INSTITUTI I HISTORISË “ALI HADRI” - PRISHTINË K O S O V A 39 2014 PRISHTINË 2014 REDAKSIA Prof. assoc. dr. Sabit SYLA (kryeredaktor), Akademik Beqir META (zëvendëskryeredaktor), Mr. sc. Arben ARIFI (sekretar shkencor), Akademik assoc. Marenglen VERLI, Prof. dr. Sabile BASHA - KEÇMEZI, Prof. dr. Hamit KABA, Prof. dr. Haki KASUMI, Prof. dr. Pëllumb XHUFI, Prof. assoc. Frashër DEMAJ, Dr. sc. Gjon BERISHA. THE INSTITUTE OF HISTORY “ALI HADRI” - PRISHTINA K O S O V A 39 2014 PRISHTINA 2014 PËRMBAJTJA - CONTENTS Exhlale DOBRUNA - SALIHU Prania e perëndive të trinisë së mjekësisë dhe e mjekëve në Dardani................................................................................................9 The presence of the trinity of medicine deities and healers in Dardania………………………………………………………..…..33 Arben ARIFI Cezaropapizmi i Konstandinit të Madh..................................................35 Cesaropapisme of Constantine the Great……………………………...57 Skënder GASHI Mendime rreth prejardhjes së emrave Janjevë e Ceceli.........................59 Thoughts on the origin of cognomens Janja and Cecelija……………..82 Luan TETAJ Shqiptarët dhe reformat e Tanzimatit në fillim të shekullit XIX...........83 Albanians and the Tanzimat reformations in the beginning of the 19th century……………………………………………………………94 Fitim RIFATI Shqiptarët në lëvizjen xhonturke (1907 - gjysma e korrikut 1908)........95 Albanians during the Young Turks movement (from 1907 until mid-july 1908)………………………………………………………..113 Xheladin SHALA Disa momente të kryengritjes së vitit 1912 dhe marshimi për Shkup - pushtimi serb i asaj ane......................................................................115 A few historical moments from the 1912 uprising, the march to Skopje and the Serbian invasion of the region……………………...…138 Fejzulla Shabani Trajtimi i çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër dhe pasojat gjeopolitike në Ballkan.........................................139 An analysis of the albanian case at the conference of ambassadors in London and the geopolitical consequences of it in the Balkans......154 Hasan BELLO Kodi Civil Osman dhe trashëgimia juridike osmane në Shqipërinë e viteve 1912 – 1928...............................................................................151 The Ottoman Civil Code and the Ottoman legal legacy in Albania in the years 1912 – 1928………………………………………………..171 Jani SOTA Kongresi Arsimor i vitit 1920 dhe rëndësia e tij në përcaktimin e fizionomisë kombëtare të arsimit në Shqipërinë e viteve 1920 – 1922..........................................................................................173 The Congress for Education of 1920 and its importance in defining the structure of the National Education System in Albania 1920 – 1922..........................................................................................197 Albana MEMA Parlamenti i parë i zgjedhur në Shqipëri 1921 – 1923.........................199 First Parliament Elected in Albania 1921-1923...................................225 Anduena SHAHINI (KERTALLI) Qëndrimi politik i Shqipërisë dhe pengesat e ndeshura në Konferencën e Parë dhe të Dytë Ballkanike..............................................................227 The political stances of Albania and the obstacles encountered at the First and Second Balkan Conference…………………….............248 Beqir META Përpjekjet greke në vitet 1936 - 1939 për të rigjallëruar helenizmin në Shqipëri dhe për të dobësuar elementin shqiptar në Çamëri...........249 Greek attempts to revive Hellenization in Albania and to weaken the Albanian element in Çamëria from 1936 until 1939…………….273 Nuri DRAGOJ Vështrim mbi luftën italo - greke dhe pasojat që rrodhën prej saj në trevat jugore të Shqipërisë....................................................................275 Thoughts on the Italian - Greek war and its impact on Southern Albania.................................................................................................307 Zelihe SHALA Planet çetnike për shfarosjen e popullatës myslimane dhe shqiptare........................................................................................309 Chetnik plans to annihilate the Muslim and Albanian population…...314 Fehmi REXHEPI Lufta e Dytë Botërore dhe lufta antifashiste në Kosovë......................315 The Second World War And the anti-fascist war in Kosova………..324 Muharrem DEZHGIU “Vatra” për çështjen kombëtare shqiptare në vitet e Luftës së Dytë Botërore.......................................................................................327 “Vatra” and its Activities for the Albanian national cause during the Second World War........................................................................335 Sabile KEÇMEZI - BASHA Organizimi i të burgosurve politikë shqiptarë në burgun e Mitrovicës së Sremit më 1946................................................................................337 The Albanian political prisoners in the prison of Mitrovica of Srem and their organization in 1946………………………………………..347 Hamit KABA Qëndrimi i politikës greke ndaj krizës shqiptaro - sovjetike, 1960 – 1961..........................................................................................349 The Greek policies in regard to the Albanian - Soviet crisis of 1960 – 1961…………………………………………………………..373 Sabit SYLA Bashkëpunimi Kosovë – Shqipëri........................................................375 Kosovar - Albanian cooperation……………………………………..392 MATERIALE DHE DOKUMENTE Hatixhe AHMEDI Tri mbishkrime varresh në qytetin e Preshevës……………………………..397 Three tombstone inscriptions in the city of Presheva………………...414 Marenglen VERLI Me rastin e 50-vjetorit të revistës “Studime historike” (1964 - 2014)........................................................................................415 On the occasion of the 50th anniversary of the journal “Historical Studies” (1964-2014) Jorina VERLI Interesimi dhe ndërhyrja e autoriteteve italiane të pushtimit mbi problemet fetare në Shqipëri.........................................................423 The intervention of Italian authorities in religious problems in Albania RECENSIONE Marenglen VERLI Kur historia ndau dy popuj fqinj: Shqipëria dhe Greqia (1912 - 1914)........................................................................................437 When history divided two neighbouring peoples: Albania and Greece 1912 - 1914 Miftar KURTI Kontribut i çmuar për historinë dhe historiografinë shqiptare.............441 A valuable contribution to Albanian history and historiography AKTIVITETE Teuta SHALA - PELI Aktivitetet e Institutit të Historisë Prishtinë, gjatë vitit 2013...............447 The activities of the Institute of History in Prishtina during 2013 Exhlale DOBRUNA - SALIHU PRANIA E PERËNDIVE TË TRINISË SË MJEKËSISË DHE E MJEKËVE NË DARDANI Monumentet e Dardanisë me paraqitjet figurative dhe dekorative - simbolike si dhe me mbishkrimet e tyre gjatë antikitetit, krahas materialit tjetër arkeologjik, na ofrojnë të dhëna të vlefshme nga shumë aspekte të veprimtarisë së asaj kohe. Në njërën anë këtu janë ato të kultit, ndërsa në anën tjetër ato të varreve. Të parat me të dhënat në fushë të religjionit dhe të dytat me monumentet mbivarrore dhe inventarin e varreve kontribuojnë mjaft në fusha të tjera të jetës së përditshme, në mesin e të cilave një vend me rëndësi zë mjekësia, e cila është pasqyrë e nivelit të kulturës shëndetësore së një treve. Prandaj, kësaj radhe do t’i trajtojmë si monumentet skulpturore të realizuara në reliev dhe skulpturë të plotë të tre perëndive që përbëjnë trininë e mjekësisë: Asklepi (Eskulapi), Higia (Salus) dhe Telesfori, ashtu edhe të dhënat epigrafike dhe të pajisjeve mjekësore, që flasin për praninë e mjekëve, për të parë se sa manifestohej mjekësia përmes këtyre perëndive dhe sa ishte e zhvilluar ajo përmes pranisë së mjekëve gjatë kohës romake në Dardani. Monumentet e Trinisë së Mjekësisë - i përbëjnë altarët dhe realizimet në skulpturë të plotë. Altarët Deri tash disponojmë me katër ekzemplarë: tre nga pjesa qendrore dhe një nga ajo veriore. Mirëpo, vetëm dy janë të realizuar në reliev, të cilët vijnë nga pjesa qendrore dardane. Që të dytë janënga Prizreni dhe i 10 Exhlale DOBRUNA – SALIHU takojnë tipit me kurorë kubike dhe mbarim të drejtë, por që dallojnë për nga numri i paraqitjes së këtyre perëndive, cilësia e punimit të figurave të tyre dhe ikonografia e Asklepit (Eskulapit). Mirëpo, karakteristikë të përbashkët kanë paraqitjen relievore të njërit, përkatësisht të të tre perëndive në anën e përparme të trupit në mes të mbishkrimit, që shënon unikat në mbarë Dardaninë. Përndryshe, i takojnë grupit më të rëndësishëm të altarëve me dekorim të kësaj treve, të cilin e përbëjnë altarët e zbukuruar në anën e përparme ose në faqet anësore të trupit me figurat e perëndive vetëm, apo me atributet e tyre, ose me simbolet e lidhura me perëndinë e paraqitur në mbishkrim. Deri më tani, së bashku me dy ekzemplarët e cekur, gjithsej kemi tetë ekzemplarë të tillë 1, nga të cilët te dy sish paraqiten figurat e perëndive me atributet e tyre. 2 Njëri altar, i cili i takon shekullit III, është gjetur në murin e absidës së kishës së Shën Premtes, ku gjendet edhe sot. I skalitur në mermer të bardhë me përmasa 76, 5 x 39 cm është i ruajtur i tëri (fig. 1).3 Në pjesën e sipërme të trupit, në mes, në një fushë pak të thelluar, në reliev të ulët, është skalitur vetëm figura e Asklepit, e cila është punuar në mënyrë cilësore. Ai ka qëndrim frontal, me këmbën e djathtë të përkulur lehtë në gju e të hedhur pak përpara, ndërsa të majtën e