Marek Celej Sędzia Sądu Apelacyjnego W S Ądzie Okr Ęgowym W Warszawie Dyrektor Wydziału Prawnego Biura Krajowej Rady S Ądownictwa
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Trzecia władza na rozdro żu Ustawa - Prawo o ustroju s ądów powszechnych (usp) nazywana inaczej Bibli ą sędziów reguluje status s ędziego, prawa i obowi ązki i odpowiedzialno ść dyscyplinarn ą, a tak że organiza- cj ę s ądów i organów s ądów oraz nadzór nad działalno ści ą administracyjn ą s ądów. Reguluje równie ż status referendarzy s ądowych, kuratorów, ławników, pracowników s ądów i finansowa- nie s ądów. Uchwalona 27 lipca 2001 r. była nowelizowana około 40 razy i nadal budzi kontro- wersje i du że emocje. W Konstytucji RP, zgodnie z europejskim standardami, nast ąpiło wzmocnienie ustrojo- wej pozycji Krajowej Rady S ądownictwa, pełni ącej funkcj ę stra żnika niezale żno ści s ądów i nie- zawisło ści s ędziów, która niejednokrotnie wyra żała pogl ąd, że silne i niezale żne s ądy oraz nie- zawi śli s ędziowie s ą gwarancj ą ka żdego demokratycznego pa ństwa. W Polsce s ądownictwo będzie trzeci ą władz ą tylko wówczas, je żeli w praktyce zostan ą spełnione warunki i zasady okre- ślone w Konstytucji - dotycz ące równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i s ądowniczej oraz te stanowi ące, że władz ę s ądownicz ą sprawuj ą sądy i trybunały, przy czym są one władz ą odr ębn ą i niezale żną od innych władz. Opiniuj ąc zgodnie z Konstytucj ą projekty aktów normatywnych w zakresie dotycz ącym sądownictwa Rada cz ęsto wykazywała, że w powa żnym stopniu rozmijają si ę one z naczelnymi zasadami konstytucyjnymi i wprowadzaj ą na nowo elementy nadzoru władzy wykonawczej nad władz ą s ądownicz ą, który tak fatalnie zaci ąż ył nad stanem praworz ądno ści w Polsce w okresie rz ądów komunistycznych. Niektóre proponowane zmiany stanowiły wr ęcz niebezpiecze ństwo powrotu ingerencji politycznych w s ądownictwo. Niepokój w tej kwestii wyra żał równie ż Rzecznik Praw Obywatelskich. Czemu wi ęc słu żą ci ągłe zmiany w ustawie – Prawo o ustroju s ądów powszechnych? Obecna ustawa uchwalona 27 lipca 2001 r. weszła w życie w dniu 1 pa ździernika 2001 r. W okresie jej obowi ązywania obecny Minister jest 91 Ministrem Sprawiedliwo ści. Łatwo, wi ęc obliczy ć, że co roku zmienia si ę osoba politycznie odpowiedzialna za wymiar sprawiedliwo ści, a tym samym w ramach nadzoru administracyjnego - ciągle zmieniaj ą si ę wizje funkcjonowania i pomysły na organizacj ę sądownictwa. Ka żdy Minister z zało żenia dokonywał zmian w przepi- sach tej ustawy - niestety głównie z powodów politycznych, populistycznych czy przedwybor- czych, a cel przy świecał temu jeden – rozszerzenie swojej władzy i zakresu uprawnie ń w stosun- ku do sądów i s ędziów - w efekcie podporz ądkowanie s ądownictwa władzy wykonawczej. Niektóre z proponowanych rozwi ąza ń takie jak s ądy 24 godzinne wyra żaj ące zgod ę na tymczasowe aresztowanie s ędziów - Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z Konstytucj ą. Nie stwierdził natomiast Trybunał w dniu 15 stycznia 2009 r. niekonstytucyjno ści przepi- sów w zakresie nadzoru administracyjnego sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwo ści nad sądami powszechnymi. W ustnym uzasadnieniu wyroku s ędzia Mirosław Granat podkre ślił, że z przepisów ustawy – Prawo o ustroju s ądów powszechnych wynika jasno, że czynno ści nad- zorcze Ministra Sprawiedliwo ści nie mog ą wkracza ć w sferę niezawisłości s ędziowskiej. 1 Ministrowie Sprawiedliwo ści w latach 2001-2010 Lech Kaczy ński, Stanisław Iwanicki, Barbara Piwnik, Grzegorz Kurczuk, Marek Sadowski, Andrzej Kalwas, Zbi- gniew Ziobro, Zbigniew Ćwi ąkalski, Andrzej Czuma i Krzysztof Kwiatkowski. 1 W wyroku natomiast podkre ślono, że stwierdzenie zgodno ści wymienionych przepisów ustawy z Konstytucj ą nie powinno zamyka ć dyskusji nad rozwi ązaniem problemów zwi ązanych ze sto- sowaniem ich w rzeczywisto ści. Wr ęcz przeciwnie przykłady złej ich interpretacji, b ądź niewła- ściwej praktyki wykonywania nadzoru powinny skłoni ć ustawodawc ę do podj ęcia prac nad nowelizacj ą przepisów w tym zakresie w celu znalezienia odpowiedniego modelu nadzoru zwierzchniego. Życie i praktyka pokazuj ą, że podległe Ministrowi Sprawiedliwo ści słu żby sprawuj ące nadzór nad s ądami bardzo cz ęsto myl ą klasyczny nadzór administracyjny nad jednostk ą organi- zacyjn ą - jak ą jest s ąd, z nadzorem judykacyjnym sprawowanym w drodze instancyjnej przez sądy wy ższej instancji. Pojawiło si ę zasadnicze pytanie - czy osoby powołane do sprawowania nadzoru - pocz ąwszy od s ędziów pracuj ących w Ministerstwie Sprawiedliwo ści, a ż po najni ższy szczebel nadzorczy w s ądzie maj ą świadomo ść , że wielokrotnie na skutek niedookre ślono ści lub źle poj ętego poj ęcia nadzoru „wkraczaj ą w orzecznictwo s ędziów” oraz w ątpliwo ść czy s ędzio- wie maj ą wykonywa ć czynno ści administracyjne, czy orzecznicze i na czym tak naprawd ę ma polega ć sprawowanie nadzoru? Korzystaj ąc ze sprzyjaj ących warunków i poniek ąd przyzwolenia Trybunału Konstytu- cyjnego wynikaj ącego z ogłoszonego wyroku wyj ątkowo szybko został przygotowany kolejny projekt zmiany usp, w którym sprawa nadzoru zwierzchniego została znacznie rozbudowana - czego nale żało si ę spodziewa ć. Zaproponowano wprowadzenie trzech kategorii nadzoru tj. nad- zór bezpo średni, nadzór zwierzchni i nadzór zewn ętrzny. Zasada równowagi władz okre ślona jest wyra źnie w Konstytucji RP i licznych orze- czeniach Trybunału. Jak równowaga władz widziana jest oczami rz ądu mo żna zobaczy ć zapo- znaj ąc si ę z rozwi ązaniami przyj ętymi w jednej z niedawnych wersji projektu nowelizacji ustawy – Prawo o ustroju s ądów powszechnych oraz ustawie o Krajowej Szkole S ądownictwa i Prokuratury, w których przewidziano: • ograniczenie samorz ądno ści s ędziowskiej poprzez zmniejszenie liczby s ędziów okr ęgowych w zgromadzeniach i zupełne zmarginalizowanie reprezentacji s ędziów s ądów rejonowych; • zmian ę składu osobowego, trybu i sposobu wybierania członków Krajowej Rady S ądownic- twa - ograniczenie reprezentacji s ędziów Sądu Najwy ższego z dwóch do jednego członka; • ograniczenie konstytucyjnych uprawnie ń KRS na rzecz Komisji Konkursowej w Minister- stwie Sprawiedliwo ści organu nadzorowanego, powoływanego i finansowanego przez Mini- stra Sprawiedliwo ści czyli organ władzy wykonawczej; • uniemo żliwienie s ędziom specjalizacji poprzez ł ączenie wydziałów orzeczniczych i fak- tyczne ich wykluczenie z wydziałów wieczysto ksi ęgowych i rejestrowych; • rozbudow ę instytucji nadzoru i jego rozdzielenie na zwierzchni nadzór nad działalno ści ą administracyjn ą s ądu w zakresie zada ń powierzonych dyrektorowi s ądu oraz nadzór nad działalno ści ą administracyjn ą s ądu bezpo średnio zwi ązan ą z wykonywaniem zada ń z zakre- su wymiaru sprawiedliwo ści i ochrony prawnej, przy czym ten ostatni miałby mie ć charak- ter bezpo średni, zwierzchni i zewn ętrzny; • rozszerzenie kompetencji dyrektora sądu o zwierzchnictwo słu żbowe nad pracownikami sądu; • zmian ę zakresu delegowania s ędziów do wykonywania obowi ązków s ędziego w innym sądzie; 2 • powstanie nowej instytucji zajmuj ącej si ę kompleksowo kształceniem i doskonaleniem zawodowym s ędziów, w której pełni ę kompetencji przyznano władzy wykonawczej; • proces szkolenia, w którym kluczow ą rol ę odgrywa Dyrektor Szkoły powoływany przez członka Rz ądu, jakim jest Minister Sprawiedliwo ści; • wyznaczanie patronów koordynatorów dla aplikantów na czas aplikacji s ędziowskiej wg uznaniowej swobody Dyrektora Szkoły. Czy te rozwi ązania s ą zgodne z duchem czasu, rozwi ązaniami przyj ętymi w krajach euro- pejskich i potrzebami wymiaru sprawiedliwo ści? Proponowane zmiany w ocenie s ędziów. Rosn ący niepokój i niezadowolenie ze stanu, w jakim znalazła si ę władza s ądownicza w Polsce, bezczynno ść decydentów oraz propozycje wprowadzenia zmian wbrew opinii s ędziów były powodem zwołania przez Radę Nadzwyczajnego Zebrania Przedstawicieli Zgromadze ń Ogól- nych S ędziów Okr ęgów - najwy ższego organu samorz ądu s ędziowskiego. Uczestnicy obrad wezwali Ministra Sprawiedliwo ści do rzetelnego uwzgl ędnienia głosów środowiska s ędziowskiego w realizacji projektu zmian usp, które nie powinny by ć wprowadzane na zasadzie dyktatu władzy wykonawczej, a koncyliacyjnych ustale ń przy udziale Krajowej Rady S ądownictwa i organizacji s ędziowskich. Dotychczasowe do świadczenia wskazywały, że obowi ązuj ący model nadzoru nad wymiarem sprawiedliwo ści nie sprawdził si ę pomimo jego formalnej zgodno ści z Konstytucj ą. Na bazie doświadcze ń sądownictwa administracyjnego, spełniającego swoj ą rol ę bez nadzoru władzy wykonawczej zgłoszono postulat przekazania nad- zoru nad s ądami powszechnymi Pierwszemu Prezesowi S ądu Najwy ższego. Zgromadzenie postulowało zmian ę ustrojow ą polegaj ącą na wyposa żeniu Rady w inicjatyw ę ustawodawcz ą i wnosiło o powierzenie jej w cało ści nadzoru nad szkoleniami zarówno s ędziów, jak i kandyda- tów do zawodu s ędziowskiego oraz apelowało o nowelizacj ę ustawy o Krajowej Szkole S ądow- nictwa i Prokuratury z dnia 23 stycznia 2009 r. Nowy projekt zmiany usp został przedło żony Radzie do zaopiniowania po wielu miesi ą- cach. Rada uznała, że zmiany ustawy ustrojowej, je śli ju ż musz ą nast ąpi ć, powinny zmierza ć w kierunku poprawienia jako ści orzecznictwa s ądów, sprawno ści post ępowania, czy te ż nieza- le żno ści s ądów czyli słu żyć realizacji fundamentalnych zasad okre ślonych w Konstytucji takich jak: prawo Obywatela do niezale żnego, bezstronnego i niezawisłego s ądu czy do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Rada zauwa żyła, że przedstawione propozycje oznaczają regres w stosunku do ka żdego z tych praw. Zaapelowała o podj ęcie powa żnej dyskusji przy udziale całego środowiska s ędziowskiego