E Përkohshme Kulturore-Artistike
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
1i Bashkia Shkodër Biblioteka “Marin Barleti” Gegnia e përkohshme kulturore-artistike 12 - 2020 Vjeti V i botimit, Shkodër 2ii Gegnia E përkohshme kulturore-artistike 12-2020 Vjeti V i botimit, Shkodër Redaksia: Maxhid Cungu, Gjovalin Çuni, Arben Prendi, Ermira Alija Redaktor gjuhësor: Erzen Koperaj Botohet nën kujdesin e Bashkisë Shkodër dhe Bibliotekës “Marin Barleti” ISSN: 2519-73-91 Adresa e redaksisë: Biblioteka “Marin Barleti”, Shkodër E-mail: [email protected] [email protected] Shënim: Pikëpamjet e artikullshkruesave nuk shprehin detyrimisht qëndrimin e redaksisë. iii3 Përmbajtja ▪ Viti i Fishtës ▪ Tonin ÇOBANI Kanuni i Lekë Dukagjinit, Gjeçovi dhe Fishta ........................... 5 ▪ Albanologji ▪ Aurel PLASARI Një bibliotekë kombëtare: ideja lindi në Shkodër....................... 8 ▪ Intervistë ▪ Ermira ALIJA “Adrianit, Da Vinçit tonë të ardhshëm” - Intervistë me artistin A. Paci ..................................................... 19 ▪ Histori ▪ Ardian MUHAJ Shkodranët në galerat tregtare të Venedikut drejt Europës Veriore në shek.XV .................................................................... 28 Italo SARRO Padre Salvatore da Offida e padre Paolo da Mantova............. 37 Hamza KAZAZI Kryengritja e Postribës dhe roli i Jup Kazazit në përgatitjen e saj 60 Ndue BACAJ Një rikujtesë për 100 - vjetorin e “Luftës së Koplikut” (1920-2020) 74 ▪ Trashëgimi kulturore ▪ Vasil TOLE Muzika popullore qytetare post-aheng (gjysma e dytë e shekullit XIX deri më sot) ........................................................... 82 Eno KOÇO Gjon K.Kujxhia dhe rëndësia e veprës “Valle Kombëtare” në muzikologjinë shqiptare ......................................................... 90 iv4 Gegnia E përkohshme kulturore-artistike Arben PRENDI Shkodra përmes vështrimeve etnografike e kulturore të studiuesit Gj.Sheldia ............................................................... 108 ▪ Kritikë letrare ▪ Arjeta FERLUSHKAJ Mesjeta ime: roman-à-clef.......................................................... 113 ▪ Kritikë letrare ▪ Gëzim PUKA Drama e jetës së Lekë Tasit dhe “Arka e Noes”......................... 132 ▪ Letërsi ▪ Ag APOLLONI Sandalet e Senekës .................................................................. 136 Stefan ÇAPALIKU Xhaketë teke (fragment romani) ................................................ 147 Durim TAÇI “Një prani në ikje” (fragment romani) ...................................... 156 Rudof Marku Poezi dhe pèrkthime ................................................................... 171 ▪ Aforizma ▪ Dhimitër DHORA 15 aforizma nga koha e pandemisë nga COVID-19 .................. 177 ▪ Bibliofili ▪ Valbona BERDICA Refleksion për revistën e parë në Shkodër.................................. 179 Gjovalin ÇUNI Pak rreshta për ish-kolegun dhe përkthyesin Ferit Hafizi........ 197 ▪ Filateli ▪ Lorenc KAÇULINI Arkeologjia në pullat shqiptare ................................................. 201 ▪ Kronikë kulturore ▪ Mysafirët e Festivalit letrar të Shkodrës.................................... 206 5 ▪ Viti i Fishtës ▪ Tonin Çobani* KAnunI I LeKë DuKAgjInIT, gjeçoVI DHe FIshta Qëllimi kryesor në librin tim “Gjergj Fishta dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit”- pat qenë paraqitja e meritueshme e profileve të tre personaliteteve të kulturës sonë kombëtare, disi të zhvleftësuar ndër mote; kush më shumë e kush më pak. I pari, Lekë Dukagjini, autor i Kanunit të shqiptarëve, jo vetëm sepse ai Kanun mban emrin e tij: Lekë Dukagjini në kulturën shqiptare është si Sokrati për filozofinë greke apo Konfuci për kinezët. Ata, edhe pse nuk lanë vepra të skalitura, njihen si autorë të rëndësishëm, së paku, në kulturat nacionale respektive. I dyti, Shtjefën Gjeçovi, që mblodhi, e sistemoi dhe e la të shkruar Kanunin e Lekë Dukagjinit në një gjuhë, sa të bukur në kumbim, aq të saktë dhe ekonomike në komunikim: për pasojë, një gjuhë edhe potente e vepruese (perlokutive1)2 Gjeçovi me Kanunin e Lekë Dukagjinit në *Mbajtur në “Festivalin Letrar të Shkodrës”. 1 Në kontrast me aktet locutionary dhe illocutionary (të cilat janë nivele të tjera të përshkrimit, në vend së llojeve të ndryshme të akteve të të folurit, Austin John1.. (1962) si të bëni gjëra me fjalë, Oxford OUP, p.101: Duke thënë diçka, më shpesh, apo edhe normalisht, prodhojnë certains pasuese mbi ndenjat, mendimet ose veprimet e audiencës, ose e folësit, ose të personave të tjerë, dhe kjo mund të bëhet me projektimin, qëllimin, ose qëllimin i prodhimit të tyre. 2 Ndryshe nocionit të aktit locutionary, i cili përshkruan funksionin gjuhësor të një mënyrë të të folurit, një efekt perlocutionary është në një kuptim të jashtëm të performancës. Kjo mund të mendohet, në një kuptim, si efekt i aktit illocutionary nëpërmjet aktit locutionary. Prandaj, kur shqyrton aktit perlocutionary, efekti mbi 6 Viti i Fishtës gjuhën shqipe ka meritat e Vëllezërve Grim për gjuhën gjermane dhe në kulturën evropiane. I treti,është Gjergj Fishta3. Ai u përfshi edhe emocionalisht në frymën e Kanunit, duke nxitur Gjeçovin në punën e tij disavjeçare dhe duke përgatitur një studim të thelluar si parathënie që shoqëron botimin përfundimtar të Kanunit. Si del edhe nga ai studim, poeti ynë besonte se shqiptarët në Ballkan kanë këngët e tyre epiko-legjendare (Cikli i kreshnikëve). Ligjet e organizimit të jetës shoqërore (Kanuni i Lekë Dukagjinit) edhe një epope të lavdishme që po krijohej ndërsa kombi shqiptar po rilindte. Ajo rilindje këndohet në veprën Lahuta e Malcis, që po shkruante ndërkohë Gjergj Fishta, prandaj është quajtur me të drejtë Poet Kombëtar. Dhe, si dihet, në fillimet e tij poetike Fishta ka shkruar poezinë lirike, “Gjakësorëve”, që fillon me vargjet “Ndalnju ku veni, burra” për të penguar fisin e vet në rrugën e gjakmarrjes, pasi poetit ia vranë vëllain më të madh, Çupin, më 1899. Nga ana tjetër, për të krijuar këta profile në mënyrë sa më autentike, më është dashur t’i pastroj skicë –portretet e tyre nga njollat apo shtrembërimet që u janë shtruar rrugës deri në ditët e sotme. Shtrembërimi i parë ka nisur trojeve ballkanike diku nëpër darkat shqiptare, me pyetje të mbetura pezull: a ka ekzistuar apo jo një princ me emrin Lekë Dukagjini? Dhe, a ka qenë ky pinjoll i Dukagjinëve, vërtetë, një ligjbërës? Apo, e ka përvetësuar ligjin nga Leka (Aleksandri) i Madh, duke ia imponuar me dhunë shqiptarëve të principatës së vet e më gjerë? Meqë pyetje të tilla kanë mbetur pa përgjigje ideologjikisht të kënaqshme, Lekë Dukagjini edhe sot e kësaj dite nuk është përfshirë si zë më vete në të dy botimet e Fjalorit Enciklopedi Shqiptar. Shtrembërimi i dytë vjen përtej oqeanit për t’u shpërfaqur në Ballkan dhe më gjerë. Ai iniciohet prej Stavri Skëndos, një intelektual me autoritetet i diasporës shqiptare. Prandaj shtrembërime të tilla të formuluara nga penda e tij, si:“gjëja e vetme që bën një shqiptar, të themi, i kanunizuar apo i indoktrinuar nga Kanuni i Lekë Dukagjinit, është të vrasë tjetrin për dy gisht nder”, qarkullojnë si postulate pa autor edhe në ditët e sotme. Kam synuar të argumentoj se pa u pastruar çdo përmendje e Kanunit nga keqinterpretime të kësaj natyre, nuk mund të zhvillohet asnjë dëgjuesit apo lexuesit është e theksuar 3 Gjergj Fishta është emri i Zefit, të birit të Ndokë Simonit. Ai lindi më 31 tetor 1871 dhe vdiq më 30 dhjetor 1940. Tonin ÇOBANI 7 diskurs serioz, jo më të gjykohet për përqendrime konkrete lidhur me të, me Kanunin e Lekë Dukagjinit, pra, si trashëgimi kulturore. Edhe një shtrembërim tjetër vjen prej përtej ujërave, por në këtë rast jo përtej oqeanit, por përtej detit Adriatik. Atje jetonte shkrimtari Ernest Koliqi, i cili mendonte të kundërtën e Stavri Skëndos, d.m.th.se ruajtja e atij “dy gisht nderi” ndër shqiptarë është shenjë origjinaliteti, gjë e cila nuk duhet trazuar nga kultura perëndimore… e gjëra të tilla. Edhe ky interpretim në ekstremin e tjetër e shtrembëron çdo diskurs mbi Kanunin. Fishta vetë e ka mallkuar gjakësorin edhe nëse ai mbron dy gisht a dy pëllëmbë nder të shpallur nga çdo kanun a ligj, lindor qoftë a perëndimor. Sepse Fishta i ka vënë vetes detyrë të mbrojë shqiptarin dhe Kanunin që ka mbrojtur ndër shekuj shqiptarin dhe shqiptarinë: vetëm një Kanun i tillë është traditë kulturore, është qytetari. Më është dashur, së fundmi, që, në këtë sprovë letrare të titulluar “Gjergj Fishta dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” t’i kundërvihem opinioneve të papërgjegjshme mediatike të sotme, që vijnë jo vetëm për shkak të shtrembërimeve të natyrës që shtrova më sipër, por edhe për hir të keqmenaxhimeve të situatave të tranzicionit e deri te mungesa e profesionalizmit të atyre që bëjnë gazetari, opinionizëm a politika zhvillimi... 8 ▪ Albanologji ▪ Aurel PLAsARI1* një BIBLIoTeKë KomBëtare: IDejA LInDI në sHKoDëR Edhe pse i botuar mes një morie dokumentesh të tjera, njoftimi duket të mos ketë tërhequr vëmendjen për përmbajtjen e tij. Në 100-vjetorin e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë ai meriton të lexohet siç lypset, duke u nxjerrë në dukje. Njoftimi gjendet ndër dokumentet diplomatike të shërbimit konsullor austro-hungarez që mbulonte “Shqipërinë turke”, më vonë edhe Shqipërinë e pavarësuar deri kur vetë monarkia e Danubit ra. Në një telegram të datës 8 shkurt 1912, që konsulli i Austro-Hungarisë në Shkodër i ka dërguar eprorit të tij në Vjenë, kontit Von Aerenthal, e ka vënë në dijeni për një Qarkore të Klubit “Gjuha Shqype” të Shkodrës. Do t’i kthehem këtij Klubi në vendin përkatës. Në botimin shqip të korpusit të dokumenteve Shqipëria në dokumentet austro-hungareze, vëll. I (Tiranë 2014) është shënuar për nënshkrimin e konsullit “firma