LØGTINGIÐ 150 1 Løgtingssøgan 3. bind. 1 13/10/03, 13:08 1 Løgtingssøgan 3. bind. 2 13/10/03, 13:08 LØGTINGIÐ 150 HÁTÍÐARRIT 150 ár liðin, síðani Løgtingið varð endurstovnað 3 1 Løgtingssøgan 3. bind. 3 13/10/03, 13:08 4 Løgtingið 150 © 2003, Løgtingið og høvundarnir Greitt til prentingar: Erling Isholm og Finnbogi Ísakson Perma: Ingi Joensen Umbróting, repro, prent og innbinding: Hestprent Bókin er sett við Janson 11/14,5 Útgáva: Løgtingið, Tórshavn 2003 Bókaverk í trimum bindum: I Løgtingið 150 – Hátíðarrit 1 Ritgerð: Hans Andrias Sølvará ISBN 99918-966-4-3 II Løgtingið 150 – Hátíðarrit 2 Sergreinar og ævisøgur ISBN 99918-966-5-1 III Løgtingið 150 – Hátíðarrit 3 Val og valtøl, leitorð og yvirlit ISBN 99918-966-6-x Øll trý bindini: ISBN 99918-966-3-5 1 Løgtingssøgan 3. bind. 4 13/10/03, 13:08 5 Innihald Inngangur . 7 Valtøl fyri hvørt valstað, 1906-2002 . 12 Prosentparturin hjá hvørjum flokki sær 1906-2002 78 Jóannes Hansen Vallógin og valið . 80 Jóannes Hansen Norðstreymoyar valdømi – Norðstreymoyar prestagjald . 93 Jóannes Hansen Uppstilling, listaatkvøður og persónligar atkvøður . 99 Persónlig atkvøðutøl 1940-2002 . 111 Finnbogi Ísakson Tingmannatal og valrættur . 136 Finnbogi Ísakson Tingmenn og flokkar 1852-2002 . 139 Tingmenn eftir starvi . 176 Landsstýrini 1948-2002 . 180 Fólkaatkvøðan 14. september 1946 . 206 Rættingar og ískoyti . 210 Yvirlit og leitorð . 230 1 Løgtingssøgan 3. bind. 5 13/10/03, 13:09 6 Løgtingið 150 Jóannes Hansen f. 19. august í 1955. Er ættaður úr Klaksvík og býr á Toftum. Leyk læraraprógv á Statsseminariet på Emdrupborg í 1980 og cand. mag. prógv í sam- felagsfrøði og geografi á Roskilde Universitets- center í 1987. Hevur arbeitt sum fólkaskúlalærari í Keypmannahavn og hevur síðani 1987 verið adjunktur í Studentaskúlanum á Kambsdali og HF skeiðnum í Klaksvík. Hevur umframt lærara- starvið arbeitt nógv sum tíðindamaður. Síðani 1994 hevur hann valkvøldini verið viðmerkjari í Sjónvarpi Føroya. Svend Thulesen f. 27. september 1927 í Keypmannahavn. Tók prógv sum siviløkonomur á Handilsháskúlanum í Keyp- mannahavn í 1954. Arbeiddi sum roknskapar- maður hjá Colgate-Palmolive 1955-60. Var stjóri í felagnum Nordafar 1960-65 og í P/F J.F. Kjølbro 1966-96. Hesi árini var hann eisini nevndarlimur og formaður í fleiri vinnufeløgum. Umframt vinnuliga virksemið var hann býráðslimur í Klaks- vík árini 1981-84 og eykalimur 1985-88. 1 Løgtingssøgan 3. bind. 6 13/10/03, 13:09 Val og valtøl 7 Inngangur Í hesum 3. bindinum í bókaverkinum „Løgtingið 150“ verður serligur dentur lagdur á løgtingsval, valúrslit og leitorð til øll 3 bindini. Einar Waag í Klaksvík gav í 1967 út bókina „Val og valtøl 1906-1966“. Í 1998 fór Svend Thulesen at arbeiða víðari við hesum. Hann hevur serliga gjørt nógv burtur úr valunum frá 1946 til 1998. Fyrst varð hetta gjørt út frá valtølunum í bløðunum, men har vóru ov nógvar villur í. Hann fekk tí til vega valtøl av Landsskjalasavninum fyri tíðarskeiðið 1946- 1958 og valtøl í skjalagoymsluni hjá Landsstýrinum fyri árini 1962-1998. Løgtingið hevur fingið loyvi frá Svend Thulesen at nýta tilfar hjá honum til hesa bók. Jóannes Hansen adjunktur hevur tikið sær av at útvega persónligu atkvøðurnar frá 1940-2002 hjá teimum, sum vórðu valdir, og teimum, sum komu inn sum varamenn. Tølini eru grundað á valuppgerðirnar, sum eru sendar Landsstýrinum, og á gerðabøkurnar hjá valnevndunum. Til 1945 vórðu val- uppgerðirnar sendar Amtinum. Tað hevur ikki eydnast at fáa fatur á teimum. Fyri at fáa so álítandi tøl sum gjørligt hevur Jóannes Hansen verið úti í valdømunum og roynt at fingið fatur á gerðabókunum so langt aftur sum til ber. Hesar gerðabøkur vóru tøkar: Norðoya valdømi frá 1919 Eysturoyar valdømi frá 1918 Norðstreymoyar valdømi 1852-1914 og frá 1940, men ikki frá 1918-1936 Vága valdømi frá 1903 Suðurstreymoyar valdømi frá 1962 Sandoyar valdømi frá 1962 Suðuroyar valdømi frá 1918 1 Løgtingssøgan 3. bind. 7 13/10/03, 13:09 8 Løgtingið 150 At gerðabøkurnar ikki eru tøkar í Suðurstreymoy og Sandoy øll árini, síðani tað aftur fór at bera til at atkvøða persónligt frá 1940, hevur havt við sær, at tey persónligu atkvøðutølini í hesum báðum valdømum eru ikki so fullfíggjað sum í hinum. Jóannes Hansen hevur skrivað – um tey persónligu atkvøðutølini 1940-2002 – um uppstilling, listaatkvøður og persónligar atkvøður – um útrokningar av løgtingsvalinum í 1994 og – brot úr fyrstu gerðabókini í Norðstreymoy. Finnbogi Ísakson hevur skrivað – inngang – um tingmannatal og valrætt – um tingmenn 1852-2002 og flokkabýti 1906-2002, væl hjálptur av Pól á Kletti, og – um tingmenn eftir starvi. Kelda til, hvørjir vóru tingmenn 1856-1905, er H.J. Debes: „Nú er tann stundin“. Kelda til tingmenn 1906-1966 er Einar Waag: „Val og valtøl“. Tingmenn 1970-2002 er skipað sambært upplýsingum í hesi bók. Erling Isholm hevur skipað partin við leitorðum og hevur lisið rættlestur av øllum uttan valtølunum. Ásla Stenberg og Ása Justinussen hava lisið rættlestur av valtølunum í hesi bók. Tølini eru fyrst og fremst eftirkannað við tølini í teimum gerðabókum, sum eru tøkar. Tínæst eru uppgerðir, sum eru at finna í Landsstýrinum og á Lands- skjalasavninum nýttar. Skeivar samanteljingar í gerðabókum og uppgerðum eru rættaðar. Í summum førum kann tað vera torført at skilja, hvussu býtið av tingmonnum millum flokkarnar var. Sum dømi kann nevnast 1906, har Sambandsflokkurin í Norðoyggjum hevði 163 atkvøður tilsamans ella eina meir enn tað dupulta atkvøðu- talið hjá Sjálvstýrisflokkinum, sum var 81. Sambært hesum átti Sambandsflokkurin at fingið báðar menninar. Men Sam- bandsflokkurin stillaði tveir listar upp í Norðoyggjum. Teir vórðu roknaðir sum sjálvstøðugir listar og ikki taldir saman. Tí fekk Sjálvstýrisflokkurin annan mannin. 1 Løgtingssøgan 3. bind. 8 13/10/03, 13:09 Val og valtøl 9 Ta ð sama hendi í Norðstreymoy í 1932. Tá var tað Sam- bandsflokkurin, sum fekk báðar menninar, av tí at Sjálvstýris- flokkurin hevði tveir listar. Hvussu langt upp í tíðina fleiri listar hjá sama flokki vórðu roknaðir sum sjálvstøðugir er ikki greitt. Men tá Sambands- flokkurin hevði tveir listar í Vágum í 1954, vórðu atkvøðurnar taldar saman, og síðani tá hevur tað ikki nervað úrslitið hjá nøkrum flokki, um hann hevur havt fleiri listar í sama valdømi. Um listar og val er annars at viðmerkja: Í 1910 stillaði bara Sjálvstýrisflokkurin upp í Vágum við einum lista. Val var kortini, og 16 veljarar greiddu atkvøðu. Í 1912 finnast í Suðuroynni bara samantald tøl fyri hvønn flokk og alla oynna. Í 1920 varð valið í Norðstreymoy ógildað, tí eitt hol var í hurðini til valhølið í Vestmanna. Umval var 17. og 21. januar 1921. Tilsamans vóru 893 atkvøður. Sambandsflokkurin fekk 591 atkvøður og Sjálvstýrisflokkurin 302 atkvøður. Tølini standa niðriundir samlaða úrslitinum fyri 1920. Í 1924 var ein uttanflokkalisti í Suðurstreymoy, sum kallað- ist Arbeiðsmenn. Í 1932 var ein uttanflokkalisti í Suðurstreymoy og Sandoy, sum kallaðist Loysunarmenn. Í 1958 hevði Sambandsflokkurin tveir listar í Vágum, men 8 atkvøður vóru bara skilaðar til Sambandsflokkin. Tær vórðu taldar upp í samlaða úrslitið hjá flokkinum í Vágum. Í 1962 vóru tveir javnaðarlistar í Vágum. Annar listin fekk 281 og hin 52 atkvøður, tilsamans 333. Ongin útgreining er fyri valstøðini. Í 1962 hevði Tjóðveldisflokkurin tveir listar í Eysturoynni. 69 atkvøður vóru bara skilaðar til Tjóðveldisflokkin og vórðu taldar við í samlaða úrslitinum hjá flokkinum í valdøminum. Í 1974 stillaði Zakarias Wang upp uttanflokka í Suður- streymoy. Dómur fall seinni, sum segði, at listin átti at verið góðkendur sum tjóðveldislisti. Hann er tó ikki taldur sum tjóðveldislisti í hesi bókini, tí tað hevði broytt valúrslitið. – Nokkso nógvir serlistar hava verið síðani 1906. Talan er bæði um uttanflokkalistar og um fleiri listar fyri sama flokk. Í hesi bók eru hesir serlistar: 1 Løgtingssøgan 3. bind. 9 13/10/03, 13:09 10 Løgtingið 150 Ár Valdømi Navn 1906 Norðoya valdømi 2 sambandslistar 1910 Eysturoyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1912 Suðurstreymoyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1914 Norðoya valdømi 2 sjálvstýrislistar 1914 Norðstreymoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1914 Norðstreymoyar valdømi 2 sambandslistar 1914 Vága valdømi 3 sjálvstýrislistar 1916 Sandoyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1918 Norðoya valdømi 3 sjálvstýrislistar 1924 Suðurstreymoyar valdømi 1 uttanflokkalisti (Arbeiðsmenn) 1928 Norðstreymoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1928 Vága valdømi 2 sjálvstýrislistar 1928 Suðurstreymoyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1928 Sandoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1932 Norðstreymoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1932 Suðurstreymoyar valdømi 1 uttanflokkalisti (Loysunarmenn) 1932 Suðurstreymoyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1932 Sandoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1932 Suðuroyar valdømi 2 javnaðarlistar 1932 Suðuroyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1936 Eysturoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1936 Norðstreymoyar valdømi 2 sambandslistar 1936 Norðstreymoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1936 Vága valdømi 2 sambandslistar 1936 Vága valdømi 2 sjálvstýrislistar 1936 Vága valdømi 2 vinnuflokslistar 1936 Suðurstreymoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1936 Sandoyar valdømi 2 sjálvstýrislistar 1936 Suðuroyar valdømi 2 javnaðarlistar 1940 Vága valdømi 2 sambandslistar 1940 Suðurstreymoyar valdømi 1 loysingarflokkur 1940 Sandoyar valdømi 1 loysingarflokkur 1940 Suðuroyar valdømi 2 fólkaflokslistar 1940 Suðuroyar valdømi 1 uttanflokkalisti 1946 Vága valdømi 1 uttanflokkalisti 1950 Norðstreymoyar valdømi 2 sambandslistar 1950 Suðuroyar valdømi 2 javnaðarlistar 1954 Vága valdømi 2 sambandslistar 1954 Suðurstreymoyar valdømi 2 fólkaflokslistar 1 Løgtingssøgan