Hürrem

Fiziki Özellikleri 2 خاصيكي ُخَّرم :Hürrem Sultan (Osmanlı Türkçesi -tam adı ile: Devletlu İsmetlu Hürrem Haseki Sul ;سلطان tan Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri; Avrupa'da bilinen adıyla La O dönemin Avrupa elçileri tarafından kızıl saçlı, yeşil Rossa veya Roxelana; 1499–1504, Rutenya – 15 Ni- gözlü ve beyaz tenli olduğu vurgulanmıştır. Eşi Kanuni san 1558, İstanbul), Osmanlı İmparatorluğu'nun onun- Sultan Süleyman'ın da kendisine yazdığı gazel ve şiirler- cu padişahı ve 89. İslam Halifesi I. Süleyman'ın nikâh- den de bu anlaşılmaktadır. Kendisi adına çizilen portreler lı eşi, sonraki padişah II. Selim ile Şehzade Mehmed, tamamen ressamların hayal ürünü olup, gerçeği yansıt- Mihrimah Sultan, Şehzade Abdullah, Şehzade Bayezid ve mamaktadır. Bunun yanında Osmanlı İmparatorluğu'nda Şehzade Cihangir'in annesi, Haseki Sultan. adına en çok portre yapılmış sultandır.[3] Renkli hayatı ile efsaneleşmiş; entrikaları, zekası, cesare- ti ve ihtiraslarıyla ün salmış bir Hanım Sultan'dır.[2] Ha- yatı romanlara, tiyatro oyunlarına, opera eserlerine ko- nu olmuştur. Siyasette ve devlet işlerinde aktif rol oyna- 3 Saraydaki yaşamı yarak, Osmanlı İmparatorluğu’nda "Kadınlar saltanatı" denilen devri başlattığı rivâyet edilir.[2] Bunun yanında, Osmanlı Tarihinin en güçlü ve en etkili kadın sultanla- rından birisi olarak kabul edilmektedir.[3]

1 Kökeni

Topkapı Sarayı'na gelene kadar ki yaşamı hakkında ke- sin bir bilgi yoktur.[2] Lehistan Krallığı'nın sınırları içe- risinde bulunan Rutenya (Ukrayna)'da[4] 1504 yılında doğduğu rivayetler arasındadır, Tatar akıncılar tarafından 1520 tarihinde 15'li yaşlarında Rutenya'den kaçırıldığı[3], Kırım Hanı'nın himayesine girdikten sonra Topkapı Sa- rayı'na sunulduğu tarihçiler ve yazarlar tarafından kabul görmüş bir rivayettir.[2] 16. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık ismi bilinmiyordu. Ama daha sonraki kayıtlara göre - mesela 19. yüzyı- lın Ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre - Anastasia (Kısa- ca Nastia) Polonyalıların geleneğinde, Aleksandra Liso- wska olarak bilinir. Genelde Hürrem Haseki Sultan ya da Hürrem balsaq sultan olarak bilinirdi; Avrupa dillerin- de Roxolena, Roxolana, Roxelane, Rossa, Ruziac, Rusla- Hürrem), neşeli Hürrem Sultan'ın Britanya kraliyet ailesi koleksiyonunda yer خرمna Türkçe'de Hürrem (Farsça kökenli olan kişi anlamına gelir. Roxelana, onun gerçek ismi ol- alan bir portresi, c. 1600–70 mayabilir ama takma adı onun Ukraynalı soyuna ait olan (Günümüze ait yaygın isim Ruslana) ve doğu slav ismi olan, Roxolany ya da Roxelany, şimdiki Ukrayna halkın- da 15. yüzyıldan sonra kullanılıyordu. Bunlara ek olarak, 3.1 Saraya Gelişi bazı tarihçilere göre Hürrem Sultan (Roxelana) Ukrayna sınırları içerisinde bulunan Rohatyn kentinde doğmuş Le- Hürrem Sultan’ın saraya gelişi ve Kanuni ile tanışması histanlı Ortodoks bir ailenin kızıdır.[5] Bazı kaynaklarda hakkında kesin bilgiler yoktur. Şehzadeliği sırasında veya bu konuya dair geniş veriler yer alır. padişahlığının ilk senesinde 'e girdiği düşünülür.[2]

1 2 3 SARAYDAKİ YAŞAMI

3.2 Yükselişi

Hürrem Sultan saraya getirildiğinde I. Süleyman'nin Manisa valisi iken birlikte olduğu Mahidevran Sultan'dan Mustafa isimli bir oğlu vardı. Sarayın en nüfuzlu kadını padişahın annesi Ayşe , ikinci derece nüfuz- lu kadın Mahidevran Sultan idi. Hürrem, saraya girdikten sonra Kanuni ile ilişkisinden 1521’de Şehzade Mehmed dünyaya geldi ve böylece Hürrem Sultan saraydaki en nü- fuzlu üçüncü kadın durumuna geldi. İki haseki arasındaki rekabet bir gün kavgaya dönüşmüştür. Hürrem Sultan bu kavgayı çeşitli entrikalarla lehine çevirmiştir.[2] Pek çok yazara göre bu olaydan sonra gözden düşen Mahidevran Sultan, 1533’te Manisa Valiliği'ne atanan oğlu veliaht Şehzade Mustafa’nın yanına gönderildi ve Hürrem Sul- tan, onun yerini aldı.[6]

3.3 Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan'ın Nikahlanması

Nikahla birlikte bir ilk gerçekleşir ve Dünya'nın en güçlü imparatorunun resmi karısıdır. Dolayısıysa padişah cari- yelerine verilen Haseki unvanı, Haseki Sultan olarak de- ğiştirilir ve dünyaca kutlanan bir törenle ilan edilir.[2] Hürrem Sultan'ın sarayda pozisyonu Kanuni'nin nikâhlı eşi olması ile arttı ve bu olaydan sonra Mahidevran Sul- tan'dan daha yüksek bir mevki sahibi oldu. Hürrem Sul- tan, Şehzade Cihangir’in doğumundan sonra Kanuni ile görkemli bir düğün yapılarak evlendi ve aralarında resmi 1644 yılı yapımı “Roxelane” adlı oyun kartı: Fransızca olarak nikah kıyıldı. Kesin tarihi belli olmamakla birlikte Ha- Hürrem başlığı ve ilk paragrafı “Femme de Solyman Empereur ziran 1534’te veya daha erken gerçekleştiği düşünülen[2] des Turcs...” (Türklerin İmparatoru, Süleyman'ın eşi...) ile baş- lar. Sağ üst köşede “cruelle” (acımasız) ve sol üst köşede ise kart düğün, Hürrem Sultan'ı Kanuni’nin meşru eşi yapan, numarası yazmaktadır. Osmanlı geleneklerine aykırı düşen çok önemli ve dev- rimci bir hareket olarak değerlendirilir. Bu nikah ile Hür- rem Sultan, Osmanlı tarihinde padişah tarafından uzun bir süre sonra nikahlanan ilk oldu.[7][8] Sultan için önemli bir engelin ortadan kaldırılmasını sağ- ladı. Çocukluğundan beri Kanuni’nin yakın arkadaşı ve danışmanı olan İbrahim Paşa'nın gözden düşürülüp boğ- 3.4 Harem Yönetimini Eline Alması durulmasında Hürrem Sultan’ın rolü olduğu rivayet edi- lir. Ancak İbrahim Paşa'nın devlet yönetiminde kendini Mahidevran ile Hürrem Sultan arasındaki mücadelede üstün görmesi ve yükseldikçe yaptıkları hataların da ken- Mahidevran Sultan'ı tuttuğu düşünülen ve oğlu üzerinde di sonunu hazırlamasına sebep olduğu bilinmektedir. Bu büyük nüfuzu olduğu söylenen[2] Valide Hafsa Sultan’ın olaydan sonra Hürrem Sultan’ın devlet işlerini idare et- 1534 yılındaki ölümü ile Hürrem’in saraydaki etkisi da- meye başladığı kanısı yaygındır[2] ha da artmıştır ve Harem yönetimini eline almıştır. Fakat 'ın ölümünden sonra Mahidevran Sultan ve- liaht annesi olduğu ve Şehzade Mustafa'nın tahta çıkma- sına kesin gözle bakıldığı için Valide Sultan'lığa hazırlan- 3.6 Harem’in Topkapı Sarayı’na taşınması maya başlamıştır.

Hürrem Sultan’ın devlet işleri ile daha yakından ilgile- 3.5 Sadrazam İbrahim Paşa'nın idamı nebilmek için Harem’i Eski Saray’dan Topkapı Sarayı’na taşıttığı düşünülür ve bu olay, Hürrem Sultan'ın önemli Sadrazam Pargalı Damat İbrahim Paşa, Hürrem Sultan’ın devrimci hareketlerinden birisi olarak kabul edilir. Eski şehzadelerinden birisi yerine Şehzade Mustafa’yı hüküm- Saray’dan göçün kesin tarihi belli değildir. Eski Saray'da darlığa aday gösterenlerin arasındaydı. İbrahim Paşa’nın 25 Ocak 1541 gecesi çıkan yangından sonra Harem hal- Irakeyn Seferi’nden dönüşte saraya davet edilip 14 Mart kının bir kısmının Topkapı Sarayı'na taşındığı ve harem 1536 gecesi dairesinde uyurken boğdurulması, Hürrem protokolünün başladığı düşünülmektedir. 3.11 Kara Ahmed Paşa'nın idamı 3

3.7 Şehzadelerin Sancak Beyliklerine Süleyman, oğlu veliaht Şehzade Mustafa`nın kendisine is- atanmaları yan edeceğine ve tahtı elinden alacağına ikna edilmiştir. “Katledildiği gün, babasıyla görüşeceğini sanarak çadırı- Şehzadelerin sancak beyliklerine atanmasında da Hürrem na gitmiştir malum. İşte o gün bembeyaz giyindiği söy- Sultan’ın rolü olduğu düşünülür. 1541’de, padişah aday- lenir; kendisine yapılan iftiralardan haberdardır ve ma- larının tayin edildiği Manisa Sancağı’nda Sancak Bey- sumiyetine işaret etmek ister. Cebinden de ölümünden liği yapmakta olan Şehzade Mustafa, Manisa'dan alı- sonra babasının onu öldüreceğini ve babasının çadırına nıp Amasya’ya Sancak Beyi olarak atandı ve ertesi se- gitmemesi gerektiğini belirten bir mektup çıkar.”[10] Bu ne Manisa Sancak Beyliği’ne Şehzade Mehmet getiril- olaya tanık olan Şehzade Cihangir de olayın duygusal et- di. Ancak, halk ve askerler bu duruma tepki gösterdi, kisini üzerinden atamadı ve hastalandı; babası ile birlikte bunun üzerine I.Süleyman doğu topraklarının güvenli- sefere devam eden genç Şehzade, Halep’te hayatını kay- ği için Şehzade Mustafa'nın Amasya'ya gönderildiğini ve betti. Tahta aday olarak Haseki Hürrem Sultan’ın iki oğlu [9] Şehzade Mustafa'nın veliahtlığının sürdüğünü açıkladı. Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim kaldı. Bu gibi ardı arkası kesilmeyen atanmalar da Hürrem’in etkisinde gerçekleşmiş işlerden kabul edilir. Hürrem Sul- tan, şehzadeleriyle birlikte sancağa gitmesi gerekirken; 3.11 Kara Ahmed Paşa'nın idamı geleneklere aykırı olarak gitmemiş, İstanbul'da kalmayı seçmiştir. Ama değişik tarihlerde şehzadelerini ziyaret etmiştir.[2]

3.8 Damat Rüstem Paşa’nın sadrazamlığa getirilmesi

Hürrem Sultan’ın tek kızı Mihrimah Sultan, 1539’da Diyarbakır valisi ve III. Vezir Rüstem Paşa ile evlen- dirilmişti. “Damat” ünvanını alan Rüstem Paşa 1544’te sadrazamlığa tayin oldu. Kaynakların çoğunda Sadrazam Hadım Süleyman Paşa’nın azledilmesinin ve yerine II. Vezir Divane Hüsrev Paşa'nın değil de III. Vezir Rüstem Paşa’nın getirilmesinin perde arkasında Mihrimah Sultan ile Hürrem Sultan’ın olduğu ifade edilmektedir.[2]

3.9 Piri Reis’in idamı

Piri Reis'in idamında Hürrem Sultan'ın rolü olduğu hak- kında bir rivayet vardır. Hürrem Sultan'ın Kırım'dan Hürrem Sultan'ın Lehistan Kralı ve Litvanya Büyük Dükü II. Zygmunt August'un tahta çıkışını tebrik etmek için gönderdiği Kemal Reis ve Piri Reis'in gemisi ile İstanbul'a getiril- mektup, 1549 diği iddia edilir. Piri Reis'in dünya haritasının parçası Topkapı Sarayı Harem Dairesi'nde bulunmuştur. Hürrem Kara Ahmed Paşa , Damat Rüstem Paşa'nın sadaretten Sultan'ın Piri Reis'in başarısının önüne geçmek için dün- azli üzerine vezir-i azamlığa tayin edildi (1553). Sefer ya haritasını parçaladığı ve parçaların Rusya'ya gönde- dönüşünde Rüstem Paşa'nın tekrar sadrazamlığa getiri- rildiği ve ardından Kanuni'nin aklına girerek Piri Reis'i lebilmesi için kışkırtılan padişahın fermanıyla suçlu gö- idam ettirdiği iddia edilir. Bir de şu var ki, haritanın ek- rülerek bir divan toplantısı sonrasında arz odası önünde sik bölümlerinden birinin de Rusya'nın yer aldığı bölge idam edildi (1555).Bu olayın arkasında da Hürrem Sul- olması bu iddiayı güçlendirecek niteliktedir. tan ve kızı Mihrimah Sultan vardır.”[10]

3.10 Şehzade Mustafa’nın boğdurulması 3.12 Dış siyaset meseleleri ve devlet işleri Kanuni’den sonra veliaht Şehzade Mustafa’nın tahta çı- kacağından korkan Hürrem Sultan, Şehzade Mustafa’yı Hürrem Sultan, o zamana kadar başka Osmanlı padi- babasının gözünden düşürmek için kızı ve damadı Rüs- şah eşlerinde görülmemiş şekilde dış siyasetle ilgilen- tem Paşa yardımı ile komplo kurmuştur. Hürrem Sultanın miş, diplomatik yazışmalar yapmıştır ve devlet işlerine emriyle hareket eden Rüstem Paşa, Şehzade Mustafa`nın karışmıştır.[2] Kanuni’nin padişahlığının ikinci senesin- mührünü yaptırarak İran Şahı I. Tahmasb`a mektup yaz- de Rodos şövalyelerine karşı Rodos seferinin açılması- mış, İran Şahının cevabını da Kanuni Sultan Süleyman`a nı teşvik ettiği ve sonraki yıllarda İran seferlerine destek sunmuştu. Bu ve benzeri bir dizi entrika ile Kanuni Sultan verdiği düşünülen Hürrem Sultan, 1548’te Kanuni, İkinci 4 4 KANUNİ'NİN HÜRREM SULTAN'A GAZELLERİ

İran seferindeyken Lehistan tahtına çıkan yeni krala teb- Türlü türlü sözler söylenir. Yoksa sadece kendi nefsim için rik mektubu yazmış; hediyeler göndermiştir. istediğimi sanmayınız.” [3] Hürrem Sultan'ın yazdığı mektupların ilki, Kral I. Zyg- “Benim Sultanım, şimdi şehirde müjdeci geliyor diye bir mund'un vefatı üzerine (1548) Lehistan tahtına çıkan II. gürültü kopmuştur. Cümle alem şehir donanmasına hazır Zygmund'a gönderdiği taziye ve tebriknamedir. Haseki dururlar. Benim sultanım, siz devlet ile Halep'te kışlıyorsu- Sultan'ın, Hasan Ağa isimli özel temsilcisiyle Varşova'ya nuz, ondan sonra kızılbaşın (Şah Tahmasb'ın) oğlanı, av- yolladığı mektubun bazı cümleleri şöyledir: radı tutulmadı, ortada henüz bir şey yoktur. Şimdi o yok, [3] “Pederinizin vefatı üzerine Lehistan kralı olduğunuzu öğ- bu yok; müjdecinin gelmesi kimseye hoş gelmez.” rendik. Allah her şeyin doğrusunu bilir ki; çok sevindik ve Bunlara ek olarak, Hürrem Sultan'ın, Nahcivan Seferi'ne memnun olduk. Kalbimize nur, gönlümüze neşe ve sürur vezirini gönderen padişahın "Şaha Şah gerek” sözüyle se- (mutluluk) geldi. Saltanatınızın hayırlı, bereketli ve uzun fere katılmasını sağladığı rivayet edilir. Bir mektubun- ömürlü olmasını diliyoruz. Emir, Yüce Allah'ındır; Cenab- da kocası seferdeyken, "Şah'ın ailesini esir alamadığını- ı Hakkın hükümleri (emirleri) istikametinde hareket etme- za üzüldüm.” sözü eşi Sultan Süleyman'ın seferlerinin gi- nizi tavsiye ederiz…" dişatını takip ettiğini kanıtlar nitelikte. Hürrem Sultan, Ayrıca, mektubun arkasında mühür de bulunmaktadır. eşine mektuplarında devlet adamlarının ve İstanbul Şey- Osmanlı devletinde ilk ve tek kez bir Haseki Sultan, bir hülislamının selamını iletiyor, İstanbul'da yaşanan sorun- kral ile mektuplaştı ve dönemin kaidelerinden birini yıktı. lardan bahsediyordu. Bir mektubunda "İbrahim Paşa'ya Şüphesiz ki bu bir devrim olarak yorumlanabilir. Bunun olan küskünlüğümü sormuşsunuz, gelince anlatırım.” di- sonrasında gelini ve onun gelini Safiye yor. Rüstem Paşa azledildiğinde ise eşine Paşa'nın göre- Sultan kraliçeler ile mektuplaşmış olsa da Hürrem Sul- vine geri getirilmesini isteyen bir mektup yazmış. Rüstem tan'dan başka, bir kral ile bizzat mektuplaşan başka bir Paşa'yı kendisinin sadrazamlığa ilerlettiği ve kızıyla ev- lendirdiği biliniyor. Hürrem Sultan devlet adamlarıyla ve haseki sultan örneği bulunmamaktadır. sorunlarıyla ilgileniyor, bunları mektuplarında da Kanu- Hürrem Sultan, Kral August'tan gelen teşekkür mektubu- ni'yle tartışıyor ve fikir veriyordu.[3] na karşılık, özel temsilcisi Hasan Ağa ile bir mektup daha göndermiştir ki, cevabî mektubu özetle şöyledir: 3.13 Şah Unvanı “Allah Kral Hazretleri'nin ömrünü uzun, bir gününü bin eylesin… Kıymetli mektubunuz ulaştığında, öylesine mes- Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde ilk kez meşru eş du- rur olduk ki, ifade edemiyorum... Mektubunuzda bizlere rumuna gelmesiyle birlikte kraliçe anlamına gelen Şah olan içten muhabbetiniz açıkça görülüyor. Padişahımız unvanını kullanmaya başlar. Çoğu raporlarda imzasının Hazretlerine olan samimi yakınlığınızı o derece açık dile Hürrem Şah olarak geçtiği görülür.[3] Haseki Hastanesi- getirmişsiniz ki, ferah bulduk. Mektubunuzdaki muhabbe- nin kayıtlarında ve Kudüs’teki imaretin ve darüşşifanın ti ve Hasan Ağa kulumuzun anlattığı dostluklarınızı ken- kitabesinde bu ifade görülür. “Devletlu İsmetlu Hurrem dilerine arz ettiğimizde, Padişah-ı âlempenah Hazretleri Şah Sultan Aliyyetü'ş-şân Hazretleri”. Bu ifadeler ise bu (herkesin dünyadaki tek sığınağı) yakınlık ve iltifatlarınız- olayın kanıtı olarak gösterilmektedir.[3] dan öyle memnun kaldılar ki, sözle anlatılamaz. Dediler ki: Koca Kral'la (vefat eden Baba Zygmund'u kastediyor) iki kardeş gibiydik; İnşallahü'r Rahman, bu kral ile de 'Ata 3.14 Kadınlar Saltanatının başlaması ile oğul gibi' olalım...” Ayrıca Hürrem Sultan, Omanlı İmparatorluğu'na sığı- nan Elkas Mirza için mendil ve gömlek dikip hedi- ye olarak vermiştir. İran Şahı'nın kız kardeşi ise Hür- Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde devlet işleriyle ilgile- rem Sultan'ı Firavun'un eşi Züleyha'ya, Hz. Meryem'e nen ilk kadın olarak bilinir. Hürrem Sultan kendi mührü- ve daha nice kahramanlara benzetip, tüm kadınların nü bastırmış, divan toplantılarını tel örgülü bir pencere- övünç kaynağı, güzellikte eşsiz, melek yaratılışlı olarak den izlemiş ve fikirlerini padişaha sunmuştur. Buna ben- nitelendiriyordu.[10] zer birçok devrimci hareketi ile Kadınlar saltanatı'nı baş- [10] Hürrem Sultan sık sık devlet işleri ile alakadar oluyor, latmış oldu. bilhassa eşi Sultan Süleyman seferdeyken devletin duru- mu hakkında onu bilgilendiriyor, önerilerde bulunuyor- du. Kendisine İran seferi sırasında gönderdiği bir mektup 4 Kanuni'nin Hürrem Sultan'a bunun en güzel örneklerindendir;[3] Gazelleri '“Benim Sultanım, şehir hakkında soracak olursanız; şim- dilik henüz hastalık devam etmektedir. Ancak evvelki gibi I. Süleyman, nikahlı eşi Hürrem Sultan'a büyük bir aşkla değildir... Benim Sultanım, sık sık mübarek mektubunuzu bağlı idi. Bu aşk o kadar derindi ki ilk önce onu kaide- gönderirsiniz diye yalvarırım. Zira ki, billah yalan değil, leri hiçe sayarak nikahına aldı, sonra da ondan başka bir bir iki hafta geçip de ulak gelmezse alem gulguleye gelir. hatuna bakmaz oldu. Bu Osmanlı da alışılagelmiş bir şey 5

değildi. Kanuni'yi kendine bu kadar aşık ettiği için Hür- ğim gam ile, gözlerim yaşlarla dolu, ben Muhibbi’yim, sev- rem Sultan'ın adı ahali içerisinde büyücü ve cadıya çıktı. gi adamıyım, bana bir şeyler oldu, sarhoş gibiyim. Bir hoş Daha sonradan ise yaptığı hayırlar ile halkı sevindirip, hale geldim."[3] duasını alan Haseki Sultan bu namlarını geride bıraka- Bu gazel I. Süleyman'ın, Hürrem Sultan için yazdığı en rak iyi anılmaya başlandı. Hürrem ve Süleyman'ın aşkı o ünlü ve bilinen gazeldir. Diğer bir bilinen gazeli ise şöy- kadar büyüktü ki, Osmanlı tarihinde onlardan başka bu ledir; kadar büyük bir aşk yaşayan bir padişah ve haseki örne- ği yoktur. Kanuni Sultan Süleyman her defasında karısı “Ey benim gülen yüzüm, sevgilim, Hürrem Sultan'a olan aşkını ve sevgisini verdiği hediye- Senin güzelliğin dünyaya dedikodudur, lerle ve ona yazdığı gazellerle gösteriyordu. O sadece aşk gazelleri değil, devlet ve maneviyat konulu gazellerde ya- Bu ne güzellik? Bu ne yüz? Bu ne güldür? zıyordu. Bu gazellerde kullandığı mahlas ise Muhibbi idi. Acaba saçın amberi görüp mis kokulu olmuş? Kanuni'nin Hürrem Sultan'a yazdığı aşk şiirlerinin bazı- Bu ne saç, bu ne kahkül, bu ne zülüftür? ları günümüze ulaşmıştır:[3] Aklım saçının kokusuyla doludur, "Celis-i halvetim, varım, habibim mah-ı tabanım Enisim, mahremim, varım, güzeller şahı sultanım Bu ne güzel koku, bu ne ıtır, bu ne hoştur? Hayatım hasılım,ömrüm, şarab-ı kevserim, adnim Baha- Gözyaşı dalgalarım taşıp başımdan aştı, rım, behçetim, rüzum, nigarım verd-i handanım Bu ne deniz, bu ne ırmak, bu ne nehirdir? Neşatım, işretim, bezmim, çerağım, neyyirim, şem’im Tu- Muhibbi ansızın divane oldu, runcu u nar u narencim, benim şem’-i şebistanım Bu ne aşktır, bu ne derttir, bu ne huydur?"[3] Nebatım, sükkerim, genc,m, cihan içinde bi-rencim Azizim, Yusuf’um varım, gönül Mısr’ındaki hanım Daha sonrasında ise bir başka gazel daha yazmıştır. Bu gazel ise Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra yazılmıştır. İstanbulum, Karaman’ım, diyar-ı milket-i Rum’um Bedah- Bu gazel de Kanuni, eşinin ölümünün ardından duyduğu şan’ım ve Kıpçağım ve Bağdad’ım, Horasanım üzüntüyü dile getirmektedir: Saçı varım, kaşı yayım, gözü pür fitne, bimarım Ölürsem "Bezm-i gamda âh edip cânânı andım ağladım, boynuna kanım, meded he na-müsülmanım Yâr ile evvel geçen devrânı andım ağladım." Kapında çünki meddahım, seni medh ederim daim Yürek pür gam, gözüm pür nem, Muhibbi’yim hoş halim!" Bugünkü dille; Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman’ın mahlası) "Günde bir kez görmesem halim nolur derken benim, [3] Bugünkü dille; Bir yıl oldu görmez oldum ânı andım ağladım." "Benim birlikte olduğum, sevgilim, parıldayan ayım, Can dostum, en yakınım, güzellerin şahı sultanım. 5 Ölümü Hayatımın, yaşamımın sebebi Cennetim, Kevser şarabım Baharım, sevincim, günlerimin anlamı, gönlüme nakşol- muş resim gibi sevgilim, benim gülen gülüm, Sevinç kaynağım, içkimdeki lezzet, eğlenceli meclisim, nur- lu parlak ışığım, meş’alem. Turuncum, narım, narencim, benim gecelerimin, visal odamın aydınlığı, Nebatım, şekerim, hazinem, cihanda hiç örselenmemiş, el değmemiş sevgilim. Gönlümdeki Mısır’ın Sultanı, Hazret-i Yusuf’um, varlığımın anlamı, İstanbul’um, Karaman’ım, Bütün Anadolu ve Rum ülke- sindeki diyara bedel sevgilim. Değerli lal madeninin çıktı- ğı yer olan Bedahşan’ım ve Kıpçağım, Bağdad’ım, Hora- san’ım.

Güzel saçlım, yay kaşlım, gözleri ışıl ışıl fitneler kopa- Süleymaniye Camii avlusunda yer alan Hürrem Sultan Türbesi, ran sevgilim, hastayım! Eğer ölürsem benim vebalim se- Fatih, İstanbul nin boynunadır, çünkü bana eza ederek kanıma sen girdin, bana imdad et, ey Müslüman olmayan güzel sevgilim. Oğullarını tahta varis yapmayı başaran Hürrem Sultan, 15 Kapında, devamlı olarak seni medhederim, seni överim, Nisan 1558’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Hürrem Sul- sanki hep seni öğmek için görevlendirilmiş gibiyim. Yüre- tan'ın zehirlenerek ya da kadın hastalığı sonucu öldüğü ri- vayet edilir.[11] Kayıtlarda eceliyle öldüğü yazılır. Büyük 6 8 POPÜLER KÜLTÜRDEKİ YERİ bir cenaze töreninin ardından Süleymaniye Camii avlu- Sultan Süleyman'ın vefatının ardından, II. Selim ola- suna gömüldü. Mezarı üzerine türbesi eşi Süleyman tara- rak Osmanlı Padişahı oldu. 1574 yılında ölene kadar fından yaptırıldı. padişah olarak kaldı. • Şehzade Bayezid (1525-1561): 1525'te Hürrem Sul- [15] 5.1 Ölümünden sonra tan'dan dünyaya geldi. Hürrem Sultan'ın ölü- münden sonra, kardeşi Şehzade Selim ile taht mü- cadelesine girdi. Sultan Süleyman'ın, Şehzade Se- Hürrem Sultan'ın ölümü sonrası çok üzülen eşi Süleyman lim'in tarafını tutmasıyla İran'a kaçtı. 1561'de Os- karısının vefatından sonra günümüzde İran'da bulunan bir manlı elçileri tarafından Kazvin'de boğdurularak şehrin ismini değiştirerek şehre Hürremabad ismini ver- öldürüldü.[16] miştir. Şehrin ismi günümüzde de hala aynıdır. • Şehzade Cihangir (1531-1553): 1531'de Hürrem Hürrem Sultan; Avrupa'da ve Türkiye'de resim, müzik Sultan'dan dünyaya gelen Şehzade Cihangir, 1553'te ve bale sanatlarındaki birçok çalışmaya konu olmuştur. vefat etti. Avusturyalı besteci Joseph Haydn'ın 63. Senfonisi bu eserlere bir örnektir. Eser daha çok, ikinci bölümünün adı olan “Roksalan” ismiyle anılır. 7 Hayır işleri Yusuf Niyazi'nin Mazlum Şehzadeler, Asena'nın Hürrem Sultan ve Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe ad- lı piyesleri, Hürrem Sultan’ı konu alan Türk tiyatro yapıtlarındandır.[12] 2003 yapımı Hürrem Sultan adlı dizide Hürrem Sul- tan'ı Gülben Ergen canlandırırken, 2011-2014 arasın- da yayınlanan Muhteşem Yüzyıl dizisinde Hürrem Sul- tan'ı Meryem Uzerli ve Vahide Perçin canlandırmıştır. Türkiye’de yazılan ilk büyük bale eserlerinden Hürrem Sultan Balesi, Orhan Asena’nın “Hürrem Sultan” ad- lı piyesinden ilham alarak Nevit Kodallı tarafından bestelenmiştir.[13]] Hürrem Sultan'ın doğduğu yer olduğuna inanılan Ukray- na'nın Rohatyn kentinde bir Hürrem Sultan Anıtı bulu- nur. 2007 yılında, Ukrayna'daki bir liman kenti olan Ma- Hürrem Sultan tarafından yaptırılan Sultanahmet Meydanı'nda riupol'daki Tatarlar Hürrem Sultan'ın onuruna bir cami ki Haseki Hürrem Sultan Hamamı, İstanbul açmıştır. Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yap- tırmıştır. 1538-1551 yılları arasında inşaatı tamamlanan 6 Çocukları külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulun- maktadır; onun ilk ve en önemli hayratlarındandır. Günü- Hürrem Sultan'ın adı bilinen 6 evladının yanı sıra ismi müzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma bilinmeyen veya küçük yaşta vefat eden diğer evlatlarının Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz olduğu da rivayet edilir.[14] hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini ta- şır. • Şehzade Mehmed: 1521 yılında Hürrem Sultan'dan Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma dünyaya gelen Şehzade Mehmed, 1543 yılında muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak ölmüştür.[15] yaptırtmıştır. Kabe’de, Şam’da, Bağdat’ta, Konya’da, Kudüs’te, • Mihrimah Sultan: 1522 yılında, Hürrem Sultan'dan Edirne’de Hürrem Sultan adına çeşitli eserler yapılmıştır. dünyaya geldi, 1578 yılında vefat etti.

• Şehzade Abdullah: 1522 veya 1523 yılında, Hürrem Sultan'dan dünyaya gelen Şehzade Abdullah, doğu- 8 Popüler kültürdeki yeri mundan 2-3 yıl sonra vefat etti.[3] Hürrem Sultan Balesi, Hürrem Sultan'ın hayatından esin- • Şehzade Selim: 1524'te Hürrem Sultan'dan dünyaya lenerek yaratılmış bir Türk bale eseridir. Bunun yanında geldi.[15] Annesi Hürrem Sultan'ın ölümünden son- Hürrem Sultan için birçok opera eseri, tiyatro oyunu, ta- ra, kardeşi Şehzade Bayezid ile girdiği taht mücade- rihi roman, televizyon dizileri ve bilgi içerikli kaynaklar lesinde babası Sultan Süleyman'ın da desteğini aldı. mevcuttur. 7

1997-2000 yılları arasında Ukrayna'da çekilen Roksalana • Nevit Kodallı, Hürrem Sultan Balesi, 1975 adlı dizide Olga Sumskaya tarafından canlandırılmıştır. • Radovan Samarciç, “Süleyman: Rokselena, Sırpska 2003 yapımı Hürrem Sultan adlı Türk televizyon dizisin- Knyijevna Zadruga”, Belgrad-1976; de Hürrem Sultan'ı Gülben Ergen canlandırmıştır. • Catherine Clement, “La ”, Grasset, 1981; 2005 yapımı Die Geliebte des adlı Alman belgesel-filminde Hürrem Sultan rolünü Sólveig Arnars- • Orhan Asena,“Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe dóttir üstlenmiştir. (oyun)”, 1983 2011 yapımı 8 Ülke 8 Yönetmen ve Sinan adlı belgeselde • Louis Gardel, “Sevenlerin Şafağı”, Can Yay., İst. Hülya Avşar tarafından canlandırılmıştır. 1998 2011-2014 yapımlı Muhteşem Yüzyıl dizisinde gençliği- • “Hürrem Sultan”, 2003 yılında Star TV'de yayınlan- ni Meryem Uzerli, yaşlılığını ise Vahide Perçin canlan- mış TV dizisi. dırmıştır. • “Aşk-ı Hürrem”, Can Atilla'nın dans tiyatrosu eseri, 2007 9 İlgili eserler • Muhteşem Yüzyıl, senaryosunu Meral Okay’ın yaz- dığı TV dizisi. • Erhan Afyoncu,“Muhteşem Süleyman; Kanuni Sul- tan Süleyman ve Hürrem Sultan”, Yeditepe Yayıne- vi, İstanbul 2011. ISBN 9786054052554

10 Galeri

• İtalyan ressam Tiziano Vecellio'nun La Sultana Ros- sa (Sultan Roxelana) adlı tablosu, 1550 • Haseki Hürrem Sultan'ın Latince Rossa Solymanni uxor başlıklı 16. yüzyılda yapılmış bir yağlı boya tablosu • Hürrem Sultan'ın tahta üzerine işlenmiş bir yağlı bo- ya resmi, 16. yüzyıl • Johann Theodor de Bry tarafından yapılmış bir Hür- rem Sultan garavürü, 1596. • Hürrem Sultan'ın Kudüs'te yaptırmış olduğu cami, medrese ve imarethanenin vakfiyesi, 1556 • Alman barok ressam Anton Hickel'in “Roxelana ve Sultan” adlı tablosu 1780. • Doğduğu yer olduğu sanılan Ukrayna'nın Rohatyn kentindeki Hürrem Sultan anıtı. Hürrem Sultan, Ukrayna Posta pulu 11 Ayrıca bakınız • Joseph Haydn “63. Senfoni” • • Yusuf Niyazi, “Mazlum Şehzadeler yahut Hürrem Haseki Sultan Sultan”, Dersaadet, 1325 (1909) • Osmanlı padişah eşleri • Abdülhak Hamid Tarhan,"Kanuni'nin Vicdan Aza- • Osmanlı padişah anneleri bı", 1937 (basılmadı) • Kadınlar saltanatı • F. Tülbentçi, “Hürrem Sultan”, İnkılap Kit. ,İst. • Haseki Hamamı 1960. • Haseki Camii • Viorica Boteni Stircea, “”, Milliyet Yay. İst. 1972. • Haseki Külliyesi 8 12 KAYNAKÇA

12 Kaynakça

[1] “Padişah portreleri ve resim koleksiyonu”. Topkapı Sarayı. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151208125433/http: //www.topkapisarayi.gov.tr/tr/content/padi%C5% 9Fah-portreleri-ve-resim-koleksiyonu. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015.

[2] Özakbaş, Ayşe. “Hürrem Sultan”. http://www.journals. istanbul.edu.tr/iutarih/article/download/1023003733/ 1023003385.

[3] Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Wo- men and Sovereignty in the . Oxford University Press. s. sf. 60. ISBN 0195086775. http: //books.google.com.tr/books?id=L6-VRgVzRcUC& pg=PA60&vq=abdullah&hl=tr&source=gbs_selected_ pages&cad=3#v=onepage&q&f=false.

[4] Bölge 1184-1722 yılları arasında Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunuyordu. Rohatyn, Kızlı Ruten- ya'nın merkezi Lvov'un 68 km güneyinde.

[5] Brooks, Andrée Aelion (2002). The woman who defied kings. Paragon House: Michigan Universty.

[6] Ancak Leslie P. Peirce’ye göre Mahidevran Sultan saray- dan sürülmemiş, geleneklere uygun olarak oğlunun sanca- ğına gitmek üzere saraydan ayrılmıştır.

[7] E-tarih.org sitesi, Sorularla Osmanlı, Erişim tarihi:02.01. 2012

[8] Kimi tarihçilere göre Hürrem Sultan, önce azad edilmiş, daha sonra nikah kıyılmıştır

[9] Afyoncu, Erhan (Nisan 2012). "Şehzade Mustafa”. Atlas Tarih.

[10] Öztuna, Yılmaz (1978). Şehzade Mustafa. İstanbul: Ötü- ken Yayınevi. ISBN 9754371415.

[11] Öztuna, Yılmaz (1979). İstanbul: Ötüken Neşriyat.

[12] Doğan, Abide. “Türk Tiyatrosunda Hürrem Sultan”. http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/index.php/ EFD/article/download/236/150.

[13] Karaca, Aslı. “Nevit Kodallı'nın tüm müzikleri- nin ayrıntılı incelenmesi ve değerlendirilmesi”. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151208203938/https: //tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key= 7d53ed97e31a8bd343165919e7dff23bb1dbf09290019ec954378ecc03f09378a32aaef0ad7d6ad0. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.

[14] Afyoncu, Erhan (2012). Anonim Rapor. ISBN ISBN : 9786054052967.

[15] Sakaoğlu, Necdet; sf. 18

[16] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; sf. 408 9

13 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

13.1 Metin

• Hürrem Sultan Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C3%BCrrem_Sultan?oldid=17497348 Katkıda bulunanlar: Ato, Zfr, Alperen, Pinar, Timurberk, Karadeniz, Goran33, Eşref, Dbl2010bot, YurikBot, Denisutku, Basak, Noumenon, İncelemeelemani, Erk, Yzkoc, Kaf- kasmurat, Metal Militia, Mukaddime, Muhammet.alp, Vikiyazar, Mirzali, Nosferatü, Tarih, Nihan, Khutuck, Dünya vatandaşı, Bahar, Tarkovsky, Kibele, Escarbot, Thijs!bot, Krkzn, Vito Genovese, Anerka, Abuk SABUK, Tema, Mutlutopuz, Mach, Madjack~trwiki, Düşü- nenadam, Honacan, Eldarion, VolkovBot, Maderibeyza, Macroseth, Neslik, TXiKiBoT, Hcagri, Calipso~trwiki, Gerakibot, Şamil Demir, Sakhalinio, Vikiçizer, robot, CRea80, Erdalaydin, Noyder, Sabri76, Takabeg, Melihsen, Sero1988, Cobija, Alexbot, Aykut1078, SAİT71, Sayginer, Myrat, Ertly, EsenO, Tırnovan, Théoden, Luckas-bot, Superyetkin, Ptbotgourou, Ibrahim Dede, Sadrettin, Merube 89, Reality006, Oğuzhan, Khutuck Bot, Nedim Ardoğa, Erhfb, Recephalil, CnkALTDS, İazak, Şeb, Enver62, Dr. Coal, Nderel, Rapsar, Cekli829, Türk Süvarisi, Rubinbot, Taysin, RedBot, Seksen iki yüz kırk beş, Heamsi, Supermæn, Milesbroke, NKOzi, Marx33, Betel- geuSeginus, Poincaré, EmausBot, Tolqadernek, ZéroBot, Erasmus.new, YBot, Esc2003, ANADOLU, Emperyan, Soyluoltu, Dilek2, Ku- mulBot, Wall-e Bot, WikitanvirBot, FoxBot, Шиманський Василь, Meden agan, Hedda Gabler~trwiki, Stultiwikia, AlpFatih, Movses-bot, Smash1, HaruNGs, Vitruvian, Uğurkent, Freddykrouger, KevinMc, Kasirbot, Yusuftanrıverdi, MerlIwBot, Emree4, Ilgaz ER, KediÇobanı, Rıdvanörün, Sonkankalar, SuleimanTheMagnificent, Kaslifter, Sanya3, Yaren34, Al-Zoro, Keivan.f, Cagan12, SeyitA, Ece.ece, Kkokturk, Yavukluantonio, Suya Yem, TheVikiPedi, AvocatoBot, Minaılgın, Maurice Flesier, Ykurnaz, Vadaada, Elens, Fah~trwiki, Bilalokms, Mel- temtskn, Cantekbas, Abana1997, --suat123--, Melek kiryuu, Smy 0123, Vip.cakar, Eğitmen, Myxomatosis57, Cursedg, Clever hjk, BSRF, ElphiBot, Tarihçi1580, Mahidevrancıyız, Sıla Bal, Mirzoulug'bek, Muratero, Solloque, Yavuz6, Gülsel 00, Nebra, Zeynep1946, E4024, Sonny Stewart, Selay41, Merve gürhan, Aliözlem95, TurkishStyles, Hürremci, Peykbot, Gray Budgie, Syı5893, Selenagomezgonzalez, Aguzer, Küçük Örümcek, Ruzigar, Caglarctr, This is emre, Ozcan2002, Gungunseli, Syvolap, Kate ross, Zorluşah, İffet, Zeybüşes, Add- bot, Kırmızı renk, Cavitdilmen, Ebrudilmen, Prens1, Katkı1, Doruk455, Boleynica, Surburak1, Mert Taşkın, Senaylmz, Denizdilmen, Phtgrphr, İlhncnmma, Ceylantjuhh123, Mavrikant, Ayrıntılı Bilgi, Alperenbstg, İcinarioon, Tarihdanismani, Oguzoguz61, Yogabagaba2, Zaitsév, Lolefelol, Hasmetlihasmet, Dilude, Ozdior, Tisesma, İstanbulJale, Etenduru16072003, Taylan hasbey, Nurgül Hasbey, Okanfan, Yatzhek, Shej121999, Angarali06, Arslanemil, Canboray441, Erayy53, İsawthesun, Nakyazi1, Mecnun112, Crystalslide, HakanIST, Sput- nik1907, Merhabaviki, Berkay123berkay, EBuNedirYa, Berkay98berkay, Berkay123456, Berkayy97, Berkay45, Berkay111, Tarihçihoca, Mr rqasimzade, Ğ harfi, Nurla22, İlksem, Alexandranastasia, TmY e12, Alara1907, Hemid babayev, Yusuf14445, Yusuf 142, Zaza110, TahirEr, Memmedov tarih, 2016ali6, Ulukurt, Tahier123 ve Anonim: 532

13.2 Resimler

• Dosya:Bath_of_Roxelane_Istanbul_2007.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/Bath_of_Roxelane_ Istanbul_2007.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Gryffindor • Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be slightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab. • Dosya:Jeu_des_Reynes_Renommées_-_Roxelane.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Jeu_des_ Reynes_Renomm%C3%A9es_-_Roxelane.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: www.britishmuseum.org : Home : Info Özgün yazarı: Stefano della Bella • Dosya:Letter_of_Roxelane_to_Sigismond_Auguste_complementing_him_for_his_accession_to_the_throne_1549.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Letter_of_Roxelane_to_Sigismond_Auguste_complementing_him_for_his_ accession_to_the_throne_1549.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: “Soliman le Magnifique” p.48 Özgün yazarı: müslüman haseki hürrem sultan • Dosya:Mausoleum_of_Roxelana_02.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Mausoleum_of_Roxelana_ 02.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Bernard Gagnon • Dosya:Mihrimah_Sultan.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Mihrimah_Sultan.jpg Lisans: Public do- main Katkıda bulunanlar: BBC Your Paintings Özgün yazarı: Tiziano Vecellio • Dosya:Question_book-4.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/64/Question_book-4.svg Lisans: CC-BY- SA-3.0 Katkıda bulunanlar: Created from scratch in Adobe Illustrator. Originally based on Image:Question book.png created by User: Equazcion. Özgün yazarı: Tkgd2007 • Dosya:Rosa,_Consort_of_Suleiman,_Emperor_of_the_Turks.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/ Rosa%2C_Consort_of_Suleiman%2C_Emperor_of_the_Turks.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Royal Collection Trust Öz- gün yazarı: Anonymous • Dosya:Selim_II.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/45/Selim_II.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulu- nanlar: ? Özgün yazarı: ? • Dosya:Stamp_of_Ukraine_s148.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/Stamp_of_Ukraine_s148.jpg Li- sans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://www.stamp.kiev.ua/ukr/stamp/?p=1&fi=1&rubrID=12 Özgün yazarı: Post of Ukraine • Dosya:Wikiquote-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Wikiquote-logo.svg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Rei-artur

13.3 İçerik lisans

• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0