Philologia Frisica
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PHILOLOG IA FRISICA ANNO 1959 LEZINGEN EN DEBATTEN FAN IT 2DE FRYSKE FILOLOGEKONGRES AUGUSTUS 1959 Nr. 171 J.B.WüLTERS I GRINS 1960 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I IT TWADDE FRYSKE FILOLOGEKONGRES ORGANISEARRE FAN DE FRYSKE AKADEMY TO LJOUWERT YN AUGUSTUS 1959 .Jt wengebietfan de Friezen yn itforline" FOARSITTER FAN IT KONGRES: PROF. DR. K. FOKKEMA TARIEDINGSKOMMISJE: PROF. Dr. K. FOKKEMA, foarsitter PROF. DR. J. H. BROUWER DR. W. KOK G. A. G. MEERBURG, skriuwer, Coulonhûs, Doelestrjitte 8, Ljouwert YNHÄLD Side Programma ....... .......... .. 7 K.FoKKEMA, Iepeningswurd . 9 H. JANKUHN, Zur Frage der friesischen Einwanderung in Nordfriesland. 11 W. HAARNAGEL, Neue Ergebnisse der Vor- und Frühgeschichtsforschung in Ostfriesland .......................... 20 H. HALBERTSMA, Enige hoofdlijnen in de bewoningsgeschiedenis van het terpengebied tussen Flie en Eems . 27 Neipetear ........... 40 W. LAUR, Das Siedlungsgebiet der Nordfriesen in seiner geschichtlichen Entwicklung im Spiegel der Ortsnamen . 43 H. RAMM, Ostfriesische Ortsnamen - stammeskundlich betrachtet. .. 48 J. J. SPAHR VAN DER HOEK, Oantekeningen oangeande it àlde wengebiet fan de Friezen yn Nederlän, nei oanlieding fan de plaknammen. 54 Neipetear ........................ .. 64 D. HOFMANN, Die Sprache der Nordfriesen und ihre alten Wohnsitze .. 71 K. HEEROMA, Friese dialectologie. ... .. 79 Neipetear ........... 89 H. JANKUHN, Methodische Schlussbemerkungen 93 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I IT TWADDE FRYSKE FILOLOGEKONGRES ORGANISEARRE FAN DE FRYSKE AKADEMY Programma Woansdei 26 augustus: Archeology 10 ûre: Gearkomste yn de nije gearkomsteseal "Skylge" fan it Coulonhûs to Ljouwert. Iepening troch de foarsitter fan it Kongres: Prof. Dr. K. Fokkema. Prof. Dr. H. Jankuhn, Zur Frage der friesischen Einwanderung in Nordfriesland. Dr. W. Haarnagel, Neue Ergebnisse der Vor- und Frühgeschichtsfor• schung in Ostfriesland. 12.30: Untfangst troch it Provinsiaelbistjûr fan Fryslàn op it Provinsjehûs, mei kofjetafel. 14 ûre: Mei de bus oer Hegebeintum en Jannum nei Dokkum. 15.30: Yn it Stedhûs to Dokkum: Untfangst troch de Boargemaster. H. Halbertsma, Enige hoofdlijnen in de bewoningsgeschiedenis van het terpengebied tussen Flie en Eems. Neipetear op de trije lêzingen. Tongersdei 27 augustus: Toponymy 9 ûre: Mei de bus nei Bolswert. Underweis waerd op utstel fan de kongres foarsitter in bisiik brocht oan de terp fan Tritsum by Tsjom, dêr't prof. dl'. H. Tj. Waterbolk fan Grins de lieding hat fan de opgra vingen. 10.30: Yn it Stedhûs to Bolswert. Untfangst troch de Boargemaster. Dr. W. Laur, Das Siedlungsgebiet der Nordfriesen in seiner geschicht lichen Entwicklung im Spiegel der Ortsnamen. Dr. H. Ramm, Ostfriesische Ortsnamen-stammeskundlich betrachtet. 12.30: Kofjemie1. 14 ûre: J. J. Spahr van der Hoek, Oantekeningen oangeande it lilde wengebiet fan de Friezen yn Nederlûn, nei oanlieding fan de plaknammen. Neipetear op de trije ]êzingen. 16 ûre: Mei de bus troch de Sûdwesthoeke, oer Warkum, de Galamadammen en Sleat werom nei Ljouwert. 7 Freed 28 augustus: Dialektology 9.15: Mei de trein nei Grou. 10 ûre: Gemeentehûs Grou. Untfangst troch de Boargemaster. Dr. D. Hofmann, Die Sprache der Nordfriesen und ihre alten Wohnsitze. Prof. DI. K. Heeroma, Friese dialectologie. Neipetear. 12.30: Kofjemiel en sluting fan it Kongres. 14 ûre : Mei de boat oer Earnewäld nei Ljouwert werom. 20 ûre: Yn Kunstsintrum Prinsetûn : Frysk kabaret "De Spinnekop". *** Op tiisdei 25 augustus, de deis foar it Kongres, is de nijboufan it Coulonhûs offisieel iepene troch de Boargemaster fan Utingeradiel, de gemeente dy't nei forhälding it measte jown hat yn de jildaksje dy't yn 1958 fierd is om de ütwrei• ding fan it Coulonhûs mooglik to meitsjen. Hjiroer kin men mear lêze yn "Ut de smidte" fan de Fryske Akademy IX (1959). *** Op sneon 29 augustus, de deis nei it Kongres, waerd de Jiergearkomste fan de Fryske Akademy hälden yn De Harmonie to Ljouwert. De foarsitter fan it Akademybistjûr, prof. dr. J. F. Koksma, hie de lieding. Prof. Dr. J. H. Brouwer, wittenskiplik direkteur fan de Akademy, hàldde in ynlieding oer it universiteits rapport fan de "Kommisje Heger Underwiis yn Fryslän". Dr. W. Kok, organisatoarysk en saeklik direkteur, joech yn syn jierforslach rekkenskip fan hwat de Fryske Akademy it lêste jier ut 'e wei set hat. Dêrnei waerd ûnder lieding fan it bistjûrslid, de hear M. Wiegersma, in forum hälden nei oanlieding fan it 10-jierrich bistean fan it Länskip-Genetysk Wurk forbän. Ir. K. A. Rienks, defoarsitter fanit wurkforbän en Prof. Dr. J. P. Bakker fan Amsterdam joegen derby oersjoggen fan it wurk yn de forroune tsien jier. 8 PROF. DR. K. FOKKEMA (Amsterdam) IEPENINGSWURD Heechachte Gearkomste, It is my in greate eare jim op dit Twadde Fryske Filologekongres to bigroet sjen. Ik bin bliid dat der sa folIe gelearden ut ûnderskate lànnen hjirre gearkom men binne om nei de lêzingen to hearren, en yn 'e diskusjes en yn ûnderling petear de kwestjes dy't hjir aan 'e oarder steld wurde, to bisprekken. De tank fan it bistjûr giet binammen ut nei de sprekkers dy't yn dizze moaije simmertiid har fakänsjedagen opoffere ha, om harren to preparearjen foar dit kongres. Hja binne allegearre wol tige ynwijden op it spesiale mêd der't hja foar frege binne. It doel hat west ut de trije Fryslännen wei foar eltse dei in sprekker ut to noegjen. Dêrom myn hearen Jankuhn, Haarnagel, Halbertsma, Laur. Ramm, Spahr van der Hoek, Hofmann en Heeroma, yn it foar üs tige tank foar jim réëns foar üs to sprekken. It docht my goed dat de earste gearkomste dy't hjir yn it nije gebou fan de Fryske Akademy halden wurdt it Frysk filologekongres is. Dat past tige goed. De Akademy wol ommers in sintrum wêze foar de Fryske wittenskip en hwer koe dan better as hjirre de earste gearkomste fan it kongres hal den wurde? Men hat jin miskien öffrege oft it wol nedich wie in jier nei it Greatfryske kongres wer gear to kommen. Ik mien fan al; it earste filologekongres nou trije jier forlyn hie de measte die1nimmers troch it peil fan de lêzingen, troch de treflikens fan de organisaesje en binammen troch de frije Fryske geast dy't dêr hearske, sa skoan foldien, dat men daliks der op oanstie dizze gearkomsten jitris to hàlden. Dit jier wie it gaedlikst der foar. Takomme jier ha wy al twa kongressen yn it sicht hwer't ûnderskate fan ûs hinne wolle, en fiif jier to wacht sjen dat wie ûs to lang. Dat it bistjûr fan it Taelkundich Wurkforbàn hat ut steld om fan it jier it filologekongres to organisearjen. It bistjûr fan de Fryske Akademy hat daliks it plan fan it Wurkforbàn oernommen en sjedêr: it kongres is der. Wy tankje it bistjûr foar syn bimuoijingen; wy leauwe as wy ûnder op de programma's sjogge datit syn bêstdien hat, üs gearkommenwer goed op to setten. As algemien thema ha wy nommen it wengebiet fan de Friezen. It is in ûnder werp dat de bilangstelling ha kin fan ûnderskate gelearden yn spesialismen dy't dochs tige meiinoar gearhingje. Op it earste kongres hat men de winsk al ut sprutsen dat ek archeologen mei dwaen moasten. Ik moat sizze dat der ek guon wiene dy't warskêgjend har finger opheven, dy't hwat bang wiene foar archeo logen. Ik foar my bin net bang fan archeologen, ik ha der goede freonen ûnder, mar wy sille fansels wol oppasse moatte dat de archeologen en filologen "ge trennt marschieren" om in bikende utering to sitearjen; oft it ta in "vereint schlagen" komt, sil de ein fan it kongres ûs leare. Ik moat jim sizze dat dat foar my ek net de haedsaek is. Foar my is de haedsaek dat ik àlde en nije ge sichten hjir sjoch dy't allegearre ûtsjogge nei in moaijer Fryslàn en dat hjir in keppeltsje lju gearkommen is dat trije dagen lang him mei de Fryske Iännen dwaende hàldt en ek trije middeis hiel hwat fan Westerlauwersk Fryslàn sjen sil, Yn de hope dat it kongres üs yn it wittenskiplike en op it mêd fan 'e freonskip noch mear jaen sil as wy der fan forwachtsje, iepenje ik dit kongres. 9 j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j j J PROF. DR. H. JANKUHN (Göttingen) ZUR FRAGE DER FRIESISCHEN EINWANDERUNG IN NORDFRIESLAND Der Archäologe sieht sich bei dem Versuch, Ursprung und Siedlungsgebiet der Nordfriesen zu bestimmen, einer grundsätzlich anderen Situation gegen über als bei den am Südufer der Nordsee siedelnden Friesenstämmen. Seit diese zur Zeit des Augustus in das Licht historischer Überlieferung traten, rei chen die Quellen dazu aus, das Siedlungsgebiet dieser Friesen wenigstens in seinen Kern zu lokalisieren, wenn auch die genauen Grenzen, insbesondere deren Veränderungen im Laufe der Zeit und das Verhältnis zu den kleineren Nachbarstämmen häufig dunkei bleiben. Hier im friesischen Kerngebiet ge stattet die Koïnzidenz historischer Nachrichten und archäologischer Fund stellen wirklich mit Sicherheit von friesischen Funden und einer friesischen Kultur der Frühzeit zu sprechen, wenn auch deren Entstehung und räumliche Ausdehnung mitunter schwer zu bestimmen sind. Anders in Nordfriesland. Hier treten die Friesen erst im 12. Jahrh. historisch deutlicher greifbar hervor, wenn auch vereinzelte, in ihrer Ausdeutung aller dings umstrittene ältere Quellen ihre Anwesenheit an der Westküste Schleswigs schon für eine frühere Zeit vermuten lassen.