FRYSK Jierboek 1938

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

FRYSK Jierboek 1938 FRYSK jIERBOEK 1938 UTJOWN FEN VAN GORCUM & COMP. N.V. TO ASSEN E4y4L »t8.CLeIG 1938 ~--....-.-- ~--....-.-- f938 a.ruw" ~ len 'R, j}.ifuna en J-. ft. }3Jw.UuJ.e1l, (;prjuchte to Snits yn 1800 UJ1o.w.n &en llan: 9~ &: &m? n.u. - .Iluen Yucauxihcl Ek de twadde jiergong fen it Frysk Jierboek jowe wy in lyts wirdtsje mei op reis. Wy tankje tige for de stipe dy't wy underfoun hawwe, alderearst fen ûs meiwirkers, mar ek, en net minder, fen de keapers, dy't op hjar wize hjarres dien ha om de utj of te mogelik to meitsjen. Wy binne der tige mei op it snjit, dat it Frysk Jierboek 1937 der sa yn fallen is: it hat bliken dien, dat der in weardich wirk gear to stallen wier, dat wy de hertlike meiwirking fen follen hiene, dat de krityk tof reden wier en dat it boek op foldwaende wize pleatst wirde koe. Dizze jiergong, dy't troch rjue oare drokten hwet let is, forskynt noch yn de selde foarm en under de selde lieders as dy fen forline jier. Mar de f olgj ende scil in publikaesje fen de F r y s k e A k a d e m y wirde, op breder grounslach yette en under lieding fen it Deistich Bistj ur. Wy hawwe de forhoping en it bitrouwen, dat it Frysk Jierboek dêrtroch noch wichtiger, better en algemiener wirde scil, as it wier. Dat ek dizze utjefte yn en buten Fryslán folie lêzers, frjeonen en stipers fine mei ! P. SIP'viA, Ljouwert. J. H. BROUWER, Hirdegaryp. PAaagit Bls. BERGKVIST, E., Westfries. kól `Blesse', ni. kol `Hexe' and schwed. Blo-kulla, die Blaue Jungfrau'; `11611e' 9 BRANDSMA, W. L., It aksintfers by Gysbert Japicx 22 CAMPBELL, A., Junius' visit to Friesland 31 FOKKEMA, K., Inkelde opmerkingen oer it fryske klanksysteem 36 FOKKEMA, K., Frysk studzjewirk yn 1937 45 GOSSES, G., De Hygelac-Sêge 52 Haantjes, J., 52 psalmen 56 HELLINGA, W. G., Hy zwerve balling 's Lands, die zyne Landtaal blaamt (Ernst Willem Higt / 1755) 70 KALMA, D., De moeting op Foste-lán 99 KAPTEYN, J. M. N., Friesche runenvondsten en hedendaagsche runologie 113 KARSTEN, G., M. de Vries en J. H. Halbertsma op het eerste Germanisten- congres 124 KNOP, G., Die starken Zeitworter in den friesischen Mundarten der Insel Ter Schelling 135 KRAMER, C., Gysbert Japiks, La Fontaine en in fabel fen Pilpay . 157 POSTMA, 0., Swierrichheden by it oersetten fen de fia-eth ut it Emsiger rjucht 168 STELLER, W., Ein Beitrag zur friesischen Textkritik . 176 STUIVELING, G., Gysbert Japiks en zijn psalmberijming . 189 VRIES, W. DE, Iets over Friese persoonsnamen 200 PAaagit BROLSMA, L., It lytse doarpke 229 BROUWER, ABE, De gouden swipe 236 FABER, HEIN F., Age Ages komt werom . 239 FEAR, YPK FEN DER, Pier Bidroefd 243 GALIËN, S. M. v. D., De Boersma-staech stjert ut . 248 GOEDE, A. DE, De Simara (Westfrysk) 259 HOUTEN, U. VAN, Forlerne Soan . 267 JAARSMA, DAM, Gouden brilloft 278 LORENZEN, M., Aalfeuje (Noardfrysk) 308 POORTINGA, Y., It medaljontsje 316 TEDSEN, J., Hu do Nuurdfresken hor dringer tu sialidj aptog (Ferreng óómreng Frysk) . , 326 TUININGA, J. E., Mist 336 aai HOUTER, FR., Das Westfriesland. (Westfrysk) 277 JOHANNSEN, A., Trinnam 't ir (Noardfrysk) 284 — Hiilj faast „ 286 — Plock kr6lle PP 287 Jong, I. de, Amazone 288 — De Boer 290 JONG, J. DE, Toplóke blom 292 — Aldjiersnacht 292 — Deade Rigel 293 JONG, S. D. DE, Bycht 294 — Barthiaensk Gebet 295 — Frysla,n 1938 296 JousMA, A., „Redbad" 297 KALMA, D., De eare oan Foste 303 KNOP, G., Nachts op strán (Skylgersk) 305 MOLEN, S. J. V. D., De sike 311 — Nacht yn Septimber 311 — In memoriam 311 MUNGARD, JENS E., Gurt-Friiskin' (Syltersk) 312 — Lón' en Lir . „ 313 — Wikinger wiis . „ 313 POORTINGA, Y., Lok 315 POSTMA, O., De hannen 321 — As wy foartgean 322 SCHURER, F., Kwatrinen 323 TAMMINGA, D. A., Folksdouns 325 W., ANNE, De Aide spylman 337 ZEE, F. J. DE, Memmelok 338 - Lyts huske op 'e romte 339 Wz4)Lie4. ka 'Mau', ni. kal 'time' and ecRuvd. )31&-fila `die )3laut 'unoxui , . fume Ein Beitrag zur vergleichenden Spyach f orschung and Mythologie EINLEITUNG Der schwed. Name Blákulla bezeichnet teils einen `Meerfelsen' zwischen Smáland and Oland teils `die Mlle'. Der Name ist weiblichen Geschlechts (s. Rietz) . Dieser Tatsache steht Maurer, „Die Holle auf Island" nicht fremd gegeniiber: „In der schwedischen Landschaft Warend spielt der Hecken f jáll neben der Blákulla die Rolle unseres Blocksberges als Versammlungsort der Hexen". Blákulla ist also kein neutraler Ortsname wie Stockholm oder Orebro, wie Sahlgren, N o B 1915 S. 100 Fussnote behauptet. Das weibliche Geschiecht stimmt auch zu: „Bekienner och, att hon engáng hafuer warit i Bldkullan" 1) (N o B S. 127), vgl. Trollháttan ! Statt Blákulla wird heutzutage Bld Jung f run `die Blaue Jungfrau' gesagt, das riihrt daher, dass von den beiden Namen der altere Blákulla 2) mit einem Tabu belegt ward. Den Grund dazu haben wir darin zu suchen, dass die Seeleute, welche die Blákulla fur eine Winddamonin hielten, diesen Namen abergláubisch vermieden (vgl. Carl von Linné, Olándska och Gothlándska resan) 3) and durch einen anderen: Bld Jung/run `die Blaue Jungfrau' ersetzten. Da den beiden Benennungen: Blá-kulla and Bld Jung/run das Attribut Blau gemeinsam ist, so versteht sich von selbst, dass -kulla and Jung/run sinnverwandt sein mussen. Ja, das zweite Glied von Bld-kulla ist, wie Richard Steffen in seinem Aufsatz: 1) (die Angeklagte) „gesteht auch, dass sie einmal in der Bld kulla gewesen sei". 2) Vgl. Gottfrid Carlsson, N o B 1916 S. 160. 3) = die Reise nach bland and Gottland. 10 "Blakulla-dodsgudinnan"l) (SL 1911 S. 536) erkannt hat, tatsachlich dasselbe Wort wie schwed. kulla 'Madehen' in z.B. dalkulla 'Dalekar­ lerin' und Margareta Pridkulla 2), was Sahlgren bestreitet 3). Entseheidend fur die Losung des Ratsels sind westfries. kol 'Blesse' und nl. kol 'Hexe', die ieh nun zum Vergleich heranziehe. Obschon die Bedeutungen ('Blesse' : 'Hexe' : 'jungfrau'), sehr verschieden sind, lassen sich doeh aile drei Worter unter einen Hut bringen. Wir fangen mit westfries. kol 'Blesse' an. I Die urspriingliche Bedeutung von westfries. kol 'Blesse', alt. *kolla ist 'Haupt, Kopf", im Ablaut dazu steht westfries. keal 'kahl', vgl. abulg. glava 'Kopf' : abulg. golu 'nackt'; poln. dial. tys 'Kopf, Schadel' : poln. tysy 'kahl' (Berneker); lat. calva 'Hirnschale, Schadel' : lat. calvus 'kahl, haarlos' (Walde). Die Entwicklung: Kop] mit einer haarlosen Stelle (das verwandte anord. Wort kollr 'Kopf heisst u.a. 'haarloser Kopf') > Kop] mit einem weissen Fleck ist ob cutem albam begreiflich, vgl. zur Bed. mnl. blaer 'met een witte vlek aan het voorhoofd': 'kaal van hoofd' (Verdam). Daraus folgt, dass ich berechtigt bin, fur awestfries. *kolla 'Kopf daneben die Bedeutung 'Kopf mit einer Blesse' anzusetzen. 4) Aus dem Begriff 'kahlkopfig' muss sich der von 'hornlos' ent­ wickelt haben, da anord. kolloitr, schwed. kullig, das hierher gehort, sowohl 'haarlos' als 'hornlos' bedeutet (Falk-Torp). Es ist also 1) = die Todesgottin. 2) Name einer nordischen Konigin, die als Friedenspfand (daher Frid-kulla) an den norweg. Konig Magnus Barfot verheiratet wurde. 8) Nach ibm ist Blakulla eine flektierte Form von Blakull .Blauer Berg'. kull (einsilbig) fiir .Berg' ist sehr selten, gewohnlich heisst das Wort in dieser Bed. kulle (zweisilbig). 4) Awestfries. *kolla ,Kopf' konnte mit afries. holla ,Kopf', nwestfries. holle ds. identisch seine Denn der Wechsel h : kist nicht unerhort, wie nhd. hauohen : kauchen .keuchen', nhd. hauern : kauern ,gebiickt sitzeu' und andere Falle mehr (vgl. Verf., "Zwei Wanderworter" S. 7) beweisen. 11 nicht befremdend, dass anord. kollr `Kopf' neben `haarloser Kopf' (s.o.) auch `Kopf ohne H6rner' bezeichnen konnte. II Es ist eine interessante Tatsache, dass das Wort fur `Haupt, Kopf' der Menschen and Tiere vielfach meton. die Bedeutungen 1. Mensch, Person' 2. `das ganze Tier, eias Stuck' aufweist and aus- serdem 3. iibertragen als `die Spitze, Kuppe, das Oberste' von leblosen Gegenstanden gebraucht wird. Vgl. lat. caput `Haupt. Kopf': 1. hoc caput `ich', pro Ater meum caput `urn meiner Person willen', carom caput wie gr. gar) KE XXXu1 `teures Haupt, teurer Mann, liebe Seele'; so besonders beim Záhlen, Schatzen oder Verteilen (Ko/zahl): hostium numerus CM capitum /uit 2. grex XXVV cagitum 3. capita aspera montis `áusserste Spitze' (Georges).') Vgl. f eraser mnl. hovet `Haupt, Kopf': „hoofd als zinnebeeld 1. van een persoon ook 2. voor een dier; een stuk vee; manshovet, manspersoon 2); dat beste hovet, het beste stuk vee 3. het bovenste, het hoogste" (Verdam). d. Haupt: 1. gekrónte Hdupter `Fiirsten'; Vor einem grauen Haupt `Greis' sollst du aufstehen; das bemooste Haupt `álterer Student' Z. Stuck Vieh, bes. Rinder u. Pferde: Es sind ihm 10 Haupter oder Haupt gefallen 3. ein hervorragendes Stiick der Landschaft: Bergeshaupt, vgl. die Schneeko p pe. (Sanders-Wülfing). e. head 'Haupt': 1. an individual: If there be six millions of people, there are about four acres for every head `per capita' 2. a thousand head of cattle 3. the upper part, the top e.g. Beachy Head (Webster). Vgl. nun anord. kolk 'Kopf': 1. kollr `Mann' 3) , kolla `Frau' (fast nur 1) Der Gebrauch des gr. Wortes stimmt mit dem lat. fast vóllig iiberein, s. Liddel and Scott, A Greek-English Lexicon. 2) Auch wij f hovet ,vrouw'. 3) Vgl. zur Bed. anord. skalli ,haarloser Kopf' : ,kahlkópfige Person'. 12 in Zusammensetzungen, vgl. oben mnl. wij/hovet `Frau'), schwed. kulla `Mádchen' 1) 2. kollr, kolla, schwed. kulla `Mánnchen and Weibchen bei einigen Tieren ohne Horner' 2) 3. kollr `abgerundeter Gipfel', schwed. Kull-en `das (schonische) Vorgebirge', vgl. zur Bed. das Kap ds. < lat. caput `Kopf' (Verfasser). Wie im Norden die Kuh nach dem hornlosen Kopf kolla, kulla heisst, so wird oder wurde sie in Friesland and Holland nach dem Kopf mit dem weissen oder anders gef arbten Fleck kol, kolbennant.
Recommended publications
  • Genealogysk Jierboek 1991
    GENEALOGYSK JIERBOEK 1991 ûnder redaksje fan Ype Brouwers, Reid van der Ley, Douwe J. van der Meer, Pieter Nieuwland en Hein Walsweer Genealogysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy Ljouwert, 1991 Nr. 736 © Fryske Akademy - Ljouwert/Leeuwarden CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Genealogysk Jierboek 1991 / ûnder redaksje fan Ype Brouwers ... [et al.]. - Ljouwert [Leeuwarden]: Genealogysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy. - Yll. - (Fryske Akademy; nr. 736) ISBN 90-6171-736-1 SISO 902.5 UDC 929.5(492.71) NUGI 647 Trefw.: genealogie; Friesland. Printe by Grafysk Bedriuw 'Fedde Dykstra B.V.', Ljouwert. Fan dit boek mei neat fermannichfâldige en/of iepenbier makke wurde troch printsjen, fotokopiearjen, it meitsjen fan mikrofilm of op hokker oare wize dan ek, sûnder dat de útjouwer yn 't foar syn tastimming jûn hat. YNHALD side K.P. de Boer Seis generaasjes Holtrop 7 Jacob van Sluis en D.J. van der Meer Het geslacht Hemsterhuis 30 Petronella J.C. Elema en Rijpema, een Fries-Groningse familie 45 Reid van der Ley Dr. ir. Johan Genealogie Roorda - P.N.L. van Eysinga Roorda van Eysinga 80 Melle Koopmans, Garypster Wiarda's, Reid van der Ley en neiteam en komôf 114 Hein Walsweer D.J. van der Meer Lijst van dorpen en steden (1701-1706) 139 Reid van der Ley Friezen in Groningen (1739-1762) 148 Fryske Rie foar Heraldyk Wapenregistratie 170 SEIS GENERAASJES HOLTROP Doe't ik in jiermennich lyn by famyljeûndersyk ûntduts, dat de frou fan myn rjochtstreekse foarfaar Egbert Meines in Holtrop wie, krige ik omtinken foar dizze fa- mylje. Ik ha der mei nocht oan arbeide om de tûken út Grinslân en Fryslân, dy't ta de- selde famylje hearre.
    [Show full text]
  • Leeuwarder Courant
    No. 39. 182eJaargang. Woensdag 15 Februari 1933. LEEUWARDER COURANT. Abonnement: Per d"e maanden voor Leeuwarden ’1.25. Buiten Advertentiën: Uit Friesland van I—3 regels 80 cent. elke regel 1-90. N-Indie 1.90. Overige landen volgens posttarief. meer 20 cent. Van buiten Friesland van I—3 regels 95 cent. elke regel f4,^ franco/ op dagen voorafgaande Lf wliike nummers en bewusnummers voor geplaatste advertentie5 et. meer 25 cent. In het Zaterdaesnummer en aan Telefoon: Administratie 3241 Redactie 31.9. Deze feestdagen 5 cent per regel meer. Reclames (ook Zaterdags) uit tóoK op’ courant dagelüks. behalve Zon-en feestdagen. HitgavederJ^. V.de Friesland 50 et per regel alleenstaande 60 et. p. regel. Buiten Friesland Dr rhünt (v/h. Leeuwarder QoaraatT Erven Koumans Smeding), te Leeuwarden. resp. 55 en 65 et. p. regel Minimum p. recl. 10 regels. Incassokosten 13 et k«faal uitm 3 bladen, Oplaag ruim 21,000 exemplaren. pit nummer bestaat HOOFDBLAD wan FRIESLAND Overzicht. tüd geleden al eens op gewezen, dat deze ge- Het departement van Defensie en de S.D.A.P. schiedenis ons land als koloniale mogendbeid met BINNENLAND. Naar het „Volk" meldt, heeft op het departe- Buitenlandsch zijn overgroote belangen van Defensie een mededeeling gecircu- in bet verre Oosten Het stoomgemaal bij Lemmer buiten werking. ment voor een conflict met Japan?— niet onverscLillig kan laten. Gaat Japan voort leerd, welke door alle leden van het daar werk- Genere het personeel geparafeerd, week. De Volkenbond met de tot dusver gevolgde politiek dan moet Ged. Staten hebben heden last gegeven zame moest worden ne beslissende — provinciaal stoomgemaal Lemmer stop te waarin, is goed ingelicht, gezegd werd, terng.
    [Show full text]
  • Philologia Frisica Anno 1966
    PHILOLOGIA FRISICA ANNO 1966 LÊZINGEN EN NEIPETEAREN FAN IT 4 DE FRYSKE FILOLOGEKONGRES AUGUSTUS / SEPTIMBER 1966 Nr. 319 WOLTERS-NOORDHOFF N.V. GRINS 1968 IT FJIRDE FRYSI(E FILOLOGEKONGRES ORGANISEARRE FAN DE FRYSKE AKADEMY TO FRJENT8JER, BOAL8ERTEN LJOUWERT AUGUSTUS / SEPTIMBER 1966 FOARSITTER FAN IT KONGRES: PROF. DR. K. FOKKEMA t TARIEDINGSKOMMISJE: Y. POORTINGA, foarsitter G .A. PIEBENGA J.J. SPAHR VAN DER HOEK K. DE VRIES K. SIKKEMA, skriuwer, Coulonhûs, Doelestrjitte 8, Lfouwert YNHÄLD Side Programma . 7 K. FOKKEMAt, Iepeningswurd. 9 D. P. BLOK, Plaatsnamen in Westfriesland.. 11 H. KUHN, Die ältesten Namenschichten Frieslands 20 Neipetear ...........•......... ..•• 30 H.1': J. MIEDEMA, Nammekundige problemen yn forbän mei de ûnt­ frysking fan Grinslän 33 Neipetear ............•..• • ....• • • • • • 41 K. FOKKEMAt, De historie van enkele pronomina in het Westerlauwers Fries ........................... 43 N. ÁRHAMMAR, Die Herkunft des Inselnordfriesischen im Lichte der Wortgeographie. .................•• 49 Neipetear ............ ..•. 76 H. A. ROE, The Importance of Old Frisian in the Reconstruction of Proto-Germanic Phonology ................... 77 Neipetear . 84 A. FEITSMA, Gysbert Japicx tusken Frysk en Nederlänsk ..•••.. 86 Y. POORTINGA, Tsjoensters - Hexenwesen in Friesland .•••.. 88 Neipetear .........••...•..... 103 IT FJIRDE FRYSKE FILOLOGEKONGRES ORGANISEARRE FAN DE FRYSKE AKADEMY Programma woansdei 31 augustus nammekunde Frjentsjer: 9.30 ûre: Iepening fan it kongres troch de foarsitter: Prof. Dr. K. Fokkema. 9.45 Lêzing Dl'. D. P. Blok (Amsterdam): De toponymie van West­ Friesland. 10.30 " Kofje. 11 Lêzing Prof. Dr. Hans Kuhn (Laboe) : Die ä1testen Namenschichten " Frieslands. 11.45 " Neipetear. 13 Untfangst mei begroeting troch Boargemaster J. Dykstra en koûe­ " miel, oanbean troch de stêd Frjentsjer. Dit sil wêze yn hotel "De Bogt fen Guné" oan de Fiverstrjitte, de älde studinteherberge.
    [Show full text]
  • De Vrije Mes
    de vrije Mes Jaarboek Uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy Zevenenzeventigste deel (1997) Redactie: Ph.H. Breuker, L.G. Jansma, G.Th. Jensma, H. Spanninga Redactieadres: Doelestraat 8 (Fryske Akademy) Leeuwarden CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Vrije De Vrije Fries: jaarboek: zevenenzeventigste deel (1997)/uitg. door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy. - Ljouwert [Leeuwarden]: Fryske Akademy.-III.-(Fryske Akademy; nr. 851) Met lit.opg. ISBN 90-6171-851-1 NUGI 641 FA-nr. 851 Inhoud Personalia medewerkers en redacteuren Artikelen H. de Jong Fersierde slibtegels yn it Haskerkonvint Victoria B. Greep Wytskes in memoriam en de kroniek van haar familie K. van Berkel Het Oldeklooster in de Friese politiek, 1572-1580 Hans van de Venne Nogmaals Vibrandus Dominicus Bornstra (ca. 1530-ca rector te Gouda en professor te Dowaai Feico Hoekstra Wybrand de Geest, schilder van 'Asch en Stof' Onno Hellinga It register fan Feicke Tetmans (± 1537-1601) Tony (A) Feitsma Oardielen oer J.H. Halbertsma as etymolooch Ph.H. Breuker Feitsma fan replyk tsjinne oer Halbertsma Panorama fan Fryslân Geart de Vries Fryske kultuer Tineke Steenmeijer-Wielenga Fryske taal- en letterkunde S. ten Hoeve Monumintesoarch Archeologische kroniek van Friesland over 1996 Jaarverslag van het Fries Genootschap Personalia medewerkers en redacteuren K. van Berkel (1953), is sinds 1988 als hoogleraar in de Geschiedenis na de Middeleeuwen verbon­ den aan de Rijksuniversiteit te Groningen. J.M. Bos (1957), studeerde filosofie en middeleeuwse archeologie aan de Universiteit van Amster­ dam (prom. 1988), universitair docent aan het Archeologisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen.
    [Show full text]
  • Projectplan 2019.Indd
    INHOUD OVER MOAI FUORT SIMMERFESTIVAL ..................................................................... pag 3 -4 WAAROM DIT FESTIVAL? MISSIE VISIE DOELSTELLINGEN IMPACT VAN HET FESTIVAL ORGANISATIE & SAMENWERKINGSPARTNERS......................................................... pag. 5 - 6 PLANNING & PROGRAMMA 2019 ............................................................................. pag. 7 - 8 COMMUNICATIE ....................................................................................................... pag. 9 - 10 FINANCIËN ............................................................................................................... pag. 11 - 12 CONTACTGEGEVENS1 .............................................................................................. pag. 3 2 PROJECTPLAN 2019 | MOAI FUORT 1. OVER MOAI FUORT SIMMERFESTIVAL… WAAROM DIT FESTIVAL? Niet iedereen komt dagelijks in contact met mensen uit andere culturen. Onbegrip of zelfs angst voor ‘het vreemde’ kan hierdoor gemakkelijk ontstaan. Tegenwoordig speelt dit misschien wel meer dan ooit door toenemende negatieve berichten in de (social) media… Om mensen ‘van hier’ op een laagdrempelige manier met andere culturen in contact te brengen, wordt ééns in de twee jaar het Moai Fuort Simmerfestival georganiseerd: een internationaal dans- en muziekfestival met deelnemers van over de hele wereld, een veelvoud aan optredens en activiteiten, samenwerking met talloze organisaties en nog veel meer. In 2019 maken we ons op voor alweer de 15e editie! MISSIE In de samenleving
    [Show full text]
  • De Vrije Fries DE VRIJE FRIES SINDS 1839
    De Vrije Fries DE VRIJE FRIES SINDS 1839 ACHTENZEVENTIGSTE DEEL 1998 Jaarboek uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy REDACTIE Wiebe Bergsma, Goffe Jensma, Gilles de Langen, Hotso Spanninga REDACTIE-ADRES Nieuwesteeg 8 8911 DT Leeuwarden ONTWERP Invorm - Tom Sandijck OPMAAK EN DRUKWERK Grafisch Bedrijf Hellinga ISBN 90-6171-879-1 FA-nummer 879 De redactie houdt zich aanbevolen voor kopij. In het algemeen gaat haar voorkeur uit zowel naar weten­ schappelijke artikelen als naar meer essayistische bijdragen op het terrein van de Friese geschiedenis, kunst, literatuur en archeologie. De plaatsing van de Friese 'stof in een bredere context is daarbij gewenst. Kopij dient, voorzover mogelijk, te worden aangeleverd op floppydisk (plus één uitdraai) en in het formaat van één van de tegenwoordige tekstverwerkingsprogramma's [WP 4.2 tot WP 8; Word 6 tot Word 971. Annotatie en literatuurverwijzing gaan volgens de regels die binnen het vakgebied van een bijdrage gel­ den, echter met deze beperking dat verwijzing tussen haakjes in de tekst niet is toegestaan. De auteur dient in de eindnoten een verkort titelsysteem te hanteren, dat doorverwijst naar een aan het eind van de bijdrage op te nemen literatuurlijst en eventuele lijst van archivalia. Inhoud REDACTIONEEL Traditie en vernieuwing 7 BIJDRAGEN Jos Bazelmans, Danny Gerrets en Arent Pol Metaaldetectie en het Friese koninkrijk. Kanttekeningen bij de centrumfunctie van noordelijk Westergo in de vroege Middeleeuwen 9 J.A. Mol lt begjin fan de ridderoarders yn midsieusk Fryslân 49 S. Zijlstra In doalhôf fan 'e menisten. De polemyk tusken in grifformearde predikant en in meniste dokter om 1660 hinne 57 Ritske Mud Het Leeuwarder metselaars- en steenhouwersgilde in de achttiende eeuw 77 C.
    [Show full text]
  • <X/Sà\UK*V£K Jl€RBO£KJ€
    <X/Sà\UK*V£K Jl€RBO£KJ€ 471 ûnder redaksje fan H.Bierma, A. L.Hempenius, S.ten Hoeve P.Nieuwland, D. de Vries heraldysk meiwurker: J. C.Terluin. 3 J AA |r Genealogysk Wurkforbân fan de Fryske Akademy Ljouwert, 1974 /S/ûêû Utjefte Fryske Akademy nr. 471 ' ISBN 90 6171 471 0 Printe by Offsetprinterij Fedde Dykstra, Ljouwert GENEALOGYSK WURKFORBÂN - FRYSKE AKADEMY KOART OERSJOCH OER IT WINTERSKOFT 1973/74 Myn tinzen geane alderearst út nei dy wûndermoaije simmerdei fan 3 july 1973, doe't wy yn 'e tún fan 'e Kanselarij ôfskie namen fan 'e hear A. van der Wal, oant 1 july dêrfoar forboun oan it Ryksarchyf. Ofskie fan 'e funksionaris, net fan man- en-frou Van der Wal, dy't wy nei de tiid noch mei nocht bigroetsje mochten. De leden fan ús wurkforbân mochten tige graech oer Mm; soks die wol bliken út it trijesiferich bidrach (foar de komma fansels), dat ik op in girokaert skriuwe mocht om dy út namme fan allegearre yn 'e wenstige slúf-mei->-ynhâld oer to lang- jen. Boppedat as aerdichheitsje in (fyn) doek mei de spreuk: "De wrâld is moai, de minsken kinne better". Jitris in moaije julydei, sneon de 14de. Dy deis hawwe wy in ploech Eastfriezen (in grou bus fol) wolkom hjitten yn 'e Doelestrjitte. Hja hawwe har yn it Prinses- sehôf de eagen suver út 'e holle sjoen en nei lekker iten to hawwen yn 'e Prinse- tún binne hja troch ús rounlaet troch de Fryske lânsdouwe. En as nûmer trije (it tal ommers fan alle goede dingen) rieden wy op de ynmoaije 18de augustus meiinoar nei Lytsewierrum, Nijlân, Skettens en Longerhou om dêr it moaije oan en yn de âlde tsjerken to bisjen.
    [Show full text]
  • Bibliografy En Ferantwurding * 1. Stúdzjes Út 1953-1960 Yn 1953 Ferskynde in Nijsgjirrige Stúdzje Fan J
    US WURK XXXV (1986), p. 12 [0641] O A R K O N D E, D I A L E K T E N KAART Taljochting by in kaart fan Aldfryske dialektfoarmen út 1402- 1544 Stúdzjes út 1953-1960 1. Stúdzjes út 1966-1976 2. Vries syn oarkonden en korreksjes: 1977-1984 3. Dialekt en algemien Frysk? 4. Dialekt yn codices en yn oarkonden út doarp en stêd 5. Grinsgefallen (út mingdialekten?) en ôfwikingen op de kaart 7.1 Oarkonden mei noardeastlike a-dialektfoarmen:1402- 1521 lasse , lasa ensfh. = lêze salle ; sald (partic. perf.) = ferkeapje; ferkocht satte ; sat (partic. perf.). = sette; set spracke, spraka ensfh. = sprekke wasse , wassa ensfh.. = wêze 7.2. Oarkonden mei súdwestlike o-dialektfoarmen:1425- 1544 fonne, fonna en gearstallingen.. = finne jold; jolde (subst. en ynfin.).. = jild; jilde scyold(en);scyoldich (adj.).... = skuld(en);skuldich scyold(en) = skild(en):munt(en) solle, solla ensfh. = ferkeapje sotte , sotta ; sot (subst.)...... = sette; set sot , besot, ondersot (partic.perf.) , = set, be-, ûnderset trodde, trodda ; trottien ........ = tredde; trettjin Bibliografy en ferantwurding * 1. Stúdzjes út 1953-1960 Yn 1953 ferskynde in nijsgjirrige stúdzje fan J. J. Spahr van der Hoek oer de foarmen Fenne, finne en fonne. Hy besocht dêryn ûnder mear nei te gean wannear't dy foarmen foar it earst yn de Aldfryske oarkonden foarkomme, as soartnamme en as toponym. Dat wie in ûnbidich stik wurk en dêrom beheinde er him ta it earste diel fan Sipma syn oarkonden en in grut part fan de beide oare dielen. Sadwaande kaam er fonna foar it earst tsjin yn 1468. Yn dyselde tiid, om 1953 hinne, joegen J.
    [Show full text]
  • Ontgonnen Verleden
    Ontgonnen Verleden Regiobeschrijvingen provincie Friesland Adriaan Haartsen Directie Kennis, juni 2009 © 2009 Directie Kennis, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Rapport DK nr. 2009/dk116-B Ede, 2009 Teksten mogen alleen worden overgenomen met bronvermelding. Deze uitgave kan schriftelijk of per e-mail worden besteld bij de directie Kennis onder vermelding van code 2009/dk116-B en het aantal exemplaren. Oplage 50 exemplaren Auteur Bureau Lantschap Samenstelling Eduard van Beusekom, Bart Looise, Annette Gravendeel, Janny Beumer Ontwerp omslag Cor Kruft Druk Ministerie van LNV, directie IFZ/Bedrijfsuitgeverij Productie Directie Kennis Bedrijfsvoering/Publicatiezaken Bezoekadres : Horapark, Bennekomseweg 41 Postadres : Postbus 482, 6710 BL Ede Telefoon : 0318 822500 Fax : 0318 822550 E-mail : [email protected] Voorwoord In de deelrapporten van de studie Ontgonnen Verleden dwaalt u door de historisch- geografische catacomben van de twaalf provincies in Nederland. Dat klinkt duister en kil en riekt naar spinnenwebben en vochtig beschimmelde hoekjes. Maar dat pakt anders uit. Deze uitgave, samengesteld uit twaalf delen, biedt de meer dan gemiddeld geïnteresseerde, verhelderende kaartjes, duidelijke teksten en foto’s van de historisch- geografische regio’s van Nederland. Zo geeft het een compleet beeld van Nederland anno toen, nu en de tijd die daar tussen zit. De hoofdstukken over de deelgebieden/regio’s schetsen in het kort een karakteristiek per gebied. De cultuurhistorische blikvangers worden gepresenteerd. Voor de fijnproevers volgt hierna een nadere uiteenzetting. De ontwikkeling van het landschap, de bodem en het reliëf, en de bewoningsgeschiedenis worden in beeld gebracht. Het gaat over de ligging van dorpen en steden, de verkavelingsvormen in het agrarisch land, de loop van wegen, kanalen en spoorlijnen, dijkenpatronen, waterlopen, defensielinies met fortificaties.
    [Show full text]
  • Werd Aan De K. Vastgeklonken, Droeg Soms Een Bord
    Goos, 1615; D. Fabricius, 1617) drie nieuwe kaarten (N. Geelkerken*, 1618; A. Metius en Ger. Freitag, 1622; B. Schotanus* à Sterringa, 1664) met weer navolging. Geelkerken geeft meer dijken en wegen dan Van Deventer; de 'kaart van Metius en Freitag in P. Winsemius*' kroniek is ondanks mindere kwaliteit veel gevolgd (N. J. Piscator, 1628). Schotanus à Sterringa en zijn helpers brengen verbetering. Hun kaarten horen K bij de kroniek van Chr. Schotanus*, ze zijn de grondslag van de eerste belangrijke Fr. atlas* (1698,21718 bij F. Halma*). Een KAAK. Schandpaal, vaak bekroond met kaart van Opsterland verschijnt 1680. 18de eeuw. Ook in de stadswapen. Wie 'aan de K. gesteld werd', werd aan cartografie is er eer achteruitgang dan winst, ook kwantitatief: de K. vastgeklonken, droeg soms een bord met Eekhoff telt 18 kaarten. Enkele zijn echter nog altijd een opschrift, en stond - vaak op marktdag - voor spot. wandsieraad. Te noemen zijn: kaart met Terminus (Stenen Man), In de 16de eeuw stond te Lwd. de K. aan de uitgave P. Schenk (Amsterdam, 1706); kaart van en gezicht op oostzijde van de Brol, later bij de stoep van het Molkwerum (1718) van J. Hilarides*, een unicum (misschien raadhuis (daar weggebroken, 1795). De K. droeg de hielp Hilarides Schenk); atlas van F. Halma (1718); fraai klimmende leeuw van het stadswapen, vandaar 'de uitgevoerde zesdelige kaart van 1739, op naam van J. Vegelin* leeuw in de bek zien' (met de justitie in aanraking van Claerbergen, naar gegevens van B. Schotanus à Sterringa. komen). K.-straf is 29.6.1854 afgeschaft. Dan kleinere kaarten, meest naar Schenk, van J.
    [Show full text]
  • De Vrije Fries
    DE VRIJE FRIES JAARBOEK UITGEGEVEN DOOR HET FRIES GENOOTSCHAP VAN GESCHIED-, OUDHEID- EN TAALKUNDE EN DE FRYSKE AKADEMY REDACTIE: MR. J. VIERSEN (voorz.), J. J- KALMA (secr.), DR. G. BAKKER. DRS. C. BOSCHMA, H. KINGMANS. JHR. DRS. M. J. VAN LENNEP, K. SIKKEMA, DRS. R. STEENSMA. DR. K. DE VRIES VIJFTIGSTE DEEL - 1970 N.V. DE HANDELSDRUKKERIJ VAN 1874, LEEUWARDEN Wij herdenken dit jaar de in 1945 herwonnen vrijheid. Vandaar dat in de eerste beide artikelen van ons Jaarboek aandacht wordt besteed aan de Friese vrijheid, haar vreugden en haar lasten. In het opstel van drs. S. Sybrandy kreeg Erasmus, die onlangs werd herdacht, aandacht. Het vierde artikel richt het zoeklicht op het stadje in het Noorden, dat steeds blijft boeien. J. J. Kalma wijst op enkele zaken, die bij kerkelijke processen licht worden vergeten. Het overzicht van de Leeuwarder uurwerkmakers is de museumbijdrage van dit jaar. 1970 is ook een jaar van een gouverneurswisseling. In het artikel van drs. J. Visser wordt een tot nog toe onbrekend volledig over­ zicht geboden van allen, die aan ons gewest mee leiding hebben gegeven of dit enkel maar hebben gepoogd. De 'meester-sneuper' S. J. van der Molen geeft vele curieuse bijzonderheden over Amelander binnenhuisjes. Drs. R. Steensma vertelt deze keer van het interieur van de kerk van Rauw er d. Het 'Panorama van Friesland in 1969' is een poging om een overzicht te bieden van wat er in 1969 speciaal op de terreinen, die onze lezers het meest interesseren, is gebeurd. Het zal duidelijk zijn, dat deze nieuwe kroniek, die wij voortaan elk jaar willen geven, velen een handreiking kan bieden.
    [Show full text]
  • [0642] Yn Twa Artikels Út 1976 Hat Miedema Wiisd Op in Dialektferskynsel, Dat Yn Ferskate Âldfryske Oarkonden, Yn Haadsaak
    US WURK XXXV (1986), p. 27 [0642] DIALEKTYSK KLEURE ALDFRYSK FAN IN LJOUWERTER PASTOAR Yn twa artikels út 1976 hat Miedema wiisd op in dialektferskynsel, dat yn ferskate âldfryske oarkonden, yn haadsaak út Eastergoa, fûn wurde kin, te witten de oergong fan 'e Aldfryske e ta a foar -s, -t, -r, -l, -n, -k, -g en -pl. Sprekkende foarbylden dêrfan kinne oanwiisd wurde yn it testamint fan Sibbel Sibbitzme, in lid fan it Ljouwerter haadlingeslachte Auckama, út 1501, dêr't spitigernôch allinne mar in kopy fan oerlevere is (O I 449) 2. No hie Gosses al ris opmurken dat lyksoartige a-foarms foarkomme yn twa orizjinele oarkonden út deselde tiid, dy't beide allyksa út Ljouwert komme (O I 448 en 450) 3. De earste dêrfan is útgien fan 'e fâden fan it Sakra- mintsgilde, dêr’t ek de twa pastoars fan 'e tsjerke fan Sint Vitus fan Aldehou, maester (magister) Mamma en hear Fedda, by binne, de twadde fan trije persoanen, dêrûnder op 'en nij de beide pastoars fan Aldehou. Miedema achtet it net ûnmooglik dat ien fan har (of beide) de teksten opsteld of skreaun hat. De skriuwer soe dan ferantwurdlik wêze kinne foar de dialektyske kleur fan 'e oarkonden O I 448 en 450 en ek fan Sibbel Sibbitzme har testamint. Syn ûndersyk rûn lykwols stomp. Yn it foarste plak waard him troch de doetiidske gemeente-argivaris fan Ljouwert meidield dat de twa orizjinele oarkonden nèt fan ien en deselde hân binne. Boppedat fûn Miedema yn 'e âldfryske oarkonden dêr’t maester Mamma en hear Fedda as segeler of testamentarius yn neamd wurde, gjin dúdlike oanwizings foar it brûken fan a-foarms.
    [Show full text]