Prix Servais 2014 Nico Helminger 23e Plaquette commémorative, éditée par la Fondation Servais pour la littérature luxembourgeoise Photos : Paolo Leoni, Pascal Seil, Collection CNL

La Fondation Servais pour la littérature luxembourgeoise jouit du soutien financier de l'Œuvre Nationale de Secours Grande-Duchesse Charlotte Remise du Prix Servais 2014 à Monsieur Nico Helminger 1er juillet 2014 Centre national de littérature Mersch

Mersch : Fondation Servais 2015 Nico Helminger Foto: Paolo Leoni

2 Sommaire

La Fondation Servais et ses deux Prix littéraires 5 Germaine GOETZINGER, Präsidentin vun der Fondation Servais Hei geet et ëm e fragilt Doheemsinn an der Sprooch vun engem nomadeschen Ech 9 Pierre MARSON, Vorsitzender der Jury des Prix Servais

Begründung der Jury 12 Maggy NAGEL, Kulturministesch De Servais-Präis ass en Héichpunkt vum Joer an eiser Lëtzebuerger Literaturlandschaft 13 Guy HELMINGER

Laudatio fir mäi Brudder, wéi en de Servais-Präis krut 17 Nico HELMINGER Dem Dante seng Nues oder

Poesie als Mëssverständnis 25 Nico HELMINGER

En Auszuch aus Abrasch 31 Nico HELMINGER Zwei Szenen aus eastern blot

2006, unveröffentlicht 35 Le Jury pour l’attribution du Prix Servais 2014

Le Conseil d’administration de la Fondation en 2014 40

Les publications de la Fondation Servais 41

L’encadrement musical de la remise du Prix Servais 2014 a été assuré par l’ensemble Lucilin (United Instruments of Lucilin : André Pons-Valdès, violon ; Danielle Hennicot, alto ; Marcel Reuter, piano ; Guy Frisch, percussions)

3 Michel Clees, Germaine Goetzinger, Tanja Frank & Pierre Marson Foto: Pascal Seil

4 La Fondation Servais et ses deux Prix littéraires

La Fondation Servais pour la littérature luxembourgeoise est née d’une initiative privée, fondée sur un legs de Madame Jeanne SERVAIS (décédée en 1985) dont la maison natale à Mersch, devenue propriété de l’Etat et siège de la Fondation, abrite le Centre national de littérature.

La Fondation a été créée le 1er juin 1989 par les onze membres fondateurs réu- nis au sein du premier Conseil d’administration. Il s’agissait de Madame Liliane THORN-PETIT, de Messieurs Frank BADEN, Pierre HAMER, Edmond IS- RAEL (président), Mars KLEIN, Robert KRIEPS, Guy LINSTER, Cornel ME- DER, Roger NOTHAR, Jacques SANTER et Manou SERVAIS.

La Fondation Servais a pour objet d’œuvrer pour la promotion de la littérature luxembourgeoise, en soutenant la recherche littéraire et sa publication, en initiant des colloques sur la littérature et en propageant de façon générale la connaissance de la littérature.

La Fondation Servais a créé deux Prix littéraires.

1. Le « Prix Servais »

Afin de promouvoir la production littéraire contemporaine, le Conseil d’administ- ration décerne depuis 1992 le « PRIX SERVAIS ». Ce prix récompense l’ouvrage littéraire le plus significatif paru au cours de l’année écoulée, considéré dans son ensemble (contenu et forme) en tenant compte de la maîtrise de la langue, de l’ori- ginalité du sujet traité et de la façon de traiter le sujet. Il est attribué à l’auteur de l’ouvrage, même si celui-ci est un ancien lauréat du Prix Servais. Il est décerné annuellement, sur proposition d’un jury permanent, indépendant de la Fondation, composé de personnes qui ne sont pas membres du Conseil d’administration. Le jury prend sa décision en toute souveraineté dans le seul respect de la finalité du prix. Le prix, qui bénéficie du soutien financier de l’Œuvre nationale de secours Grande-Duchesse Charlotte, est doté de 6.000 euros depuis l’année 2013.

5 L’« Eloge » du panégyriste exposant l’intérêt particulier de l’ouvrage récompensé, le « Discours » du lauréat dévoilant ses vues très personnelles d’auteur-créateur ou de citoyen du monde, le « Message » du membre du Gouvernement ayant la Culture dans ses attributions annonçant ou commentant un aspect d’actualité de la politique littérai- re, sont consignés dans les plaquettes commémoratives annuelles du Prix Servais.

La Fondation tient ces plaquettes gracieusement à la disposition des visiteurs de la Maison Servais.

Liste des récipiendaires du Prix de la Fondation Servais :

1992 : R oger MANDERSCHEID, « De Papagei um Käschtebam », Roman, Editions PHI 1993 : P ol GREISCH, « Äddi Charel - Besuch - E Stéck Streisel », trilogie, Editions PHI 1994 : J ean PORTANTE, « Mrs Haroy ou la mémoire de la baleine », roman, Editions PHI 1995 : J oseph KOHNEN, « Königsberg – Beiträge zu einem besonderen Kapitel der deutschen Geistesgeschichte des 18. Jahrhunderts », ouvrage collectif, Peter Lange Europäischer Verlag der Wissenschaften, Frankfurt/M. ( Prix spécial ) 1996 : L ex JACOBY, «Wasserzeichen », Erzählungen, Editions des Cahiers Luxembourgeois, Nic Weber Editeur 1997 : M argret STECKEL, « Der Letzte vom Bayrischen Platz », Erzählung, Editions PHI 1998 : J osé ENSCH, « Dans les Cages du Vent », poèmes, Editions PHI 1999 : J hemp HOSCHEIT, « Perl oder Pica », Roman, Editions Schortgen 2000 : P ol SCHMOETTEN, « Der Tag des Igels », Erzählung, Editions Saint-Paul 2001 : Roland HARSCH, « Laub und Nadel », Federspiele, Editions de l’APESS 2002 : Guy HELMINGER, « Rost », Kurzgeschichten, Editions PHI

6 2003 : Jean SORRENTE, « Et donc tout un roman », roman, Editions PHI 2004 : Claudine MUNO, «Frigo», Roma n, Op der Lay 2005 : Jean-Paul JACOBS, « Jenes Gedicht & Mit nichts », Gedichte, Editions PHI 2006 : Guy REWENIG, « Passt die Maus ins Schneckenhaus ? hundert messerscharfe Fragen (und ebenso viele glasklare Antworten) », Kinder- und Jugendbuch, Editions ultimomondo 2007 : L ambert SCHLECHTER, « Le Murmure du Monde », fragments, Editions Le Castor Astral (Bordeaux) 2008 : Anise KOLTZ, « L’ailleurs des mots », poèmes, Editions Arfuyen (-Orbey) 2009 : Pol SAX, « U5 », Roman, Elfenbein Verlag () 2010 : Guy REWENIG (Tania Naskandy), « Sibiresch Eisebunn », Roman, Editions ultimomondo 2011 : Jean KRIER, « Herzens Lust Spiele », Gedichte, poetenladen (Leipzig) 2012 : Gilles ORTLIEB, « Tombeau des anges », récits, Editions Gallimard (Paris) 2013 : Pol GREISCH, « De Monni aus Amerika», aacht Kuerzgeschichten, Editions ultimomondo 2014 : N ico HELMINGER, « Abrasch », recueil de poésie, Editions PHI

Mentions spéciales du Jury :

2001 : « Laura », par Monique PHILIPPART (publié à compte d’auteur; distribution : Editions Saint-Paul) 2002 : « Requiem für ein Kind. Trauer und Trost berühmter Eltern », par Joseph GROBEN (Editions Dittrich, Cologne) 2014 : « Sterbehäusle », par Michel CLEES et Tanja FRANK (Editions ultimomondo)

7 2. Le « Prix d’encouragement de la Fondation Servais »

Afin d’encourager des auteurs à procéder à la publication de leur premier ouvra- ge littéraire, le Conseil d’administration a créé en 1999-2000 le « PRIX D’EN- COURAGEMENT DE LA FONDATION SERVAIS ».

Ce prix est réservé aux auteurs d’expression luxembourgeoise, allemande et française, résidant au , qui n’ont pas encore publié d’ouvrage littéraire, ni au Grand-Duché ni à l’étranger. Les ouvrages collectifs ne sont pas retenus. Les manuscrits sont à remettre en quatre exemplaires au Centre national de littérature, pour le 31 décembre de l’année de référence, à l’intention du Président du jury. Le jury apprécie souverainement s’il y a lieu d’attribuer le Prix. Le Prix est attribué à un seul ouvrage. Il est doté de 4.000 euros à partir de 2013, montant qui est versé à l’éditeur choisi par le lauréat, au moment de la publication.

Liste des récipiendaires du Prix d’encouragement de la Fondation Servais :

2001 : Isabelle KRONZ, «Hélène et les Max », roman, Editions des Cahiers Luxembourgeois, Nic Weber Editeur, 2002 2009 : Hélène TYRTOFF, « Corps expéditionnaire », poésie, Editions PHI, 2011 2010 : Nathalie RONVAUX, «Vignes et louves », recueil de poésie, Editions PHI, 2011

8 Germaine GOETZINGER, Präsidentin vun der Fondation Servais Hei geet et ëm e fragilt Doheemsinn an der Sprooch vun engem nomadeschen Ech

Madame Kohn a Vertriedung vun der Madame Nagel, Här Deputéierten, Här Direkter, léiwe Claude, Dir Dammen an Dir Hären, Léiw Membere vum Jury, Léiw Laureaten,

Häerzlech wëllkomm zur Iwwerreechung vum Prix Servais 2014, déi zanter 1996 sou sympathesch hei am Servais-Haus iwwert d’Bühn geet. Merci Dir Claude an de Mataarbechter fir de waarmen Accueil an déi noutwendeg logistesch Ënnerstët- zung!

Wann Dir erlaabt, géif ech gär mat e puer Zuelen ufänken. D’Fondation Servais fei- ert deemnächst hire 25. Anniversaire, an de Prix Servais gëtt haut fir déi 23. Kéier iwwerreecht. Den éischte Laureat war de Roger Manderscheid mam Papagei um Käschtebam, de leschte wor de Pol Greisch mam Monni aus Amerika. Dass mer awer keng 23, mee nëmmen 21 Laureaten op der Lee hunn, erklärt sech doduerch, dass de Guy Rewenig, alias Tania Naskandy, an de Pol Greisch de Prix Servais zwee- mol kruten. Doderniewt kruten dräi Schrëftstellerinnen, an zwar d’Isabelle Kronz, d’Hélène Tyrtoff an d’Nathalie Ronvaux, de Prix d’encouragement vun der Fondation Servais fir eng éischt Publikatioun, a fir d’Monique Philippart an de Jos Groben gouf et zweemol eng Mention spéciale. Wa mer bei deem Palmarès vun 23 Joer d’Sprooch als Critère huelen, da stelle mer fest, dass bis haut zing däitsch, sechs franséisch a sechs lëtzebuergesch Texter ausgezeechent goufen. Stelle mer par contre d’Fro no der Gattung, nom Genre, an de Mëttelpunkt, sou gëtt séier kloer, dass Romaner an Erzielungen oder Sammlunge vu Kuerzgeschichten d’Nues vir hunn. 15 Mol gouf bis elo Prosa präméiert, véier Mol Poesie, ee Mol Lyrik mat Prosa, eng eenzeg Kéier Theater an eemol Literaturwëssenschaft.

9 Bléck an de Sall Foto: Pascal Seil

Um Hannergrond vun där Statistik ass de Choix, mat deem den onofhängege Jury ënner der kompetenter Leedung vum Pierre Marson eis haut konfrontéiert, scho speziell. Déi zwee Bicher, déi mir auszeechnen, sprengen nämlech e bësselchen de Kader vun der Statistik.

Dem Nico Helminger säin Abrasch passt a keng vun de Sproochekategorien, well a sengem Wierk stinn nieftenee lëtzebuergesch, däitsch a franséisch Texter. Op déi Manéier gëtt eppes, wat zanter laangem an der Lëtzebuerger Literatur ugeluecht ass, radikaliséiert: dem Frantz Clement an dem Batty Weber hiert Konzept vun der ‚Mischkultur‘, dem Dicks säi geckegt Spill mat de Sproochen an de Kiermesgäscht, dem Michel Rodange säi Sträifzuch duerch d’Dialektlandschaft vu Lëtzebuerg am Renert, dem Jean Portante seng Referenz op d’Italienescht oder dem Kréiesch Jang seng rekurrent Referenz op d’Franséischt a senger däitscher Lyrik.

10 Sterbehäusle vum Michel Clees an Tanja Frank bleift zwar konsequent beim Däit- schen, mee d’Aarbecht vum Tanja Frank ass méi wéi reng Illustratioun. Hei gëtt d’Geschicht gewëssermoosse weidergeschriwwen, déi sech domat opdeet fir Tran- sitiounen an Tëschewelten: tëscht gëschter an haut, tëscht Luciditéit an Demenz, Liewen an Dout, Tübingen an Esch, Bild an Text.

Wat esou Wierker fir de Lieser faszinant mécht, sinn nu grad déi Wiesselen an d’Iwwergäng, well sech am Intervall an am Tëscheraum e Bléck op eng komplex Subjektivitéit undeit. Mat esou Texter si mir wäit ewech vun enger direkter poésie engagée. D’Texter stinn net méi am Déngscht vun enger offensichtlecher Cause a sinn anescht, wéi dat, wat hir Auteure fréier an hirer Ausenanersetzung mam Mi- nett zum Beschte goufen. Politesch sinn se trotzdem, duerch hir Resistenz géint all Zort vu langue de bois, de Refus vu Wéinerlechkeet, an hire radikalen Asaz fir Authentizitéit. Hei geet et ëm e fragilt Doheemsinn an der Sprooch vun engem no- madeschen Ech; Sproochmëschung a kulturell Hybriditéit sinn net méi Ausdrocks- mëttel, mee Bestanddeel vum poeteschen Engagement. Dee fragilen Equiliber awer fonctionnéiert nëmmen esou laang, wéi d’Bewegung net ënnerbrach gëtt an et net zu Stëllstand kënnt, esou laang en on the road bleift, fir et mam Jack Kerouac ze soen. D’Auteure vun esou Texter schaffen och net wéi Steemetzer; si rappen net op, baue keng Maueren, zementéieren a betonnéiren net. Hiert kreatiivt Schaffen huet éischter eppes ze dunn mat Wiewen, Strécken oder Knëppen. D’Poesie entsteet duerch eng subtil Mëschung vu kreativem Schreiwen an enger Sproochreflexioun, an där de Moment säi Sënn fënnt. D’Fuerf-Usätz ginn dofir net wéi bei engem Façadier duerch eng zweet Couche iwwertüncht, mee si bleiwe siichtbar. Si si Qua- litéitsmerkmaler, wéi den Abrasch, déi Plaatz, wou de perseschen Teppëchknëpper d’Plott mam Fuedem wiesselt.

Duerfir kann ech dem Jury vum Prix Servais fir säi Choix nëmme Merci soen. Abrasch a Sterbehäusle sinn zwee eminent poetesch Texter. Dem Nico Helminger, dem Michel Clees an dem Tanja Frank well ech dofir am Numm vun der Fondati- on Servais an a mengem eegenen, fir hir Bicher ganz häerzlech felicitéieren.

11 Pierre MARSON, Vorsitzender der Jury des Prix Servais Begründung der Jury

Der Gedichtband Abrasch von Nico Helminger wird mit dem Prix Servais 2014 aus- gezeichnet. Die Jury prämiert damit einen in Zyklen von unterschiedlichem Um- fang angelegten Lyrikband, in welchem dem Titelbegriff entsprechend – ‚Abrasch‘ bezeichnet eine streifenweise Farbabweichung bei der Teppichherstellung –, eine Vielzahl von Motiven und Themen sowie Referenzen auf die Literatur und die Na- turwissenschaften zu einem poetischen Gebilde von großer Komplexität verknüpft und variiert werden. Die Texte sind einer Tradition des peripatetischen und noma- dischen Schreibens verpflichtet, bei dem mit den äußeren zugleich innere Land- schaften erwandert werden und die in Nico Helmingers Werk eine unverkennbar eigene Prägung besitzt. Die deutsch-, französisch- und luxemburgischsprachigen Gedichte des Bandes sind durch einen markanten Duktus und außergewöhnliche Sprachkreativität gekennzeichnet.

Une mention spéciale est décernée au livre Sterbehäusle de Michel Clees et Tanja Frank, paru dans la collection Kunstbücher des éditions ultimomondo à Nospelt, pour le dialogue qui y est instauré entre texte et art graphique.

12 Maggy NAGEL, Kulturministesch De Servais-Präis ass en Héichpunkt vum Joer an eiser Lëtzebuerger Literaturlandschaft

Message gelies vun der Madame Danièle Kohn-Stoffels, Conseiller de Gouvernement 1ère classe

Léif Vertrieder a Frënn vun der Lëtzebuerger Kultur, et ass mer eng Éier an eng Freed, op engem Dag ewéi deem heiten, Invitée vun der Fondation Servais ze sinn.

Erlaabt mer fir d’éischt dem Nico Helminger häerzlechst fir de Servais-Präis 2014 ze gratuléieren.

Felicitatiounen och un de Michel Clees an d’Tanja Frank, deenen hire Poesieal- bum Sterbehäusle mat enger Mention spéciale vum Jury ausgezeechent ginn ass.

De Servais-Präis ass en Héichpunkt vum Joer an eiser Lëtzebuerger Literaturland- schaft, an duerfir geet mäin éischte Merci un d’Fondation Servais fir hiert oner- middlecht Wierken am Interessi vun der Lëtzebuerger Literatur. Säit méi ewéi 20 Joer kënne Lëtzebuerger Auteure fir d’Promotioun vun hire Wierker op si zielen.

De Servais-Präis ass e Garant fir eng héich Qualitéit vun der zäitgenëssescher li- terarescher Kreatioun hei am Land, an dofir nach e ganz grousse Merci de Jurys- memberen, well si och dëst Joer erëm en exzellente Choix getraff uh nn.

Merci der Equipe vum Mierscher Servais-Haus, déi d’Präisiwwerreechung, wéi all Joer, mat vill Asaz organiséiert.

De Laureat vun haut den Owend ass ee vun eise grousse Schrëftsteller. D’Maîtrise, mat där den Nico Helminger eis dräi Sprooche gebraucht an den héijen Niveau vu sengem Schreiwen, sief et an de Genren Theater, Lyrik oder Prosa, ginn him d’Unerkennung vun de Literaten a vum Grand public. Ech erënneren drun, datt 2008 schonn de Prix Batty Weber dem Nico Helminger säi Gesamtwierk ausge- zeechent huet.

13 Germaine Goetzinger, Nico Helminger, Pierre Marson Foto: Pascal Seil

Bei der Zeremonie vun haut gëtt virun allem de Poet Nico Helminger geéiert. Am priméierte Wierk Abrasch, a virun allem am Zyklus Giele Botter bréngt hien et fäerdeg, an engem subtillen, komplexe Schreifstil, e Geflecht vu Gläichzäitegkeet tëschent Vergaangenheet a Géigewaart ze schafen. Esou sinn de Spadséiergänger vun haut, deen déi schéi Landschaft genéisst, an de Minnenaarbechter vu gësch- ter, deen do bei senger schwéierer Aarbecht geschweesst a gelidden huet, matenee verbonnen. Dem Nico Helminger seng Poesie ass Beweegung tëschent Kulturen, Sproochen an Impressiounen. Op dëser Plaz géing ech ganz gären zwee Versen aus dem Giele Botter zitéieren, déi dem Nico seng Dynamik ënnersträichen : « je m’en vais donc inventer une nouvelle écriture/chassez le sédentaire, chaussez le paysage ».

14 Och am Ausland ass den Nico Helminger e wichtege Vertrieder vun der Lëtze- buerger Literatur, a mir sinn immens frou ze gesinn, datt de Laureat dëst Joer bei engem wichtegen internationale Projet, deen de Kulturministère ënnerstëtzt, dobäi ass.

Et handelt sech ëm den 29ten internationale Literaturfestival zu Vilenica a Slowe- nien, deen dëst Joer d’Lëtzebuerger Literatur éiert. Den Nico Helminger huet eng Plaz an der Anthologie, déi ënnert dem Numm Hällewull zu dëser Geleeënheet vum Guy Helminger a vum Vesna Kondric Horvat op slowenesch editéiert ginn ass. Während dem Festival am September ass hien, niewent sengem Brudder, dem Alexandra Fixmer – e Jurysmember vum Servais-Präis – an dem Pol Sax als Auteur invitéiert.

Datt et grad e Laureat vum Prix Batty Weber an elo och vum Servais-Präis ass, deen d’Lëtzebuerger Literatur bei dësem Projet representéiert, ass eis, wéi gesot, eng ganz grouss Freed.

National Präisser sinn immens wichteg fir d’Lëtzebuerger Land. Op där enger Säit sinn si en Challenge fir eis Schrëftsteller, déi ëmmer erëm opgefuerdert ginn, nei kreativ Weeër ze sichen a sech mat aneren ze moossen, an op där anerer Säit erméig- lechen si engem méi breede Publikum den Zougang zu eiser räicher Literatur.

Dëst Joer huet de Jury decidéiert, och en zweet Wierk mat enger Mention spéciale auszezeechnen, wat nach e Beweis vum Räichtum vun der Lëtzebuerger literare- scher Kreatioun ass.

Déi Mentioun geet un den Auteur Michel Clees an un d’Zeechnerin Tanja Frank fir hiert gemeinsamt Wierk Sterbehäusle. An dësem Konschtbuch bewonnert de Lie- ser, wéi de Schrëftsteller an de Moler sech begéinen an et fäerdegbréngen, d’Wuert an d’Bild op eng immens déifgräifend Aart a Weis ze verbannen.

Erlaabt mer ofschléissend, den Auteuren nach eng Kéier ze gratuléieren.

Ech hoffen, datt si eis nach mat op vill literaresch Reesen huelen!

15 Guy Helminger & Nico Helminger Foto: Pascal Seil

16 Guy HELMINGER Laudatio fir mäi Brudder, wéi en de Servais-Präis krut

Dir Dammen an Dir Hären, schéin datt der all do sidd; well nëmmen déi, di hei sinn, kënnen sech hannenno sécher sinn, ween dann elo de Servais-Präis kritt huet. Ech hunn op jiddwer Fall scho virun e puer Wochen dofir gratuléiert kritt. Dat ass net schlëmm, well wou ech en deemools tatsächlech krut, hunn d’Leit dem Nico gratuléiert. Des Verwies- selung – déi, ënnert eis gesot, kënnt, well d’Leit eis Bicher net liesen – huet hei zu Lëtzebuerg Traditioun, an ass domat scho bal selwer erëm Literatur.

Wou ech op RTL nach d’Kulturemissioun presentéiert hunn, sinn ech gefrot ginn, firwat ech an der Emissioun ni mäin Hutt op hunn? Dofir huet dann den Nico e puer Deeg drop mäin „Libellenterz“ virgeluecht kritt, fir et ze signéieren. A mech erreechen Ufroe per Mail, fir zum Bsp. aus „De giele Fleck“ ze liesen, e Buch, wat aus der Fieder vu mengem Brudder staamt.

Wann engem Journalist meng nei Prosa net gefält, verrappt deen den Nico am Wort oder am Tageblatt a wann den Nico erëm eng Kéier e Stéck fir d’Bühn geschri- wwen huet, kënnt der sécher sinn, datt ech muss dru gleewen.

Fir den Nico a fir mech ass dat am Fong net schlëmm, mär hunn eis alt schonn iwwerluecht T-Shirten unzedoen: um Nico sengem giff drop stoen: „Guy Helmin- ger? Ni héieren“ a bei mär… Ech muss dat elo net weider ausféieren. Mär sinn do wéi a villem enger Meenung. Zum Bsp. hu mer eis onofhängeg vunenee virge- holl, eng Kéier mat der Kulturministesch duerch d’Bistroen ze zéien an de ganzen Owend Gedichter ze rezitéieren, bis d’Madamm vum poetesche Virus infizéiert an ugeneelt ass. An Där kënnt Iech sécher sinn, datt di esou traitéiert Madamm ni an di peinlech Situatioun wärt kommen, eis zwee ze verwiesselen. Well et gëtt, wat d’Sprooch ubelaangt, kaum eng Form, déi esou kloer mam Auteur liéiert ass wéi d’Gedicht. Also vläicht kënnt Där der Madamm Nagel soen, wann se eng Kéier Zäit an Duuscht huet a Loscht huet, op d’Poesie d’Glas ze hiewen, mer sinn dobäi.

17 An nach en Tipp fir déi Leit hei am Public, di vläicht an enger Jury sëtzen an dori- wwer diskutéiere mussen, ob den Nico oder de Guy Helminger e Präis soll kréien, iwwerleet net laang. Gitt en einfach dem Nico, ech hunn och ëmmer eppes dovun.

Dofir ass et och elo net schwéier fir mech, fir z’erzielen, wéi ech „Abrasch“ geschri- wwen hunn, nee, villméi – fir e Schrack méi wäit ze goen – wéi den „Abrasch“ mech geschriwwen huet, an dat, well e Poet wéi den Nico e verfaasst huet.

Poesie huet ëmmer eppes domat ze dinn, wéi den Auteur d’Welt rezipéiert, inter- pretéiert an dann a Form vu Sprooch rekonstruéiert, jo, nei erschaaft; an an engem zweete Schrëtt, wéi de Lieser domat ëmgeet.

Dobäi ziilt d’Poesie mat Sécherheet net op di schnell Noriicht, där sou vill Leit hautdesdaags verfall sinn, di onmëttelbar Ausso, den angebleche Kär, dee meesch- tens näischt méi ze soen huet, well et e Kär vun enger Geschicht ouni dat ronderëm guer net gëtt. Wee wierklech just eng Noriicht wëllt, dee soll d’Zeitung liesen, dee brauch keng Konscht, och keng Poesie, dee wëllt sech am Endeffekt awer och net wierklech mat der Welt op eege Fauscht ausernaner setzen, mee ass villméi zefrid- den, wann en als Lieser alles esou zerwéiert kritt, datt en net muss selwer knaen a schlécken. Poete wéi den Nico awer schaffe weder an engem Fastfood-Restaurant nach sinn se Guruen, di eng Wourecht no der anerer zerwéieren. Se stellen och net nëmmen einfach Froen oder a Fro, wéi dat gär kolportéiert gëtt, villméi probéieren se mat Hëllef vu Sprooch eng Ästhetik ze schafen, déi de Lieser esou affizéiert, dass an deem sengem Kapp eng Kiermes ufänkt, e Freedefeier, eng Atmosphär vun esou villen Andréck, di net mat engem Maufel ze verschaffen ass a grad doduerch eng Ahnung vu Welt bitt, wéi een se esou nach net erlieft huet. Wéi sot den T.S. Eliot schonns: „Wou ass all dat Wëssen hin, dat mer duerch Informatioun verluer hunn?“ An ech giff gär hannendru setzen: Huele mer eis dat Wëssen zréck duerch d’Poesie, duerch Bicher wéi „Abrasch“.

Abrasch ass e Begrëff, deen der aus der Teppechindustrie kennt. Do bezeechent een minimal Faarfënnerscheeder, di an enger Textur entstinn, wann eng Plott Woll op en Enn geet an di nächst mat quasi dem selwechte Faarftoun ugesat gëtt, als Abrasch. Et geet ëm Ofstufungen, ëm Variatiounen. Wann also e Gedichtband „Abrasch“ heescht, kënnt der dovun ausgoen, datt dëst Verfahren als ästhetescht Prinzip d’Grondlag vum Buch ausmécht. An och wann dem Nico seng Gedicht- bänn virdrun aner Titelen haten: „In eigener Säure“, „Grenzgang“, „Besuch bei den

18 älteren Werken des Mondes“, fir nëmmen di läscht ze nennen, dann haten se eppes alleguer, nämlech den Usproch, ze versichen, mat Hëllef vun Ästhetik eis Welt ze erfaassen, mat Hëllef vun enger Sproochästhetik, di no Nuance sicht, di Nuance setzt, an esou een Träpplek un den aneren zammert, bis all Stack erreecht ass.

Wann een esou wëllt woar dem Nico säin Usproch, grad wat d’Poesie ubelaangt, ëmmer e fausteschen: „Daß ich erkenne, was die Welt / Im Innersten zusammen- hält…“ heescht et do. An de Faust entschléisst sech, der Wëssenschaft de Réck ze kéieren an sech der Zauberei ze verschreiwen, eng Zauberei di duerchaus méi wäit geet, wéi dat wat am Variété op der Bühn gewise gëtt. Genau domat spillen och dem Nico seng Verser, andeems se versichen, ewech iwwert d’Spezialisatioun Tra- pen a Brécken ze bauen, Weeër ze leeën a Beräicher, di niewendrun a niewentenee leien an – esou kinnt ee mengen – näischt mateneen ze dinn hunn.

An „In eigener Säure“ docken d’Gedichter bei der Genetik un; et geet net nëmmen drëm, den eenzelne Gen ze verstoen, dat eenzelt Wuert, deen eenzelne Vers, mee et ass wichteg, wéi alles arrangéiert ass, wat entsteet, wann een Elementer matenee kräizt; d’Mutatioune ginn ënnert d’Lupp geholl a grad dës bewosst „Fehler“ an enger genetescher wéi sproochlecher Hisiicht weisen nei Pied.

„Grenzgang“ heescht en anere Band. Schonn den Titel weist drop hin, datt een et woe muss, sech ze veriren. Oft leie Weeër nëmmen e puer Meter nieft der Haapt- strooss, sinn eng beräicherend Variatioun vun dëser, mee ginn ëmmer iwwersinn, bis ee kënnt an sech op den Ëmwee aléisst.

Wann ech virdru gesot hunn, datt dem Nico seng Verser mat Ausflich an d’Magie spillen, dann heescht dat net, datt seng Poesie eng Spillerei ass. Et ass villméi dat philosophescht Spill vun den Hypotheese gemengt. Also: Wann ech mech giff an dat an dat Gebitt verlafen, wann ech giff dësen Ëmwee huelen, fir heem ze kom- men, dann hätt ech vläit d’Chance, dat an dat ze gesinn, dat an dat ze erliewen, déi an déi Saachen ze begräifen, vun deenen ech net wosst, datt et se iwwerhaapt giff ginn. Den Ënnerscheed zur Philosophie ass: et geet dobäi net em Falsifizéierungen als Grondlag vu Wëssen, mee ëm eng Ahnung vun deem wat hannert onsiichtba- ren Dieren läit.

Dat seet sech esou einfach: wann … dann… Mee des Spiller, des Ëmweeër si keng Selbstverständlechkeet. Se erfuerdere Mutt, se erfuerderen eng Oppenheet, alles

19 nei ze duerchdenken, ze relativéieren, se erfuerderen d'Sëcherheet hannert sech ze loossen, eng Selbstdisziplin, fir net stoen ze bleiwen oder ëmzedréinen, a gläich- zäiteg erfuerderen se d’Entwécklung vun enger Sproochästhetik, di des Aventure opfänkt, a Form paakt, datt e Lieser wéi ech dësen Ëmwee hannenno nogeet, no- vollzitt a selwer Neies erlieft, bis d’Synapsen souzesoe Piano spillen.

Den Nico seet vun sech, datt en am Goe schreift, – „gehen und gedanke sind eins“ heescht et am Gedichtband „Abrasch“ – mam ganze Kierper denkt a schreift en, an all Schratt ass eng minimal Ännerung vun deem virdrun. Goen ass also selwer en Abrasch. An den Erliefnisteppech, dee vum Auteur dobäi gedanklech gewieft gëtt, ass eng Textur, di et fäerdegbréngt, den Dichter selwer ze iwwerraschen. Am Fong kennt de Poet Nico Helminger, wann e lass geet, just eng Saach: d’Schéinheet vun der Sprooch. E kennt weder d’Enn vum Wee, nach weess en, wivill Weeër et duerch de Bësch gëtt. E setzt sproochlech Hypotheesen wi Iwwergäng an all méig- lech Gebidder a geet lass, d’Ästhetik ëmmer am Bléck. Dat ass ustrengend, d’Wier- der spillen net ëmmer mat, d’Wierder spillt och net ëmmer mat, heiansdo verzwei- welt den Dichter Helminger scho bal, an awer: e gëtt net op! E geet an en denkt, an e schreift an e geet, an en denkt an e schreift. An dann hänkt op eemol un engem Bam, soe mer emol et wier eng Dänn, eng Duebel-Helix DNA, wi wann et just en Aascht wär, den Nico geet erstaunt weider, an e bëssche méi wäit wénkt den Hei- senberg mat enger Relatioun, di komplett onschaarf ass, an da geet et ëmmer méi schnell, den Nico selwer geet méi schnell, kuckt ëm den Eck a gesäit, wéi den Higgs e Brout aus Eichbosone baakt, Jazzmuseker dauchen op, natierlech Schrëftsteller, Leit aus der Géigend, Gehirfuerscher, Schmelzaarbechter. Wat den Nico méi geet, wat et méi Begéignunge gëtt, wat den Teppech méi laang gëtt. D’Sprooch ver- wandelt sech an eng Quell, di alles empfänkt an alles matrappt, alles ophëlt an a Welle strukturéiert. Wellen aus Woll a Buedem, aus Wëssen an Ahnen, aus Fonken a Virwëtz, aus Lut. An tatsächlech hunn ech bei der Lektür vun egal wéi engem Gedichtband vu mengem Brudder ëmmer dat Gefill, vun dësem hellen Iwwergrëff op mech. Wéi wann permanent Diere giffen opgestouss ginn an d’Lut giffb ei mech als Lieser era falen, eng Lut, di net alles kloer weist, mee eng Lut, di alles spigelt, di glënnert a wibbelt a platzt, datt ech mengen, mäi ganzt Liewen net méi genuch Zäit ze hunn, fir des Andréck ze verschaffen. Dat ass dat Wëssen, vun deem ech virdru geschwat hunn. Et ass keng Noriicht, et ass keng Matdeelung, et ass en ästhetescht Erliefnis, dat een ahne léisst, wat esou am Ënnerste vun der Welt lass ass. Dat ass d’Poesie vun „Abrasch“! Eng Poesie di Iwwersetzung ass, Iwwersetzung vu Welt a Sprooch. A wee schonns eng Kéier e Buch iwwersat huet, dee weess, wéi schwéier esou en Iwwer-Setzen ass. Wann ech dat Wuert „Brot“ schreiwen, dann heescht

20 dat eppes anescht, wéi wann ech „pain“ schreiwen, well hannert deem Wuert eng ganz Kultur, eng Mentalitéit stécht an dobäi geet et, wann een de Noriichte giff gleewen, nëmmen em Brout. E Buch wéi „Abrasch“ weess, datt dat net stëmmt an taascht sech dofir och net nëmmen an enger Sprooch un d’Welt erun, heiansdo muss een eebe „pain“ soen amplaz „Brot“ oder „Brout“ oder „bread“, wann een dem Miel wëllt méi nokommen.

En Deel vun dësem Miel ass beim Nico selbstverständlech Lëtzebuerg. Aleng wann een sech Iwwerschrëfte vun eenzelne Gedichtbléck an „Abrasch“ ukuckt: „giele botter“, „jardins de wiltz II“ oder an engem fréiere Band wéi „Patton & Co“ blie- dert, an deem et Gedichter gëtt, di „esch, boulevard kennedy“ oder „gäste im diva“ heeschen, weess een, datt des Gedichter do gebak goufen, wou den Uewe steet. Wann een natierlech esou vill ënnerwee ass wéi mäi Brudder, da steet den Uewen eben och emol zu Paräis oder an Algerien, an den USA oder zwëschen den Zeile vum Rilke. A wee mengt, de Boulevard Kennedy giff ausser e puer Escher dach keen interesséieren, deem sief gesot, datt och an der Poesie eng Fro ëmmer erëm gestallt ka ginn: wivill Regionalitéit brauch e Gedicht fir international ze sinn? Dat Material, mat deem Wierder erëm Welt erschafen, muss jo vun iergendwou kom- men. An et kënnt net aus enger himmlescher Sphär, mee am Fall vun „Abrasch“ aus dem Erliewen, der Aktualitéit, aus Zäit a Raum, ofgefaange vun engem, dee mat Sprooch kann ëmgoen.

A genau wéi e Wuert e bestëmmten Deel Welt duerch d’Setzung vum Dichter nei erschaaft, genausou mécht de Klang vum Wuert dat. Ech zitéieren aus „Abrasch“:

„Wieviel anders bewegen Sie sich, wenn ein Stadtteil Medina heißt…“

Mee de Klang affizéiert net nëmmen eist Verhalen, well en eise Verstand usprécht, vläit Virurteeler fräileet, mee och well e schlussendlech Musik ass.

Dem Nico säi Sproochlaboratoire, an dem en ënnerwee ass an deen en gläichzäiteg ëmmer bei sech dréit, ass och Orchesterprouf; keng Hypothees, déi net en Instru- ment spillt, d’Textur ass Partitur. Heiansdo huet een d’Gefill, do ass e Komponist um Wierk, et denkt een un eng Fug, wou no der Expositioun d’Stëmme variéiert ginn. Leitmotiver dauchen op, da kënnt en Zwëschespill, Begrëfflechkeete gi mo- duléiert, Sequenzen opgebaut.

21 An an dësem Kontext, mengen ech, muss ech eisem Papp eng Kéier Merci soen, well wou den Nico op de Conservatoire wollt, huet eise Papp deemools geäntwert: „Du spills dach schonn Tennis.“ Hätt eise Papp deemools méi vu klassescher Musik kannt, wär aus mengem Brudder vläicht e Pianist oder e Violonist ginn, a mär hät- te missten op Bicher wéi „Abrasch“ verzichten. Esou awer huet den Nico deemools weider Tennis gespillt a sech Mondharmonika bäibruecht a seng Kolleege mat Blues ënnerhal.

En huet och Biller deemools gemoolt a wéi der wësst schonns mat 16 Joer säin éischt Theaterstéck op d’Bühn bruecht. Ech hat deemools sechs Joer a sutz am Sall. Vill verstan hunn ech net, an dat lung net drun, well et experimentellen Theater woar, mee well do eng Welt op mech lass gelooss ginn ass, di ech net kannt hunn, di nei woar. Haut hunn dem Nico seng Welten nach ëmmer de Charakter vum Originä- ren, mee well meng Approche géigeniwwer dem Onbekannten eng aner ginn ass, kann ech mech haut begeeschteren, wann ech am Sall vun engem Buch sëtzen. Et ass eben och fir de Lieser vu Poesie eng Streck bis en d’Zeile vun engem Gedicht erreecht huet. Wann een sech allerdings guer net op de Wee mécht, dann denkt ee wahrscheinlech wéi den iresche Schrëftsteller Flann O’Brien. Ech zitéieren en op Däitsch.

„Nachdem ich die Angelegenheit in natürlich all ihren Aspekten betrachtet habe, bin ich zu der Ansicht gekommen, dass es keine Entschuldigung für Lyrik gibt. Lyrik zahlt sich in Geld nicht angemessen aus, ist wegen der durch ihre Form bedingten Platzverschwendung teuer im Druck und verkündet fast immer illusori- sche Lebenskonzepte. Aber ein noch besseres Argument für ein Verbot aller Lyrik ist die simple Tatsache, dass die meiste Lyrik schlecht ist. Niemand wird tausend Tonnen Marmelade herstellen, weil er erwartet, dass vielleicht fünf Tonnen davon essbar sind.“

Esou de Flann O’Brien, dee natierlech wosst, wéi e seng Lieser misst beim Schlawi- ttchen huelen a wéi ee mat Virurteeler opraumt. A wa mer scho bei Witz an Ironie sinn, wéi schreift den Nico an engem Gedicht:

„… und wenn, wie der Weise sagt, Täuschung und Erleuchtung zwei Seiten einer Münze sind, so lasst sie uns werfen.“

22 An am Schluss giff ech nach gären en anert Zitat aus „Abrasch“ bréngen, well et d’Erliefnis vum Gedicht-Liesen a vum Gedicht-Schreiwen zesummebréngt, eng Notioun dovu gëtt, firwat Poesie wichteg ass:

„…Wir sind Wandler im Wald. Um uns ist Halmen und Bäumen. Die Blätter duzen uns. Zugvogelzart gleitet der Himmel. In den Farnen ist Glück. Dieser Augenblick ist jetzt Teil Ihrer Erinnerung und blüht. In Ihnen ist Staunen und die Schönheit des Tages.“

Léiwe Brudder, léiwen Nico, ech gratuléieren der vu ganzem Häerz fir „Abrasch“ a fir de Servais-Präis.

23 Nico Helminger Foto: Pascal Seil

24 Nico HELMINGER Dem Dante seng Nues oder Poesie als Mëssverständnis

Madame Kohn a Vertriedung vun der Madame Minister Léift Germaine, Presidentin vun der Fondatioun Servais a léif Membere vun der Fondatioun, Léiwe Pierre, President vum Jury a léif Membere vum Jury, Léiwe Claude, Direkter vum Haus hei, Léiwe Brudder a Laudator, Léif Literaten a Frënn vun der Literatur,

Viru kuerzem, just éier dëst Buch, wéinst deem ech haut hei stinn, um Maart war, huet e Bekannte mech gefrot, wat dann elo als next erauskéim. Dee Mann, deen ech duerchaus als Intellektuelle géif bezeechnen, deen sech als Publizist re- gelméisseg ervirdeet, wousst wuel scho laang, datt ech géif schreiwen, awer allem Uschäin no net, datt ech och Gedichter schreiwen, obwuel dat jo e ganz wichte- gen Deel vu mengem Schafen ass, och wann ech dës lyresch Texter net ëmmer Gedichter nennen. Dee Mann also, deen ech duerchaus schätzen, huet, wéi ech gesot hunn, et géife Gedichter erauskommen, op emol ganz grouss gekuckt an du en onheemlecht ironescht Grinsen opgesat , aus deem Sekonnen drop e fatzegt Laache gouf, dat een ouni weideres als irr bezeechne kéint. Nico, huet hie gejaut, du schreifs Gedichter! Mat enger Betounung um Wuert Gedichter, wéi wann dat näischt aneschters kéint sinn, wéi eng Virstuf zum Geckenhaus. Ech wousst net direkt, wéi ech sollt reagéieren, engersäits, well ech net wousst, datt hien net wousst, datt ech schonn zanter gutt 40 Joer Gedichter publizéieren, anerersäits well säi Gelaachs an déi domat verbonne Grimass duerchaus eppes hate vun enger bëlleger Grujelfilm- zeen, an där de Béisen sech mat enger revanchistescher Fratz freet op d’Ongléck, dat lo gläich antriede wäert.

War ech also – oder sinn ech vläicht ëmmer nach als Dichter – wéi de Peter Rühmkorf an engem Aufsatz vun 1975 seet, en anthropologescht Monster?

25 Eisen Intellektuellen, deem seng Reaktioun ech grad beschriwwen hunn, steet awer net eleng do; et war net déi eenzeg Kéier, datt ech, wa Rieds goung vu Poesie, op en drolegt Verhale gestouss sinn. Dofir mengen ech, hei e puer Saache kloer stellen ze mussen. Och wann déi Leit, déi haut hei, am Haus vun der Literatur, versammelt sinn, lauter Kenner sinn, deenen et net an de Sënn géif kommen, op den Ausdrock ‘Poesie’ ze reagéiren, wéi wa se grad vum Lämmes gebass gi wieren an deene meng Ausféierungen dofir vläicht eng Grëtz trivial virkommen.

Ech hunn dësen Text iwwerschriwwe mat ‘Dem Dante seng Nues oder Poesie als Mëssverständnis’. Op dem Dante seng Nues kommen ech gläich ze schwätzen, fänke lo mol mat Mëssverständnis un. Well wat anescht kann et sinn, wann sou onbegräif- lech schiel op d’Poesie reagéiert gëtt?

An deem grad ugeschwaten Aufsatz seet de Peter Rühmkorf: ‘Gedichte sind, wie ich es nach 25 Jahren Praxis einschätze, eigentlich kein öffentliches Thema. Ein all- gemeineres wirtschaftliches Interesse liegt nicht vor; bei Ausfall greift kein Mensch nach dem Telefon oder dem Beschwerdebuch; die Nachfrage ist geringer als bei Nadelkissen, Katzenfallen oder anderen Auslaufproduktionen…’ An e franséische Kolleg, de Jacques Roubaud, kënnt 2010 an engem Artikel zu der selwechter Konklu- sioun: ,Cette situation, schreift hien, a pour conséquence, ou est une conséquence de la quasi-inexistence économique de la poésie — en tout cas de celle qui se compose en ce moment. La poésie ne se vend pas, donc la poésie n’a plus d’importance. La poésie n’a plus d’importance, donc ne se vend pas. Certes, ce genre littéraire n’est pas seul à voir s’affaiblir ses « parts de marché » sur la scène culturelle contemporaine. Le roman, la littérature en général, le livre même sont affectés. Mais dans le cas de la poésie, on a affaire à une forme extrême de cet effacement.’

Mer sinn hei bei enger Diskussioun vun de Wäerter, wéi et se jo och soss wou gëtt, déi ech lo och hei net ka weider entwécklen. Ech kommen awer net derla- anscht, drop hinzeweisen, datt, wann nëmmen nach den ekonomesche Wäert sollt Bedeitung hunn – wat jo op e grousse Beräich vun der Konscht zoutrëfft –, et net ganz gutt dierft ausgesi fir eegewëlleg an originell Kreatiounen.

Wann ech vu Mëssverständnis schwätzen, da fänkt dat jo scho beim einfache Begrëff ‘Poesie’ un, well do ganz vill verschidden an ënnerschiddlech Assoziatiou- nen dermat gemaach ginn. Heizou nach emol de Jacques Roubaud: ,La poésie est un genre que l’on s’évertue à voir là où il n’est pas, dans un coucher de soleil (p.ex.) … et à ne pas voir là où il se trouve : dans un tête-à-tête du poète avec la langue.’

26 D’Wuert selwer gouf jo och, jee no Sprooch, verschiddene Belaaschtungen aus- gesat an ass am Gebrauch kengesfalls eendeiteg. Am Däitsche gëtt et sougutt wéi net méi gebraucht, ausser a ganz spezifeschen Zesummesetzungen, wéi ‘Konkrete Poesie’ z.B. Allgemeng gëtt soss fir dat, wat am Franséische ‘poésie’ an am Engle- schen ‘poetry’ heescht d’Wuert ‘Lyrik’ gebraucht, an et gëtt vun engem Lyriker oder eben och vun engem Dichter geschwat. Bei Poet denkt en Däitschen (a vläicht och de Lëtzebuerger, a ganz besonnesch den Här, deen ech uganks beschriwwen hunn), éischter un dem Spitzweg säin ‘arme Poet’, also u Biedermeier, un den Tipp mat der Schlofmutz, deen op senger Mansard ënnert dem Präbbli läit, an der Fi- ichtegkeet, bei kalem Uewen a Mousdëppe probéiert Verser ze skandéieren, an als Motto op engem décke Buch stoen huet Gradus ad Parnassum, also Trepplécken op de Parnass erop… kee Wonner also, wa mer bei aneren do heiansdo droleg Reaktiou- nen ausléisen…

An elo bei dem Dante seng Nues.

Am ‘Gepréich iwwer den Dante’ oder, fir méi genee ze sinn, an den Notizen zum Gespréich iwwer den Dante (am Text selwer kënnt et och zur Sprooch, awer an en- ger ofgeschwächter Form) iergert sech den Ossip Mandelstam iwwer d’Rezeptioun vum Dante, iwwer d’Leit, déi net am Stand sinn, dem Text op de Fong ze goen, mee bei Iwwerflächlechem stoe bleiwen, a kënnt do op den Dichterkolleg Alexander Blok ze schwätzen, vun deem hien d’Zeil zitéiert ,Der Schatten Dantes mit Adlerprofil/ von neuem Leben singt er mir.‘ De Mandelstam kritiséiert dann, datt hei nëmmen e Bild kommentéiert gëtt – ugespillt gëtt op dem Gustave Doré, dee jo déi ganz Divina Commedia illustréiert huet, säin Dante-Portrait, an de Mandelstam da weider iwwer de Blok: ,Nichts hat er gesehen, außer dieser Gogolschen Nase! Eine Dantesche Vogelscheuche aus dem 19. Jahrhundert ! Um sich derart über eine spitze Nase aus- zulassen, war es geradezu notwendig, Dante nicht gelesen zu haben.’

An domat si mer rëm bei eisem Mëssverständnis. Net déi grondleeënd Auser- nanersetzung mam poeteschen Text bestëmmt d’Aussoen, déi driwwer gemaach ginn, mee kolportéiert Biller, Begrëffer a Virstellungen. An anere Wieder: statt der Poesie op de Fong ze goen, gi mer eis mam Dante senger Nues zefridden. Wier et soss méiglech, dat vill Leit beim diskutéierte Begrëffu weider näischt denke wéi un de Poesiealbum, deen si an hirer Kandheet haten – a wou Saachen dra stunge wéi Bedrücken dich Sorgen, kann ich dir mein Lächeln borgen oder Leb so glücklich und so froh wie der Floh in Mexiko – (also do kéint ech mer dann och vläicht virstellen, ze soen ‘j’aime pas trop‘) – oder, wéi eng Journalistin mer sot, un al Frae beim Téi denken, ‘bei Poesie denken ech un al Frae beim Téi…‘.

27 A propos Journalistin muss ech lo nach eng kuerz Tëschebemierkung lass ginn, déi net Abrasch betrëfft, mee en anert Buch vu mär, dat och d’lescht Joer erauskoum – an sou och hätt kéinten de Servais-Präis kréien –, nämlech lëtzebuerger léiwen; eng Damm huet geschriwwen, et wier e Schmöker. Dat huet mech du dach e bësse matgeholl – vläicht net grad sou wéi eisem Intellektuellen seng Reaktioun op de Fait, datt ech Gedichter schreiwen, awer dach … Schmöker kënnt bekanntlech vu schmöken, wat souvill heescht wéi genësserlech fëmmen, d’Päif deemools, a fir déi unzefänken, goufen déi mannerwäerteg Bicher erbäi geholl an d’Säiten der Rei no erausgerappt, fir se als Fidibus ze benotzen, fir eben d’Päif unzefänken oder vläicht souguer als Tubakersatz eragestoppt… Also ech mengen net, datt et fir e Schrëftsteller e gutt Gefill ka sinn, wann e sech muss virstellen, wéi säi Buch Säit fir Säit d’Päif aus geet…

Zeréck bei eise Poesie-Begrëff, dee bekanntlech vum griechesche Poêsis hirkënnt, wat sou vill bedeit wéi Kreatioun, Schafen, Ervirbréngen. Ech weess, all de Kenner an de Spezialisten, déi hei versammelt sinn, ass dat rëm eng Kéier eng Grëtz trivial, awer wann ech sou déi ugeschwate Reaktioune betruechten, schéint et mer dach net onnëtz. Beim Aristoteles ass Poesie den Iwwerbegrëff fir Epos, Drama a méi kleng lyresch Formen, huet also dee Moment déi Bedeitung, déi fir eis haut d’Wuert Literatur huet. Dat heescht, datt d’Poesie am Ufank vun eisem Schreiwe steet, a gewëssermoossen d’Urform vun allem literaresche Schafen ass. Gilgamesch-Epos, Veden, Upanischaden, Mahabharata, Bibel, Odyssee, Shijing, all dat ass ganz einfach Poesie an huet wéineg ze dinn mat ale Frae beim Téi. Et gëtt also héich Zäit, datt mer eis all op dat besënnen, wat Poesie wierklech ass an eis net weider selwer liichtfankeg um Dante senger Nues erëmféieren.

Wann ech vun der Bedeitung a vum Eescht vun der Poesie schwätzen, kommen ech net derlaanscht, och e Wuert ze soen iwwer d’Leed, dat vill vun den Dichter erfuer hunn, eebe well se et gewot hunn, sech auszedrécken an eng Sprooch ge- schwat hunn, déi dem jeeweilege System net genehm war. Ech kann dat Thema lo hei net ausféieren, wëll awer, stellvertriedend fir all déi aner, hei dräi Nimm nen- nen, Nimm vun Dichter, déi ech d’Gléck hat perséinlech kennen ze léieren, an déi mer dofir, wéi ee seet, ganz besonnesch un d’Häerz gewuess sinn: den Abdellatif Laâbi, dee wéinst sengen Iwwerzeegungen am Maroc festgeholl, gefoltert an zu 10 Joer Prisong veruerteelt gouf an op internationalen Drock no aacht an engem hallwe Joer fräi koum ; ech hunn hien zu Paräis kennegeléiert a mer ware frou, wéi en hei un de Mondorfer Dichterdeeg konnt deelhuelen. Dann de Joseph Brodsky, deen ech an Amerika beim International Writing Program kennegeléiert hunn ; hie

28 war wéinst Parasitentum an der Sovietunioun zu 5 Joer Zwangsaarbecht veruerteelt ginn, duerno gouf hien, nodeem him all seng Manuskripter ofgeholl gi waren, ausgebiergert, krut zu Wien Hëllef vun engem aneren Dichter, dem W.H. Auden, a koum sou an Amerika. A schliisslech den Iannis Ritsos, deen ech um Poesie-Fes- tival vu Struga a Mazedonien kennegeléiert hunn, dem säi Gedicht-Zyklus Epita- phios zesumme mat villen anere Bicher op Uerder vum Generol Metaxas verbrannt gouf, deen deportéiert gouf, op internationale Protest hin fräi koum, ënnert der Militär-Junta an de 60ger Joeren rëm festgeholl, deportéiert gouf an Hausarrest krut. Och dat gehéiert zur Geschicht vun der Poesie an huet näischt ze di mat ‘ale Frae beim Téi’…

Et schéint mer dofir noutwendeg, eis ze iwwerleeën, ob mer net dach an eiser vun ekonomesche Wäerter bestëmmter Cut-Copy & Paste-Gesellschaft der Poesie rëm déi Plaz sollten zoukomme loossen, déi se wierklech verdingt. De grad genann- te Joseph Brodsky dréckt et sou aus : ‘Da es nicht viel gibt, worauf die Hoffnung auf eine bessere Welt zu bauen wäre, und da alles übrige auf die eine oder andere Weise zu versagen scheint, müssen wir gewissermaßen darauf bestehen, dass Lite- ratur die einzige Form moralischer Versicherung ist, die eine Gesellschaft hat; dass sie das ständige Gegengift ist gegen das Gesetz ‘Hund frisst Hund’.’

An deem Sënn an an der Hoffnung, datt d’Mëssverständnis ëm d’Poesie eng Kéier ganz aus dem Wee geraumt ass, wëll ech dann och,

léif Literaten a Frënn vun der Literatur,

Merci soen, Merci der Fondatioun Servais an hirer Presidentin, der Germaine Goetzinger, déi, wéi mer wëssen, immens vill fir d’Literatur gemaach huet a mécht, Merci de Leit vum Jury an hirem President Pierre Marson, déi ënnert souvill hon- nert Bicher grad mäint erausgewielt hunn, Merci mengem Brudder Guy, dee mer haut endlech gesot huet, wéi gär e mat mär verwiesselt gëtt an och soss nach e puer Saachen, déi ech net wousst, Merci och de Leit vum Haus hei mat hirem Direkter Claude Conter, déi wierklech Grousses leeschten an ouni déi eis Literatur net dat wier, wat se ass, Merci all de Leit, déi mech beim Schreiwen ënnerstëtzen, an do virun allem meng dräi Dammen doheem, d’Evelyne, d’Myriam an d’Milena, déi den Dichter mat senge Flauten a Flause schonn sou laang aushalen, Merci och un d’Musiker vu Lucilin, déi ech ganz héich schätzen an déi sou fäi waren, dësen Owend ze begleeden, Merci un Iech all, déi der komm sidd an nogelauschtert hutt an d’Literatur héich haalt… Merci.

29 Nico Helminger Foto: Paolo Leoni

30 Nico HELMINGER En Auszuch aus Abrasch

Nun ist Raum. Rahmen für Erfüllung und Zerfall, Staubhüllen und tanzende Halme, und ein Fallen ist auch der Mund, luftiges Mundsein im Dahin, wahrgenommen als Raunen oder Rede, ein Sichregen von Auslegungen vielleicht, letzte Ausreden vor der Wegsamkeit, oder gar der Versuch eines Sichherausredens aus der Haut, aus dem Heutigen, als taugten die Worte zu Wundern; solche Blüten treibt aus Ihnen eine zarte Verzweiflung, die manchmal Sie Hoffnung nennen. Wozu all dieser Gebrauch: Worte, Versuche, tröstende Vergütungen? Eine scherzende Sonne seift den Morgen ein, der vorgibt, uns zu Entdeckern zu machen. Zu sehen ist eine halbwegs durchsichtige Dichte, Licht- und Schattenknäuel in Zellophan, trübes Grün mit Singzikaden, scherzend auch sie, derweil ein betrunkener Gärtner auf seiner Giesskanne die Unsterblichkeit besingt. Die Laube ist eine Prise grünes Krabbeln, eine Blattprise mit Käfergesumm, dringende Mitteilung aus uns verschlossenen Welten. Durch Ihre Hautschichten bewegt sich die Sonne als Gewächs, Sie sind ein Gewächshaus jetzt, ein Paradies für Tomaten. Aus glänzendem Rot

31 die Augen der Zikaden, kleine Brände in verkohlter Gegenwart. Die Wörtlichkeit schlägt ihnen ins Gesicht, so heftig, dass sie kaum noch atmen; wie Schwerverletzte irren Sie umher vom Wort Verwundete in einer untreu gewordenen Umgebung. Die vom Morgendonner geschwärzte Domkuppel, ein alter Hut bereits in Ihrer Kindheit, zeigt sich mittags in schönstem Zungenrosa und abends als Tomate. Quietschend schreiben sich die Giebel ein ins Himmelgrau, Griffelnachrichten aus Tonschiefer und verwehtem Stein. Von den Dächern rutscht ein vages Wissen aus grauer Vorzeit. Im Innern der Tomate läuten die Glocken der Kindheit, vom Vogelkot geht fahles Licht aus, oder sind es zerrupfte schwarzrandige Margeriten in der Rinne, oder Reste von Mondgestein? Oder denken Sie gar an Amber? Am Berauschendsten unter den erinnerten Geschichten Al-Mas’udis Berichte über Seeleute, die auf dem Meeresboden wachsende Pilze erwähnten, von Stürmen hochgewirbelt und angeschwemmt an Küsten, oder im Meer treibender Honig, schwimmendes Gold, Speichelparfum der Drachen in China, Erbrochenes in der neuen Welt, Schnäbel und Hornkiefer von Tintenfischen, Würfelhusten vom Pottwal in Zeitungszeilen, teures Fundstück mit dem tabakartigen Parfüm vergessener Salons. So erzählen sich dir

32 die Dächer, die beschriebenen Schieferlandschaften mit ihren schiefstehenden Bewohnern, die gegen den Wind sich wehren und Gischt schlucken und Sätze erbrechen auf der Suche nach Sinn, sagen sie, oder nach Sein. Zuviel Verlust in diesen Tagen und kein Sprechen, das zum Wiederholen taugt. Aus Tau sind die Morgenlippen, rührend schön in ihrer bewegenden Vergänglichkeit, ein armer Tropf der Mund, speicheltrunken um Ausdruck bemüht, abenteuerliche Höhle für Verschwörer, lautstarke Verrücktheit. Spricht Ihnen aus der Seele, aus der Galle, aus der Milz. Aus einer Ferne, von der Sie nichts geahnt; so reisen Sie inmitten märchenhafter Gesänge, lassen sich einen Schnabel wachsen oder ein Kieferhorn, aus den Tiefen der Stimmritze tauchen Fabelwesen auf, tanzende Renaissance-Grotesken, die Ihrem Sprechen eine seltsame Klanghülle verleihen. Eine Schwere, als wüchsen Ihnen Pappeln auf der Zunge. Ins Blaue hineingeblätterte Botschaften, hier und da abgestempelte Grusskarten voll mit Leidenschaft und Landschaft. Liberté, égalité, peuplier! Der Stachel des Gebabbel steckt Ihnen im Fleisch, Tomatenfleisch vielleicht, Paradiesäpfel als Verwandte der Alraunen mit ihren zu Menschenkörpern gewordenen Wurzeln unter der Erde, Tumatl, Tumatl, in den Tonschiefermund ist Sprechen geritzt,

33 die Zeit liegt in Kohlenstoffmessungen bereit, aus dem Erdreich heraus plappern die Glocken, Dudaim, Dudaim, und fast unsichtbar in der Dämmerung die Spinnfäden, an denen die Götter zur Erde hinabstiegen. Kaum zu fassen, dass Ihnen die Welt im Munde zusammenläuft, wo Sie doch allein schon mit dem Wort Zungenbein ihre Schwierigkeiten haben. Zaghaft bewegen Sie sich fort als Zungengewand, als Wir oder Ich, als Landschaft mit Zehen, als Drehimpuls und gravitative Zeitverschiebung, Ursuppenbrummen im Schädel, so wenig zu verstehen wie die Sprechwellen verlängernde Gaumenrotverschiebung; Engelstrompeten sind die Sterne und dann wieder bloss weit entfernt, Lichtsplitter im vergischteten Mund der Freundin mit der Sattelnase. Kamardisch der Tanz – auf einem Zungenbein! –, aber flott in Spucke gegossen, unerhört im Ausdruck, schwindelerregend in seiner traumhaften Klarheit…

34 Nico HELMINGER Zwei Szenen aus eastern blot 2006, unveröffentlicht

fünf aber: rühr dich! rosie: was ist das? aber: eine panzerfaust. rosie: sowas hattest du vorher nicht. aber: hab ich mir beschafft. rosie: schweres ding! aber: die kommen an mit einem gürtel voller granaten um die hüften. rosie: was ist mit dem apfel? aber: nimm ihn! was erzählt ihr euch so? du und varla. rosie: wie meinst du das? aber: ihr sprecht doch sicher über eure männer. rosie: wenig. aber: wenig? rosie: nicht wenig. aber auch nicht viel. aber: wenig, nicht wenig, aber auch nicht viel. das heisst? rosie: so dazwischen. aber: wie dazwischen? rosie: wie er ihrs von hinten macht, zum beispiel. aber: er macht ihrs von hinten? und sowas erzählt sie dir? rosie: du fragst, ich antworte. aber: stell dich dorthin! ich meine mehr, was sonst so in ihm vorgeht. rosie: dass er manchmal nach fisch riecht! aber: ob er was im schilde führt, mein ich. rosie: keine ahnung. aber: mama macht sich sorgen. bleib dort stehn! gut so! rosie: was hast du vor? aber: weil alle es auf die vinsmissel abgesehen haben. jetzt setz den apfel auf den kopf. rosie: den apfel auf den kopf? aber: steh ganz ruhig und setz den apfel dir auf den kopf. rosie: warum?

35 aber: sie hat sich ein leben lang abgerackert für uns. sie allein hat das gut zu dem gemacht, was es ist. alles hat sie gegeben. du darfst dich nicht bewegen. du bist jetzt die jungfrau von orleans. rosie: die jungfrau von orleans? aber: kennst weder das eine noch das andere! die jungfrau von orleans musste sich den apfel auf den kopf legen, damit ihr vater ihn davon schiessen konnte. weil sie den hut des königs nicht gegrüsst hatte. stand strafe drauf. rosie: du willst mich bestrafen? aber: nein, ich will nur den umgang mit meiner neuerrungenschaft ausprobieren. jetzt ist der apfel gefallen. rosie: ja, er ist gefallen. aber: bevor ich ihn treffen konnte. du bist zu unruhig. du verbirgst mir etwas. rosie: was soll ich dir verbergen? aber: vielleicht etwas das varla und kein betrifft. rosie: aber, ich hab dir gesagt, mir fällt nichts ein, was deinem dünkel entsprechen könnte. aber: bleib ruhig! jetzt ist er schon wieder runter. rosie: ich habe keine lust. aber: du denkst, ich bin kein guter schütze. rosie: ich weiss sehr wohl wie gut du zu schiessen weisst, aber seit wann zielst du auf äpfel? aber: sprich nicht! steh ruhig! ich zeig dir was ein goldner schuss ist. rosie: und wenn du doch daneben triffst? aber: dann darfst du mich bestrafen! rosie: ich darf dich bestrafen? aber: ja. rosie: meine stiefel anziehn und dich bestrafen? aber: ja. scheisse, jetzt fällt er zum dritten mal. das bringt nichts. du hast kein talent. tu den apfel auf die kredenz! ich zeigs dir. da liegt er ruhig. pass auf. geh zur seite. jetzt! aber bedient die panzerfaust. die kredenz explodiert, geht in flammen auf. rosie: aber! aber: verdammt! auf der packungsbeilage stand, das funktionniert milimeterge- nau noch über eine halbe meile. rosie: ich täte brennen wie die kredenz! aber: ich rettete dich, rosie, nie würd ich dich brennen lassen ausser in liebe zu mir. rosie: da ist er nicht einmal mehr im zustand eines bratapfels übrig. nichts als schwarze asche.

36 sechs russ meyer sr: sowas nenn ich schlechten geschmack! struppi: mister meyer, sie sind schon da! russ: sie empfangen mich auf allen vieren! tim: wir sind noch am putzen! russ: üblicherweise werd ich von damen empfangen! die dürfen das auch schon mal auf allen vieren. aber ihr! struppi: sie sind zu früh gekommen. russ: ist meine freundin vixen im haus? tim: sie wird sich wohl umziehn. russ: und wie stehts bei euch beiden? tim: nicht ganz so hoch wie bei ihnen. russ: ihr seid doch aber nicht der schuhe sohlen. struppi: das wiederum auch nicht. wir bewegen uns auf gürtelhöhe. russ: (gibt trinkgeld) steck dirs dahinter! struppi: ein trinkergeld kommt uns gerade richtig. tim: so viel, herr meyer? russ: er wird sich doch nicht beklagen über die gutherzigkeit in der welt, das darf allein der teufel. struppi: zumal bei uns am ende des geldes meist noch viel monat übrig bleibt. tim: wir bedanken uns recht herzlich. russ: es soll zu unser aller nutzen sein. struppi: stecks weg, da kommt die herrin. russ: ehna, du siehst gut aus! ehna: schon da, russ? russ: ich wollte mich kurz mit dir unterhalten, bevor wir zur festtafel schreiten. ehna: tim, tragen sie aperitiv her! tim und struppi ab. später tim mit getränken zurück. ehna: hast du eine gute fahrt gehabt? russ: angenehm, aber ich habe zwei mal zwei punkte verloren. zu schnell. standen am ausgang der stadt, hab gezahlt, und bin dann richtig los. und dann standen die schweine nochmal hier am eingang des dorfes. wenns so weitergeht, fahr ich nur noch mit chauffeur. ehna: das hätt ich dir sagen können, dass sie oft hier stehn. russ: haste aber nicht. du dachtest wohl, so’n kleines ärgernis gleich zu anfang kann ganz gut zum kalten krieg beitragen. ehna: aber russ, so kleinlich bin ich nun doch wirklich nicht.

37 russ: wie carla. die mochte solche kleinen sticheleien. vixen, hab ich gehört, ist im haus? ehna: die weinkönigin zieht sich um. wer ist carla? russ: carla? hab ich den namen erwähnt? hätt ich nicht sollen. ehna: eine deiner vielen ehemaligen! russ: nicht der rede wert. sie ist zur zeit mit dem französischen präsidenten. wir sollten zur sache kommen. ehna: gerne. russ: zum wohl! ehna: darauf stehn der scharia gemäss vierzig bis achtzig schläge. russ: oh, der angriff ist gestartet! ehna: läuft bei denen unter kapitalverbrechen. ich werde nie verstehen und schon gar nicht verzeihen, russ, dass du dich zum anwalt dieser kriegstreiber machen lies- sest, die rücksichtslos bis aufs blut ohne jegliche moralische fügung sich die kleinen zu schnappen und zu vertilgen suchen. russ: seit wann zählst du dich zu den kleinen? ehna: verlier dich bitte nicht in billigen rhetorischen rülpsern, wo’s um werte geht, die mir mehr als teuer sind. aber dir ist geschäft wohl wichtiger als alles wegwei- sende wesen westlicher kultur. russ: zu solch unausgewogenen aussagen solltest du, selbst in die enge getrieben, dich nicht hinreissen lassen. ich steh im dienst eines internationalen konzerns und weiss sehr wohl die lage einzuschätzen; wenn du jetzt statt des zu recht berufenen und gerecht waltenden anwalts nur den geschäftswüter ohne moral siehst und an- prangerst, müsstest du, statt die gefahr von aussen heraufzubeschwörn, das böse im eigenen blick beklagen! ehna: die söhne allahs vermehren sich wie ratten, derweil du mit verharmlosen beschäftigt bist. sollte dein nachbar dir täglich in den garten scheissen, würdest du nicht die polizei holen, sondern den zaun abreissen, damit der nachbar sich beim drübersteigen nicht den arsch aufreisst. dein krankhaftes ganztagstolerieren wirst du spätestens dann bereuen, wenn wir hier statt eines kleinen cognacs kamelmilch trinken müssen. russ: mumbai ist nicht einmal muslim! ehna: sein multikultikosmopolitischmuftikulturelles unternehmen steckt voll isla- mischem kapital! russ: würden die, wenn es so wäre, sich auf die vinsmissel stürzen? der islam ver- bietet den weinanbau. ehna: vielleicht wollen sie treibstoff aus den trauben machen. was sie interessiert ist der handel mit china, geld und einfluss, da steckt auch bei denen der glaube

38 zurück. der dschihad rechtfertigt bekanntlich alle mittel. aber und rosie treten auf. aber: die talk-show hat bereits begonnen. dürfen wir uns dazugesellen? ehna: was hast du für russige hände, aber? rosie: er buk sich einen apfel, was misslang. guten tag, herr meyer. russ: er kann vielleicht mit äpfeln nicht umgehn, aber geschmack hat er! aber: erzählt herr meyer wieder seine parabel von den drei ringern? ehna: von den drei ringen, aber. aber: mir gefällt ringer besser. sie wissen doch, dass der sogenannte prophet ein kin- derschänder war und den koran im rahmen von epileptischen anfällen geschrieben hat. russ: wir sollten bei mumbai bleiben. aber: mumbai sollten sie besser verlassen. es heisst, wenn die bis hier sind, entartet jede waschküche zum lämmerschlachtfeld und gar unappetitliche schlachtplatten werden in den schulkantinen zur pflicht. rosie: ihre zeit damit verbringen, mit dem hintern in der luft fünf mal am tag zu beten, anstatt zur verbesserung der menschheit beizutragen, das wolln sie doch auch nicht! russ: diese talkrunde scheint mir mittlerweile etwas unausgeglichen. aber: ausgewogenheit ist immer ein zeichen von schwäche. russ: indem ihr fremdartige auswüchse einer kultur als deren zentrale werte deu- tet, deutet ihr sie in die irre. eurer logik entsprechend müsstet ihr die eigne christli- che zivilisation verabscheuen, weil ihr zum beispiel ein adolf hitler entwuchs. aber: mama, wer ist adolf hitler? ehna: solltest du eigentlich wissen, aber. und du, russ, wisse, wer kompromisse mit dem mumbaimuslimmistkonzern eingeht, kompromisst letztlich die vinsmissel zunichten. rosie: der wortwechsel mit diesem herrn scheint mir eine eher unfruchtbare art, seine zeit zu nutzen. (geht) aber: jetzt haben sie mir die rosie mit ihrer turbanhaften dickschädeligkeit verjagt! russ: ärgert dich dein auge, so reiss es aus, ärgert dich deine hand, so hau sie ab, ärgert dich deine zunge, so schneide sie ab, und ärgert dich deine vernunft, so wer- de katholisch! heinrich heine. aber: mama, wir sollten ihm nichts mehr zu trinken geben. ehna: der islam ist ein teich. und ein teich ist eine stehendes gewässer. voll mit wasser, das nie abfliesst, sich nie bewegt, sich nie reinigt, nie zu fliessendem wird, eine drecksbrühe halt! und wenn du so weitermachst, russ, wird man bald sagen können: der islam hat drei glaubensrichtungen: sunniten, schiiten und russ meyer!

39 L e Jury pour l’attribution Monsieur Pierre MARSON, Président d u Prix Servais 2014 Madame Alexandra FIXMER Madame Jeanne E. GLESENER Madame Odile LINDEN Monsieur Claude MANGEN Monsieur Pierre MERGEN Madame Jeanne OFFERMANN Monsieur Alex REUTER Madame Annette SCHLECHTER

L e Conseil d’administration Madame Germaine GOETZINGER, Présidente d e la Fondation en 2014 Monsieur Paul SCHMIT, Administrateur-délégué Monsieur Claude D. CONTER Monsieur Jo KOX Monsieur Gast MANNES Monsieur Alain MEYER Monsieur Jacques SANTER Monsieur Manou SERVAIS Monsieur Raymond WEBER

40 L es Publications de Emmanuel SERVAIS (1811-1890) la Fondation Servais Autobiographie (212 pages) Prix 16 euros

René ENGELMANN (1880-1915) Leben - Werk - Zeit, par Cornel MEDER et Claude MEINTZ (432 pages) Prix 16 euros

Les ouvrages peuvent être commandés auprès du Centre national de littérature, Mersch, moyennant virement du montant au compte BCEE LU46 0019 1106 4610 9000 de la Fondation, et mention du titre de l’ouvrage désiré.

Wat ass wäiss a kënnt vun zwou Säiten ? (Plaquette du 15e Anniversaire de la Fondation ; ouvrage collectif des lauréats du Prix Servais ; illustrations de Carlo Schmitz ; postface de Gast Mannes, ancien président du jury) (gratuit)

e-gutenberg. Anthologie (Livre du 25e anniversaire de la Fondation ; ouvrage collectif des lauréats du Prix Servais ; coordination Germaine Goetzinger) e-book téléchargeable au App Store et sous https://play.google.com/store

La plupart des plaquettes annuelles du Prix Servais sont encore disponibles.

41 Nico Helminger. Foto: Paolo Leoni Design : Rose de Claire Imprimerie Reka