Nordsjøløypa Natur- og kultursti / Nature- and Culturepath / Natur- und Kulturpfad

N viktigaste næringsgrunnlaget. Hernar, ei gamal uthamn, ligg nokre Turar langs løypene Nautnes – Trollvatn (1,6 km) Sæle på bygningar frå 1700-talet, som høyrde til den gamle handels- og Hjelme – Bakken – Hellesøy. Løypa startar på Nautnes. Ho fylgjer bygdeveg nordetter i retning Garden Sæle ligg på vestsida av Sæløy. Husa på garden sto tidlegare gjestgjevarstaden. Det er rutebåtsamband mellom Hernar og Hellesøy. Kyrkjevegen (3,5 km) Nautnesvågen og vestsida av Parisvatnet. Løypa følgjer vegen i eit felles tun. Slike tun var vanleg tidlegare. Utskiftinga av Turen startar ved Hjelme gamle framover mot eit hyttefelt på nordsida av Nautnesvågen. I dette Hjelme kyrkje. Du fylgjer bilvegen fram området er det vakker utsikt mot havet. Så er vi inne i skogen. der den einskilde brukar fekk si jord samla. Hjelme ligg på søraustsida av Sæløy. Den gamle hamna med nordover i Øygarden. I 1878 vart det reinska kanal igjennom til busskuret. Her tar Kyrkjevegen Fyrst på ein opparbeidd grusveg, så vidare på natursti, heilt til Eit hus kalla ”Adnestova” vart ståande att då tunet vart oppløyst. hopar, lunnar, sjøhus og Hjelme gamle kyrkje har ly frå Kjeøyna. Hellesundet, slik at robåtane kunne koma igjennom og ut på det opne nordover innmarka, like vest for hytteområdet ved Trollvatnet. Delar av dette huset kan vera frå 1600-talet. Det minnar utvendig Øygarden fekk si første kyrkje i 1875. Tidlegare måtte soknefolket havet. eit gardstun. Berre delar av vegen mest om ei lemstove frå 1860-åra, truleg fordi det fekk ny kledning ro til Bø sokn på Radøy når dei skulle til kyrkja. Hjelme vart valt På Sæløy ligg søre delen av garden Hellesund, og gardane Hjelme, over innmarka fram til bøgarden Hernar etter tunoppdelinga. Huset har to stover med gang imellom. som kyrkjestad. Grunnmuren og steingarden vart sett opp på er opparbeidd. Ute av skogen Innvendig er den gamle bygningen godt intakt. dugnad. Kyrkja vart bygd av tilreisande bygningsmenn. Hjelme havet. Mellom Sæløy og Alvøy er det kanal. får ein auga på Sælstakken, ein kjend frå sagatida som ei uthamn for leia mot vest. Her venta kyrkje vart vigsla 5. august 1875. Kyrkja har 180 sitjeplassar og er fjelltopp i vest. Frå søraustre delen skipa på bør før dei la ferda vestover, og til denne øya kom dei frå teikna av arkitekt J.W. Nordan. I mellomalderen var kyrkja dominerande jordeigar. Etter av Kleppetjørna og til Bakken er vesterhavsøyane. Folk frå Hjaltland (Shetland) har gitt Hjeltefjorden reformasjonen, i 1536, hadde skiftande jordeigarar hand om gardane. Strandnellik vegen lite opparbeidd. namn. Det vakre Handels- og gjestgjevarhuset er frå 1700-talet og Dei hadde inntekter frå leiglendingane som dreiv bruka. På 1800- Du kan orientera etter varde på nordsida av Silkartjørna. Frå ein saltebuene kan vere like gamle. Moloar frå 1936 gjer at Hernar har fjellskrent ved vegen ser ein ned mot Bakken skule og vidt ut over god hamn. Landskapet består i dag av lyngheiar og små heimebøar. Enkelte Aslak Erlendsson, som var kong Inge sin lendmann og rådgjevar, stader er her planta skog. Sælstakken, 54,38 m.o.h., er eit bra havet, og du kjem ned til bilvegen i vegkrysset mot Svellingen. Du kan fylgja bilvegen i retning Hellesund og Hellesøy. Den går langs budde på Hernar i første halvdel av 1100-talet. Aslak eigde og landemerke frå naturen si side. I landskapet er det også moloar, ein bygard i Bergen der han investerte noko av det økonomiske hamner, sjøbruksmiljø og seglingsmerke. Hellesundkanalen. Fram til køyrevegane vart påbegynt i åra 1935 – 1940 var det berre Fram til 1702 hadde byane monopol på all handel. Frå då av stiar mellom bygdene. Nordsjøløypa fylgjer gamle stiar og vegar. Hellesøy – Søre Hellesund – Hjelme. Kyrkjevegen. (2,5 km) Turen startar på Hellesøy. Du følgjer bilvegen langs kanalen og over fekk kjøpmennene i Bergen lov til å oppretta handelsstader ute Hellesundbrua. i distrikta. Vi kan ikkje nemne alle eigare av Hernar gjennom Kyrkjevegen, som går mykje på sti, startar like sørvest for brua. tidene, men i 1802 var Christopher Kahrs eigar. Han hadde GB on the islands furthest north in Øygarden. Hernar, an old outlying Den går gjennom grinda, og sti over innmarka søretter. Du går forbi ein steinkjellar, og er så ved grinda mot utmarka. Eit stykke Den første handelsmannen som både budde og eigde på Hernar var hamlet, buildings dating from the 18th century have been preserved sør for bøgarden dreiar stien opp på vestsida av myrdraget og Hans Lauritz Smith i 1825. Han kjøpte elleve gardsbruk på Lyngøy, that were part of an old trading station and inn. A passenger boat følgjer bergryggen. I sør ser du skogen utanfor bøgarden på garden Hernar, Sanden og Nordøy. Han selde eit par bruk til leiglendingar. service runs between Hernar and Hellesøy. Hjelme. Eit stykke søraust for Klepptjørna møtes kyrkjevegane frå Ditlef Monstad kjøpte handelsstaden i 1912 og etterkomarane hans Hjelme og Bakken og går saman vidare. Herfrå er vegen for det driv enno staden. meste opparbeid fram til Hjelme gard. Ved sjøen ligg Hjelme gamle Adnestova midt i bilete Sjøbruksmiljøet og kyrkja northerly direction in Øygarden. In 1878, a canal was cleared kyrkje like ved sjøbruksmiljøet. through Hellesundet sound to provide passage for rowing boats I begge vågane på Sæle er det saltebuer. Peder Halvorsen reiste Nautnes through to the open sea. sildebua i Nordre vågen før 1920. Det er kummer under golvet der Sørvest på Sæløy ligg garden Nautnes. Sjøhusa på Nautnes har ly The southern part of the hamlet of Hellesund lies on the island of silda vart lagra i lake før ho vart salta i tønner. Sæløy as well as the hamlets Hjelme, Nautnes, Sæle, Bakken and for havbølgjene, mens bustadhusa står høgare opp på neset og Svellingen. The latter four are on the seaward side of the island. har vid utsikt mot havet. There is a canal between Sæløy and Alvøy.

In the Middle Ages the church was the dominant landowner. storsild. Då kunne det vera greitt å ha ein stad å samla seg om Following the Reformation in 1536 title to the land changed hands many times. The landowners received income from the tenant farmers who ran the small farms. In the 19th century most of the var det første bedehuset i Øygarden kom det kringreisande tenant farmers became freeholders. emissærar og preika. I dag er Nautnes overnattingstad for

have been planted in some places. Sælstakken hill, at 54.38 metres, Via Brusundkanalen, som var ferdig i 1887 og utvida i 1935, is a good natural landmark. Breakwaters, harbours, boathouses, Hamna på Hernar i 1961. kan mindre båtar og koma frå Hjeltefjorden forbi Nautnes og til shoreside warehouses, and navigation marks are also part of the Ved Klepptjørna Hovudbygningen og det som er att av handelsstaden til høgre midt i bilete. havet. landscape. Brua mellom Sæløy og Alvøy vart opna i 1958. Only paths connected the villages until road building started during Fedje the years 1935 – 1940. The North Sea Trail follows the old paths and Nordre Sælsvågen bridleways. Hellesøy Hellesøy ligg på sørvestsida av Førhjelmo med eit smalt sund mellom øyane. Moloen, nord i sundet, var ferdig i 1948. Auf den Inseln im nördlichsten Teil von Øygarden waren Øygarden På byrjinga av 1900-talet vart det etablert industri på Hellesøy. D Fischfang und Schifffahrt in der Vergangenheit die wichtigsten Fyrst kom her krabbefabrikk, marknaden var austnoreg. Wirtschaftszweige. Hernar, ein alter Naturhafen, liegt einige wenige Hermetikkfabrikken A/S Øygardens Preserving Co. som vart Seemeilen nördlich von Hellesøy. In diesem alten Fischerdorf sind bygd 1916 – 17 vart ein stor og viktig arbeidsplass, spesielt for Gebäude aus dem 18. Jahrhundert bewahrt worden. Sie waren Teil kvinner. Råstoffet var brisling, mussa og småsild. Ein stor del av des traditionsreichen Handels- und Übernachtungsplatzes. Zwischen arbeidstokken var frå Sæløy. Marknaden kunne vera Sør-Afrika, Hernar und Hellesøy verkehrt ein Linienschiff. FjeFFjjeellll Amerika, England og Tyskland. I 1997 var det ”kroken på døra” for den tradisjonsrike bedrifta. Hybelhus for dei kvinnelege Hellesøy ist ein kleines Fischerdorf und nördlicher Endpunkt des arbeidarane vart ungdomsherberge. På Hellesøy ligg ei av dei få Straßennetzes von Øygarden. Im Jahr 1878 wurde ein Kanal durch eksisterande nothengjene som er att. Her vart dei store nøtene og den Hellesund angelegt, damit man mit dem Ruderboot ins offene SundSunS garna, laga av hamp og bomull hengde opp til tørk. Då syntetisk Meer gelangen konnte. materiale kom på 60-talet vart det slutt å nytta nothengjene langs kysten. Nautnes Auf Sæløy liegen der südlichste Teil des Hofs Hellesund und die Höfe Hjelme, Nautnes, Sæle, Bakken und Svellingen. Die vier Austevollv ll letztgenannten Höfe liegen direkt am Meer. Sæløy und Alvøy verbindet ein Kanal. Allemannsretten gjeld i utmark. Der kan du: Sæløy • Ferdast fritt til fots og på ski Im Mittelalter war die Kirche der größte Grundbesitzer. Nach der FitjarFFiitjtjartjatjj • Rasta og overnatta Reformation im Jahr 1536 wechselten die Grundbesitzer auf den • Ri eller sykla på stigar og vegar Höfen. Ihre Einnahmen erhielten sie von Pachtbauern, die die Hofstellen bewirtschafteten. Im 19. Jahrhundert übernahmen die StordSt d • Bada, padla, ro og bruke seglbåt Adnestova meisten Pachtbauern das Land als Eigentümer. Bømlo Sæle • Plukka bær, sopp og blomar • Fiska fritt etter saltvassfisk Hugs alltid på: Sælstakken ist ein natürlicher Orientierungspunkt. Molen, Häfen, Fischereigebäude und Seezeichen sind ebenfalls typisch für diese • Ha hundar i band Landschaft. • Lat att grinda SveioS i • Ta vare på miljøet. Kast aldri frå deg noko Bis zum Bau von Straßen in den Jahren 1935–1940 gab es zwischen i naturen! den Siedlungen nur Pfade. Der Nordsee-Wanderweg folgt diesen alten Hellesøy hamn Pfaden und Steigen. Tekst og redaksjon: Hordaland fylkeskommune, Kulturlandskapssenteret og Kystmuseet i Øygarden Kjelder: Arne Asphaug. Bygdebøker for Øygarden. Egil Asbjørn Sæle. Hernar. Frå Fjon til Fusa. Årbok 2002. For Hordamuseet og Nord- og midhordaland sogelag. VIS RESPEKT OG OMTANKE FOR VERDIANE I LANDSKAPET, Nils Georg Brekke, Kulturhistorisk vegbok Hordaland, Bergen 1993 Havstrilen. Kulturhistorisk årbok for Sund, Fjell og Øygarden VÅR FELLES NATUR- OG KULTURARV NORDSJØLØYPA: http://nordsjoloypa.ivest.no Foto: Aud Karin Skagen, Kystmuseet i Øygarden. Nordsjøløypa er ein del av EU-prosjektet Hordaland fylkeskommune, Kultur- og idrettsavdelinga, Kulturlandskapssenteret NAVE-NORTRAIL, under programmet Interreg IIIB ØYGARDEN KOMMUNE: www.oygarden.kommune.no Kart: Dag Schroeder, m/løyve frå Statens Kartverk, Hordaland (S:2000/4- A:326) HORDALAND FYLKESKOMMUNE OG ØYGARDEN KOMMUNE Trykk: BRA plenum