Kosova, 42 (2017)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
INSTITUTI I HISTORISË “ALI HADRI”- PRISHTINË KDU: 94 (05) K O S O V A 42 2017 PRISHTINË 2017 KRYEREDAKTOR Prof. asoc. dr. Sabit SYLA SEKRETAR I REDAKSISË Dr. sc. Gjon BERISHA REDAKSIA Prof. asoc. dr. Sabit SYLA Akademik Beqir META Prof. dr. Sabile KEÇMEZI- BASHA Akademik asoc. Marenglen VERLI Prof. dr. Pëllumb XHUFI Prof. dr. Frashër DEMAJ Prof. dr. Hamit KABA Dr. sc. Gjon BERISHA Prof. asoc. dr. Bedri MUHADRI THE INSTITUTE OF HISTORY “ALI HADRI” - PRISHTINA K O S O V A 42 2017 PRISHTINA 2017 PËRMBAJTJA-CONTENTS Exhlale DOBRUNA-SALIHU Krijimtaria arkeologjike reprezentative gjatë prehistorisë dhe antikitetit në rajonin e Mitrovicës.............................................................................9 Representative archeological creativity during prehistory and antiquity in Mitrovica district.................................................................20 Naser FERRI Roli i gruas në familje e në shoqëri në Dardaninë Romake...................21 The role of woman in family and in society in Roman Dardania..........33 Teuta SHALA-PELI Aleks Spani vojvoda i Novobërdës........................................................35 Aleks Spani-mayor of Novo Brdo..........................................................48 Orges DRANÇOLLI Ndërtimet perandorake osmane në Kosovë............................................47 Imperial Ottoman buildings in Kosovo..................................................57 Fitim RIFATI Qëndrimi i Austro-Hungarisë ndaj një projekti vizionar të Hasan Prishtinës më 1913.................................................................................59 Austro-Hungary's attitude to a visionary project of Hasan Prishtina in 1913....................................................................................67 Alban DOBRUNA Bashkëpunimi i Bajram Currit me Idriz Seferin gjatë kryengritjes së vitit 1912............................................................................................69 Cooperation Bajram Curri with Idriz Seferi during the uprising in 1912....................................................................................................80 Hasan BELLO Kisha dhe shteti: raportet e klerit katolik me politikën në vitet 1920-1926..............................................................................................81 Church and state: reports of catholic cleric to policy in years 1920-1926..............................................................................................90 Isamedin AZIZI Marrëveshjet politike ndërmjet komitetit të Kosovës dhe komiteteve maqedonase............................................................................................91 Political agreements betweenthe Kosovo committee and macedonian committees.......................................................................105 Sylë UKSHINI Rrethanat politike dhe sociale në Vilajetin e Kosovës në fundshekullin XIX...............................................................................107 Political and social circumstances in the Vilayet of Kosovo by the late 19th century.............................................................................129 Skënder Zhitia Struktura organizative e mbrojtjes civile në Zonën Operative të Llapit....................................................................................................131 Organizational civil protection structure in the Llap Operating Zone......................................................................................................141 Miftar KURTI Lufta e drejtë dhe e pastër e UÇK-së...................................................143 War straight and pure of the KLA........................................................159 KUMTESA Beqir META Kontributi i Federatës Panshqiptare “Vatra” në Lëvizjen Kombëtare gjatë Luftës së Parë Botërore...............................................................163 Kumtesa nga Konferenca shkencore: “Shqiptarët në rrjedhat e Luftës së Parë Botërore 1914-1915”, organizuar nga Instituti i Historisë “Ali Hadri”-Prishtinë, në bashkëpunim me Institutin Albanologjik të Prishtinës, më 15 tetor të vitit 2014, në Prishtinë. Hamit KABA Vështrimi i George P. Scriven për Shqipërinë dhe shqiptarët në vitin 1918......................................................................................................171 Izber HOTI Orientime dhe qëndrime në Kosovë gjatë Luftës së Parë Botërore.....179 Sabile KEÇMEZI-BASHA Karakteri kombëtar e demokratik i programeve të Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës (MKK)..............................................183 Lush CULAJ Kërkesat kryesore të qeverisë së Durrësit drejtuar Konferencës në Paris.................................................................................................189 Marenglen VERLI Aspekte rreth situatës në trevat shqiptare nën pushtimin austro-hungarez dhe bullgar (1916-1918)............................................195 Proletar HASANI & Marenglen KASMI Formacionet ushtarake nën ushtritë e huaja gjatë Luftës së Parë Botërore në teatrin shqiptar të luftës....................................................215 Skender ASANI Krahina e Shkupit gjatë pushtimit bullgar (1915-1918)......................229 MATERIALE DHE DOKUMENTE Sabit SYLA Kongresi i Manastirit vlerë e madhe kombëtare..................................237 Enver Hasani Dialogu Serbi-Kosovë, dialog kuadër apo me kulm?!.........................243 RECENSIONE Werner Eck, Augusto e il suo tempo, Società editrice il Mulino, Bologna, 2000, f.148, (Naser FERRI)..................................................253 Sabit Syla & Hamit Kaba, 1981 Demonstratat e Kosovës në Arkivin Kombëtar të Londrës, Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë, 2017, f. 498, (Sabile KEÇMEZI-BASHA)............................257 Esat Myftari, Kosova dhe Enver Hoxha, Botimet Princi, Tiranë, 2016, f. 366, (Kosovar BASHA)..........................................................263 Sabit Syla, Shteti shqiptar dhe çështja e Kosovës 1939-1981, Instituti i Historisë “Ali Hadri, Prishtinë, 2017, f. 518, (Kosovar BASHA)..............................................................................267 AKTIVITETE Aktivitetet e Institutit të Historisë “Ali Hadri”- Prishtinë gjatë vitit 2017 (Teuta SHALA-PELI).................................................................271 KUD: 931.28 (496.51) Exhlale DOBRUNA-SALIHU KRIJIMTARIA ARKEOLOGJIKE REPREZENTATIVE GJATË PREHISTORISË DHE ANTIKITETIT NË RAJONIN E MITROVICËS Krijimtaria prehistorike Nga artefaktet prehistorike një vend me rëndësi e zënë figurinat (idolet) skulpturore të njohura të neolitit punuar në argjilë të pjekur (terakota), për të cilat kishte mjaft njohuri studiuesja e njohur e mitologjisë dhe autorja e shumë monografive të këtij profili, profesoresha e arkeologjisë evropiane, Marija Gimbutas, nga Universiteti i Kalifornisë në Los Anxhelos, duke zënë vend në veprën: The Gods and Goddesses of Old Europe 7000-3500: Myths, Legends and Cult Images, Berkeley: University of California Press 1974 , të ribotuar me të dhëna të reja, më 1982 dhe më 2007, me titullin: The Goddesses and Gods of Old Europe 6500-3500: Myths, and Cult Images, Barkeley and Los Angeles: University of California Press1. Këtu, pra, në mesin e idoleve të Evropës Juglindore gjenden ato të dy vendbanimeve të periudhës neolitike të kulturës së Vinçës: atij të neolitit të vonë në fshatin Vallaq afër Mitrovicës (fig. 1, 2)2, i cili ka të bëjë me një vendbanim më të hershëm të fortifikuar artificialisht, që në kulturën vinçiane paraqet një dukuri të jashtëzakonshme, duke zgjuar mjaft interesim te studiuesit që merren me këtë periudhë prehistorike, dhe vendbanimit të madh në periferi të 1 Në vitet 1974 dhe 1982 me titujt gjegjës u botua edhe në Londër: Thames & Hudsom Ltd, London. 2 Marija Gimbutas, The Gods and Goddesses of Old Europe 7000-3500: Myths, Legend and Cult Images, Barkeley: University of California Press, 1974, 225, fig. 236, 238. 10 Exhlale DOBRUNA-SALIHU Mitrovicës i njohur në literaturë si “Fafos” me praninë e dy fazave kronologjike: të mesme-I, dhe të vonë-II3 (fig. 3, 4)4. Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig. 4 3 Grup autorësh, Arheološko blago Kosova i Metohije od neolita do ranog srednjeg veka. Katalog (Beograd: Srpska akakdemija nauka i umetnosti, Muzej u Prištini, 1998). 4 Gimbutas, The Gods, 225 fig. 237, 47, fig. 16. KRIJIMTARIA ARKEOLOGJIKE REPREZENTATIVE GJATË... 11 Në këtë të fundit një vend të veçantë e zënë figurinat e Hyjneshës së shtatzënisë, dhe të amësisë, fillimisht të trajtuara nga T. P. Vukanoviq (fig. 5, 6)5, i cili, në mes tjerash, thekson se këto figurina për nga bukuria dhe diversiteti ikonografik i tejkalojnë të gjitha trajtat e krijuara në trevat e tjera të kompleksit ballkano-anadollik dhe të atij adriatiko-mesdhetar6. Fig. 5 Fig. 6 Prof. Gimbutas në këtë vepër studimore të ilustruar bukur të skulpturës njerëzore, kafshëve mitike, vazove dhe objekteve tjera të kultit që paraqesin hyjnesha e imazhe të fertilitetit, në mesin e të cilave, pos atyre të Mitrovicës, gjenden edhe figurinat e vendbanimit neolitik në Prishtinë, të njohur si Tjerrtorja dhe atij të Barilevës te lumi Llap7, me renditje në kapituj të veçantë sipas aspektit të trajtimit të tyre, për të përfunduar me katalog, e paraqet kulturën burimore të matriarkatit që ekzistonte në Evropën Juglindore gjatë periudhës neolitike deri në vitin 3500 para Kr. Analiza e këtij imazhi të pasur të kultit dhe mitik, na tregon 5 Tatomir P. Vukanović, “Cult of the Goddess of Gravidity in the neolithic society”, Vranjski glasnik 8 (1972), 13, fig. 12, 17-23, fig. 14-17, Pl. I-III, Gimbutas,