sjølv om det truleg tek litt den store verda» og henta kunnskap prosessleiar med lang erfaring som lengre tid. Eitt tiltak er langt på veg og erfaring, må det målretta arbeid bygdeutviklar. Det vart gjennomført klart for realisering: eit servicebygg i til. Det er ei stor utfordring, og det eit todagars ope møte i Undredal etter sentrum, som inneheld toalett, dusj er kanskje ikkje berre dei heilt unge modell av ein stadkjensleanalyse. Kva og andre servicefunksjonar, eit utstil- som treng meir kunnskap, idear og vil me Undredal skal vere? Eksempel: lingslokale og tre leilegheiter. Dette nye referansar? Det er planen å legge Kan Blomsterbygda Undredal vera vil bli eit viktig grunnlag for vidare opp til ein studietur til Sveits, der ein aktuell utviklingsstrategi? Re- næringsutvikling i bygda på fleire om- det er lokalsamfunn som i mange år sultatet frå dette møtet vart grunn- råde. Etter planen skal det stå klart til har stått overfor nokre av dei same laget for søknaden, i tillegg til notat sommarsesongen 2011. utfordringane me no gjer i Undredal. og rapportar frå tidlegare prosjekt. Søknaden inneheld ti konkrete Korleis har dei løyst dei og kva resul- I søknaden vart det lagt opp til ein tiltak for bulyst og besøksstyring, og tat har dei oppnådd? Kva kan me lære treårig prosjektperiode med ei sam- faktisk: det eine tiltaket går ut på å av det? Me vonar på ei brei deltaking la budsjettramme på 3 millionar for realisere «blomsterbygd-ideen» ved å frå lokalsamfunnet, og legg opp til at hovudprosjektet, og i tillegg til dette starte foredling av ei Undredalsrose. det skal bli mogleg å gjennomføre tu- kjem finansiering av ein del konkrete Dette kan vere ein forretningsidé, viss ren i 2011. Kanskje det finns andre delprosjekt. det er nokon som føler seg kalla til å som òg burde engasjere seg i korleis No viste det seg at det var mange utvikle ein roseproduksjon. Dette var Undredals-samfunnet skal utviklast? som ville sette i gang med bulysttiltak, eitt av fleire tiltak for oppussing og be- Dei er i så fall velkomne med på turen både her i fylket og elles i landet, og tre tilrettelegging i sentrumsområdet. og i arbeidet vidare. i den prioriteringa fylkeskommunen Vi kan ikkje i dette notatet gå inn Leif Inge Underdal, Styremedlem i Undre- gjorde vart me ikkje prioritert høgt på alle tiltak, men vil nemne nokre: dal Grendalag og Bygdeutvikling

desember 2010 - Underdølen | 13 organisasjonsstoff

Servicebygget kan stå klart til sommaren

Kjell Tokvam har teikna servicebygget.

rass i at straumen av turistar har bygda. Så kvifor ikkje gå saman i eit bedrifta som driv campingplassen og T auka år for år, etter at bygda fekk spleiselag og byggje noko som mange eit bidrag frå Aurland Hamnevesen. vegsamband med Flåm/Oslo i 1988 og kan bruke? Det siste bidraget skal vere ei godt- med Gudvangen/Bergen i 1991, har gjersle for tilfeldig besøkjande sin - På Bulyst-arbeidsverkstaden me ikkje nokon gong hatt eit tilfreds- bruk av tilboda i første etasje, slik i skulehuset i juni kom me fram til stillande offentleg toalett i bygda. at dei skal sleppe å putte pengar på plasseringa og utforminga av bygget i ein myntautomat, med dei praktiske - Gjennom desse tjue åra med grove trekk, fortel Ivar Bjarne. Bygget problema det medfører. Andre i bygda turisttilstrøyming har me gjort oss skal stå ved sidan av Tinjar-uthuset. som leiger ut rom kjem også til å bidra nokre erfaringar, seier Ivar Bjarne Det er teikna av Kjell Tokvam, og er ut frå sin bruk av anlegget. Underdal, styreleiar i Undredal Byg- planlagt slik: I første etasje skal det deutvikling (UBU). Det kjem folk vere WC, dusj, vaskerom og utstil- Er det elles nokre hindringar over fjellet, med bil, med buss, i båt lingslokale. I andre etasje blir det tre som står att å rydde av vegen? - Nei, og kajakk på fjorden. Me ynskjer å in- utleigeleilegheiter. Bygget vert plas- bortsett frå at Aurland kommune vitere turistane til å stoppe opp, roe sert slik at gåande og biltrafikk i minst utsette handsaminga av tilskotet frå ned og bli eit par dagar. Men det går mogleg grad skal krysse kvarandre. november- til desembermøtet. Me har ikkje an så lenge me manglar heilt fått dispensasjon frå arealplanen, me Og finansieringa?- Investeringa grunnleggjande tenester. Ivar Bjarne har fått byggjeløyve, me har fått inn kjem på tre millionar kroner. Den er fortel vidare at UBU ser for seg at det tilbod frå entreprenørar, me har avtale finansiert med eit lån i Aurland spa- planlagde servicebygget kan vere til med grunneigar, så me håpar på byg- rebank på 1,5 mill, eit lån i nærings- nytte for fleire brukarar og fleire av tu- fondet på 750 000 og 750 000 i tilskot gjestart før jul. ristverksemdene i bygda. Det kostar å frå Aurland kommune. Drifta er tenkt investere i WC, dusj og den slags. Areal AKM finansiert med inntekter frå utleige- er det heller ikkje for mykje av her i romma i andre høgda, ein andel frå

Viktig nytt om Undredal Grendalag og Undredal Bygdeutvikling!

Aurland Ressursutvikling AS har gått inn med ny akjekapital på kr auka fast busetnad i bygda og samstundes bli ein vesentleg tilvekst til 200.000,- i Undredal Bygdeutvikling og er no hovudaksjonær med næringslivet i heile verdsarvområdet. 2/3-delar av aksjekapitalen. Gjennom ein aksjonæravtale har me sikra Etter at me i mange år har arbeidd med utviklingstiltak har desse fått lokal styrerepresentasjon. Strategien for føretaket er den same som tid til å mognast - kanskje overmogna vil nokon seie. Difor er det no før: å utvikle dette lokalsamfunnet på ein måte som tener lokale inter- så viktig at me har “musklar” til å realisere planane. Servicebygget, esser. Den lokale eigarskapen er sikra gjennom Undredal Grendalag som er omtalt annan stad i bladet, er eitt tiltak i så måte, og det vil der alle fastbuande undredøler har stemmerett. Dette gjev dette om kort tid bli presentert nye interessante etableringar i dalen, så bygdesamfunnet ein langt sterkare og meir robust “motor” i arbei- følg med - her er det sikkert plass for deg og! det med å sikre ei berekraftig utvikling i dalføret. Gjennom i større Leif Inge Underdal, Styremedlem U.G.og U. BU as grad å utnytte næringspotensialet i dalen vil me legge grunnlaget for

14 | Underdølen - desember 2010 organisasjonsstoff kultur

Å Vestland, Vestland! koret hadde seminar på samme sted for tre år siden, så vi begynner å tro at dette med Vestland og regn er en myte. Undredal ligger vakkert til ved Aurlandsfjorden og er et godt utgangspunkt for å oppleve noe av det vakreste av norsk natur. Noen av kormedlemmene ankom seminaret via Rallarvegen fra Flåm, mens andre kom til fots, blant annet ned Aurlandsdalen. Vel fremme i Undredal måtte vi nødvendigvis tilbringe en del tid innendørs, mens vi øvet frem til den avsluttende konsert på lørdagen, men det ble også tid til både båt- og fotturer i nærområdet. Hagebykoret har som nevnt innledningsvis, vokst seg større, men det er fortsatt plass til nye medlemmer. Semi- naret var fullt av piker, vin og sang, så enten du er mann og synes dette høres fristende ut, eller kvinne og kunne Foto: AKM tenke deg å bli en av pikene, så er du meget velkommen. Hagebykoret, som stadig blir større og bedre, hadde et Send en e-post til [email protected] eller ring Ellen fantastisk seminar i Undredal ved Aurlandsfjorden 12.- Holm Stenersen på mobil 90946934. 16. august. Solen skinte like strålende som den gjorde da Anne Ebbing

Ord på bokstaven S Elsk meg I denne utgåva av Un- Elsk meg for den eg er, derdølen skulle lesarane ikkje for det eg gjer. fått fleire ord på S, sidan førre nummeret slutta Støtt meg i det eg vil, ikkje berre det eg får til. med ”skyming”. Av grunnar redaksjonen ikkje rår Tru meg på det eg seier, over vart det ikkje slik. og i alvoret når eg teier. Men berre vent til som- Del litt tid, eit lite glimt, maren, då får de fleire Sjå meg, gje meg eit hint. flotte underdals-ord på Gled deg i lag med meg, bokstaven S. når målet er langt på veg. Eg er her ofte for deg. Ord-finnar Roald Underdal ber oss helse lesarane og ønske Trufast trør eg i dine steg. alle saman god jul! Torill M. Domaas

I sommarnummeret etterlyste me namn på personane Undredal anno 1973 på dette Ole Fretheim-biletet frå 1973. På nordsida av fjorden sat ei som kunne hjelpe oss: Hei! Takk for endå eit flott blad frå Undredal, alltid kjekt å få det i posten. Det er nesten som å få brev “heimante” Ser at de etterlyser navn på bilete. Det er nok rett at det er pappa, Ragnar Finden. Den vesle guten trur eg ganske sikkert er Svenn Egil Finden, son til Marta Finden Halset. Hunden heiter Frøya, den fekk me same året som eg var fødd, og me hadde den til eg var konfirmert. Mannen som står der må vera Lusse (Ludvig Flåm). Dei andre to syns eg at eg kjenner att som svograne Ragnvald Ellingsen og Sigurd Buene. Håpar dette kan vera til hjelp. Mvh Norunn M. Finden Hellebø

desember 2010 - Underdølen | 15 kultur Ein bispevisitas i Ole Aabels tid var eit vågestykke Frå Jørgen Stenersen (tipptippoldebarn av Ole Aabel)

le Aabel fekk tittelen ”Jubellærer” i 1834, av di han undervist. Der var ingen kirkegaard. Jeg fik plan lagt til at hadde vore i kyrkja si teneste i 50 år, men han levde kjøbe dertil et stykke jord. enno lenge og døydde først i 1853, heile 97 år gamal. O Dei to siste setningane er kanskje dei mest interssan- Han var fyrst kapellan i Kristiansand, så prest i Jostedalen og etter det i Aurland. Dei som enno ikkje har sett det fine te for oss: Dei unge i Undredal var også den gongen sers portrettet frå 1834, måla av Knud Baade (1808-1879), lyt oppvakte! Og det vart ikkje noko av biskopens planar om koma seg av garde til Vangen kyrkje kyrkjegard, veit me. der det heng. No er Ole Aabel også på plass i Undredal kyrkje som eit Overanstrengt biskop lite fotografi saman med dei andre Eg må også nemne turen til Jostedalen prestane. som var på grensa til kva ein gamal, velfødd biskop kunne klare: Den gamle patriarken Ole Aabel var prest under fem biskopar me- 5. august 1806: Fra Lyster kl 6 ½. O dan han var i Jostedalen og Aurland. himmel, hvilken vei. Vi maatte gaa ¼ af Dei var: Ole Irgens, Johan Nordahl disse saa kaldte 3 miile og kom først til Brun, Claus Pavels, Jacob Neu- Justedals prestegaard kl. 6 ½ om aftenen. mann og Peder Christian Hersleb Saa træt havde jeg aldrig været. Her er Kierchow. Desse biskopane hadde jammerlig stygt. Elven selv er leergraa mykje å bala med når dei skulle på af vandet fra bræen. Lind (presten) holdt visitas til Indre Sogn. Biskopane en tale som var slet indstuderet, værre og følgessveinane deira skreiv rap- sammensat og dog helt og holdent sam- portar frå embetsreisene, og her er menplukket, jeg ved ikke hvorfra. Her var mykje me kan moro av. det intet som behagede oss. Johan Nordahl Brun Johan Nordahl Brun var den siste bi- Ole Aabel skopen som tok vegen gjennom Dals- Biskop Johan Nordahl Brun skriv dalen over Storhaugen og videre gjen- nokså fritt om dei han har kontakt nom Vigdalen til Jostedalen. med, og ikkje alltid i høviske vendingar. Han gav seg ut på den farefulle og strabasiøse ferda til Indre Sogn heile tre Kroken i Luster var nok betre for den fine biskopen gonger – i 1802, 1806 og 1812. Det skulle no berre mangle Då var det betre hos kaptein Hartvig Kaas Munthe og at han ikkje vitja desse stadene, då han allereide 1771, hustru Bolette Christine Pavels (Bolette var Ole Aabels som ung student, skreiv Norge, kjempers fødeland, som svigerinne) på Kroken i Luster. vart Noregs fyrste nasjonalsong. Visitasane til Sogn må ha styrkt det ideologiske grunnlaget han legg for dagen i Denne krog af Sogn tiltaler mig fremfor alle. Her grønnes songen, men desse reisene vart altså utførde langt seinare. hver mark, her sprætter hvert træ. Her blev jeg hilst med kano- Han var 57 år gamal i 1802 då han vitja Ole Aabel i Aurland, ner, men ogsaa med det som bedre var med kirsebær og jordbær. Niels Friis på Hafslo og dei andre prestane i Indre Sogn. Det En lykkeligere gaard er ikke i Bergens stift. Capitainen og hans var litt av ein påfreistnad å vitja stader som Underdahl og frue synes baade at føle og fortjene dette lille paradis. Jostedalen, men han hadde fylgje med sonen Ludvig som førde mykje i pennen og var til god hjelp og støtte. Ilde sang han og en slusk var han! Kvar er kyrkjegarden? Frå visitasen i Aurland (25. aug. 1802): Johan Nordahl Brun vitja Undredal 23. juli 1806, og me Jeg hørte en prædiken, vel udarbeidet, from og moralsk om siterer frå visitasprotokollen: vredaktigtighed, men med en stemme, som næsten var pibende Visitas paa Underdahl. ensformig fremført... Hr Aabel forøvrig enfoldig, kold og passer sin fordel. Den nylig afdøde klokkers søn vilde almuen have til Aabel in Act 11, 22, 23, 24. Han fremførte det ængstelig; forsanger, men ilde sang han og var en slusk. Her lærte jeg at dog fik han da sagt hvad han med stor møie havde gjennom- kjende to pralhanser Tosten og Torjus Fretheim (son og sted- tænkt, idet han sammenlignet mig med Barrabas. Vi talte hint far) – et edelt par fuldstændig lige i letsindighed og lapperi og ord: Nogle af dem ere komne langveis fra (Mark. 8,3), idet jeg i kjærlighed til slætte ting. forudskikkede til indledning Josv. 9,9. Ungdommen udmerket

16 | Underdølen - desember 2010 kultur

”Gud er stor” sig tydelig i de forvitrede masser, og man har hvert øieblik at frygte for at fjeldstykke, løsnet fra væggen, skal aabne en gra- 30. august i Aurland: ven i bølgerne og vorde en ligsten paa havets bund. Jeg hørte Aabel raabte med vældig røst: «Gud er stor». På latin om saaledes en sten falde fra fjeldspissen plaskende ned i søen nokre skjønar det betre: Aabel clamabat voce magna: Deus est bag min baad, og gjederne paa de udstaaende brinker hvor magnus! Orator o.s.v. ingen menneskefod kan træde, klavrer hen for at søge sin føde paa hver plet, hvor naturen aander liv i den alminnelige død, Om taleren havde holdt sin prøveprædiken, vilde han rive ofte mektige stenklumper ned, som for de forbifarende, have faaet karakteren ”vix haud contemnendus” (dvs. til der for strømmens skyld ro under landet, let kan blive farlige. nød ikke at foragte); han var dog bedre i ungdommens Enkelte hytter hænger paa fjeldbrinkene, hvor beboerne kunne overhøring; og ungdommen var temmelig vel undervist. ikke søge stranden uden paa stiger, dem jeg saa hænge ned ad Klokkar uten sjel fjeldets sider. Fra saadanne klippeermitager maa ligene, saa Til vår trøyst etter å ha lese så mykje ufordelaktig om Ole ofte nogen dør deroppe, hidses ned i tauge. Først paa stranden Aabel og andre i Aurland kan me nemne at mange andre vorde de skrinlagte. fekk sitt i visitasprotokollane. Her finn me ikkje berre hø- Lindeskogen bortom og gjedernes graadige tand viske ord om dei han skriv om. Klokkaren Gierløw i Lei- kanger fekk følgjande attest frå 1802: Han skriv vidare om den vakre lindeskogen som skjuler ”klippens nøgenhet” og om korleis linda vert nytta ”til Klokker Gierløw havde intet sjeleregister. Godt og vel om kreaturenes føde”, og ”gjedernes graadige tand holdt deres han havde sjel. Hans triller lignede uglens, men uglen er Mi- forkuelse vedlige”. Han såg ”frygtelige spor af hele sten- og nervæ fugl og en klokker Olympens pedell. Idag sagde han mig jordskred”, men når me devotissisme (???) farvel. ”...gjennom trange vandsnevringer mellom fjeldenes lodrette Og dei andre bispane? vægge ikke uden fare har arbeidet oss frem, saa aabner sig Dei andre biskopane var litt meir atterhaldne i kritikken, og henimot Uhrlands hovedkirke en vid bukt, hvor man under det må også føyast til at Ole også fekk nokre gode attastar bjergenes fod ser dyrkede marker dog med store sten som øer...” frå Brun då han var prest i Jostedalen og søkte det noko Diverre nemner han ikkje Undredal, Nedberge, Kap- feitare kallet i Aurland. Sonen, Peder Aabel, vart god ven padal, Stegen, Horten, eller dei andre gardane særskilt, av sonane til Br un då han 16 ½ år gamal måtte til Bergen men det er ikkje vanskeleg å kjenne seg att i skildringen. for å gå på skule. Han fekk nok mange viktige impulsar hjå biskopen. Biskopen Claus Pavels (levde frå 1769 til 1822, og var biskop frå 1817 til 1822) var farbror til kona til Aa- bel som heitte Christine Margrethe Pavels Aabel. Biskop Jørgen Stenersen er Underdølen Pavels hadde berre godord å seie om prestefolket i Aurland. sin Oslo-korrespondent. Når han ikkje er i Oslo, kan det hende han Lika må heisast ned i tau er i Jordamorstova. Me lyt også ta med noko av det Biskop Neumann har skreve frå ein visitasreise i 1823 (sjå”Budstikken” frå 1824): Vi bøyede nu af til høire ind Urlandsfjorden, hvor fjeldene taarne seg høiere langssides det snevre farvand og staa som truende kjæmper lodrette ned i søen. Brøsterne aabenbare

Geitostfestivalen 2011 Neste år er det oddetalsår, altså blir det Geitostfestival! Festi- sjon frå Torill sitt sekretærarbeid, så no blir kanskje den største valnemnda er ikkje oppnemd enno, så detaljane i programmet utfordringa å fornye festivalkonseptet. Med nye medeigarar i er ikkje fastlagt, men vi kan love ein god miks av kultur, kultur Undredal BU har me ein sterkare ressurs i ryggen og kan love og kultur, antan den er musikalsk, sosialt eller næringsbasert. eit triveleg og interessant miljø og samarbeid. Velkomen til geitostfestival i 2011 som gjest eller ein del av festivalteamet! Har du lyst å delta i festivalnemnda eller gjennomføringa av festivalen, så meld ifrå til styret i Undredal Grendalag, ungdoms- Leif Inge Underdal laget eller redaksjonsnemnda for Underdølen. Me har mykje Styremedlem Undredal Grendalag og Bygdeutvikling as erfaring frå tidlegare festivalar å byggje på og god dokumenta-

desember 2010 - Underdølen | 17 kultur Internasjonal kveld med ungdomslaget

Verken arrangørne eller bygdafolket visste heilt kva dei gjekk til første fredagskvelden i november, då dei gjekk inn skuledøra. I invitasjonen sto det at det skulle vere ein uformell kveld og folk skulle få ein smakebit av fire kulturar. Det vart berre så mykje meir!

ederlandske Huib van N der Horst opna med ein flott tale om kulturforskjellar mellom Nederland og Norge, framført på imponerande godt norsk. Visst er det forskjellar, meinte han, men dei er kanskje større mellom by og land i Norge enn mellom by og by eller landsdel og landsdel i kvart av dei to landa. Kona til Huib, Eke Krug, hadde bakt oransjekake, ei fruktkake med rette fargane for å presentere ein del av nederlendarane sin kultur. Pascale hadde med seg rista kastanjar frå Frankrike. Dei fekk me opne sjølv, nett som når me et reker: pirkearbeid og mykje kos! Ho hadde og med seg kastanjekonfekt, som Natalia med russiske pirogar er noko av det finaste fransk- mennene et i jula. Kvede er ein frukt som er lite kjend i Norge, ser ut som eit eple, god på smak og full av pektin, så den eignar seg godt til konserver- ing. God vin høyrde sjølvsagt med. Så kom norsk-italienske Sergio med rykande varm pizza med tynn botn og masse godsaker oppå, berre ikkje kjøt. Han fortalde forsamlinga om dei forskjellige bruksområda

Sergio, oppvaksen i Italia, Norge og Sverige, serverer italiensk pizza til Eke Krug og Huib van der Horst frå Nederland. Foto: Franske kastanjer, kvede og vin fra Pascale AKM

18 | Underdølen - desember 2010 kultur

for soyaolje og olivenolje, og korleis få den gode, sprøe festar og sosialt samver. botnen. Det er overveldande kor mykje ein har å lære av kvar- Natalia frå Russland avslutta måltidet med pirogar. Folk andre, sjølv i ei lita bygd, der ein skulle tru at alle kjenner fekk smake både steikte og omnsbakte, og kunne velje alle. Mette i magen og fulle av inntrykk gjekk underdølene mellom kålfyll og kjøtfyll. Ho fortalde levande om kultur- heim frå den første internasjonale kvelden i bygda. forskjellar mellom sitt heimland og Norge når det gjaldt AKM

Kulturforskjell?

Huib van der Horst frå Nederland opna internasjonal kveld med Kuturforskjell? Jul dette lille kåseriet om kulturforskjellar. Når vi trykker stykket slik Juletid i Norge er lenge, koselig og en morsomt fest, fra no- han hadde skrive manuset for seg sjølv, er det for å prøve å gjengi vember til januar med julegaver og tradisjonel julebord. Vi var litt av atmosfæren kring opplesinga hans. Teksten viser og kor im- i fjor på besøk hos en Norske familie og hele huset var pyntet ponerande raskt han har lært å skrive norsk i ein alder av 61 år. med julebildet, virkelig alt, selv toaletpapiren. Og spiste julemat, Goedenavond, God kveld! nemlig smalahove, en stort, kjempestort kultursjokk for oss! I Nederland vi har en juletre i stuen og en julekribbe for katolske Mitt navn er Huib og jeg kommer fra Nederland. Bor nesten menneske. Julegaver har vi ikke, det feier vi med Sint Nicolaas to år i Norge og omtrent fem monater i Undredal. Jeg vil på 5 desember, en tradisjonels kveldfest. gjerne fortelle en litt over kulturforskjeller mellom Norge og Nederland. Kuturforskjell? Mat En stort kulturforskjell?…..Nei. En liten kulturforskjell?…. Nei. Ete i Norge, gullrøter, kål, poteter og fisk, det er en lit for enkelt formulert. Det er en stor forsskjell i tilbud av grønnsaker, frukt Innenlandsk i Norge tror jeg er også en stortkultur forskjell, og kjøtt mellom Norge og Nederland. Nederland har et stort for eksempel mellom Nord Norge, Samen Kultur og Oslofolk. utvalg av lokale og eksotiske grønnsaker og frukt, fordi der er Så en stort forskjell med Norge og Nederland er det ikke, og fra gammelt av flere forskjellige nasjonaliteten in Nederland. sikker ikke innenlands i Nederland. Derfor er kjøkken ikke helt tradisjonel men internasjonal og det skaper mye mullighetter for å lage mat. Kuturforskjell? Kulturforskjell? Likheter har vi også i Norge og Nederland, Hvorfor komm vi blant annet til Norge? Vi liker rom! Rom i for eksempel: Nederland: 17 million mennesker. Norge 4,5 million, det er fire ganger mindre mennesker! Norge er 12 ganger størrer i Begge to er kongeriker, med en kong i Norge og en dronning i arealen, det betyr 48 ganger mer plass enn i Nederland. Med Nederland med en lite politiske makt. Med nasjonal flagger også, en massa natur, 90% tror jeg, i Nederland bare et par prosent. med fargene rød, hvit og blå. Men vi har i Nederland også en Og en veldig vakkert natur hit, med frisk luft, reint vann hva oransje vimpel, det står for navne fra vårt kongehus og dette man kan drikke og hvor man kan gå så langt men vil, uten a se er vår nasjonal farge. en menske. Nederland er en flat land, med en høyste ås av Til slutt, Eke, min kone, laget en kake med selvsagt oransje 321 meter, det er alt. Langhusso ligger høyer. farger. Takk, kanskje dere har noen spørsmal? Kuturforskjell? Klimaen Hva tenker vi om klimaen. Brrrrrrrrrr. Litt kalder og af og til en massa snø. Om vinteren med korte dager og lange netter, og om sommeren de lyse netters tid, en kort men kraftig vår og høst. Nederland om vinteren like den yterste strøken av Vestlandetkysten, med mye vind, sludd og regn.I ilialfal varmere i gjennomsnitt i alle sesongen og 800 mm regn året. Kuturforskjell? Jakt. Ja, en stort kultur forskjell er det med jakten i Nederland. Jakte i Nerderland er for kongelige og rikere mennesker å gå på jakt og skyte hjort og vilsvin, og bønder skytte på harer og fugler med hagl, ikke så populær og en massa motstand. Det gjelder også før hvalfangst og jakt på sel og avler dyrer for pelsene. Handler i pelsen av sel er forbudt i Europa og der upassende kle på seg i Nederland med pelsen. Oransjekake frå Nederland

desember 2010 - Underdølen | 19 kultur

Miniarboret i Undredal sentrum

samband med arbeid av kulturløypa kom ideen med eit mini-arboret. Dette har Jørgen Stenersen og eg jobba med i haust. Her er eit forslag til utplanting, slik at trea som veks i parken og i sentrum kan gje eit heilska- I peleg og representativt inntrykk av lauvskogen i området. Type tre er teikna inn på kartet, og nummerert. ein alm. Den skal ikkje få vekse fritt, men skjerast/styvast på same måte som asketrea lenger oppe (nr. 5). Treet er tenkt planta våren 2011, ca. 1,5 meter frå der den gamle selja stod. 10. Den andre selja som vart saga ned i sommar skal ikkje erstattast med noko tre der den stod. Vi ynskjer å behalde utsikta som fjerninga av dette treet gav. I staden ynkjer vi å plante ei lind, helst ei bleiklind mellom steinane ved nedkøyrsla til Grandaokkradn. Dette er tenkt gjort i 2012. 11. Bak Telehuset mot elva, ynskjer vi å plante ei lerk. Der må 3-4 halvstore bjørk, rogn og seljer fjernast. 12. Då elva gjekk stor etter ras både i januar og juli i 2010 tok ho med seg mykje stein som vatnet la att som ein ny og utvida grande. Her er det vik- 1. Søyleeiner der det no veks bringe- vingstre. Løyve til styving er innhenta tig at det vert planta osp snarast råd. bærkratt ved turistkassa. Tenkt planta frå grunneigar og vert utført seinsom- Dette er den tresorten som held best i 2011. maren 2011. på steinmassar i ras- og flaumutsette områder. Små osper veks alt i området. 2. Hengebjørka som Steinde planta 6. Ein hestekastanje er tenkt planta må få litt stell for å kunne leve i 50 år her så snart planering og beplanting av Det er berre snakk om å flytte nokre til. Planlagt stelt våren 2011. buskar/ hekk er gjort i samband med og plante 10–12 nye i tillegg. tilrettelegging for camping (2011?). 13. Grønnbøk 3. To stk asal, gjerne smalasal som Hestekastanjer vert store, og vil gje berre veks på nokre få stader i heile eit fint perspektiv i høgd mellom hekk, 14. Lønn Noreg (2-3 stader i Sogn og Fjordane, busker og bebuarar. og 2 stader i Nordland). Tenkt planta 15. Rosehage. Sogn og Fjordane ro- i samband med tilrettelegging av ute- 7. Her står det 7-8 høge bjørker. seforeining har vedteke å gje bygda tre plassen/ torget framfor Servicebygget Grunneigar ynskjer å felle den største rosebuskar i gåve. I tillegg ynskjer Jør- i 2011 til ved. Her bør vi prøve å overtale han gen Stenersen å formere Aabel-rosa og til heller å ta to av dei mellomstore, plante den ut her. 4. Dei to seljene som står i parken for å gje dei andre betre vilkår. Heile no, er ca. 35 år gamle. Etter kvart må klyngja utgjer eit fint lite ”pusterom” Alle trea som skal plantast ut skal dei bytast ut. Selja som står ved søp- i miljøet. være frøsådde frå tre i området, eller peldunken må stellast våren 2011. flytting av tre som alt har spirt i områ- To greiner er skadde av vinden i juli 8. Sommaren 2010 vart det planta eit det. Det kan by på eit problem når det 2010. Dette treet er tenkt erstatta av prydepletre her. Det har raude/rosa gjeld smal-asalen, men her tykkjer vi eit lønnetre (nr.14) i 2015. Den an- blomar og raudbrune blad som står at vi kan gjere eit unntak. Dersom du dre selja nærast geitestatuen er tenkt godt til den vesle syrinbusken som har meiningar om noko av dette eller bytta ut med ei grønnbøk (nr.13) i veks like ved. Den har lilla blomar. ynskjer å hjelpe til, er det fint om du 2020-2025. tek kontakt med underteikna. Kanskje 9. Som erstatning for den eine selja kan vi komme i gang til våren. 5. To asketre vart planta her for ca. som vart saga ned i sommar for å gje 20 år sidan. Dei er tenkt nytta somsty- meir lys i parken, ynskjer vi å plante Torill M. Domaas

20 | Underdølen - desember 2010 Kyrkja

Stavkyrkjeprogrammet en 4. november var tilsynshavar Magne Underdal D og eg på synfaring i Undredal kyrkje saman med Sjur Mehlum frå Riksantikvaren og to snikkarar frå Nedre Jøl- ster Bilelag. Kyrkja skal restaurerast både innvendig og utvendig. Alt skal takast, både kledning, innvendig dekor, preikestolen osv. Det er Nedre Jølster Bilelag som har ho- vudoppdraget, men dei nyttar ofte lokale snikkarar i tillegg. Stavkyrkjeprogrammet starta opp i 2002 og sidan den tid er det brukt mange millionar til restaurering av dei 28 stavkyrkjene i landet. Kyrkjene på Urnes og Borgund har det stått litt om i Sogn Avis den siste tida, og det same kjem nok til å skje med Undredal kyrkje. Oppstart er tidfesta til august/september 2011. Opp- rinneleg skulle arbeidet vore ferdig i 2008, men som me veit, så tek all oppussing, både i kyrkjene og i heimen, Sjur Mehlum frå Riksantikvaren, tilsynshavande Magne Under- lengre tid enn planlagt. På synfaringa diskuterte Mehlum dal og snikkarane Harald Gjelsvik og Halvor Slåtten frå Nedre Jølster Bilelag studerer kva som bør gjerast med kyrkja vår når og snikkarane kva som måtte gjerast og korleis oppgåvene restaureringa startar neste år. Foto: Monica Finden skulle løysast. Det er eit stort problem at kyrkja er sett rett på bakken. Kanskje er den beste løysinga å heve heile linga vere i det nye servicebygget om det er ferdig? kyrkja nokre tommar ved å jekke ho opp og byggje opp- under. Alternativet er å senke terrenget både i vegen og Vegen forbi kyrkja skal vere open heile tida. Dersom rundt kyrkja. I tillegg kom dei fram til at heile golvet må konklusjonen vert at ein skal senke terrenget så må den demonterast, for det var ein del roteskader under kyrkja nok stengjast i periodar, men det får tida vise. og det var noko som ”hengde i lause lufta”. Monica Finden, kyrkjeverje Riksantikvaren ynskjer å lage ei utstilling om kyrkja, histo- ria og restaureringa, slik at turistane kan sjå på den i den perioden kyrkja ikkje er tilgjengeleg. Kanskje kan utstil- Gladværugt

Julesong frå Sogn Sander S Terum

Hausttakkefesten

På hausttakkefesten kom det inn kr 2280 ved åresalet. Kon-

firmantane tevla med sokneprest Karin om norsk og svensk

Aurland spelemannslag språk og kultur. Karin trudde at ein pillefant var ein “väldigt

liten elefant”, og konfirmantane visste ikkje heilt kva “så

småningom” betydde. Foto: AKM

Dorthea Sekkingstad askvik5 og gode vener

Mari Egon

Arild Rohde Hege Matias Ingrid

Laurdag 18.desember kl.20 Konsert i Undredal kyrkje Sundag 19.desember kl.18 Konsert i Vangen kyrkje

fri inngang på konsertane

NY JULEPLATE TIL SALS ”Gladværugt – julesong frå Sogn. askvik5 og gode vener” [email protected] / askvik5,Sydnessmauet 8,5010 Bergen

desember 2010 - Underdølen | 21 annonsar

22 | Underdølen - desember 2010 annonsar

Borlaug båtskyss Leige Ungdomshuset? Båtskyss frå Gamlebryggja i Undredal

Turar til Horten, Nedbergo, Stigen og andre stader etter førespurnad. Pris etter avtale

Mobil Marius 480 76 313 - Mobil Stein Ove 413 30 973

Då tek du kontakt med leiaren i husnemndi, Edvin Flåm på tlf 5763 1723 eller mobil 952 78 225. Han kan gje deg opplysningar om prisar og anna.

Borlaug vedsal i Undredal Norsk ved! Bjørk 60 l sekker kr. 65,- Kveikjeved 60 l sekker kr 30,- DU RINGER OG ME BRIN- GER!! Grasrotandelen Marius mob. 480 76 313 - Stein Ove mob. 413 30 973 Grasrotandelen er ei ordning som gjer det mogleg for spe- larar hjå Norsk Tipping å gje sin del på fem prosent av inn- satsbeløpet direkte til ein lokal organisasjon. Grasrotandelen gjeld for alle spela til Norsk Tipping, bortsett frå Flax og Vil du annonsere i Underdølen? Her er prisane: Extra. Spelaren må ha Norsk Tipping sitt Spelarkort for å Heil side kr 1000 delta. Dei som har lyst å gje si støtte til Undredal Ungdoms- Halv side kr 500 Tredjedels side kr 350 lag kan gjere det. Dei vil få rettleiing på Underdalsbui eller Kvart side kr 250 hjå ein annan kommisjonær hjå Norsk Tipping. Bygdafolk annonserer gratis, men må levere trykklar annonse eller dekke kostnadene med utforming. Bladet sin formgjevar, Oransje Helsing Styret i Undredal Ungdomslag webdesign, kan ta slike oppdrag.

Gåveabonnement Eg vil gjerne at skal få eit abonnement på Underdølen. Han/ho har denne adressa: Eg som skal betale heiter: Og har denne adressa:

Eg ber om å få rekning frå og med sommar-/julenummeret 2010. Abonnementet går til eg seier det opp skriftleg.

desember 2010 - Underdølen | 23 Returadresse: Undredal Grendalag B 5746 Undredal Aktivitetskalendar jula 2010 og våren 2010

5. desember 16.00 Kyrkja Lysmesse 6. desember Heile dagen Heile bygda Brannøving 18. desember 20.00 Kyrkja Julekonsert med Askvik5 (sjå annonse) 24. desember 23.00 Kyrkja Julenattsmesse ved sokneprest Karin Larnefeldt 26. desember 16.00 Ungdomshuset Juletrefest. Gang rundt juletreet, matøkt, leikar for små og store. Kvar familie tek med eit fat med mat. Servering av kakao. Vaksne kr 50,- Arr. UUL 28. desember 19.00 Ungdomshuset Marknadsfest med åresal, trekking av loddbøker, pilkast og dans. Arr UUL 30. desember Ungdomshuset Evt årsfest, Arr. UUL 16. januar 11.00 Kyrkja Gudsteneste 6. februar 19.00 Kyrkja Gudsteneste 13. februar 18.00 Ungdomshuset Årsmøte ungdomslaget Ikkje tidfesta Kveld Skulen Årsmøte grunneigarlaget 6. mars 13.00 Kyrkja Gudsteneste Ikkje tidfesta Kveld Skulen Årsmøte grendalaget 3. april 11.00 Kyrkja Gudsteneste 22. april 15.00 Kyrkja Langfredagsgudsteneste 1. mai 08:00 Redaksjonen Stoffrist Underdølen sommaren 2011 17. mai Heile dagen Bygdi, skulen, ungdomshuset 17.mai-feiring med salutt, folketog, festmiddag, leikar og kaffi 22. mai 19.00 Kyrkja Gudsteneste 2. juni 11.00 Kyrkja Helgetorsdag, konfirmasjon 19. juni 11.00 Kykja Gudsteneste 29. -31. juli Heile dagen Bygdi Geitostfestival NB: Ta alle tidspunkt med ei klype salt.

Foto: PB

24 | Underdølen - desember 2010