Bavario funebras pro Beppo Bruno

27a jarkolekto - aŭgusto-septembro 2006/8-9

Monata revuo en Esperanto - Maandelijks - Antwerpen X - ISSN 0772-456 X

Samarkando:Samarkando: PerloPerlo ceˆceˆ lala SilkaSilka VojoVojo

l VIKIPEDIO 50 000 artikoloj!

l HISTORIO Murdo aŭ sinmortigo

l SPIRITA VIVO Ĉu edzino aŭ ne?

En tiu ĉi numero MONATO: 27a jarkolekto, n-ro M ONATOO7-8NAT Oaŭgusto-septembro: 27a27a jarkolekto,jarkolekto, n-

POLITIKO LingvoLingvo estasestas tiu,tiu, enen kiukiu onioni D.R. Kongo ...... 8 1111 Kiel eskapi la pasintecon Albanio ...... 8 povaspovas trovitrovi multajnmultajn informojninformojn Kverelo neniam entombigita Slovenio ...... 9 Okaze de la apero de la 50 000a ar- Tolaro ne plu tolerata tikolo en Vikipedio, MONATO parolis Eŭropa Unio ...... 9 kun kelkaj motoroj de la ĉiutage kres- Subskribo stabiliga kanta esperantlingva enciklopedio, MODERNA VIVO ne pri Esperanto, sed pri ĉiuj facetoj de la homa kono. Togolando ...... 10 Mur-muroj Albanio ...... 10 Monarĥo-mistero:Monarĥo-mistero: Eksterlande eminentaj 13 Togolando ...... 10 13 Aver-aĝe … ĉuĉu murdomurdo aŭaŭ sinmortigo?sinmortigo? Medicina turismo ...... 10 Daŭre restas duboj pri la morto de la bavara reĝo Ludoviko Vikipedio ...... 11 2a en 1886. Gugluloj, membroj de mistera sekto kun ori- Grava lingvo estas tiu, ginoj en mezepoko, starigis krucon en la Starnberg-lagon en kiu oni povas trovi multajn informojn tie, kie ili kredas, ke estas mortpafi ta la reĝo. Germanio ...... 13 Monarĥo-mistero: ĉu murdo aŭ sinmortigo? Litovio ...... 15 Perlo ĉe la Silka Vojo 1717 Peza problemo Superstiĉoj ...... 15 Samarkando! Eĉ mencio de Ĝemeloj kaj goriloj tiu nomo elvokas misteron, fa- Ĉinio ...... 16 belon, eĉ magion. Oni nomis Protektu kaj riparu la urbon „Romo de Oriento”, TURISMO „Edeno de l’ antikva Oriento”, „Perlo de l’ islama mondo” ... Uzbekio ...... 17 Perlo ĉe la Silka Vojo MEDIO BavarioBavario funebrasfunebras Ursoj ...... 21 2121 Bavario funebras pro Beppo Bruno ESEO propro BeppoBeppo BrunoBruno Jubile, jubilade, gargantuece palatkareseme ...... 22 SPIRITA VIVO En suda Germanio post 20a de majo 2006 dum plu- raj semajnoj unuopa kaj unika „monstro” kaŭzis mal- La Da-Vinci -kodo ...... 25 trankvilon: urso. Ĝi ne sciis, ke post la mortpafo de la las- Maria Magdalena: ĉu edzino aŭ ne? ta urso en 1835, neniu urso rajtas vivi libere en tiu „libera LIBROJ ŝtato” Bavario. Prisilentita heroo ...... 27 Andreo Cseh: legendo jam dum sia vivo ...... 29 Unika vortaro por lernantoj ...... 30 MariaMaria Magdalena:Magdalena: NOVELO 2525 Mallonga historio de la evonima milito ...... 31 ĉuĉu edzinoedzino aŭaŭ ne?ne? HOBIO MEYER .

E Belgio ...... 33 Jen la fontoj el kiuj la aŭtoro Dan Brown venigas la pru- Genealogio von, ke Jesuo estis la edzo de Maria Magdalena. La temo JEREMY : de la romano (laŭ la aŭtoro mem) estas esence, ke Jesuo Abonoj ...... 4 edziĝis kaj naskis fi linon, de kiu devenas la franca mero- KOVRILO Enkonduko ...... 5 LA vida dinastio kaj ĉiuj „falsaĵoj kaj altrudoj” de la kristana DE eklezio kun la Priorejo de Ciono kaj Opus Dei. Jen kiel Leteroj...... 6 estas konstruataj la pruvoj. El mia vidpunkto ...... 7 ĈEFFOTO Anoncetoj ...... 35

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 3 Kiel pagi vian abonon de MONATO?

► Rekte al la eldonejo ... ► aý pere de peranto ...

•Per via FEL-konto. •Aŭstralia:Libroservo de AEA, Esperanto- •Japana Esperanto-Instituto, Wasedamati 12-3, •Per UEA-konto al la konto fela-x de Flandra Esperanto-Ligo. domo, 143 Lawson Str. 2016 Redfern. Reto: Sinzyuku-ku, Tokio 162. [email protected]. [email protected]. •Kanada:Kanada Esperanto-Asocio, •El Belgio al konto 000-0265338-43 de Flandra Esperanto-Ligo, •Aŭstra:Leopold Patek, Martinstr. 104/38, P.O.Box 2159, Sydney, B.C., V8L 3S6. Reto: Antverpeno. 3400 Klosterneuburg. Pĉk. 7 127 744. Reto: [email protected]. •El Eŭrolando al IBAN-konto de Flandra Esperanto-Ligo, BE66 [email protected]. •Kataluna:Kataluna Esperanto-Asocio, 0000 2653 3843 (BIC-kodo BPOTBEB1), Postbank, 1000 Brussel. •Belga:Vlaamse Esperantobond, Frankrijklei Apartat 1008, E-08200 Sabadell (Caixa de •El Usono per ordinara usona ĉeko. 140, 2000 Antwerpen (pĉk. 000-0265338-43). Pensions 2100-0461-90-0200055053). Reto: •Per Visa (sed ne Visa Electron) aŭ Mastercard. Sendu la numeron, Reto: fi[email protected]. [email protected]. kontrolnumeron kaj validodaton fakse al +32 32 33 54 33, letere al •Brazila:Brazila Esperanto-Ligo, Caixa •Korea: Seula Esperanto-Kulturcentro, 601 Postal 3625, 70084-970 Brasilia. Reto: Flandra Esperanto-Ligo, Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen aŭ rete ho, Dongboog B/D 12-3, 2 ga Choongmu- [email protected]. al [email protected] (eblas ĉifri la mesaĝon per PGP/GPG). ro Chung-ku Seulo, Koreio. 100-860 Rete: •Brita: David Kelso, 5 Craigenhill Road, •Per internacia poŝtmandato nome de Flandra Esperanto-Ligo, [email protected] Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen. Kilncadzow, CARLUKE ML8 4QT, Tel 01555 759 166. Reto: [email protected] •Kostarika:Hugo Mora, Apartado 4981, 1000 Per internaciaj respondkuponoj. Unu kupono nur maldekstre • •Ĉeĥa:Pavel Polnický, Kunštátská 1350/III., San José. Reto: [email protected] stampita valoras 0,75 EUR. 290 01 Poděbrady, tel. 325 615 651. La konto •Kroata:Kroata Esperantista Unuiĝo, •Per bankĉeko tratita je belga banko en eŭroj. Aldonu 12 eŭrojn de ČEA en Komerční banka: 3330 021/0100, Sveti Duh 130, HR-41000 Zagreb. Reto: pro la bankkostoj. Bv. noti, ke personaj ĉekoj ne plu estas akceptataj variab. symbol por gazeto Monato: 07001. [email protected]. en Belgio. Reto: [email protected]. •Latva:Margarita Zelve, str. Rupniecibas •Dana:Revuservo de DEA, Arne Casper, 35-13, Riga, LV-1045, Latvio. Tel.: +371 ► Tarifoj Bryggervangen 70, 4. Tv., DK-2100 Køben- 6407174. Reto: [email protected]. havn Oe. Tel.: +45 39 20 63 48 Poŝtel.: +45 •Litova:Laimius Strażnickas, a.k. 1469, MONATO La Jaro aere 21 40 84 87. Reto: [email protected]. LT-10009 Vilnius-40, Litovio. Reto: Ŝtato de la paganto 1 fojon surface aere tuj •Estona:Virve Ernits, Vallimaa 17-8, EE- [email protected]. monate 93812 Kuressaare. Reto: [email protected]. Argentino EUR 23 25 5 10 •Luksemburga:LEA, 1 rue de Kehlen, 8394 Aŭstralio AUD 82 90 9 17 •Finna:Päivi Saarinen, Esperanto-Aso- Olm (pĉk.: Luksemburgo 8936-12). Reto: es- Aŭstrio EUR 46 50 5 9 cio de Finnlando, Siltasaarenkatu 15 C [email protected]. Belgio EUR 46 50 5 9 65, FI-00530 Helsinki, Finnlando. Reto: •Nederlanda:UEA, Nieuwe Binnenweg 176, Brazilo EUR 23 25 5 10 eafoficejo@esperanto.fi NL-3015 BJ Rotterdam. Reto: uea@inter. Britio GBP 32 35 4 6,5 •Franca:Unuiĝo Franca por Esperanto, 4 bis, nl.net. Bulgario EUR 23 25 5 9 rue de la Cerisaie, F-75004 Paris (pĉk.: 855-35 Ĉeĥio EUR 30 34 5 9 •Norvega:Eldonejo Esperanto A/S, D Paris). Reto: [email protected]. Danio DKK 345 375 40 70 Olaf Schous vei 18, 0572 Oslo 5. Reto: •Germanaj: Estonio EUR 23 25 5 9 [email protected]. •Hilde Maul, Pferseer Str. 15, D-86150 Augs- Finnlando EUR 46 50 5 9 •Nov-Zelanda:G. David Dewar; 4 Har- Francio EUR 46 50 5 9 burg (banko: LIGA Augsburg 113514, BLZ lech Mews, Christchurch 8004. Reto: Germanio EUR 46 50 5 9 750 903 00). Reto: [email protected]. Germanio orienta EUR 41 45 5 9 •Literatura-Servo “Espero”, Rolf Beau, Eißer [email protected]. Grekio EUR 41 45 5 9 Kirchweg 18, D-27333 Schweringen (Volks- •Pola:Skribu al la eldonejo kaj pagu al Danuta Hispanio EUR 41 45 5 9 bank Grafschaft Hoya eG, Konto-numero: 0 Leyk, konto 06-1020-1156-0000-7102-0036- Honkongo EUR 41 42 5 10 6328@PKO BP XIV O/Wwa. Hungario EUR 23 25 5 9 705 447 500, BGN: 256 635 84). Reto: RoBo. Irlando EUR 46 50 5 9 [email protected]. •Ruslandaj: Islando EUR 46 50 5 9 •Hans Dieter Platz, Postfach 1148, D-34303 •Halina R. Gorecka, RUS-236039 Ka- Israelo EUR 41 42 5 10 Niedenstein (Postbank Ludwigshafen, liningrad, ab. ja. 1248, Ruslando. Reto: Italio EUR 46 50 5 9 pĉk 91856-676 (BLZ 54510067)). Reto: [email protected]. Japanio JPY 6600 6900 860 1220 [email protected]. •Mikaelo Ĉertilov, Pf. 21, RUS-143006 Odin- Kanado CAD 73 78 9 15 Kipro EUR 30 34 5 9 •Wolfgang Schwanzer, Pfarrer-Seeger- covo 6, Ruslando. Tel.: 095-5934964. Banko: Koreio EUR 41 42 5 10 Str. 9, D-55129 Mainz. Reto: wolfgang. “AVTOBANK-NIKOIL”, konto N.: 42301.81 Kroatio EUR 23 25 5 9 [email protected] 0.3.0018.0084867. Reto: [email protected]. Latvio EUR 23 25 5 9 •Hispana:Kataluna Esperanto-Asocio, •Sud-Afrika:Colin Beckford, 43 Fairview Litovio EUR 23 25 5 9 Apartat, 1008, E-08200 Sabadell (Caixa de Crescent, Milnerton Ridge, 7441. Reto: Luksemburgo EUR 46 50 5 9 Pensions 2100-0461-90-0200055053). Reto: [email protected]. Malto EUR 30 34 5 9 [email protected]. Nederlando EUR 46 50 5 9 •Svedaj: Norvegio NOK 370 430 45 71 •Hungara: AbonaSoft, HU-1093 Budapest, •Esperanto-Skolan, Svenska Arbetar Espe- Nov-Zelando NZD 93 99 9 18 Bakats u. 1/3 III.1. Reto: abonasoft@gmail. ranto-Förbundet, Svartviksvägen 14, S-123 Pollando PLZ 99 110 22 36 com. 52 Farsta, p.ĝ. 5 31 60 - 8. Reto: persson. Portugalio EUR 36 41 5 9 •Irana: Irana Esperanto-Centro, P.O.Kesto [email protected]. Rusio EUR 23 25 5 9 17765-184, Tehran. •Sveda Esperanto-Federacio, c/o Lisbet Singapuro EUR 41 42 5 10 •Irlanda:Esperanto-Asocio de Irlando, Andreasson, Södra Rörum, Husarlyck- Slovakio EUR 23 25 5 9 9 Templeogue Wood, Dublin 12. Reto: Slovenio EUR 30 34 5 9 evägen 29, S-242 94 Hörby. Reto: bertil. Sud-Afriko EUR 41 42 5 10 [email protected]. •Islanda:Islanda Esperanto-Federacio, [email protected]. Svedio SEK 430 465 49 84 •Svisa:Christoph Scheidegger, Im Schleedorn Svislando CHF 71 82 9 14 Pósthólf 1081, IS-101 Reykjavík. Reto: Tajvano EUR 41 42 5 10 [email protected]. 6, CH-4224 Nenzlingen, ĝirkonto 40-52 612-7 Usono USD 61 63 8 13 •Itala:Itala Esperanto-Federacio, Via Villoresi Basel. Reto: [email protected]. Bazo eŭropa EUR 46 50 5 9 38, I-20143 Milano (pĉk.: 37312204). Reto: •Usona:ELNA, P.O. Box 1129, El Cerrito, CA Bazo ekstereŭropa EUR 48 50 5 10 f.esp.it@infinito.it. 94530. Tel.: +1 510 653 0998, Fakso: +1 510 Aliaj landoj: Petu la tarifon de la landa peranto, aŭ, se tiu ne ekzistas, de •Japanaj: 653 1468. Reto: [email protected] la eldonejo: Flandra Esperanto-Ligo, Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen. •KLEG, Sonehigasi 1-11-46-204, Toyonaka-si, •Venezuela:Peter Jaimez, Apartado 3482, Ca- Telefono +32 32 34 34 00; telekopiilo +32 32 33 54 33. Osaka-hu 561. Reto: [email protected]. racas 1010A. Reto: [email protected].

4 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 www.monato.net ENKONDUKO

MONATO, internacia revuo sendependa pri politiko, ekonomio kaj kulturo; monata revuo en la internacia lingvo Esperanto; fondinto: Stefan Maul; 27a jarkolekto; aperas principe la 1an de ĉiu monato, escepte de aŭgusto; abontarifo varias laŭlande. Unika biotopo 100 konstantaj kunlaborantoj kaj korespondantoj en 45 landoj; legantoj en 65 landoj; aperas nur originale en Esperanto verkitaj artikoloj (ne tradukoj); represoj kaj tradukoj el MONATO nur kun indiko de la fonto; kopi-rajto ĉe Ni estas jam meze en la turisma la eldonejo; ekzistas kaseda versio de MONATO por blinduloj, mendu ĝin pagante 12 EUR al UEA, konto robm-b; la enhavo de la artikoloj ne nepre sezono en grandaj partoj de l’ mondo. Se vi intencas vi- kongruas kun la opinio de l’ eldonejo. ziti mezan Eŭropon kaj precipe Germanion, vi povos miri Verantw. uitgever: Paul Peeraerts, Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen. pri speciala biotopo, kiun kreis la historio de la pasinta eldonejo: jarcento. Ĉu vi memoras? Dum la plurjardeka periodo de Flandra Esperanto-Ligo, Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen, Belgio; telefono: +32 3 234 34 00, telekopiilo: +32 3 233 54 33, retpoŝto: tiel nomita malvarma milito Eŭropon tranĉis „fera kur- [email protected], Skype-telefono: fel-monato; valida anonctarifo: n-ro 9; teno”, kiu etendiĝis de Balta Maro ĝis Hungario. Ĝi disigis kompostita, presita kaj vinktita en la eldonejo. komunismajn landojn en orienta Eŭropo de okcidentaj ĉefredaktoro: Stefan Maul, Pferseer Str. 15, D-86150 Augsburg. landoj. Jam nur en Germanio ĝi longis 1393 kilometrojn. Rete: [email protected]. En la ĝis 200 metrojn larĝa mortiga zono oni ne nur in- reviziantoj: stalis preskaŭ ne supereblan baraĵon kaj pavimitan vojon Hector Alós i Font, Edmund Grimley Evans, Katalin Kováts, Jens S. Larsen, Brian Moon, Anna kaj Mati Pentus, Alexander Shlafer. laŭlonge de la zono por patrolantaj limgardistoj, sed ankaŭ redakcia sekretario: enfosis grandan nombron da ter-minoj. Neniu rajtis loĝi tie Paul Peeraerts. Rete: [email protected]. aŭ agrikulturi. Mortis multaj homoj, kiuj volis fuĝi el ori- grafi ko: enta Germanio kaj tial provis superi la feran kurtenon, sed Joan-Ferriol Masip i Bonet. la naturo vivis komplete netuŝita kaj povis evolui laŭplaĉe. redaktoroj:. Elkreskis ĝangalo, en kiu troviĝas multaj maloftaj specioj • Arto: Claude Nourmont-Moon, 2 Om Kläppchen, L-5682 Dalheim, de plantoj kaj bestoj, kiujn oni preskaŭ aŭ tute ne plu tro- Luksemburgo. Rete: [email protected]. vas en cetera Eŭropo. Kiam falis la fi fama berlina muro kaj • Ekonomio: Roland Rotsaert, Visspaanstr. 97, B-8000 Brugge, Belgio. Rete: [email protected]. tiu fera kurteno, mediprotektantoj tuj ekaktivis; oni forigis • Enigmoj: Jean Pierre VandenDaele, Hisselsgasse 85, B-4700 Eupen, ne nur la baraĵojn sed intertempe ankaŭ ĉiujn minojn, tiel Belgio. Rete: [email protected]. ke ĉi-jare oni povis malmunti la lastajn avertajn plakojn • Eseoj: Sendu al la koncerna redaktoro, depende de la temo. „Mort-danĝero!” Kaj la germana registaro ĵus realigis la • Hobio: Evgeni Georgiev, Auslandspresse, Bankgasse 8, A-1010 Wien, Aŭstrio. Rete: [email protected]. planon, fari el la iama mortiga zono naturprotektejon kun pli ol 120 000 hektaroj. Estiĝis la plej granda areo de ko- • Komputado: Edmund Grimley Evans, 2 Comfrey Court, Cambridge, Britio CB1 9YJ. Rete: [email protected]. heraj biotopoj en Germanio. • Leteroj: MONATO, Frankrijklei 140, 2000 Antwerpen, Belgio. Loĝantoj apud la naturprotektejo profi tos ne nur ekolo- Rete: [email protected]. gie sed ankaŭ ekonomie: la kombino de netuŝita naturo, • Libroj: Boris Kolker, 2487 N Taylor Rd, Apartment 11, Clevelend Heights, OH 44118, Usono. Telefono/faksilo (216) 297-0370. Rete: libroj@monato. kulturo kaj historio sendube allogos multajn turistojn net. Noto: Librorecenzojn oni ne sendu al la redaktoro proprainiciate. kaj precipe naturamantojn, kiuj volas vidi kaj sperti tiun La kunlaborantoj ricevos la librojn kaj la recenzopetojn de la eldonejo. unikan biotopegon. Ĉu ne estas konsole, ke fojfoje – kiel • Lingvo: Yamasaki Seikô, Higasi Koigakubo 3-18-12 Kokubunzi-si, 185- 0014 Tokio, Japanio. Rete: [email protected]. montras tiu ĉi ekzemplo – el malbonaĵo povas estiĝi io • Medio: Maritza Gutierrez Gonzalez, Avellaneda 212, e. Gertrudis bona? y Josefi na, 10500 Habana, Kubo. Rete: [email protected]. Sincere via • Moderna vivo: Paul Gubbins, 3 Arden Court Mossley, Stefan MAUL CW12 3JH Congleton, Cheshire, Britio. Rete: [email protected]. • Noveloj kaj Poezio: Geraldo Mattos, Rua Rio Jutai 320, 82840-420 Curitiba PR, Brazilo. Rete: [email protected]. • Politiko: Paul Gubbins, 3 Arden Court Mossley, CW12 3JH Congleton, Cheshire, Britio. Rete: [email protected]. th • Scienco: Thomas M. Eccardt, 455 E 14 St. #3C, New York, N.Y. 10009, Usono. Rete: [email protected]. • Spirita vivo: Gerrit Berveling, Kalverstraat 8 B, NL-8011 LH Zwolle, Nederlando. Rete: [email protected] • Sporto: Grigorij L. Arosev, a/ja 5, RUS-127224 Moskva, Ruslando. Rete: [email protected]. • Ŝerco kaj satiro: Stefan Maul, Pferseer Str. 15, D-86150 Augsburg, Germanio. Rete: [email protected]. • Turismo: Evgeni Georgiev, Auslandspresse, Bankgasse 8, A-1010 Wien, Aŭstrio. Rete: [email protected].

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 5 LETEROJ

Modernaj komunikiloj, ĉu fi deblaj? Gurdado de onidiroj la sciencoj kaj artoj, iom post iom iĝas minacata. Jen sperto mia pri la radiostacio Mi legis en MONATO 2006/5, p. 5, la La vidpunkto de Stefan Maul WDR, kiu elsendas en la plej granda ger- enkondukon de Stefan Maul pri modernaj (MONATO 2006/4, p. 7) reagigas min. mana federacia lando Nordrejn-Vestfalio, komunikiloj. Mi ne estas tiel entuziasma Li rediras la kutimajn onidirojn pri dis- loĝata de 17 milionoj da homoj. De ses kiel li, almenaŭ pri la nuntempo. Fakte, vastigo de birdogripa viruso. Ĉie oni jaroj mi observas, ke WDR ofte prezentas la aferoj estas simplaj, sed nur kiam ĉio aŭdas kaj legas, ke la viruson kunportas la en siaj novaĵelsendoj intervjuojn kun ang- bone funkcias. Kiam io neatendita okazas, migrantaj birdoj, kaj ili infektas bredejajn lalingvanoj tiel, ke oni aŭdas komence la la aferoj subite komplikiĝas. kortobirdojn. tuton en la angla kaj poste en la germana Ĉar tiuj teknologioj estas novaj, prob- Kompreneble, tio kelketajn fojojn traduko. Male la parolojn de alilingvaj lemoj aperas de multaj fl ankoj: presiloj, okazas, sed nur malofte, ĉar malsanaj gravuloj oni aŭdas nur unufoje, ĉar la virusoj, spamo, obstakloj vole enmetitaj birdoj ne povas migri. Plie, ne estas neanglalingvajn parolojn oni interpretas de fabrikistoj por instigi al aĉetado de facila afero por migrinta anaso eniri fer- samtempe. Tio havas la strangan efi kon nova versio, nekompreneblaj helpiloj ... mitan industrian kortobirdan bredejon, – ekzemple dum la nuna milito de Usono ofte mankas la cirkonstancoj, por ke ĉio kaj ĝenerale ili preferas plaŭdi lagetojn. kontraŭ Irako –, ke oni aŭdas dufoje la iru glate, kaj la infero ekas ... Fakte, nur Bredejo enhavanta milojn da koketoj mensogojn de George Bush, sed nur unu tiuj, kiujn ĉirkaŭas komunumo de uzantoj povas multe pli facile infekti la najbarajn fojon la vortojn de la neanglalingvaj (entreprenoj, studentoj, grandaj asocioj sovaĝajn birdojn per fl uanta malpura kontraŭmilitemuloj. Mi skribis pro- ...) povas elturniĝi, sed por izolitoj tio pli akvo, sterko kaj koto. testleteron al WDR, ties respondon mi ĝis malfacilas ... En Japanio oni trovis en 2003 la viru- hodiaŭ vane atendas. Kiam mi rakontis al Estas ne nur teknikaj problemoj, sed son. La registaro malpermesis importon konatoj miaj pri tio, ili montriĝis nekom- ankaŭ homaj kaj sociaj: Posedi rimedojn de bredejaj birdoj, sed la sovaĝaj birdoj prenemaj – ne pro la lingva diskrimina- por sendi rapide multajn mesaĝojn ne daŭrigis la migradon. En 2006 ne plu es- cio, sed pro mia ĉagreno pri tio. Tia sin- donas garantion, ke ĉe la alia fi no homoj tas birdogripo en Japanio. Simile, sovaĝaj teno estas normala en la germana socio, havas tempon kaj bonvolon por legi ilin, birdoj daŭre migras de sud-orienta Azio, kies anojn oni povas efi ke ofendi per la des pli ke la akceptado ofte daŭras pli kie komenciĝis la birdogripo, al Aŭstralio, diraĵo „Vi estas tipe germana”. longe ol la sendado, ĉefe por tiuj kiuj ne kie birdogripo ankoraŭ ne aperis. La Ludger SCHMÉINK estas ekipitaj de rapida retkonekto. Ofte epizootio disvastiĝis ĉefe de Ĉinio al Germanio mi devas atendadi dek minutojn por ricevi Eŭropo. Tio ne estas birda migrovojo, (pli malpli) amuzan ŝercon en megabajta krom trajne aŭ aviadile por enkaĝigitaj dosiero, kaj mi malbenas la sendinton, se birdoj. Tipe germana (2) mi ne tutsimple enrubujigas la mesaĝon. Fine, se la sovaĝaj birdoj estus la ĉefa Mi ŝatis la artikolon de Stefan Maul Ofte, kiam asocio uzas retpoŝton por fonto de la epizootio, oni estus observinta pri la malkresko de la germana lingvo organizi kunvenon, la duono de la kore- ilian amasmorton kie ili svarmas; tio ne (MONATO 2006/6, p. 7). Ĉar antaŭ 35 jaroj spondantoj konfesas, kiam respondeculo okazis. fi nfi ne alvokas ilin telefone, ke ili ne mi studis germanan beletron, mi kapab- Thierry TAILHADES las konversacii en la germana lingvo pri havis tempon por legi la mesaĝon, ke ilia Francio leterkesto estis plenŝtopita aŭ ke ĵus estis ordinara temo. Sed plurfoje en Germanio problemeto pri la komputilo ... okazis al mi la jena misaventuro: Mi Tipe germana parolis germane kun germano. Post kva- La novaj teknologioj hodiaŭ ne estas Gratulon al Stefan Maul pro liaj ronhora konversacio li demandis min: tutpretaj, kaj dezirindas, ke baldaŭ ili artikoloj Lingvaj problemoj (MONATO „Vi estas alilandano, ĉu ne?” „Jes ja, mi estu ... 2006/6, p. 5) kaj Germana batalo (p. 7). estas francino.” Tuj li ekparolis al mi en Jean-Sébastien BRILLEAUD Ŝajnas, ke la germana lingvo, kiu iam la angla! Mi devis grumbli. Mi diris, ke Francio en la pasinteco ludis gravan rolon en mi estas francino, ne anglino. „Bonvolu daŭrigi en la germana!” Neniu germano, kun kiu mi parolis germane, proponis al La rubriko „Leteroj” estas malferma por koncizaj (maksimume 150-vortaj) mi transiri al la franca lingvo. reagoj de legantoj pri aktualaĵoj kaj pri artikoloj aperintaj en MONATO. La Ankaŭ en Hispanio oni proponis al redakcio faras propran elekton, post lingva kaj stila polurado. Letero, ankaŭ mi paroli angle anstataŭ kastilie. Sed tio reta, estu subskribita per la nomo, kompleta stratadreso kaj telefonnumero. estas iom pli komprenebla, ĉar mia nivelo Per la sendo de la letero la aŭtoro donas sian permeson publikigi ĝin en la en la kastilia lingvo ne estas tre alta. Tiam papera kaj en la reta versioj de MONATO. Leteroj por publikigo estu senditaj al mi nur ĝentile klarigis: „Mi ne parolas la [email protected] aŭ al MONATO, Flandra Esperanto-Ligo, Frankrijklei 140, anglan pli bone ol la kastilian.” B-2000 Antwerpen, Belgio. Jacqueline LÉPEIX Francio

6 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 EL MIA VIDPUNKTO Lern-fazo de Stefan MAUL

iu gvidas la mondon? Vi tuj res- ke rapide prosperanta Ĉinio estas ne nur en islamo mankas vera vizio; funda- pondas: kompreneble Usono, la grandpotenco sed hegemonia ŝtato en mentismo estas retropaŝado, ne progreso sola grandpotenco post disfalo Azio. Japanio devas adaptiĝi al la nova al pli bona estonteco. Kde Sovetio, la politike kaj ekonomie plej situacio. Simile Barato, kiu ankaŭ pros- Unu vizion tamen ni havas: la ĉarton forta ŝtato, sen aŭ kontraŭ kiu nenio funk- peras, akiris novan pozicion de forto kaj de UN kun impetoj por libereco kaj cias bone. Ĝi sola konstruis la militon fariĝas plia grandpotenco. Irano provas homaj rajtoj por ĉiuj. Sed UN ankaŭ estas kontraŭ Irako, aliaj landoj nur kontribuis akiri tiun rolon en sia regiono, Egiptio en malfacila fazo, nelaste pro malatento per manpleno da soldatoj; Usono ne vere iom perdis sian gvidan rolon en la islama kaj kritikado fare de Usono. Fiaskis ĝis bezonis ilin por forpeli la despoton en mondo. Kaj tiel plu. Ĉiuj troviĝas en ler- nun provoj reformi la organizaĵon tiel, Bagdado. Ĝi eĉ ne bezonis la subtenon de nofazo por destini la estontan strukturon ke ĝi povos majstri la defi ojn de nun- Unuiĝintaj Nacioj (UN). de mondpolitiko, kiun karakterizas ne tempo kaj estonteco. Certe, Bush lernis nur ekonomia tutmondiĝo. Ni ne povas intertempe, ke ankaŭ Usono bezonas la preteratenti, ke ĉiuj landoj, ankaŭ la gran- Reputacio falis organizaĵon, kiun ĝi kunfondis, ekzemple daj, iĝas ĉiam pli kaj pli interdependaj kaj en la Iran-konfl ikto. Sed Usono ankoraŭ Kiam la usona prezidanto Bush [buŝ] ke neniu povas agadi izole. ne tiom favoras ĝin kiel necesus. Ni do komencis la militon, en multaj landoj oni Plej malfacile estas por EU, kiu ĝis esperu, ke la nuna lernofazo ankaŭ tiuri- admiris lian kuraĝon, en aliaj oni mala- nun ne trovis metodon por paroli ekstere late kondukos al bona rezulto. n probis ĝin kiel kontraŭleĝan aŭ eĉ kriman. kaj tutmonde per unu voĉo. Post Nun, tri jarojn poste, la usonaj soldatoj fi asko de provo enkonduki kon- ankoraŭ ne kapablas fi ni la militon kaj la stitucion, preskaŭ ne eblas establi reputacio de Usono falis draste ne nur en komunan eksteran politikon. Pro tiuj landoj sed ankaŭ en multaj aliaj. Bush kaj lia registaro devis lerni, ke tamen tio estiĝis agogrupoj ekster la ku- Usono tute sola ne povas majstri ĉiujn timaj strukturoj, ekzemple rilate krizojn kaj ke ĝi bezonas helpon de aliaj. al Irano aŭ okcidenta Azio; en Ankaŭ en Eŭropa Unio (EU) oni lernas. tiuj agogrupoj gravan rolon ludas La Irak-milito disigis landojn de EU; Francio, Germanio kaj Britio. Jen Francio kaj Germanio kontraŭis la mili- oni kunagas kun Rusio, jen kun ton, aliaj helpis Usonon, sed pluraj el ili Usono aŭ kun ambaŭ. Kaj ĉiujn jam retiris siajn soldatojn. Nun EU provas unuigas batalo kontraŭ terorismo. reunuiĝi kaj reproksimiĝas al Usono, ĉar ĝi devis konstati, ke spite al ĉiuj klopodoj Mankas vizioj ĝi ne kapablis solvi iujn problemojn sen Kia do estos la mondpolitiko? Usono – aktuale temas pri Irano kaj ĝia Aldoniĝas la problemo, ke tute ambicio posedi atomarmilojn. Sed jen, mankas vizioj. Post kolapso de ankaŭ Bush siavice lernis, ke li devas komunismo praktike malaperis kunlabori kun EU kaj do fi nfi ne denove politikaj ideologioj; ankaŭ ko- intertraktas kun Irano. munismo en Ĉinio ne estas vera ideologio, nur ankoraŭ masko por Dependas æiuj ordinara kapitalismo. Bush havis Serĉante sian estontan rolon en la la vizion, ke per milito li povos

mondpolitiko, ankaŭ multaj aliaj lernas, porti demokration kaj liberecon SCHULZE ekzemple Rusio, kiu post fazo de deprimo al Irako kaj sekve al la tuta is- rimarkas novan fortiĝon, uzante siajn lama mondo. Li funde eraris, ĉar STEFAN energifontojn por devigi EU kaj Usonon okcidenta demokratio kaj islamo Bush lernis, ke ankaŭ Usono al kunlaboro. Ĉiuj aliaj devas agnoski, absolute ne kongruas. Sed ankaŭ bezonas Unuiĝintajn Naciojn.

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 7 POLITIKO

D. R. KONGO Kiel eskapi la pasintecon?

a Demokratia Respubliko Kongo eliris el longa kaj peniga milito, Lkiu disŝiris la landon kaj dividis ĝin en pecoj administrataj de milices- troj. La popolo, kutimiĝinta al ĉiuspecaj krimoj kontraŭ homaj rajtoj, povas danki al la internacia komunumo, kiu helpas restarigi pacon kaj stabilecon. Balotado kiu devis okazi fi ne de julio espereble kontribuis al la politika restrukturado de la lando. Tamen, por fi ne eskapi el la problemoj de la pasin- teco, necesas unuigi la diversajn mili- cojn por krei unusolan ŝtatan armeon kaj, samtempe, aresti kaj senarmigi la eksmilitistojn ankoraŭ aktivajn en najbaraj landoj, ekzemple Ruando kaj Burundo, kiuj semas panikon en la vilaĝoj de Kongo. Tiuj banditoj nepre rehejmiĝu kaj kontribuu al la rekonstruado de sia patrolando. Por tion realigi, denove necesos la interveno de la internacia komunumo, inkluzive de Unuiĝintaj Nacioj, Eŭropa Unio kaj Afrika Unio. La balotoj en Kongo kontribuu al fi nfi na stabileco por la popolo H. NTAWU Hubert

ALBANIO Kverelo neniam entombigita

astatempe la greka registaro pos- Sed antaŭ nelonge la konsulo gre- soldatoj en specialajn metalajn kestojn tulis, ke oni konstruu tri tombejojn ka en Gjirokaster (sude de la lando), en sia preĝejo, protestis vilaĝanoj, di- Lpor grekaj soldatoj mortintaj en la interkonsente kun la registaro, aranĝis rante, ke ne temas ekskluzive pri la teritorio de Albanio dum la dua mond- kun grek-ortodoksa pastro de apuda restaĵoj de grekoj sed ankaŭ de al- milito. Neniam Albanio kontraŭis simi- vilaĝo, ke estu eltombigitaj la ostoj de banoj. Laŭ la protestantoj, la pastro lajn tombejojn en sia teritorio, krom por supozitaj mortintaj grekaj soldatoj kaj kaj liaj kunlaborantoj eĉ pagis monon naziaj soldatoj. reentombigitaj aliloke sed en la sama al relative malriĉaj vilaĝanoj, por ke tiuj Tiel, delonge ekzistas tombejoj por distrikto. silentu, kvankam temas pri tomboj de francaj falintoj en la unua mondmilito iliaj proksimuloj. kaj por britaj en la dua. Koncerne ital- Protestoj En la albana parlamento kelkaj ajn kaj germanajn mortintojn la koncer- Sekvis protestoj pri tiu ĉi freŝa mal- deputitoj opiniis, ke la iniciato indikas naj registaroj reprenis ekde la 1950aj bonintenco de la greka registaro, kiu alian aventuron politikan de por-grekaj jaroj la ostojn de siaj viktimoj por ilin si- daŭre konsideras la sudan parton de ŝovinistoj, kiu neniel plibonigos rilatojn alande entombigi. Nur Grekio neniam Albanio Vorio Epiro, t.e. norda Epiro, inter la du pratempaj popoloj de la du- reprenis la ostojn de siaj falintoj (tion do greka teritorio. Kiam la pastro pro- oninsulo. tamen private ja faris familianoj). vis arigi la ostojn de la supozitaj grekaj Bardhyl SELIMI

8 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 SLOVENIO Tolaro ne plu tolerata

n junio 2006 la Eŭropa Parla- Memmastrumado mento kaj la Eŭropa Komisiono Jugoslavio havis Edecidis, ke Slovenio plenumas de 1950 tre specifan ĉiujn kriteriojn por transiri de la loka

kaj propre inventitan SCOTT valuto, la slovena tolaro, al la komuna ekonomian sistemon, GLEN eŭropa valuto, eŭro. La decido baziĝis la t.n. memmastru- sur fakraportoj pri la ekonomia evoluo madon. En tiu sistemo oni kombinis izi kaj esplori nun el historia distanco de Slovenio. la merkatan ekonomion kun iu apar- de 15 jaroj post ĝia nuligo, per sia Slovenio estas la unua el la dek no- taspeca socialismo, en kiu posedanto specifa posedmaniero estis eksperi- vaj EU-membroŝtatoj, kiu fariĝos (ekde de laborrimedoj (fabrikoj kaj fabrikiloj, mento, kies rezultoj estis tre pozitivaj. la 1a de januaro 2007) membro de la entreprenoj) estis nek unuopulo, nek Eble, ĝin studante, oni povus trovi komuna monmerkato kaj ekuzos eŭron. la ŝtato, sed ĉiuj enpostenigitoj en la alternativon al la nuna novliberalisma Tio indikas, ke la iama Jugoslavio, kies koncerna entrepreno. kapitalismo. En Jugoslavio funkciis parto estis Slovenio ankoraŭ antaŭ Inter la entreprenoj funkciis norma- ekonomia memmastrumado kombinita 1991, havis pli stabilan kaj merkate la merkata konkurenco. Tial pli evolu- kun politika unupartieco. Kio estus konkurenckapablan ekonomion, ol aliaj intaj partoj de Jugoslavio (Slovenio kaj okazinta, se ĝi estus kombinita kun landoj de la iama socialisma bloko elir- Kroatio) leviĝis al alta ekonomia ŝtupo. politika multpartieco? intaj el la sovetia ĉirkaŭbrako. La memmastrumado, kiun indus anal- Zlatko TIŠLJAR

EŬROPA UNIO Subskribo stabiliga

n junio estis subskribita Stabi- Totalisma reøimo liga Interkonsento inter Albanio En sia danksaluto la ĉefministro al- Ekaj Eŭropa Unio (EU) – granda bana Sali Berisha [beriŝa] diris, ke per evento por malgranda lando trairinta tiu ĉi interkonsento oni agnoskas la jam 15-jaran postkomunisman peri- gravajn paŝojn faritajn en Albanio. Tiel odon. la lando eliris el la plej severa totalis- Albanoj pretis subskribi antaŭ mul- ma komunisma reĝimo en Eŭropo, kiu taj jaroj, tuj post Hungario kaj aliaj pli inkluzivis altruditan oficialan ateismon, evoluintaj landoj de centra Eŭropo, troan kolektivigon kaj frakason de sed politikaj okazaĵoj en 1997 prokras- libera iniciato, kaj aliris al firmigita poli- tis ĝis nun la subskribon. tika plurismo, libero de religia kredo, En la 500-paĝa interkonsento estas toleremo kaj privatigo de la ekonomio, notite, ke Albanio devas daŭrigi siajn kiu certigas pli ol 80 % de la malneta VIKIPEDIO ekonomiajn kaj politikajn reformojn enlanda produkto. Sali Berisha: „EU agnoskas gravajn koncerne i.a. redonon de proprietaĵoj La interkonsento estas realigita en paŝojn de Albanio.” al iamaj mastroj, rajtojn de etnaj mal- momento, kiam ankoraŭ en EU-landoj plimultoj kaj liberon de gazetaro kaj plurestas la memoro pri malagrablaj regado. La registaro kaj aliaj instan- okazaĵoj en Albanio post 1990, kaj anio tiamaniere estos pli sekura, paca coj daŭrigu same sukcese la batalon kiam samtempe kreskas laceco en kaj stabila lando. kontraŭ korupto kaj krimado. Eŭropo pri ties plivastigo. Tamen Alb- Bardhyl SELIMI

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 9 MODERNA VIVO

TOGOLANDO ALBANIO Mur-muroj Aver-ageˆ ... lbanio sin distingas ankoraŭ in- Ater la ceteraj landoj de Eŭropo pro relative alta naskokvanto. Ta- „Moviĝu iomete, por ke mi trovu lokon por mia kajero por men kontraste al antaŭaj jardekoj kopii la lecionojn,” diris unu lernanto al alia. Ankaŭ tiu ĉi ĝia loĝantaro ankaŭ maljuniĝas. diris tion al tria persono, la tria al kvara, ktp, ĝis fi ne la Laŭ donitaĵoj, la meza aĝo nun es- mesaĝo atingas la lernanton apud la muro. Venas la peto: tas 31,2 jaroj, kompare kun malpli ol 27 jaroj en 1960. Tiam averaĝe ĉiu „Muro, movu vin antaŭen, por ke mi trovu lokon por mia virino naskis kvin infanojn vivaj, nun kajero por kopii la lecionojn.” nur 1,8. Pro elmigrado post 1990 (pli ol triono de la iama loĝantaro jam loĝas eksterlande) kaj la nasko-falo oni konstatas maljuniĝon de la popolo. La averaĝa vivolongo plialtiĝis dum la periodo 1958-2001 de 52,6 jaroj al 72,1 por viroj kaj de 54,4 jaroj al 78,6 jaroj por virinoj. Oni konjektas, ke la albana loĝantaro atingos 3,7 milionojn en la jaro 2021, kiam la naskokvanto estos averaĝe nur 1,4 por ĉiu virino. Bardhyl SELIMI Medicina turismo

En togolandaj klasĉambroj ĉiuj kunpuŝiĝas pro manko de spaco. li kaj pli venas eksterlandanoj Pkuracocele al Litovio. Aparte ia estas la situacio en togolandaj se estus mono. Eĉ tiam oni sidus ĝis furoras ĉe privataj klinikoj dentaj kaj klasĉambroj. Ĝenerale, en ŝtataj dekope. Tamen ĉiaokaze la lernan- plastiaj operacioj: en Litovio la kosto Tlernejoj la studantoj sidas duope toj interpuŝiĝas, tiel ke ĉiam bruas la estas ĝenerale nur triono de tiu en en klasĉambroj kun pli ol 50 gelernan- klasĉambroj kaj malfacilas lerni. Usono, Skandinavio aŭ Britio, de kie toj. Kaj la nombro kreskas. Fojfoje en- La klasĉambroj fariĝas varmegaj, venas plejparte la pacientoj. estas en klasĉambro 100 gelernantoj, tiel ke ĉiu volas eliri, ĉu por simple resti Fojfoje operaciotoj komunikiĝas tiel ke oni sidas tri- aŭ kvarope, kaj ne- ekstere, ĉu por iri al vendisto kaj aĉeti retpoŝte kun kliniko, sendante niam estas spaco por teni kajeron kaj akvon. Kiam intervenas la vokto por ekzemple panoramajn radiografaĵojn labori. reirigi lernejanojn en la klasĉambrojn, kaj aliajn medicinajn informojn al la aŭdiĝas la reago: „La varmo ne res- kirurgo kaj tiam interkonsentante pri Bruo pektas nin. Ni bezonas pli da spaco, la dato de la operacio. Pro favoraj Mankas rimedoj por konstrui por ke ĉiu libere kopiu siajn lecionojn. fl ugeblecoj al Litovio la kuracistoj kromajn klasĉambrojn. Ĉiu lernejestro Super ĉio, ni bezonas dilateblajn mu- atendas, ke plu kreskos tiu ĉi me- klopodas siamaniere regi la situacion. rojn.” dicina turismo. Eblus farigi aliajn benkojn kaj tablojn, GBEGLO Koffi LAST/pg

10 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 VIKIPEDIO Grava lingvo estas tiu, en kiu oni trovas multajn informojn

La 7an de julio aperis la 50 000a artikolo en Vikipedio, MONATO: S-ro Lagrange, vi estas la la ĉiutage kreskanta esperantlingva enciklopedio, „burokrato” de Vikipedio, do la admin- istranto. Kion praktike tio signifas? ne pri Esperanto, sed pri ĉiuj facetoj de la homa kono. Arno Lagrange: Jes, mi ĉi-mo- Ĝi troveblas interrete ĉe la adreso eo.wikipedia.org. Okaze mente estas la sola „burokrato” en la de la apero de tiu „festa artikolo” MONATO parolis kun kelkaj esperanta Vikipedio. Tio signifas, ke mi havas, krom ordinarajn adminis- motoroj de Vikipedio, nome kun Chuck Smith [ĉak smif], la trajn rajtojn, kelkajn specialajn rajtojn, iniciatinto de la projekto, kun Arno Lagrange [lagráĵ], nome precipe doni la administrajn raj- la „burokrato” de Vikipedio, kaj kun Miroslav Malovec, tojn al aliaj uzuloj. Administrantoj (ni unu el la multaj tre aktivaj kunlaborantoj. nun havas dekon) estas uzuloj, kiuj havas kelkajn specialajn rajtojn en la projekto. Ili povas forigi paĝojn (se ili MONATO: S-ro Smith, vi estas la ini- MONATO: Ĉu la fakto, ke povas kun- estas neregulkonvenaj, malplenaj aŭ ciatinto de la esperantlingva Vikipedio, labori multaj personoj, ne enhavas ris- mistitolitaj), ili povas forbari fuŝulojn kiu ekestis apud multaj aliaj lingvo-ver- kon pri manko de kohereco? (sekve malhelpi ilin fuŝredakti), pro- sioj. Ĉu vi bezonis multe da persvad- Chuck Smith: Ekzistas stilaj regu- tekti difinitajn paĝojn, tiel ke nur iuj kapablo por aldonigi plian lingvon? loj en Vikipedio, sed ili fojfoje ne estas personoj povas redakti ilin, kaj redakti Chuck Smith: Tute ne. Kiam mi al- sekvataj. Se oni trovas problemon kiel la interfacon, la „sistemajn mesaĝojn”, venis al Vikipedio, ĝi ja jam posedis ekzemple „Franca/franca” aŭ „Fran- kiuj informas uzulojn pri la funkciado Esperanto-version, sed tute sen ar- cio/Francujo”, oni povas proponi stilan de la projekto.

tikoloj. Do, mi kontaktis Stefanon Kalb, regulon kaj poste, se la komunumo MONATO: Se mi ĝuste komprenas, kiu tiam havis sian Enciklopedion konsentas, oni povas provi ŝanĝi ĉiujn redakti tekston povas do ĉiu ajn? ► Kalblandan, kiu tiutempe estis la plej artikolojn laŭ la nova stilo. Arno Lagrange: Redakti Vikipedion granda reta Esperanto-enciklopedio kun 150 artikoloj. Li konsentis enmeti La paĝo pri MONATO en Vikipedio, siajn artikolojn en Vikipedion, kaj tio kiu ricevis de la uzantoj la meritan epiteton „Elstara artikolo”. donis al ni bonan bazon por komenci verki veran enciklopedion. MONATO: Oni do komencis nur per unu-du kunlaborantoj. Ĉu vi havas ideon, kiom da personoj nun kunlabo- ras? Chuck Smith: Kunlaboris entute certe pluraj centoj. Sed iuj ja helpas nur per korekto de unu erareto haz- arde vidita, kaj aliaj konstante kunlab- oradas. En voĉdonado antaŭnelonga pri la majuskligo de familiaj nomoj par- toprenis iom pli ol 20 personoj. Eble tio donas ideon pri la „veraj vikipediistoj”, do pri tiuj, kiuj dediĉas multan liberan tempon al la disvolvado de la encik- lopedio.

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 11 MODERNA VIVO

Chuck Smith Arno Lagrange Miroslav Malovec

►povas ĉiu, kiu povas aliri Interreton. entenas pli ol milionon da artikoloj, Miroslav Malovec: Mi ne legas Ĝentila kontribuanto kreas por si kon- kaj branĉoj en iuj lingvoj enhavas plu- ĉiujn. Nur hazarde mi elektas en la ton, ensalutas kaj tiam ties kontribuaĵoj rajn centmilojn da artikoloj, kiujn plu- rubriko Lastaj ŝanĝoj tiujn, kiuj min iel aperas kun ties subskribo. Kontribuaĵoj verkadas miloj da kontribuantoj. Ni do interesas (ekzemple Twain, Leonardo, de neensalutintoj (anonimuloj) aperas konsciu, ke unuflanke Vikipedio estas Collodi ktp), kaj se mi vidas, ke mankas subskribitaj de la IP-adreso, per kiu la granda ŝanco por Esperanto, ĉar ĝi io interesa, kion mi scias, mi aldonas kontribuinto aliris la reton. Tiu tre mal- estas unu el la plej grandaj atingaĵoj la informon. Krome mi koncentriĝas je ferma sistemo facile ebligas kontribua- iam ajn realigitaj en la lingvo, sed ke tri temoj: kompletigadi informojn pri la don de multaj, sed ĝi ankaŭ estas mal- aliflanke nia esperanta branĉo aspe- Esperanto-movado post 1935; informi ferma pordo por fuŝuloj. Eĉ se malicaj ktas tute malgranda apud branĉoj en pri ĉeĥaj eminentuloj, pri kiuj oni vane redaktoj estas relative maloftaj, tamen deko da „grandaj lingvoj” (la angla, serĉus informojn en alilingvaj encik- la komunumo devas priatenti ilin kaj germana, japana, franca, pola ktp). lopedioj, kaj informi pri ĉeĥaj urboj kaj protekti la projekton. Tial ni havas ad- MONATO: Kaj la estonteco? iliaj vidindaĵoj, por ke Esperanto estu la ministrantojn kun specialaj rajtoj. Uzu- Arno Lagrange: Mi opinias, ke la plej riĉa turisma inform-fonto pri Ĉeĥio lo, kiu tion petas, ricevas administrajn esperantistaro devos laboregi por pro- (sed ĉi-rilate meritas laŭdon ĉefe Petr rajtojn post dusemajna kandidatiĝo kaj gresigi la esperantan Vikipedion ne Tomašovský). post aprobo de la aliaj kontribuantoj. nur kvante, sed ankaŭ kvalite, por ke MONATO: Iuj diras, ke Vikipedio estas Ĉiujn tiujn rajtojn administrantoj kaj bu- ni povu montri al ĉiuj interesiĝantoj, kvazaŭ narkotaĵo. Se oni iam komencis rokratoj devas uzi, respektante la regu- ke eblas trovi bonajn enciklopediajn verki por ĝi, oni estas tentata ĉiam plu- lojn interkonsentitajn en la komunumo. artikolojn pri ĉiuj temoj en Esperanto labori. Ĉu tiel estas ankaŭ ĉe vi? Do ne temas pri arbitraj senlimaj po- kaj ke sekve iam eblos al gestudentoj Miroslav Malovec: Nur parte. Mi voj, sed precipe pri devoj por priatenti el ĉiuj mondpartoj studi per Esperanto estas redaktoro de Starto, la organo la bonan disvolviĝon de la projekto. ian ajn fakon. Jen celo, kiun la Espe- de Ĉeĥa Esperanto-Asocio, kaj mi MONATO: Kiam vi parolas pri „la ko- ranto-komunumo devus strebi atingi. sisteme enkomputiligas librojn kaj munumo”, ĉu vi aludas la Esperanto- Kaj jen kial mi kunlaboras en Vikipe- manuskriptojn por la estonteco. Dum komunumon? dio kaj kial mi fariĝis „burokrato” en tiu kelkaj monatoj mi enmetadis besto- Arno Lagrange: Ne, ni kompreneble projekto. kaj planto-nomojn al la reta biologia li- tie ĉi emfazas la esperantlingvan Viki- MONATO: S-ro Malovec, vi estas unu braro (BioLib) – do tiuj taskoj deturnas pedion, sed ĝi estas nur unu branĉo el la plej oftaj kunlaborantoj de Vikipe- min de Vikipedio, al kiu mi nun ne kon- de multlingva projekto, kundisvolvata dio. Ĉu vi havas iujn preferatajn temo- tribuas tiom, kiom antaŭe. Sed mi es- de same multlingva multnombra ko- jn, pri kiuj vi ofte verkas? tas certa, ke la ĉefa tasko de interna- munumo. Nun estas pluraj dekmiloj da Miroslav Malovec: Jes, nun mi kon- cia lingvo estas liveri informojn pri ĉiuj kontribuantoj el ĉiuj landoj kaj lingvoj: tribuas pri ĉeĥaj verkistoj. Plej multajn imageblaj temoj kaj ke Vikipedio estas necesas do starigi regulojn. Ĝenerale artikolojn mi enmetis el Enciklopedio la plej grava projekto, kiun Esperan- ili aperas, kiam post diskutoj oni ating- de Esperanto 1935, pri kio petis min tujo faras, kvankam esperantistoj tion is interkonsenton. Ni fieras pri niaj 50 Chuck Smith. ne konscias. Grava lingvo estas tiu, en 000 artikoloj, pri nia aktiva komunumo MONATO: Vi ankaŭ korektas kon- kiu retanoj trovas informojn, ne al kiu kun dekoj da tre aktivaj redaktantoj kaj tribuojn de aliaj. Ĉu vi legas ĉiujn ar- oni aplaŭdas en Bruselo. centoj da okazaj, sed la tuta projekto tikolojn? Paul PEERAERTS

12 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 GERMANIO Monarĥo-mistero: ĉu murdo aŭ sinmortigo?

uristoj en Germanio ofte volas vojaĝi laŭlonge de la Roman- Ttika Strato kaj vidi la fabelo-kas- telon Neuschwanstein [nojŝvanŝtajn], esperante „novcignoŝtono” (ŝtono en la senco de roko, monto), kiun kon- struigis dum la 1870aj jaroj Ludoviko 2a, reĝo de Bavario. La reĝo tiam reprezentis jam mortantan sistemon, arkaikan feŭdismon sursojle de impe- riisma germana grandregno. Dum tiu ĉi epoko pli kaj pli ŝrumpis la memkon- scio kaj vivhorizontoj de la reĝo, kiu fine proksimiĝis al memdetruo. Lia korta registaro instigis profeso- ron Bernhard von Gudden kaj pliajn kuracistojn deklari la reĝon nekura- ceble mense malsana, tamen sen me- dicina ekzamenado kaj nur surbaze de onidiroj kaj nepruvitaj asertoj. La 9an de junio 1886 la registaro senigis lin de memstareco kaj metis lin sub kuratore- con. La 10an de junio lia onklo Luitpold transprenis la registaran respondecon kiel princreganto. Ludoviko volis alvoki al la popo- lo bavara: Princo Luitpold intencas kontraŭ mia volo leviĝi kaj fariĝi re- ganto de mia lando, kaj malveroj pri mia sanstato trompis mian amatan popolon kaj preparas perfidajn ribelajn Kastelo Neuschwanstein en Bavario: agojn. Mi apelacias al ĉiu fidela bavaro konstruigis ĝin Ludoviko 2a dum pli ol 10 jaroj. aliĝi al miaj lojalaj anoj kaj malebligi la Supre: La bavara reĝo Ludoviko 2a: daŭre restas duboj pri lia morto en 1886. planon perfidi reĝon kaj patrion (fonto: Gazeto de Bamberg la 11an de junio – nelonge poste la gazeto estis konfiski- Arestita de la bordo, kvankam li kapablis bo- ta). Bismarck, la tutgermana kance- Ludoviko estis arestita ĉe kastelo nege naĝi. Kun li mortis lia kuracisto, liero, konsilis la reĝon tuj sin prezenti Neuschwanstein kaj poste veturigita profesoro von Gudden. antaŭ la popolo, sed Ludoviko ne sek- al kastelo Berg apud Starnberg-lago. Laŭ oficiala deklaro, la kuracisto

volis malebligi la reĝan memmortigon vis la konsilon. Malgraŭ helpproponoj Tie li mortis vespere de la 13a de junio ► la reĝo restis pasiva. 1886 en malprofunda akvo proksime kaj dume iel mem trovis morton. Sed

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 13 MODERNA VIVO

►tiu versio baldaŭ estis pridubata. Ĝis reĝon. Verŝajne ili sopiras pri la reveno hodiaŭ aŭdiĝas nebulaj teorioj pri la de monarkio. La gugluloj certas, ke la morto de la reĝo, ekzemple, ke la reĝo reĝo estis murdita. Okaze de la 120a volis fuĝi kaj estis mortpafi ta. datreveno de lia morto tri kapuĉuloj re- La patologian ekzamenon de la mis tien en la Starnberg-lago, kie laŭ reĝa korpo partoprenis la persona ilia konvinko la reĝo perdis sian vivon. kuracisto de la reĝo, d-ro Schleiß [ŝlajs] Tiel ili malkaŝis „gravan” detalon. Ili kiu ne estis konvinkita pri malsano de kredas, ke la ofi ciala kruco malekzak- la reĝo. Post dissekcado la mortinto te montras la lokon de la reĝa morto, estis tuj enbalzamigita: la tombo de kaj do tial ili starigis luman krucon 47 Ludoviko 2a troviĝas en malgranda metrojn pli sude, kie ili kredas la ve- preĝejo en Munkeno, sed lia koro ran mort-lokon. Krome ili certas, ke estas forportita en urno al pilgrimejo du kugloj trafi s ilian amatan reĝon en Altötting [alteting]. la dorson, senditaj de „perfi da pruso”, almenaŭ de murdisto laŭ ordono de la Sekreta societo prusa sekreta servo. Ĝis hodiaŭ ekzistas sekreta soci- Gugluloj estas konataj jam de la Gugluloj, membroj de mistera sekto eto de Guglmänner, esperante guglu- mezeŭropa pestepoko inter 1347 kaj kun originoj en mezepoko, starigis loj, kiuj en nigraj kapuĉoroboj – simile 1353 kiel misteraj simboloj de morto krucon en la Starnberg-lagon tie, kie al tiuj de usonaj ku-kluks-klananoj kaj, samtempe, admono de vivan- ili kredas, ke estas mortpafi ta la reĝo. – daŭre memoras kaj adoras la iaman toj. Kavaliroj, vestitaj kiel monaĥoj, marŝis antaŭ la ĉerkoj de mortintaj bavaraj monarkoj. Ili kovris la kapon kaj vizaĝon per kapuĉo, en malnova bavara dialekto nomita gugl, kaj ili por- tis en la manoj du krucitajn peĉtorĉojn – timiga spektaklo memoriganta pri la maldaŭro de la surtera vivo laŭ la devi- zo media in vita in morte sumus: meze DDONACKUPONOONACKUPONO en vivo en morto ni estas.

Donaco por via korespondamiko? Kavaliro-kapuæo Donaco por la amikoj de Pasporta Servo Gugluloj agas sekrete kaj kaŝe. Ne eblas aliĝi: oni devas esti elektita, kaj kiuj tiel afable gastigis vin? nur post longdaŭra hierarkia kariero Donaco por merita ano de Esperanto-klubo? oni povas atingi la trian rangon, tiun de kavaliro. Nur tiam oni ricevas la kapuĉon. Nek la nombro de membroj, Jen ideala estas la Donackupono de MONATO! Facile kaj malmultekoste sendebla per poŝto aŭ transdonebla en luksa koverto. Donaco ĉiam nek statuto, nek nomoj, nek lokoj de utila por ne-abonantoj kaj por jamabonantoj. kunvenoj estas publike konataj. Laŭ la gugluloj, oni transportis la kadavron de la reĝo al sekreta loko kaj Ekzistas tri versioj: la ĉerko intertempe estas malplena. 1) La kupono de 11,50 eŭroj, kiu rajtigas al la ricevinto 3-monatan abonon Fakte la reĝaj posteuloj malpermesas al la magazina versio de MONATO, aŭ 5-monatan abonon al la reta. 2) La kupono de 23 eŭroj, kiu rajtigas al la ricevinto 6-monatan abonon (re)aperigon de la ĉerko. Kial? La gugluloj de Ludoviko 2a donis al al la magazina versio de MONATO, aŭ 10-monatan abonon al la reta. 3) La kupono de 46 eŭroj kiu rajtigas al la ricevinto 12-monatan abonon si la taskon malkaŝi la cirkonstancojn de lia morto. Ili asertas, ke la reĝo estis al la magazina versio de MONATO, aŭ 20-monatan abonon al la reta. nek memmortiganto nek murdisto, kaj ili ne volas toleri, ke „ilia” ŝatata reĝo suferu tiajn reputaciaĉon kaj malhono- Mendu vian MONATO-donackuponojn nun ĉe ron. Legante pri tiaj eventoj mi timas, MONATO, Flandra Esperanto-Ligo, ke ni ankoraŭ ne tute superis la mez- Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen, Belgio epokon. aŭ rete ĉe [email protected] Jomo IPFELKOFER

14 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 LITOVIO Peza problemo

a litova servo pri sanprotektado informis, ke miloj da policistoj, Llimgardistoj, fajrobrigadanoj kaj militistoj de internaj taĉmentoj estas tro grasaj. Preskaŭ duono de la oficistoj su- perpezas; kontraste, inter la samaĝa cetera loĝantaro de Litovio, nur iom pli ol du kvinonoj estas tro dikaj. Pre- cipe grasaj kaj superpezaj estas poli- canoj: preskaŭ kvinono de la policanoj suferas pro diversaj sanproblemoj, inkluzive de malbonaj sangocirkulado kaj vidado. Pasintjare pensiiĝis 508 oficistoj, inter kiuj 489 ankoraŭ ne atingis sian pensian aĝon parte pro malsano. Ŝajnas, ke nur tri kvaronoj el la oficistoj kontrolas sian sanstaton. LAST Litovaj policanoj: iliaj pezaj paŝoj kontribuas al malsanoj kaj al frua emeritiĝo.

SUPERSTIĈOJ Ĝemeloj kaj goriloj

isteraj estuloj kun teruraj ĝemelojn – ne nur pro la kromaj el- las. Dum tiu ĉi spektaklo, ĝuinda sed kapabloj: multaj homoj en spezoj sed ankaŭ pro la mistiko, kiu ankaŭ ridinda, videblas la fetiĉisto, kiu MKongo-Brazavilo tiel konsid- asociiĝas kun ĝemeloj. gardas la sorĉon en fetiĉujo kaj ĝin de eras ĝemelojn. Oni kredas, ke ĝemeloj tempo al tempo reaktivigas. envenas la mondon kun mistikaj fortoj Sporto Apenaŭ kompreneblas la rilato in- kaj tial ili estu aparte bone traktataj Alia sfero, en kiu rolas superstiĉoj, ter ekzemple futbalo kaj fetiĉismo. Pro kaj respektataj de familianoj kaj aliaj. estas sporto. Ĉi tie, kiel ankaŭ pli tio, ke du interludontaj teamoj vizitas Ĝemeloj povas ekzemple malsanigi, ĝenerale en la socio kaj la ekono- siajn fetiĉistojn, komenciĝas la ludo malriĉigi kaj alimaniere suferigi. mio, ludas fetiĉoj gravan rolon. Multaj jam antaŭ la matĉo mem. Sed ĉe la Kelkaj homoj opinias, ke ĝemeloj futbalejo tiuj, kiuj estas pleje elmetataj devenas de la akvo; kaj la fakto, ke ili sportistoj vizitas fetiĉistojn por havigi al la influo de la fetiĉistoj, estas la golu- pli-malpli samtempe naskiĝas, kaj foje al si apartajn fortojn. Ili do ricevas tal- samaspektas, kredigas, ke ili estas ismanon, entranĉon en la haŭton, aŭ loj. Laŭdire aperas antaŭ ili fojfoje pi- iel unu estaĵo, kiu kapablas ekspluati sorĉon por fariĝi nevenkeblaj. tono aŭ gorilo kaj, por eviti la minacon, misterajn fortojn por trompi simplajn Fojfoje ludonto ekdancas, kvazaŭ ili flankenkuras kaj tiel enlasas golon. homojn. hipnote, antaŭ la kontraŭuloj. Tion li Aliflanke, ĉe internacia nivelo, afri- Se iam akcidentas la gepatroj, aŭ faras ne intence sed pro ia stranga for- kaj sportistoj bone konscias, ke regas estas enplektitaj en komplika afero, to, kiu puŝas lin preskaŭ ĝis frenezeco. ne superstiĉoj kaj fetiĉoj, sed scienco pri ĉio ĉi kulpas supozeble la ĝemeloj. Ofte tiel kuraĝigas lin trumpetoj kaj aliaj kaj tekniko. Rezulte, multaj homoj ne volas naski instrumentoj, ĝis la dancanto teren fa- Jean-Louis MADZELLA/pg

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 15 MODERNA VIVO TURISMO

ĈINIO ProtektuProtektu kajkaj riparuriparu

rgumenteblas, ke rapida mod- fang-1, en kiu troviĝas blanka kvaretaĝa istrato formulis la ĉefan principon de ernigo detruas tradiciajn kul- domo, konstruita en la jaro 1905. Ĝi rekonstruado tiel: protekto kaj riparo. Aturojn kaj rapidigas ilian pereon. funkciis kiel la unua magazeno en Pe- La Instituto de Arkitekturo kaj Urbo de Protekti tradiciajn kulturojn kaj akceli kino, kaj nun ĝi servas kiel hotelo. la Universitato Tsinghua, kiu respon- ekspluaton de kulturaj riĉfontoj fariĝis decas pri la rekonstruado, nepre kon- gravaj rimedoj por konservi kulturan Problemoj servu la trajtojn de la antikva ĉefurbo, diversecon kaj garantii daŭrigeblan En la kvartalo kun areo de ĉirkaŭ inkluzive de la kvadrataj kortaj domoj, disvolvon de la homaro en ekonomia unu kvadrata kilometro troveblas kun originala ebeneco kaj vasteco. tutmondiĝo. 50 000 loĝantoj kaj rekonstruado Konstruota estas komerca En Pekino estas komerca kvartalo komenciĝis decembre de 2004. Sed trafi klinio, dum ĉirkaŭ la kvartalo estos Dazhalan, kiu situas sud-okcidente de aperis unu post la alia problemoj foje malpermesataj altaj konstruaĵoj. Origi- Tiananmen-placo. De la dinastio Yuan malfacile solveblaj. nalaj loĝdomoj plejparte konserviĝos, (1271-1368) ĝis la Respubliko de Por restaŭri la antikvajn konstruaĵojn sed oni ŝanĝos ilian internan funkcion. Ĉinio (1912-1949), ĝi estis unu el ko- necesis transloĝigi la loĝantojn. Kaj, Estontece la kvartalo Dazhalan servos mercaj kaj amuzaj centroj de Pekino. post la rekonstruado, la kvartalo po- al kulturo, turismo kaj komerco. Tiu ĉi komerca kvartalo sin karakterizis vos enteni malpli da homoj ol antaŭe: Pekino estas kaj historia kultura pro cento da konataj malnovaj fi rmaoj, rezulte pli ol duonon de la tuta investo urbo kaj moderna metropolo. Multaj ekzemple la ĉinmedicina apoteko Ton- kompense ricevis 20 000 homoj, kiuj novaj konstruaĵoj reprezentas la funk- grentang, la butiko de legompeklaĵoj por ĉiam forlasos la kvartalon. Paren- ciojn de moderna ĉefurbo, dum multaj Liubiju, la ŝu-butiko Neiliansheng kaj teze, por la investantoj granda profi to bone konservataj kortaj domoj, stra- la silkovendejo Ruifŭiang. simple venas de konstruo de domegoj tetoj kaj aliaj tradiciaj areoj spegulas Surbaze de primitiva interna spirito post malkonstruo de malnovaj domoj. kulturajn trajtojn. Rapide evoluante, de la tradiciaj kulturoj oni renovigas la Pekino tamen konservas sian tradician tieajn kulturajn heredaĵojn kaj fandas Kortoj kulturon. modernajn elementojn en ilin. Ekzem- Por efi ke protekti kvadratajn kortajn ple, en Dazhalan estas strateto Lang- domojn de tradicia arkitekturo, la mag- WEN Zhihong

16 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 TURISMO

UZBEKIO Perlo ceˆ la Silka Vojo

amarkando! Eĉ mencio de tiu nomo elvokas misteron, fabe- Slon, eĉ magion. Oni nomis la urbon „Romo de Oriento”, „Edeno de l’ antikva Oriento”, „Perlo de l’ islama mondo” ... Samarkando travivis multajn Afrosiab dramecajn eventojn en sia 2750-jara Afrosiab estas la loko norde de la Tiutempe oni uzis kiel tradician kon- historio. En la antikveco kaj mezepoko urbo, kie situis antikva Samarkando. strumaterialon miksitan kaj densigitan ĝin trapasis ne nur karavanoj, veturan- Ĉi tie oni povas vidi grandegan aron argilon kaj nebakitajn brikojn, kiuj es- taj laŭ la Silka Vojo, sed ankaŭ legioj de da senvivaj montetoj, kiuj kaŝas mul- tas uzataj en la regiono ankaŭ nun, ĉar

Aleksandro la Granda, trupoj de arabaj tajn enigmojn. Antaŭe ĉi tie bolis vivo, argilo bone ŝirmas► la militestroj, hordoj de Ĉingis-Ĥano ... prosperis komerco, metioj kaj artoj. domojn kontraŭ Situante en Centra Azio, en la pitores- ka valo de Zarafŝan, tiu legendeca urbo vere posedas magnetan forton. Neĝa leopardo, Apartan gloron Samarkando akiris simbolo kaj blazono de Samarkando. dum la regado de elstara ŝtata aganto Amir Temur (1336-1405), kiu igis ĝin ĉefurbo de sia grandega imperio en Azio, etendiĝanta de la rivero Induso ĝis la markolo Bosporo. Laŭ Temur Sa- markando devus superi per sia belo kaj riĉo ĉiujn ĉefurbojn de la mondo. Ĉi tie loĝis kaj kreis multaj eminentaj scien- cistoj, poetoj kaj metiistoj de Oriento. La urbo famas tra la tuta mondo pro siaj belegaj arkitekturaj monumentoj kaj ne hazarde estas registrita en la listo de mondaj kulturheredaĵoj de Unesko.

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 17 TURISMO MEYER . E

JEREMY

Maŭzoleo Gur-Emir. La placo Registan, antikva forumo de Samarkando.

►sufoka varmego somermeze kaj sam- La maýzoleo Gur-Emir celebrado de la 660-jara jubileo de tempe ebligas konservi varmon dum Gur-Emir estas la tombo, en kiu es- Amir Temur, okazinta en 1996 sub la frostaj vintroj. tas enterigita Amir Temur, liaj filoj kaj aŭspicioj de Unesko. Aparte vidindas pentroarto de la 6a- nepoj. La blua kupolo de la maŭzoleo 7a jarcentoj, malkovrita en la palaco altas je 12,5 metroj kaj nombras 64 La moskeo Bibi-Ĥanim videblas el la norda de reganto de Samarkando, kiu estas randojn. La diametro de la kupolo am- minareto de la medreseo de Ulugbek. dekorita per skulptaĵoj, ĉizita alabastro pleksas 15 metrojn. Oni komparas ĝin kaj pentraĵoj. Sur unu el la konserviĝintaj kun tulipo, kuniginta siajn petalojn. „Se fragmentoj oni povas vidi la riĉan kara- la ĉielo malaperos, la kupolo de Gur- vanon, ĉekape de kiu marŝas blanka Emir anstataŭos ĝin”, oni diris pri la elefanto, ornamita per dorsotuko kaj maŭzoleo. Turkis-kolora glazuro faras portanta sur sia dorso princinon. Ŝi es- ĝin ege bela vidaĵo precipe surfone de tas akompanata de servistino. Postsek- vas rajdistinoj sur diverskoloraj ĉevaloj, la helblua ĉielo de Samarkando. viroj sur unuĝibaj kameloj, maljunulo La tombojn, inter kiuj konturiĝas kaj ĉevalrajdanto. Samloke videblas bela nefrita tomboŝtono de Temur, ĉevalaro kaj cignosimilaj birdoj. ĉirkaŭas aĵura marmora krado. Ĉi tie Uzante limigitan nombron de kolo- oni enterigis ankaŭ la filojn de Temur roj, ĉefe ruĝan, blankan, bluan kaj – Ŝahruh kaj Miranŝah –, lian nepon brunan, pentristoj de Afrosiab kreis Ulugbek, spiritan mentoron Mir Sejid pentraĵojn, sur kiuj la historia realaĵo in- Bereke kaj aliajn. Sub la ĉefa halo es- time interplektiĝas kun fikcio. Pri la alta tas kripto kun la tomboj, estigitaj dum nivelo de kulturevoluo en Afrosiab ates- la tempoj de Ŝahruh kaj Ulugbek. En la tas ankaŭ alia interesa eltrovaĵo – uni- halo de la maŭzoleo ĉiuj tomboj estas MEYER

ka ŝaka kompleto (kun ĉiuj ŝakfiguroj!) kopiitaj je sarkofagoj el marmoro. . E el eburo, kiun fakuloj konsideras unu el En la 20a jarcento Gur-Emir es-

la plej antikvaj tutmonde. tis plurfoje restaŭrita, ĉefe lige kun la JEREMY

18 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 placo akiris solen-oficialan funkcion. Dek jarojn poste, kvazaŭ por kunigi Sur ĝi okazis militistaj paradoj, oni la du medreseojn, Jalangtuŝ Bahodur anoncis ukazojn, plenumis publikajn Bij ordonis konstrui inter ili mirigan laŭ ekzekutojn. En la 15a kaj 16a jarcentoj ties luksa dekoro medreseon Tilla-Kari sur la placo estis konstruitaj karavan- (1646-1660). Tiel ekestis unika arki- serajloj, moskeoj, medreseoj (islamaj tektura ensemblo Registan. Krom ĝia lernejoj). ĉefa destino – loko por edukado de En la jaroj 1417-1420 nepo de studentoj –, Tilla-Kari rolis ankaŭ kiel Temur, Ulugbek, reganto kaj scien- moskeo. Ĝi havas duetaĝan fasadon, cisto, fondis universitaton, kiu estas vastan korton kun kvar galerioj kaj konata kiel la medreseo de Ulugbek. studentaj loĝĉambroj. En la okcidenta Ĉi tie oni instruis ne nur teologion, sed parto de la korto situas la moskeo, kies ankaŭ matematikon, astronomion, filo- ĉefa halo estas riĉe orumita. De ĝi de- zofion, retorikon. Tiutempe Samarkan- venas la nomo de la medreseo „Tilla- do akiris famon de unu el la plej elsta- Kari” (kovrita per oro). La ensemblo de raj centroj de scienco kaj kulturo. tri medreseoj estas unika ekzemplo de La medreseo de Ulugbek frontas la urba konstruarto kaj arkitektura pla- la placon je majesta portalo kun ogivo. nado de ĉefa urba placo. Vespere ĉi Ĉe la anguloj staras minaretoj pli ol 30 tie multas turistoj kaj urbanoj, kiuj ve- metrojn altaj. Mozaika panelo super la nas ĉi tien ĝui la mirindan vidaĵon kaj enireja arko estas dekorita per stiligitaj rigardi originalan lumsonan spektaklon ornamaĵoj geometriaj. Malantaŭ la por- La koro de Samarkando. En ĝi sonas talo situas kvadratforma interna korto nacia muziko, la placo estas varie lu- EVANS (30 m x 30 m), kiu inkluzivas moskeon, migata per diverskoloraj lumĵetiloj.

STEVE lernoĉambrojn kaj kelojn, en kiuj loĝis Registan kvazaŭ reviviĝas kaj la mon- studentoj. La medreseo estis unu el la umentoj mem plenvoĉe „rakontas” pri La placo Registan, antikva forumo de Samarkando. plej bonaj ekleziaj universitatoj de is- si kaj pri la longa kaj drameca historio lama Oriento en la 15a jarcento. Ulug- de Samarkando. La placo Registan bek mem lekciis en ĝi kaj gvidis dis- Antikva forumo de Samarkando, putojn kun studentoj kaj sciencistoj. Bibi-¦anim: modelo de urboplanado en mezepoka Vidalvide al la medreseo de Ulug- la moskeo de Temur Oriento, estas la placo Registan. Dum bek, spegule ripetante ĝian ĉefan Vendreda moskeo de Temur estis la tempo de Temur ĉi tie troviĝis centra fasadon, altiĝas la medreseo Ŝer-Dor unu el ĉefaj arkitekturaj objektoj en bazaro, al kiu gvidis ses ĉefaj stratoj. (1619-1636), konstruita sur la placo la urboj. Tiutempe en la arkitekturo Poste dum la regado de Ulugbek la laŭ ordono de Jalangtuŝ Bahodur Bij. de Centra Azio formiĝis monumenta Arkitekto de la medreseo estis Abul parad-stilo. Pri tio ĉi klare atestas la Ĝabbar, kaj pentristo estis Muham- surskribo sur portalo de Ak-Saraj, mad Abbas. Ege belas la ornamo de la palaco de Temur en urbo Ŝahrisabz:

plata portala arko kun nigrahara radi- „Se vi dubas pri nia majesteco, rigardu ► anta suno homvizaĝa kaj tigro-aspekta niajn konstruaĵojn”. leono, postkuranta blankan damaon. Tiu ĉi dekoro fakte donis la nomon al la medreseo Ŝer-Dor (havanta leonojn).

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 19 TURISMO MEDIO

La arkitektura ensemblo ordono de Amir Temur, por ke la urbo iĝu Þahi-Zinda grava religia centro. Kiam la karavano Post la mongola invado en la 13a el 50 kameloj alproksimiĝis al la urbo, jarcento kaj detruo de Samarkando la neatendite ili ĉiuj haltis ĉe la bordo de la urbo movis sin malsupren. Ĝuste tiam rivero Sijob. Oni prenis tion kiel bonan sur la suda deklivo de Afrosiab aperis signon kaj tie enterigis la restaĵojn de la la ĉeno de maŭzoleoj, kiuj formas la sanktulo. Post la enterigo sur la sama nekropolan ensemblon Ŝahi-Zinda, loko ekŝprucis akvofonto. La samar- unikan en la islama Oriento. La ensem- kandanoj uzas ĝian akvon ĝis nun, kre- blo formiĝis dum preskaŭ naŭ jarcen- dante je ties saniga forto. Interne de la toj, kaj nuntempe ĝi inkluzivas pli ol 20 maŭzoleo videblas 18-metra tombo de diverstempajn konstruaĵojn. La unuaj Hoĝa Danijar, pri kies longeco cirkulas datiĝas de la 11a-12a jarcentoj, tamen diversaj legendoj … el ili konserviĝis nur la fundamentoj (fragmentoj de muroj kaj kriptoj). La observatorio de Ulugbek La arkitektura ensemblo ekestis sur Mirzo Ulugbek (vera nomo Mu- la loko de adorejo, kie laŭlegende estas hammad Taragaj, 1394-1449) famiĝis enterigita Kusam ibn Abbas, kunaganto ne nur kiel la kreinto de astronomia kaj kuzo de profeto Mahometo. Kusam skolo en Samarkando, sed ankaŭ kiel estis unu el la unuaj misiistoj de islamo la fondinto de la observatorio, en kiu en Centra Azio. La nomo „Ŝahi-Zinda” laboris talentaj astronomoj Kazi-Zade (viva caro) estas ligita kun la popola Rumi, Gijasuddin Ĝemŝid, Ali Kuŝĉi

La antikva strato Ŝahi-Zinda. legendo pri paganaj triboj, atakintaj la kaj aliaj. En 1428-1429 oni konstruis la ► regimenton de Kusam dum la preĝo, kiu majestan observatorion, en kiu Ulug- En la 14a jarcento oni konstruis la laŭ preskriboj de islamo neniam devas bek sukcesis instali tiutempe la plej unuan moskeon en la citadelo apud esti interrompata. Oni mortigis ĉiujn kaj modernajn instrumentojn. Kiel skribis Afrosiab. Por plezurigi Dion, Temur senkapigis Kusam, tamen laŭ legendo Zahiriddin Babur, „sur la altaĵo Kuhak decidis konstruigi novan, grandan li prenis sian kapon en siajn manojn Mirzo Ulugbek konstruigis altegan moskeon en monumentaj formoj. Lin kaj descendis en puton, kiu neaten- konstruaĵon de la observatorio por inspiris moskeo, kiun li vidis dum sia dite aperis antaŭ li. Onidire li plu vivas kompilado de la astronomiaj tabeloj”. militiro al Barato en 1399. Tial arkitek- en paradizo. La ŝtupforma ceramika Laŭ Babur ĝi estis trietaĝa cilindro- toj ricevis ordonon projekti la moskeon tomboŝtono de Kusam ibn Abbas ha- forma konstruaĵo, kovrita per belegaj kun pli majesta kaj pli riĉa dekoracio. vas kvar tavolojn, kovritajn per reliefaj kaheloj. Ĝia diametro ampleksis 46 Temur donacis trezorojn, alportitajn el majolikaj kaheloj kun tre riĉa plant-or- metrojn, ĝi altis ne malpli ol 30 metrojn Barato, kaj ankaŭ elefantojn, kiuj es- namo. Sur la randoj de la tomboŝtono kaj enhavis grandiozan instrumenton tis uzataj por transporto de ŝtonoj por videblas orumitaj skribaĵoj el Korano kaj – marmoran sekstanton, per kiu oni paneloj kaj por pli ol 400 ŝton-kolonoj. kurtaj instruaj sentencoj pri la agoj kaj observis sunon, lunon kaj planedojn. La moskeo estis fi nkonstruita en 1403- eldiroj de profeto Mahometo (hadisoj). Elstara atingo de samarkandaj 1404. Ĉiuvendrede ĉi tie kolektiĝis la Super la pordo de la maŭzoleo oni skri- astronomoj sub la gvido de Ulugbek tuta vira loĝantaro de la urbo. Enirejo bis: „Pordego al paradizo estas malfer- estis la de ili kompilita stela katalogo de la moskeo estas monumenta porta- mita al ĉiuj homoj”. Ziĝi Guragani (1437), kiu estas konata lo 36 metrojn alta kaj 46 metrojn larĝa, Ŝahi-Zinda fakte estas kreaĵo de kiel Stelaj tabeloj de Ulugbek. Ulug- kiu kondukis al vasta korto (54 m x 76 la arkitektura skolo de Samarkando bek mem skribis: „Ĉio, kion observoj m). La kupolo de Bibi-Ĥanim ĉiam miri- kaj Centra Azio dum ties formiĝo kaj kaj sperto eksciis pri la movado de la gis la samtempulojn per sia majesteco evoluo. planedoj, estas transdonita por kons- kaj alteco. Ĝuste pri ĝi oni skribis: „La ervo al tiu ĉi libro”. En la verko oni re- kupolo (de la moskeo) estus unika, se La maýzoleo de Hoøa Danijar sumis la bazon de astronomiaj esplo- la ĉielo ne estus ĝia kopio; ties arko La maŭzoleo de Hoĝa Danijar estas roj, faritaj de la orientaj sciencistoj dum estus ununura, se la Lakta Vojo ne es- unu el la plej gravaj kultlokoj en Samar- multaj jarcentoj. Ties ĉefa valoro kon- tus ĝia parulo”. kando. Gravas, ke ĝi estas egale respe- sistas en tio, ke en la verko estas de- Siatempe Bibi-Ĥanim estis la plej ktata de islamanoj, kristanoj kaj hebreoj. terminitaj la koordinatoj de 1018 steloj. granda moskeo en Centra Azio kaj unu Danijar, Daniil, Daniel estas la nomoj de Ulugbek ankaŭ malkovris proksimume el la plej grandaj en la islama mondo. tiu sanktulo. La saĝeco de Danielo es- 200 antaŭe nekonatajn stelojn. Dum Ĝiaj muroj atingas longon de 167 me- tas traktata kiel dia donaco pro pieco. kelkaj jarcentoj la tabeloj estis nesu- troj, kaj la larĝo de la konstruaĵo am- Onidire liaj restaĵoj estis alportitaj pereblaj laŭ precizeco. pleksas 109 metrojn. kun granda honoro al Samarkando laŭ Anatoli IONESOV

20 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 MEDIO

URSOJ Bavario funebras pro Beppo Bruno

n suda Germanio post 20a de majo 2006 dum pluraj sema- Ejnoj unuopa kaj unika „monstro” kaŭzis maltrankvilon: urso. Ĝi ne sciis, ke post la mortpafo de la lasta urso en 1835, neniu urso rajtas vivi libere en tiu „libera ŝtato” Bavario. Veninte el norda Italio ĝi vagadis en la monta regiono inter Tirolo/Aŭstrio kaj Bavario/Ger- manio, migrante multajn kilometrojn zigzage en arbaroj kaj alta montaro. Laŭ sia naturo la vagulo mortigis kel- kajn kaprojn kaj ŝafojn penetrante sur paŝtejojn, formanĝis kuniklojn romp- malferminte iliajn stabletojn kaj detruis abelujon por frandi mielon. Pli ol 130 jarojn tiaj bestoj estis kvazaŭ malaperintaj el tiu regiono. La ekzamenado de haroj kaj spuroj identigis la urson: JJ1 – virseksa. Li estis nomita laŭ la gepatroj: patrino Jurka kaj patro Joze venis el Slovenio. Oni translokigis ilin en la naturparkon Adamello-Brenta, kie en 2002 naskiĝis du viraj ursetoj. JJ2 malaperis. En sep- tembro 2005 perdiĝis liaj spuroj. JJ1 similas al la patrino, kiu kondukis lin al homaj vilaĝoj, kiam li estis ankoraŭ ursobebo, instruis lin enpenetri en sta- blojn kaj paŝtejojn kaj buĉi manĝeblan bruton. Tiel li perdis sian naturan timon kaj distancemon.

Schengen kaj Maastricht Nervoze kaj sensperte reagis popolo kaj politikistoj. Kion fari? En Bavario oni decidis, ke la urso estas danĝero publika kaj oni permesis al ĉasistoj mortpafi ĝin. Naturprotektan- Tie la respondecaj instancoj malper- ĝian spuron. Eĉ la speciale trejnitaj ur- toj kaj bestamantoj kontraŭis; ili pro- mesis la ursĉasadon. Veterinaroj kaj sohundoj, importitaj el Finnlando post ponis kapti ĝin en speciala kaptilo. specialistoj kun spertoj en kaptado de kelktagaj burokrataj intertraktoj, per- Sed la urso ne emis esti kaptita kaj ne sovaĝaj bestoj per blovtuboj kaj nar- dis la ursan odoron disfl ugantan en la alproksimiĝis. Ĉiam denove ĝi buĉis kotigaj sagoj embuskis – vane. somera varmego. ŝafojn kaj kuniklojn, formigradis kaj De tempo al tempo la urso mal- transiris sen ĝeno la landlimon kon- longe montriĝis al kamparanoj kaj Nokta karambolo

forme al la konvencioj de Schengen turistoj, fojfoje iu sukcesis kapti foton. La popolo pli gastame, kvazaŭ kaj Maastricht kaj la traktato de Am- Sed ĉiam li tuj forzigzagis kaj neniu familiece akceptis la urson kaj tuj ► sterdam. En Aŭstrio ĝi ricevis azilon: ĉashundo sukcesis sufi ĉe longe sekvi transbaptis ĝin. Tiel la urso ricevis du

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 21 MEDIO ESEO

urso, ĉu Beppo aŭ Bruno. Intertempe oni trovis ĉasludon en Interreto (www. brunoderbaer.de), kaj oni povis aĉeti T-ĉemizojn, kiuj montras la datojn kaj lokojn de la ursa migrado, simpatias kun la ursa ruzeco aŭ apelacias trovi ĝin (www.baerbruno.de). Iam unu el la fi nnaj serĉhundoj perdiĝis en la montaro, sed bonkon- dute sin reanoncis ĉe arbohakisto, kiu rekondukis al la posedanto la hundon, elĉerpitan de la somera varmo. La ĉasistoj timis la porursan simpation de la popolo. Tial bavaraj barbaroj postu- lis, ke policistoj mortpafu la urson.

Bruno ripozu en paco Lunde la 26an de junio 2006 kelkajn minutojn antaŭ la kvina horo ĉasistoj Ursoĉasistoj kun kvin speciale trejnitaj hundoj venis speciale el Finnlando. mortpafi s ĝin. Politikistoj defendis la ĉasagon, publiko funebras, kelkaj eĉ

►novajn nomojn: Beppo kaj Bruno – su- aŭtomobilon. Ĵaŭde ĝi montriĝis sur minacas la ĉasiston, kies identeco ne pozeble laŭ lia koloro. teraso de skikabano kaj foriris nur mal- estas publikigita. „La urso mortis, la La 14an de junio nokte ĝi karam- rapide, kiam la dommastrino bojis kiel murdistoj vivas”, iu diris. Kaj „Bruno bolis kun aŭtomobilo. Sed nek la hundo. Vendrede unu el la fi nnaj spe- estas morta – R.I.P.” (latine: Requi- aŭtomobilisto nek la urso spertis gra- cialhundoj haltigis la urson, sed dum escat in pace – ĝi ripozu en paco). van damaĝon. Ne troviĝis sangospuroj alrapidis la ceteraj hundoj kaj ĉasistoj, Opozicia partio postulas abdikon de ĉe la aŭtomobilo. Ŝajnas, ke la besto Bruno adiaŭis kaj malaperis denove. la pormedia ministro en Bavario kaj nur pasante tuŝetis la retrospegulon. La regiona registaro ediktis, ke ne- unio de bestoprotektantoj asertas, ke La 16an de junio la urso estis vidita niu rajtas restadi en proksimo de mil la mortigo lezas internaciajn traktatojn proksime al la sud-bavara urbo Bad metroj ĉirkaŭ la ĉaskaptistoj. Malo- kaj regulojn. Tölz [telc]. La fi nnlandaj ursoĉasistoj beante la dekreton oni riskus monpu- La ĉasista asocio bedaŭris la mort- kun siaj kvin speciale trejnitaj hundoj non de 5000 eŭroj. pafon kaj defende diris, ke necesis rekomencis la serĉadon laŭlonge de Vetofi cejoj demandis, kiu el ambaŭ ĉasi la urson pro ĝiaj nenormala kon- la rivero Isar. La polico vaste baris la restos pli longe: la urso en libereco duto kaj danĝeraj kutimoj. regionon multe vizitatan de montar- aŭ la germana futbalteamo en la Nun la kadavro estos genetike ekza- migruloj. Sed Bruno ĝuis plue sian mondĉampionad-turniro. Kaj gazeto menata kaj poste preparata por esti liberecon. Merkrede ĝi akompanis organizis voĉdonadon pri la nomo de montrata en la muzeo Mensch und Na- tur (homo kaj naturo) en Munkeno, kie troviĝas ankaŭ la lasta sovaĝa urso el Bavario, ĉasmortigita antaŭ 130 jaroj.

Endanøerigita specio Restas nur malmultaj ursoj en Eŭropo: En Slovakio oni taksas 300 ĝis 600, en Hispanio iom pli ol 100, en Italio 60 ĝis 70. En Francio vivas nur malmultaj en la pirenea montarregio- no. En 2004 la lasta „purrasa” franca ursino estis mortpafi ta eksterleĝe. En la lastaj semajnoj estis kaptitaj tri ursoj en Slovenio kaj metitaj en liberecon en la franca parto de pireneoj. Artistoj transprenis patronadojn por tiuj bestoj, T-ĉemizoj montras la datojn kaj lokojn de la ursa migrado, sed ŝafi stoj elmetis venenitan mielon. simpatias kun la ursa ruzeco aŭ apelacias trovi ĝin. Jomo IPFELKOFER

22 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 ESEO Jubile, jubilade, gargantuece palatkareseme

i sentas min eksterordinare feliĉa. Kaj tamen ... la edzino Mgrumblas daŭre kiel kutime, la infanoj faradas ĝuste la kontraŭon de tio, kion mi deziras, eĉ la kato ne ĉasas la kolombojn, kiuj malpurigas mian trotuaron. Kaj tamen, io en mi ju- bilas, io en mi festas. Festi sola ne es- tas agrable, tial mi invitas vin festi kun mi, ĉar mi malkovris la fonton de mia ĝojo, la fonton de mia feliĉo, la fonton de mia deliro. Mi loĝas en lando, en kiu la nuna frusomera sezono povas nur feliĉigi, nur kontentigi. Estas lando kun nei- mageble granda nombro da restora- cioj, kiel iu slovaka vizitantino prave rimarkigis. Estas lando, kie la popolo dediĉas multe da atento al manĝado; oni serioze traktas ĝin, oni konsideras ĝin eksterordinare grava afero; ĉiam estas senfi na festado kaj manĝado, kiun oni dum tagoj priparolas, antaŭe kaj poste. Kaj precipe la fi no de majo kaj komenco de junio estas la plej La virga haringo dankas sian specialan guston precipe al la fi ŝa pankreato. feliĉiga tempo de la jaro. Estas mini- mume kvar kialoj, kiuj daŭre radiigas sian specialan guston precipe al la fi ŝa tranĉilon, iom da frotado per mano vizaĝojn. pankreato. La fi ŝetoj ankoraŭ ne ha- sufi ĉas por forigi la haŭton. Poste oni Unue: tiam aperas kaj estas haveb- vas evoluintajn seksorganojn. Ili estas kuiras ilin, fajne tranĉas kaj bakas en laj la (holandaj) virgaj haringoj! Temas kapteblaj nur dum ses semajnoj, inter multe da bona butero. Eble tio estas pri la nova, tiel nomata „verda” mal- mezo de majo kaj fi no de junio. Tiam ili ankoraŭ pli bona ol la virga haringo. granda haringo, peklita surmare, kiun jam abunde manĝis planktonon. Post Cetere oni povas tutsimple ambaŭ oni en sia tuto glitigas tra la gorĝo. Mm- kaptado oni senigas ilin de intestoj, kune manĝi! mmm! Mmmmm! Nenio en la mondo sed lasas la grasan stomakon, peklas Estas vere, ke plej ofte oni akiras estas pli bongusta ol tia virga haringo! ilin kaj lasas ilin maturiĝi dum dudek diareon pro manĝado de tiaj terpomoj, En la iama katolika tempo oni ĉi tie al kvar horoj. Tiel ili fariĝas veraj molaj, sed ĉiu fl andro tre volonte suferas iom la infanoj rakontis, ke en la ĉielo oni dolĉaj, kremecaj virgaj haringoj. da diareo post la manĝo de junaj novaj pavas daŭre manĝi, per oraj kuleretoj, Due: poste aperas la novaj junaj terpomoj. Strange, sed tiuj terpomoj rizkaĉon ... sed ni ĉiuj estis konvinkitaj, (nematuraj, almenaŭ ne tute maturaj de malgranda vilaĝo havas apartan ke tute ne temis pri rizkaĉo, sed pri la jam) terpomoj el Murzeko (vilaĝo je guston. Eĉ tiuj de apudaj vilaĝoj ne es- holandaj virgaj haringoj! kelkaj kilometroj de mia domo). Ili es- tas same bongustaj. tas malgrandaj, almenaŭ la unuaj, kaj Trie: preskaŭ samtempe estas

Molaj kaj dolæaj oni ne senŝeligas ilin, sed per tranĉilo haveblaj la novaj fragoj. En nia lando, La virga haringo, parenteze, havas zorge kaj atente forskrapas la haŭton. Flandrio, estas multaj regionoj, kie oni ► grasecon de pli ol 16 %. Ĝi dankas En la komenco oni eĉ ne bezonas kreskigas fragojn. Ekde kiam ili estas

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 23 ESEOESEO SPIRITA VIVO

Veraj molaj, dolĉaj, kremecaj virgaj haringoj pretaj karesi la palaton ...

►haveblaj, mi ĉiutage veturas al apuda monatoj, kiuj enhavas la literon „r” en regiono, kie oni apud la fragokampo sia nomo, nun oni trovis manieron por vendas la rikolton, kaj ĉiun duan tagon servi (post rikolto) mitulojn jam ekde la mi aĉetas tutan kilogramon. En tiu mezo de julio. Sekvontan semajnfi non periodo ni manĝas ilin matene kun la ili jam estas anoncitaj. Ankaŭ ili kon- buterpano, tagmeze post la tagmanĝo, sistigas nepre iun nacian manĝon ĉe plej ofte en kefi ro, kaj denove vespere ni. Kiu deziras manĝi la plej bonajn, la kun la vespermanĝo, plej ofte denove plej dikajn, la plej bongustajn, tiu ve- kun buterpano. Ekzistas nun sendube turas (kun ankaŭ miloj da fl androj ... dudeko da diversaj specoj, kaj ĉiu ha- kion mi diras? dekmiloj da fl androj) al vas sian apartan guston. Sed preskaŭ malgranda vilaĝo en Nederlando, ta- ĉiuj ravas min. men je nur kelkdeko da kilometroj de mia pordo. Digna al dioj Mi ne povas daŭrigi skribadon pri Kvare, sed tion mi ne tiom ofte ak- tio, aŭ mi ploros emocie. Oni servas la tive partoprenas, iom poste sekvas la mitulojn en kolosaj kvantoj, en grandaj asparagoj. Ankaŭ tre proksime de ni kaseroloj, en ilia ŝelo, orfl avaj, dikaj estas regiono de bredado de aspara- kiel voluptaj virinaj buŝoj, en vaporanta goj. Ankaŭ ili estas vera manĝo digna saŭc-akvo kun sekretaj spicoj kaj lego- al dioj. Tiujn ni tamen ne ofte hejme moj. Oni manĝu prefere kun farmista preparas, sed ni iras al restoracio bruna pano, bone buterumita per freŝa por manĝi ilin en taŭga medio. Tiu le- farmista natura butero. Kiu iam manĝis gomo ja bezonas sian reĝan etoson, tion nepre ne plu povos pluvivi sen devas esti manĝata kun respekto, kun regula porcio. Kelkfoje, sed tio estas ĝentileco, en plena honoro. Se ĉiujn malpli sankta, oni manĝas ilin ankaŭ aliajn aferojn mi kuraĝas manĝi simple kun frititaj terpomoj. Tamen, ankaŭ ĉiu vestita, ĉe simpla tablo, kamaradece, fl andra virino havas propran sekretan mi ne kuraĝus tion fari al Asparago. recepton, por prepari ilin hejme (1 kg Jes, la majusklo estas intenca! po!). Kaj nun oni trovis manieron ankoraŭ Kaj mi ankoraŭ nenion rakontis pri suprenlevi nian feliĉon. Se antaŭ deko cikorio aŭ angiloj. Nu, eble iam! da jaroj mituloj estis haveblaj nur en la Petro DESMET’

24 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 SPIRITA VIVO

LA DA-VINCI-KODO Maria Magdalena: ĉu edzino aŭ ne?

en la fontoj el kiuj la aŭtoro Dan Brown venigas la pruvon, ke Je- Jsuo estis la edzo de Maria Mag- dalena. La temo de la romano (laŭ la aŭtoro mem) estas esence, ke Jesuo edziĝis kaj naskis fi linon, de kiu de- venas la franca merovida dinastio kaj ĉiuj „falsaĵoj kaj altrudoj” de la kristana eklezio kun la Priorejo de Ciono kaj Opus Dei. Jen kiel estas konstruataj la pruvoj. La unua pruvo de la aŭtoro venas de la apokrifa Evangelio laŭ Filipo (tiel nomata kun ioma kaprico, ĉar en la pa- pirusoj malkovritaj en la egipta urbeto Nag Hammādi la teksto prezentiĝas senaŭtore), verko certe enkadrebla en la gnostika literaturo de la fi no de la dua jarcento post Kristo. Temas pri la anonima logio 55b (logio estas teksta diraĵo), kiu diras: „la kunulino (koinon- os) estas Maria Magdalena. La Sinjoro ŝin amis pli ol la aliajn disĉiplojn kaj ofte ŝin kisadis sur ...”. La tripunkton oni ne Magdala, naskiĝloko de Maria Magdalena juĝu silento pro pudoro aŭ pro neceso kaŝi ion misteran: ili simple indikas, ke estas truo en la papiruso mem. La tan inicadon al la sekreta doktrino. Ne- Hammādi1. Jen la teksto, kiel citita en truon Dan Brown plenigas per „... sur niu fakulo, el iu ajn vidpunkto, taksas la libro The da Vinci Code: „Simono la buŝo”, kio do estas aldonaĵo aŭ in- tiun esprimon io rilata al amindumado Petro diris al ili (la disĉiploj): Maria terpreto, kiel oni nomu ĝin. Aldonaĵo, aŭ seksuma aŭ erotika. La vorton „ku- foriĝu el inter ni, ĉar la virinoj ne in- tamen, tute oportuna, ĉar tia sama es- nulino” (koinonos, plurfoje uzata en la das je la Vivo!” (logio 112, alitraduke tas ankaŭ la komuna fakula interpreto. sama apokrifaĵo kaj en aliaj), la samaj 114). Tio do estu la pruvo pri la edza Jen do la „pruvo”, ke Jesuo kaj Magda- fakuloj interpretas kiel „fi delulon, kiu stato de Jesuo, ĉar (ĉu ĵaluza?) Petro lena estis geedzoj! profunde komprenas kaj fi dele sek- proklamus ĉi tie malkaŝe la am-rilaton Sed Dan Brown preferas ignori, vas”. Ĉu neniu rimarkigis tion al Dan inter Jesuo kaj Magdalena! kiel unuanime tion komentas la fakuloj: Brown? Sed la romanisto, kiu asertas, ke li „Kisi sur la buŝo” estas tipa esprimo de La dua pruvo venas de la apokrifa ĉerpis el historiaj dokumentoj, forge-

la gnostika literaturo, kiu per tia meta- Evangelio laŭ Tomaso, malkovrita en sas prezenti al la leganto la sekvon de foro intencas atentigi pri la transdono 1945 kun la antaŭe menciita teks- la sama tekstero. Ĝin ni citu komplete:► de esotera saĝo, kiu certigu la perfek- to en la gnostika biblioteko de Nag „Simono Petro diris al ili: Maria foriĝu el

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 25 SPIRITA VIVO LIBROJ MATHESON

FREDRIK La kopta biblio aperis ankaŭ en Esperanto.

premo, kaŭzita de iu supera Eono, kruco, ĉu tiuj do bezonus la konfi rmon emanaĵo malobeanta al la plej supera pere de lia fraŭleco! Sur kia kristana Dio. Kio odoras karna aŭ seksa aŭ je teologia skolo Dan Brown apogas tian la abomena generado estu repuŝita! elpensaĵon? (Kia veneno en la homa amoro!) La aŭtoro en la enkonduka paĝo Maria Magdalena, skulptita Kaj, laŭ la romanverkisto, kiu verkus naŭa (en la itala eldono) kaj en mult- de Donatello (Muzeo Opera respektante la historion, la gnostikuloj, nombraj prelegoj divers-urbe sin mon- del Duomo, Florenco). kiuj faris el Jesuo la liberiganton el la tras konvinkita, ke la romano baziĝas subpremiteco de la korpo por liberigi sur historiaj dokumentoj, kaj postulas

la homajn spiritojn, fi ne farus el sia Dia ► respekton pri siaj opinioj. Ĉu eblas, ke inter ni, ĉar la virinoj ne indas je la Vivo! Eono iun, kiu falus en tiun – laŭ ili – abo- tie kaj tie almenaŭ kelkaj instigu al res- Jesuo respondis: Jen, mi ŝin altiros al menindan seksumadon! Nome, ĝuste pekto de la dokumentoj? mi tiel, ke ankaŭ el ŝi vire konformiĝu, la gnostikuloj ĉi-kaze akordiĝas kun la Se iu scivolas, tiu konsultu jen la por ke ankaŭ ŝi fariĝu spirito viva sim- kristana tradicio, kvankam ili intencas verkon kaj la apokrifaĵojn! ila al vi viroj. Ĉar ĉiu virino sin faranta malproksimigi Jesuon el iu malpurigo. Armando ZECCHIN viro eniros en la ĉielan regnon.” Sed la romano plu marŝas kun Kial Dan Brown silentas pri la sekvo nova argumento por apogi sian tezon: de la sama diraĵo? Se li citus la kom- ne nur dokumentoj pruvas, ke Jesuo pleton, oni ja vidus, ke tiu edzinigo al edziĝis kun Maria Magdalena; helpas si celus detrui la virinecon de la virino ankaŭ teoriumado pri supozata kreda por edziĝi al masklo ... kun kiu naski principo! La kristanaro de la katolika 1. Esperanto-traduko aperis sub la ... fi linon, el kiu rezultu la merovida di- eklezio, laŭ la supozo de la romano, nomo Evangelio kopta laŭ Tomaso, nastio ktp! bezonus la needzinecon de Jesuo por IABO, Ravenna, 1981; 2a eldono, VoKo, Ĉi-punkte utilas, se ne nepras, certiĝi pri lia dieco: se Jesuo estus Breda, 1994. La citita ero en tiu traduko precizigi ion pri la ĉi-tema instruo de edzo de virino, fariĝus klare kiel re- tekstas: „Simono Petro diris al li: Maria la gnostiko tiutempa, multfl anka certe, ale estas, nome ke li estas nur homo. foriru de ni, ĉar virinoj ne estas indaj je sed rilate ĉi tiun punkton tre konstan- Ho ve! Kiuj rekonis lian de-ĉiaman la vivo. Jesuo diris: Jen mi levos ŝin, por ta: laŭ ĝi, la materio kaj, do, la homa diecon, kiuj kredas je li kiel je iu, kiu fari ŝin vira, por ke ankaŭ ŝi fariĝu viva korpo-karno enkarcerigas la homan samtempe „en ĉio similas al la homo”, spirito simila al la viroj. Ĉar ĉiu virino, kiu spiriton, kiu ne povas ne sopiri al ties kaj kiuj lin kontemplas sanganta kaj sin faros vira, eniros en la regnon de l’ superado kaj al la liberiĝo el tiu sub- feke kaj urine sin malpuriganta sur la ĉieloj.”

26 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 LIBROJ Prisilentita heroo

iam mi unue ekvidis ĉi tiun li- bla laborado en 1933 bron, mi pensis: „sendube teda sukcesis akiri domon, Kbiografi o pri iu homo apenaŭ poste ankaŭ kelkajn konata.” Kiomege mi eraris! malnovajn kastelojn, La aŭtoro havas tre klaran kaj en kiuj judaj infanoj plaĉan stilon. Li scias prezenti sian povis trovi rifuĝon, temon tiel, ke la leganto neniam esti inde nutrataj kaj konfuziĝas. Kvankam ĉefe biografi o de prizorgataj, kaj, gra- la ĉeĥo Přemysl Pitter, ĝi estas ankaŭ vege, edukataj. Ja tre instruplena enciklopedieto pri la dum la nazia epoko eventoj en la iama Ĉeĥoslovakio, dum judaj infanoj ne rajtis ĉi ties eventoplena, kaj larmige mallon- edukiĝi en lernejoj! ga, ekzisto nur iomete pli ol 70-jara, el Post la liberiĝo, kiuj nur dum 1919-1938 kaj 1945-1948 la malvenko de la ĝi estis vere libera; de 1938 ĝin regis la nazioj, ne plu estus nazioj, kaj nur tri jarojn post ĝia liberiĝo bezona lia speciala en 1945, ĝin eksuperregis Sovetio. savlaborado, ĉu ne? Přemysl Pitter estis junulo apenaŭ Nu, tamen estis. Ĉar dekokjara, kiam li fariĝis soldato en la en Ĉeĥoslovakio loĝis aŭstra armeo, kaj spertis la teruron de multaj germanoj, kaj la Unua Mondmilito. Li dizertis, ricevis nun iliaj infanoj spertis la saman socian mal- pro tio mortokondamnon (kiun, feliĉe, akcepton, kian spertis oni ne sukcesis plenumi), kaj dum la judaj infanoj dum la la tuta cetero de sia vivo li estis fer- nazia periodo. Krome, vora pacifi sto. Li estis ankaŭ fervora la nombro de orfoj kaj kristano, kvankam ĉeĥspeca kristano. judaj kaj germanaj Ni memoru, ke jam antaŭ la epoko en Ĉeĥoslovakio de Lutero, la ĉeĥa regiono estis la (kaj ankaŭ Germanio naskiĝloko de la estonta Reformacio. kc.) estis giganta. Pitter konsideris sin pli-malpli evan- Do ankaŭ germanaj gelia kristano, kio supozeble estis la infanoj trovis rifuĝon en la protektejo- ĉastecon kaj deklaron, ke por plene ĉeĥa termino por „Protestanto”, laŭ la edukejo de Přemysl Pitter. En tiu pro- dediĉi sin al Dio, li neniam edziĝos. fi lozofi o de la ĉeĥaj antaŭreformaciaj tektejo-edukejo la infanoj, kaj judaj kaj Multo estas pritraktita en ĉi tiu libro, Reformistoj. Sed eĉ pli, li estis aktiva germanaj, intermiksiĝis, interamikiĝis, aparte de Přemysl Pitter. Pitter estis ad- humanisto, kiu komprenis la esencon kaj trovis kaj la emocian kaj la korpan miranto, preskaŭ adoranto, de la unua de la religio helpi la kunhomojn, kaj subtenon, kiun ili bezonis por plu vivi. prezidento de Ĉeĥoslovakio, Tomáš kiu, tiurilate, ne distingis inter „simpa- Kompreneble, ĉion ĉi ne efektivigis Masaryk, ankaŭ fervora kristano. Tio, tiantoj” kaj „malamikoj”. Přemysl Pitter sola. Jam dekomence, tamen, ne signifas ke li ĉiam akordis Dum sia militservo, li votis, fi dele li serĉis kunhelpantojn: individuajn kaj kun Masaryk. Masaryk, malgraŭ sia kaj plene, dediĉi sin al plibonigo de grupajn. La Ruĝa Kruco en diversaj profunda pio kaj religia konscienco, la vivkondiĉoj de siaj kunhomoj, se landoj, kvakeraj servogrupoj diverslo- ekkonsciis pri la malpraktikeco de mul- Dio lasos lin vivi, kaj ne morti dum kaj, kaj aliaj donacis necesajn monon taj el la instruoj de Jesuo. En la reala tiu milito. Pro siaj naturaj talentoj kaj kaj provizaĵojn. Plurcent infanoj ŝuldas mondo militoj ja okazas, malamikeco ja la oportunoj utiligeblaj, li komprenis sian vivon al la laboroj de Pitter kaj liaj okazas, la juro ne povas funkcii plene tion, unue, kiel la taskon eduki la sen- helpantoj. Ĉefa inter la helpantoj estis surbaze de la jesuaj instruoj. Masaryk havajn klasojn de la socio, tiel ke ili, kaj lia „vivkunulino”, Olga Fierz, kiu egale devis konfronti tiun fakton, kaj fari mul- precipe iliaj infanoj, havu eblon dece energie kaj sindone dediĉis sin al la tajn kompromisojn. Kvankam Pitter

vivi. Sed post la ekrego de la nazioj, li projekto de Pitter. Ŝajnas, ke volonte komprenis la dilemon de Masaryk, li ne ekkonsciis, ke multe pli tuja urĝo estas ŝi estus iĝinta edzino de Přemysl; sed povis aprobi la kompromisojn. Feliĉe, ► savi la judajn infanojn. Li per nelacige- en sia iama voto, li inkluzivis plenan en la infanrifuĝejo plejparte tiaj dilemoj

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 27 ►ne okazis. Kvankam Pitter estis la spir- ita ĉefo de la entrepreno, Olga estis praktikema kaj tre kompetenta admin- istranto – fakto, kiun ne plene aprezis multaj antaŭ ol Pitter estis ekzilita de la komunista ĉeĥoslovaka registaro kaj lia entrepreno devis daŭri sen li. (Tamen, nelonge; ĉar post nemultaj monatoj, la komunista registaro devi- gis la transdonon de la tuta entrepreno al komunistaj regado kaj principoj.) Pitter multe laboris en aliaj landoj post sia ekziliĝo, sed maljunaĝe li, kun Olga, ekloĝis en vilaĝo svisa Af- foltern am Albis. Precize dum la samaj jaroj, kiam mi mem loĝis en tiu vilaĝo! Kvankam mi neniam renkontis Pitteron aŭ Olgan (nu, almenaŭ ne sciante, kiuj ili estas), mi ofte aŭdis kaj legis en la ĵurnaloj pri tiu maljunulo, kiun hono- ris per doktoreco la Universitato de Zuriko, kaj kiu ricevis specialan inviton al Israelo. En Israelo li rerenkontis plu- rajn el siaj iamaj zorgatoj; kaj proksime al Jad Vaŝem li plantis arbon - speciala honoro, donita al li; kaj krome ankaŭ Olga ricevis kaj akceptis tiun honoron. Legante ĉi tiun libron, mi subite kom- prenis, pri kiu temis multaj eventoj ti- amaj. La biografi into, kaj mi mem, ne tre facile simpatias kun la religia sinteno de Přemysl Pitter. Sed ke, por li, religio signifi s praktikan elkoran helpon al ĉiu homo, bezonanta helpon, mildigas kel- kajn eblajn kritikojn pri Pitter. Kvankam ĉefe biografi o, ĉi tiu libro ankaŭ detale klarigas sociajn, politikajn kaj mondajn eventojn de la pritemata periodo. Tiel la leganto mem edukiĝas pri multo, kion li antaŭe ne sciis aŭ nur parte sciis. Ĉu Přemysl Pitter efek- tive estis preskaŭsanktulo, kia opinias lin Karel Kraft, mi iomete dubas. Sed vere li estis tre grava persono, preskaŭ nekonata kaj nehonorita en sia propra lando, sed por ĉiam memorenda. Donald BROADRIBB

Karel Kraft: Heroo de amo: la vivo de Přemysl Pitter. Eld. Kava-Pech, Dobřichovice, 2005. 194 paĝoj fortike gluitaj. ISBN 80-85853-81- 7.

Prezo ĉe FEL: 19,80 eŭroj + afranko.

28 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 Andreo Cseh: legendo jam dum sia vivo

omence de 1920 la katolikan Bukareŝto. Li ankaŭ vojaĝis ekster- subpastron de Sibiu vizitis du landen, kaj jam en 1924 pensis pri la- Ksenditoj de la loka laborista or- boro por Esperanto ekster Rumanio. ganizo. Ili havis la jenan peton: „En La episkopa superulo, lia granda fa- nia organizo estas diversaj popolanoj, voranto, permesis al li liberiĝi de la kiuj parolas germane, hungare aŭ ru- sacerdotaj devoj; komenciĝis alispeca mane, sed ni ne scias la lingvon unu „apostolado”, nome vojaĝoj tra eŭropaj de la alia. Ni aŭdis, ke vi uzas mon- landoj, dum kiuj Cseh faris varbajn dolingvon, kiun komprenas ĉiu.” prelegojn, kutime kun „prov-lecionoj” Kompreneble, temis pri la deziro de sia metodo. Precipe sukcesaj estis lerni Esperanton. Lernolibroj ne estis lia partopreno en la Universala Kon- haveblaj. La petita subpastro, tamen, greso en Dancigo (1927) kaj la posta elturniĝis. Li komencis instrui la diver- prelegvojaĝo tra Svedio. Li sukcesis slingvanojn per simpla konversacio. altiri mirige multajn novajn lernantojn Naskiĝis tio, kion la esperantistoj ko- de Esperanto pro unika miksaĵo de tal- nas kiel la „Ĉe-metodon”. entoj: Laŭ Borsboom, Cseh havis ma- Ĝia aŭtoro estis András Cseh [ĉe]. gian ĥarismon, li kvazaŭ lude instruis, Li tiam estis ŝtatano de Rumanio, sed sorĉis per anekdotoj kaj kapablis sen la rumanan lingvon li neniam lernis. streĉo entuziasmigi homojn per/por Simile kiel Zamenhof, li devenas el Esperanto. Li, ne malplej grave, estis multnacia regiono kaj ne estas facile bonaspekta viro, kiun precipe junulinoj lin klasifi laŭ nacieco. Sed Transil- admiris, eĉ adoris. vanio, kie Cseh kreskis, tradicie estis Per la biografio de Borsboom ni pli tolerema ol la regiono de Bjalis- ekscias multon pri la etoso de la Es- toko, kaj li estis eĉ malpli ol Zamen- peranto-movado antaŭ (kaj post) la severan disciplinon: En siaj kursoj li hof strikte ligebla al unu nacio. La avo dua mondmilito. Okazis konfliktoj; la neniam mankis kaj neniam venis tro estis ĉeĥdevena kaj nomis sin Čech; oficiala movado emis suspekti lin pro malfrue. Al lia personeco apartenas pro profesiaj kaŭzoj li translokiĝis de lia troa memstareco. Sed se temas ankaŭ, ke li ne estis unu el la iom sen- Bohemio al alia angulo en la aŭstra- pri populareco inter ordinaraj espe- koloraj „neŭtraluloj”, kiuj regis la mova- hungara monarkio, al Transilvanio. rantistoj, la aŭtoro prave metas Cseh don inter la du mondmilitoj. Cseh, la Tie kunvivis hungaroj, germanoj kaj kaj Julion Baghy sur la saman ŝtupon. „ferianta” pastro, estis iom maldeks- rumanoj. La patrino estis hungardeve- Interesaj estas ankaŭ la karakterizoj trema. Dekomence li tre kritike rilatis na; hejme oni parolis germane. Kiam de la ĉefaj kunagantoj de Cseh, la ege al la nazia reĝimo en Germanio kaj Andreo naskiĝis (en 1895), la familia simpatia geedza paro Julia kaj Jan Is- malkaŝe publikigis sian opinion pri ĝia nomo estis jam hungarigita al Cseh. brücker, la pradisĉiplo Tiberio Morariu, politiko kontraŭ Esperanto. En 1942, La junaĝo de Andreo Cseh pasis en la klera judo Sigismundo Pragano (al meze de la milito, li en la okupita Ned- tempo de tempestaj ŝanĝoj post la mi- kies konvinkipovo ankaŭ la recenzinto erlando kuraĝis organizi sekretan kun- liteksplodo de 1914. Fizike tro malforta dankas sian esperantistiĝon), aŭ tiel venon por fondi la mondfederalisman por soldatservi, li komencis studi juron malsamaj personoj kiel Lidja Zamen- Universalan Ligon. en Budapeŝto. Sed du jarojn poste li hof, George Alan Connor, Margarete Ed Borsboom estas dankinda pro revenis al sia hejmregiono por ekstudi Saxl kaj Jorge de Saldanha Carreira. tiu ĉi biografio pri homo, kiu, kiel for- katolikan teologion. La prezento de Kiam Andreo Cseh en 1965 iĝis 70- mulis la revuo Esperanto en nekrolo- Ed Borsboom kredigas, ke Andreon jara, inter la gastoj de la festa akcepto go, „fariĝis legendo jam dum sia vivo”. logis unuavice la perspektivo, ke kun estis Willem Drees, la eksa ĉefministro Ulrich LINS la profesio de sacerdoto estas ligita ne de Nederlando, unu el la miloj, kiuj ler- tro da streĉo. Ĝi certe utilis por havi nis Esperanton en „Ĉe-kurso”. tempon por Esperanto, kiun li eklernis Andreo Cseh, kiu mortis en 1979, Ed Borsboom: Vivo de Andreo Cseh. Eld. In- ternacia Esperanto-Instituto, Hago, 2003. 313 jam en 1911. La debutan natur-meto- „tiel insiste, trudĉarme elokventis, ke li paĝoj. ISBN 90-805651-2-1. dan instruadon en Sibiu sekvis la gvi- kreis kvazaŭ hipnotan etoson”, skribas dado de kursoj en Cluj kaj la ĉefurbo Ed Borsboom. La sama homo montris Prezo ĉe FEL: 22,00 eŭroj + afranko.

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 29 LIBROJ NOVELO

esperantajn pri hejmaj aŭ familiaj afer- oj, por tiel pligrandigi vian konon de la Unika vortaro por lernantoj vortaro de tiuj du lingvoj. Sekcio 4 de la vortaro prezentas al vi, en paralelaj kolumnoj, zorge interagorditaj, la vor- Ĉeftemo: „Junaĝo, geedziĝo”, kiun tojn en la angla, en kolumno 1; en Es- sekvas subtemo: peranto, en kolumno 2; kaj la hungara „junulo”, kiun sekvas subsubtemoj: en kolumno 3. „knabino, junulino, knabo, junulo”; Por kiaj studentoj eble utilus ĉi tia „viziti malbonan societon”; vortaro? Nu, supozu, ke vi laboras en „la tuta vivo estas antaŭ li”; hungara meblobutiko kaj bezonas scii „protesti/ribeli kontraŭ io” la anglalingvajn terminojn por multaj kaj post tio plia subtemo: hejmaj mebloj, kiujn angle parolanta „junularo”, kiun sekvas subsub- aĉetemulo emas prienketi aŭ eble temo: aĉeti. Nu, vi ja bezonas scii la anglal- „gejunuloj;” ingvajn nomojn de la multaj mebloj en „senzorga” la butiko, ĉu ne? Kaj, eble, ĉar vi estas Unuarigarde, la tuto aspektas tute internaciemulo, vi decidas lerni ankaŭ ĥaosa kaj malfacile komprenebla. Nu la esperantajn nomojn de la mebloj. jes, tia ĝi estas, se oni uzas ĝin kiel Aŭ, kompreneble, supozu, ke via ordinaran vortaron. Mankas difi noj, propra lingvo estas nek la hungara, klarigoj, indekso. Sed nun pensu: nek la angla, sed vi turismas en Usono Supozu, ke vi estas lernanto, kaj via aŭ en Hungario; konante la esperan- tasko prepare por klaso pri la angla, tajn nomojn de la koncernaj mebloj, esperanta aŭ hungara lingvo estas le- kiuj interesas vin, vi povas antaŭstudi rni utilajn ĉiutagajn vortojn por esprimi la anglajn aŭ hungarajn nomojn de familiaraĵojn kaj kelkajn eble utilajn tiuj mebloj, antaŭ ol viziti la meblobu- frazojn, utilajn, kiam oni diskutas tiujn tikojn. familiaraĵojn. Por la hodiaŭa klaso Subite oni komprenas, ke la neku- oni lernas vortojn pri la junaĝo kaj tima aranĝo de temoj, subtemoj, kaj geedziĝo. Krom la ordinarajn vortojn, ceteraj en ĉi tiu etvortaro, anstataŭ esti ost la du etvortaroj pri Laboro kiujn instruas ordinara lernolibro, kiel arbitra kaj konfuza, tute male prezen- kaj lernado, kaj Lingvo kaj ko- trovi specifajn vortojn, rilatantajn al la tas al vi ĝuste la terminojn, kiujn vi be- Pmunikado, sekvas ĉi tiu tre kon- temo „junaĝo kaj geedziĝo”? zonas lerni, por via celo, laŭ tre facile ciza, preskaŭ enpoŝportebla, unika La instruisto diras al vi: Lernu la utiligebla aranĝo. vortaro. La enhavo estas aranĝita laŭ vortojn en sekcio 4 de la vortaro pri Antaŭvidata estas serio da diver- temoj, ekzemple „Familianoj, paren- „Homa vivo kaj loĝado”. Poste, en la saj aliaj fakaj etvortaroj, tiel ke, iom coj”, „Domo, loĝejo”, „Maljuneco kaj klaso ni konversacios pri hejmaj aferoj post iom, konstruiĝos biblioteko da morto” kaj multaj aliaj. Ĉe ĉiu ĉeftemo kaj praktikos la uzadon de la vortoj, fakvortaroj, el kiuj oni povas elekti la estas aro da subtemoj, logike vicigitaj, specife rilatantaj al tiu ĉeftemo. deziratajn temojn por studi. Ĉar nur tri kaj ĉe ĉiu subtemo sekvas utila aro Aŭ imagu alian situacion: Vi estas tiaj etvortaroj ekzistas jam nun, povas da temoj kaj terminoj tiurilataj, ĉiu sur hungaro, studanta aŭtodidakte, kaj ŝajni, ke la elekto estas tre limigita. Sed aparta linio. Ekzemple: volas lerni la vortojn anglalingvajn kaj iom post iom la elektoj plimultiĝos, kaj, espereble, la tuta serio tre helpe ser- vos la praktikan utiligon de Esperanto ONATO La libroj kaj diskoj recenzitaj en M kiel peranta lingvo en la ĉiutaga vivo. estas mendeblaj de la Retbutiko de FEL, Bone presita, fortika libreto, tre utila por siaj specialaj aplikiĝoj. Donald BROADRIBB Frankrijklei 140, B-2000 Antwerpen, Belgio. Tlf. + 32 3 234 34 00; Ilona Koutny: Angla-esperanta-hungara et- tlk. + 32 3 233 54 33; vortaro pri homa vivo kaj loĝado. Eld. Pro- rete: [email protected]; druk, Pozńan, 2005. 156 paĝoj gluitaj. ISBN skajpe fel-monato 83-89887-109-3. aŭ per www.retbutiko.net.www.retbutiko.net. Prezo ĉe FEL: 10 eŭroj + afranko.

30 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 NOVELO Mallonga historio de la evonima milito

ar estas evidente, ke, post tiom Estas evidente ke, kontraste kun privatigo de publikaj servoj. La kon- da jaroj, multaj personoj ne pre- nia lando, la Ponkana Unio estas gi- sekvenco estis tio, ke la plej potenca Ĉcize konas la fonon kaj cirkon- ganta. Por tiuj, kiuj malmulton scias partnero en la grupo de subskribantaj stancojn rilate al la milito inter Evonimo pri geografi o de nia planedo, mi donu nacioj decidis ataki nian liliputan land- kaj Ponkanio, mi decidis registri ĉi tiujn kelkajn detalojn ĉi-rilate. Ponkanio on por „liberigi nian popolon de la jugo detalojn, kiel malgrandan kontribuaĵon okupas la plej grandan loĝeblan par- de ŝtatismo”. Tiel komenciĝis la unua al la kronikoj de nia kara lando. ton de insulego aŭ pli ĝuste kvazaŭan kaj espereble la lasta milito inter nia En la dua jaro de la dudeka na- kontinenton inter Kazohinio kaj Dalfun- Serenega Respubliko de Evonimo kaj cia prezidanteco, okazis la internacia to. La plimulto de la loĝantoj estas alt- la Ponkana Unio. konferenco de Cacilhas por subskribi staturaj kaj de pli vasta ĉirkaŭmezuro Nia registaro kunvenis por decidi, la samnoman traktaton pri kunlaboro ol la indiĝenoj de tiuj najbaraj landoj. kiel rezisti tiun kolosan malamikon. ekonomia kaj milita inter la koncernaj Ili nutras sin precipe per fi ŝoj, porkaĵoj, Profesian armeon ni ne posedas. landoj. Unu el la kondiĉoj postulataj fazeoloj kaj dolĉaĵoj. Tiom estas ilia Nia mararmea fl oto konsistas el unu de la plej potenca partnero, nome la konsumo de la laste menciita, ke gran- fi ŝejprotekta ŝipo, unu rapidboato kaj Ponkana Unio, estis tio, ke, ĉiu sub- da proporcio suferas de diabeto, sed du remboatoj sur Lago Novalo. Ni ha- skribanta lando senkondiĉe akceptu alie ili estas forta kaj sana popolo. La vas unu aviadilon, sed ĝi ne portas la principojn de la okcidenta libera lando estas riĉa pro agrikulturo kaj in- armilojn. Do ni ekipis niajn kuraĝajn merkato, ponkana demokratio kaj sen- dustrio, sed ĝia ekonomio precipe de- volontulojn per pafi loj, kaj postenigis brida kapitalismo. Tio precipe implikis, pendas de fi nancaj institutoj kaj de tiel ilin sur la suda fl anko de la lando. Niaj ke en tiuj landoj, kie ankoraŭ ekzistis nomataj muzikaj bankoj, similaj al tiuj militaj fakuloj kalkulis, ke la malamiko iuj ajn ŝtataj entreprenoj, ili devis esti priskribitaj en la romano Erevono, de la ne invados tra la okcidenta lago, nek tuj privatigataj. angla aŭtoro Samuel Butler. Ĝia armeo tra la Neĝaj Montoj en la nordo, nek el Dum la diskutoj, la ponkana estas la plej granda en la mondo. la oriento. La sola facila enirejo estus reprezentanto minacis, ke estos Post tiu klariga parentezo, ni revenu tra la ponto super la suda etendaĵo de gravegaj konsekvencoj por landoj, kiuj al nia temo, nome la intertraktado ĉe la la Brozna Rivero. Granda nombro da

ne obeos ĉi tiun kondiĉon; alie, ekzis- konferenco en Cacilhas. La ponkana volontuloj do staris pretaj laŭ la river- tas la ebleco, ke la viruso de komu- reprezentanto rifuzis akcepti la sinten- bordo, kun fi ksitaj bajonetoj, atendan-► nismo refoje estiĝos en ĝia zono de on de nia registaro rilate al ĝenerala taj invadon el la sudo. infl uo, kaj kapablos infekti la tutaĵon. Li klarigis, ke laŭ la difi no akceptita de sia registaro, la termino komunismo kom- preneble inkludas ĉiujn rilatajn ideolo- giojn, i.a. socialismon, laboristan soli- darecon, liberalismon, kooperativis- mon, mutualismon, kaj egalrajtismon. Nia reprezentanto ĉe la konferenco asertis, ke, kvankam preskaŭ ĉiuj el la publikaj servoj en nia respubliko (de transporto, poŝto, sano, radio, tele- vido, elektro, gaso kaj akvo) estas provizataj de ŝtataj instancoj, kaj en- treprenoj do apartenas al la popolo kaj ne rajtas esti privatigataj, tio ne povas prezenti minacon al la integreco de la aliaj subskribantoj. Li emfazis, ke malgraŭ la fakto, ke nia lando ne estas la plej malgranda en la mondo (pli mal- grandaj estas, ekzemple, Vanuatuo, Tuvalo, Liĥtenŝtejno kaj San-Marino), ĝi ja estas tro eta por iĝi fokuso de malintegriĝo.

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 31 NOVELO HOBIO

► Ponkanio transportis per siaj jeta- estas humana popolo, oni ne postulis, Verdire, post la fi no de la milito, ne viadilegoj grandan kvanton da soldatoj, ke ili kantu la tekston en nia malfacila eblis trovi pruvojn, ke hipertrikoza febro tankoj, alteriĝaj boatoj kaj alia militma- lingvo aŭ en eĉ pli malfacila Esperanto, fakte ekzistas. Intertempe, la ruzo es- terialo al la landlimoj de nia respubliko. sed provizis ilin per ponkana traduko. tis multe pli sukcesa ol povis esperi la Evidente ĝi decidis ne uzi bombavia- Tio certe estis granda senpezigo por la evonimanoj. Nia volontula armeo kap- dilojn, ĉar en Evonimo ne estas gran- kaptitoj. Samtempe, ĉiu kaptito ricevis tis multajn ponkanajn spionojn. Tiujn daj urboj, industriaj instalaĵoj aŭ similaj senpagan ekzempleron de la skribaĵoj oni ne sendis al la mallibereja tendaro strategiaj celoj. Niaj centroj de loĝado de la inspira verkisto Norman Vincent sur la laga insulo por pasigi la Krist- estas nuraj vilaĝoj. Ni posedas nur Peale. Estas atestaĵo pri la senpartia naskon kun siaj samlandanoj, sed mal- unu fervojan linion inter Skandro, nia konduto de niaj aŭtoritatoj la fakto, ke liberigis ilin ĉe la landlimo, kaj lasis ilin ĉefvilaĝo Borova, kaj la nordorienta kiam unu el la malliberuloj malrespe- reiri al la ponkanaj vicoj por rakonti pri fi nstacio Volova. Finfi ne, eĉ la tankoj kte traktis tiun noblan tekston, li estis la terura epidemio en la respubliko. La ne eniris nian landon, ĉar la ponkanoj, severe punita. efi ko estis tuja. La ponkanoj replenigis kiuj ne estas aparte kruelaj homoj, ne Tamen, ankoraŭ restis la grava siajn aviadilegojn per soldatoj, tankoj volis pisti kaj premmortigi niajn defen- problemo: kiel defendi nin kontraŭ kaj alia militmaterialo, kaj refl ugis al dantajn volontulojn, kies armiloj estis tiom forta malamiko? La solvon tro- sia lando sufi ĉe frue por povi ĝui la nuraj malmodernaj pafi loj kaj bajone- vis d-ro Vanĉo Arnam, direktoro de la vintrajn festojn kune kun siaj familianoj toj. En tiu afero, la ponkanoj montris centra malsanulejo en Borova. Antaŭ kaj amikoj. iom da sporta lojaleco. nelonge estis publikigitaj en la mon- Feliĉe, ambaŭfl anke neniu mortis Nia registaro, tamen, ne intencis da gazetaro maltrankviligaj raportoj kaj neniu vundiĝis. Kelkaj el la plej trakti la militon kiel futbalmatĉon. La pri grava morbo nomata hipertrikoza venĝemaj membroj de nia parlamento milita konsilantaro decidis apliki iun febro, kiu unue aperis sur insulo en la volis reteni dum nedifi nita periodo (eĉ ajn taktikon – eĉ la plej nekonvencian Pacifi ka Oceano, kaj estas senescepte eble tutvive) la malliberigitajn malami- – kontraŭ la malamiko. Ĉar la Seren- mortiga. Neniu kuracilo aŭ antidoto es- kajn batalantojn sur la insulo, kaj ega Respubliko ne estas subskribinto tas efi ka kontraŭ ĝi. La bona doktoro pridemandi ilin dum torturo. Tio ne eb- de la Ĝeneva Konvencio, kaj Ponk- legis la raportojn kaj plie konstatis, ke lis, ĉar en nia lando mankas torturistoj, anio plurfoje malrespektis ĝin, ni agis la ponkanoj ege timas, ke tiu malsano kaj ne estus praktike sendi kaptitojn al drakone. Niaj policanoj kaptis kelkajn eniros ilian landon kaj kaŭzos epide- niaj najbaroj en Juglando, kie la ofi co ponkanajn skoltojn, kiuj sukcesis tra- mion. Do li proponis, ke oni uzu tiun de torturisto estas respektata profesio. pasi la landlimon kaj enŝteliĝi en la timon kiel armilon. Sekve, la aŭtoritatoj Plie, la evonimaj civitanoj, kiuj estas landinternon. En la ponkana armeo rekrutis grandan nombron da rekrutoj, afablaj kaj humanaj homoj, insistis, tute mankis interpretistoj aŭ lingvoin- kiuj devis vesti sin kiel kuracistoj, ge- ke eĉ niaj malamikoj estu permesitaj struistoj, kaj neniu ponkano parolis fl egistoj, pastroj kaj funebraĵistoj. Sur kuncelebri la jarfi najn festivalojn kaj la nian lingvon, do estis facile rekoni la la enirejo de unu alo de ĉiu malsanu- nacian feston (Pantagruelan Tagon) entrudiĝintojn. Pri traktado de la kap- lejo oni pendigis dulingvan anoncon en sia lando. Do ĉiuj estis pardonitaj titoj, nia registaro imitis metodon uza- en la evonima kaj la ponkana, indikan- kaj repatrujigitaj je la granda ĝojo de tan de la ponkanoj dum alia milito. Ĝi tan, ke tie estis kvarenteno pro hiper- la ordinaraj ponkanoj, kiuj neniam tut- deklaris la skoltojn ne laŭleĝaj solda- trikoza febro. En ĉiuj vilaĝoj, la falsaj kore apogis la militon. Kiel ĉiuj norma- toj, sed „neleĝaj malamikaj batalantoj” kuracistoj kaj fl egistoj vizitis domojn laj personoj, ili multe pli ŝatas manĝi kaj transportis ilin al provizore konstru- ŝajnigante, ke ili serĉas viktimojn de kaj amori ol batali kaj mortigi. Do, je la ita malliberejo sur insulo en Lago No- la morbo. Ĉe la landlimo establiĝis fi no, la du landoj pli malpli amikiĝis, kaj valo. Tie oni vestis ilin per ĉielarko-kol- sanitara kordono. En ĉiuj tombejoj, la neniu el niaj publikaj servoj aŭ ŝtataj oraj kompletoj, ligis iliajn maleolojn per „pastroj” kaj „funebraĵistoj” ceremonie entreprenoj estis privatigitaj. Oni de- pezaj ĉenoj, metis ilin en tigrokaĝojn enterigis malplenajn ĉerkojn. Poli- cidis fi nfi ne, ke ĉiu lando rajtas elekti (pruntitajn de la zoologia ĝardeno en cistoj rondiris sur la stratoj kriegante sian proprajn ideologion kaj politikan Borova, sed kompreneble sen tigroj), dulingve „Danĝero! Febrorisko!” Kom- sistemon. kaj nutris ilin per avenkaĉo kaj simi- preneble, la loĝantaro jam estis infor- Tiel fi niĝis la plej glora epizodo en laj sanaj kaj bongustaj manĝaĵoj. La mita per fl ugfolioj en la evonima lingvo la historio de nia Serenega Respub- ponkanoj mem malkovris, ke tiuj, kiuj (kiun neniu ponkano kapablas kom- liko. D-ro Arnam estis honorigita per la manĝas avenkaĉon, longe vivas kaj preni), ke temis pri artifi ko, ne realaĵo. plej alta ordeno de nia nacio, nome la ĝuas eksterordinaran bonan sanon. Multaj evonimanoj, precipe infanoj, tre Kruco de la Ora Marmoto kun Kverkaj Dum la ekzercadhoroj en la korto amuzis sin ŝajnigante sin febraj pa- Folioj kaj Purpura Rubando, kaj per de la malliberejo, la gardistoj devigis la cientoj. Kelkaj eĉ surmetis barbojn kaj statuo en la centra placo de ĉiu vilaĝo. malliberulojn nudpiede marŝi tien kaj longharajn perukojn, ĉar nemormala Eterne vivu la Serenega Respubliko reen sur cementplanko dum konstanta hara kaj vila kresko estas rigardata kiel de Evonimo! kantado de nia nacia himno. Ĉar ni unu el la simptomoj de tiu morbo. Albisturo KVINKE

32 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 HOBIO

BELGIO GenealogioGenealogio

Genealogoj esploras la devenon kaj parencecon de familioj. Nuntempe genealogio estas ŝatokupo SCHULZ

de fervoraj amatoroj. La ekesto de komputilo kaj SEPULVEDA Interreto draste ŝanĝis la labormetodojn RODRIGO kaj serĉeblecojn.

n ĉiuj epokoj kaj regionoj la Alia aro da reguloj ekestis post ne nepre fi dindas. Aktuala ekzemplo homoj opiniis, ke gravas koni la Franca Revolucio (1789). Per ili el mia urbo estas la esploroj pri Jan Esiajn antaŭulojn, ekzemple pro oni transdonis la respondecon por la Breydel [brejdl], fama fi guro el milito religiaj kialoj aŭ por altigi la personan registrado de naskiĝoj, geedziĝoj kaj inter Flandrio kaj Francio en la jaro prestiĝon, pruvante, ke oni devenas mortoj de religiaj al civilaj aŭtoritatoj, 1302 (la „batalo de la oraj spronoj”, de iu gravulo. La labormetodoj malsa- de paroĥoj al komunumoj aŭ urboj konata ĉe historiistoj kiel la „batalo de mas. Ĉu estas nur buŝa tradicio aŭ ĉu (kvankam la paroĥoj ĝis nun daŭrigas Kortrejko”). Arkivistoj trakribris la doku- ekzistas dokumentoj? Ĉu la dokumen- la registradon, ĝi ne plu havas civilju- mentojn, sed hezitas indiki la „veran” toj kovras longan, kontinuan periodon ran validecon). Nur post la jaro 1800 Jan Breydel, ĉar en tiu epoko estis aŭ ĉu multo perdiĝis kaj restis nur la registrado fi dinde okazis. Eblas tre multe da personoj kun la sama aŭ fragmentoj? Ĉu ili estas alireblaj kaj konkludi, ke ekde la 17a jarcento simila nomo. legeblaj? La sekvanta priskribo vali- ekzistas ĝenerala registrado de ĉiuj das nur por Belgio kaj la najbaraj ok- loĝantoj. La kvalito de la registrado Kie trovi la dokumentojn? cident-eŭropaj landoj. En aliaj regionoj iom post iom progresas, sed oftas Komence necesas klarigi, ke la do- la kompilo de genealogio povas esti mankoj ĉirkaŭ la jaro 1800, kiam la re- kumentoj de la lastaj cent jaroj ekzis- tute malsama, pli aŭ malpli facila, de- ligia registrad-sistemo estis perturbita tas, sed publike ne alireblas. Nur famil- pende de politikaj, kulturaj kaj religiaj kaj la nova civila sistemo troviĝis en ianoj aŭ esploristoj, kiuj ricevis specia- cirkonstancoj. konstrufazo. lan permeson, povas konsulti ilin. Tiu- Estas sufi ĉe simple retrovi siajn rilate nun estas kontraŭaj starpunktoj. Fidindaj informoj antaŭulojn ĝis la jaro 1800 kaj kun iom Unufl anke oni volas garantii la private- Estas du gravaj datoj por geneal- pli da peno eĉ eblas reiri ĝis 1600. Sed con de personaj donitaĵoj kaj eĉ emas ogoj. La koncilio (kunveno de episkop- ĉu eblas fosi ankoraŭ pli profunde? plilongigi tiun periodon. Alifl anke la oj) de Trento (1545-1563) ordonis, ke Grava familio ja povas havi proprajn genealogoj opinias tion sensenca, ĉar ĉiujn baptojn, geedziĝojn kaj entom- arkivojn, per kiuj eblas trastudi multajn la dezirataj informoj plejparte troveblas bigojn oni devas noti en registroj. Tiu jarcentojn reen. Kontraŭe, de malriĉa ankaŭ aliloke (ekzemple en gazetoj), ordono kompreneble validis nur por tiu familio verŝajne ne restas iu spuro. sed nur pere de pli pena serĉado. parto de la kristanaro, kiu estis regata Pri mezklasaj familioj ofte en la ur- Principe ĉiuj paroĥaj kaj civilaj reg- de la papo en Romo, kaj ĝi efektiviĝis baj arkivoj troveblas informeroj, ĉar istroj troveblas en la ŝtata arkivo, kiu nur post kelkaj jardekoj. La registrojn ili ekzemple partoprenis militon, ĉar ili havas fi liojn en la tuta lando. Ne eblas

oni faris kaj konservis en paroĥoj kaj estis partio en proceso, ĉar ili vendis konsulti la originalojn, sed oni povas multo dependis de la zorgemo de aŭ aĉetis domon, ktp. Tiel eblas kom- spekti mikrofi lmojn. Novbakita gene-► paroĥestroj. pletigi sian genealogion, sed la rezulto alogo malfacile trovos sian vojon en

MONATO • aŭgusto-septembro 2006 33 HOBIO

►tiuj arkivoj. Tre utilas komence aliĝi istro. Manskribo de antaŭ kelkaj abundas dokumentoj el la 17a kaj al genealogia asocio por alkutimiĝi al jarcentoj konsiderinde malsamas de la 18a jarcentoj, sufiĉe bone komprene- esplormetodoj. Pli kaj pli da urboj kaj nuntempa, kaj necesas lerni legi ĝin. blaj por nederlandlingvanoj, sed tute komunumoj revalorigas siajn arkivojn La paroĥaj registroj estas en la latina neklaraj por francparolantoj. Atentin- kaj helpas esploristojn. Ili ankaŭ ko- lingvo kaj estas bezonata malgranda das, ke la skribo de nomoj, eĉ ĝis la mencas (instigitaj de specialigitaj kom- vortprovizo de tiu lingvo, por povi kom- 20a jarcento, ne estis tute fiksita. Po- panioj) skani la dokumentojn kaj dis- preni la ĉefan enhavon. Alia obstaklo vas esti sufiĉe gravaj diferencoj en la ponigi ilin en komputila formo. Ofte la povas esti, ke pro politikaj cirkonstan- skribo de sama familia nomo. cirkonstancoj estas pli bonaj en urbaj coj iama lingvo de regiono nun ne plu ol en ŝtataj arkivoj. estas uzata. En „belga” Flandrio ofte Komputilo kaj Interreto la tekstoj el la 19a jarcento estas en la Kun la persona komputilo ankaŭ Skribo kaj lingvo lingvo de tiam reganta klaso, la franca, venis programoj por fari genealogion. La vera laboro komenciĝas, kiam kaj ne en la popola lingvo. Aliflanke, Nun eblas pli detale registri kaj pli oni trovis la deziratan paĝon en reg- en „franca” Flandrio (norda Francio) detale retrovi informojn ol per la tradi- ciaj sliparoj kaj libretoj. Eĉ maljunaj genealogoj kunportas sian porteblan komputilon al arkivo kaj per ĝi trans- skribas dokumentojn. Multloke ekes- tas projektoj por registri en komputilo ĉiujn naskiĝojn, geedziĝojn kaj mortojn de iu regiono. Tiel la serĉlaboro multe faciliĝas. Bona ekzemplo estas la ned- erlanda ISIS (www.zeeuwsarchief.nl/ newframe.htm?/isis/isis.htm). Interreto paŝon post paŝo forigas la individuecon de genealogoj. Ĝis nun multaj genealogoj avide konservas la rikoltitan materialon por si mem. Ili opi- nias, ke ili per multe da peno akiris la informojn, kaj ke aliaj faru la samon. Kun la ekesto de Interreto venis nova, multe pli helpema generacio. Ekzis- tas diskutgrupoj, en kiuj eblas peti kaj interŝanĝi informojn kaj iĝas kutimo aperigi sian genealogion en retpaĝo. Por interŝanĝi informojn inter diver- saj genealogiaj programoj oni kreis la komunan GEDCOM-dosierformon (.ged).

Æu en Esperanto? Verkante tiun tekston, mi rimarkis, ke apenaŭ ekzistas genealogiaj termi- noj en Esperanto. Mi ne trovis libron pri la temo, kaj ĝis nun mi neniam ren- kontis Esperanto-parolantojn en ge- nealogiaj rondoj. Plej interesaj rezultoj de interreta serĉado estas la Genealo- gia Societo Worsten (worsten.org) kaj Asocio Genealogia Alleum (alleum. org) kun revuo Alleum. Ambaŭ ŝajnas esti daŭrigo de la laboro de Edward Woytakowski [edvard vojtakovski] el Wrocław [vrocŭav], Pollando.

Roland ROTSAERT

34 MONATO • aŭgusto-septembro 2006 ANONCETOJANONCETOJ

…jarfi ne al IF! Festu novjare kun ni la plej faman aranĝon por familioj kaj personoj 25-55-jaraĝaj! Kun ampleksa prelega programo dumtage, kun tuttaga ekskurso, kun alloga vespera propono, kun silvestra bufedo kaj silvestra balo, kun apartaj programoj por infanoj kaj gejunuloj, kun la fama kaj ŝatata trinkejo “Knajpo” . Petu informojn de IF, Platz, Postfach 1148, D-34303 Niedenstein. Tel./Fakso: +49 5624 8007. Interrete www.internacia-festivalo.de.

“Naturista Vivo”, la ilustrita revuo por nudistoj/naturistoj/nudnaĝantoj. Belaj koloraj fotoj. Senpaga provekzemple- ro. La revuo aperas 4-foje jare, sur 16 paĝoj. Internacia Naturista Organizo Esperantista. Adreso: Jozsef Nemeth, HU-8531 Ihász, Fö u. 41/5. Rete: jozefo. [email protected]. REGULAJ KUNLABORANTOJ: Ĉu vi scias, kio estas Esperanto-su- Serge Sire, Michel Duc Goninaz, Hu Guozhu, Ionel Onet, Mikaelo Bronŝtejn, doko? Esperanto-sudoko estas sudoko- Arnau, Laŭrenco Septier, Mao Zifu, Jopetro Danvy, Petro Braŭn, enigmo, en kiu oni ne serĉu 9 ciferojn, Gennadij Turkov, Fra Gaeta, Vilhelmo Lutermano, Ĵak Le Puil. sed 9 literojn, nome la literojn el la vorto „Esperanto”! „Sudokoj”, enigma libreto kun 80 diversaj enigmoj, kun ciferoj je 4 niveloj, sed ankaŭ kun literoj kaj eĉ spe- gulbildaj, nun aperis okaze de la 10-jara ekzisto de la Retbutiko. Ĝi signifas por Abono:Abono: 2222 €€ vi horojn da enigmo-plezuro! Prezo: 3 ((EKDEEKDE 1414 ENEN KELKAJKELKAJ LANDOJLANDOJ)) eŭroj + afranko ĉe ĉiuj bonaj libroservoj kaj ĉe www.retbutiko.net. JacquesJacques LeLe Puil,Puil, pĉk 12 729 73 X Paris Esperanto-instruistoj: vizitu www.edu- pĉk 12 729 73 X Paris kado.net. Ĉio de vi por vi! aŭaŭ ĉeĉe UEA,UEA, FEL,FEL, ELNA,ELNA, ktpktp Facilaj donacoj por viaj korespond- amikoj: la donacokuponoj de FEL. Ekzi- stas librokuponoj en kiu ajn sumo, kiun oni oni povas interŝanĝi en la Retbutiko de FEL (www.retbutiko.net), kaj do- nackuponoj por trimonata, sesmonata aŭ jara abono al Monato. Por mendoj aŭ informoj: FEL, Frankrijklei 140, B- 2000 Antwerpen. Rete: retbutiko@fel. esperanto.be. “Komencanto” Prezo por anoncetoj (nur teksto, sen Estas internacia dumonata revuo por lernemaj, verkemaj, iniciatemaj esperantistoj. fotoj, desegnaĵoj aŭ kadroj): 1 eŭro* Interesaj homoj, freŝaj ideoj, praktikaj rezultoj, belaj bildoj, spiritaj humuraĵoj … por unu linio. Sama anonceto kvinfoje sinsekve: triobla tarifo. Sama anonce- Regule aperas ekde 1998 — Formato A4, 16 paĝoj to ankaŭ en la reta versio de MONATO: duobla tarifo. Minimuma faktursumo: 12 eŭroj*. Por pli grandaj anoncoj petu Abontarifo: 15 eŭroj retpoŝto: [email protected] la tarifon de la eldonejo aŭ rigardu Aerpoŝta aldono + 2 eŭroj. provizora retpaĝo: www.Komencanto.narod.ru al http://www.esperanto.be/fel/mon/ mon_anon.php. Abonu ĉe UEA Poŝta adreso: KOMENCANTO, aŭ ĉe via landa peranto pk 132, Ekaterinburg, 620041 Rusio *Por Eŭropa Unio: + 21 % AVI.