Informacja Spirytusowa

N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji

I N F O R M A C J A o wynikach kontroli restrukturyzacji i stanu przygotowania do prywatyzacji przedsię- biorstw przemysłu spirytusowego

WARSZAWA LUTY 2002 r. KGP/DSPP-41006/00 Nr ewid.6/2002/P00124/KGP Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

SPIS TREŚCI I. Część Ogólna 3 1. Charakterystyka kontroli 3 2. Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalno- ści 4 3Wnioski 8 II Część Szczegółowa 8 1. Charakterystyka stanu prawnego 8 2. Charakterystyka branży spirytusowej 16 3. Restrukturyzacja branży spirytusowej 36 3.1. Znaki towarowe 36 3.2. Nadzór właścicielski nad działaniami restrukturyzacyjnymi i naprawczymi w branży spirytusowej 40 4. Przygotowania do prywatyzacji 47 4.1. Koncepcje restrukturyzacji branży spirytusowej 47 4.2. Harmonogram, strategia i cele prywatyzacji branży 48 4.3. Zaawansowanie prywatyzacji przedsiębiorstw spirytusowych 58 III Postępowanie kontrolne i działania pod- jęte po zakończeniu kontroli 59 Załączniki Nr 1 Wykaz skontrolowanych jednostek 67

2 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

W tekście niniejszej informacji użyto następujących skrótów : DNiP I - Departament Nadzoru i Prywatyzacji I , DSPiP - Deparatment Skarbu Państwa i Prywatyzacji, GUC - Główny Urząd Ceł, GUS - Główny Urząd Statystyczny, jsSP - jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, KERM - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, kh - kodeks handlowy, kc - kodeks cywilny, MF - Ministerstwo Finansów, Minister SP - Minister Skarbu Państwa, Minister RiGŻ - Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Minister RiRW - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, MRiGŻ - Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, MRiRW - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, MSP - Ministerstwo Skarbu Państwa, NIK - Najwyższa Izba Kontroli, NWZA - Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, PARPA - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoho- lowych, PISIPAR - Państwowa Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, RN - Rada Nadzorcza, RP - Rzeczpospolita Polska, SA - Spółka akcyjna, SP - Skarb Państwa, Sp z o.o. - Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, UE - Unia Europejska, UKS - Urząd Kontroli Skarbowej. UOP - Urząd Ochrony Państwa, SIWZ - Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia, WZ - Walne Zgromadzenie, ZUS - Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

3 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

I. CZĘŚĆ OGÓLNA

1. Charakterystyka kontroli

Temat, Najwyższa Izba kontroli przeprowadziła od października 2000 r. do maja okres objęty kontrolą 2001 r. kontrolę planową P/00/124 pn. „Restrukturyzacja i stan przygotowania oraz czas jej do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego”. Kontrolą objęto przeprowadzenia okres od 1996 r. do końca I półrocza 2000 r. W spółkach i przedsiębiorstwach uzyskano też dane za 1992 r. (stanowiące punkt odniesienia porównywanych wielkości) oraz za cały rok 2000.

Cel Celem kontroli była ocena stanu zaawansowania restrukturyzacji i zakres kontroli i przekształceń własnościowych w przemyśle spirytusowym, przygotowania podmiotów tego przemysłu do prywatyzacji oraz prawidłowości przebiegu procesów prywatyzacyjnych. Ocenie poddano ponadto: realizację polityki wobec przemysłu spirytusowego przez Ministra Finansów oraz Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (obecnie Ministra Rol- nictwa i Rozwoju Wsi), opracowanie i realizację strategii w zakresie restrukturyzacji przemysłu spirytusowego przez Ministra Skarbu Państwa (Ministra SP), działania restrukturyzacyjne podejmowane w przedsiębiorstwach i spółkach w celu ich dostosowania do działania w warunkach gospodarki rynkowej. Badaniami kontrolnymi objęto Ministerstwo Skarbu Państwa (MSP), Minister- Jednostki kontrolowane stwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), Ministerstwo Finansów (MF), cztery firmy konsultingowe wykonujące analizy przedprywatyzacyjne, sześć przedsiębiorstw państwowych (w tym jedno w upadłości) i szesnaście spółek będących w nadzorze Ministra SP (zwanych w dalszej części informacji Polmo- sami). Wykaz jednostek skontrolowanych stanowi załącznik nr 1 do niniejszej informacji. Uczestnicy kontroli Badania kontrolne przeprowadził Departament Skarbu Państwa i Prywatyzacji oraz Departament Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, a także Delegatury Najwyższej Izby Kontroli w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Szczecinie, Rzeszowie, Wrocławiu, Warszawie, Zielonej Górze.

Źródła informacji Niezależnie od materiałów pozyskanych w trakcie procesu kontrolnego oraz ocen i uwag w jednostkach wymienionych w załączniku nr 1, w niniejszej informacji wykorzystano także następujące opracowania: − „Branża Spirytusowa w Polsce perspektywy-zagrożenia” - Krajowa Rada Przetwórstwa Spirytusu – grudzień 1997 r. − „Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciw- działaniu alkoholizmowi w 1999 roku” Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciw- działaniu alkoholizmowi w 2000 roku” - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

3 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

− „Problemy Alkoholowe w Ocenie Mieszkańców” - Raport z Ogólnopolskich Badań Ankietowych Zrealizowanych w 1998 r. - Warszawa 1998 r. − „Obecna sytuacja branży spirytusowej” - Biuro Studiów i Ekspertyz Kan- celarii Sejmu - październik 2000 r. − „Sytuacja i Problemy Branży Spirytusowej” - Departament Analiz i Pro- gnoz Ekonomicznych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej – Warszawa, kwiecień 2001 r. − „Rynek wyrobów spirytusowych w Polsce w latach 1997-2000” – Centrum Badań Marketingowych INDICATOR – Warszawa, czerwiec 2001. − Roczniki statystyczne GUS

W trakcie przygotowywania niniejszej kontroli oraz opracowania informacji o jej wynikach wykorzystano także ustalenia z poprzednich kontroli NIK, dot. : − Realizacji zobowiązań finansowych wobec budżetu państwa z tytułu produkcji i obrotu wyrobami spirytusowymi i tytoniowymi Nr DRiGŻ 41007-96 koordynowanej w 1996 r. przez Departament Rolnictwa i Gospodarki Żyw- nościowej NIK , − Produkcji i obrotu wyrobami spirytusowymi, realizacji zobowiązań finansowych wobec budżetu państwa i kontrahentów oraz sytuacji ekonomiczno- finansowej w latach 1995-1997 i w I kawartale 1998 r. Żyrardowskich Za- kładów Przemysłu spirytusowego „Polmos” w Żyrardowie Nr 35/99/K/98002/LLO przeprowadzonej przez Delegaturę NIK w Łodzi.

2. Synteza wyników kontroli i ocena kontrolowanej działalności

NIK krytycznie ocenia przygotowanie do prywatyzacji przemysłu spirytusowego z powodu jego opóźnienia oraz niespójnej strategii poszczególnych resortów wobec tej branży. Do zakończenia kontroli (maj 2001r.) sprywatyzowano jeden podmiot.

Brak koordynacji działań administracji rządowej przyczynił się do pogorszenia kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw spirytusowych. Uchybienia towarzyszyły nadzorowi Ministerstwa Skarbu Państwa nad przedsiębiorstwami spirytusowymi oraz przygotowaniu analiz przedprywatyzacyjnych. Ustalenia NIK objęły nieprawidłowości w funkcjonowaniu poszczególnych przedsiębiorstw, w tym przypadki złego zarządzania. Kry- tyczne uwagi dotyczą także nadzoru Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nad koncesjonowaniem produkcji wyrobów spirytusowych.

Opóźniona Prywatyzację przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego podjęto z około dwu- prywatyzacja letnim opóźnieniem1, spowodowanym wcześniejszym nierozwiązaniem kwestii

1 Na opóźnienia prywatyzacji i restrukturyzacji sektora spirytusowego oraz ich wpływie na pogorszenie kondycji przedsiębiorstw NIK wskazywała już w 1997 r. w Informacji DRiGŻ 41007-96.

4 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

podziału znaków towarowych oraz ich rejestracji za granicą. W rządowym Programie prywatyzacji do 2001 r., przyjętym 14 lipca 1998 r., przewidywano jej przeprowadzenie w latach 1999-2000. Do tego czasu sprzedano akcje jednej spółki tj. ZPS „Polmos” SA w Kutnie. W pozostałych podmiotach proces ten znajdował się na etapie wyłaniania inwestorów i negocjowania warunków umów2. W dniu 10 czerwca 1999 r. KERM zaakceptował strategię prywatyzacji sektora spirytusowego oraz harmonogram prywatyzacji. Kolejne terminy zakończenia prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego przedstawiane przez Ministra SP były, zdaniem NIK, nierealne. Również jej zakończenie w I kwartale 2002 r., przewidywane w harmonogramie uaktualnionym w sierpniu 2001 r., w świetle obecnego zaawansowania prac prywatyzacyjnych będzie wg NIK niemożliwe. (str. 47-49). Wyniki Łączne wyniki ekonomiczne uzyskiwane przez podmioty sektora spirytusowe- ekonomiczne go ulegały pogorszeniu. Zmniejszała się realna wartość sprzedaży i w 2000 r. ukształtowała się na poziomie 40% w stosunku do sprzedaży w 1992 r. Łączny dodatni wynik finansowy branży zmniejszył z 113.395 tys. zł w 1996 r. do 45.320 tys. zł w 1998 r., a od 1999 r. był ujemny, wynosząc (-) 45.659 tys. zł w 1999 r. oraz (-) 26.008 tys. zł w I półroczu 2000 r. Pogarszająca się kondycja przedsiębiorstw niekorzystnie wpływa na wysokość przychodów budżetowych z ich prywatyzacji. (str. 20-26). Malejące Stawka akcyzy, wynosząca w latach 1995 i 1996 4.510 zł dla 100 l. czystego dochody budżetu spirytusu (co odpowiadało 8,48 zł dla półlitrowej butelki 40% wódki czystej) wzrosła do 6.020 zł (12,04 zł dla butelki wódki) w 2000 r., tj. o 33,5%. Udział wpływów z akcyzy od wyrobów spirytusowych w ogólnych dochodach bu- dżetu zmniejszył się z 4,6% w 1996 r. do 3,4% w I półroczu 2000 r. W 1999 r. zanotowano nawet 4% nominalny spadek wpływów z akcyzy od wyrobów spirytusowych w stosunku do wpływów w 1998 r. (str. 27-29) Konflikt priorytetów NIK stwierdziła, że w ramach administracji rządowej w nie skoordynowano i brak danych realizacji dwóch odmiennych celów:

1) uzyskania jak największych wpływów z prywatyzacji przemysłu spirytusowego i dochodów podatkowych z działalności poszczególnych przedsię- biorstw; 2) realizacji ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwo- ści i przeciwdziałaniu alkoholizmowi3. W rezultacie, Minister Skarbu kierował się pierwszym priorytetem planując prywatyzację branży spirytusowej a Minister Finansów deklarował realizację drugiego wyjaśniając4 politykę akcyzową wobec tej branży. Ministerstwo Fi- nansów nie przedstawiło przy tym w ocenie NIK wystarczających danych, któ-

2 NIK wystąpiła do Ministra SP (pismo KGP/DSPP/41006/00 z dnia 7 grudnia 2001 r.) o przekazanie aktualnych informacji dot. staniu zaawansowania procesów prywatyzacyjnych w branży spirytusowej. Minister SP nie udzielił ww. informacji stwierdzając, że nie jest do tego zobowiązany. 3 Dz. U. Nr 35, poz. 230 ze zm. 4 Pismo Ministra Finansów PP4-816/172/01/EK z 16 kwietnia 2001 r.

5 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

re mogłyby świadczyć o monitorowaniu rzeczywistych efektów walki z problemem alkoholowym za pomocą podwyżek akcyzy. (str. 29-30,49) Sprzeczne Działający w marcu 2000 r. zespół zadaniowy w MF powołany w celu analizy oceny w MF przyczyn spadku dochodów z akcyzy na wyroby spirytusowe uznał, że prze- mysł spirytusowy w Polsce jest przeciążony podatkami pośrednimi co powoduje „...ucieczkę konsumentów w stronę alkoholi niskoprocentowych....” oraz „...wzrost zainteresowania polskiego konsumenta...” tańszymi wyrobami za- granicznymi i pochodzącymi ze źródeł nielegalnych. Zespół wskazywał ponadto, że jedynie zmniejszenie różnic między „legalną” i „nielegalną” ceną wódki może w dłuższym okresie czasu doprowadzić do ograniczenia skali działalności grup przestępczych i wpłynąć na wzrost legalnej sprzedaży wyro- bów spirytusowych, a w konsekwencji na wzrost dochodów budżetowych z podatku akcyzowego od wyrobów spirytusowych. W przeciwnym wypadku podwyżka stawki akcyzy będzie „przejmowana” przez kolejne grupy przestęp- cze.5

Należy zauważyć, że zespół nie przedstawił wniosków w sprawie walki z opisywaną przez siebie patologią, mimo że w jego składzie znajdował się przedstawiciel Biura Dokumentacji Skarbowej Ministerstwa Finansów, powołanego do walki z przestępstwami podatkowymi. (str. 30-32) Przygotowania W ramach przygotowań do prywatyzacji, Minister SP dokonał komercjalizacji do prywatyzacji 16 przedsiębiorstw, przyjęta została strategia prywatyzacji sektora, wykonano analizy przedprywatyzacyjne, a opóźnienie przekształceń własnościowych na- stąpiło z przyczyn niezależnych od MSP, który w 1997 roku przejął nadzór nad przedsiębiorstwami spirytusowymi wraz z nierozwiązanym problemem po- działu znaków towarowych. Minister SP doprowadził do podziału w 1997 r. i 1999 r. znaków towarowych pomiędzy poszczególnych producentów. Wypracowano, z udziałem MSP, koncepcję ugody z „Agrosem” SA w sprawie zagranicznych rejestracji znaków towarowych, która zsotała podpisana w maju 2001 r. Efektem tych działań było stworzenie Skarbowi Państwa korzystniejszych warunków do rokowań w sprawie sprzedaży akcji spółek i zwiększenie możliwości przeprowadzenia ich prywatyzacji. (str. 35-39). Strategię i cele prywatyzacji ukierunkowano na maksymalizację przychodów budżetowych. Słabością realizacji strategii prywatyzacji przez MSP był, w ocenie NIK, brak rozwiązań dla podmiotów nieefektywnych, cieszących się małym zainteresowaniem inwestorów. Brak decyzji MSP o likwidacji przed- siębiorstw nie rokujących poprawy wyników oraz decyzje WZA o dalszym istnieniu spółek pomimo zaistnienia w nich przesłanek wymienionych w art. 430 k.h.6 powoduje, że w dalszym ciągu funkcjonują podmioty, które swoimi dzia- łaniami dezorganizują rynek wyrobów spirytusowych. (str. 49-50)

5 Informacja z dnia 27 marca 2000 r. dotycząca przyczyn spadku dochodów budżetowych z akcyzy na wyroby spirytusowe opracowana przez Zespół zadaniowy powołany decyzją Nr 3/BM Dyrektora Generalnego MF. 6 Obowiązujący do 1 stycznia 2001 r. kodeks handlowy stanowił w art. 430, że : jeżeli bilans, sporządzony przez zarząd, wykaże stratę, przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i re- zerwowych oraz jedną trzecią część kapitału akcyjnego, wówczas zarząd obowiązany jest

6 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Najpoważniejsze uchybienia popełnione na etapie przygotowań sektora spirytusowego do prywatyzacji dotyczyły naruszenia ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych7 we wszystkich sześciu skontrolowanych przetargach, mających na celu wybór doradców Ministra SP przy prywatyzacji, a także opóźnień w przyjęciu analiz przedprywatyzacyjnych. W opinii NIK mogły one wpłynąć niekorzystnie na jakość wybranych ostatecznie ofert. Błę- dy popełnione w MSP również na etapie odbioru wykonanych analiz przedprywatyzacyjnych oraz przewlekłość postępowania spowodowały kilkumie- sięczne opóźnienia terminów odbioru, co z kolei było przyczyną późniejszego ogłaszania zaproszeń do rokowań . (str. 51-56).

Nadzór MSP Stwierdzono przypadki nieprawidłowego nadzoru Ministra SP nad przed- siębiorstwami i spółkami, którego przejawami było m.in.: - powołanie Rady Nadzorczej w „Polmosie” w Sieradzu bez podstawy prawnej; - brak reakcji MSP na dalsze pogarszanie się sytuacji ekonomicznej w trzech spośród czterech przedsiębiorstw, w których wprowadzono po- stępowania naprawcze; - nieskuteczne przeciwdziałanie praktykom nieuczciwej konkurencji stoso- wanym przez niektórych producentów nadzorowanych przez MSP; - wyznaczenie płac osób kierujących przedsiębiorstwami i spółkami bez związku z wynikami ekonomicznymi. (str. 20, 35, 35-40, 42-46).

Nadzór nad Uchybienia stwierdzono także w działaniach Ministra Rolnictwa i Rozwoju udzielaniem koncesji Wsi (poprzednio Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej) dot. rozpatrywania wniosków o udzielenie koncesji. W siedmiu przypadkach wniosków o udzielenie koncesji na produkcję wyrobów spirytusowych, złożonych w okresie od 1 stycznia 1998 r. do 30 czerwca 2000 r. (na 65 zbadanych) stwierdzono niezgodność dokumentów z wymaganiami. (str. 17-19)

Działania spółek Nieprawidłowości w działaniach spółek i przedsiębiorstw dotyczyły głów- i przedsiębiorstw nie nieskutecznej windykacji należności (Polmosy w Lublinie, w Szczecinie w Siedlcach w Warszawie), stosowania zaniżonych cen przy sprzedaży wyrobów (Polmosy w Krakowie i Szczecinie ), nieprzestrzegania przepisów o zbywaniu nieruchomości (Polmos w Żyradowie). Niegospodarne działania zarządów, które naraziły Spółkę na stratę w wysokości około 18 mln zł stwierdzono w PZPS „Polmos” w Poznaniu. Brak działań restrukturyzacyjnych w niektórych podmiotach spowodował pogorszenie sytuacji ekonomicznej na skutek niena- dążania za wymaganiami coraz trudniejszego rynku. W dążeniu do utrzyma- nia się na rynku Polmosy stosowały szkodliwe dla siebie i dezorganizujące rynek działania polegające na sprzedaży wyrobów poniżej kosztów lub nadmiernym kredytowaniu odbiorców. (str. 32-33, 39-46).

bezzwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały co do dalszego istnie- nia spółki. 7 Dz. U. Nr 76, poz. 344 zm. z 1994 r. Nr 130, poz. 645; z 1995 r. Nr 99, poz. 488; z 1997 r. Nr 123, poz. 777, Nr 123, poz. 778; z 1998 r. Nr 119, poz. 773).

7 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

3. Wnioski

Kontrola NIK wskazuje na potrzebę koordynacji przez administrację rzą- dową wszystkich istotnych działań, mających wpływ na restrukturyzację sektora spirytusowego. Priorytetowe kierunki tych działań to : - uzyskanie możliwie dużych wpływów Skarbu Państwa z prywatyzacji branży spirytusowej - zasilanie budżetu państwa dochodami z podatku akcyzowego - skuteczna walka ze społecznym problemem alkoholizmu oraz prze- stępczością związaną z nielegalną produkcją i przemytem alkoholu.

Wniosek Na podstawie art. 45 a ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach de lege ferenda państwowych8 organ założycielski może powierzyć zarządzanie przedsiębior- stwem państwowym osobie fizycznej lub prawnej. Z chwilą objęcia obowiąz- ków przez zarządcę: organy samorządu załogi ulegają rozwiązaniu z mocy prawa, organ założycielski odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa, ustanawia ra- dę nadzorczą, zgodnie z art. 59 ww. ustawy i powierza jej wykonywanie stałe- go nadzoru nad działalnością przedsiębiorstwa. W art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi9 określono, że dotyczy ona osób kierujących przedsiębiorstwami państwowymi. Natomiast art. 2 pkt 7 ww. ustawy nie nakazuje ograniczenia wynagrodzenia członków rady nadzorczej przedsiębiorstwa państwowego. Zdaniem Izby należy znowelizować ww. ustawę w tej części poprzez nadanie art. 2 pkt 7 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi brzmienia: „członków organów nadzorczych jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 1 pkt 1-7, a w szczególności rad nadzorczych i komisji rewizyjnych”.

II. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA 1. Charakterystyka stanu prawnego Komercjalizacja W dniu 8 kwietnia 1997 r. weszła w życie ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. i prywatyzacja o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych10. Zgodnie z ww. ustawą, Minister SP dokonuje komercjalizacji przedsiębiorstw państwo- wych w celu ich prywatyzacji z inicjatywy organów przedsiębiorstw lub organu założycielskiego. Akcje w imieniu Skarbu Państwa zbywa Minister SP lub Agencja Prywatyzacji. Przed zaoferowaniem do zbycia akcji Skarbu Państwa w spółce dokonuje się analizy mającej na celu ustalenie sytuacji prawnej majątku spółki, stanu i perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa spółki, oszacowania wartości przed- siębiorstwa oraz realizacji obowiązków wynikających z tytułu wymagań ochrony środowiska (art. 32 i art. 42).

8 Dz.U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm. 9 Dz.U. Nr 26 poz. 306 ze zm. 10 Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.

8 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 3 czerwca 1997 r. określiła zakres analizy, o której mowa wyżej, sposób jej zlecania, opracowania, odbioru i finansowania oraz warunki, w razie spełnienia których można odstąpić od opracowania analizy11. Informacje uzyskane przy opracowaniu analiz stanowią tajemnicę podlegającą ochronie na zasadach określonych przepisami o tajem- nicy państwowej i służbowej. Minister SP lub Agencja Prywatyzacji przed zaoferowaniem akcji do zbycia mogą zobowiązać spółkę do wprowadzenia w jej przedsiębiorstwie zmian wynikających z wymogów ochrony środowiska, a w szczególności wy- nikających z analizy, o której mowa wyżej. W art. 1a ww. ustawy postanowiono, że Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, przedsiębiorstwa państwowe oraz jednoosobowe spółki Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa – co powodowało m.in. konieczność uzyskania zgody RM na ich prywatyzację. W rozporządzeniu z 25 września 1997 r. w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki Rada Mini- strów12 wymieniła w gronie tych przedsiębiorstw wszystkie przedsiębiorstwa przemysłu spirytusowego. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1998 r. w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki13 usu- nęło z dniem 13 lipca 1998 r. z listy tych przedsiębiorstw Polmosy.

Zbywanie Z zastrzeżeniem art. 36 i 37 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjaliza- akcji cji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, akcje należące do Skarbu Skarbu Państwa Państwa są zbywane w trybie: oferty ogłoszonej publicznie, przetargu publicznego, rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Rozporzą- dzeniem z dnia 29 lipca 1997 r. w sprawie szczegółowego trybu zbywania akcji Skarbu Państwa, zasad finansowania zbycia akcji oraz formy zapłaty za te ak- cje14 Rada Ministrów określiła szczegółowy tryb zbywania akcji oraz warunki, jakie powinny spełniać: oferta zbycia akcji, zaproszenie do składania ofert nabycia akcji, zaproszenie do rokowań, które mogą dotyczyć zobowiązań inwestycyjnych, zobowiązań związanych z ochroną środowiska, a także zobowiązań związanych z ochroną interesów pracowników i innych osób związanych ze spółką. Rada Ministrów może zezwolić na inny niż przewidziany wyżej tryb zbywania akcji. Zbycie akcji należących do Skarbu Państwa z naruszeniem art. 33 jest nieważne (art. 34). Uprawnienia Akcje zbywa się nieodpłatnie w grupach wyodrębnionych ze względu na okre- pracowników sy zatrudnienia uprawnionych pracowników w komercjalizowanym przedsię- biorstwie państwowym i w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego.

11 Dz. U. Nr 64, poz. 408. 12 Dz.U. Nr 126, poz.806. 13 Dz. U. Nr 64, poz. 413. 14 Dz. U. Nr 95, poz. 578 ze zm.

9 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Minister SP rozporządzeniem z dnia 3 kwietnia 1997 r.15 określił szcze- gółowe zasady podziału uprawnionych pracowników na grupy i ustalenia liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz tryb nabywania akcji przez uprawnionych pracowników. Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji powstaje po upływie trzech mie- sięcy od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogól- nych i wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia powstania tego prawa. Je- żeli zbycie akcji Skarbu Państwa na zasadach ogólnych nastąpiło w okresie sześciu miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru, prawo do nieodpłatnego nabycia akcji powstaje po trzech miesiącach od upływu terminu na złożenie oświadczenia o zamiarze nabycia akcji. Akcje nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych pracowników nie mogą być przedmiotem obrotu przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych, z tym że akcje nabyte przez pracowników pełniących funkcję członków zarządu spółki - przed upły- wem trzech lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych akcji na zasadach ogólnych. Umowa mająca za przedmiot zbycie akcji nabytych nieodpłatnie, zawarta przed upływem wyżej określonych terminów, jest nieważna.

Reforma Centrum W związku z „Reformą Centrum” - ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej16 - z dniem 1 stycznia 1997 r. do zakresu działania Ministra SP, zgodnie z art. 10 ust. 2 ww. ustawy, przeszły zadania i kompetencje w zakresie wykonywania praw z akcji i udziałów należących do Skarbu Państwa, wykonywanych - przed dniem wejścia w życie ustawy - przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 września 1996 r. w sprawie ustalenia listy przedsiębiorstw państwowych, wobec których zadania i kompetencje organu założycielskiego wykonuje Minister SP, oraz listy przedsiębiorstw, wobec których zadania i kompetencje organu założycielskiego wykonują inne niż Minister SP organy administracji rządowej, a także szczegółowych zasad i trybu przejęcia przez wojewodów i Ministra SP zadań i kompetencji organu zało- życielskiego17 zawiera m.in.: • listę 22 przedsiębiorstw państwowych przemysłu spirytusowego, wobec których zadania i kompetencje organu założycielskiego wykonuje Minister SP, stanowiącą załącznik nr 1 do rozporządzenia, • listę 4 przedsiębiorstw państwowych, powstałych na skutek podziału byłego pp Polmos, wobec których zadania i kompetencje organu założycielskiego wykonują czasowo naczelne oraz centralne organy administracji rządowej inne niż Minister SP a do 31 grudnia 1996 r. Minister Rolnictwa i Gospo- darki Żywnościowej, stanowiącą załącznik nr 2 do rozporządzenia,

15 Dz. U. Nr 33, poz. 200. 16 Dz. U. Nr 106, poz. 497, ze zm. 17 Dz. U. Nr 115 , poz. 548.

10 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Ograniczenie Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności dla osób gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne18 zabraniała wymienio- pełniących funkcje publiczne nym w niej osobom m. in. członkostwa w organach spółek prawa handlowego, pracy w nich i prowadzenia działalności gospodarczej. Zakaz zajmowania stanowisk we władzach spółek, nie dotyczył osób wyznaczonych do spółek prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa, innych państwowych osób prawnych, gminy, związków międzygminnych lub innych komunalnych osób prawnych jako reprezentantów tych podmiotów. Osoby te mogły otrzymywać odrębne wynagrodzenia, których wysokość nie mogła (do dnia 31 sierpnia 2000 r.) przekraczać miesięcznie czterokrotności najniższego wynagrodzenia pracow- ników za pracę, obowiązującego w grudniu roku poprzedzającego, określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie Kodeksu pracy. Jeżeli wynagrodzenie przyznane przez spółkę było wyższe, nadwyżka stanowiła do- chód budżetu państwa. Kwestie wynagrodzeń członków rad nadzorczych w jsSP regulowało do dnia 31 sierpnia 2000 r. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 września 1997 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem oraz wynagrodzeń członków rad nadzorczych tych spółek.19 Wynagrodzenia osób kierujących niektórymi podmiotami zostały ograni- czone ustawą z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących nie- którymi podmiotami prawnymi20 (tzw. „ustawa kominowa”). Od dnia 1 wrze- śnia 2000 r. wynagrodzenie nie może być wyższe niż sześciokrotność przecięt- nego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat na- gród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego. Ograniczenie do jedno- krotności przeciętnego wynagrodzenia, liczonego jak wyżej, objęło również członków rad nadzorczych spółek. Wpłaty z zysku, Od dnia 1 września 1991 r. do dnia 31 grudnia 1995 r. obowiązywała ustawa oprocentowanie z dnia 27 sierpnia 1991 r. o oprocentowaniu kapitału w jednoosobowych spół- kapitału kach Skarbu Państwa21 , zgodnie z którą jsSP powstała w wyniku przekształ- cenia przedsiębiorstwa państwowego była obowiązana wpłacać Skarbowi Pań- stwa odsetki z zysku po opodatkowaniu w wysokości 0,5% wartości kapitału akcyjnego/zakładowego w stosunku miesięcznym. Odsetki mogły być przeznaczone na powiększenie kapitału rezerwowego, gdy spółka wykonywała inwestycje mające na celu restrukturyzację działalności gospodarczej. Decyzję o przeznaczeniu należnych odsetek lub ich części na kapitał rezerwowy podej- mował, na umotywowany wniosek zainteresowanego, organ reprezentujący Skarb Państwa w spółce, w uzgodnieniu z Ministrem Finansów. Jeżeli zysk po jego opodatkowaniu był niższy od należnej kwoty odsetek, spółka wpłacała odsetki, pomniejszając kapitał zapasowy lub inne fundusze o podobnym charakterze.

18 Dz. U. Nr 106, poz. 679 z dnia 11 września 1997 r. 19 Dz. U. Nr.110, poz.718. 20 Dz. U. Nr 26, poz. 306 – datę wejścia w życie postanowień ww. ustawy określa jej art. 30. 21 Dz. U. Nr 75, poz. 330 zm. z 1992 r. Nr 54, poz. 200.

11 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Zarządzeniami z dnia 16 czerwca 1993 r.22, 17 stycznia 1994 r.23, 11 kwietnia 1994 r.24, 8 lipca 1994 r.25, 20 lutego 1995 r.26, 16 maja 1995 r.27 w sprawie zaniechania ustalania i poboru odsetek od kapitału w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa, Minister Finansów zaniechał ustalania i poboru odsetek od połowy kapitału akcyjnego za okres od 1 stycznia 1993 r do 31 grudnia 1995 r. Od 1 stycznia 1996 r., zgodnie z ustawą z dnia 1 grudnia 1995 r. o wpłatach z zysku przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa28, jsSP oraz spółki, w których wszystkie akcje są własnością Skarbu Państwa, z wyjątkiem akcji nieodpłatnie udostępnionych pracownikom są obowiązane do dokonywania wpłat w wysokości 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym, zwanych dalej wpłatami z zysku, na rzecz budżetu państwa. Wpłaty z zysku dokonywane są zaliczkowo w okresach miesięcznych lub kwartalnych. Osta- teczne rozliczenie następuje po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego. Wybór okresu, za jaki będzie dokonywana zaliczka, należy do spółki. Podsta- wą ustalenia wysokości zaliczki jest zysk po opodatkowaniu podatkiem dochodowym osiągnięty w danym okresie, liczony w rachunku narastającym. Do wpłat z zysku stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych29. Minister Finansów rozporządzeniem z dnia 21 lutego 1996 r. w sprawie określenia trybu i terminów dokonywania wpłat z zysku oraz składania deklaracji przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, a także określenia wzorów tych deklaracji30 określił tryb postępowania przy dokonywaniu wpłat. W przypadku zbycia akcji (udziałów) na zasadach i w trybie przepisów o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, obowiązek dokonywania wpłat z zysku ustaje z końcem mie- siąca, w którym dokonano zbycia akcji (udziałów).

Podatki Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych31 stanowi, że przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód ten został osią- gnięty. Dochodem jest, nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Kosztem uzyskania przychodów są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane wyłącznie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów. Wyboru doradcy dla potrzeb procesów prywatyzacyjnych dokonuje się z zastosowaniem przepisów ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach

22 Dz. Urz. MF Nr 10, poz. 42. 23 Dz. Urz. MF Nr 1, poz. 2. 24 Dz. Urz. MF Nr 10, poz. 27. 25 Dz. Urz. MF Nr 17, poz.56. 26 Dz. Urz. MF Nr 2, poz. 9. 27 Dz. Urz. MF Nr 9, poz. 33. 28 Dz. U. Nr 154, poz. 792. 29 Rozdział III ustawy z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa Dz. U. Nr 137, poz. 926 i Nr 160, poz. 1083 - ob. od 01.01.1998 r. 30 Dz. U. Nr 21, poz. 100; zm. Nr 44, poz. 193. 31 Dz. U. Nr 106, poz. 482 ze zm.

12 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego Zamówienia publiczne publicznych32, tj. jawnie, z zachowaniem równości i konkurencyjności pod- miotów ubiegających się o zamówienie publiczne oraz z uwzględnieniem ra- cjonalnego i rzetelnego wydatkowania „pieniędzy publicznych”. Zachowania polegające na nierównym traktowaniu oferentów stanowią naruszenie ustawy i mogą stanowić podstawę protestów i odwołań (art. 79 -92) z tym, że ustawa ta pozwala na stosowanie preferencji krajowych (art. 18). Ustawa zezwala na wy- kluczenie z ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego dostawców i wykonawców niewiarygodnych, zalegających z podatkami, skazanych za prze- stępstwo związane z zamówieniami publicznymi (art. 19). Wszelkie oświad- czenia i zawiadomienia składane przez zamawiających i dostawców lub wyko- nawców wymagają formy pisemnej (art. 21), z wyjątkami określonymi w art. 15 ust. 1 i art. 71 ust. 1 pkt 7 ustawy. Podstawowym trybem udzielania zamó- wienia publicznego jest przetarg nieograniczony (art. 14). Ponadto ustawa dopuszcza w przypadkach określonych w ustawie udzielenie zamówienia publicznego w trybie: przetargu ograniczonego (art. 32), przetargu dwustopnio- wego (art. 54), negocjacji z zachowaniem konkurencji (art. 64), zapytania o cenę (art. 68), zamówienia z wolnej ręki (art. 71). Naruszenie zasady, formy lub trybu postępowania przy udzielaniu zamówień publicznych określonych w ww. ustawie stanowi zgodnie, z art. 138 ust. 1 pkt 12 ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (poprzednio wynikało to z art. 57 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. - prawo budżetowe), naruszenie dyscypliny fi- nansów publicznych (poprzednio dyscypliny budżetowej). Umowy Współpraca organów założycielskich i właścicielskich z firmami konsultingo- z doradcami wymi opiera się na podpisywanych z tymi firmami umowach cywilnopraw- nych. Przy zawieraniu umów zastosowanie mają m.in. przepisy Kodeksu cy- wilnego dotyczące: − zawarcia umowy (art. 66 -72), − formy czynności prawnych (art. 73 - 81), − terminów (art. 110 -116), − umowy o dzieło (art. 627 - 646), − umowy zlecenia (art. 734 - 751), − wykonania zobowiązań i skutków ich niewykonania (art. 450 - 486). Istotne jest wyraźne rozróżnienie charakteru prawnego umów zawieranych z firmami konsultingowymi w zależności od ich przedmiotu. Umowy z firmami konsultingowymi o dokonanie analizy ekonomiczno- finansowej oraz stanu prawnego majątku przedsiębiorstwa winny mieć cha- rakter umów rezultatu tzn. umów o dzieło (art. 627-643 k.c.). Z umowy o dzieło zamawiający ma roszczenia znacznie szersze niż z innych umów (art. 636 i 637 k.c.), Do umów o podejmowanie określonych czynności prawnych w imieniu Skarbu Państwa (np. zbywanie akcji), odpowiednią formą jest umowa zlecenie.

32 Dz. U. Nr 76, poz. 344 zm. z 1994 r. Nr 130, poz. 645; z 1995 r. Nr 99, poz. 488; z 1997 r. Nr 123, poz. 777, Nr 123, poz. 778; z 1998 r. Nr 119, poz. 773).

13 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Ceny i koncesje Uwolnienie cen spirytusu nastąpiło 1 lutego 1998 r. na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 13 grudnia 1997 r.33 Do dnia 26 kwietnia 2001 r. - zgodnie z ustawą z dnia 22 kwietnia 1959 r. o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu34 - wyrób, rozlew, oczyszczanie, skażanie i odwadnianie spirytusu oraz wydzielanie spirytusu z innego wytworu, a także wyrób i rozlew wódek wymagało koncesji udzielanej w trybie określonym w przepisach o działalności gospodarczej. W art. 20 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej35 okre- ślono, że udzielanie, odmowa udzielenia i cofanie koncesji należy do naczelne- go lub centralnego organu administracji państwowej właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej podlegającej koncesjonowaniu, zwanego dalej "organem koncesyjnym". Udzielenie, odmowa udzielenia i cofnięcie koncesji następowało w drodze decyzji administracyjnej. Organ koncesyjny mógł określić w koncesji podstawowe warunki wykonywania działalności gospodarczej. Ustawa o działalności gospodarczej utraciła moc z dniem 1 stycznia 2001 r., tj. w momencie wejścia w życie ustawy z dnia 11 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej 36. W art. 96 ust 2 tej ustawy określono, że dotychczasowe organy koncesyjne są organami zezwalającymi, a w art. 98 ust. 2 postanowiono, że jeżeli do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie zostaną określone ustawowo zakres i warunki wykonywania działalności gospodarczej oraz wydawania zezwoleń, jak też nie zostaną wskazane informacje i dokumenty wymagane do złożenia wniosków o wydanie zezwolenia wygasa z mocy prawa obowiązek uzyskania zezwolenia. Powyższy termin został prze- sunięty na dzień 30 czerwca 2001 r. na mocy art. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2000 r. 37 o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, Prawa upadło- ściowego, ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustawy o wy- dawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego oraz ustawy - Prawo działalno- ści gospodarczej. Uchwalona w dniu 2 marca 2001 r. ustawa o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych38 uchyliła z dniem 26 kwietnia 2001 r. przepisy ustawy z 1959 r. o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu. Nowo uchwalona ustawa stanowi m.in., że wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie: − wyrobu, oczyszczania, skażania lub odwadniania spirytusu, − wyrobu lub rozlewu wyrobów spirytusowych, wymaga uzyskania zezwolenia Ministra właściwego do spraw rynków rolnych, zwanego „organem zezwalającym”. W ustawie określono wymagania dotyczą- ce wniosku o udzielenie zezwolenia, który poza wymaganiami określonymi przepisami o działalności gospodarczej winien zawierać :

33 Dz. U. Nr 162, poz. 115. 34 Dz. U. Nr 27, poz.169 ze zm. 35 Dz. U. Nr 41, poz.324 ze zm. 36 Dz. U. z 1999 r. Nr 101, poz. 1178. 37 Dz. U. z 2000r. Nr114, poz. 1193. 38 Dz. U. z 2001 r. Nr 31, poz. 353.

14 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

− określenie zdolności produkcyjnej posiadanych przez wnioskodawcę urzą- dzeń technicznych w skali roku, − informacje dotyczące rodzaju przerabianego surowca, − dokument potwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do obiektów bu- dowlanych, w których ma być wykonywana działalność gospodarcza ob- jęta wnioskiem, − zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdzające, że wnioskodawca nie zalega z wpłatami na- leżności na rzecz tych instytucji, − zaświadczenie o niekaralności przedsiębiorcy ubiegającego się o zezwolenie lub członków zarządu osoby prawnej za przestępstwa przeciwko mieniu i wiarygodności dokumentów, − zaświadczenia komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej, powiatowego inspektora sanitarnego oraz wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska stwierdzające, że obiekty budowlane i urządzenia techniczne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej ob- jętej wnioskiem spełniają wymagania określone w przepisach o ochronie przeciwpożarowej, sanitarnych i o ochronie środowiska. Zezwolenie wydaje się, jeżeli wniosek spełnia określone w ustawie warunki i załączono do niego wymienione w ustawie dokumenty. Zezwolenie określa rodzaj działalności objętej zezwoleniem, roczny pułap produkcji i miejsce wykonywania działalności. Przedsiębiorcy, którzy uzyskali zezwolenie zostali zo- bowiązani do : - wdrożenia systemu wewnętrznej kontroli, obejmującego w szczególności określenie: częstotliwości i sposobu pobierania próbek do badań jakościo- wych, metody badań, sposobu postępowania z produktami nie odpowiada- jącymi wymaganiom jakościowym, - dysponowania planem zakładu obejmującym w szczególności pomieszcze- nia produkcyjne, magazynowe, socjalne i sanitarne, z zaznaczeniem: linii technologicznych, dróg przemieszczania surowców i produktów gotowych, stanowisk pracy, - wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za kontrolę jakości, - zagospodarowania wywaru powstałego przy produkcji spirytusu na cele pa- szowe lub inne cele rolnicze albo jego utylizacji, w przypadku przedsię- biorców prowadzących wyrób spirytusu oraz do zawiadomienia organu zezwalającego o zakończeniu działalności gospodarczej określonej w zezwoleniu.

15 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Problematyka ochrony własności znaków towarowych jest uregulowana Znaki towarowe w ustawie z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych.39 Art. 322 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (w stosunku do którego Prezydent RP skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją) stanowi, że znak towarowy zarejestrowa- ny w kraju lub za granicą na rzecz państwowych central handlu zagranicznego lub ich następców prawnych podlega w Polsce i za granicą przeniesieniu na rzecz producenta, jeżeli był używany do oznaczania w sposób ciągły wytwa- rzanych przez niego wyrobów przez okres co najmniej 10 lat przed dniem wej- ścia w życie ustawy. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał w dniu 1 marca 2001 r. wniosek Prezydenta RP o zbadanie konstytucyjności art. 322 ustawy – Prawo własności przemysłowej. Trybunał orzekł, że zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP przez to, że narusza wynikający z tego przepisu nakaz określoności przepisów prawnych. Wy- rok Trybunału Konstytucyjnego jest prawomocny i ostateczny, a jego sentencja została opublikowana Monitorze Polskim40.

Przeciwdziałanie Art. 1, ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwo- alkoholizmowi ści i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stanowi, że organy administracji rządo- wej i jednostek samorządu terytorialnego są obowiązane do podejmowania działań zmierzających do ograniczania spożycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury ich spożywania, inicjowania i wspierania przedsięwzięć ma- jących na celu zmianę obyczajów w zakresie sposobu spożywania tych napo- jów, działania na rzecz trzeźwości w miejscu pracy, przeciwdziałania powsta- waniu i usuwania następstw nadużywania alkoholu, a także wspierania działal- ności w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy.

2. Charakterystyka branży spirytusowej

Spożycie Średnie spożycie alkoholi ogółem tj. piwa, win i wyrobów spirytusowych alkoholu w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniosło wg GUS w 2000 r. około 6,83 litra (w przeliczeniu na 100-procentowy alkohol), czyli było podobne jak w 1999 r. Dane te nie uwzględniają nie rejestrowanej sprzedaży napojów alkoholowych, pochodzących z nielegalnych źródeł. Wg Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych , rzeczywiste spożycie napojów alkoholowych w Polsce po okresie intensywnego wzrostu w latach 1989-1992 i po zahamowaniu tendencji wzrostowej w latach 1995-1996 ustabilizowało się. Na podstawie ogólnopolskich badań socjologicznych,41 przeprowadzonych w 1998 r. na reprezentatywnej próbie losowej oraz w oparciu o różne wskaźniki pośrednie, rzeczywistą konsumpcję alkoholu szacować można, wg PARPA, na poziomie ok. 8 litrów 100% alkoholu na statystycznego mieszkańca kraju co oznacza, że spożycie ze źródeł nielegalnych szacuje się do ok. 30% legalnego

39 Dz. U. Nr 5, poz.17 ze zm. 40 MP z 2001 r. Nr 10, poz.160. 41 Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2000 roku”- Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

16 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

obrotu42. (w latach 1992-1993 w podobnych badaniach spożycie szacowano na poziomie 10-11 litrów 100% alkoholu). Szacunki i badania wskazują także na zachodzące ostatnio istotne zmiany w strukturze spożycia alkoholu.43 Obliczenia PARPA44 również wskazują na systematyczny spadek udziału wy- robów spirytusowych przy rosnącym udziale piwa i wina, a zmianę struktury spożycia alkoholu w latach 1995-1999 prezentuje poniższe zestawienie :

Udział w spożyciu 1995 r. 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. Napoje spirytusowe 55,82% 46,18% 41,92% 35,55% 31,20% Wino 13,08% 19,75% 20,81% 24,30% 24,22% Piwo 31,10% 34,07% 37,27% 40,15% 44,58% Źródło: „Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 1999 roku” - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alko- holowych. Produkcja wyrobów spirytusowych czystych i gatunkowych w Polsce w okre- Podaż alkoholu sie ostatniego 20-lecia spadła 2,5-krotnie. Towarzyszył temu prawie 3-krotny spadek spożycia na jednego mieszkańca. Wielkość produkcji w 1980 r. i w latach 1990–2000 oraz spożycia na jednego mieszkańca w przeliczeniu na czysty alkohol prezentuje poniższe zestawienie:

Wyszczególnienie 1980 r. 1990 r. 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. Produkcja (w mln l.) 212 151122 110948678 Spożycie na mieszkańca (w l.) 6,0 3,8 3,2 2,9 2,4 2,1 b.d. Źródło: GUS Rzeczywiste spożycie wyrobów spirytusowych, może być jednak wyższe po- nieważ oficjalne statystyki nie obejmują spożycia ze źródeł nielegalnych – podobnie jak w przypadku ogółu napojów alkoholowych. W trakcie kontroli NIK nie natknęła się całościowe szacunki skali tego problemu, które byłyby akcep- towane jako wiarygodne przez wszystkie zainteresowane instytucje rządowe.

Organizacja Państwowy monopol spirytusowy powołany został w Polsce w 1919 r., a do produkcji wyrobów jego zadań należała produkcja spirytusu i kontrola nad jego obrotem (łącznie spirytusowych z kontrolą importu), produkcja wódek czystych i koncesjonowanie produkcji wódek gatunkowych kolorowych. W 1945 r. został ustanowiony państwowy monopol na produkcję spirytusu i wyrobów spirytusowych, na ich import i eksport oraz na dystrybucję. W 1989 r. powołano ogólnokrajowe Państwowe Przedsiębiorstwo Przemysłu Spirytusowego „Polmos”, które w 1991 r. zostało podzielone na 25 samodzielnych przedsiębiorstw.

42 PARPA w „Sprawozdaniu z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziała- niu alkoholizmowi w 2000 roku” wskazuje, że zdaniem międzynarodowych ekspertów straty ekonomiczne związane z nadużywaniem alkoholu szacuje się w krajach Europy Za- chodniej i w USA na poziomie 3-6% globalnego produktu narodowego brutto. Straty te w Polsce PARPA szacuje według górnej granicy, w związku z destruktywnym sposobem pi- cia, na kwotę 35-40 mld złotych w 2000 roku przy wpływach fiskalnych z rynku alkoholo- wego na poziomie 6,7 mld zł. 43 Janusz Sierosławski Problemy Alkoholowe w Ocenie Mieszkańców Raport z Ogólnopol- skich Badań Ankietowych Zrealizowanych w 1998 r. Warszawa 1998. 44 „Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 1999 roku” - Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

17 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Podstawowym asortymentem większości z 21 działających Polmosów były wyroby spirytusowe czyste i gatunkowe (ok. 20% produkcji). Jedynie Polmosy w Lesznie i w Kutnie nie produkowały wyrobów spirytusowych, a „Polmos” w Koninie wytwarzał spirytus rektyfikowany jako półprodukt do wyrobu wó- dek. Pięć Polmosów zajmowało się także produkcją spirytusu odwodnionego, stosowanego jako dodatek do paliw. Udział wartości sprzedaży spirytusów do paliw w sprzedaży sektora ogółem był niewielki i w latach 1996–2000 (I pół- rocze) wynosił odpowiednio: 2,87%, 2,82 %, 1,86%, 1,62% i 1,12%. Jego pro- dukcją zajmowały się Polmosy: we Wrocławiu, Starogardzie Gdańskim, Kut- nie, Lesznie oraz w Koninie (ale tylko w latach 1997-1998). Większość Pol- mosów produkowało także spirytus przeznaczony na zaopatrzenie farmacji, którego udział był także niewielki, niemniej jednak systematycznie wzrastał i w latach 1996–2000 (I półrocze) stanowił odpowiednio: 0,78%, 1,39%, 2,15%, 2,17% i 3,27% w łącznej sprzedaży produktów sektora. Dwie Spółki ( Podla- ska Wytwórnia Wódek „Polmos” w Siedlcach i Przedsiębiorstwo Przemysłu Fermentacyjnego „Akwawit” SA w Lesznie ) prowadziły także działalność go- spodarczą nie związaną z produkcją spirytualiów.

Koncesje na W okresie od 1 stycznia 1989 r. do 30 czerwca 2000 r. Minister Rolnictwa produkcję i Rozwoju Wsi (poprzednio Minister RiGŻ) udzielił 2.220 koncesji w zakresie i sprzedaż wyrobów spirytusowych produkcji spirytusu i wyrobów spirytusowych. W tym okresie cofnięto 188 koncesji. Od 1996 r. corocznie malała liczba udzielanych koncesji, odmów udzielenia koncesji (w latach 1999 i 2000 nie było takich przypadków) oraz decyzji zmieniających dotychczasowe warunki udzielania koncesji. Rodzaje decyzji podejmowanych w latach 1996–2000 (I półrocze) przedstawia się w tabeli: Rodzaj decyzji 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. I półr. udzielenie koncesji 109 80 85 71 33 zmiana koncesji 69 39 38 28 21 cofnięcie koncesji 24 21 45 4113 odmowa udzielenia koncesji 5 4 2 - - promesa koncesji 1222164 1 odmowa promesy koncesji 6 5 - 2 - odmowa zmiany promesy lub koncesji 4 3 1 -- uchylenie lub utrzymanie w mocy 5 3 2 1 - Źródło : Opracowanie NIK na podstawie wyników kontroli Odmowy udzielania koncesji lub promesy koncesji, a także odmowy zmian promesy lub koncesji motywowane były w ok. 70% względami społeczno- gospodarczymi (głównie nadprodukcją wyrobów spirytusowych oraz obowiąz- kiem podejmowania działań ograniczających spożycie wyrobów alkoholowych wynikającym z ustawy o wychowaniu w trzeźwości) oraz niespełnianiem wa- runków przez wnioskodawców (30% odmów). W 56 spośród 66 skontrolowanych decyzji o cofnięciu koncesji w latach 1996 –2000 (I półrocze) wydano ogółem 144 takie decyzje - cofnięcie takie było konsekwencją wniosków złożonych przez posiadaczy koncesji, którzy uzasad- niali je zaprzestaniem produkcji głównie z powodu jej nieopłacalności oraz

18 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

zmianami organizacyjnymi w przedsiębiorstwach lub zmianami wspólników. W 8 przypadkach z wnioskiem o cofnięcie koncesji występowała Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, informując o zmianie dzierżawcy gorzelni rolniczych. W 2 przypadkach cofnięcie koncesji nastąpiło z inicjatywy MRiRW. Na wniosek NIK, MRiRW określiło w dniu 26 kwietnia 1996 r. zasady udzielania koncesji, stosownie do rozporządzenia Ministra RiGŻ z dnia 7 kwietnia 1994 r. w sprawie rodzaju dokumentów i zakresu informacji wymaganych przy składaniu wniosku o udzielenie koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie produkcji wyrobów spirytusowych i tytoniowych.45 Przed- kładane przez wnioskodawców dokumenty przedstawiały sytuację podmiotu w zakresie stabilizacji finansowej, wiarygodności wnioskodawcy oraz właści- wego przygotowania technicznego. W decyzji administracyjnej o udzieleniu koncesji zamieszczane były m.in. podstawowe warunki realizacji koncesji, któ- rych rażące nieprzestrzeganie może spowodować cofnięcie lub ograniczenie. Stwierdzono nieprawidłowości i uchybienia w działaniach Ministra RiRW (poprzednio Ministra RiGŻ) dotyczące rozpatrywania wniosków o udzielenie koncesji. Z przeprowadzonej analizy 65 losowo wybranych wniosków o udzielenie koncesji na produkcję wyrobów spirytusowych, złożonych w okresie od 1 stycznia 1998 r. do 30 czerwca 2000 r., w siedmiu przypadkach stwierdzono niezgodność dokumentów z wymaganiami ww. rozporządzenia. W okresie objętym kontrolą, MRiRW zleciło Państwowej Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych (PISIPAR) przeprowadzenie trzech kontroli realizacji warunków koncesji dotyczących produkcji spirytusu surowego. Podczas kontroli przeprowadzonej w 1996 r. stwierdzono, że w 28% liczby skontrolowanych podmiotów nie prowadzono w ogóle produkcji wyrobów spirytusowych w ramach przyznanych koncesji, Kontrola przeprowadzona w 37 gorzelniach rolniczych w 1998 r. wykazała, że jedna (w Sędziszowie Małopolskim) produkowała spirytus surowy bez koncesji, siedem nie miało wyznaczonego w koncesjach limitu produkcji, a dwie przekroczyły wyznaczony limit. Stwierdzono ponadto nieprawidłowo- ści i uchybienia w zakresie warunków techniczno-technologicznych i sanitarnych produkcji, Kontrola przeprowadzona w IV kwartale 1999 r. w 12 podmiotach wykaza- ła, że siedem z nich nie prowadziło produkcji z powodu jej nieopłacalności lub ogłoszenia upadłości. W przypadku pozostałych pięciu podmiotów nie stwierdzono nieprawidłowości w realizacji warunków koncesji. PISIPAR wystosowała do jednostek, w których stwierdzono nieprawidłowości, odpowiednie wystąpienia pokontrolne z wnioskami o ich usunięcie oraz o uka- ranie osób odpowiedzialnych za ich powstanie. MRiRW nie zostało poinfor- mowane o fakcie ewentualnego nie zastosowania się przez którykolwiek z podmiotów do zaleceń pokontrolnych, a więc nie znało faktycznego stanu w tym zakresie. Ze względu na niezakwalifikowanie stwierdzonych w trakcie

45 Dz. U. Nr 52, poz. 212.

19 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

kontroli nieprawidłowości, jako rażącego naruszenia warunków udzielonej koncesji, Ministerstwo nie podejmowało działań zmierzających do ewentualnego cofnięcia koncesji.

Zmiany w nadzorze W dniu 9 stycznia 1997 r. Minister RiGŻ przekazał Ministrowi SP dokumenty właścicielskim dotyczące ZPS „Polmos” w Łodzi, a 3 kwietnia 1997 r. protokolarnie przeka- zano również dokumenty i informacje dotyczące: 1. PPS „Polmos” w Raciborzu – w upadłości, 2. PPS „Polmos” w Toruniu, 3. PPS „Polmos” w Warszawie, 4. WW.W „Koneser” w Warszawie, 5. MWW.iD „Polmos” w Józefowie, 6. PPS „Polmos” w Białymstoku, 7. ŚWW.G „Polmos” w Bielsku-Białej, 8. Starogardzkich ZPS „Polmos” , 9. ZB-R „Polmos” w Koninie, 10. PPS Destylernia „Polmos” w Krakowie, 11. PPF „Akwawit” w Lesznie, 12. Lubelskich ZPSiD „Polmos”, 13. ZPS „Polmos” w Kutnie, 14. ZPS „Polmos” w Poznaniu, 15. FW „Polmos” w Łańcucie, 16. PWW. „Polmos” w Siedlcach, 17. ZPS „Polmos” w Sieradzu, 18. ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie, 19. Szczecińska WW. „Polmos” 20. Wrocławskie PPS „Polmos”, 21. LWW.G „Polmos” w Zielonej Górze. Pozostałe cztery przedsiębiorstwa, powstałe w wyniku podziału Polmosu zo- stały w styczniu i lutym 1997 r. przekazane wojewodom: - gdańskiemu – Pomorska Fabryka Drożdży „Polmos” w Tczewie, - olsztyńskiemu – Wytwórnia Drożdży „Polmos” w Kętrzynie, - opolskiemu – Śląska Fabryka Drożdży i Wódek „Polmos” w Wołczynie, - słupskiemu – Kaszubska Wytwórnia Drożdży „Polmos” w Maszewie Lębor- skim. Minister SP pełnił nadzór właścicielski nad szesnastoma jsSP działającymi w sektorze spirytusowym przy pomocy rad nadzorczych tych spółek, w skład któ- rych wchodzili przedstawiciele Skarbu Państwa i reprezentanci wybierani przez pracowników. Przedstawiciele Skarbu Państwa wybierani byli spośród osób zarejestrowanych w bazie danych kandydatów do rad nadzorczych (RN), prowadzonej w MSP. Były nimi osoby legitymujące się ukończeniem, z pozytywnym wynikiem, kursem na kandydatów na członków RN. Rady nadzorcze działały również w czterech przedsiębiorstwach państwowych przemysłu spirytusowego, w których prowadzone były postępowania naprawcze. Członko- wie tych RN byli pracownikami MSP.

20 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Ustalenia kontroli wykazały, że powołanie RN w ZPS „Polmos” w Sieradzu 7 sierpnia 1997 r. nastąpiło bez podstawy prawnej. Dopiero 5 lipca 1999 r. Mi- nister SP wprowadził w akcie utworzenia Przedsiębiorstwa zapis o możliwości powołania takiego organu. Nie stwierdzono przypadków uchybień formalnych dotyczących powoływania RN lub wykonywania przez nie obowiązków. W trakcie kontroli stwierdzono natomiast przypadki otrzymywania przez członków RN nienależnych świad- czeń. Przedstawiciel pracowników, sekretarz RN I kadencji i członek RN II kadencji PWW. „Polmos” SA w Siedlcach uczestniczył w okresie od 1 listopada 1998 r. do 30 czerwca 2000 r. w 18 posiedzeniach RN, pobiera- jąc równocześnie wynagrodzenie za pracę i wynagrodzenie za udział w posiedzeniach Rady. W wyniku kontroli NIK Zarząd Spółki obciążył Go kwotą 3.129,32 zł z tytułu nienależnie pobranego wynagrodzenia, z której do czasu zakończenia kontroli uregulowana została kwota 1.167,78 zł. Podczas kontroli tej Spółki stwierdzono ponadto, że jej Zarząd przekazał dwukrotnie członkom RN wyroby alkoholowe o łącznej wartości ok. 6.100 zł, uzasadniając to chęcią promowania produktów Spółki. Działań tych Za- rząd zaprzestał dopiero w wyniku kontroli NIK. Zarząd ZPS „Polmos” SA w Poznaniu użyczył nieodpłatnie członkowi RN samochód osobowy „do pomocy przy załatwianiu spraw Spółki w Warsza- wie”. Umowa zawarta na okres od 17 listopada od 31 grudnia 2000 r. prze- widywała m.in., że członek RN będzie ponosił koszty napraw. Do kwietnia 2001 r. samochód nie został zwrócony przez ww. członka RN i nie uregulo- wał on kwoty 943 zł za naprawę samochodu poniesioną przez Spółkę. Zarząd ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie działając wbrew postanowieniom decyzji Ministra SP o powołaniu RN, wypłacił Zastępcy Przewodniczącego oraz Sekretarzowi RN wynagrodzenia - w łącznej kwocie ok. 5 tys. zł - za miesiące, w których nie uczestniczyli oni w posiedzeniach Rady i nie uzyskali usprawiedliwienia nieobecności. Sytuacja Sytuacja przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego w okresie objętym ekonomiczna branży kontrolą ulegała zdecydowanemu pogorszeniu. Zmniejszała się sprzedaż w wymiarze wartościowym i ilościowym oraz obniżała się wartość majątku. Część przedsiębiorstw i spółek znajdowała się w bardzo trudnej sytuacji płatniczej. 46

Przychody Przychody branży jako całości, a także ok. połowy podmiotów wzrastały do 1997 r. Za 1997 r. wynosiły one 6.838.263 tys. zł. W 1998 r. nastąpił 9% spadek przychodów branży, oraz większości podmiotów. Wzrastały jedynie przychody Polmosów: w Białymstoku, Koninie i Sieradzu.

46 Zaprezentowana tu analiza została opracowana na podstawie dostarczonych przez kontrolowane podmioty danych dotyczących okresu 1996–2000 (I półrocze). W niektórych przypadkach podano również wielkości dotyczące 1992 r., tj. pierwszego roku samodzielnego funkcjonowania podmiotów po podziale Polmosu. Ze względu na fakt ogłoszenia upadłości PPS „Polmos” w Raciborzu i zaprzestania działalności produkcyjnej w większości analiz nie zostały uwzględnione dane dotyczące tego podmiotu, a tam gdzie je uwzględniono zo- stało to wyraźnie zaznaczone.

21 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Na wykresie przedstawiono zmiany w przychodach Polmosów w latach 1996– 2000, wg cen z 2000 r.

1 4 mld zł

1 2

1 0

Zielona Góra 6

4 Poznań

Biał ystok 2 pozostał e Polmosy 0 1 996 1 997 1 998 1 999 2000* * - szacunek

Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. W 1999 r. nastąpił kolejny około 10% spadek przychodów branży, przy czym tendencje wzrostowe utrzymywały się w Polmosach: w Białymstoku i Siera- dzu. Odnotowano także wzrost w Polmosach w Józefowie oraz Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”. Sprzedaż Zmiana struktury wartości w sprzedaży poszczególnych Polmosów w branży ogółem w latach 1996, 1997 i I półrocze 2000 r., przedstawia się jak niżej. Sprzedaż : wartość (w tys. zł); udział (w %) Producent 1996 r. 1997 r. I półrocze 2000 r. wartość % poz. wartość % poz. wartość %poz. 1. PZPS „Polmos” SA 1323927 22,15 1123721621,08 1 433105 18,87 2 w Poznaniu 2. LWW.G „Polmos” SA 653438 10,93 2 571725 9,74 3 236138 10,29 3 w Zielonej Górze 3. Przeds. „Polmos” SA 452229 7,57 3 1209261 20,60 2 520183 22,66 1 w Białystoku 4. FW „Polmos Łańcut” 404567 6,77 4 280377 4,78 5 74945 3,26 11 SA w Łańcucie 5. KS „Wratislavia” 386344 6,46 5 282535 4,81 4 119201 5,194 Polmos Wrocław SA 6. FWG w Starogardzie 354327 5,93 6 262757 4,48 7 106256 4,63 6 Gdańskim SA 7. Destylernia „Polmos” 341686 5,72 7 227211 3,87 9 79461 3,46 10 w Krakowie SA 8. ŚWW.G „Polmos” SA 332748 5,57 8 266030 4,53 6 101351 4,41 8 w Bielsku-Białej 9. MWWiD„Polmos” SA 251577 4,21 9 228408 3,89 8 106634 4,65 5 w Józefowie 10. LZPSiD„Polmos” SA 217881 3,65 10 207685 3,54 1071537 3,12 12 w Lublinie

22 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Sprzedaż : wartość (w tys. zł); udział (w %) Producent 1996 r. 1997 r. I półrocze 2000 r. wartość % poz. wartość % poz. wartość %poz. 11. PWW „Polmos” SA 185321 3,10 11 184490 3,14 11 54477 2,37 13 w Siedlcach 12. PPF „Akwawit” SA 173348 2,90 12 155677 2,65 12501172,18 14 w Lesznie 13. WWW „Koneser” 165271 2,77 13 126352 2,15 14 87989 3,83 9 w Warszawie 14. ŻZPS „Polmos” 157380 2,63 14 150511 2,56 13 44390 1,93 15 w Żyrardowie 15. SWW „Polmos” SA 155381 2,60 15 119248 2,03 16 36860 1,6116 w Szczecinie 16. ZPS „Polmos” 134895 2,26 16 80011 2,04 15 105440 4,59 7 w Sieradzu 17. „Polmos” SA 102853 1,72 17 86657 1,48 17 17553 0,76 18 w Toruniu 18. ŁZPS „Polmos” 77897 1,30 18 532120,9119 20931 0,9117 w Łodzi 19. PPS „Polmos” 648511,09 19 57896 0,99 18 11136 0,49 20 w Warszawie 20. ZPS „Polmos” SA 23643 0,40 20 18922 0,32 21 45120,2021 w Kutnie 21. ZBR „Polmos” SA 16783 0,28 21 23696 0,40 20 13447 0,59 19 w Koninie Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. Marki Dane dotyczące pięciu najlepiej sprzedających się wódek ogólnopolmosow- skich, które wytwarzane były równocześnie przez kilku producentów, w latach 1996–2000 (I półrocze) prezentuje poniższa tabela: w tys. litrów 100% alkoholu Marka wódki 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. I półr. 2000 r. „Wódka Luksusowa” 10044 11759 8686 9368 3971 „Krakus” 1606110007 5248 934 523 „Wódka Wyborowa” 6154 5160 4311 4397 1544 „Wódka Czysta” 3373 2362 1018 552 42 „Extra Żytnia” 2349 534 204 126 241 „Żołądkowa Gorzka” 0 0 0 340 711 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. W omawianym okresie dominować na rynku zaczęły marki należące do poje- dynczych producentów. w tys. litrów 100% alkoholu Wielkość sprzedaży w latach: Marka Wódki Producent 1996 1997 1998 1999 I półr. 2000 1. Absolwent Przedsiębiorstwo „Polmos” 2719 9730 14920 15488 6334 SA w Białystoku 2. Wódka Lodowa PZPS „Polmos” SA w 6669 13726 11108 7688 3057 Poznaniu 3. Premium Vodka PZPS „Polmos” SA w 8258 5842 3752 2228 1111 Poznaniu 4. Łańcut Wódka FW „Polmos-Łańcut” SA 3274 2797 2067 1131 360 w Łańcucie 5. Targowa WW.W „Koneser” w War- 2782 1827 1102 669 419 szawie

23 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Wielkość sprzedaży w latach: Marka Wódki Producent 1996 1997 1998 1999 I półr. 2000 6. Smirnoff Red MWW.iD „Polmos” SA w 0 1083 1448 1195 1529 Józefowie 7. Swojska Vodka Destylernia „Polmos” w 0 2908 1825 1002 0 Krakowie SA Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

Wynik finansowy Zysk Polmosów ogółem – podobnie jak przychody - wzrastał do 1996 r., wy- niósł w tym okresie 113.395 tys. zł. Był on rezultatem zysku wypracowanego przez 17 Polmosów w kwocie 137.636 tys. zł oraz straty poniesionej przez cztery Polmosy w kwocie 24.124 tys. zł. W latach 1997-1998 łączne wyniki finansowe netto branży spirytusowej zmniejszały się i wynosiły odpowiednio: 106.418 tys. zł i 45.320 tys. zł. W 1999 r. branża spirytusowa zakończyła swoją działalność stratą w wysokości 45.659 tys. zł. Za I półrocze 2000 r. strata wyniosła 26.008 tys. zł. Spadek wyniku finansowego w całej branży spirytusowej spowodowany był zmniejszaniem się kwoty zysku wypracowywa- nego przez coraz to mniejszą liczbę podmiotów oraz powiększaniem się liczby podmiotów wykazujących straty, w tym zwiększaniem się ich rozmiarów. W latach 1997-2000 stratę netto odnotowało kolejno: 5, 10, 12 i 12 Polmosów. Kształtowanie się wyniku finansowego branży w latach 1996–2000 r. prezentuje wykres:

1992 1996 1997 1998 1999 2000 * 200000 tys. zł 2,00%

1 ,7 6 % 1,50% 150000 1 ,5 6 % 1 ,4 4 % 0,73% 1,00% 100000 113395 106418 0,50%

50000 45320 0,00% 44056 -0,81 % 0 -0,50%

-1,00% -50000 -45659 -52016 -1,50% -100000 -2,00% -2,1 2% -150000 -2,50% suma dodatnich wyników finansowych suma ujemnych wyników finansowych rentowność netto łączny wynik finansowy netto

* szacunek na podstawie danych za I półrocze 2000 r. Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

24 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Jedynie pięć Polmosów nie poniosło strat w żadnym roku analizowanego okresu, a ich łączny wynik finansowy za rok 1999 r. i I półrocze 2000 r. wynosił : 48.157 tys. zł – Białystok, 19.780 – Poznań, 16.137 tys. zł –Zielona Góra, 4.480 tys. zł – Leszno, 748 tys. zł – Toruń, Polmos w Warszawie (przy ul. Szkolnej) poniósł stratę tylko w 1998 r. a jego łączny wynik za ww. okres wyniósł 334 tys. zł, Polmos w Koninie poniósł stratę jedynie w 1997 r. a jego łączny wynik za ww. okres wyniósł 198 tys. zł. W analizowanym okresie (lata 1996-2000 I półrocze) corocznie straty przyno- siły Polmosy: w Sieradzu i w Łodzi (poza 1997 r.) oraz WWW „Koneser” w Warszawie a aż 10 następujących Polmosów wykazało łączny ujemny wynik finansowy netto (saldo): − ZPS „Polmos” w Sieradzu 57.841 tys. zł, − Destylernia „Polmos” w Krakowie SA 52.030 tys. zł, − SWW. „Polmos” SA w Szczecinie 35.189 tys. zł, − FWG w Starogardzie Gdańskim SA 22.095 tys. zł, − ŁZPS „Polmos” w Łodzi 20.236 tys. zł, − WW.W „Koneser” w Warszawie 9.701 tys. zł, − ZPS „Polmos” SA w Kutnie 5.559 tys. zł, − ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie 4.274 tys. zł, − ZBR „Polmos” SA w Koninie 1.056 tys. zł, − PWW. „Polmos” SA w Siedlcach 756 tys. zł. W latach 1996– 2000 (I półrocze) ww. Polmosy poniosły stratę w łącznej wy- sokości 208.737 tys. zł. Strukturę tych strat prezentuje wykres:

Kraków Konin 24.93% 0.51% Siedlce Szczecin 0.36% 16.86%

Warszawa (Koneser) Sieradz 4.65% 27.71% Łódź 9.69% Kutno 2.66% Starogard Żyrardów Gdański 2.05% 10.59%

Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

25 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Obciążenia Łączne obciążenia podatkowe oraz z tytułu składek ZUS, bez podatku docho- budżetowe dowego od osób fizycznych (wynoszące w 1992 r. ok. 2.429 mln zł), wzrastały do 1997 r., osiągając w tym roku poziom ok. 6.032 mln zł. W kolejnych latach, w związku ze spadkiem przychodów, następował ich systematyczny spadek, do kwoty ok. 4.382 mln zł w 2000 r. Najwyższy udział w obciążeniach miał podatek akcyzowy. W latach 1996 - 2000 wzrósł on z 76% do 78%. Znaczący udział miał także podatek VAT, stanowiący w całym analizowanym okresie ok. 19 ~ 20% ogółu obciążeń. Zmniejszało się w tym okresie znaczenie podatku dochodowego, który w 1996 r. stanowił około 2,8% ogółu obciążeń, a w 2000 r. zaledwie 0,9%. Składki ZUS stanowiły w latach 1996–1999 ok. 1,1- 1,3% obciążeń, a w I półroczu 2000 r. 0,7%. Stosunek łącznych obciążeń podatkowych do przychodów uzyskiwanych przez Polmosy wynosił od 88,2% do 90,8%, a stosunek podatku akcyzowego do przychodów ogółem ok. 70%. Udział obciążeń podatkowych i ZUS na tle przychodów prezentuje wykres :

8 mld zł przychody

7 razem podatki i ZUS

Vat 5

3 akcyza

0 podatek 1 996 1 997 1 998 1 999 2000* dochodowy * szacunek

Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

Zaległości W całym analizowanym okresie (lata 1996–2000) zaległości podatkowe wy- podatkowe stępowały w pięciu podmiotach, tj. Szczecinie, Raciborzu, Krakowie, Łodzi i Sieradzu. W kolejnych dwóch Polmosach, tj. ZBR „Polmos” SA w Koninie, zaległość podatkowa w kwocie 1.157 tys. zł dotyczyła 1997 r., a w PPS „Pol- mos” w Warszawie zaległość w wysokości 2.100 tys. zł dotyczyła 1999 r. i na koniec I półrocza 2000 r. została zredukowana do kwoty 1.500 tys. zł. Od 1997

26 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

r. systematycznie narastały zaległości SWW. „Polmos” SA w Szczecinie (od 1.992 tys. zł do 15.986 tys. zł w I półroczu 2000 r.). Zaległości PPS „Pol- mos” w Raciborzu, wynoszące w 1996 r. 34.680 tys. zł, tylko nieznacznie zmniejszyły się w I półroczu 2000 r. (do 32.177 tys. zł ).

Tendencję wzrostową (za wyjątkiem 1998 r.) wykazywały także zaległości De- stylerni „Polmos” w Krakowie SA, które w 1996 r. wynosiły jeszcze 2.644 tys. zł, a w I półroczu 2000 r. osiągnęły już kwotę 16.753 tys. zł. Zaległości ZPS „Polmos” w Łodzi do 1998 r. wynosiły ok. 34 mln zł, w 1999 r. zmalały do 23.395 tys. zł, a w I półroczu 2000 r. wzrosły do 30.436 tys. zł. Największym dłużnikiem wobec budżetu były ZPS „Polmos” w Sieradzu. Przeterminowane zobowiązania tego podmiotu w okresie 1996–2000 (I półrocze) wynosiły kolejno w poszczególnych latach: 11.540 tys. zł, 28.622 tys. zł, 37.380 tys. zł, 78.068 tys. zł i 66.402 tys. zł. Proporcje udziału poszczególnych podmiotów w zaległościach budżetowych na koniec I półrocza 2000 r. prezentuje wykres :

Sieradz 40.7%

Kraków 1 0.3% Ł ódź 1 8.6%

Szczecin 9.8% W arszawa Racibórz 0.9% 1 9.7%

Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

Łączne zaległości podatkowe całej branży spirytusowej (z uwzględnieniem „Polmosu” w Raciborzu”) w kolejnych latach wyraźnie wzrastały. W 1996 r. wynosiły 82.703 tys. zł i były o 224% wyższe niż w 1992 r. Przyrost zaległości w latach 1997-2000 (I półrocze) (przy przyjęciu poprzedniego roku za 100%) wynosił kolejno 26%, 4%, 39% i 9%. Łączna kwota zaległości na dzień 30 czerwca 2000 r. wynosiła 163.254 tys. zł. Najwyższe zaległości systema-

27 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

tycznie wzrastające dotyczyły podatku akcyzowego, natomiast następnymi w kolejności były zaległości z tytułu VAT, utrzymujące się na zbliżonym poziomie, tj. od 40 mln do 45 mln zł. Zmiany poziomu zadłużenia wobec budżetu, w podziale na poszczególne tytuły, prezentuje poniższa tabela: w tys. zł. Tytuł1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2000 r. I półr. Podatek dochodowy 415 397 397 5.398 5.428 Akcyza 35.626 54.849 52.151 70.874 86.356 Podatek obrotowy/VAT 43.896 44.335 45.315 42.811 40.329 ZUS 991 867 855 856 876 Oproc. kapitału/wpłaty z zysku 890 890 890 8 8 Inne 885 2.651 8.299 30.430 30.257 Razem zaległości Polmosów 82.703 103.989 107.907 150.377 163.254 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

Polityka akcyzowa W okresie objętym kontrolą nastąpiła zmiana sposobu ustalania podatku akcyzowego na wyroby spirytusowe. W latach 1996-1997 obowiązywały zróżni- cowane stawki na poszczególne rodzaje wyrobów zależne od zawartości alkoholu, pojemności opakowań, gatunku wyrobu. Z dniem 1 lutego 1998 r. nastą- piło ujednolicenie stawek akcyzy i uzależnienie jej wyłącznie od zawartości spirytusu w wyrobie. W tym okresie wzrastały również kwotowe stawki podatku akcyzowego. Wzrost stawki akcyzy od 11 grudnia 1995 r. o 14% oraz o kolejne 9% od 17 lutego 1997 r., MF uzasadniało koniecznością przejęcia skutków podwyżki cen detalicznych wyrobów alkoholowych. Wprowadzony od 1 lutego 1998 r. kolejny wzrost (o 12%) uzasadniano koniecznością osią- gnięcia wyższych dochodów budżetowych w 1998 r. Podobne uzasadnienia podawano przy wprowadzaniu kolejnych podwyżek, tj. od 1 stycznia 1999 r. o 5%, od 1 września 1999 r. o 4,5%, od 1 marca 2000 r. o 2% oraz od 1 września 2000 r. o 4%. Kwotowe stawki podatku akcyzowego obowiązujące w latach 1996–2000 dla spirytusu butelkowanego i półlitrowej butelki 40% wódki czystej prezentuje poniższa tabela: Data Stawka Dynamika Stawka dla Dynamika inflacja wprowadzenia dla 100 l. (poprzednia 0,5 l. butelki (poprzednia (rok po- spirytusu stawka =100) 40% wódki stawka = przedni = w zł czystej w zł 100) 100) 11.12.1995 4.5108,48 17.02.1997 4.920 109.1%9,24109,0% 114,9 01.02.1998 5.174 105.2% 10,35 112,0% 111,8 01.01.1999 5.433 105.0% 10,87 105,0% 01.09.1999 5.677 104.5% 11,35 104,5% 107,3 01.03.2000 5.790 102.0% 11,58 102,0% 01.09.2000 6.020 104.0% 12,04 104,0% 110,1 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. W uzasadnieniu Ministra Finansów do wzrostu stawek akcyzy w 2000 r. za- znaczono, że w związku z utrzymującym się spadkiem sprzedaży wyrobów spirytusowych nie przewiduje się aby wzrost stawek podatku akcyzowego spowodował wzrost dochodów budżetowych z tego tytułu.

28 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Dodatek do paliw Spirytus odwodniony, dodawany do paliw, nie był objęty akcyzą. Producenci paliw z 4,5% do 5,0% udziałem etanolu (spirytusu odwodnionego) posiadali ponadto prawo do ulgi w podatku akcyzowym. Do 30 czerwca 1999 r. ulga obejmowała wyłącznie benzyny ołowiowe, a od 1 lipca 1999 r. objęto nią rów- nież benzyny bezołowiowe. W analizowanym okresie ulga ta wynosiła: − 160 zł/t etyliny w latach 1996–1997 (do 16 lutego), − 170 zł/t etyliny w okresie od 16 lutego 1997 r. do 20 czerwca 1997 r., − 180 zł/t etyliny w okresie od 21 czerwca 1997 r do 31 grudnia 1997 r., − 170 zł/t etyliny w 1998 r., − 180 zł/t etyliny w okresie od 1 stycznia 1999 r do 31 czerwca 1999 r., − 120 zł/t etyliny w okresie od 1 lipca 1999 r. do 31 sierpnia 1999 r., − 91 zł/1000 l. etyliny w okresie od 1 września 1999 r. do 31 grudnia 2000 r. Sprawozdawczość budżetowa nie obejmowała kwot ulg w podatku akcyzowym wykorzystywanych przez producentów paliw z udziałem etanolu. Skutki bu- dżetowe ulg od sprzedaży benzyn z dodatkiem 4,5% do 5 % spirytusu w latach 1996-1999 oszacowane przez MF, na podstawie informacji telefonicznych uzyskanych z Nafty Polskiej SA, przedstawia w poniższa tabela: Rok Zużycie spirytusu Produkcja benzyn Skutki budżetowe 1996 80,9 tys. t. 1600 tys. t 256 mln zł 1997 97,5 tys. t. 1950 tys. t. 312 mln zł 1998 75,0 tys. t. 1500 tys. t. 225 mln zł 1999 70,0 tys. t. 1400 tys. t. 168 mln zł Źródło: Dane MF. Od 1997 r. systematycznie spadała wartość sprzedaży spirytusu odwodnionego produkowanego przez Polmosy. W latach 1996-2000 (I półrocze) wartość sprzedaży tego spirytusu wynosiła odpowiednio: 171.785 tys. zł, 180.588 tys. zł, 109.021 tys. zł, 85.925 tys. zł i 25.685 tys. zł. Największą produkcję spirytusu odwodnionego oraz benzyn z jego udziałem odnotowano w 1997 r. Produ- cenci tego spirytusu uzyskiwali wówczas najwyższą cenę za swój produkt. Przykładowe ceny uzyskiwane przez producentów etanolu w latach 1996- 2000 (I półrocze) podano w poniższym zestawieniu. w zł/l. Rok RafineriaPłock/ Rafineria CPN Ceny średnie Orlen SA Gdańska 1996 2,19 b.d. 2,29 2,24 1997 2,42 b.d. 2,50 2,46 1998 2,162,102,192,15 1999 1,68 1,90 1,78 1,79 2000 I półrocze 2,02 2,122,102,08 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. Dochody Kwota dochodów budżetowych z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów z akcyzy spirytusowych wzrastała do 1998 r. do poziomu 4.812 mln zł, a w 1999 r. zmniejszyła się do kwoty 4.636 mln zł. Poziom wpływów z tego tytułu, uzy- skany w I półroczu 2000 r. wskazuje na dalszy regres dochodów budżetowych z akcyzy od wyrobów spirytusowych. W całym analizowanym okresie nastę- pował systematyczny spadek udziału dochodów z tytułu podatku akcyzowego w ogólnych dochodach budżetu oraz w dochodach podatkowych. Udział akcy-

29 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

zy od wyrobów spirytusowych w dochodach budżetu państwa prezentuje po- niższa tabela: w mln zł Wyszczególnienie 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. I półr. 2000r. Dochody budżetu państwa ogółem 99.675 119.772 126.560 125.922 64.244 Dochody podatkowe 83.865 98.689 120.026 118.343 55.070 Wpływy z akcyzy od wyrobów spirytuso- 4.577 4.720 4.812 4.636 2.166 wych Dynamika (rok poprzedni =100%) 110% 103% 102% 96% x Udział akcyzy w dochodach ogółem 4,6% 3,9% 3,8% 3,7% 3,4% Udział akcyzy w dochodach podatkowych 5,5% 4,8% 4,0% 3,9% 3,9% Spożycie napojów alkoholowych w sektorze 14.352 16.362 18.262 b.d. b.d. gospodarstw domowych Efektywna stawka akcyzy od wyrobów al- 39,8% 38,0% 35,6% b.d. b.d. koholowych* Zaległości we wpłatach akcyzy 80 70 65 87 139 * Relacja wpływów z akcyzy od wyrobów alkoholowych do wartości spożycia napojów alkoholowych w sektorze gospodarstw domowych. Źródło: MF.

47 Zespół W marcu 2000 r. Dyrektor Generalny w MF powołał zespół zadaniowy do zadaniowy w MF przeprowadzenia analizy przyczyn spadku dochodów z akcyzy na wyroby spirytusowe, który doszedł do wniosku, że: „przemysł spirytusowy w Polsce jest przeciążony podatkami pośrednimi (co szczególnie dotyczy akcyzy, bowiem VAT pozostaje na porównywalnym poziomie w stosunku do innych krajów Unii Europejskiej i Europy Środkowo-Wschodniej), co w konsekwencji ma wpływ na następujące zjawiska : • ucieczkę konsumentów w stronę napojów alkoholowych niskoprocentowych, takich jak piwo i wino, w przypadkach których występują mniejsze obciążenia podatkowe i bardziej liberalne przepisy prawne (m. in. dotyczące reklamy), • wzrost zainteresowania polskiego konsumenta tańszymi wyrobami zagra- nicznymi (handel przygraniczny, legalny i nielegalny przywóz z krajów ościennych) oraz pochodzącymi ze źródeł nielegalnych. Szczególnie nasilone objawy ucieczki konsumenta od polskich wyrobów ob- serwuje się w przypadku kolejnych podwyżek akcyzy, gdy powiększa się róż- nica ceny detalicznej wódki w sklepie i na „czarnym” rynku. To właśnie wysoki podatek akcyzowy powoduje opłacalność i rozwój „czarnego rynku” wyrobów spirytusowych.” Zespół nie przedstawił wniosków w sprawie walki z ww. zjawiskiem, mimo że w jego składzie znajdował się przedstawiciel Biura Dokumentacji Skar- bowej powołanego do zwalczania przestępstw podatkowych.

Prace komisji Wpływ akcyzy na sytuację przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego omawia- sejmowej ny był podczas posiedzeń Komisji Skarbu Państwa Uwłaszczenia i Prywatyzacji Sejmu RP III kadencji. Podczas posiedzenia w dniu 11 grudnia 1998 r. przedstawiciel MSP poinformował, że zarówno w 1997 r. jak i w

47 Decyzja Nr 3/BM z 10 marca 2000 r.

30 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

1998 r. prowadzone były rozmowy z Ministerstwem Finansów na temat planowanych podwyżek akcyzy, które jednak : „nie zakończyły się sukcesem z punktu widzenia interesu przedsiębiorstw „Polmos”.” Komisja postulowała zweryfikowanie polityki podatkowej wobec polskich producentów wyrobów spirytusowych poprzez : - zwrócenie się w dniu 11 grudnia 1998 r. do Ministra Finansów z Dezyde- ratem nr 6 w którym wyraziła opinię, że w 1998 r. wyroby spirytusowe zo- stały obciążone zbyt wysoką stawką podatku akcyzowego oraz prosząc o dokonanie analizy skutków budżetowych podwyższenia stawki oraz uwzględnieniu tej analizy oraz sugestii producentów przy ustalaniu stawki podatku akcyzowego na 2000 r. - zwrócenie się w dniu 14 marca 2000 r. do Rady Ministrów z Dezyderatem nr 12 w sprawie sytuacji w polskim przemyśle spirytusowym, w którym postulowała m. in. o rozważenie możliwości obniżenia akcyzy na wyroby. spirytusowe. W uzasadnieniu dezyderatu argumentowano, że bardzo wysoki poziom akcyzy sprawia wysoką atrakcyjność czarnorynkowego sektora wyrobów spirytusowych. W stanowisku MSP stanowiącym część międzyresortowego opracowania doty- czącego sytuacji przemysłu spirytusowego opracowywanym w I półroczu 2001 r. na potrzeby Rady Ministrów wskazano, że wysokość podatku akcyzowego ma zasadniczy wpływ na sytuację branży w której rosną ceny i maleje sprzedaż oraz, że dalsze podwyższanie podatku akcyzowego przyczyni się do dalszego spadku sprzedaży i pogorszenia sytuacji spółek i przedsiębiorstw.

Alkohol ze źródeł Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, pan Jan Rudowski skierował w nielegalnych dniu 15 marca 2000 r. pismo (nr PP6/642/AW/2000) do Szefa UOP, w którym poinformował o spadku dochodów budżetowych ze sprzedaży wyrobów spirytusowych w 1999 r. pomimo 2-krotnej podwyżki stawki i wskazał, że zasad- niczą tego przyczyną (obok zmiany struktury konsumpcji) jest przemyt spirytusu i sprzedaż nielegalnie rozlewanego alkoholu. W ww. korespondencji stwierdzono, że dalsze tolerowanie nielegalnych rozlewni alkoholu zagraża podstawowym interesom ekonomicznym państwa i wnioskowano o podjęcie przez UOP zdecydowanych działań w celu wykrycia i zlikwidowania grup przestępczych. Zarząd Ochrony Ekonomicznych Interesów Państwa UOP poin- formował, że zostały podjęte działania (wymagające czasu) przez co odpo- wiedź zostanie przedstawiona Ministrowi Finansów w stosownym czasie. Skala nielegalnej podaży zagrażała w 2000 r. wg Podsekretarza Stanu w MSP podstawowym interesom ekonomicznym państwa, a opłacalność i rozwój rynku spirytusowego spowodowany był (w opinii zespołu zadaniowego w MF) wysokim podatkiem akcyzowym. Podobną informację skierowano również w dniu 29 marca 2000 r. do Prezesa Głównego Urzędu Ceł z prośbą o zaostrzenie kontroli na przejściach granicz- nych. Prezes GUC poinformował, że Służba Celna podjęła współpracę z Poli- cją w celu ograniczenia napływu przemycanego alkoholu. Z informacji Biura Statystyki Celnej i Analiz GUC przekazanych kontrolerom NIK, wynika, że od 1996 r. zwiększała się skala wykrywanego nielegalnego

31 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

importu wyrobów spirytusowych. Dane dotyczące skali ujawnionego nielegalnego importu alkoholu w latach 1996–2000 (I półrocze) prezentuje poniższa tabela:

Rok Liczba zajęć wartość zajęć w tys. zł 1996 8.286 6.918 1997 6.465 16.565 1998 9.846 32.739 1999 14.156 29.086 I półrocze 2000 r. 2.863 20.013 Źródło: Główny Urząd Ceł. Systematycznie wzrastała ilość i wartość alkoholu przywożonego do Polski z zagranicy. Wyroby spirytusowe zajmowały w tym przywozie marginalną po- zycję stanowiąc ok. 2% importu legalnego. Informacje dotyczące skali importu oraz obciążeń celnych i podatkowych z nim wiązanych prezentuje tabela: w tys. zł (ceny stałe) Rok Treść Wyroby Piwo Wyroby Ogółem Dynamika spirytusowe winiarskie rok poprz =100 1995 tys. l. 100% 1079 4082 38748 43909 97% pobrane cło 32947 5214 28764 66926 100% naliczone podatki 86432 13059 104920 204411 127% 1996 tys. l. 100% 1099 6671 56002 63772 145% pobrane cło 38003 7753 43891 89647 134% naliczone podatki 108106 18314 154109 280529 165% 1997 tys. l. 100% 1456 10676 65340 77427 121% pobrane cło39142 9764 48195 97101121% naliczone podatki 11068119724 144044 274449 112% 1998 tys. l. 100% 1609 13684 73493 88786 139% pobrane cło41553 8511 50830 100894 104% naliczone podatki 112182 20733 149756 289971106% 1999 tys. l. 100% 1906 28930 80029 110865 125% pobrane cło54124 9669 61228 125021124% naliczone podatki 144940 39506 177682 362128 125% Źródło: Główny Urząd Ceł. Prezes GUC poinformował NIK, że dotychczas nie były przeprowadzane szacunki dotyczące stopnia wykrywalności nielegalnego importu wyrobów spirytusowych, a podstawowym czynnikiem wpływającym na wielkość przemytu wyrobów spirytusowych jest relacja cen w Polsce i krajach ościennych. Powo- duje ona, że opłacalność przemytu jest wysoka i zajmują się nim zorganizowa- ne grupy przestępcze o charakterze międzynarodowym. Z raportu opracowanego w czerwcu 2001 r. przez CBM INDICATOR na zlecenie Krajowej Rady Przetwórstwa Spirytusu wynika, że rocznie w latach 1996-1997 średnio ok. 25 mln litrów wyrobów spirytusowych (w przeliczeniu na 100% alkohol) pochodziło ze źródeł nielegalnych. W latach 1998-2000 , wg tego samego źródła, zjawisko rozszerzyło się i w 2000 r. na rynek trafiło ok. 32 mln l. czarnorynkowych wyrobów spirytusowych przy spożyciu

32 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

ze źródeł legalnych rzędu 78 mln l48. Spożycie wyrobów spirytusowych nielegalnego pochodzenia zostało oszacowane na 50% w stosunku do spożycia ze źródeł legalnych. W raporcie oceniono, że : „Kolejne podwyżki akcyzy na wyroby spirytusowe wpływają z jednej strony na dalszy wzrost atrakcyjności czarnego rynku (równocześnie spadek atrakcyjności legalnego rynku alkoholi i wartości prywatyzowanych przedsiębiorstw polmosowskich ) i na pogorszenie sytuacji ekonomicznej większości Polmosów przy równoczesnym zmniej- szeniu wpływów do budżetu państwa. W odpowiedzi49 na wystąpienie pokontrolne NIK, Minister Finansów argu- mentował, że polityka akcyzowa powinna spełniać zadania jakie na organy administracji rządowej nakłada ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i powinna służyć ograniczaniu oraz zmianie struktury spożycia. Wskazał też, powołując się na dane statystyczne GUS i na wyniki pracy zespołu zadaniowego powołanego w MF, że konsumenci napojów alkoholowych w Polsce coraz chętniej sięgają po napoje niskoalkoholowe oraz, że jedną z istotnych przyczyn spadku sprzedaży wyrobów spirytusowych jest zmiana struktury sprzedaży i spożycia alkoholi.

Windykacja W miarę słabnięcia popytu, zaostrzała się konkurencja pomiędzy Polmosami, należności prowadząc do sprzedaży wyrobów poniżej kosztów produkcji bądź udzielania odbiorcom wydłużonych terminów płatności. Normą stało się udzielanie 60- dniowych terminów zapłaty za towar, podczas gdy producenci zobowiązani byli do uiszczania podatku akcyzowego już po 25 dniach od wystawienia fak- tury. W oczywisty sposób powodowało to dodatkowe koszty finansowe u pro- ducentów, którzy udzielając takich nieoprocentowanych kredytów kupieckich korzystali jednocześnie z kredytów bankowych lub nie regulowali zobowiązań podatkowych. W niektórych przypadkach prowadziło to do utraty należności od niesolidnych odbiorców. Strata PZPS „Polmos” SA w Poznaniu w wyniku nierzetelnych i niegospodarnych działań Zarządu oszacowana została na ok. 18 mln zł. Ustalenia kontroli wskazują, że Zarząd PZPS „Polmos” SA w Poznaniu świa- domie doprowadził do powstania na koniec 2000 r. należności, w kwocie 18.654 tys. zł, od firmy dystrybucyjnej „Alkpol” Sp. z o.o. w Słupsku, pomimo że już w II półroczu 1999 r. znane były jej kłopoty finansowe. Należności przeterminowane od tej firmy wzrastały od kwoty 1.310 tys. zł (na koniec lipca 1999 r.) poprzez 1.917 tys. zł (na koniec grudnia 1999 r.), aż do 16.596 tys. zł (na koniec października 2000 r.), kiedy wreszcie zaprzestano realizowania dostaw. W dniu 1 lutego 2001 r. ogłoszono upadłość Spółki „Alkpol” i w świetle postępowania windykacyjnego, na czas zakończenia kontroli, należność ta nie zostanie odzyskana. Zarząd wyjaśniał, że zamierzał objąć w Spółce „Alkpol” udziały za wierzytelności, i że 27 września 2000 r. zwrócił się o taką zgodę do WZA. W dniu 3 listopada 2000 r. po uzyskaniu pozytywnej opinii RN, Zarząd ponownie wystąpił do Ministra SP z wnioskiem o zwołanie NWZA w celu podjęcia uchwały w sprawie zgody na utworzenie sieci dystrybucji z udziałem „Alkpolu”. W dniu 30 stycznia 2001 r. MSP przekazało Spółce odpowiedź od-

48 Rynek wyrobów spirytusowych w Polsce w latach 1997-2000 – Centrum Badań Marketin- gowych INDICATOR – Warszawa, czerwiec 2001. 49 Pismo nr PP-816/172/01/EK z dnia 10 kwietnia 2001 r.

33 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

mowną. W dniu 13 lipca 2001 r. NIK skierowała w tej sprawie do Prokuratora Rejonowego w Poznaniu zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestęp- stwa. Spółka poniosła nadto straty na skutek nieprzestrzegania postanowień umowy ubezpieczenia należności. Składki Spółki w ramach umowy z TU „Compensa” wyniosły 16.146 tys. zł, a kwota odszkodowania 13.259 tys. zł. Spółka złamała bowiem warunki umowy i utraciła prawo do odszkodowania na skutek realizacji dostaw na rzecz „Alkpolu”, którego zadłużenie wielokrotnie przekraczało ustalone z ubezpieczycielem limity. Zmiany majątku Łączny majątek przedsiębiorstw powstałych w wyniku podziału Polmosu wy- i źródeł jego finansowania niósł w 1992 r. 718 mln zł. Jego wartość wzrastała do 2.251 mln zł w 1997 r., a w I półroczu 2000 r. zmniejszyła się do 1.808 mln zł. Struktura majątku ule- gała w tym okresie nieznacznym zmianom. Przeważał majątek obrotowy, któ- rego udział na poziomie 72,9% w 1992 r. wzrastał do 78,7% w 1998 r., a na- stępnie zmalał do 77,5% w 1999 r. i do 73,9% na koniec I półrocza 2000 r. Główną pozycję majątku obrotowego stanowiły w całym analizowanym okresie należności krótkoterminowe, które w latach 1996-2000 (I półrocze) stanowiły odpowiednio: 51,4%, 58,5%, 62,8%, 60,8% i 52,0% aktywów. Udział zapasów w aktywach wahał się od 10,4% do 18,6%, a udział środków pieniężnych mieścił się w granicach od 2,1% do ok. 6,7%. Głównym składni- kiem majątku trwałego był w całym analizowanym okresie rzeczowy majątek trwały, a jego udział w aktywach wynosił w latach 1996–2000 (I półrocze) odpowiednio: 24,3% , 20,1%, 20,1%, 20,1%, 21,8%. O deprecjacji majątku trwałego świadczy wzrost jego wskaźnika umorzenia, który (uśredniony dla wszystkich przedsiębiorstw) w 1992 r. wyniósł 45,79%, a w latach 1996– 2000 (I półrocze) wynosił odpowiednio: 47,48%, 50,10%, 53,78%, 56,89%, 55,63%. Majątek Polmosów finansowany był środkami własnymi i zobowiąza- niami w zbliżonych proporcjach. Dominowały zobowiązania krótkoterminowe, stanowiące w 1992 r. ok. 45% pasywów, a w latach 1996–2000 (I półrocze) odpowiednio: 45,3%, 49,7%, 49,5%, 50,2%, 44,8%. Zmiany wielkości akty- wów i pasywów w 1992 r. oraz w latach 1996–2000 (I półrocze) prezentuje poniższy wykres:

2,5 mld zł 2,25 2,18 1,96 2,03 1,81 2,0

1,5 zobowiązania majątek 0,72 obrotowy

1,0

kapitały

0,5 własne majątek trwały 0 1992 1996 1997 1998 1999 2000 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

34 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Inwestycje Wielkość inwestycji Polmosów w wymiarze nominalnym, jak również ich struktura nie ulegały znaczącym zmianom. Od 1997 r. poziom wydatków inwestycyjnych był niższy od wysokości odpisów amortyzacyjnych, co ozna- czało brak pełnego odtwarzania majątku trwałego. Około 80% wydatków doty- czyło odtworzenia lub rozbudowy potencjału produkcyjnego, ok. 15% - infra- struktury, 3-4% - ochrony środowiska i ok. 1% zabezpieczenia socjalnych potrzeb załóg. Inwestycje były realizowane przez przedsiębiorstwa i spółki wy- łącznie z własnych środków. Wielkość i strukturę wydatków inwestycyjnych oraz odpisów amortyzacyjnych w 1992 r. oraz w latach 1996-2000 prezentuje wykres:

w mln zł 60

0 92 96 97 98 99 2000* *szacunek produkcyjne infrastrukturalne inne amortyzacja

Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. Zatrudnienie W 1996 r. zatrudnienie w Polmosach wynosiło 8.045 osób, co oznacza wzrost i płace o ponad 1000 osób w porównaniu do 1992 r. W kolejnych latach zatrudnienie malało. I tak: o 3% w 1997 r., o 9% w 1998 r. o 7% w 1999 r., i. o kolejne 10% w I półroczu 2000 r, osiągając poziom 5.935 osób. Łącznie od 1996 r. zwol- niono z przyczyn dotyczących zakładu pracy 1.384 osób. Malał udział pracow- ników zatrudnionych bezpośrednio w produkcji, z 50% w 1996 r. do 44% na koniec I półrocza 2000 r. Wzrastał natomiast w tym okresie udział pracowni- ków zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych odpowiednio z 31% do 39%. Zmiany w zatrudnieniu i płacach w latach 1996–2000 (I półrocze) prezentuje poniższa tabela: Wyszczególnienie 1996 1997 1998 1999 2000 I półr. Zatrudnienie ogółem, w tym: 8045 7839 7116 6625 5935 − bezpośrednio w produkcji 40123910 3333 3009 2611 − na stanowiskach nierobotniczych 2504 2492 2519 2445 2308 Zwolnieni z przyczyn dot. zakładu pracy 133 412214514 111 Średnie płace ogółem(w zł) 1505 1709 1937 2368 2374 Średnie płace zarządu (w zł) 6078 7035 8412 13707 13841 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli. Przyrost płacy miesięcznej w latach 1997-2000 (I półrocze) wynosił (rok poprzedni = 100%) odpowiednio: 13,6%, 13,2%, 22,3% i 0,3%. Przecięt-

35 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

ne płace członków zarządów wzrastały znacznie szybciej, aniżeli pozostałych pracowników. Stosunek przeciętnej płacy członka zarządu do średniej płacy w spółkach i przedsiębiorstwach wynosił w 1996 r. 4,04, a w kolejnych okresach odpowiednio: 4,12; 4,34; 5,79 i 5,83. Przeciętne wynagrodzenie członka RN wyniosło w 1999 r. 1.900 zł miesięcznie, a w I półroczu 2000 r. ok. 2.600 zł, tj. wzrosło o ok. 40%. W związku z wejściem w życie w dniu 1 września 2000 r. ograniczeń płacowych wynikających z ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, Minister SP ustalił wynagrodzenia kierownictw podmiotów branży spirytusowej z zasady w maksymal- nej wysokości dopuszczonej tą ustawą. Wysokość wynagrodzeń nie była uza- leżniona od wyników ekonomicznych przedsiębiorstw i spółek. Wynagrodze- nie m.in. prezesów zarządów LWW.G „Polmos” SA w Zielonej Górze i De- stylerni „Polmos” w Krakowie SA ustalone zostało na poziomie 6 przeciętnych wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw. Należy wskazać, że „Polmos” w Zielonej Górze osiągnął w 2000 r. zysk netto w kwocie 10.410,6 tys. zł, natomiast „Polmos” w Krakowie wykazał w tym roku stratę netto w wysokości 27.947,2 tys. zł. Jedynie Prezesom Zarządów Polmosów w Szczecinie, Kutnie i Łańcucie oraz początkowo w Lublinie przyznano wynagrodzenia niższe od maksymal- nych przewidzianych ustawą. Podsekretarz Stanu w MSP wyjaśnił, że podstawowym kryterium ustalenia wysokości wynagrodzenia po wejściu w życie ww. ustawy były dotychczasowe wynagrodzenia prezesów zarządów. Z dniem 2 października 2000 r. Minister SP obniżył także wynagrodzenia członków RN przedsiębiorstw państwowych do kwoty 2.010 zł z kwot wyno- szących we wrześniu 2000 r.: 2.869 zł w przypadku przewodniczącego, 2.459 zł w przypadku zastępcy przewodniczącego i sekretarza oraz 2.254 zł w przypadku członka.

3. Restrukturyzacja branży spirytusowej 3.1. Znaki towarowe Działania restrukturyzacyjne zostały rozpoczęte bezpośrednio po przejęciu przez MSP z początkiem 1997 r. od MRiGŻ nadzoru nad 22 spośród 26 przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego, i wymagały przezwyciężenia istotnych przeszkód formalnoprawnych, m.in. związanych z prawem użytko- wania znaków towarowych.

Podział znaków Podziałowi majątku przedsiębiorstwa „Polmos” w 1991 r. nie towarzyszył po- towarowych dział znaków towarowych wyrobów produkowanych przez poszczególnych producentów, będących własnością ogólnokrajowego Polmosu (znaki towarowe zarejestrowano jako własność Przedsiębiorstwa Przemysłu Spirytusowego „Polmos” z siedzibą w Warszawie), powołanego zarządzeniem nr 89 z dnia 27 czerwca 1991 r. Ministra RiGŻ, jako następcy prawnego w zakresie znaków towarowych zarejestrowanych w kraju i za granicą do dnia 30 czerwca 1991 r.). Znaki były używane powszechnie przez wszystkie Polmosy na zasa-

36 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

dzie nieodpłatnego udzielania licencji przez formalnego właściciela, tj. PPS „Polmos” w Warszawie. Negatywnymi skutkami tego rozwiązania był praktyczny brak możliwo- ści prywatyzacji tych przedsiębiorstw bez możliwości sprzedaży praw do uży- wania znaków towarowych na produkowany asortyment, a także brak zainteresowania promowaniem poszczególnych znaków towarowych, używanych wspólnie od 1991 r. przez wielu producentów. Doprowadziło to do stopniowej deprecjacji wielu znanych w przeszłości marek „polmosowskich” i do opano- wania znaczącej części rynku przez marki nowe, często zagraniczne. Podział znaków towarowych został dokonany w dwóch etapach. W 1997 r. po- dzielono 143 znaki, używane przez 1-2 producentów, natomiast 15 lipca 1999 r. - w wyniku przeprowadzonego przetargu zamkniętego - 46 znaków. Drugi etap podziału był efektem działania powołanego z inicjatywy Ministra SP Międzyresortowego Zespołu ds. Restrukturyzacji Przemysłu Spirytusowe- go, złożonego z przedstawicieli resortów: finansów, gospodarki, spraw we- wnętrznych, rolnictwa, skarbu państwa oraz reprezentantów pracodawców i pracowników. Zespół ten w okresie od lipca 1998 r. do listopada 1999 r. zaj- mował się m. in. sprawami dotyczącymi systemowych regulacji w produkcji i handlu spirytusem, efektywnością zwalczania przemytu i nielegalnego handlu wyrobami spirytusowymi. Przyjęta koncepcja podziału znaków towarowych preferowała, podmioty silne rynkowo, o dużych zasobach finansowych. O znaki najwyżej wycenione przez BAA, tj. o „Wódkę Wyborową” konkurowało w związku z tym jedynie sześć Polmosów, a o „Wódkę Luksusową” zaledwie dwa. Najbardziej atrakcyjne znaki przypadły zatem największym i najsilniejszym Polmosom, a mianowicie: „Polmosowi” w Zielonej Górze „Wódka Luksusowa”, „Polmo- sowi” w Poznaniu „Wódka Wyborowa”, „Polmosowi” we Wrocławiu „Kra- kus” oraz „Polmosowi” w Białymstoku „Żubrówka”. Dokonany w ten sposób podział znaków towarowych może przyczynić się do pogorszenia sytuacji rynkowej tych wytwórców, którzy nie dopracowali się własnej wartościowej marki i nie uzyskali znaku o dużym udziale w rynku (dotyczy to m.in. Polmosów w Krakowie i w Szczecinie). Spośród istniejących na rynku znaków towarowych nie rozdzielono dziesięciu znaków, stanowiących odmiany znaków „Polmos” i „Husarz” oraz dwóch sta- nowiących wzory butelek. Znaki te nie mogły samoistnie funkcjonować na rynku, a stanowiły jedynie uzupełnienie innych znaków towarowych. Wszyst- kie przedsiębiorstwa wyraziły chęć dalszego ich wykorzystywania.. W związku z powyższym 28 lipca 2000 r. Polmosy powołały Przedsiębiorstwo Usługowe „Znaki Wspólne” Sp. z o.o., którego przedmiotem jest zarządzanie i ochrona prawna wspólnych znaków towarowych Spory W 2001 r. rozstrzygnięto główne spory dotyczące znaków towarowych, przy o znaki towarowe czym zasadnicze znaczenie dla procesów prywatyzacji miało zakończenie spo- ru o prawa do zagranicznych rejestracji czołowych marek polmosowskich.

37 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Agros Spór sądowy o znaki towarowe alkoholi zarejestrowane za granicą pomiędzy Polmosami, a „Agrosem” SA, który dokonał tych rejestracji w przeszłości jako CHZ „Agros” toczył się od 1991 r. Nie powiodła się wcześniejsza próba usta- wowego rozwiązania problemu ponieważ 1 marca 2001 r. Trybunał Konstytu- cyjny, na wniosek Prezydenta, orzekł, że art. 322 ustawy – Prawo własności przemysłowej50 (którym zobowiązano centrale handlu zagranicznego do prze- rejestrowania znaków towarowych na rzecz producentów) był niezgodny z art. 2 Konstytucji RP przez to, iż naruszał nakaz określoności przepisów prawnych. Działania MSP polegające na koordynowaniu negocjacji prowadzonych przez Polmosy i Znaki Wspólne Sp. z o.o., a „Agrosem” SA i Pernod Ricard, w sprawie uregulowania kwestii zagranicznych rejestracji polmosowskich zna- ków towarowych doprowadziły do podpisania 22 maja 2001 r. porozumienia warunkowego51, na mocy którego „Agros” SA zobowiązał się do przekazania Polmosom wszystkich zagranicznych rejestracji za wyjątkiem znaku „Wódka Wyborowa”. Zawarcie porozumienia stwarza, lepsze warunki rokowań dla Skarbu Państwa w sprawie sprzedaży akcji niektórych spółek branży spirytusowej i otwiera możliwość przyspieszenia ich prywatyzacji. Wartość rynkowa niektórych z nich na skutek odzyskania praw do zagranicznych rejestracji powinna znacznie wzrosnąć. Ostateczna ocena zawartego porozumienia będzie możliwa dopiero po jego zrealizowaniu, a przede wszystkim po sfinalizowaniu sprzedaży przez Skarb Państwa akcji PZPS „Polmos” SA w Poznaniu.

„Belvedere Vodka” Spór o znaki towarowe „Belvedere Vodka”, tj. słowny R 87727 i słowno- graficzny R 85827, zarejestrowane w Urzędzie Patentowym na rzecz Żyrar- dowskich Zakładów Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Żyrardowie trwał od 1998 r. Wartość tych znaków została wyceniona przez biegłego, powołane- go przez Prokuraturę Okręgową w Skierniewicach, na kwotę 6.000 tys. zł. Ogółem w ww. sporze prowadzono 9 procesów cywilnych i 6 spraw karnych, w tym m.in. przeciwko członkom byłego kierownictwa ŻZPS „Polmos” w Ży- rardowie. NIK stwierdziła nieprawidłowości w wyniku kontroli przeprowadzonej przez Delegaturę NIK w Łodzi w 1998 r.52 Krajowe i zagraniczne prawa do znaku towarowego „Belvedere Vodka” zo- stały przeniesione w 1996 r. przez ówczesne kierownictwo ŻZPS na rzecz Eu- ro-Agro Warszawa Sp. z o.o. Spółka ta przeniosła następnie prawa do znaku towarowego na Belvedere Beaune Francja. Sąd pierwszej instancji i Sąd Ape- lacyjny orzekły, że powyższe cesje, jako dokonane z naruszeniem przepisów prawa, są nieważne. Sąd Najwyższy oddalił kasację wniesioną przez Euro-

50 Dz.U. Nr 5, poz.17 ze zm. 51 Nastąpiło już po zakończeniu badań kontrolnych w MSP. 52 Kontrola produkcji i obrotu wyrobami spirytusowymi, realizacji zobowiązań finansowych wobec budżetu państwa i kontrahentów oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej w latach 1995-1997 i w I kawartale 1998 r. Żyrardowskich Zakładów Przemysłu spirytusowego „Polmos” w Żyrardowie Nr 35/99/K/98002/LLO.

38 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Agro Sp. z o.o. i Belvedere SA do wyroku Sądu Apelacyjnego i tym samym spór został prawomocnie rozstrzygnięty. Koszty poniesione przez ŻZPS „Pol- mos” w Żyrardowie związane ze staraniami o odzyskanie znaków towarowych wyniosły ok. 2.750 tys. zł. Koszty procesów sądowych - dotyczących znaku „Belvedere Vodka” m.in. w Niemczech, Francji i USA, pokryte przez importe- ra (Philips Millenium) - wyniosły do 25 kwietnia 2000 r. ok. 8.000 tys. dola- rów USA. ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie udzieliły początkowo (27 maja 1994 r.) wy- łączności na dystrybucję „Belvedere Vodka” na rynki USA, Meksyku i Kanady firmie Philips Beverage Company z USA (Philips/Millenium). Jadnak 1 lipca 1998 r. ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie podpisały umowę z Belvedere Bevera- ge Company w Chansworth w USA, w której zobowiązały się dostarczać jej na zasadach wyłączności wódkę „Belvedere” z przeznaczeniem na rynki USA, Meksyku i Kanady, a jednocześnie uznały za nieważną umowę z Philips Beve- rage Company. W dniu 11 lipca 1998 r. dla ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie został powołany za- rządca komisaryczny, który wznowił współpracę z„Phlips/Millenium” podpi- sując 17 lipca 1998 r. uzgodnienie warunków zmian dotychczasowych umów. Strony uzgodniły m.in. wspólne działania na rzecz odzyskania przez „Polmos” w Żyrardowie praw do „Belvedere Vodka” oraz zapewnienia nienaruszalności wyłączności jej dystrybucji przez Philips/Millenium. Udział „Belvedere Vodka” w ogólnej sprzedaży ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie wynosił w latach 1996–2000 odpowiednio: 10,1%, 13,9%, 19,6%, 46,6%, 48,0%. Efektem wprowadzenia tego asortymentu był również wzrost udziału eksportu w sprzedaży ogółem z 9,6% w 1997 r. do 44,6% w II półroczu 2000 r. W latach 1999-2000 Przedsiębiorstwo osiągało wysoką rentowność na sprze- daży „Belvedere Vodka”, wynoszącą (dla butelki o pojemności 0,75l.) odpowiednio 28,49% i 25,36% w eksporcie do USA oraz 12,62% i 7,74% w sprze- daży krajowej. Eksport wódki „Belwedere Vodka” dokonywany był za pośred- nictwem PPS „Polmos” w Warszawie, który odpowiadał m.in. za logistykę, or- ganizację odpraw celnych i rozliczenia dewizowe za 6% prowizję (od 24 marca 2000 r. - 5%). Prowizja za lata 1996–2000 wyniosła ogółem 8.365 tys. zł. Spór pomiędzy Belvedere SA Francja i Euro-Agro Sp. z o.o., a PWW. „Pol- „Chopin” mos” SA w Siedlcach dotyczył praw autorskich do butelki, w której sprzeda- wano wódkę „Chopin”. Powództwo Belwedere SA Beaune Francja i Euro-Agro Sp. z o.o. przeciwko PWW. „Polmos” SA w Siedlcach zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego, a apelacja - wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lubli- nie. Po cofnięciu kasacji przez powodów, Sąd Najwyższy wydał w dniu 27 kwietnia 2001 r. postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie. Nowy wyrób pod nazwą „CHOPIN” opracowany został w ww. „Polmosie” na początku 1993 r. W związku z tym dokonano zgłoszeń znaków towarowych i wzorów zdobniczych w Urzędzie Patentowym RP (pierwsze zgłoszenie miało miejsce 17 lutego 1993 r.), a następnie zagranicą. Ogółem dokonano zgłoszeń związanych ze znakiem „CHOPIN” w 75 krajach.

39 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Wódka „CHOPIN” była eksportowana przez „Polmos” w Siedlcach do USA za pośrednictwem firmy Philips/Millenium na zasadach zbliżonych jak „Belvede- re Vodka” produkowana w ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie. Wzrastał zarówno poziom sprzedaży tej wódki, jak również jej udział w sprzedaży ogółem z 10,6% w 1997 r. do 33,7% w 2000 r. Wódka „CHOPIN” stanowiła główny asortyment eksportowy „Polmosu” w Siedlcach, powodując wzrost udziału eksportu w sprzedaży z 3% w 1997 r. do 7,5% w 1999 r. oraz 11,1% w 2000 r. Sprzedaż wódki „CHOPIN” zarówno na kraj, jak i na eksport była rentowna.

3.2. Nadzór nad działaniami restrukturyzacyjnymi i naprawczymi w branży spirytusowej

Postępowania Nadzór Ministra SP nad przedsiębiorstwami, w których prowadzone były naprawcze w działania restrukturyzacyjne, w tym postępowania naprawcze, tj. w Starogar- przedsiębiorstwach państwowych dzie Gdańskim, Żyrardowie, Raciborzu, Łodzi, Krakowie i Sieradzu, realizo- wany poprzez RN w większości przypadków okazał się nieskuteczny. Jedynie w dwóch spośród sześciu przedsiębiorstw, w których realizowano takie pro- gramy, nastąpiła poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej. Nieskuteczność postępowania naprawczego w 4 przedsiębiorstwach państwowych spowodo- wana była, niekompetentnym opracowaniem programów naprawczych (opar- tych na nierealistycznych założeniach bez uwzględnienia realiów rynkowych), ich bezkrytycznym pozytywnym opiniowaniu przez RN, a następnie zatwier- dzaniu przez organ założycielski. Poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej nastąpiła jedynie w FWG w Starogardzie Gdańskim SA i ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie. Niezależnie od pozytywnych efektów działań naprawczych w ŻZPS „Pol- mos” w Żyrardowie kontrola wykazała wiele nieprawidłowości w działaniu Zarządcy Komisarycznego powołanego w dniu 9 lipca 1998 r. przez Mini- stra SP. Program naprawczy został złożony z miesięcznym opóźnieniem w stosunku do terminu określonego w decyzji wprowadzającej zarząd komisaryczny. Program naprawczy opracowała Agencja Handlowo-Konsultingowa „HAKON” za kwotę ok. 22 tys. zł, która następnie świadczyła Zarządcy usługi przy jego wdrażaniu i sporządzaniu sprawozdań i analiz. Nie dotrzy- mywano terminów składania do MSP miesięcznych sprawozdań F-01. Nie zaktualizowano Statutu Przedsiębiorstwa oraz regulaminu organizacyjnego. Dokonując sprzedaży środków trwałych nie przestrzegano postanowień roz- porządzenia RM z dnia 5 października 1993 r. w sprawie zasad organizowa- nia przetargu na sprzedaż środków trwałych przez przedsiębiorstwa pań- stwowe oraz warunków odstąpienia od przetargu53. Zarządca nie zwracał się do RN o zgodę na zbycie środków trwałych, do czego był zobowiązany de- cyzją Ministra SP o jej powołaniu. W pozostałych czterech przedsiębiorstwach, tj. Raciborzu, Łodzi, Warszawie i Sieradzu objętych zarządem komisarycznym nastąpiło pogorszenie sytuacji, które w przypadku Polmosu Raciborz doporowadziło do ogłoszenia upadłości. W dniu 27 maja 1993 r. Minister RiGŻ wszczął postępowanie naprawcze w Przedsiębiorstwie Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Raciborzu, usta-

53 Dz. U. Nr 97, poz. 443 ze zm.

40 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

nawiając do dnia 30 czerwca 1994 r. Zarząd Komisaryczny. Termin obowią- zywania ww. Zarządu był następnie przedłużany: do 30 czerwca 1995 r., 31 grudnia 1995 r. i do 31 grudnia 1996 r. Mimo przedłużania terminów postę- powanie naprawcze nie doprowadziło do poprawy wyników Przedsiębior- stwa, a nieregulowanie zobowiązań wobec budżetu spowodowało cofnięcie koncesji na krajową produkcję wyrobów spirytusowych. Na wniosek Za- rządcy Komisarycznego z dnia 13 marca 1996 r., Sąd Rejonowy w Katowi- cach wydał w dniu 17 czerwca 1996 r. postanowienie o ogłoszeniu upadłości Przedsiębiorstwa. Do dnia zakończenia kontroli przez NIK postępowanie upadłościowe nie zostało zamknięte. Stan wierzytelności na dzień sporzą- dzenia listy wierzytelności wynosił 44.602 tys. zł. Do końca 2000 r. syndyk zaspokoił wierzycieli zaledwie na kwotę 2.680 tys. zł. Koszty postępowania upadłościowego wyniosły łącznie 4.718 tys. zł. Sprzedaży wyrobów spirytusowych na kraj zaprzestano w 1995 r., a przeznaczonych na eksport – w I kwartale 1996 r.

Dodatkowe koszty Stwierdzono ponadto wiele nieprawidłowości świadczących o niewystarczają- cym nadzorze. Wprowadzenie zarządów komisarycznych powodowało dodatkowe, w tym w znacznej części zbędne, koszty nie tylko wynagrodzeń zarząd- ców i członków RN, ale także kosztów usług doradców i konsultantów, zatrud- nianych do opracowania programów naprawczych, ich realizacji i sporządzania sprawozdań. W Łódzkich Zakładach Przemysłu Spirytusowego zarząd komisaryczny zo- stał ustanowiony przez Ministra RiGŻ z dniem 12 lutego 1996 r. Minister SP zmienił Zarządcę Komisarycznego z dniem 1 lipca 1998 r. W październiku 1998 r. Zarządca Komisaryczny sporządził przy udziale Agencji Handlowo- Konsultingowej „HAKON” program naprawy obejmujący okres do końca I kwartału 1999 r., a następnie do końca 1999 r. Wynagrodzenie Agencji „HAKON” wyniosło ok. 14 tys. zł. Program został zatwierdzony przez MSP w dniu 30 listopada 1998 r. W latach 1996 - 2000 realizowane było postępowanie ugodowe, obej- mujące kwotę 41.567 tys. zł, z czego spłacono 13.123 tys. zł (pozostałą kwotę umorzono, w tym przez Skarb Państwa na kwotę 27.114 tys. zł). Po- stępowanie nadzorowane było przez 4 osobową Radę Wierzycieli, wynagra- dzaną przez Przedsiębiorstwo. Do czasu rezygnacji z pobierania wynagro- dzeń, tj. 1 lutego 2000 r. członkom ww. Rady wypłacono łącznie 235.146 zł. W dniu 17 sierpnia 1998 r. Minister SP wprowadził do aktu o powołaniu Przedsiębiorstwa postanowienie o możliwości ustanowienia RN, którą po- wołał 1 października 1998 r. Do końca 2000 r. łączne wynagrodzenie RN wyniosło 232.309 zł, a sytuacja Przedsiębiorstwa nadal systematycznie się pogarszała. Obniżającym się przychodom towarzyszyły nierentowne ceny co, uniemożliwiło poprawę sytuacji ekonomicznej tego podmiotu. Sytuacji nie poprawiło zlecenie firmom konsultingowym aż 13 różnych opracowań, co pociągnęło za sobą koszty w wysokości 169,4 tys. zł. Z dniem 15 października 1998 r. Minister SP wszczął postępowanie naprawcze wobec Warszawskiej Wytwórni Wódek „KONESER”. Zarządca Komi- saryczny został zobowiązany m.in. do opracowania programu naprawczego i przedstawienia tego dokumentu do zatwierdzenia w terminie 15 listopada 1998 r. 26 maja 1999 r. Minister SP wprowadził do Statutu Przedsiębiorstwa postanowienie o możliwości powołania RN, powołując ją następnie w trzyosobowym składzie. Program naprawy Przedsiębiorstwa Zarządca Komisaryczny zlecił „Grupie Gospodarczej” Sp. z o.o., która zajmowała się ponadto doradztwem, sporządzaniem okresowych analiz i sprawozdań z re-

41 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

alizacji programu naprawczego. Program ten opracowany został w lutym 1999 r. Od grudnia 1998 r. do września 2000 r. wypłacono tej Spółce kwotę 134.078 zł. W dniu 1 czerwca 1999 r. MSP zwróciło się o uzupełnienie programu naprawczego o następujące zagadnienia: - diagnozę schematu organizacyjnego z wyszczególnieniem liczby zatrudnionych w poszczególnych komórkach, - docelowy model struktury organizacyjnej z liczbą zatrudnionych, - analizę SWOT, - analizę progu rentowności. W dniu 23 sierpnia 1999 r. Przedsiębiorstwo złożyło poprawiony program naprawczy, który został pozytywnie zaopiniowany przez Radę Nad- zorczą w dniu 30 września 1999 r. Do momentu zakończenia kontroli, mimo upływu ponad 1,5 roku, program naprawczy nie został zatwierdzony przez MSP, ani też nie określone zostały powody, dla których nastąpiłaby odmowa jego zatwierdzenia. Zarządca nie przekazywał do MSP sprawozdań z realizacji programu naprawczego za 1999 r. wyjaśniając, że sprawozdania były sukcesywnie przedstawiane i przyjmowane przez RN. Strata netto na koniec III kwartału 2000 r. wyniosła 9,4 mln zł i była 8-krotnie wyższa niż w III kw. 1999 r., zaś program naprawczy przewidywał osiągnięcie zysku netto na poziomie 163 tys. zł. Przedsiębiorstwo było uzależnione od „Belvedere-Dystrybucja” Sp. z o.o., dla której produkowało wódki „Jan III Sobieski” i „Akcyjna”, sta- nowiące w 1999 r. 62% ogólnej sprzedaży oraz 43% w 2000 r. Produkcja dla ww. Spółki była nierentowna, a kontrahent nie zgodził się na zmianę ceny. Zarządca wyjaśnił, że kontynuował nierentowną produkcję ponieważ jej brak doprowadziłby do likwidacji Przedsiębiorstwa już w połowie 1999 r. Koszty związane z funkcjonowaniem zarządu komisarycznego wynio- sły do końca I półrocza 2000 r. łącznie 619,2 tys. zł i składały się z wynagrodzenia Zarządcy (363,1 tys. zł), wynagrodzenia firmy konsultingowej (104,8 tys. zł), wynagrodzeń członków RN (96,4 tys. zł), wynagrodzenia kierowcy (14,7 tys. zł), kosztów eksploatacji samochodu (40,2 tys. zł). Za- uważyć należy, że Zarządca Komisaryczny mieszkał w Radomiu i codzien- nie dowożony był samochodem służbowym Lancia do pracy i odwożony do domu. Używany samochód Lancia został zakupiony jako kompensata zobo- wiązań dłużnika Spółki za kwotę 130.482,50 zł.

Zagrożenia W trzech przedsiębiorstwach nadzorowanych przez Ministra SP, zarządcy ko- upadłością misaryczni wyjaśniali kontrolerom, że celem ich działań było przedłużenie przedsiębiostw państwowych funkcjonowania tych przedsiębiorstw i utrzymanie zatrudnienia oraz „dotrwa- nie do prywatyzacji”. Argumenty powyższe były sprzeczne z decyzjami Mini- stra SP o powołaniu tych zarządców, w których określił wyraźnie cel ich dzia- łania, polegający na opracowaniu i realizacji programu naprawy, zobowiązując ich do wnioskowania o zarządzenie likwidacji przedsiębiorstwa jeżeli dalsze wykonywanie programu naprawy nie będzie rokować poprawy gospodarki. Zwrócić przy tym należy jednak uwagę, iż w przypadkach gdy zarządcy wska- zywali na zaistnienie przesłanek do zgłoszenia wniosku o upadłość, Minister SP nie podejmował takich decyzji. Z dniem 1 lipca 1997 r. Minister SP wszczął postępowanie naprawcze wobec ZPS „Polmos” w Sieradzu”. Od tego czasu, do czasu zakończenia kontroli, zmieniono 4 zarządców. W dniu 7 sierpnia 1997 r. Minister SP powołał RN, bez stosownej zmiany w akcie założycielskim Przedsiębiorstwa, (doko-

42 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

nano jej dopiero 5 lipca 1999 r.). Oznaczało to, że od 7 sierpnia 1997 r. do 5 lipca 1999 r. RN „Polmos” w Sieradzu działała bez podstawy prawnej. W styczniu 1998 r. Zarządca Komisaryczny wnioskował do MSP o zajęcie stanowiska wobec zaistnienia przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości Przedsiębiorstwa. W wyniku jego działania został zo- bowiązany do przedstawienia propozycji działań naprawczych umożliwiają- cych kontynuację działalności i spłatę zadłużenia. Program naprawczy został pozytywnie zaopiniowany przez RN dopiero 23 lutego 1998 r. i zatwierdzony przez Ministra SP 11 maja 1998 r. Pomimo 3-krotnego wzrostu wartości sprzedaży nie poprawiła się efektywność ekonomiczna Przedsiębiorstwa. Zwiększała się ujemna wartość kapitałów własnych, wynosząc: (-) 2.048 tys. zł w 1997 r.; (–) 9.125 tys. zł w1998 r., (–) 43.674 tys. zł w 1999 r. i (– ) 44.272 tys. zł na koniec I półrocza 2000 r. Na koniec 2000 r. zobowiązania ogółem wyniosły 93 067 tys. zł, w tym zaległości podatkowe 77.744 tys. zł. Przedsiębiorstwo było uzależnione od spółki Belvedere Dystrybucja Sp. z o.o., dla której produkowało wódki „Sobieski” i „Zawisza Czarny”, stano- wiące w latach 1998–2000 odpowiednio: 52 %, 88 %, 81 % wartości sprze- daży. Jednocześnie zobowiązania ww. Spółki wobec Przedsiębiorstwa wy- nosiły łącznie 21.831 tys. zł (61,7% wszystkich), w tym przeterminowane na kwotę 10.789 tys.zł. W trakcie trwania postępowania naprawczego dokonano spłaty zaległości podatkowych w kwocie 7.913, 4 tys. zł oraz odsetek w wysokości 296,8 tys. zł.

Zagrożenia Wyniki ekonomiczne wykazywane przez Destylernię „Polmos” w Krakowie upadłością SA, a także przez SWW. „Polmos” SA w Szczecinie uzasadniały rozważenie spółek decyzji przez WZA, co do zasadności ich dalszego funkcjonowania. Stwier- dzone w trakcie kontroli niekorzystne działania ich zarządów, nie wywołały odpowiedniej reakcji rad nadzorczych tych podmiotów i Ministra SP. Bardzo trudna sytuacja ekonomiczna obu podmiotów, uzasadniająca ewentualną decy- zję o wprowadzeniu zarządu komisarycznego, znana była jeszcze przed komer- cjalizacją. Działania podjęte przez ich zarządy i RN nie spowodowały poprawy tej sytuacji. Minister SP nie zapobiegł niekorzystnym skutkom ekonomicznym jakie wy- wołała nieuczciwa konkurencja pomiędzy spółkami i przedsiębiorstwami, pomimo wielu sygnałów wskazujących na negatywne konsekwencje praktyk stosowanych przez niektóre „Polmosy”. Krajowa Rada Przetwórstwa Spirytusu zawiadomiła w dniu 7 czerwca 1999 r. Ministra SP o sprzedaży wyrobów alkoholowych po zaniżonych cenach, niewiele wyższych od podatku akcyzowego, przez Destylernię „Polmos” w Krakowie SA oraz Szczecińską Wytwórnię Wódek „Polmos” SA. W dniu 9 czerwca 1999 r. Departament Nadzoru i Pry- watyzacji I (DNiP I) w MSP zalecił radom nadzorczym zbadanie poziomu cen wyrobów z uwzględnieniem wszelkich rabatów i upustów oraz terminów płat- ności, przygotowanie prognoz rachunku wyników w oparciu o rzeczywiste ceny oraz reagowanie na pogarszanie się wyniku na sprzedaży w wyniku obniża- nia cen. Rady nadzorcze spółek poinformowały MSP, że zarządy zostały zapo- znane z pismem i zobowiązane do przygotowania stosownych materiałów. Mimo tych formalnych działań praktyki sprzedaży wyrobów po zaniżonych cenach były kontynuowane.

43 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Polmos Kontrolerzy NIK 12 lutego 2001 r. zawiadomili Ministra SP o stosowaniu w Krakowie w 2000 r. przez Destylernię „Polmos” w Krakowie SA upustów dla głównego odbiorcy (36,7% obrotów) w granicach od 11% do 25% oraz o poniesionej w związku z tym stracie w 2000 r. w wysokości 6.000 tys. zł na sprzedaży wy- robów dla ww. odbiorcy. Minister SP nie wyczerpał wszystkich możliwości zapobiegania stosowaniu takich praktyk, nawzajem wyniszczających się pro- ducentów i obniżających wyniki całej branży, ograniczając się jedynie do formalnego przekazania informacji o problemie do rad nadzorczych. Zdaniem Izby, należało zobowiązać rady nadzorcze do przeprowadzenia szczegółowych kontroli, przynajmniej w ww. podmiotach i podjęcia skutecznych środków za- radczych. Udzielane w latach 1997-1998 przez Zarząd Destylerni „Polmos” w Krakowie upusty kształtowały się w granicach od 1,4% do 8,0%, a od listopada 1999 r. do listopada 2000 r. wynosiły od 11% do 25%. Destylernia zwiększyła wyso- kość upustów kilku największym odbiorcom. Firma „Alti” otrzymywała upusty w wysokości 11% w listopadzie 1999 r. do 20% we wrześniu 2000 r. i do 25% w październiku i listopadzie 2000 r. Udział przychodów ze sprzedaży na rzecz tej firmy stanowił 30,9% w ogól- nych przychodach Destylerni w 2000 r. Firma „Matyka”, której udział w sprzedaży Destylerni stanowił ok. 12%, otrzymywała w 2000 r. upusty w wysokości od 9,5% w styczniu 2000 r. do 18% w listopadzie 2000 r. Destylernia nie przestrzegała umów licencyjnych m.in. z Polmosami w Zie- lonej Górze, Poznaniu i Wrocławiu, w których zobowiązała się do stosowania w obrocie licencjonowanymi wyrobami cen realizacji nie niższych niż wskazane przez Licencjodawców. Destylernia sprzedawała licencjonowane wyroby z upustami od 11% do 25% - podczas gdy umowy dopuszczały stosowanie najwyżej 3% upustów. Na pogorszenie sytuacji ekonomicznej Destylerni wpłynęły także długofalowe skutki decyzji gospodarczych podjętych w latach 1994–1997. W dniu 1 września 1994 r. kierownictwo Destylerni podpisało umowę leasingu operacyjnego, dotyczącego nabycia zestawu do rektyfikacji spirytusu. Koszt leasingu wyniósł łącznie 5.289 tys. zł netto, w tym wartość urządzenia 2.177 tys. zł i koszty leasingu 3.112 tys. zł. (raty leasingowe 5.028 tys. zł, management fee 152 tys. zł, opłata końcowa 109 tys. zł.) Destylernia płaciła raty leasingowe od dnia podpisania umowy, natomiast przedmiot leasingu został jej udostępniony po roku, tj. 26 lipca 1995 r. Wg ustaleń kontroli przeprowadzonej w 1998 r. przez UKS w Krakowie na skutek zawarcia tej umowy wytransferowano z Destylerni na rzecz leasingodawcy kilka milio- nów zł, a działania dyrekcji przedsiębiorstwa zostały ocenione jako noszące znamiona rażącej niegospodarności. W dniu 10 lutego 2000 r. Prokuratura Rejonowa Kraków-Śródmieście umorzyła dochodzenie o wyrządzenie znacznej szkody majątkowej, wszczęte na skutek zawiadomienia Rady Pra- cowniczej przeciwko kierownictwu Destylerni uznając, że występuje wąt- pliwość którą należy rozstrzygnąć na korzyść kierownictwa Destylerni. Podstawą umorzenia była opinia biegłego sądowego, który ocenił efek- tywność leasingu operacyjnego w porównaniu do kosztów kredytu w czterech wariantach:

44 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

wa- wysokość zmniejszenie wydatek wydatek różnica riant kredytu z pod. docho- efektywny efektywny odsetkami dowego kredytu leasingu I 4.042.860 766.315 3.276.545 4.040.452 strata 763.907 II 4.119.028 772.347 3.346.681 4.040.452 strata 693.771 III 4.576.088 926.056 3.650.032 4.040.452 strata 390.420 IV 5.459.623 1.138.688 4.320.935 4.040.452 zysk 280.483 Źródło : opinia biegłego, wielkości w zł przytoczono wg brzmienia opinii We wszystkich wariantach przyjęto hipotetyczne założenia w zakresie ter- minów obsługi kredytu oraz stałą stopę oprocentowania kredytu na poziomie 42%, a w wariancie czwartym przyjęto założenie, że kredyt zostanie spłaco- ny dopiero po oddaniu inwestycji do użytku, a kwota główna wzrasta o nali- czane kwartalnie odsetki. Biegły zauważył, że w chwili podejmowania decyzji o leasingu Destylernia miała możliwość jej samodzielnego sfinansowania, ponieważ w 1994 r. osiągnęła zysk w wysokości 11.772 tys. zł, i posia- dała nadwyżkę środków obrotowych w wysokości 31.181 tys. zł. Wg szacunku NIK, koszt zakupu ww. urządzeń (przy założeniu jego sfinansowania kredytem bankowym i spłaty analogicznej jak przy realizacji płat- ności leasingowych) byłby o ok. 1.600 tys. zł niższy od kosztów faktycznie poniesionych. W szacunku założono: - stałe oprocentowanie na poziomie 42 % rocznie chociaż oprocentowanie oferowane przez współpracujący ze Spółką BGŻ wynosiło od 20 kwietnia 1995r. do 4 czerwca 1995 r. 39%; od 5 czerwca 1995 r. do 1 paź- dziernika 1995 r. 35 %; od 2 października 1995 r. do 1 stycznia 1996 r. 33 %, od 2 stycznia 1996 r. do 4 sierpnia 1996 r. 31 %, - rzeczywiste możliwości spłaty kredytu tj. spłaty przez Destylernię takich kwot jakie były realizowane na rzecz leasingodawcy, Przy tych założeniach koszt obsługi kredytu wyniósłby 1.450 tys. zł, a jego spłata zakończyłaby się w maju 1996 r. W 1998 r. dokonano przeszacowania wartości zapasów materiałów pomoc- niczych, gromadzonych w latach 1995-1996.Na skutek braku zainteresowania handlu wyrobami oraz utratą właściwości, spowodowaną długotrwałym składowaniem, powstały straty w wysokości ok. 5.941 tys. zł. Stwierdzono m.in., że pomimo posiadania na koniec 1994 r. zapasu kartoników do wódki Black Death w ilości 10,4 tys. szt., dokupiono w latach 1995-1996 jeszcze 1.076 tys. szt., a zużyto w tym czasie zaledwie 32,3 tys. szt. Skutki przeszacowania wartości tych kartoników z ceny 1,05 zł za sztukę do ceny 0,01 zł za sztukę wyniosły 1.091,9 tys. zł. Należy nadmienić, że do końca 2000 r. Destylernia nie uporała się z likwidacją pokrytych folią aluminiową etykiet do wódki Black Death, a do kosztów związanych z utratą wartości zapasów oraz kosztów ich sfinansowania dojdą jeszcze koszty ich utylizacji.

Nadzwyczajne WZA podjęło w dniu 25 stycznia 2000 r. decyzję o dalszym istnieniu Spółki, pomimo przesłanek wynikających z art. 430 k.h., uzasadniając ją rozpoczęciem procesu prywatyzacji i restrukturyzacji majątkowej.

Polmos W związku z notowaniem od 1994 r. spadku przychodów SWW „Polmos” SA w Szczecinie w Szczecinie i towarzyszącego temu ujemnego wyniku finansowego, od 1997 r. organy Przedsiębiorstwa, a następnie Spółki występowały do Ministra SP oraz innych organów państwowych o przyspieszenie działań prywatyzacyjnych, upatrując w nich możliwości poprawy sytuacji ekonomicznej. W dniu 5 stycznia 1998 r. Wiceprezes RM L. Balcerowicz poinformował

45 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

o niezwłocznej komercjalizacji Przedsiębiorstwa i podjętych działaniach zmie- rzających do szybkiej prywatyzacji. W dniu 25 września 1998 r. przekształco- no Przedsiębiorstwo w jsSP oraz powołano jego dotychczasowego tymczaso- wego kierownika do jednoosobowego Zarządu. Następnie, 20 lutego 1999 r., odwołała go Rada Nadzorcza jako osobę nie dającą gwarancji poprawy sytuacji finansowej Spółki. Realizacja przez nowe kierownictwo zaakceptowanego przez RN w dniu 12 kwietnia 1999 r. programu restrukturyzacji nie przyniosła poprawy sytuacji ekonomicznej Spółki. W dniu 3 września 1999 r. Prezes Spółki poinformowała MSP o osiągnięciu przez Spółkę straty za okres od 1 listopada 1998 r. do 31 lipca 1999 r. w wysokości 10.671 tys. zł, przy kapi- tałach własnych Spółki na poziomie 14.546 tys. zł. W dniu 4 maja 2000 r. RN przyjęła sprawozdanie Zarządu i wnioskowała do WZ o udzielenie pokwitowania z działalności za okres od 1 listopada 1998 r. do 31 grudnia 1999 r. Jed- nocześnie w głosowaniu tajnym odrzucono wniosek Sekretarza RN o odwoła- nie Prezesa Zarządu. W dniu 30 czerwca 2000 r. WZA udzieliło Zarządowi i RN pokwitowania z działalności oraz zdecydowało o dalszym istnieniu Spół- ki „W związku z zaawansowaniem działań prywatyzacyjnych i wydanym ogło- szeniem zapraszającym.” W licznych wystąpieniach do organów państwowych SWW. „Polmos” SA w Szczecinie wyjaśniała, że pogorszenie sytuacji ekonomicznej nastąpiło w wyniku pogorszenia zewnętrznych warunków działania. Z ustaleń kontroli wynika tymczasem, że u podłoża pogorszenia tej sytuacji legła też inwestycja finansowa w 1995 r. oraz niedostosowanie Spółki do rosnących wymagań libe- ralizowanego rynku oraz niepodjęcie w porę działań naprawczych. Spółka zakupiła w dniu 24 czerwca 1995 r. od firmy „Rodent 1” w Warsza- wie zobowiązanie Skarbu Państwa (MZiOS) w celu potrącenia w trybie art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1998 r. o zobowiązaniach podatkowych. Izba Skarbowa w Szczecinie (wobec nieuznania roszczeń przez Ministerstwo Zdrowia) odmówiła uznania Przedsiębiorstwu kompensaty za zakupione przez nie zobowiązanie Skarbu Państwa. W dniu 25 maja 2000 r. Sąd Apela- cyjny w Poznaniu, po rozpatrzeniu sprawy z powództwa Spółki przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę 4.312.819,67 zł z 54% odsetkami od 2 sierpnia 1995 r., oddalił powództwo w całości, zasądzając od Spółki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 315.350 zł tytułem kosztów sądowych. W dniu 20 września 2000 r. Spółka wystąpiła z kasacją od wyroku Sądu Apelacyjnego do Sądu Najwyższego. Pomimo starań Spółki i Związków Zawodowych nie doszło do wszczęcia postępowania przeciwko osobom, które w jej imieniu zakupiły ww. wierzy- telność. W 1998 r. Prokuratura Wojewódzka w Szczecinie odmówiła wszczęcia śledztwa, a Prokuratura Apelacyjna w Poznaniu nie przychyliła się do zażalenia na tę decyzję. Sąd Rejonowy w Szczecinie oddalił (prawo- mocnym postanowieniem z dnia 16 października 1998 r.) zażalenie złożone przez KZ NSZZ „Solidarność” i utrzymał w mocy postanowienie Prokuratu- ry. W dniu 7 listopada 2000 r. Prokuratura Okręgowa w Szczecinie poinfor- mowała Spółkę o braku podstaw do wszczęcia postępowania przeciwko osobom, które podjęły decyzję o zakupie ww. wierzytelności. Pisma Prezesa Za- rządu kierowane do Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z propozycjami zawarcia ugody z dnia 12 maja 1999 r. i 8 grudnia 1999 r. pozostały bez odpowiedzi. Łączna kwota, którą Spółka zamierzała odzyskać wynosiła wg stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. 12.214.753,40 zł a składały się na nią :

46 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

-wierzytelność główna 4.312.812,67 zł, - wynagrodzenie adwokackie 3.750,00 zł, - koszty sądowe 44.007,40 zł, - odsetki ustawowe 7.854.176,33 zł. W uchwale z 24 stycznia 2000 r. Zarząd ocenił realizację programu restrukturyzacji wskazując, że nie zrealizowano go w zakresie: opracowania programu odzyskania rynku szczecińskiego, opracowania programu sprzedaży własnych wódek, zmiany nieefektywnego systemu pracy służb handlowych, wprowadzenia motywacyjnego systemu nagradzania pracowników handlowych, dokonania oceny przydatności zawodowej pracowników handlowych. Tym samym, zdaniem Izby, nie zostały zrealizowane podstawowe przedsię- wzięcia, które dawały szansę na poprawę sytuacji finansowej Spółki. Spółka nie przygotowała się do utraty (po podziale ogólnopolmosowskich znaków towarowych) prawa do produkcji wiodących dotychczas asorty- mentów wódek. Wódka „Starka”, do której Spółka nabyła prawo w przetargu nie była popularna na polskim rynku. Trudną sytuację finansową pogar- szało jeszcze stosowanie przez Spółkę nierentownych cen. W wyjaśnieniach dla RN złożonych na posiedzeniu w dniu 24 września 1999 r. Prezes Zarzą- du stwierdziła, że „...Funkcjonujące upusty (...) dla naszych odbiorców są prawie w wysokości poniesionej straty (...) Sprzedaż z taką stratą jest wybo- rem mniejszego zła, bo inaczej ludzie nie mieliby pracy.” Zarząd Spółki podjął decyzję o sprzedaży wyrobów firmie ELMAR Jędrzejów i udzieleniu obniżki ceny netto w wysokości 23%. Środki ze sprzedaży gotówkowej w wysokości 11.721 tys. zł pozwoliły Spółce wywiązać się z zapłaty podatków na rzecz budżetu. Spółka nie przykładała właściwej wagi do windykacji należności – o czym świadczy fakt, że dopiero 18 sierpnia 2000 r. Zarządzeniem Prezesa zobowią- zano kierownika Działu Handlu do bieżącego monitorowania spływu należno- ści i nie wydawania odbiorcom kolejnej partii towaru w razie braku wpłaty za poprzednią.

4. Przygotowania do prywatyzacji

4.1. Koncepcje restrukturyzacji branży spirytusowej

Sejmowa Sejm RP I kadencji pracował nad projektem ustawy o państwowym monopolu koncepcja restrukturyzacji spirytusowym, który jednak nie został przedstawiony pod jego obrady. Projekt ustawy o państwowym monopolu spirytusowym został zgłoszony do laski mar- szałkowskiej Sejmu II kadencji w 1994 r. Zakładał on powołanie Biura Mono- polu w Ministerstwie Finansów lub Rolnictwa oraz powołanie holdingu spółek powstałych z przekształcenia Polmosów. Następnym etapem miała być prywatyzacja holdingu poprzez ofertę publiczną przy zachowaniu pakietu kontrolnego przez Skarb Państwa. Projekt ten, jak również dwa inne, opracowywane równolegle w Sejmie, nie przeszły całej procedury legislacyjnej.

Propozycje Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej nie wypracował koncepcji MRiGŻ prywatyzacji sektora spirytusowego. W 1995 r. odbyła się natomiast w MRiGŻ konferencja uzgodnieniowa, z udziałem przedstawicieli przemysłu spirytusowego oraz MSP, Ministerstwa Ochrony Środowiska, Urzędu Antymonopolo-

47 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

wego, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, której celem było wypra- cowanie koncepcji prywatyzacji Polmosów. Propozycje MRiGŻ zakładały, że prywatyzacja nie powinna służyć dopływowi kapitału do przedsiębiorstw czy budżetu państwa. Kapitał powinien natomiast być, oprócz zaspokajania praw przysługujących pracownikom, zaangażowany w funduszach emerytal- nych. Część akcji, po skomercjalizowaniu podmiotów sektora, miała być udo- stępniona stworzonemu podmiotowi kapitałowemu, który pełniłby rolę strate- gicznego koordynatora inwestycji, marketingu i znaków towarowych. Kapitał nie byłby własnością państwa ale funduszu emerytur rolniczych. Koncepcja Krajowej Krajowa Rada Przetwórstwa Spirytusu proponowała w 1996 r., aby prywatyza- Rady Przetwórstwa Spirytusu cję branży spirytusowej przeprowadzić w trzech grupach przedsiębiorstw : I grupę stanowić miały przedsiębiorstwa najmniejsze o niewielkim potencjale technicznym i finansowym oraz o niedużym zatrudnieniu (zakładano ich pry- watyzację w pierwszej kolejności drogą kapitałową lub w drodze prywatyzacji bezpośredniej), II grupę stanowić miały przedsiębiorstwa średnie (zakładano ich prywatyzację również drogą kapitałową, po zakończeniu prywatyzacji przedsiębiorstw I grupy), III grupę stanowić miały przedsiębiorstwa największe, które miały być prywa- tyzowane w ostatniej kolejności poprzez publiczną ofertę akcji.

4.2. Harmonogram, strategia i cele prywatyzacji branży spirytusowej

Wg „Programu prywatyzacji do 2001 r.” przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 lipca 1998 r. prywatyzacja przedsiębiorstw branży spirytusowej miała być przeprowadzona do końca 2000 r. po ich skomercjalizowaniu w 1998 r. Kolejne plany prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego, a szczególnie planowane przez MSP terminy sprzedaży akcji były, zdaniem Izby, określane zbyt pochopnie bez uwzględnienia realiów determinujących możliwość sfinalizowania transakcji. Również aktualnie obowiązujący harmonogram prywatyzacji przewidujący jej zakończenie w I kwartale 2002 roku jest zdaniem Izby nierealny. Izba nie wnosi uwag do sposobu informowania KERM przez Ministra SP o przebiegu prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego. W dniu 13 stycznia 1999 r. po raz pierwszy Minister SP przekazał pod obrady KERM informację o prywatyzacji przemysłu spirytusowego do czego zobowiązany został przez RM w dniu 7 lipca 1998 r. Przygotowując koncepcję zmian własno- ściowych w przemyśle spirytusowym Minister SP założył, że celem restrukturyzacji, a następnie prywatyzacji tego przemysłu będzie stworzenie przedsiębiorstwom warunków umożliwiających sprostanie rosnącym wyzwaniom konkurencyjnym na rynku krajowym oraz ekspansji na rynki światowe (prywatyzacja miała być jednym z etapów restrukturyzacji tej branży). Według tej koncepcji prywatyzacją pośrednią planowano objęcie 20 spółek (chyba że nastąpiłyby konsolidacje), z których kilka planowano sprywatyzować w trybie oferty publicznej, a pozostałe w drodze zapro-

48 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

szenia do rokowań. Jedynie ZPS w Sieradzu planowano sprywatyzować w drodze prywatyzacji bezpośredniej. Ww. informacja nie została zaakceptowana przez KERM, który w dniu 4 lutego 1999 r zobowiązał Ministra SP do przedstawienia nowej informacji wraz z oceną dotychczasowego przebiegu prywatyzacji przemysłu spirytusowego oraz wskaza- niem przyczyn i skutków jego opóźnienia oraz osób za nie odpowiedzialnych. No- wa wersja informacji została przekazana KERM w dniu 18 lutego 1999 r. Infor- macja została przyjęta podczas obrad KERM w dniu 4 marca 1999 r., Minister SP został zobowiązany do opracowania i comiesięcznej aktualizacji harmonogramu przekształceń własnościowych w przemyśle spirytusowym, a przedsiębiorstwa i spółki zobowiązano do przedłożenia w MSP programów restrukturyzacji zaopi- niowane przez RN. 4 marca 1999 r. Minister SP przedstawił na posiedzeniu KERM nową wersję informacji, w której poinformował, że nie zostały podjęte decyzje o wyborze ścieżki prywatyzacji dla „Polmosów” w Łodzi i Sieradzu oraz, że komercjalizacje „Polmo- sów” w Warszawie (Szkolna) i Żyrardowie zostały odroczone ze względu na prowadzone przez nie spory o znaki towarowe. Minister SP nie przedstawił jednak osób odpowiedzialnych za opóźnienie prywatyzacji do czego został zobowiązany przez KERM w dniu 4 lutego 1999 r. 10 czerwca 1999 r. Minister SP przedstawił na posiedzeniu KERM harmonogram prywatyzacji branży, który przewidywał jej zakończenie na kwiecień 2001 r. W trakcie dyskusji stwierdzono, że jest to program roboczy, który może być wcze- śniej wykonany, przy odpowiedniej mobilizacji i przyspieszeniu niektórych procedur prywatyzacyjnych. KERM rekomendował dokument Radzie Ministrów zobo- wiązując jednocześnie Ministra SP do zapewnienia zakończenia prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego w czasie nie wykraczającym poza rok 2000. W nowej wersji harmonogramu zakończenie prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego założono na koniec 2000 r. , 22 września 2000 r. Minister SP poinformował Radę Ministrów, że MSP rozpo- częło procedury prywatyzacyjne w stosunku do wszystkich 16 jsSP oraz 5 przed- siębiorstw. Zakładano prywatyzację „Polmosów” w Warszawie (Koneser) i Łodzi w trybie sprzedaży przedsiębiorstwa, w Sieradzu i Żyrardowie poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki oraz w Warszawie (Szkolna) poprzez odpłatne udostęp- nienie mienia spółce pracowniczej. 12 października 2000 r. MSP poinformowało KERM o zamiarze zbycia przez SP w latach 2000 - 2001 od 51 % do 80 % akcji w spółkach przemysłu spirytusowego oraz, że ze względu na brak ostatecznych uregulowań prawnych dotyczących praw do zagranicznych rejestracji znaków towarowych nastąpi wydłużenie procesu prywatyzacji, a terminy podpisania umów zbycia akcji dla większości przedsiębiorstw przesuną się na pierwszy i drugi kwartał 2001 r. 19 kwietnia 2001 r. KERM przyjął i rekomendował Radzie Ministrów kolejną „In- formację na temat przekształceń własnościowych w sektorze spirytusowym”, w której MSP poinformowało o wykonaniu analiz przedprywatyzacyjnych dla wszystkich „Polmosów” za wyjątkiem opracowań dla „Akwawitu” oraz „Polmosu” w Warszawie (Szkolna) oraz o zawarciu umowy sprzedaży akcji „Polmosu” w Kutnie, a także o zaawansowaniu prywatyzacji i planowanych terminach jej sfinalizowania, z których wynikało że zakończona zostanie w I kwartale 2002 r. Podsekretarz Stanu w MSP, pani B. Litak-Zarębska wyjaśniła kontrolerom NIK, że niezrealizowanie planów prywatyzacyjnych spowodowane było kil- koma przyczynami m. in. dotyczącymi braku uregulowań prawnych odnośnie zagranicznych rejestracji znaków towarowych oraz niepowodzeniem negocja-

49 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

cji warunków sprzedaży akcji niektórych Polmosów. Natomiast Dyrektor DNiP I w MSP wyjaśniła, że MSP nie realizowało obowiązku comiesięcznego aktualizowania harmonogramu przekształceń własnościowych w przemyśle spirytusowym ponieważ aktualizacja dokonywana jest „ ...w terminach okre- ślonych dla sprawnego funkcjonowania MSP (Kolegium MSP), współpracy z innymi ministerstwami, współpraca z krajowymi władzami związków zawodowych”. Ww. wyjaśniła także, że niemożliwe było wyszczególnienie przez Ministerstwo SP osób odpowiedzialnych za „istniejący stan branży spirytusowej” (do czego Minister SP został zobowiązany przez KERM w dniu 4 lutego 1999 r.) ponieważ na stan branży spirytusowej w Polsce wpływa wiele czynni- ków wewnętrznych i zewnętrznych (przemyt, nielegalna produkcja, wysoka akcyza).

Strategia Punktem wyjścia działań prywatyzacyjnych branży sprytusowej oraz elemen- prywatyzacji tem realizacji harmonogramu prywatyzacji było opracowanie na zlecenie Mini- stra SP Strategii prywatyzacji przemysłu spirytusowego. Strategia ta opracowana została przez firmę doradczą Pro Invest International Sp. z o.o. za kwotę 451,4 tys. zł. i uzyskała akceptację Ministra Skarbu Państwa we wrześniu 1999 r. Uruchomienie procedur prywatyzacyjnych miało nastąpić natychmiast po jej zatwierdzeniu w grupie tych spółek, w których procesy prywatyzacyjne zostały już rozpoczęte, tj. w Polmosach w: Krakowie, Lublinie i Szczecinie oraz w grupie spółek, co do których istniało duże ryzyko nieznalezienia samodzielnego inwestora, tj. w Polmosach w: Bielsku-Białej, Łańcucie, Starogardzie Gdańskim, Siedlcach, Toruniu oraz Józefowie. Strategia prywatyzacji zakła- dała sekwencyjną prywatyzację spółek o największej wartości, a mianowicie w Polmosach: w Poznaniu, Zielonej Górze, Białymstoku i we Wrocławiu, ale dopiero po sprzedaży akcji PZPS „Polmos” SA w Poznaniu, ze względu na prawdopodobne zainteresowanie tą prywatyzacją „Agrosu” SA i szansę na ugodę w sprawie zagranicznych rejestracji znaków towarowych. Za główny problem przemysłu spirytusowego uznano w Strategii likwidację nadwyżek zdolności produkcyjnych, który przy pozostawieniu przemysłu wolnej grze rynkowej zostanie rozwiązany poprzez upadłość najsłabszych spółek i przedsiębiorstw. Oceniono, że naturalny proces restrukturyzacji nie będzie mieć znaczącego wpływu na łączne dochody Skarbu Państwa z prywatyzacji sektora ponieważ przeważająca większość przychodów zostanie zrealizowana ze sprzedaży kilku najlepszych Polmosów. W przypadku nieakceptowania likwidacji i upadłości przez Skarb Państwa wskazywano na konieczność dokonywania transakcji wiązanych, tj. sprzedawania spółek atrakcyjnych ze słaby- mi. Doradca przewidywał, że prywatyzacja nie spowoduje zmiany źródeł zaopatrzenia Polmosów na zagraniczne, a więc nie będzie przyczyną pogorszenia sytuacji w polskim rolnictwie. Doradca wskazywał jednak, że postępujący spadek spożycia wyrobów spirytusowych przy niestabilnej polityce akcyzowej na paliwa z dodatkiem spirytusu odwodnionego oraz nieznane warunki ochrony celnej polskiego rynku w kontekście negocjacji z UE mogą spowodować spadek popytu na ziemniaki i zboża przerabiane na spirytus surowy. Przestrzegał,

50 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

że nie jest celowe podejmowanie prób ograniczenia przyszłych inwestorów w doborze źródeł zaopatrzenia w spirytus np. poprzez próby wprowadzenia do umów sprzedaży klauzul nakazujących zakup surowca krajowego. Cele prywatyzacji Cele prywatyzacji branży spirytusowej zostały ujęte przez doradcę prywatyzacyjnego jako: • pozyskanie dostępu do sieci sprzedaży w kraju i za granicą oraz pozyskanie know-how w zakresie promocji marek i wyrobów, • uzupełnienie kapitału obrotowego, • realizacja dochodów budżetowych, • stworzenie możliwości eksportu polskich wyrobów spirytusowych, • doprowadzenie do poprawy rentowności branży, • ochrona miejsc pracy. Ocena strategii Ostateczna ocena przez NIK efektów przyjętej przez Ministra SP Strategii oraz ocena realizacji celów prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego będzie możliwa po zakończeniu procesu przekształceń własnościowych. Jednak już obecnie można w świetle wyników kontroli NIK sformułować na- stępujące uwagi, co do opracowanej przez doradcę prywatyzacyjnego strategii i sposobu jej realizacji przez Ministra SP. • Należało rozważyć, w porozumieniu z Ministrem Finansów, możliwość od- dłużenia niektórych podmiotów w przypadkach kiedy byłoby ono warunkiem ich efektywnej z punktu widzenia interesów Skarbu Państwa prywatyzacji. • Analiza sektorowa stanowiąca podstawę do opracowania strategii prywatyzacji sektora spirytusowego powinna wskazywać te przedsiębiorstwa i spół- ki, które ze względu na trudną sytuację finansową i rynkową nie mają perspektywy prywatyzacji ścieżką kapitałową. Indywidualne analizy dla takich podmiotów powinny przedstawiać koszty ich oddłużenia, likwidacji lub upadłości jako alternatywne dla prywatyzacji. Tymczasem doradca ograniczył się jedynie do zasygnalizowania problemu i wskazania możliwości proponowania inwestorom „transakcji wiązanych” polegających na sprzedaży akcji podmiotów atrakcyjnych pod warunkiem nabycia akcji spółek bardzo słabych. Koncepcja ta nie rokuje, zdaniem NIK, szans powodzenia ponieważ inwestorzy zainteresowani są raczej znakami towarowymi i rynkiem niż potencjałem wytwórczym Polmosów (vide rozdział 4.3. informacji) . Jednocześnie Minister SP nie zdecydował się na ogłoszenie upadłości najsłabszych przedsiębiorstw i spółek, mimo iż był informowany o przesłankach uzasadniających takie decyzje (np. Polmosy w Krakowie, Szczecinie, Łodzi, Warszawie – Koneser, Sieradzu ). Działalność tych pod- miotów, które szukając szansy przetrwania stosowały najczęściej nierentowne ceny swoich wyrobów i usług prowadziła do wzrostu ich zadłużenia wobec budżetu oraz szkodziła innym podmiotom (vide rozdział 3.3. niniejszej informacji).

51 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Realizując strategię prywatyzacji Minister SP skomercjalizował w 1998 r. Zmiany stanu prawnego pod- w celu prywatyzacji tj. w trybie art. 4 ust. 1 ustawy o kipp 16 przedsiębiorstw. miotów sektora Kontrola nie wykazała nieprawidłowości przy ww. komercjalizacjach, jednak Polmosy w Krakowie i Szczecinie wypełniały już przed ich komercjalizacją przesłanki do wszczęcia postępowania naprawczego i wprowadzenia zarządu komisarycznego. Komercjalizacja tych przedsiębiorstw nie wpłynęła na po- prawę ich wyników ekonomicznych. Zwiększyły one zadłużenie wobec Skarbu Państwa. Większość Polmosów (z wyjątkiem Sieradza i Józefowa) posiadała uregulowany stan prawny nieruchomości i nie występowały w nich roszczenia reprywatyzacyjne byłych właścicieli. Wszystkie spółki przygotowały przy współpracy z MSP proces nieodpłatnego udostępnienia akcji uprawnionym pracownikom. Argumentacja Ministra SP, w przypadku wnioskowania do RM o zgodę na prywatyzację bezpośrednią czterech przedsiębiorstw, wskazywała na ich trudną sytuację ekonomiczno-finansową, konieczność szybkiego doka- pitalizowania, brak możliwości zastosowania komercjalizacji oraz zainteresowanie inwestorów udziałem w prywatyzacji. Argumentacji wskazującej na zainteresowanie załogi i inwestorów udziałem w prywatyzacji użyto przy wniosku Ministra SP do RM sprawie prywatyzacji bezpośredniej PPS „Polmos” w Warszawie. Ministerstwo Skarbu Państwa wyłoniło w 2000 r. wykonawców analiz przed- Analizy przedprywatyzacyjne prywatyzacyjnych dla wszystkich przedsiębiorstw i spółek przemysłu spirytusowego. Według zawartych umów, łączny koszt analiz, wykonanych przez pięć firm doradczych wynosił 2.546,6 tys. zł. W tabeli zestawiono ww. koszty we- dług wykonawców analiz dla poszczególnych Polmosów. Większość analiz zo- stała przyjęta przez MSP. Nie zostały do zakończenia czynności kontrolnych (maj 2001 r.) odebrane analizy przedprywatyzacyjne dla ŁZPS „Polmos” w Łodzi i PPS „Polmos” w Warszawie. w zł Przedmiot analiz Doradca Koszty 1. Sektor spirytusowy 451.400 2. FWG w Starogardzie Gdańskim SA Pro-Invest International 514.596 ŚWW.G w Bielsku-Białej SA Sp. z o.o. PWW. w Siedlcach SA ZB – R „Polmos” w Koninie SA 3. Poznańskie ZPS „Polmos” SA EVIP International Sp. z o.o. 122.000 4. LWW.G „Polmos” w Zielonej Górze SA BAA sp. z o.o. 91.500 5. Łódzkie ZPS „Polmos” Finansista-Consulting BDiA 59.780 Sp. z o.o. 6. ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie Pro-Invest International 119.194 7. FW „Polmos” SA w Łańcucie Sp. z o.o. 247.050 MWW.iD „Polmos” SA w Józefowie ZPS „Polmos” SA w Toruniu ZPS„Polmos” SA w Kutnie 8. PPS„Polmos” SA w Białystok 105.578 9. Destylernia „Polmos” w Krakowie SA EVIP International Sp. z o.o. 343.430 Szczecińska WW. „Polmos” SA Lubelskie ZPSiD„Polmos” SA 10.KS„Wratislavia” Polmos Wrocław SA BAA Sp. z o.o. 91.500 11. ZPS. „Polmos” w SieradzuDGA Doradztwo Gospodar- 92.720 12. WW.W „Koneser” w Warszawie cze SA 119.560 13.PPF „Akwawit” SA BAA Sp. z o.o. 188.490 Źródło: Dane NIK na podstawie wyników kontroli.

52 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Analizę sektorową oraz dziewięć indywidualnych analiz przedprywatyzacyjnych zlecono firmie Pro-Invest International Sp. z o.o. za łączną kwotę 1.332 tys. zł, cztery indywidualne analizy przedprywatyzacyjne zlecono firmie EVIP International Sp. z o.o. za kwotę 465 tys. zł. BAA Sp. z o.o. otrzymała zlecenie wykonania trzech indywidualnych analiz za łączną kwotę 371 tys. zł a DGA Doradztwo Gospodarcze SA – dwie analizy za łączną kwotę 212.280 zł. Finansista-Consulting BDiA Sp. z o.o. uzyskała zlecenie opracowania jednej analizy przedprywatyzacyjnej za kwotę 60 tys. zł.

Nieprawidłowości W procesie wyłaniania wykonawców analiz przedprywatyzacyjnych i odbioru podczas przetargów wykonanych przez nich dzieł przez MSP stwierdzono wiele nieprawidłowości w MSP i uchybień. Do czasu zakończenia kontroli NIK, rozstrzygnięto w MSP trzyna- ście przetargów na wybór firm doradczych. W sześciu z nich objętych badaniami kontrolnymi stwierdzono, iż nie przestrzegano postanowień ustawy o zamówieniach publicznych. We wszystkich sześciu zbadanych przetargach nie wzywano oferentów do zło- żenia oświadczeń o pozostawaniu bądź nie w stosunku zależności lub dominacji z innymi uczestnikami postępowania lub zamawiającym albo osobami po stronie zamawiającego (oświadczenia powyższe wymagane były art. 22 ust. 5 i 6 ustawy o zamówieniach publicznych). W specyfikacjach istotnych warun- ków tych zamówień znajdował się wprawdzie wymóg złożenia takiego oświadczenia, lecz w formie załącznika do oferty, a więc w momencie kiedy nie byli jeszcze znani wszyscy uczestnicy postępowania, w tym składy komisji przetargowych. Art. 22 ust. 6 ww. ustawy wymaga ponadto od zamawiającego pisemnego wezwania, skierowanego do wszystkich którzy złożyli oferty, a za- wierającego „wykaz uczestników postępowania oraz osób po stronie zama- wiającego biorących udział w postępowaniu”. W związku z tym, że pełny wykaz uczestników postępowania mógł być znany nie wcześniej, niż po upływie terminu otwarcia ofert, wymienione wyżej wezwanie mogło być sformułowane (z podaniem nazwisk członków komisji przetargowej) i przekazane dopiero po upływie tego terminu. MSP wyjaśniało popełnienie tego podstawowego błędu odmienną interpretacją przepisów o zamówieniach publicznych. Poza wyżej opisanymi nieprawidłowościami, wspólnymi dla wszystkich zbadanych postępowań, wiele nieprawidłowości i uchybień dotyczyło przetargów na wybór wykonawców analiz przedprywatyzacyjnych. Oferty trzech firm na wybór doradcy w zakresie wykonawstwa analizy sektorowej, nie spełniały wymagań formalnych, a mimo to zostały przez Ko- misje przyjęte. I tak: - oferta PRO-INVEST INTERNATIONAL Sp. z o.o. (firma ta wygrała przetarg) została przyjęta mimo braku „oświadczenia o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy....”, wymaganego Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia (SIW- Z) pkt 4.1.d. Decyzja Komisji stanowiła naruszenie art. 27a pkt 2 i art. 16 ustawy o zamówieniach publicznych. Stwierdzono ponadto, iż ww. oferta nie była prze- chowywana w sposób gwarantujący jej nienaruszalność, gdyż jak wynika z wyja- śnienia złożonego przez przewodniczącego Komisji, wypis z rejestru handlowego

53 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

dot. tej firmy został z oferty wyłączony. Stanowiło to z kolei naruszenie art. 26 a ww.ustawy, który stanowi, że „Zamawiający zobowiązany jest przez okres 3 lat od zakończenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, do prze- chowywania ofert w sposób gwarantujący ich nienaruszalność”. - przyjęta została oferta Konsorcjum Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Pań- stwowego, Instytutu Studiów Ekonomicznych Stowarzyszenia oraz PROEXIM Sp. z o.o., pomimo braku poświadczenia notarialnego umowy „konsorcjalnej”, wymaganego przez SIWZ pkt 4.1.d, w związku z czym naruszono art. 27a pkt 2 i art. 16 ustawy o zamówieniach publicznych. Stanowią one, że zamawiaący zobo- wiązany jest odrzucić ofertę, jeżeli: oferent nie złożył wymaganych oświadczeń Zamawiający obowiązany jest do traktowania na równych prawach wszystkie podmioty ubiegające się o zamówienia publiczne i do prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia w sposób gwarantujący zachowanie uczciwej konkurencji; W procesie przetargu na wyłonienie doradcy prywatyzacyjnego Destylerni „Polmos” w Krakowie SA, Szczecińskiej Wytwórni Wódek „Polmos” SA, Lu- belskich Zakładów Przemysłu Spirytusowego i Drożdżowego „Polmos” SA, Komisja wbrew postanowieniu art. 16 ustawy o zamówieniach publicznych, który stanowił j.w. odrzuciła, bez merytorycznego uzasadnienia, dwie oferty: Erste Securities Polska SA, podając jako powód brak poświadczenia za zgodność z oryginałem zaświadczenia z urzędu skarbowego i ZUS oraz brak paraf na tej ofercie. Kontrolerzy NIK ustalili natomiast, że poświadczenia znajdowały się na kopiach tych zaświadczeń, załączonych do przedłożonego do kontroli oryginału oferty, zaś oryginał oferty był parafowany przez wła- ściwe osoby (wyjaśnienia przewodniczącego komisji, iż na kopiach ofert nie było wymaganych paraf, nie zmieniają oceny NIK w tym przedmiocie). BUDOSERWIS Z.U.H. Sp. z o.o., z powodu braku zaświadczenia z urzędu skarbowego oraz nieaktualnego wypisu z rejestru handlowego podwyko- nawcy Staropolski Dom Handlowy SA, podczas gdy zaświadczenie takie znajdowało się w ofercie (na str. 46), natomiast SIWZ nie wymagała od podwykonawców złożenia takiego dokumentu. Niezrozumiałe jest, w ocenie NIK, wyjaśnienie przewodniczącego komisji przetargowej o braku w kopii oferty stron od 42 do 46, pomimo iż w momencie decyzji o odrzucaniu oferty nie kwestionowano braku tych stron, jak również niezasadne jest na- stępujące stwierdzenie przewodniczącego: „Ponieważ pomimo braku w SIWZ obowiązku złożenia przez podwykonawców wypisu z rejestru handlowego, dokument taki został złożony, poddany on został również ocenie formalno-prawnej.” W procesie przetargu na wyłonienie doradcy prywatyzacyjnego Zakładów Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Kutnie, Fabryki Wódek „Polmos” SA w Łańcucie, „Polmos” Toruń SA oraz Mazowieckiej Wytwórni Wódek i Drożdży w Józefowie, Komisja odrzuciła ofertę Budoserwis Z.U.H. Sp. z o.o. z powodu nieposiadania przez prokurenta stosownego upoważnie- nia do podpisywania oświadczeń. Z załączonego wypisu z rejestru handlowego wynikało natomiast, iż podpisująca była prokurentem posiadającym prawo reprezentacji (podpisu) samodzielnie. Nie można uznać zatem argu- mentu, podanego w wyjaśnieniu zastępcy dyrektora DNiP I, iż: „wszyscy członkowie komisji uznali , że w tym przypadku ofertę powinien podpisać zarząd spółki”, gdyż wymóg prawomocności podpisu został zachowany, a nie był to problem oddany do uznania Komisji. W tym samym przetargu doszło również do naruszenia art. 35 ust. 1, pkt 15, art. 43 ust. 1 oraz art. 43 ust. 2 ustawy o zamówieniach publicz-

54 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

nych, które zobowiązują zamawiającego do otwarcia ofert w terminie poda- nym w SIWZ. Oferty otwarto w dniu 3 stycznia 2000 r., a nie 31 grudnia 1999 r. jak podano w specyfikacji bez powiadomienia oferentów o zmianie terminu. Nie zmienia istoty sprawy wyjaśnienie zastępcy dyrektora DNiP I, iż żaden z oferentów nie złożył protestu. W trakcie przetargu na wyłonienie doradcy prywatyzacyjnego dla sześciu podmiotów, tj. Fabryki Wódek Gdańskich w Starogardzie Gdańskim SA, Ślą- skiej Wytwórni Wódek Gatunkowych „Polmos” SA w Bielsku Białej, Podla- skiej Wytwórni Wódek „Polmos” SA w Siedlcach i Zakładów Badawczo Roz- wojowych „Polmos” SA w Koninie, stwierdzono przypadki wypełniania przez członków komisji kart ocen ołówkiem, bądź przekreślania, a także przerabiania wpisanych wcześniej indywidualnych ocen. Te praktyki NIK ocenia jako nie- rzetelne prowadzenie dokumentacji przetargowej. W przypadkach trzech ofert związanych z ww. przetargiem Komisja naru- szyła art. 27a pkt 2 i art. 16 ww. ustawy, zobowiązujące do odrzucenia ofert nie spełniających wymagań określonych w SIWZ. W trakcie kontroli ustalo- no, że Oferta Pro-Invest International Sp. z o.o. (która wygrała przetarg) nie posiadała podpisu pod oświadczeniem wymaganym w pkt 2.1.2. SIWZ; za- łączona kopia bilansu do oferty Nicom Consulting LTD, w której została podpisana niezgodnie z pkt 5 specyfikacji (przez osobę nie wymienioną we wskazanym punkcie); kopia bilansu i kopia F-01 załączona do oferty RCF Polska Sp. z o.o., wbrew pkt 5 oraz pkt 4.1.d specyfikacji, nie zostały podpi- sane „za zgodność”, a strony oferty zawierające m.in. oświadczenia, nie zo- stały ponumerowane, w tym część (prezentująca m.in. doświadczenia) nie została parafowana. Nie stanowi usprawiedliwienia dla łamania przepisów wyjaśnienie przewodniczącej komisji, że żaden z członków komisji nie kwe- stionował tych faktów, dowodzi ono natomiast o nierzetelności i nielegalno- ści działania Komisji. Skala stwierdzonych podczas kontroli NIK błędów świadczy o nagminnym nieprzestrzeganiu prawa przez członków komisji rozstrzygających przetargi w MSP oraz o braku właściwego nadzoru nad ich pracą ze strony kierownictwa DNiP I. Błędy te mogły prowadzić do wyboru nie najlepszych ofert, a niektóre nieprawidłowości polegające na braku części kart w ofertach bądź zagubieniu oryginału oferty mogą rodzić podejrzenie o umyślnym tworzeniu faktów dają- cych podstawę odrzucenia oferty. Pozamerytoryczne argumenty wyboru ofe- rentów lub ich odrzucenia mogą być przejawem zjawisk korupcjogennych. Opóźnienia Nieprawidłowości stwierdzono także na etapie odbioru analiz przedprywatyza- w realizacji umów cyjnych. Długotrwałość procesu odbioru przez MSP zamówionych, a wykonanych opracowań oraz nieegzekwowanie od wykonawców umownych terminów na ich poprawę, doprowadziły do znacznego wydłużenia terminów sporządze- nia analiz w stosunku do terminów określonych w umowach, co mogło mieć wpływ na aktualność tych opracowań oraz na opóźnienie procesu prywatyzacji. Zwłoka w dokonaniu oceny przez MSP, bądź odbioru opracowań wynosiła od blisko czterech miesięcy do prawie sześciu miesięcy w przypadku analizy stanu środowiska naturalnego oraz analizy prawnej „Polmos” SA w Białymstoku, analizy stanu środowiska naturalnego, analizy stanu i perspektyw rozwoju KS „Vratislavia Polmos” Wrocław SA oraz memorandum informacyjnego Spółki,

55 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

w przypadku poprawionych opracowań przedprywatyzacyjnych dotyczących MWW.iD „Polmos" SA w Józefowie. NIK nie kwestionuje prawdziwości wyjaśnień złożonych w procesie kontroli przez wicedyrektora DNiP I, że przyczynami tych opóźnień była jednoczesna realizacja wielu projektów prywatyzacyjnych, co przy istniejących ogranicze- niach kadrowych stwarzało konieczność angażowania przedstawicieli innych departamentów MSP oraz zewnętrznych konsultantów. Korzystniejszym roz- wiązaniem, z punktu widzenia jakości dzieł, byłoby rozłożenie wykonania analiz w czasie, przy uwzględnieniu dokonanego podziału Polmosów na grupy i zsynchronizowanie tego procesu z planowanymi terminami prywatyzacji. Minister SP nie korzystał z uprawnień wynikających z zawartych umów doty- czących możliwości dochodzenia kar umownych w przypadku nienależytego wykonania pod względem jakości zamówionych prac i przekroczenia przez wykonawcę wyznaczonego terminu na usunięcie stwierdzonych wad (nie dłuż- szego niż 20 dni roboczych). Po bezskutecznym upływie tego terminu Minister SP miał prawo do odstąpienia od umowy w części lub całości z prawem żąda- nia kary umownej w wysokości 25% należnego za dane Zamówione Dzieło wynagrodzenia, lub powierzenia poprawienia lub dalszego wykonania danego Zamówionego Dzieła osobie trzeciej na koszt Wykonawcy. W pismach kierowanych do doradców prywatyzacyjnych, jako podstawę żądania dokonania poprawek MSP podawało najczęściej § 3 ust. 1.6 zawartych umów, w myśl którego wykonawca był zobowiązany do „stosowania się do poleceń i wskazówek Zamawiającego w trakcie wykonywania Zamówionych Dzieł oraz Zleconych Prac”. W 23 spośród 73 analizowanych pism, nie podano żadnej podstawy prawnej takiego żądania, a spośród nich w 10 nie sprecy- zowano, bądź w ogóle nie określono obligatoryjnego dla Wykonawcy terminu na dokonanie korekt Zamówionych Dzieł. Niewyznaczanie terminu na dokonanie poprawek uniemożliwiało jego wyegzekwowanie i dochodzenie kar umownych, co w konsekwencji oznaczało wcześniej opisane opóźnienia w wykonaniu i odbiorze analiz. Wicedyrektor DNiP I zgłaszał dwukrotnie (13 lipca 2000 r. oraz 28 września 2000 r.) uwagi do analiz przedprywatyzacyjnych dotyczących ŻZPS „Pol- mos” w Żyrardowie, wykonanych przez Pro-Invest International Sp. z o.o. z prośbą o dokonanie korekt i uzupełnień „w możliwie najkrótszym czasie”. Umowa określała termin wykonania tych analiz na koniec maja 2000 r., a faktycznie zostały odebrane przez MSP w dniu 5 października 2000 r. Podobne uwagi dotyczą również współpracy MSP z ww. firmą przy realizacji analiz dotyczących „Polmos” SA w Kutnie i PWW. „Polmos” SA w Sie- dlcach. MSP 3-krotnie uwagę zwracało, że analiza prawna „Polmos” SA w Kutnie nie zawierała wskazania ewentualnych zagrożeń, mogących wystąpić w związku z istniejącą sytuacją prawną Spółki. Umowa określała termin wykonania analiz na początek lipca 2000 r., a faktycznie przyjęte one zostały przez MSP w dniu 22 grudnia 2000 r. W przypadku PWW. „Polmos” SA w Siedlcach, 4-krotnie zgłaszano uwagi do części analizy odnoszącej się do stanu środowiska naturalnego i oceny realizacji obowiązków wynikających z tytułu wymagań ochrony środowiska. Spowodowało to, iż faktyczny odbiór

56 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

prac nastąpił dopiero 20 grudnia 2000 r., podczas gdy umowny termin ich wykonania upłynął w końcu maja 2000 r. Wicedyrektor DNiP I dwukrotnie zwracał się do BAA Sp. z o.o. (10 listopada 2000 r. i 12 stycznia 2001 r.) o zajęcie stanowiska w sprawie roszczeń prawnoautorskich firmy Adamba Imports International Inc. do znaku gra- ficznego wódki „Luksusowa” w związku z analizami przedprywatyzacyjny- mi LWW.G „Polmos” w Zielonej Górze, nie precyzując podstawy prawnej oraz nie określając terminu na udzielenie odpowiedzi. Analizy zostały odebrane przez Zespół ds. Odbioru 1 grudnia 2000 r., a Ministerstwo otrzymało od BAA Sp. z o.o. odpowiedź na poruszone w ww. pismach kwestie dopiero pismem z 17 maja 2001 r. Umowa zawarta pomiędzy Ministrem SP a „Finansista-Consulting” Sp. z o.o. określała termin wykonania analiz przedprywatyzacyjnych dla ŁZPS „Polmos” w Łodzi na 4 listopada 2000 r. Wicedyrektor DNiP I kolejno: 27 listopada 2000 r., 15 grudnia 2000 r. oraz 12 stycznia 2001 r. informował ww. doradcę, iż termin wykonania przedmiotowych opracowań już upłynął. Doradca przekazał do MSP analizy przedprywatyzacyjne dotyczące ŁZPS „Polmos” w Łodzi dopiero 20 stycznia 2001 r. Zgłoszone przez Wicedyrek- tora DNiP I uwagi do ww. opracowań w 2 miesiące po ich otrzymaniu (21 i 27 marca 2001 r.), nie określały podstawy prawnej do żądania uwzględnie- nia uwag oraz obligatoryjnego terminu dokonania korekt, pomimo iż miały one zasadnicze znaczeniu dla realizacji umowy. W pismach zawierających uwagi zarzucono wykonawcy m.in., że: „W znacznej części analiza jest spo- rządzona w sposób niezgodny z treścią umowy, opis zagadnień nie zawiera informacji wymaganych zgodnie z opisanym w umowie zakresem prac, dotyczy to zarówno prezentacji zagadnień jak również wniosków płynących z dokonanej analizy. (...) W szeregu analiz brak pełnych danych za 1999 r. (...) Powyższe zastrzeżenia i wątpliwości prowadzą do stwierdzenia, że przed- stawione przez Państwo opracowanie nie może być uznane za wystarczające do kontynuowania procedur prywatyzacyjnych.” Wobec braku reakcji doradcy na zgłoszone uwagi, Wicedyrektor DNiP I, 9 kwietnia 2000 r. wyzna- czył termin przedstawienia skorygowanych opracowań do 18 kwietnia 2001 r., następnie przedłużając ten termin do 26 kwietnia 2001 r. Od terminu zło- żenia analiz określonego umową do zgłoszenia uwag MSP upłynęło 4,5 mie- siąca. Izba przyjęła do wiadomości wyjaśnienie p.o. dyrektora DNiP I, iż zwłoka w realizacji postanowień umowy znajdzie odzwierciedlenie podczas ustalania ostatecznego wynagrodzenia Wykonawcy.

Niektualność Pomimo upływu kilku miesięcy pomiędzy odbiorem analiz przedprywatyza- wycen cyjnych a terminami, w których sporządzono wyceny, firmy doradcze w pięciu przypadkach nie dokonały ich aktualizacji na dzień sporządzenia zweryfiko- wanej wersji wyceny przedsiębiorstwa. W przypadku szacowania wartości ZPS „Polmos” w Sieradzu, zweryfikowana wersja wyceny z 6 listopada 2000 r. była sporządzona na podstawie danych na dzień 30 marca 2000 r., natomiast odbiór analiz został ostatecznie dokonany dopiero w dniu 12.12.2000 r. Dopiero w wyniku działań kontrolnych kierownictwo DNiP I zażądało aktualizacji wycen dotyczących: Kompanii Spirytusowej „Wratislavia”, „Polmosu” Wrocław SA, Fabryki Wódek Gdańskich w Starogardzie Gdańskim, Zakładu Badawczo- Rozwojowego „Polmos” SA w Koninie, Podlaskiej Wytwórni Wódek „Pol- mos” SA w Siedlcach.

57 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

4.3. Zaawansowanie prywatyzacji przedsiębiorstw spirytusowych

W dniu 22 września 2000 r. Minister SP poinformował Radę Ministrów o roz- poczęciu przez MSP procedur prywatyzacyjnych w odniesieniu do wszystkich 16 jsSP oraz 5 przedsiębiorstw. Zakładano prywatyzację WW.W „Koneser” w Warszawie i ZPS „Polmos” Łodzi - w trybie sprzedaży przedsiębiorstwa, ZPS „Polmos” w Sieradzu i ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie poprzez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki oraz PPS „Polmos” w Warszawie poprzez odpłatne udostępnienie mienia spółce pracowniczej. W dniu 12 października 2000 r. Minister Skarbu Państwa poinformował KERM o zamiarze zbycia przez Skarb Państwa w latach 2000-2001 od 51% do 80% akcji w spółkach przemysłu spirytusowego oraz, że ze względu na brak ostatecznych uregulowań prawnych dotyczących praw do zagranicznych rejestracji znaków towarowych nastąpi wydłużenie procesu prywatyzacji, a terminy podpisania umów zbycia akcji dla większości przedsiębiorstw przesuną się na I i II kwartał 2001 r. Prywatyzacja przedsiębiorstw i spółek sektora - do czasu zakończenia kontroli (maj 2001 r.) - znajdowała się na etapie negocjacji warunków i zawierania transakcji. Do tego czasu sprywatyzowano jedynie ZPS „Polmos” SA w Kut- nie. Inwestorzy indywidualni (osoby fizyczne) objęli za kwotę 48 tys. zł 79,9% kapitału akcyjnego tej Spółki. Akcje Destylerni „Polmos” w Krakowie SA miały być wniesione do Agencji Rozwoju Przemysłu po nieudanej próbie ich sprzedaży w trybie rokowań. Minister SP zaprosił ponadto do rokowań w sprawie nabycia nie mniej niż 51% akcji 14 pozostałych spółek oraz zaprosił inwestorów do rokowań w sprawie wniesienia 2 przedsiębiorstw państwowych do spółek z udziałem inwestora (ZPS „Polmos” Sieradzu i ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie). Prywatyzacja kolejnych 3 przedsiębiorstw państwowych znajdo- wała się na etapie odbioru analiz przedprywatyzacyjnych (ŁZPS „Polmos” w Łodzi, WW.W „Koneser” w Warszawie, i PPF „Akwawit” SA w Lesznie). Wybrano doradcę prywatyzacyjnego dla PPS „Polmos” w Warszawie.

Potencjalni Do dużych koncernów międzynarodowych zainteresowanych uzyskaniem pol- Inwestorzy skich znaków ze względu na brak własnych znaczących marek czystych wódek zaliczane były: − Allied Domecq, druga pod względem wielkości światowa firma, notowana na Londyńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, produkująca wina iwy- roby spirytusowe, działająca w Polsce od 1996 r. pod nazwą Finlandia Ballantine’s Group Sp. z o.o., na zlecenie której ŻZPS „Polmos” w Żyrar- dowie produkuje wódki „Finalandia”, „Maximus” i „Źródlana”, a LWWG „Polmos” SA w Zielonej Górze wódkę „Białe Złoto”, − Pernod-Ricard, grupa zajmująca się produkcją win i wyrobów spirytusowych oraz przetworów owocowych i napojów, dysponująca większością głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy Agros Holding,

58 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

− Bacardi Limited, czwarty pod względem wielkości sprzedaży producent wyrobów alkoholowych na świecie, − Eckes, jedna z największych korporacji przemysłu napojów. Ww. inwestorzy zainteresowani są uzyskaniem praw do wiodących wódek czystych, a nie konkretnymi Polmosami. Drugą grupę, potencjalnie zainteresowaną polskim przemysłem spirytusowym stanowiły duże koncerny międzynarodowe, posiadające w swojej ofercie ogól- noświatowe marki wódki czystej, których zainteresowanie byłoby potwierdze- niem dotychczasowych związków z Polmosami, a mianowicie: − Seagram Company Limited, działający w sektorach rozrywki i napojów, ist- niejący w Polsce od 1993 r., (udzielił on SZPS „Polmos” w Starogardzie Gdańskim licencji na produkcję wódki „Kron” i ginu „Segram’s Gin”), − United Distillers & Vintners (UDV), właściciel marki „Smirnoff”, najbardziej popularnej wódki czystej na świecie, produkowanej przez MWW.iD „Polmos” SA w Józefowie, − Primalco Ltd, wchodząca w skład Alko Group, produkująca napoje alkoholowe, współpracująca z ŻZPS „Polmos” w Żyrardowie. Trzecią grupą potencjalnych inwestorów są wyrażające zainteresowanie za- równo uzyskaniem znaczących marek wódki, jak i pozyskaniem możliwości produkcyjnych w Polsce, 2 firmy: − Henkell, zaangażowany kapitałowo w firmie Vinpol w Toruniu, producent wódki Gorbatchov, zainteresowany zakupem średniej wielkości Polmosu (np. Toruń, Siedlce), − Setkellerei Schloss Wachenheim AG, zainteresowany podjęciem inwestycji w Polmosie Lublin lub Łańcut. Czwartą grupę stanowili Philips/Millenium oraz Belvedere SA, inwestorzy związani z markami towarowymi „Belvedere” i „Chopin”, które dystrybuują lub promują za granicą, zainteresowani ich producentami, tj. Polmosem w Sie- dlcach i w Żyrardowie.

Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia należy przyjąc, że potencjał wytwórczy polskich przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego nie będzie czynnikiem determinującym zachowania inwestorów. Najbardziej atrakcyjne są dla nich prawa do znaków towarowych znanych na świecie marek alkoholi będących z posiadaniu niektórych „Polmosów” oraz ich rynki zbytu.

III. POSTĘPOWANIE KONTROLNE I DZIAŁANIA PODJĘTE PO ZAKOŃCZENIU KONTROLI

Zastrzeżenia do Dwa skontrolowane podmioty, tj. Ministerstwo Finansów oraz Destylenia protokołu kontroli „Polmos” w Krakowie SA zgłosiły zastrzeżenia na etapie protokołu kontroli.

59 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Minister Finansów złożył zastrzeżenia do protokołu kontroli wskazując w nim trzy błędnie przytoczone liczby. Zastrzeżenia powyższe zostały w całości uwzględnione przez kontrolera w trybie art. 55 ustawy o NIK. Zarząd Destylerni „Polmos” w Krakowie SA złożył w dniu 6 marca 2001 r. dwanaście zastrzeżeń do protokołu kontroli, z których kontrolerzy 11 kwietnia 2001 r. uwzględnili dwa zastrzeżenia. W dniu 17 kwietnia 2001 r. Zarząd De- stylerni złożył zastrzeżenia do Dyrektora Delegatury NIK w Krakowie, w trybie art. 55 ustawy o NIK, w których podtrzymał wszystkie wcześniej zgłoszo- ne, a nie uwzględnione przez kontrolera zastrzeżenia podnosząc m.in., że: − nie została szczegółowo zbadana polityka cenowa Destylerni, gdyż kontrolerzy zbadali stosunki handlowe jedynie z 7 kontrahentami (a nie ze wszyst- kimi), − nie podano podstawy prawnej zaniżenia podatku VAT przez Destylernię w związku ze sprzedażą przez nią wyrobów poniżej kosztów, − w protokóle nie przytoczono wszystkich informacji przekazywanych przez Zarząd do MSP, Uchwałą z dnia 22 maja 2001 r., Komisja Odwoławcza postanowiła w części uwzględnić zastrzeżenia Zarządu i dokonać odpowiednich poprawek w protokole kontroli, polegających na jego uzupełnieniu o informację o kontroli UKS w Krakowie oraz o przekazaniu przez Destylernię do MSP informacji o wynikach Spółki na dzień 30 września 1999 r. oraz informacji o wynikach Spółki za III kwartały 2000 r. Postanowieniem z dnia 17 lipca 2001 r. Prezes Najwyższej Izby Kontroli za- twierdził uchwałę Komisji Odwoławczej W dniu 2 sierpnia 2001 r. Zarząd Destylerni „Polmos” w Krakowie SA odmó- wił podpisania protokołu kontroli wyjaśniając, że nie zostały w nim uwzględ- nione wnoszone przez zarząd istotne merytoryczne zastrzeżenia oraz, że ustalenia zawarte w protokole nie odpowiadają stanowi faktycznemu.

Wystąpienia Wystąpienia pokontrolne skierowano do kierowników wszystkich skontrolo- pokontrolne wanych jednostek oraz do syndyka masy upadłości „Polmosu” w Raciborzu. W wystąpieniu pokontrolnym, skierowanym do Ministra Rolnictwa i Rozwo- ju Wsi 54, Izba negatywnie oceniła brak w Ministerstwie informacji o warunkach wykonywania koncesji przez podmioty, którym przyznano koncesje na produkcję wyrobów spirytusowych. Wskazano ponadto na niewłaściwy nadzór nad rozpatrywaniem wniosków o przyznanie koncesji na produkcję wyrobów spirytusowych oraz na przypadki nierównego traktowania wnioskodawców Izba wnioskowała o : - zapewnienie możliwości pozyskiwania przez Ministerstwo okresowych informacji o prowadzeniu przez podmioty gospodarcze produkcji wyro- bów spirytusowych lub jej czasowym zawieszeniu, - wzmocnienie skuteczności nadzoru udzielaniem zezwoleń na produkcję

54 Wystąpienie pokontrolne nr DRiGŻ 41011-1-2000 z dnia 29 stycznia 2001 r.

60 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

wyrobów spirytusowych. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi poinformował w odpowiedzi na wystąpie- nie pokontrolne,55 że: - skieruje do MF prośbę w sprawie przekazywania informacji o zaprzesta- niu lub czasowym zawieszeniu działalności przez podmioty prowadzące ją na podstawie zezwoleń, - będzie realizował uprawnienia kontrolne za pośrednictwem Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, - w Zespole ds. zezwoleń na produkcję wyrobów akcyzowych położono w ostatnich latach szczególny nacisk na kontrolę wewnętrzną zgodności udzielania zezwoleń z obowiązującymi przepisami i procedurami. W wystąpieniu pokontrolnym do Ministra Finansów56 Izba wskazała na negatywne skutki stosowania podatku akcyzowego wobec podmiotów sektora spirytusowego i uznając za konieczne zahamowanie spadku dochodów budże- towych z tytułu sprzedaży krajowych wyrobów spirytusowych oraz ograniczenie przemytu i nielegalnej produkcji alkoholu, wnosiła o zmianę polityki podatkowej wobec producentów wyrobów spirytusowych i uwzględnienie przy jej kreowaniu: opinii podmiotów działających w branży, a także innych specjalistycznych ekspertyz dotyczących wpływu podatków, a szczególnie akcyzowego, na kondycję podmiotów działających w branży spirytusowej, konieczności sporządzenia pogłębionych analiz i szacunków dotyczących skali i tendencji zmian zjawiska nielegalnej produkcji i przemytu alkoholu w celu optymalnego doboru instrumentów przeciwdziałania tym patologiom oraz oceny skuteczności ich działania, wprowadzenia monitorowania skutków działania zwolnień i ulg w akcyzie wykorzystywanych przez producentów spirytusu odwodnionego oraz producentów paliw z jego udziałem. Minister Finansów nie skorzystał z możliwości złożenia zastrzeżeń do ocen, uwag i wniosków Izby ale w odpowiedzi na wystąpienie pokontrolne57 stwier- dził m.in., że polityka akcyzowa powinna spełniać zadania jakie na organy administracji rządowej nakłada ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i powinna służyć ograniczaniu oraz zmianie struktury spożycia. Wskazał też, powołując się na dane statystyczne GUS i na wyniki pracy zespołu zadaniowego powołanego w MF, że konsumenci napojów alkoholowych w Polsce coraz chętniej sięgają po napoje niskoalkoholowe oraz, że jedną z istotnych przyczyn spadku sprzedaży wyrobów spirytusowych jest zmiana struktury sprzedaży i spożycia alkoholi. Minister Finansów uznał, że wnioski zawarte w wystąpieniu pokontrolne nie są kompletne ponieważ nie uwzględniają całości rynków napojów alkoholowych i nie zgodził się ze stwierdzeniem, że zmniejszenie popytu na wyroby spirytu-

55 Pismo RR-k-424/39/01 z dnia 28 lutego 2001 r. 56 Wystąpienie pokontrolne nr DSPiP – 41006-1-2000 z dnia 27 marca 2001 r. 57 Pismo Ministra Finansów PP4-816/172/01/EK z 16 kwietnia 2001 r.

61 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

sowe pochodzenia krajowego wiązać należy z wprowadzeniem wysokiego poziomu stawek akcyzy od wyrobów spirytusowych. W wystąpieniu pokontrolnym do Ministra Skarbu Państwa, 58 pozytywnie oceniono stan przygotowania do prywatyzacji oraz udział MSP w przezwycię- żeniu formalnoprawnych przeszkód uniemożliwiających wcześniejsze rozpo- częcie procesu przekształceń własnościowych. Wskazano, że nie został opracowany program restrukturyzacji sektora spirytusowego i negatywnie oceniono organizację procesu przygotowania analiz przedprywatyzacyjnych oraz nie- skuteczność nadzoru właścicielskiego w odniesieniu do niektórych spółek i przedsiębiorstw. Wskazano również na nieskuteczność przyjętych ścieżek prywatyzacji w odniesieniu do niektórych przedsiębiorstw i spółek. Izba wnio- skowała o usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości oraz wyeliminowanie możliwości ich wystąpienia w przyszłości, a w szczególności o : - nałożenie na przewodniczących komisji przetargowych obowiązku pisemnego wzywania oferentów do złożenia oświadczeń czy pozostają w stosunku zależności lub dominacji z innymi uczestnikami postępowania lub zamawiającym albo osobami po stronie zamawiającego biorącymi udział w postępowaniu, a także wprowadzenie rozwiązań dotyczących przecho- wywania ofert, gwarantujących ich nienaruszalność przez 3 lata. - usprawnienie procesu odbioru analiz przedprywatyzacyjnych poprzez zapewnienie ścisłego egzekwowania umów w zakresie jakości i terminowo- ści wykonywanych dzieł. - zaktualizowanie wycen przedsiębiorstw i spółek, szczególnie tych, które odzyskają od Agrosu prawa do zagranicznych rejestracji znaków towarowych. - rozważenie opracowania w porozumieniu z Ministrem Finansów koncepcji oddłużenia niektórych przedsiębiorstw branży spirytusowej, przygotowy- wanych do prywatyzacji. Po rozstrzygnięciu zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego59 przez Kolegium NIK Minister SP poinformował60, że : - zalecenie wzywania oferentów do składania oświadczeń wymaganych ustawą o zamówieniach publicznych61, jest w praktyce stosowane oraz, że MSP podjęło prace nad zmianami wewnętrznych uregulowań w zakresie trybu postępowania w procesach zawierania i realizacji umów, - zwiększono nadzór nad pracami zespołów odpowiedzialnych za wywiązywanie się doradców z umów na wykonanie analiz,

58 Wystąpienie pokontrolne nr DSPiP-41006-5-200 z dnia 4 lipca 2001 r. 59 Zastrzeżenia Ministra SP do wystąpienia pokontrolnego nr DK-JB-0911-13/00 MSP/DK/1365/01 z dnia 12 lipca 2001 r. 60 Pismo nr DK-JB-0911-13/00 MSP DK/1882/01/ JBC z dnia 18 października 2001 r. 61 Dz. U. Nr 76, poz. 344 zm. z 1994 r. Nr 130, poz. 645; z 1995 r. Nr 99, poz. 488; z 1997 r. Nr 123, poz. 777, Nr 123, poz. 778; z 1998 r. Nr 119, poz. 773).

62 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

- dokonano aktualizacji wycen, - wystąpi do Ministra Finansów z inicjatywą uruchomienia instrumentów, które pozwolą na oddłużenie wybranych przedsiębiorstw branży spirytusowej. W wystąpieniach pokontrolnych do Zarządów firm doradczych wskazywano na przypadki nieprzestrzegania umów z MSP i wnioskowano o ich wyeliminowanie W wystąpieniach pokontrolnych do Zarządów spółek i kierownictw przed- siębiorstw państwowych kierowano indywidualne wnioski dotyczące usunię- cia nieprawidłowości stwierdzonych w trakcie kontroli, w tym najczę- ściej wnioskowano o: - zintensyfikowanie działań restrukturyzacyjnych oraz zmierzających do poprawy ich sytuacji ekonomicznej, - zwiększenie skuteczności windykacji należności, - wyeliminowanie przypadków nieprzestrzegania przepisów, - składanie informacji i sprawozdań do MSP w obowiązujących terminach W przypadku Łódzkich Zakładów Przemysłu Spirytusowego Izba wniosko- wała o dokonanie wnikliwej analizy zasadności dalszego funkcjonowania Przedsiębiorstwa i dostosowania programu naprawczego do możliwości wyni- kających z warunków rynkowych Zastrzeżenia 23 lutego 2001 r. Zarząd Fabryki Wódek Gdańskich w Starogardzie do wystąpień pokontrolnych Gdańskim SA złożył zastrzeżenia do dwóch wniosków zawartych w wystą- pieniu pokontrolnym dotyczących : zaprzestania kwalifikowania wydatków na darowizny w ciężar kosztów oraz analizowania wpływu wzrostu wydatków na reprezentację i reklamę na przychody ze sprzedaży. Argumentowano, że Spół- ka jest jednym z największych zakładów w regionie i spotyka się z oczekiwa- niami udzielania pomocy organizacjom społecznym i kościelnym a ponieważ nie wypracowuje zysku musi kwalifikować wszystkie wydatki w ciężar kosz- tów oraz, że wobec braku możliwości bezpośredniego promowania wyrobów nie można ich wysokości uzależniać od poziomu sprzedaży. Komisja Odwo- ławcza powołana przez Dyrektora Delegatury NIK w Gdańsku oddaliła w dniu 20 marca 2001 zastrzeżenia w całości wskazując, że dokonywane darowizny powiększały stratę Spółki a analiza wydatków reklamowych powinna pozwolić na ocenę ich zasadności. W dniu 8 czerwca 2001 r. Dyrektor Generalny „EVIP International” Sp. z o.o. złożył zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego, w którym wnosił o przyjęcie, że Spółka przedstawiła kontrolerowi wszelkie dokumenty i mate- riały niezbędne do przeprowadzenia kontroli. Składający zastrzeżenia dowo- dził, że przedstawił wszelkie w swojej ocenie niezbędne do kontroli dokumenty. Twierdził też, że upoważnienie do kontroli nie uprawniało kontrolera do żądania części dokumentów i wyjaśnień i że kontroler powinien na jego żą- danie przedstawić rozszerzone upoważnienie do kontroli. Komisja odwoław-

63 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

cza, powołana przez Dyrektora DSPiP NIK, odrzuciła w dniu 27 czerwca 2001 r. zastrzeżenia w całości ponieważ w wystąpieniu pokontrolnym nie dokonano oceny działalności „EVIP” International Sp. z o.o. z powodu odmowy przedłożenia do kontroli części dokumentów. Składający zastrzeżenia nie podważał faktu nieudostępnienia części dokumentów, a kwestionował prawo kontrolera do ich żądania. W dniu 12 lipca 2001 r. Minister SP zgłosiła zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego, w których podnosiła że : - poza czynnikami wskazanymi w wystąpieniu pokontrolnym na efekty dzia- łań restrukturyzacyjnych rzutowały jeszcze: zróżnicowana kondycja ekonomiczno-finansowa poszczególnych podmiotów oraz podział znaków towarowych, - ustawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektóry- mi podmiotami prawnymi nie ma zastosowania do członków Rad Nadzor- czych przedsiębiorstw państwowych, a więc nietrafiony jest zarzut Izby o dostosowaniu tych wynagrodzeń przez Ministra do wymagań ustawy z miesięcznym opóźnieniem. Wskazała też, że początkowo Minister SP przy- znał Prezesowi ZPS „Polmos” SA w Lublinie wynagrodzenie w wysokości pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, a nie jak podała Izba sześciokrotności, oraz że podwyższenie wynagrodzenia do sześciokrotności nastąpiło później, - przedkładanie informacji z brytyjskiego rejestru skazanych o obywatelach brytyjskich, reprezentujących Konsorcjum Rabobank Polska S.A. i Alen & Overy Sp. z o.o., byłoby naruszeniem art. 16 ustawy o zamówieniach publicznych, który zobowiązuje Zamawiającego do traktowania na równych prawach wszystkie podmioty ubiegające się o zamówienie, - w 1996 r. ogłoszono upadłość Przedsiębiorstwa Przemysłu Spirytusowego w Raciborzu, a nie - jak podano w wystąpieniu - w Sieradzu, - członkowie Komisji Przetargowych pełnią obowiązki związane z prowa- dzeniem postępowania równolegle ze swoimi podstawowymi obowiązkami nie uzyskując z tego tytułu wynagrodzenia co powoduje niebezpieczeństwo uchybień natury formalnej, W Uchwale z dnia 12 września 2001 r. Kolegium NIK uwzględniło w części zastrzeżenia dokonując stosownych korekt w wystąpieniu pokontrolnym. Ko- legium w części oddaliło zastrzeżenie dotyczące czynników powodujących ko- nieczność restrukturyzacji branży, oraz dotyczące oceny o pomijaniu aspektu ekonomicznego przy ustalaniu płac kierownictw przedsiębiorstw i spółek w związku z wejściem w życie tzw. „ustawy kominowej”. Nie uznano także za- strzeżenia dotyczącego nadobowiązkowego pełnienia funkcji w komisjach przetargowych przez pracowników MSP wskazując, że argumentacja Ministra SP potwierdza jedynie treść oceny. Zarząd Destylerni „Polmos” w Krakowie SA złożył w dniu 3 września 2001 r. zastrzeżenia do wszystkich dziesięciu punktów wystąpienia pokontrol-

64 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

nego W zastrzeżeniach Zarząd podnosił, że ocena została dokonana przez kon- trolerów jeszcze przed zakończeniem kontroli i argumentował, że dowodem tego jest skierowana w dniu 12 lutego 2001 r. do Ministra SP informacja o stwierdzeniu niebezpieczeństwa powstania niepowetowanej szkody w mieniu Destylerni, na skutek straty w wysokości co najmniej 6 mln zł spowodowanej m.in. udzielaniem upustów cenowych dochodzących do 25% . Ponadto Zarząd „Destylerni” szczegółowo polemizował z zawartymi w wystąpieniu ocenami i wnioskował o ich zmianę. Komisja Rozstrzygająca NIK uwzględniła62 część zastrzeżeń dotyczących ne- gatywnej oceny sytuacji ekonomicznej Destylerni, polityki cenowej, realizacji programu restrukturyzacji i dokonała stosowanych zmian w wystąpieniu pokontrolnym.

Zawiadomienia do Działając na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy o NIK, w związku z art. 1 ust. organów ścigania 2 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa63, Izba poinformowała Szefa UOP, że działania komisji przetargowych w MSP w przetargach na doradców Ministra SP przy prywatyzacji Polmosów polega- jące na nierównym traktowaniu oferentów mogą wskazywać na pozamerytoryczne powody odrzucania niektórych ofert. W związku z tym, że we wszystkich przetargach składy komisji były różne, a pomimo to niepra- widłowości wskazujące na pozamerytoryczne przesłanki wyboru doradców, praktycznie takie same, nasuwał się więc wniosek, że został stworzony system sterowania wynikami przetargów. Zastępca Szefa UOP poinformował w dniu 2 sierpnia 2001 r. Prezesa NIK, że przekazany przez Izbę materiał nie daje podstaw do wdrożenia czynności procesowych ale zostanie wykorzystany w toku innych czynności realizowa- nych przez UOP. W dniu 13 lipca 2001 r. Dyrektor Delegatury Najwyższej Izby Kontroli w Po- znaniu skierował do Prokuratora Rejonowego w Poznaniu zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa określonego w art. 296 § 1 i 3 kk przez trzech członków Zarządu I kadencji PZPS „Polmos” SA w Poznaniu, którzy doprowadzili do powstania szkody w kwocie 5.253.125 zł oraz trzech człon- ków Zarządu II kadencji, którzy doprowadzili do powstania szkody w kwocie 13.401.005 zł, w ten sposób, że sprawując funkcje członków Zarządu, poprzez niedopełnienie ciążącego na nich obowiązku zajmowania się sprawami mająt- kowymi Spółki dopuścili do powstania i narastania nieściągalnych należności od Alkpol Sp. z o.o. Prokurator Rejonowy w Poznaniu zawiadomił NIK o wszczęciu postępowania w sprawie (Nr sygnatury DS. 5706/1). Na podstawie art. 20 § 1 w związku z art. 21 i art. 27 § 2 kodeksu postępowa- nia w sprawach o wykroczenia64 Dyrektor DSPiP NIK skierował do Kolegium

62 Uchwała Nr 7/2002 WPR/WPO-KR-0022-3/2002 63 Dz. U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526 ze zm. 64 Dz. U. Nr 12, poz. 116 ze zm.

65 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

ds. Wykroczeń przy Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy wniosek o ukara- nie Dyrektora Generalnego - członka Zarządu EVIP International Sp. z o.o. za utrudnianie kontroli, w ten sposób że odmówił udostępnienia potrzebnych do kontroli dokumentów.

Dyrektor Departamentu Gospodarki Skarbu Państwa i Prywatyzacji

Paweł Banaś AKCEPTUJĘ Wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli

Krzysztof Szwedowski

ZATWIERDZAM Prezes Najwyższej Izby Kontroli

Mirosław Sekuła

Warszawa, dnia 27 lutego 2002 r.

66 Restrukturyzacja i stan przygotowania do prywatyzacji przedsiębiorstw przemysłu spirytusowego

Załącznik Nr 1

Wykaz skontrolowanych jednostek

1. Ministerstwo Skarbu Państwa, 2. Ministerstwo Finansów, 3. Minsisterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 4. Pro-Invest International Sp. z o.o. w Warszawie, 5. Doradztwo Gospodarcze DGA SA w Poznaniu, 6. BAA Sp. z o.o. w Warszawie, 7. EVIP International Sp. z o.o. w Warszawie, 8. Przedsiębiorstwo ”Polmos Białystok” SA w Białymstoku, 9. Śląska Wytwórnia Wódek Gatunkowych „Polmos” SA w Bielsku – Białej, 10. Mazowiecka Wytwórnia Wódek i Drożdży „Polmos” SA w Józefowie k/ Bło- nia, 11. Zakład Badawczo – Rozwojowy „Polmos” SA w Koninie, 12. Destylernia „Polmos” SA w Krakowie, 13. Zakłady Przemysłu Spirytusowego „Polmos” SA w Kutnie, 14. Przedsiębiorstwo Przemysłu Fermentacyjnego „Akwawit” SA w Lesznie, 15. Lubelskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego i Drożdżowego „Polmos” SA w Lublinie, 16. Fabryka Wódek „Polmos Łańcut” SA w Łańcucie, 17. Poznańskie Zakłady Przemysłu Spirytuspowego „Polmos” SA w Poznaniu, 18. Podlaska Wytwórnia Wódek „Polmos” SA w Siedlcach, 19. Fabryka Wódek Gdańskich w Starogardzie Gdańskim SA, 20. Szczecińska Wytwórnia Wódek „Polmos” SA w Szczecinie, 21. „Polmos Toruń” SA w Toruniu, 22. Kompania Spirytusowa „Wratislavia” Polmos Wrocław SA we Wrocławiu, 23. Lubuska Wytwórnia Wódek Gatunkowych „Polmos” SA w Zielonej Górze, 24. Łódzkie Zakłady Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Łodzi, 25. Przedsiębiorstwo Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Raciborzu, 26. Zakłady Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Sieradzu, 27. Przedsiębiorstwo Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Warszawie (Szkolna), 28. Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser” w Warszawie, 29. Żyrardowskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Żyrardowie.