Artículu 3-Xosé Lluis García Arias-De
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
apaez La Becema o Las Becerreras pa dar nome a llugares de pastu de los becerros; dos vegaes la esplicitación del xatu, El Prau'l Xatu, La Xatera. Nun sen contrariu alcontramos seis topónimos que lleven el nome del buei y permunchos que tendríen el so aniciu etimolóxicu cercanu al llat. bouem. Esta De toponimia tebergana (XIII): atención al buéi podría ser niciu de la necesidá organizativa Zootoponimial que siguió darréu nuna sociedá ganadera que tien de dixebrar los wr pastos en fur.ci6n de !es necesidaes agrim!es pxpies. Nesti sen el buei ye perimportante axente reproductor pero tamién bestia de tiru perestimable que llega a dar nome a una medida agraria, el dia de bueis, entá con puxu güei comu nel I. Animales domésticos sieglu XI, "de boues iorno I" (CDMSVO p.104, aiiu 1050). A. Les vaqlres La importancia de les vaques o ganáu vacuno na El xenéricu teberganu emplegáu pa referise a los economía tebergana tradicional nun almite duldes y tien bóvidos domésticos ye las vacas, términu munches vegaes conocíu prestixu (38 p.&; 39 p.158). L'atención que mereciera sinónimu deganáu, si bien ésti pue llevar inxerida la referencia de los falantes llev6 a que na so fala s'articula~ncomu signos a otros bienes pecuarios. llingüísticos toa una riestra términos estremaos llingüísti- Ye posible qu'esta xeneralización vacas (='ganáu camente gracies al sema "edá"; asina ente los vacunos mas- vacuno') tenga'l so aniciu nuna realidá ganadera onde la vaca culinos la gradación de menos a más afitaríase: yera elementu económicu de primera magnitú y tam~/xatu/moséu/becerru/maguetu~uéi numbéricamente mayoritariu con rellación al restu de los xusto ye dicir tamién que tamién s'almitiría la riestra de bóvidos. De toes maneres liama l'atención que la fixación femeninos correspondiente: toponímica nun respuenda a esta realidá de la fala darréu qu'alvertimos l'ausencia del términu vaca y namái una muestra tarrala/xata/moseapecerra/ma@~ del xermanismu ganáu: La Cueva'l Ganáu, abrigadoriu en Bien ta dexar dicho tamién qu'ente los masculinos términos de Fresnéu, en llugar peííascosu u s'alcuentren restos xatu ye términu ensin marcar pudiendo facese sinónimu de de pintures rupestres. buei; tamién magüetu y becerru podríen sustituir a buei pero Llamen tamién l'atención les escases referencia enxamás podríen aplicase a los representantes más nuevos; toponímiques a otros elementos en reliación direuta con otros los masculinos m& y becerru son de menos frecuencia que bóvidos: namái una vegada La Campa'l Magiutu; tres vhs los sos correspondientes femeninos y ente éstos podría señalase tamién la presencia &un signu nueu, mitrala, t6rminu ' A =ti tema yá-y dedicamoc tou un capítuiu del nuesu iiib~citáu col númberu 18 de la bibliografía inxerida a lo cako d'estes fueyes. marcáu frente a vaca, pa ~eferisea la fema de más edá y destinada a carne (c culter). Nidiamente tamién tán en rellación etimolóxica con Llama I'atención cómu dientru l'asturianu tradicional bouem los topónimos que siguen darréu: nun funciona ente los bóvidos machos la oposición 'capáu/ 7. La Fonte la Bobia: a la entrada La Veiga Cueiru 'ensin capar' anque, güei, de fechu, tea impuesta pol casteiiAn; (Taxa); a esti llupx refierse'l documentu del s.XI a falar de n'efeutu entá viven güei espresiones que nun almiten un res "illa bouia de Quero" (CDCO n.118). de dulda comu har Lr vaca al buei; dicha oposición nei 8. Bobia Fuexos: brafia de Taxa. presente elimínase a favor de la distinción castellana bueiftwu. 9. La Muria la Bobia: pastizal y sierra en Marabiu Waldesantibanes). LLAT. BOUEM 10. Bobia: prau ente Prau y Murias. 1. La Cuesta'l Buei: en Cuila, sitiu de monte que foi 11. la Bobia: (-La Obia): llugar enforma altu, en pastu. Canhna (Marabiu). 2. La Cuesta'l Buei: llugar de Torce de mal terrén; foi 12. La Gobia: prau de bona calidá na parte d'abaxu bueizuna. del pueblu Carrea; documéntase comu "la tierra de la bobia" 3. El Cuetu'l Buei: na granda Rie!!u; nun se da pastu. (DAT 30, a.1649); 'la tierra de la Bovia" (DAT n.10, rt1683L 4. La Braña los Be:en FunMa (La %moza); citada 13. La Gobia: prau de bona calidá en Fresnéu, na nel CMEs p.2087 comu '?a bbraAa de los vueyes". llende de La Gilarira (top.13. 5. Puexu los Bu?&:en La Rasa, en términos dEntragu; 14. La Gobiuuz: prau de Carrera, a la vera de La Gobk mal tarrén que val dé pastü. (tOp.12). 6. Sucueva los Bueis: en Santana (Marabiu), baxo un 15. La Giidrira: pradera alta de Cuña, probablemente gran furacu na peña. afitada nel CMEs asina: "La gueiriza de Valnabeda" (p.1911); la pradería de la guariza"(p.1963); "bueriza"(p.1966); "vo- Observaciones: veriza"(p.1666). 16. La Güeiriza (-La Bueiriza):rebollal y pastu común De la importanda de les vaques na economía en Vi!!amaor; acuérdense los vecinos que perteneció "al señor tradicional, y entá güei, deilos usos y coshlmes nel presente de la Casona" y que metía allí los gües a pastar. dan testimoniu; pero resulta abondo difícil saber ú la topo- 17. La Gveiriza (-La Gümzn): pastu en términos de nimia amuesa una esmolición, ú una referencia a la cultura Fresnbu a la vera Piedrafurada; cítase en 1683 (DAT n.10) material, ónde a aspeutos d'otra mena comu puen ser de tipu "valle de la guayriza". míticu-relixosu. Conocemos la importancia que tuviere'l buei 18. La Bueimna (-La üeizum): pastu común debaxu nes sociedaes indoeuropees y delbs de los datos por n6s La Pena %bia; a esti sitiu refierse'l documentu de 1698 dando arrecoyíos aconseyen prudencia a la hora &interpretar los seis anuncies d'interés sobre usos y vezos rellacionaos coles primeros nomes de llugar (5 p.189; 6 p.669). morteres (DAT n.1). 19. La Fonte'l Bazunil: praos percuestos, n'Urria. castráu o ensin capar. Nesti últimu casu, el buei semental, foi oxetu de procuru y atendíu según les posibilidaes comuni- Notes documentales: ye posible qu'a los topónimos 9, 10, 11 se taries. Un testimoniu de lo cabero'l sieglu XIX dizmos que refieran les documentaciones de Comprob. "bobia fondera" "cada pueblo adquiere anualmente un toro semental de las (p.62,64); "bobia" (p.94,98,99); "vueicuna" (p.1941); "wecuna" mejores condiciones que llevan a los puertos, siendo allí los (p.1980); "wycuna" (p.2083); "vuicuna" (p.2083). Les cuatru únicos en los meses estivales y otros son estabulados en las úitimes cites daes pol CMEs refiérense a un llugar de Cuña aldeas para los meses de invierno" (7 p.307). Del vecín conceyu cerca d'Argudín. de Somiedu una referencia del primer terciu d'esti sieglu abunda nel mesmu sen: "...por las calles se pasean dos toros Obceroacwnes: sementales propiedad del pueblo. Su manutención se hace por 1. Si bien la totalidá de los nomes de llugar qu'anteceden subasta pagada por los vecinos en proporción al número de etimolóxicamente han entendese en rellación a bouem, lo cierto vacas que tiene cada uno" (12 p.443). ye que lo mesmo dende'l puntu de vista del conteníu comu Pero, equí ta la diferencia, mentantu los bueis enteros de la espresión ufierten dalgún tipu de dixebra que fai falta puen pastiar llibremente en terrén comunal coles vaques, alvertir. refugóse siempre que los capaos fexeren otro tanto, por 2 Los topónimos del tipu bobia (7-14) esixen, al nuesu razones de clara mena hixénica. Ello foi, na nuesa opinión ,y entender, partir del llat. *bouia o *bouidam 'llugar de pastu de según caltienen los ganaderos, lo que dio pie pa que-yos bueis o bóvidos' y nun presentaríen oxeción fónica ectimable tuvieren qu'acotar iiugares de pastu, esto ye güeirizas y (11 p.29). Cemánticamente paez almisible la nuesa propuesta bueizunas, que viven güei non sólo na toponimia sinón comu darréu qu'entá vive güei bobia col significáu de 'pasu natural apellativos. Dichos llugares podíen ser grandes espacios, ver- ente montes' (13 p.13); ello probablemente axústase a la idea daderes morteres, comu entá pue vese en documentu de 1698 de 'puertu', 'braña', 'llugar de pastu' que vemos en documentu (DAT n.1; 18 p.288; 8 p.424; 10 p.2781, o praos más peque- del sieglu XI refiriéndose al puertu de Cueiru, ente Teberga ños y cerca'l pueblu. Ye posible, nesti sen, que dellos de los y Somiedu, al que se-y aplica indistintamente'l términu "bou- topónimos del tipu bobia, especialmente los que tán a la vera ia" y "portum": "illa bouia de Quero", "portum Quarium" (24 los pueblos, puedan entendese asina restrinxendo daqué'l sig- n.118), el mesmu qu'equí enxertamos nel númberu 7. nificáu xeneral de 'pastu de bueis'> 'pastu de bueis capaos', 3. Los topónimos restantes (15-19) tamién etimolóxicamente -'pastu de bueis ensin capar'. tán formaos sol Ilat. bouem con inaementaciones fóniques destremaes del tipu *bo(v)micea(9 p.351), %(v)etiuna, *bo(v)eti- AST. MGUETU unilis. Dende'l puntu de vista semánticu ye posible que 1. La Campa'l Magüetu: campa d'entrada mala y debamos fixamos en dellos aspeutos culturales llantaos nes zarrada de mou natural con difícil salida; ta en Piedrafurada, mesmes funciones del buei, d'utilidá perdixebrada según tea ente Carrea y Fresnéu. Obseruacwnes: 2. Etimolóxicamente becem, becerra, paez formáu sobre un 1. Lo mesmo'l macculúi, magüetu, que'l femenín, magüeta, son términu del llat. hispánicu ibex -icis 'cabra montés' (DCECH de munchu emplegu en Teberga (documéntase y6 nos sielos S.V. becerro). Debe, de toes maneres, alvertise cómu nel planu XVI-XVII, DAT n.30) comu en xeneral cuasimente en tol del conteníu hai un desplazamientu del siginificáu primeru asturianu; en delles ocasiones dase un usu figuráu del términu anque con una referencia al mesmu reinu animal.