Download (PDF)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Vrije Fries De Vrije Fries JAARBOEK uitgegeven door het KONINKLIJK FRIES GENOOTSCHAP VOOR GESCHIEDENIS EN CULTUUR/ KENINKLIK FRYSK GENOATSKIP FOAR SKIEDNIS EN KULTUER en de FRYSKE AKADEMY negen en tachtigste deel 892009 1839sinds DE VRIJE FRIES SINDS 1839 NEGEN EN TACHTIGSTE DEEL 2009 Jaarboek uitgegeven door het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur/ Keninklik Frysk Genoatskip foar Skiednis en Kultuer en de Fryske Akademy REDACTIE Dr. Piet Bakker, dr. Johan Frieswijk, dr. Derk Jansen (secr.), prof. dr. Goffe Jensma (voorz.), drs. Otto Knottnerus, dr. Han Nijdam (eindred.), dr. Ernst Taayke REDACTIE-ADRES Redactie De Vrije Fries p.a. Fryske Akademy Postbus 54 8900 AB Leeuwarden [email protected] ONTWERP Buro Invorm - Tom Sandijck OPMAAK EN DRUKWERK Hellinga Grafische Specialisten ISBN 978-90-6171-017-2 FA-nummer 1038 NUR-code 680 De redactie houdt zich aanbevolen voor kopij. In het algemeen gaat haar voorkeur uit zowel naar weten- schappelijke artikelen als naar meer essayistische bijdragen op het terrein van de Friese geschiedenis, kunst, literatuur en archeologie. De plaatsing van de Friese ‘stof’ in een bredere context is daarbij gewenst. Kopij dient, voor zover mogelijk, te worden aangeleverd op floppydisk (plus één uitdraai), opgemaakt vol- gens richtlijnen die bij het redactiesecretariaat kunnen worden opgevraagd. Bijdragen kunnen anoniem worden voorgelegd aan een externe deskundige. Inhoud Van de redactie ................................................................................................................... 7 BIJDRAGEN R.A. Ubbink ‘Literair kwartier’ ....................................................................................... 9 Fokke Sierksma als literair radiocriticus bij de Regionale Omroep Noord, 1946–1955 Han Nijdam Klinkende munten en botsplinters in de Oudfriese rechtsteksten ...... 45 Continuïteit, discontinuïteit, intertekstualiteit Jasper Hillegers Lambert Jacobsz (c. 1598–1636) en zijn werkplaats .............................. 67 Atelierpraktijk in Leeuwarden omstreeks 1630 Corien Rattink ‘Een zoo bekend hygiènist’ ........................................................................ 93 Samuel Senior Coronel in Leeuwarden, 1867–1892 Sytse ten Hoeve Jan Buiteveld (1747–1812), een Sneker decoratieschilder .................. 117 Jelle Jan Koopmans De ‘Heeren’ van Sneek .............................................................................. 165 De economische en politieke elite in Sneek tussen 1870 en 1910 KRITIEK EN TERUGBLIK Tico Koopmans De offi ciële Friese canon .......................................................................... 181 De meest recente poging om vorm te geven aan de Friese identiteit KRONIEK Ernst Taayke Archeologische kroniek van Fryslân over 2007 en 2008 ...................... 199 Jierferslach Keninklik Frysk Genoatskip oer 2008 ................................ 231 Over de auteurs ...................................................................................... 239 Aan de lezer Net als vorig jaar opent De Vrije Fries met een literair-historisch artikel en wel over Fokke Sierksma. Deze godsdienstwetenschapper en literator, afkomstig uit Dokkum, zou vanaf de jaren zestig bijvoorbeeld door zijn publicaties over de invloed van de televisie landelijke bekendheid verwerven, in de jaren veer- tig en vijftig verkeerde hij veel in Friese kringen. Door zijn optredens als lite- rair criticus in regionale radioprogramma’s speelde hij toen, zoals Rik Ubbink laat zien, een belangrijke rol in de ontwikkeling en bloei van de Friese litera- tuur in deze jaren. Han Nijdam, die onlangs cum laude promoveerde op een studie naar eer, lichaam en recht in middeleeuws Friesland, vat vervolgens de stof uit zijn proefschrift nog eens samen door deze toe te passen op een uiterst merkwaar- dige, in het Oudfriese recht vastgelegde gewoonte. Wanneer in een gevecht iemand tot op het bot verwond was, werden de afgehakte botsplinters in een metalen schild geworpen en werd de hoogte van de ‘boete’ vervolgens bepaald door het volume van het geluid dat zo’n splinter op het metaal van het schild maakte. Deze bizarre procedure trotseerde de eeuwen en Nijdam maakt duidelijk waarom. In de tweede helft van de negentiende eeuw kenmerkte het intellectuele klimaat Leeuwarden zich door liberale vooruitstrevendheid. Landelijk beken- de ‘hygiënisten’ als Asman en Coronel speelden er een belangrijke rol. Corien Rattink onderzocht het leven van Samuel Senior Coronel, die zich erg heeft ingespannen voor de volksgezondheid in de Friese hoofdstad. Jelle Jan Koopmans hanteert in zijn bijdrage over de elite van Sneek tus- sen 1870 en 1910 een andere methode om de geschiedenis van een stad te benaderen, namelijk de sociaal-economische. Hij laat zien hoe de elite van Sneek in deze periode beter dan die van Harlingen of andere steden wist te profiteren van de opkomende industrialisering. Sneek groeide uit tot de tweede stad van Friesland. Opnieuw presenteren we in deze aflevering een tweetal (fraai in kleur geïl- lustreerde) kunsthistorische artikelen. Jasper Hillegers presenteert de resul- taten van zijn onderzoek naar de atelierpraktijk van Lambert Jacobsz en Sytse ten Hoeve inventariseert en analyseert het werk van de Sneker schilder Jan Buiteveld. Ten Hoeve laat zien hoe zo’n wat minder bekende schilder toch uitermate interessant kan zijn. Buitevelds uitgebreide oeuvre van behangsel- en haardstukkenschilderstukken maakt namelijk zichtbaar hoe in Friesland in de achttiende eeuw de schilderkunst functioneerde. In de rubriek ‘Kritiek en terugblik’ gaat Tico Koopmans in op de canonitis – de over elkaar heen rollende golven van canons – die recentelijk in Neder- land en ook in Friesland heerst. Vergelijkenderwijs analyseert Koopmans de nationale en de verschillende Friese canons. Met ingang van deze jaargang heeft Gilles de Langen onze redactie verla- ten. Sinds 1998 stelde hij als redacteur archeologie niet alleen de archeologi- sche kroniek samen maar zorgde hij er ook voor dat er – meest van de hand van jonge archeologen – steeds vernieuwende bijdragen over het archeolo- gisch onderzoek in Friesland werden aangeleverd en opgenomen. We zeggen hem hartelijk dank voor de zorgvuldigheid en de ijver waarmee hij elf jaren lang zijn redactionele taken vervulde. Zijn plek wordt ingenomen door Ernst Taayke, archeoloog-beheerder van het Noordelijk Archeologisch Depot te Nuis. In deze aflevering verzorgt Taayke een eerste archeologische kroniek. Voortaan zal hij jaarlijks, op zijn eigen bondige manier, de voornaamste onderzoeksbevindingen en bodemvondsten melden. Rest ons om het bestuur van het Fries Genootschap hartelijk te danken voor het royale gebaar waarmee het ons toestond om dit jaar twee kleurenka- ternen mee te laten drukken en om alle leden van ditzelfde genootschap veel kijk- en vooral leesplezier toe te wensen. Hebt u op- of aanmerkingen, wij horen ze graag: [email protected]. De redactie ‘Literair kwartier’. Fokke Sierksma als literair radiocriticus bij de Regionale Omroep Noord, 1946–1955 R.A. UBBINK Inleiding Fokke Sierksma (Dantumawoude 30 mei 1917 – Leiden 22 augustus 1977) heeft naam verworven als literator en als wetenschapsman. In zijn jeugd verbleef hij vaak op de boerderij van zijn grootouders in Reitsum, waar hij indrukken opdeed van het leven op het Friese platteland en Fries leerde spreken.1 Na het gymnasium in Leeuwarden doorlopen te hebben ging hij theologie studeren in Groningen en onderging daar de invloed van de theoloog en godsdiensthistoricus Gerardus van der Leeuw en van de wijsgerig antropoloog Helmuth Plessner. Vormend voor zijn persoonlijkheid waren ook zijn ervaringen in het verzet tijdens de Duitse bezetting. Zijn literaire bezigheid, waarover hieronder meer, ontplooide zich vooral in kritiek en essay alsmede in redactioneel werk. Zijn aanstelling als godsdiensthistoricus aan de Leidse theologische faculteit op 1 november 1953 markeerde een beslissende keuze voor de wetenschap, al zou hij ook in later jaren zijn pen scherpen om in vraagstukken van uiteenlopende aard stelling te nemen. Tot aan zijn dood zou hij aan de Leidse faculteit verbonden blijven, vanaf 1973 als hoogleraar. Zijn wetenschappelijke hoofdwerken zijn De religieuze projectie (1956), De mens en zijn goden (1959), Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde (1961) en Tibet’s Terrifying Deities (1966). Posthuum verscheen Religie, sexualiteit & agressie (1979), de wetenschappelijke versie van De roof van het vrouwengeheim (1962). In deze boeken worden de thema’s projectie, acculturatie, sexualiteit en agressie in hun relatie tot de godsdienst vanuit antropologisch gezichtspunt behandeld. In dit artikel wil ik ingaan op een onderdeel van Sierksma’s literaire activiteit, namelijk de radio-uitzendingen die hij verzorgde voor de Regionale Omroep Noord. Bij mijn werk aan de bibliografi e van Sierksma stuitte ik op eerder niet beschreven materiaal; met een overzicht van de betreffende uitzendingen en een beschouwing op basis van het geheel der hierop betrekking hebbende teksten wil ik dit aspect van Sierksma’s werkzaamheid afzonderlijke aandacht geven. In deze beschouwing belicht ik, na enige historische context aangebracht te hebben, de belangrijkste thema’s die uit Sierksma’s radiowerk naar voren komen. Hierbij zal ik zoveel mogelijk door middel van citaten Sierksma zelf aan het woord laten om zo het eigene van zijn persoon het dichtst te benaderen.2 De Vrije Fries 89 (2009) 9-44 10 R.A. Ubbink Fokke Sierksma in 1952 (Foto: Piet Boonstra, collectie RHC Groninger Archieven,