Via Egnatia Apo Udha E Gjatë L'etimologia Della Parola “Pane
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Anno 14 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 3 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Luglio 2016 Stati Uniti e Svizera L’Etimologia della parola “Pane” Via Egnatia apo Udha e Gjatë Da MILI BUTKA lendo, in modo semplice, in mezzo alla Ph.D.C. MELSI LABI guerra d’esistenza, sorgente da dove sorse Drejtor i Muzeut Historik Kombëtar Una mappa del secolo XVII che parla molto ...! a lingua dell’intera umanità, si- questo linguaggio, l’unica “luce” del nos- All’interno delle due mappe nella lingua latina e scritto Albania Superiore e curamente ha un inizio, un’origine, tro universo che è sorto come acqua pura un nocciolo, da dove sono usciti le e limpida della fonte che andando per la ia Egnatia është ndërtuar për Albania Inferiore. L prime “Balbuzie”, suoni umani, lettere- sua strada come l’acqua tra gli scogli delle të lehtësuar qarkullimin e lirë - Albania: a sinistra della Macedonia; in essa [ci sono]: Scodra (Scutari), simbolo, come elementi della materia montagne, si è trovata bella e lavorata per të njerëzve si dhe për të reali- metropoli e sede del Pascià; Ulcinium (Dolcigno), città portuale protetta V prima, create naturalmente, non vo- non perdersi mai! (segue a pagina 4) zuar lidhjen e Romës me provincat më da un castello fortificato, i cui abitanti praticano la pirateria. Antibarum të largëta. Ajo fillonte nga Durrësi dhe (Antivari), luogo fortificato. Dyrrachium (Durazzo), città e porto un tempo nëpërmjet Ohrit e Selanikut të shpinte në celeberrimo. Aulon (Valona) ha un porto. Kostandinopojë. Me një gjatësi rreth 861 - Epiro, sotto l’Albania; in esso ci sono: Arta (Larta), mercato ricco di abi- km, Via Egnatia ka qenë e përshtatshme tanti. Buthrodum (Butrinto) e Prevesa sono dei Veneti Ardea, antica civilta’ – Pellazgo për lëvizjen e udhëtarëve dhe të kar- vaneve. Udha Egnatia niste nga Durrësi Ilire, della potente dinastia Rutuli e Apolonia, më pas këto dy degë janë bashkuar diku afër Elbasanit për të vazh- duar nëpërmjet Ohrit e Manastirit dhe përfundonte në Selanik. Në shekullin IV pas Krishtit, Udha Egnatia u zgjat deri në Kostandinopojë dhe ishte vazhdimi i rrugës së vjetër romake Via Apia. Për nga rëndësia strategjike Udha Egnatia bashkonte Perëndimin me Lindjen. Kjo udhë e ka marrë emrin nga ndër- tuesi i saj, prokonsulli Cnaeus Egnatius, i biri i Caius. Emri i tij gjendet në dy mbishkrime, që janë në muzeun e Se- lanikut. Sami Frashëri kur flet për viset shqiptare në volumin II të enciklope- disë Kamus Al-Alam emërtimin Udha Egnatia e ka lidhur me përcaktimin e bërë prej vetë shqiptarëve. Kjo udhë përshkon nga perëndimi në lindje tro- jet shqiptare dhe fjala “Egnatia” është mbiemri i shqipes (e gjatë), që latinët e Da SHQIPE HOXHA territorio capitale del quale erano la città shndërruan në trajtën Via Egnatia. Në antica di Ardea che si trova circa 35 Km gjuhët latine dhe greke pjesa e emërtimit utuli oppure Rutuliani (Antico a sud – est di Roma. Si pensa che loro Egnatia nuk është e motivueshme kup- Italic Rudhuli) ‘’quelle rose’’ sono discendenti di Umbri e Pelazgi, che timisht dhe kjo vjen se ata këtë emërtim Rcon significato ‘’le bionde’’ secondo dei studiosi moderni loro erano erano membri di una dinastia famosa molto simili e legati con i popoli Etruschi e kanë huazuar prej shqipes “Udha e italica. I rutuli si erano stabiliti i un oppure Ligurian. gjatë” duke e dhënë në gjuhën e tyre (segue a pagina 5) “Udha (Via) Egnatia”. (S. Frashëri, Vi- set shqiptare në Kamus Al-Alam, nr. 3, Logos A, Shkup 2004, fq. 71) Sipas studiuesit Moikom Zeqo Dur- Per imparare l’Esperanto rësi ishte porta nistore e Udhës Egnatia. Gërmimet arkeologjike në Durrës kanë Nga LUELA MYFTARI da persone di comunicare con Dio e chie- dere a lui tutto è l’origine delle lingue. Si zbuluar një hark të madh qendror dhe speranto è una lingua che è em- dice che Dio è sempre più irritato con le dy harqe të tjerë simetrikë anash tij. Kjo erso come la necessità di unificare esigenze e le lotte delle persone che vi është gjurma e “Portës së Artë” të Udhës persone. Ma poteva tornare come hanno luogo. Un giorno tutti ci troviamo a Egnatia. Harku i madh shërbente për ka- Matthäus Seutter (Augusta, 20 settembre 1678 – marzo 1757) è stato un cartografo tedesco. E era appena dopo l’umanità prima della parlare lingue diverse. La gente cominciò a limin e qerreve, ndërsa dy harqet anash costruzione della torre di Babele? La sentire diversi tra loro. Qui inizia la spac- tij shërbenin për kalimin e këmbësorëve. Artë” është ruajtur në gjendje të mirë. Një Shqipëri. Ky fakt tregon se Shqipëria ka leggenda di questo grattacielo costruito catura sociale. (segue a pagina 10) “Porta e Artë” e Durrësit pasohet nga tjetër “Portë e Artë” gjendet në Kostandi- qenë mitra ndërtimore e Udhës Egnatia. “Porta e Artë” e Skampës në Elbasan, nopojë. Përfundimisht mund të themi se (M. Zeqo, Hulumtime Arkeologjike, Alba- të cilës i kanë mbetur vetëm gjurmët e Udha Egnatia përshkohej nga katër “Por- nopol, Tiranë 2009, fq. 166). themeleve, ndërsa në Selanik “Porta e ta të Arta”, dy prej të cilave gjenden në (Vijon në faqen 2) Monsignor Pujin in mezzo Giuseppe Baffa e’ morto per difendere agli Italo – Albanesi quel grappolo di figli dell’Albania Da DAMIANO GUAGLIARDI tante perizie volute dalla famiglia. La scelta di tenere l’iniziativa (Presidente NaJemi) a San Demetrio Corone non è casuale. Giuseppe Baffa era nati- vo di questa comunità albanofona, che viene definita la capitale l 28 maggio scorso abbiamo tenuto la nostra prima iniziati- culturale storica della comunità arbëreshe di Calabria, radicato va pubblica, promuovendo a San Demetrio Corone (la nostra nel suo paese d’origine, ricordato e stimato dai suoi concittadini Isede è in Spezzano A.) un convegno di ricordo della tragedia nonostante avesse lasciato il paese da molti anni. dell’affondamento della Kater i Rades nel marzo del 1997 e della NaJemi in questo senso ha voluto ripercorrere le tappe di una morte degli avvocati Giuseppe Antonio Maria Baffa e Francesco oscura tragedia sul mare consumatasi a trenta miglia dalle coste Perrotta, difensori dei famigliari delle vittime, avvenuta nel genna- pugliesi che ha determinato circa ottanta morti accertati e un io del 2000 a seguito di un incidente stradale dovuto alla cattiva numero mai definito di dispersi; manutenzione del manto stradale, per come hanno accertato le (segue a pagina 23) Da PIETRO CAMODECA De’CoRONEI (segue a pagina 22) cmyk Anno 14 n.3 Luglio 2016 pagina 2 Antichità (Vijon nga faqja 1) STACIONET KRYESORE TË UDHËS EgnaTIA Via Egnatia apo Udha e Gjatë Dega kryesore e Udhës Egnatia kalonte pak a shumë në drejtimin e rrugës së sotme automobilis- tike. Stacioni i parë ishte Clodiana, i identifikuar me Peqinin e sotëm. Stacioni i dytë ka qenë Ad Quin- tum, që përkon me kompleksin e nimfeut romak në Bradashesh. Udha vijonte drejt Scampis (Elbasanit), në anën veriore të rrugës së sotme automobilistike dhe përputhej me të në stacionin Treieceto diku pranë Mirakës. Pasi kalonte nëpër ngushticat e Shkumbinit udha ngjitej në shpatin e malit të Polisit për të dalë në qafën e Gajorit, që përkon me stacio- nin Ad Dianam ose Grandavia. Gjurmët e udhës zbresin në Qukës ku gjendej stacioni Tres Tabernas apo In Candabia. Në vijim ngjitej drejt Pishkashit dhe Rrajcës në stacionin Pons Servili për të dalë në Qafën e Thanës, ku gjendej stacioni Clavdanon. Më tej udha vazhdonte për në Lyhnid. (Harta arke- ologjike e Shqipërisë, nën drejtimin e P. Cabanes, paraqitur nga M. Korkuti, A. Baçe, N. Ceka, Pegi, Tiranë 2008, fq. 223). TraSETË E UDHËS EgnaTIA 1-Traseja Durrës-Qafthanë. Trakte të shkëputura e Çopanajt, Ura e Haxhi Beqarit etj. Tre të parat qemerëve janë realizuar me tulla. Ura ka qenë e deri në Përrenjas. të Udhës Egnatia janë gjetur në zonën ndërmjet janë ndërtuar gjatë periudhës romake dhe antikitetit gjatë rreth 95 metra dhe daton në shek. II-III pas H. Ceka ka bërë studime rreth degëzimit që lidhte Qerretit dhe Kavajës. Traseja është rreth gjashtë të vonë. Krishtit. (V. Shtylla, L. Papajani, Të dhëna teknike Apoloninë me Dyrrahun. (H. Ceka, Dega jugore e metra e gjerë. Ajo përbëhet nga plloça guri mesa- 1-Ura më e ruajtur është ajo e Topçiasit, e cila mbi rrugën e luginës së Shkumbinit në antikitet dhe rrugës Egnatia, Monumentet, nr. 1, Tiranë 1971, tare dhe të mëdha. Në dy anët e rrugës ka bordura. gjendet pranë Elbasanit. Gjatësia e urës arrinte mesjetë, Monumentet, nr. 1, Tiranë 1990, fq. 61- fq. 25-35). Në studimin e tij Ceka thekson ekzis- Trakte të Udhës Egnatia gjejmë në lindje të Kava- deri në 450 metra. Ura përbëhej nga 15 pilastra 62). tencën e një arterie që lidhte Apoloninë e Aulonën jës, në Kryeluzaj, në Fatishtë, në lindje të Peqinit si të vendosura në largësi rreth 10 metra nga njera- 6-Ura e Jagodinës. Në Jagodinë janë zbuluar me Skampinin. Arteria kalonte nga Ura e Kuçit dhe në Bradashesh. Gjurmët e rrugës shfaqen në tjetra. Pilastrat kanë formë pesëkëndëshe të zgja- mbetjet e një ure, e cila i përket periudhës romake. nëpërmjet Dumresë dhe takohej me Udhën Egna- lindje të Elbasanit në fshatin Mirakë. tur me majën e drejtuar kundër rrjedhës së lumit. Ura ka qenë e gjerë 4,5 metra dhe ka një hark me tia në Skampin. Ceka përmend ekzistencën e qytetit 2-Traseja Rrogozhinë-Elbasan. Nga qendra e Për ndërtimin e tyre janë përdorur blloqe gurësh orientim verilindje-jugperëndim. Këmba jugore antik të Belshit në Dumre. Arkeologët N. Ceka dhe qytetit të Rrogozhinës Udha Egnatia ka kaluar nëpër katërkëndorë, të cilët lidhen ndërmjet tyre me llaç e urës është e dëmtuar, ndërsa ajo veriore ruhet L.