Konur Alp Ili
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KONUR ALP İLİ Enver KONUKÇU ∗ ÖZ Osmanlı Devleti’nin kurulu ş döneminde görev alan önemli komutanlardan bir tanesi de Konur Alp’tir. Osman Gazi’nin emirleri do ğrultusunda bugünkü Akyazı ile Anadolukava ğı arasındaki bölgenin fethedilmesinde önemli katkıları olmu ştur. Fethetti ği bölgelerden bir bölümü kendisine mülk olarak verilmi ştir. Böylece, Konur Alp İli’nin temelleri atılmı ştır. Bu çalı şmada, Konur Alp hakkında kısaca bilgi verildikten sonra, tarihi metinlerde Prusias pros Hypios, Üskübü ve Konurapa olarak da geçen Konur Alp İli’nin geçirdi ği tarihi süreçlerden bahsedilecektir. Anahtar Kelimeler: Konur Alp, Osman Gazi, Konur Alp İli, Konrapa. KONUR ALP REGION ABSTRACT Konur Alp was one of the significant commanders of the Ottoman Empire during the establishment era. He had important roles on the conquest of the region between Akyazı and Anadolukava ğı with the commands of Osman Gazi. Then, some parts of this region were given to him as a private property. So, the Konur Alp region was established. In this paper, first, a brief information about Konur Alp is going to be given and then the historical process of Konur Alp region which was mentioned as Prusias pros Hypios, Üskübü and Konrapa in the historical texts is going to be discussed. Key Words: Konur Alp, Osman Gazi, Konur Alp Region, Konrapa. ∗ Prof. Dr., Emekli Ö ğretim Üyesi. 16 Ertu ğrul ve Osman dönemlerinin Kayı kabile yapısı içinde birçok Türkçe isimli önderler mevcud olmu ştur. Bunlardan bir de Konur Alp’dir. Ki şili ği hakkında pek bilgi olmamakla beraber, A şağı Sakarya’daki Bithynia’nın gerçek fatihleri arasında göze çarpmaktadır. Akçakoca, Sangarios’un batısında, Bo ğaz yakınlarına kadar fetihlerde bulunmu ş ve Karadeniz’e çıkı ş noktası olan Yoros altındaki şimdiki Anadolu Kava ğı’na bir de çıkı ş noktası meydana getirmi şti. Konur Alp de, Sangarios’un tahkim edilmi ş Harmantepe ve Sö ğütlü kalelerinin do ğusundaki Regio Tarsi’yi, dolayısıyla Kerem Ali da ğ zincirinin kuzey eteklerindeki Akyazı’nın da gerçek fatihi olmu ştur. Konur Alp daha sonra iki önemli vadi ile do ğuya açılan Prusias pros Hypios (Üskübü/Kasaba/Konuralp)a kadar uzanan düzlüklerin de, Osman Gazi emri ile toprak ilhaklarını sa ğlamı ştır. Aşıkpa şazâde, Ne şrî, Hâdidi, ve daha birçok kaynakta Konur Alp’in, ovadaki hakimiyeti “kâfir” olarak nitelenen Palaiologos askerleri ile şimdiki yeri kesinlikle tesbit edilememi ş Uzunca Bel Sava şı ile zafer kazanmı ş, takiben Prusias pros Hypios kasabasına hisarına dönülmü ştür. 1 Ça ğda ş tarihçilerin “Tuz Pazarı” diye zikrettikleri yöre Düzce Ovası’dır. Konur Alp bir süre kuzeydeki, Melen/Hypios boyundaki, ovada son bulan bir tepeyi taçlandıran yerde, ikamet etmiştir. Osman Gazi de, yeni katılan toprakları, Düzce Ovası’nı Prusias pros Hypios ile birlikte ona, bu can dostu komutanına “il” yapmı ştır. Eski Türk gelene ğindeki teamüle uyularak, fatihinin ismi verilmi ş ve böylece 1323 sonrası kaynaklarda Konur Alp İli geçmeye ba şlamı ştır. Yine tarihlerden ö ğrenildi ğine göre Konur Alp adı geçen İl’e, hayatta bulundu ğu müddetçe sahip olabilecekti. 2 XV. yy. Muhasebe Defteri’nde oldu ğu gibi Tapu- Tahrir kayıdlarında 3 İl’in mülki yapılanması da ikmal edilmi ştir. Melen Nehri’nin kuzeyinde, sa ğlık şartları bakımından daha elveri şli olan Prusias pros Hypios ismi tarihe karı şırken, Konur Alp ilinde, bu defa yerini Üskübi/Üsküblü almı ştır. İbn Kemal, 1323 sonrası Bithynia fetihlerinde Konur Alp hareket noktası olarak 1 Âşıkpa şazâde, Osmano ğullarının Tarihi, (Haz. K. Yavuz-M.A.Y. Saraç), İstanbul 2003, s. 83; Mevlânâ Mehmed Ne şrî, Cihannümâ: Osmanlı Tarihi (1288-1485), (Haz. N. Öztürk), İstanbul 2008, s. 60 2 Ne şrî, s. 65, Kemal Pa şa O ğlu Şemsüddin Ahmed-İbn Kemal, Tevârih-i Âli Osman, (Haz. Ş. Turan,) 11. Defter, Ankara 1991, s. 6-7 3 İl ve Ulus için bkz., S. Ça ğatay, İl, Ulus ve Yönetenler, Ankara Üniversitesi DTCF 50. Yıldönümü Anı Kitabı, Ankara 1974; K.Z. Ta ş, Tapu-Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Bolu Sanca ğı, (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi), Ankara 1993, s. 248-249. 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) 11: Bolu, Kastamonu, Kengırı ve Kocaeli Livâları, Ankara 1994, s. 53. Burada Kaza-ı Konrapa yazılı şları vardır. s. 90-99, 100-105 Türkiyat Mecmuası, C. 24/Bahar, 2014 17 da, darü’l mülkü Konur Alp ili merkezini göstermi ştir. Mudurnu, Bolu, Mengen, Gerede, Eflâni taraflarındaki yeni arazi sahiplenmeleri de Konur Alp’in giri şimleri ile gerçekle şmi ştir. Bu yörelerde Hızır ve Eflagan illeri mülki taksimatta yer almı ş, Candar İli ile de Kastamonu yolu üzerindeki, tarihi kalesi ile dikkati çeken Borlu bir süre daha sınır kesilmi ştir. Bundan anla şıldı ğına göre de, Karadeniz kenarındaki Bender-i Ere ğli, Osmanlı ve Candarlıların ihraç iskelesi idi ve kalede, varo şlarında Rumların ya şamalarına imkân tanınmı ştır. 4 Konur Alp, il sahibi olabilmi ş ulus ve gün 5 gibi temel Türk veya Yörük yerle şmelerini de te şvik etmi ştir. Bu arada, Osman Bey’in de emri ile Akçakoca-Abdurrahman Gazi’nin Thynia’daki Samandıra ile Aydos hisarlarının dü şürülmesinde rol oynamı ştır. Geri döndükten sonra Üskübi’deki i şlerini yoluna koyan Konur Alp, bu defa yine Bursa taraflarına ça ğrılmı ş ve Orhan, di ğer Kayı ileri gelenlerinin katıldı ğı ku şatmada Mihal ile birlikte bulunmu ştur. Muhasara sürerken, Sö ğüt’den gelen haberler, Konur Alp’i kalben çok üzmü ştür. Gençlik ve pir/ihtiyarlık yıllarını birlikte geçirdi ği Osman Bey, 1326’da, nikris (tarihciler, aya ğında zahmeti vardı diyorlar) rahatsızlı ğı nedeni ile Sö ğüt’de vefat etmi şti. Bursa daha sonra barı ş yolu ile dü şürüldü ve Orhan’dan izin alarak yine darü’l-mülkü Konur Alp İli’ne döndü. 6 Sürekli at sırtında gece gündüz demeden kâfir hakimiyetine bölgede son vermi ş olan Konur Alp, kendi kö şesine çekildi. Böylece bir iki yıl daha geçti. 1328’de, Kandıra’dan gelen haber akın ve gaza arkada şı Akça Koca’nın öldü ğü idi. İlyas gibi bir yi ğidin babası olan Akçakoca dinî icapları yerine getirilerek, Karadeniz’i gören bir tepede topra ğa verildi. 7 Kabri, uzun zaman Kandıralıların ve yöre Türkmenlerinin ziyâret yeri olmu ştu. 8 Ba şta  şıkpa şazâde olmak üzere hemen bütün tarihçiler, Akçakoca’dan sonra Konur Alp’in, kendi ili olan Konrapa’da hayata gözlerini kapadı ğını belirtirler. Bir iki cümleyi geçmeyen bu haber 4 İbn-i Kemal, 11. Defter, s. 23-27 5 İbn-i Kemal 11, s. 6, 7, 24, 27 6 İbn-i Kemal 11, s. 27 Ne şrî s.65 7 Ne şrî, s.71; İbn-i Kemal s.28; Hâdîdî, Tevârîh-i Âl-i Osman (1299-1523), (Haz. N. Öztürk), İstanbul 1991, s.65, Hâdîdî görü şlerini şu mısralarla dile getirmektedir: “Kocail’in Akçakoca açmı ş idi Ecel irüp, cihândan geçmi ş idi Yanında, Kandıra’nın, ta ğ içinde Mezarı vardur, durur, yaylag içinde” 8 Hâdîdî’nin de işaret etti ği gibi Akça Koca’nın eski Kayı töresine ve mutad İslâmî usûle göre topra ğa verildi ği yer günümüzde de mevcuttur. Birkaç defa onarılmı ştır. Şimdi de, yeniden çevre ve mezar düzenlemesi yapılmaktadır. Bkz., V. Şenel, Kocaeli, Akça Koca Bey Anıt Mezarı, Kocaeli 2014, s. 13-14 (Basılı olmayan bildiridir.). Türkiyat Mecmuası, C. 24/Bahar, 2014 18 yine de önemli sayılır. 9 Konur Alp’in ailesi ve halefleri hakkında hiç bilgiye rastlanamamaktadır. 10 Akçakoca’nın ölümü ile Orhan Bey, Koca İli’nde, Araman Pazarı ve Kandıra’da, onunla birlikte bulunmu ş iki ki şiden söz ettikleri hâlde, Konur Alp için böyle bir kayıt yoktur. O’nun Konur Alp İli, daha sonra, şimdi isimleri meçhul yöneticilere geçmi ştir. Zaten, darü’l-mülkü olan “Üskübi nâm-ı di ğer Konrapa” kaydı epeyce birlikte ya şamı ştır. 11 Dikkat edilecek olunur ise, Konur Alp İli yerine daha de ğişik bir kullanı ş da resmî belgelerde yerini almı ş ve devam ettirilmi ştir. Evliyâ Çelebi, Üskübi’den kısaca söz ederken, aynı asrın büyük müelliflerinden ve tarihçilerinden Kâtib Çelebi hem Üskübi ve hem de Konrapa’dan ismine eserinde yer vermektedir. 12 Konur Apa/Konur Alp ismi ile ilgilidir. Apa da ,( ﮐﻮﮐﺮﭘﻪ) Konrapa Anadolu ve Rumeli’de sıkca görülen az de ğişik bir kısaltma olmaktadır. Yani Alp, (1) nin dü şürülmesi ve (a) eklenmesinden kaynaklanmaktadır. Belki de bunu kayna ğını tapu ve muhasebe yazıcıları , yazılı ş kolaylı ğına geldi ği için, sıkça kullanmı şlardır. 13 Üskübi/Üskübli, Prusias pros Hypios’un 1323 sonrası ortaya çıkan adı olmaktadır. Kasabanın XIV. yy ilk yarısında , İslâmî-Türk karakter kazanması ile Eski ve Yeni yerle şim yerleri, daha do ğrusu bahçe yerle şimlerini ön plânda tutan ahâli kendi arasında geli şme alanları olan yeni bahçeler kıyas olarak Eski-Ba ğ(çe)i unutmamı ştır. 14 XIV. yy’dan itibaren Üskübi/Konrapa idâri merkezi temsil etmeye ba şlamı ştır. Konur Alp’den sonra , 1. Murad, Yıldırım Bayezi, Çelebi Mehmed, II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed zamanlarında da idâreciler hakkında bilgi mevcud de ğildir. Bu arada, Yıldırım Bayezid’in Konur Alp devrindeki sınırları a ştı ğı görülmektedir. Uzun yıllar Gerede Osmanlı’nın, Taraklı Borlu (Safranbolu) da Candarlıların uc’u idi. Fakat, siyasi hadiselerin geli şmesi ile Yıldırım Bayezid, Kastamonu’ya kadar sefer düzenlemi ş ve Safranbolu artık eski 9 Aynı eser. 10 Aşağıda temas edilece ği üzere mülkî te şkilâtta önceleri ba ğımsız “il”dir. Konur Alp İli Konur Apa ve Konrapa İli’dir. XV. yy’da Anadolu Beylerbeyli ği (ki merkezi Kütahya’dır) içinde Bolu Sanca ğı’nın kazasıdır. 11 438 Numaralı Defter. s.538 12 Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, (Haz. Z. Kur şun-S.A. Kahraman-Y. Da ğlı), 11, İstanbul 1999, s. 90; Kâtib Çelebi, Cihânnümâ, İstanbul 1145, s. 653-654. 13 Alp ve tarihi geli şmesi için bkz. E.