REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I ELBASANIT “ALEKSANDËR XHUVANI” FAKULTETI I SHKENCAVE HUMANE DISERTACION PËR FITIMIN E GRADËS SHKENCORE: “DOKTOR I SHKENCAVE ALBANOLOGJIKE” TEMA: VËSHTRIM MBI GJUHËN E SOTME TË POLITIKËS (FUNKSIONE DHE VEÇANTI LEKSIKO-GRAMATIKORE) KANDIDATI UDHËHEQËSI SHKENCOR Msc. Lediona LUMI Prof.dr. Abdulla BALLHYSA ELBASAN, 2021 1 DOKTORATURË Përgatitur nga: Lediona Lumi Për marrjen e gradës shkencore “DOKTOR” Specialiteti : Gjuhësi VËSHTRIM MBI GJUHËN E SOTME TË POLITIKËS (FUNKSIONE DHE VEÇANTI LEKSIKO-GRAMATIKORE) Udhëheqës shkencor: Prof. dr. Abdulla BALLHYSA Mbrohet më, .................................. përpara komisionit të vlerësimit: 1.__________________________________ (kryetar) 2.__________________________________ (oponent i tezës) 3.__________________________________ (oponent i tezës) 4.__________________________________ (anëtar) 5.__________________________________ (anëtar) 2 Mirënjohje Kur e propozuam bashkarisht si temë doktorature “Vështrim mbi gjuhën e sotme të politikës” me udhëheqësin shkencor Prof.dr Abdulla Ballhysa, besimi im si doktorante në proces ishte mbështetur në rezultatet dhe vlerësimet maksimale që arritëm të sigurojmë në nivel masteri shkencor, por edhe në besimin dhe bashkëpunimin e mëtejshëm me udhëheqësin. Vizioni, strategjia dhe bashkëpunimi me udhëheqësin më ndihmuan të mësoj rreth metodologjisë shkencore të kërkimit mbi gjuhën e sotme të politikës, të ndërtoj një strukturë kërkimore që i përgjigjet kritereve, parimeve dhe metodave bashkëkohore të një punimi në nivel doktorate. Në këtë mënyrë falenderimi dhe mirënjohja më e madhe e imja i takon udhëheqësit dhe drejtuesit shkencor, Prof. dr. Abdulla Ballhysa, falë të cilit unë sot jam e gatshme të paraqitem para Jush për të mbrojtur temën kërkimore për marrjen e gradës Doktor i Shkencave. Falenderime dhe mirënjohje u takojnë dhe Prof. Albert Riska e Prof. Teuta Toska, si dhe departamentit të gjuhës shqipe që me sugjerimet dhe orientimet që më kanë ofruar gjatë dy prezantimeve të këtij punimi ma kanë bërë më të lehtë ngarkesën psikologjike dhe përgjegjësinë morale dhe shkencore në punën time. Besoj se ky punim do të jetë një prurje e re dhe do të pasurojë fondin e kërkimeve mbi gjuhën e sotme të politikës. Falenderimi në fund, por jo për nga rëndësia, i takon familjes sime dhe vajzës, Sibora, për kohën dhe kushtimin që i kam mohuar. Mirënjohje të gjithë dashamirësve, Lediona LUMI 3 Abstrakt Tema që kërkon të prekë ky punim është: “Vështrim mbi gjuhën e sotme të politikës.(Funksionedhe veçanti leksiko-gramatikore)”. Jemi fokusuar në disa prej tipareve më thelbësore të saj, disa prej funksioneve të saj më kryesore, dhe një vështrim më i gjerë i vlerave reale, të prekshme, i zhvillimeve të reja e më të fundit semantike të leksikut politik. Fillimisht punimi synon të paraqesë disa pëkufizime teorike mbi konceptin e leksikut politik në gjuhësinë e huaj dhe atë shqiptare, kryesisht bazuar në literaturën gjermane, amerikane e atë shqiptare,si: Orwell, Lucas apo Samara, Duro, Kostallari, Lloshi, Thomai ,etj. Një pasqyrë të gjerë i jepet figurës kryesore gjuhësore që vepron në politikë, metaforës e gjithashtu “contradicto in adiecto -s”, si një mjet gjuhësor me vlerën e një mikroteksti, pra një kontradiktë së pari formale in terminis, kur shprehen njëkohësisht e për të njëjtën gjë dy koncepte e dy gjykime e që përjashtojnë njëri-tjetrin ,e cila shfrytëzohet jashtëzakonisht nga politikanët.Synohet në punim të zbulohet funksioni real dhe ai i aparencës që përshkon fjalimet e parrullat e politikës, ndryshe të njohur si elementin e papërcaktueshmërisë së tyre. Në këtë punim jemi përpjekur të shtrojmë si problem nevojën e një konceptimi shkencor e sa më të drejtë të leksikut politik. Duhet vlerësuar drejt edhe rolin e mjeshtërve të fjalës shqipe (ku përfshihen politikanë, shkrimtarë, gjuhëtarë, oratorë, burra shteti, gazetarë, analistë, etj) të cilët me veprat dhe shkrimet e tyre, e kanë lëvruar dhe e kanë pasuruar leksikun politik. Meritë të veçantë kanë ata në përpunimin semantik të përmbajtjes dhe të ngjyrimeve të leksikut politik të shqipes letrare. Ata i kanë përdorur fjalët e këtij leksiku në lidhje të caktuara sintagmatike e paradigmatike (polisemike, sinonimike e antonimike), duke ndërtuar figura të bukura me karakter shprehës-emocionues. Disa nga problemet e karakterit semasiologjik janë të trajtuara në këtë punim, si p.sh prejardhja (derivacioni) e kuptimeve dhe e ngjyrimeve të reja në kohën e sotme, si dhe tipat e saj, mund të trajtohen në mënyrë më të thelluar e më të veçantë në të ardhmen. Metodologjia e punimit është mbështetur në tërsinë e koncepteve, parimeve, teorive dhe metodave bashkëkohore siç janë metodat e përqasjes, metoda e krahasimit dhe e analizës mbi bazën e gjuhësisë gjenerative. 4 Abstract The topic that this paper seeks to touch on is: "A look at today's language of politics (Lexical- grammatical functions in particular)". We have focused on some of its most essential features, some of its key functions, and a broader look at the real, tangible values, new and latest semantic developments of the political lexicon. Initially, the paper aims to present some theoretical definitions on the concept of political lexicon in foreign and Albanian linguistics, mainly based on German, American and Albanian literature, such as: Orwell, Lucas or Samara, Duro, Kostallari, Lloshi, Thomai, etc. A broad overview is given to the main linguistic figure operating in politics, to the metaphor and also "contradicto in adiecto", as a linguistic tool with the value of a microtext, ie a first formal contradiction in terminis, when expressed simultaneously and for the same two concepts and two judgments that exclude each other, which is extremely used by politicians. The aim of the paper is to discover the real function and that of appearance that permeates speeches and slogans of politics, otherwise known as the element of their indeterminacy. In this paper we have tried to raise as a problem the need for a scientific and fair conception of the political lexicon. The role of the masters of the Albanian word (including politicians, writers, linguists, orators, statesmen, journalists, analysts, etc.) who with their works and writings, have delivered and enriched the political lexicon should be properly appreciated. They have special merits in the semantic elaboration of the content and nuances of the political lexicon of literary Albanian. They have used the words of this lexicon in certain syntagmatic and paradigmatic connections (polysemous, synonymous and antonymous), constructing beautiful figures with expressive-emotional character. Some of the problems of semasiological character are treated in this paper, such as the origin (derivation) of new meanings and nuances in the present time, as well as its types, can be treated in more depth and more special ways in the future. The working methodology is based on the set of contemporary concepts, principles, theories and methods such as methods of approach, method of comparison and analysis on the basis of generative linguistics. 5 “Gjuha është arsenali i mendjes njerëzore dhe përmban në të njëjtën kohë trofetë e së kaluarës së saj dhe armët e triumfeve të ardhshme.” ( Samuel Taylor Coleridge) DEKLARATË STATUTORE Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara apo të referuara. 6 Pasqyra e përmbajtjes Abstrakt .......................................................................................................................................4 Abstract .......................................................................................................................................5 HYRJE ........................................................................................................................................9 0.1 Në vend të parathënies .......................................................................................................9 0.2 Përligjia e temës ...............................................................................................................11 0.3 Objekti i studimit .............................................................................................................11 0.4 Çështjet që shtrohen dhe hipotezat e punimit ...................................................................12 0.5 Rezultatet e pritshme dhe perspektiva .............................................................................13 0.6 Metodologjia e punimit ....................................................................................................14 0.7 Struktura e punimit ..........................................................................................................15 0.8 Literatura dhe bibliografia ...............................................................................................20 KAPITULLI I PARЁ ................................................................................................................21 1.1 Gjuha e politikës si një “lloj” i veçantë gjuhe .................................................................21 1.3 Gjuha politike mjet komunikimi e angazhimi qytetar ....................................................24 1.2 Funksionet e gjuhës politike .......................................................................................25 1.5 Funksioni i mbrujtjes së mendimeve ...............................................................................26 1.6 Funksioni i ndryshimit