Ulrich Lins Niebezpieczny Język
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ULRICH LINS NIEBEZPIECZNY J ĘZYK Poligis Danuta Kowalska Ulrich Lins autor tej ksi ąż ki jest Niemcem. Urodził si ę w Bonn. Studiował histori ę, nauki społeczne i japanologi ę na uniwersytetach w Kolonii i Bonn. W latach 1971-72 pracował na uniwersytecie w Tokio na Wydziale Ekonomicznym. Doktoryzował si ę z historii Oomoto z uwzgl ędnieniem jej wpływu na japo ński nacjonalizm. Praca ta została nagrodzona przez Wydział Filozoficzny w Kolonii i ukazała si ę w wydaniu ksi ąż kowym w 1976r [note: "Oomoto-Bewegung und der radikale Nationalismus in Japan. Die(1976), Ulrich Lins. München] Ulrich Lins zajmuje si ę wymian ą pracowników uniwersyteckich mi ędzy Niemcami i krajami azjatyckimi. Dlatego mieszkał od 1978-1983 w Japonii. Esperanta nauczył si ę w 1958 r. Sprawował ró żne funkcje w ruchu esperanckim. Od 1964-69 był członkiem zarz ądu TEJO, w latach 1967-69 reprezentował TEJO w UEA. Od 1970-74 był współredaktorem gazety "Kontakto", a w 1986 członkiem komitetu UEA. Lins jest cz ęstym prelegentem Mi ędzynarodowego Uniwersytetu Kongresowego. Współredagował "Esperanto en perspektivo" (1974), ksi ąż ki o stosunkach niemiecko- japo ńskich (1977) i 12 tomowe wydanie o historii i współczesno ści Niemiec (1981-1986). Napisał wiele artykułów historycznych i o problemach kształcenia uniwersyteckiego, oraz o wymianie kulturalnej. Był głównym redaktorem "Enciklopedio de Esperanto". Podró żował do wielu krajów azjatyckich ł ącznie ze Zwi ązkiem Sowieckim, Chinami, Wietnamem. Mieszka w Kolonii z żon ą i dwojgiem dzieci. Równocze śnie z tym wydaniem ukazała si ę skrócona wersja ksi ąż ki "La dan ĝera lingvo" w języku niemieckim "Die gefährliche Sprache" Przedmowa. Moim pragnieniem był wkład do badania stuletniej historii esperanta ze specjalnym uwzgl ędnieniem tej jej strony, która długo była przemilczana, a nawet przez samych esperantystów traktowana jako tabu. Są to prze śladowania z powodów politycznych i ideologicznych. Chciałem opisa ć los ludzi mówi ących j ęzykiem esperanto, j ęzykiem, który przez dziesi ęciolecia cenzorzy, policjanci i rozmaici dyktatorzy kłamliwie nazywali : "niebezpiecznym". Nie opisuj ę wewn ętrznej historii Ruchu Esperanckiego, ale wrogie reakcje jakich on do świadczał od politycznych re żimów i ideologii, szczególnie od nazizmu i stalinizmu. Nie można jednak ograniczy ć si ę tylko do opisu ataków. Nale ży przedstawi ć argumenty przeciwników i zanalizowa ć motywy powoduj ące, że re żimy o ró żnych charakterach prze śladowały Ruch Esperancki. Te motywy mogły pochodzi ć z zało żeń ideologicznych i konkretnych interesów politycznych. W zwi ązku z tym starałem si ę pokaza ć zachowanie samego Zwi ązku Esperantystów. Je żeli nie uświadomimy sobie tła powstania j ęzyka, motywów Zamenhofa, metod zach ęcania do nauki i nie poznamy struktury Zwi ązku, nie zrozumiemy dlaczego esperanto stało si ę obiektem prze śladowa ń. Jest kilka pyta ń, na które ta praca stara si ę odpowiedzie ć. Co prowokuj ącego było w j ęzyku esperanto? Czy jedynie jego istnienie jako j ęzyka mi ędzynarodowego, albo bardziej sposób jego praktykowania? Jakie było polityczno-społeczne środowisko, w którym ofiarowywano: "drugi j ęzyk dla ka żdego człowieka"?. Jak ą rol ę odegrało przystosowywanie si ę do re żimów z nadziej ą, że to pozwoli istnie ć?. Jakie były relacje mi ędzy esperantystami i innymi zwi ązkami d ążą cymi do światowej solidarno ści jak: pacyfi ści, socjali ści, komuni ści?. Jak reagowali esperanty ści na cz ęste nieoczekiwane konflikty ze swoimi przeciwnikami?. Jak ą nauk ę wyci ągni ęto z prze śladowa ń do samookre ślenia si ę Ruchu.? Aby wyja śni ć trudn ą pozycj ę Ruchu w walkach ideologicznych i interesów pa ństwowych uwa żam za konieczne krótko opisa ć rozwój polityczny krajów, szczególnie Carskiej Rosji, Niemiec, Krajów Bałka ńskich, Chin, Japonii i Zwi ązku Sowieckiego. Głównym moim zamiarem jest pokazanie wła śnie tego, ile podejrze ń, niech ęci, oporu wywoływało d ąż enie do równoprawnego porozumiewania si ę ludzi za pomoc ą j ęzyka esperanto. Ruch uto żsamiano z Żydami, komunistami, bur żujami Co reprezentuje osobisty zbli żaj ący ludzi internacjonalizm, który nie chce by ć postrzegany w innych kategoriach?. Wnioski z prze śladowa ń zwolenników j ęzyka esperanto dotycz ą nie tylko samego j ęzyka. Temat ten jest aktualny do tera źniejszych czasów. Podczas badania źródeł korzystałem ze zbiorów Biblioteki Hodlera (UEA ), w Rotterdamie, Mi ędzynarodowego Muzeum Esperanckiego w Wiedniu, biblioteki Japo ńskiego Instytutu Esperanta i biblioteki Brytyjskiego Zwi ązku Esperantystów. Kilka lat przed śmierci ą Teo Jung ofiarował mi roczniki gazety "Heroldo" z lat dwudziestych i trzydziestych. Mi ędzynarodowemu Zwi ązkowi SAT i p. Borsboom dzi ękuj ę za udost ępnienie listów E. Lanti. Pomoc otrzymałem od Uniwersyteckich Bibliotek w Kolonii, Bonn, Tokio, Archiwum w Koblencji, Instytutu Współczesnej Historii w Londynie, Królewskiego Instytutu Dokumentacji Wojennej w Amsterdamie i Instytutu Niemieckiej i Zagranicznej Literatury Robotniczej w Dortmundzie. Pa ździernik 1986 Niebezpieczny J ęzyk 1 Podejrzliwo ść w stosunku do nowego j ęzyka 1.1 Zamenhof i pocz ątek esperanta. Twórca j ęzyka esperanto nale żał do prze śladowanego narodu żydowskiego i żył w kraju nale żą cym wtedy do Rosji, gdzie 4 miliony obywateli było Żydami. Stanowili oni połow ę światowej społeczno ści Żydów [note: David Vital, The origins of Zionism, Oxford 1975, p. 30] W Białymstoku mieszkali: Żydzi, Polacy, Rosjanie, Niemcy i Białorusini mówi ący swoimi językami i nieufnie odnosz ący si ę wzajemnie do siebie. W tym środowisku powstał projekt j ęzyka, co wyja śnia list Zamenhofa pisany do rosyjskiego esperantysty Mikołaja Borovko: "w takim mie ście bardziej ni ż gdzie indziej na ka żdym kroku odczuwa si ę ci ążą ce nieszcz ęś cie wieloj ęzyczno ści. Jest ona jedyn ą, albo główn ą przyczyn ą dziel ącą ludzk ą rodzin ę na wrogie obozy. Kiedy b ędę dorosły, usun ę to zło[note: PVZ. La letero estis publikigita en 1896.Pri Bjalistoko N.Z. Maimon, La ka ŝita vivo de Zamenhof, Tokio 1978, p. 17] List ten był cytowany jako wyja śnienie potrzeby stworzenia j ęzyka i wywoływał wzruszenie u pierwszych esperantystów.[note:Senlegenda biografio de L.L. Zamenhof, Kioto 1982, p.103] Drugi list z 1905 roku pisany do Francuza Alfreda Michaux mówi o przynale żno ści do staro żytnego, cierpi ącego narodu i d ąż eniu do jednego boga. Zamenhof twierdził, że gdyby nie był " Żydem z getta" idea zjednoczenia ludzko ści nie zajmowała by go tak uparcie, bo nikt tak jak Żyd nie czuje potrzeby j ęzyka mi ędzynarodowego, ludzkiego"[note:Letero al Michaux, de 21-2-1905, PVZ VII 27-28].Oba te listy pisane były w innych okoliczno ściach. Rodzina Zamenhofów od 1873 r. mieszkała w Warszawie i była ju ż przystosowana do społecze ństwa w którym żyła. Wierzyli oni w popraw ę prawn ą sytuacji Żydów. Ojciec Ludwika, Marek Zamenhof był nauczycielem i członkiem o świeceniowego ruchu żydowskiego Haskala. Ruch ten powstał w Zachodniej Europie. Zamenhof nie mieszkał w biednym getcie, ale w środowisku mieszczan i inteligencji, które dąż yło do integracji z otoczeniem. Ojciec Ludwika był typowym reprezentantem nowoczesnego, miejskiego społecze ństwa żydowskiego w Rosji. Był lojalnym obywatelem, uwa żał si ę za Rosjanina, a jego żydostwo ograniczało si ę tylko do religii. Podczas otwarcia nowej synagogi w Białymstoku (1868) Marek Zamenhof w przemówieniu wspomniał dawne prze śladowania i wyraził podzi ękowanie carowi Aleksandrowi II za jego sprawiedliwe prawa i dobre rz ądy. Wezwał Żydów do wej ścia w now ą epok ę: "nie oddzielajmy si ę od Rosjan mi ędzy którymi żyjemy, ale bierzmy udział jak oni we wszystkich prawach dla naszego dobra i szcz ęś cia"[note:Maimon p. 31]. Ludwik jako młodzieniec chciał by ć rosyjskim poet ą[note:PVZ VII 32] my ślał o o żywieniu którego ś z antycznych j ęzyków[note:PVZ IV 28] i hebrajskiego [note:"Esperanto and Jewish ideals", The Jewish Chronicle, 6-9-1907, p.16; Esperanta traduko de tiu intervjuo kun Zamenhof: Maimon, p. 164] Potem jednak zacz ął marzy ć o nowym sztucznym języku[note:PVZ IV 29] pod wra żeniem legendy o Wie ży Babel.[note:Cit. Maimon, p.66;PVZ II 46] Jako gimnazjalista przygotował on projekt j ęzyka, ale boj ąc si ę wy śmiania nie ogłaszał go[note:PVZ IV 31] Kiedy studiował medycyn ę w Moskwie [note:PVZ IV 32] anarchi ści zabili cara Aleksandra II. Morderstwo to spowodowało pogromy Żydów w całym kraju za cichym pozwoleniem władz carskich. Car poprawił nieco warunki Żydom i umo żliwił im asymilacj ę. Mieli wi ęc nadziej ę, że z czasem uzyskaj ą pełne prawa. Teraz stracili t ę nadziej ę. Nie mieli szans na przystosowanie si ę do wrogiego społecze ństwa. Zacz ęły si ę tworzy ć grupy Hovevei Zion[note:Amikoj de Ciono] propaguj ące utworzenie pa ństwa żydowskiego w Palestynie. Leon Pinsker żydowski lekarz z Odessy wydał broszur ę Autoemancypacja [note:Ukazała si ę w Berlinie w j ęzyku niemieckim 1882].Poprzednio był on zwolennikiem Haskali, ale po pogromach stracił wiar ę w mo żliwo ść współ życia Żydów i Rosjan. Przekonywał swych rodaków, że uratowa ć si ę mog ą pomagaj ąc tylko sami sobie i odzyskuj ąc swoj ą ziemi ę[note:Vital, p. 122-132.] Równie ż Zamenhof prze żył szok z powodu antysemityzmu. Pisał do Michaux: "za moj ą miło ść do j ęzyka i kraju rosyjskiego Rosjanie płac ą mi nienawi ści ą. Widz ą we mnie tylko Żyda, obcego, bez praw". Postanowił pomóc tym "których si ę uciska, nienawidzi, którymi si ę pogardza"[note:PVZ VII 32] Przygotował gramatyk ę j ęzyka jidisz [note:L. Zamenhof, Provo de gramatiko de novjuda lingvo kaj alvoko al la juda intelektularo, Helsinki 1982, p. 9-36. Adolf Holzhaus, Doktoro kaj lingvo Esperanto, Helsinki 1969 p. 19-34; Bernard Golden, "La jida gramatiko de d- ro Zamenhof", Heroldo de Esperanto 57.