Høyring Mot Utbygging Av Vindkraft I Kvinnherad

Home , Hordaland

Olje- og energidepartementet v/ ekspedisjonssjef Andreas H. Eriksen og underdirektør Anja Skiple Ibrekk Postboks 8148 Dep 0033 Dep

Husnes, 30.09.2019

Høyring mot utbygging av vindkraft i Kvinnherad

Olje- og energidepartementet si høyring av NVE sitt forslag til ei «Nasjonal ramme for vindkraft på land» (NVE rapport nr. 12-2019, OED ref. 19/511).

Innhold 1. Vår oppmoding til høyringa ...... 3 2. Om Kvinnherad Turlag ...... 3 3. Om Kvinnherad kommune: ...... 6 4. Informasjon om aktuelle områder ...... 8 4.1 Blådalen / Fjellhaugenområdet ...... 8 4.1.1. Friluftsliv, skifjell, sommarturmål, hytter, kulturminne og friluftslivturisme, fugle- og dyreliv 8 4.1.2. Oppsummering ...... 12 4.2. Uskedal-, Husnes-, Valen- og Utåkerfjella ...... 13 4.2.1. Friluftsliv, turisme, kulturminne, naturtypar, konsekvensar for naboar, lokalitetar av fugle- og dyreliv ...... 13 4.2.2. Oppsummering ...... 23 4.3. Borgundøy, Fjelbergøy og Halsnøy ...... 25 4.3.1. Halsnøy ...... 25 4.3.2. Fjelbergøy ...... 27 4.3.3. Borgundøy ...... 28 4.3.4. Oppsummering ...... 30 5. Kva har vorte vektlagt i arealanalysane for Kvinnherad...... 33 6. Argumentasjon mot utbygging av vindkraft i Kvinnherad ...... 37 6.1. Storleverandør av grøn energi ...... 37 6.2. Reiselivsdestinasjon og friluftsliv ...... 37 6.3. Vinterfriluftsliv, isingspotensial og fare for iskast ...... 38 6.4. Fugleobservasjonar og dyreliv ...... 39 6.5. Konsekvensar for folkehelse, folketal/tilflytting ...... 39 7. Direkte negative konsekvensar av vindkraftutbygging ...... 40 8. Alternative kjelder til grøn energi og moglege positive ringverknader ...... 41 9. Andre dilemma ved utbygging av vindkraft på land ...... 42 10. Oppsummering ...... 43

Takk til Sven Løkeland, Nicolas Rodriguez, Sigvald Robberstad, Sigve Solheim og Mari Teigen Varanes for viktige bidrag i arbeidet med denne høyringsuttalen. Takk til alle andre som har bidrege med viktig informasjon og lån av bilder.

1. Vår oppmoding til høyringa

Olje- og energidepartementet skriv i høyringsbrevet, 1.april 2019: «Departementet ønsker innspill til NVEs forslag til nasjonal ramme og til om det bør fastsettes en nasjonal ramme for vindkraft i Norge». I det same høyringsbrevet står det «NVE har lagt vekt på unngå konflikter med viktige naturområder, og tatt betydelige hensyn til aktuelle tema, for eksempel friluftsliv, støy, fugle- og dyreliv, kulturminner og reindrift». Me vil orientere departementet om at NVE ikkje har tatt tilstrekkeleg omsyn til aktuelle tema som friluftsliv, folkehelse, støy, samanhengande naturområder med urørt preg, fugle- og dyreliv, landskap, kulturminner og samla last/sumverknader i den overordna prosjektstyringa i «ramma». Me ber difor departementet leggje til grunn innspelet vårt til saka, og me ber om at areala i Kvinnherad kommune vert tatt ut av ramma. Me meiner at det føreligg verdiar og omsyn i Kvinnherad kommune som NVE i sitt forslag i rapport nr. 12-2019 ikkje har vektlagt, men som det ville vere naturleg at ein la vekt på sjølv i analyser på eit overordna nivå. Me vil oppmode departementet om å setje seg godt inn i regionen og dokumentasjonen som vert lagt fram her i fråsegna frå Kvinnherad Turlag.

Når det gjeld det prinsipielle spørsmålet om “det bør fastsettes en nasjonal ramme for vindkraft” i Noreg, så meiner me at det ikkje bør fastsetjast eit geografisk kart med «utpeikte områder». Det er ikkje tatt omsyn til «nasjonale og vesentlige regionale interesser» i områda i Kvinnherad, som inngår i føreslått utpeikt område. Det er heller ikkje tatt tilstrekkeleg omsyn til viktige lokale verdiar i kommunen. Det er heller ikkje tatt omsyn til samla last eller allereie tildelte energikonsesjonar i regionen. Me kan ikkje slutta oss til at desse områda vert fastsatt som del av eit utpeikt område i «Nasjonal ramme for vindkraft på land». I denne fråsegna vil vi peike på og dokumentere kva “nasjonale og vesentlige regionale interesser” som ikkje er vektlagt i rapport nr. 12-2019 for Kvinnherad sin del. Me forventar at departementet tek omsyn til dette og følgjer dette opp i den vidare prosessen.

2. Om Kvinnherad Turlag

Kvinnherad Turlag er ein av dei største organisasjonane i Kvinnherad kommune med 966 medlemmer. Turlaget er eit lokallag av DNT og Bergen og Hordaland Turlag. Me har turar tilpassa barnefamiliar, ungdom, fjellsportsinteresserte og seniorar. Nærmiljøet i Kvinnherad gjev rikeleg høve til turar på sjø

og land, til fots, på ski eller sykkel. Den storfelte Kvinnherad-naturen gjev òg utfordringar for dei som ønskjer å driva med bre- og fjellsportsaktivitetar. Utbygging av vindkraftverk i Kvinnherad er ein direkte trussel mot desse formidable friluftsmoglegheitene som finst i Kvinnherad-naturen.

Kvinnherad Turlag har gjeve innspel til høyringa 22.10.2018 i samband med NVE sitt arbeid med analyseområder. Då «Nasjonal ramme for vindkraft på land» vart presentert, der Kvinnherad framleis var del av planen, oppretta Kvinnherad Turlag Facebook-gruppa «Nei til vindmøller i Kvinnherad». Denne gruppa har i dag (27.09.19) 4748 medlemmer. 12.mai 2019 arrangerte turlaget «Støttemarsj for naturen». Her stilte vel 200 turgåarar og viste si støtte mot vindkraftutbygging i Kvinnherad-naturen. Politikarar og andre engasjerte haldt appellar, blant andre Høgre-ordførar Peder Sjo Slettebø, som sa at «Kvinnherad har gitt frå seg nok natur til fornybar energi. No er det nok» (nrk.no, 12.05.2019).

Støttemarsj for naturen, 12.05.2019. Foto: Nils Gausvik.

Støttemarsj for naturen, 12.05.19. Foto: Mari Teigen Varanes.

28.05.2019 arrangerte Kvinnherad Turlag eit folkemøte om vindkraftutbygging. Festsalen i Kulturhuset var full, det var stort engasjement, mange appellar, og samtlege politiske parti i kommunen kunne fortelje innbyggarane at dei var imot vindkraftutbygging i kommunen (Kvinnheringen.no, 29.05.19). Dette viser også høyringssvaret frå Kvinnherad kommune. Etter folkemøtet vart det oppretta ei aksjonsgruppe i samarbeid med Kvinnherad Turlag. Denne aksjonsgruppa har jobba aktivt i fleire månadar med å spreie informasjon til innbyggjarane, og har oppmoda til motstand mot vindkraftutbygging i kommunen. Aksjonistane har vorte tekne svært godt imot, og inntrykket er at det generelt er stor motstand mot vindkraftutbygging blant innbyggarane i Kvinnherad, noko også Norfakta si undersøking viste, der 74 % sa at dei var imot og 15 % sa at dei ikkje hadde gjort seg opp ei meining (Kvinnheringen.no, 02.06.19).

3. Om Kvinnherad kommune

Kvinnherad kommune er ein del av det utpeikte området «Sunnhordland og Haugalandet» i forslaget frå NVE til «Nasjonal ramme for vindkraft på land», jf. rapport nr. 12-2019. Kvinnherad kommune inngjekk også i arbeidet med analyseområde 15. Det same arealet er vidareført som del av NVEs forslaget til område 51; den nordaustlege delen av området. På s. 170 i rapporten med forslag frå NVE, så går det fram at «Den nordøstlige delen av området består av spredte arealer med til dels krevende topografi og viktige friluftslivsområder». I Kvinnherad inngår 676 km2 (inkl. fjord og øyer) av arealet til kommunen i det utpeikte området. Kommunen har eit landarealet som er 1043 km2, og inkluderer vi fjordane er arealet på kring 1500 km2. Område 51 «Sunnhordland og Haugalandet» er skildra på ss. 169-174 i forslaget til NVE.

Figur 1 Kommunar i område 51 «Sunnhordland og Haugalandet». Kvinnherad kommune er utheva i gult.

I Kvinnherad er alt 90 % av vasskrafta bygd ut tilsvarande om lag 3% av grøn norsk energi. Store deler av Kvinnherad, frå fjella tett opp mot Folgefonna Nasjonalpark i nord til øyane Halsnøy, Fjelberg og Borgundøy i sør via fjella i Uskedalen, Husnes og Utåker inngår i NVE sin «Nasjonal ramme for vindkraft» som kartlegg moglege framtidige områder for vindkraftanlegg. Dette er særs viktige område for rekreasjon og friluftsliv både for lokale og tilreisande, for turisme frå cruiseanløp til naturbasert reiseliv (klatring, padling, guida ski, sykkel og fotturar). I «ramma» for vindkraft s. 173 heiter det under punktet reiseliv: «Ytre deler av Hardanger-fjorden ligger innenfor det utpekte området. Hardangerfjordregionen er profilert som en av de mest berømte fjordene i Norge, med spektakulær natur og noen av de mest imponerende foturene i Norge». Dette blir bekrefta av boka «Opptur Hordaland» som viser stiar til kjente fjell i kommunen både i Rosendal, Bådalen/Fjellhaugen og Uskedalen/Husnesfjella. I tillegg kjem ski/toppturar til dels i dei same fjella, nemnd i boka «Toppturer i sørvest» frå Fri Flyt. Kvinnherad Turlag og Kvinnherad kommune står bak eit omfattande turstiprosjekt i kommunen. På nettsida tursti.kvinnherad.no kan ein finne oversikt og informasjon om dei 69 merkte turstiane i Kvinnherad som dette prosjektet omfattar. I tillegg finst mange andre merkte og umerkte stiar i kommunen.

I «Fylkesplan for småkraftverk i Hordaland 2009-2021» kan me lese følgjande: «Folgefonnhalvøya er eit prioritert område innan utvikling av reiselivsnæringa, med nasjonal og regional satsing, basert på verdiane i Folgefonna Nasjonalpark og randsona til denne». Den same planen peikar og på at Åkrafjorden og Hardangerfjorden er kategorisert som «viktige fjordlandskap», nemnd i «Nasjonal ramme for vindkraft» s. 173.

I den vidare uttalen følgjer viktige opplysningar om dei følgjande områda i Kvinnherad som ligg inne i Nasjonal ramme:

1. Blådalen/Fjellhaugenområdet.

2. Uskedal, Husnes, Valen og Utåkerfjella

3. Borgundøy, Fjelbergøy og Halsnøy

Me oppmodar OED om å setje seg godt inn i denne informasjonen, då me meiner det her kjem fram vesentlege opplysningar som ikkje NVE kan ha vore kjent med når dei føreslår Kvinnherad som eigna for vindkraftutbygging.

4. Informasjon om aktuelle områder

4.1 Blådalen / Fjellhaugenområdet

4.1.1. Friluftsliv, skifjell, sommarturmål, hytter, kulturminne og friluftslivturisme, fugle- og dyreliv NVE skriv i Nasjonal ramme for Vindkraft s. 173: «Fjellhaugen og Blådalen i Kvinnherad er et område preget av kraftutbygging, men er like fullt et svært viktig utfartsområde for hele Sunnhordlands-regionen. Fjellhaugen skisenter er utgangspunkt for mye brukte turområder over og mot Folgefonna og fjellene sør for breen helt ut til ytre Matre. Husnesfjella er også viktig». Vi kan bekrefte dette utgangspunktet og m.a. av denne grunn vil vi under argumentera for at desse områda bør takast ut av rammeplanen.

«Topplåm, Midtlåm, Håvardslåm, Pinselåm, Frigjøringslåm, Vetrhusrenno», er lokale namn på traseear ned frå fjellet Blådalshorgjo og kalt Bukkanuten (1302moh) i Blådalen.

Topptur til Blådalshorgjo/Bukkanuten. Utsikt mot Uskedalsfjella. Foto: Benjamin Hus Ripel.

Om lag i same området, vanlegvis tilgjengeleg på snøfri anleggsveg frå rundt påske til ut i juli etter kraftutbygginga med oppstart i 1947, ligg og m.a. Brandvikhorgjo(1056), Vetrhus og Storebjørnsli

som er eit av fleire utgangspunkt for turar m.a. til Sandvasshorgjo (1163) og Kvanndalsnuten (1091). Toppane Brattagrød (1111), Vardafjell(1056) og Vetle- og Storevarden (lokale namn) ligg litt lenger nede med utgangspunkt frå anleggsvegen ved Grønningen og hyttefeltet Ågåtelv v. Staffivatnet.

Området er prega av utsikta mot Folgefonna og nasjonalparken i nord, Melderskin og Rosendalsalpane i vest, fjella på austsida av Åkrafjorden i aust og ytre del av Hardangerfjorden, nordspissen av Haugalandet, Halsnøy, Borgundøy og Stord i vest og vindmøllene på Fitjarfjellet i nordvest.

Vest for Møsevatnet, inst i Blådalen, og ned mot Blådalsbotn går ein av dei mest brukte skiløypene over Folgefonna (nasjonalpark) frå turisthytta Fonnabu.

Lenger nede aust og søraust for Fjellhaugvatnet, og tilgjengeleg heile året, ligg det lokale skianlegget Fjellhaugen Skisenter med alpinbakke, langrennsløyper og oppkøyrde løyper inn mot Nautavatnet med retur over Frankrikeheiane.

På ski mot Nautavatn. Foto: Mari Teigen Varanes.

Rett sør/søraust for skisenteret ligg kanskje det mest brukte toppturfjellet i området Ingahogg (965) med fine nedfarter m.a. mot Nautavatnet, «Sørsida» og «Fuglatjødnslåmo». Ingahogg, Nautavatn,

Frankrikeheiane, Reikatindane, Storebjørnsli med Sandvasshorgjo og terrenget inn mot Kvanndalsnuten er eit særs populært og lett tilgjengeleg område for tur og fjellskiløping som blir nytta av store brukargrupper.

Skikøyring ned frå Ingahogg mot Nautavatn. Foto: Sven Løkeland.

Av kulturminne i området kan nemnast eit klebersteinsbrot nær toppen av Ingahogg omtala i Naturhistorisk Vegbok Hordaland (s.258). Den gamle fjellgarden Bjødnabøle, opphaveleg frå 1600- talet er no satt under vatn, men er restaurert og satt opp på nordsida av Fjellhaugvatnet. Boka «Stølar og setrar i Kvinnherad» viser 17 stølar med sel i Blådalen/Fjellhaugenområdet (kart s.162).

På Sunde i Matre ligg det ei godt bevart hustuft av eit langhus (35 x 10m) frå folkevandringstida, kring 400 år e. Kr. (Folgefonna og fjordbygdene s 431 – 431).

Det er viktig å poengtera at områda som her er omtalt i minst like stor grad blir nytta i den snøfrie delen av året til turar, jakt, fiske og sanking av bær og molter og etter kvart naturbasert friluftslivturisme m.a. padling på Møsevatnet inn mot breen og sykkelturar frå Blådalen til Rosendal. Dessutan er områda sommarbeite for sau frå Kvinnherad og andre deler av Sunnhordland.

Ved Nesjastølsvatnet har Kvinnherad Jeger- og Sportsfiskarlag ei hytte med båt, stenger og garn som er ope for publikum. Denne organisasjonen har og gjennom fleire år drive kultiveringsarbeid i dette vatnet. Den nye Blådalshytta nord for Blådalsdammen opna i august 2016 oppført av Interesselaget Vardhaugselet i samarbeid med Omvikedalen Beitelag. Hytta ligg ved Svartavatnet/Grøneviksvatnet på omlag 800 moh, 45 minutt gange vest frå Blådalsbotn og kan nyttast fritt av friluftsfolk, og i samband med tilsyn med sauene på fjellbeite i området. Hytta er alt blitt eit populært turmål i den snøfrie delen av året.

I Inste Botnane (tett opp mot Folgefonna) om lag 2 – 3 t gange/skitur frå Møsevatnet ligg SKL si gamle sikringsbu. I tillegg er det om lag 15-20 private hytter ved Ågåtelv i lia på vestsida av Staffivatnet og i Bjørkestølsområdet opp mot Fagnabotn på sør/oppsida av Fjellhaugvatnet er det ca. 18-20 hytter.

I området mellom Fjellhaugvatnet og ut mot Åkra og Baugstranda og fjellet oppom Matersfjorden ligg det og om lag 20 stølar med sel som i dag blir nytta til friluftsføremål.

Utsikt mot Åkra og Baugstranda. Foto: Sven Løkeland.

Fjellhaugen Skisenter (det einaste i Sunnhordland) er særs godt tilrettelagt for barn og har i tillegg fleire alpine nedfartar og ei langrennsløype på 5 km. I det populære fjellområdet rundt (inkl. Ingahogg)

blir det køyrt opp ei rundløype (6 – 7 km) kvar vinter. Fjellhaugen ligg innafor ei maks køyretid på 1t frå bygdene i Kvinnherad og mange tilreisande frå Sunnhordland nyttar også dette området. Skisenteret og fjella rundt vil sjølvsagt også merka verknadene av ei eventuell vindkraftutbygging og ein må forventa ein «flukt» frå området når/dersom vindmølleutbygging blir ein realitet.

Fugl: Generelt er det mykje rype og orre i fjellet. Kongeørn, havørn, jaktfalk, orre, snøspurv og hornugle er observert i Blådalen/Fjellhaugenområdet. Fjellrev er og sett i Blådalen.

Det er og viktig å peika på at dette området ligg opp mot Folgefonna nasjonalpark og ei eventuell utbygging av vindmøller vil vera godt synleg frå nasjonalparken, Rosendalsalpane og kulturbygda Rosendal, og sterkt forringa opplevinga av urørt natur og kultur (Baroniet i Rosendal, Folgefonnsenteret, Skipsbyggingsmuseet, Gurinenaustet, Galleri G i Guddal, Steinparken m.m.).

4.1.2. Oppsummering

Toppturar vinter og sommar: Fjella i Rosendalsalpane og Blådalen/Fjellhaugenområdet blir stadig meir populære både blant fastbuande og tilreisande toppturentusiastar og er og trekt fram i «Nasjonal ramme for vindkraft» s. 173 som «Et svært viktig utfartsområde for hele Sunnhordlandsregionen». Årleg arrangerast Rosendal Toppturfestival med stor tilstrøyming av deltakarar. Boka: Toppturer i sørvest utgjeve av Fri Flyt i 2014 viser ruter til: Melderskin (1426), Omnatind (1360), Juklavasstinden (1360), Hestabotnpynten (1283), Juklavasskruna (1431) og Bjørndalstind (1426) i Rosendalsalpane. I Blådalen / Fjellhaugenområdet tar boka med rutar i dei nemde fjella: Blådalshorgjo, Brandvikje- horgjo, Sandvasshorgjo, Ingahogg og Brattagrød.

Boka Opptur Hordaland som Bergen Turlag står bak, viser ruter til Melderskin og Bjørndal i Rosendalsområdet og til Svelgabreen (opp mot Fonna frå Møsevatn i Blådalsområdet) og det sentrale turfjellet Ingahogg i Fjellhaugenområdet.

Det er om lag 40 hytter (private og opne for allmenneiga) og 17 stølar/sel i området. Ved Fjellhaugvatnet ligg ein gamal restaurert fjellgard ved Fjellhaugvatnet. Det er og registrert eit gamalt Klebersteinsbrot på Ingahogg. Naturen i Blådalen/Fjellhaugenområdet er til dels sterkt prega av kraftutbygginga dei siste 70 år med tippar, fyllingar, damanlegg, tørrlagte elver og regulerte vatn m.a. Blådalsdammen, Midtbotnvatnet, Møsevatnet, Vetrhusvatna, Brandvikjevatnet, Staffi og Fjellhaugvatnet, men er likevel særs viktige turområde sommar som vinter.

I området mellom Fjellhaugvatnet og ut mot Åkra og Baugstranda og fjellet oppom Matersfjorden ligg det om lag 20 stølar med sel.

Det er mange observasjonar av fugl og dyreliv i området (sjå over).

Vindkraft i desse fjella og i området rundt Ingahogg vil vera synleg frå turist- og kulturdestinasjonen Rosendal med m.a. Baroniet og Folgefonnsenteret for tilreisande som kjem sjøvegen både meg eigne båtar og cruiseskip, bobilturistar og dei som nyttar overnattingsplassane i bygda.

Ei eventuell ny utbyggingsrunde, i tillegg til inngrepa etter vasskraftutbygginga, med dominerande vindmøller, oppstillingsplassar med store anleggsvegar, skjeringar og anna infrastruktur vil etter vår meining fullstendig øydeleggja desse områda. Både for folk som nyttar terrenget til ulike friluftsaktivitetar som ski, jakt, fiske, fotturar og også som sommarbeite for sau og sjølvsagt for dei som har hytter i området. Det same gjeld og i høve naturbasert turisme, ei næring som i dag er i vekst, m.a. med organiserte padleturar på Møsevatnet, og inn mot Folgefonna, sykkelturar frå Blådalen til Rosendal og organiserte toppturar (både på ski og sommarføre) i Rosendalsfjella og i Fjellhaugen/Blådalsområdet.

Figur 2 Utsnitt frå temakart “Sårbart høgfjellsområde” frå Fylkesdelplan for små vasskraftverk i Hordaland 2009-2021. Kjelde: Hordaland fylkeskommune.

4.2. Uskedal-, Husnes-, Valen- og Utåkerfjella

4.2.1. Friluftsliv, turisme, kulturminne, naturtypar, konsekvensar for naboar, lokalitetar av fugle- og dyreliv I Uskedalsfjella kan m.a. området rundt Mannsvatnet, Solfjell og Tverrfjell vera aktuelt for vindmølle- utbygging i NVE sin utgreiing. Dette terrenget blir nytta som friluftsområde (tur, jakt, fiske, bær). Det

ligg og 14 hytter langs Mannsvatnet, pluss 13 registrerte stølar/sel i Uskedalsfjella ifølge boka «Stølar og setrar i Kvinnherad». Området er og sauebeite for lokale gardar.

Mannsvatn i Uskedalen. Foto: Magnus Eide.

Mannsvatn i Uskedalen. Ulvanosa/Geitadalstind i bakgrunnen. Foto: Benjamin Hus Ripel.

Utsikt mot Englafjell og Manen. Geitadalstind/Ulvanosa i bakgrunnen. Foto: Anne Kari Enes.

Uskedalen, rutene og veggane opp mot Ulvanoso er eit klatreeldorado i vekst med omtale i utanlandske klatretidskrift og med tilstrøyming av klatrarar både frå inn- og utland. M.a. nyttar klatregruppa i Bergen og Hordaland Turlag desse områda til organisert klatring og klatrekurs på ulike nivå. Det er i desse dagar i gang planlegging av å bygge Noreg sitt høgaste klatretårn nettopp i Uskedalen. Sparebank1-stiftinga i Kvinnherad har gjeve fleire hundre tusen til planlegginga, og arkitekt er i arbeid (Uskedalen.no, 14.09.19).

Uskedalen har og ei populær båthamn med betydeleg besøk av tilreisande. Det same gjeld campingplassen ved utløpet av Uskedalselva. Av kulturminne kan ein nemna den staselege Kapteinsgarden frå 1775. På Rød ligg det eit bygdetun med bygningar frå 17–1800 talet. Uskedalselva har bestand av laks og sjøaure. Utbygging av vindkraft i dette området vil neppe fremme Uskedalen som klatre- og reiselivsdestinasjon.

Dei sørlegaste alpine fjellformasjonane i Norge: Englafjell (1200) og Ulvanåso (1246) (omtalt i Opptur Hordaland) og Geitadalstind (1206) er populære turmål både sommar og vinter. Skitrasear ned frå Geitadalstind og Englafjell er og tatt med i Toppturar i sørvest.

Skitur til Ulvanosa. Utsikt mot Husnesfjella (Englafjell, Manen og Mjelkhaug). Foto: Magnus Eide.

Bremstølen, Mjelkhaug (1005) (omtalt i Opptur Hordaland), Manen, Nordefjell og Svanaheio er og mykje brukte og lett tilgjengelege turområde i gangavstand frå Husnes og Valen. Desse områda er mykje nytta av folk kanskje særleg frå Husnes, Valen og Sunde, men og av tilreisande, og er særs viktige ut frå eit friluftsliv- og folkehelseperspektiv på grunn av kort avstand/lett tilgjenge og høg bruk.

Godt tilrettelagte stiar på veg til Bremstølen. Foto: Sven Løkeland.

Utsikt frå Manen mot Husnes og Sunnhordlandsbassenget. Foto: Anne Kari Enes.

Interesselaget «Vardhaugselets vener» står bak reising og opprusting av fire opne hytter i Husnes/ Valen/Utåkerfjellet under mottoet: «Ope for alle alltid». Desse hyttene er: Vardhaugselet reist på gamle stølsmurar frå 1840-50 talet under Vardhaugen (755) i Valefjellet, hytte ved Svartavatnet ovanfor Husnes (772), hytte i Børsdalen i forlenginga av Tveitedalen og den gamle stølsplassen Dyrindo (620) frå 1800-talet ferdig restaurert hausten 2018, langs stien til det populære turmålet Ulvanoso frå Utåkersida. Alle desse prosjekta er gjennomført på dugnad med innsamla midlar og er særs viktige for friluftslivet i ytre del av Kvinnherad både for lokalbefolkning og tilreisande. I tillegg er det private hytter både ved Botnavatnet og i Børsdalen på Utåker. I regi av idrettslaget Ternen er det laga ein populær 3 km lang langrennstrase med flomlys i Tveitedalen innafor Utåker.

Bygging av hytta på Dyrrindo (2018). Foto: Sven Løkeland.

Hytta ved Svartavatnet. Foto: Sven Løkeland.

På Husnes er lokale dugnadsgrupper i ferd med å ferdigstille turstiar langs Opsangervatnet og på Sunde opp mot Kaldestadåsen (270). Grusvegen inn Handelandsdalen på Valen til rastehytta på Feto og traseen langs den gamle Trondheimske Postveg frå Husnes via Valen og Sandvoll til Ølfarnes på Utåker er og særs populære turmål. Denne går vidare på andre siden av fjorden frå Skånevik til Etne, som har fått merknader frå Riksantikvaren i «Nasjonal ramme for vindkraft» s. 173. Postvegen er opphaveleg frå 1700-talet og er restaurert gjennom eit mangeårig lokalt dugnadsprosjekt og tilskot frå Statens Vegvesen. Stiar og grusvegen opp Valedalen til Valedammen frå 1910 er og mykje brukt. Friluftsområda: Valøyo, Kolsøy og Løkjelsøy mellom Valen / Sunde og Halsnøy er populære turmål. Viktige kulturminnesmerke i området er m.a. det såkalla Hoelfeldt- Lundhuset frå 1820 åra. Opphaveleg reist som offisersgard seinare overteke av far til forfattaren Jonas Lie som var sorenskrivar i området. Jonas Lie budde her i ungdomsåra. På Bjellandsneset, vest for Sunde mot Hardangerfjorden, i eit mykje brukt turområde ligg ei stor gravrøys frå Bronsealderen. På Bergslagen på Sunde, opphaveleg skipsbyggeri vert det no på dugnad og gjennom offentlege tilskot utvikla eit kyst- og litteratursenter.

Når det gjeld turisme har Husnes ei båthamn som er særs populær og trekk til seg mange gjestar som nyttar fasilitetane i Husnes sentrum og fjella i nærleiken (kåra til landets beste båthamn tre år på rad). Husnes har og campingplass og hotelldrift frå sommaren 2019.

I høve moglege negative konsekvensar for naboar er det, i tillegg til tettstadane langs fjorden, viktig å nemne Valen psykiatriske sjukehus frå 1910 og Folgefonn DPS som pr. i dag har om lag 55 plassar for inneliggjande pasientar. I tillegg kjem polikliniske pasientar. Store turbinar med støy, skyggekast og blinkande, kontinuerleg ljos nattestid og i synleg avstand til sjukehuset går dårleg i lag med behandling av psykiatriske diagnosar og pasientane sin tilfriskningsprosess. Friluftsliv og naturbasert aktivisering har alltid vore ein viktig del av behandlingsfilosofien ved sjukehuset og går heller ikkje i lag med utbygging av vindkraft i området. Fleire av dei gamle sjukehusbygningane, sjukehusparken, sjukehuset sin gravlund, den gamle kraftstasjonen frå 1910 og delar av den øvrige infrastruktur inngår i «Verneplan for sjukehus». Hordaland Fylke har gjennom fleire, til dels store tilskot, støtta restaureringa av kraftstasjonen. I denne samanheng må ein og nemna dei gamle steinsette damanlegga i Handelandsdalen som leverte vatn til kraftverket frå 1910. Også av denne grunn vil vindmøllelokalisering i området vera særs negativt.

I «Fylkesplan for småkraftverk i Hordaland 2009 – 2021» heiter det elles om fjellområda i Husnes, Valen og Utåkerfjella:

● Området kring Mjelkehaug, Englafjell, Ulvanoso har status som sårbart høgfjell av stor verdi i fylkesdelplan for små vasskraftverk 2009 - 2021. ● I Husnesfjella finn vi eit “større sammenhengende naturområde med urørt preg”. Indikatoren for inngrepsfri natur syner at dette området er på om lag 51 km2, som inkluderer areal i indikatorkategori sone 1 og sone2 (status 1.1.2013). Dette “sammenhengende naturområdet med urørt preg” strekkjer seg frå fjord til fjell. ● Mjelkehaug, Englafjell og Ulvanoso er svært viktige regionale friluftsområder. ● Mykje nytta oppfartsområde er i sør Tveitedalen/ Børsdalen, Handelandsdalen, Hellandslia, Eikedalen og Uskedalen. ● I området kring Mannsvatnet og Krokavatnet er det to “sammenhengende naturområder med urørt preg” (INON-indikator, status 1.1.2013). ● Mellom anna i Handelandselva (som er ein del av Børsdalsvassdraget) er det vassdrag og fossar med stor verdi for landskapsoppleving.

Figur 3 Utsnitt frå temakart “Sårbart høgfjellsområde” frå Fylkesdelplan for små vasskraftverk i Hordaland 2009-2021. Kjelde: Hordaland fylkeskommune.

Børsdalsvassdraget bør ha særleg merksemd, då det er heilt urørt av kraftutbygging. I sørvest renn elva i INON (inngripsfrie naturområder i Norge) – sone 1 og 2 - gjennom Børsdalen til Tveitedalen og Handelandsdalen til fjorden på Handeland.

I Tveitabotn mellom Handelandsdalen og Tveitedalen finst det eit interessant skogsområde med urørd skog og eit naturreservat med stor bestand av barlind ved Tveitabotnvatnet. Ein av dei største edellauvskogane i Hordaland som strekkjer seg over fleire kilometer finn vi i Holmedalsberget v. Matersfjorden. Desse områda er henvist til i Naturhistorisk vegbok s.260.

Viltforvaltaren i Kvinnherad opplyser at det er ein god bestand med kvitryggspett i Kvinnherad (Fylkesfugl i Hordaland). Kvinnherad er landets største hjortekommune som etter viltloven har krav på vern i følge viltforvaltaren. Det er og stor bestand av rådyr.

Andre informantar meldar om observasjonar av: Fjellvåk, tiur, orre, skogsfugl, hubro, vandrefalk, tårnfalk, fjellvåk, musvåk, hønsehauk, spurvehauk, storlom, storspove, bekkasin, rødstilk, heilo, rype, haukugle, kattugle, slagugle, kongeørn, og havørn i fjellområda frå Uskedalen til Utåker. I tillegg er det observert rev, mår, hare, snømus og røyskatt. Det blir og meldt om sporadiske observasjonar av gaupe og jerv.

I Husnesfjella er det, i følgje boka «Stølar og setrar i Kvinnherad» registrert tre stølar med sel og fleire tuftar/murar, Vardhaugselet blir omtala på s. 209. På Vale/Sandvollfjellet er det registrert 7 stølar med sel, og i Utåker/Børsdalen er det registrert 10 stølar med sel. Til saman 20 sel som truleg i hovudsak nyttast til friluftsføremål.

Fjellet i området blir nytta til rekreasjon og friluftsliv sommar og vinter, samt til jakt, fiske og sanking av bær og er tilrettelagt med et nettverk av stiar og opne hytter (som nemnd over). I tillegg er det beiteområde for sau.

Ei eventuell bygging av vindmøller med vegar, skjeringar, oppstillingsplassar og anna infrastruktur vil rasera det til dels opne, sårbare landskapet i området frå Omvikdalen via Uskedalen, Husnes, Valen og Utåkerfjella og forringa områdets verdi som friluftsområde både for lokale og tilreisande brukarar og som arena for naturbasert reiseliv (klatring), som sauebeite og i høve fauna og fugleliv.

4.2.2. Oppsummering

Både «Opptur Hordaland», «Toppturer i sørvest» og «Fylkesplan for småkraftverk i Hordaland 2009 – 2021» viser områdets betydning og kvalitetar for turar sommar som vinter, mellom desse ikoniske fjell som Geitadalstind og Ulvanoso. Uskedalen har i tillegg heilt særeigne kvalitetar som trekk til seg klatrarar frå nær og fjern, nemnd som sårbare høgfjell av stor verdi og svært viktige regionale friluftsområder i «Fylkesplan for småkraftverk i Hordaland 2009 – 2021» . Uskedalen, Husnes, Valen og Utåkerfjella er mykje nytta område både av fastbuande og tilreisande. Dette er lett tilgjengelege område som kan nyttast av store brukargrupper utan bruk av bil. Nettverk av stiar og opne hytter i fjellet er særs populære turmål. Mellom desse har Vardhaugselet i Valefjellet og hytta på Dyrindo langs stien til Dyrindo også kulturhistorisk verdi. Det er og mange lett tilgjengelege og mykje brukte, lågterskeltilbod av turvegar og stiar i låglandet mellom desse sti- og turnett på Husnes og Sunde, den restaurerte Trondheimske Postveg frå Husnes til Ølfarnes på Utåker og Valedalen og Handelandsdalen. Dessutan fleire friområde som kan nyttast både til fots eller frå båt under administrasjon av Friluftsrådet Vest. Det er 10 hytter ved Mannsvatnet i Uskedalen pluss 13 registrerte stølar med sel i Uskedalsfjella. I Husnesfjella er det registrert 3 stølar med sel, på Valen – Sandvollfjellet 7 og i området Utåker – Børsdalen 10 i følgje boka «Stølar og setrar i Kvinnherad». Desse nyttast i hovudsak til friluftsføremål og jakt.

Av kulturminne i området kan nemnast offisersgardane Kapteinsgarden i Uskedalen og Hoelfeldt- Lund huset på Husnes, og ei stor gravrøys på Bjellandsneset. Eit Kyst- og Litteratursenter er under utvikling på tettstaden Sunde. Dessutan Den Trondheimske Postveg, restaurert få Husnes til Utåker som går vidare på andre sida av fjorden frå Skånevik til Etne, omtala i «Nasjonal ramme for vindkraft» s. 173.

Valen psykiatriske sjukehus (1910) i samlokalisering med Folgefonn DPS har 55 plassar for inneliggjande pasientar. Påverknad av lyd og ljos frå vindmøller i kontinuerleg bevegelse går dårleg i lag med behandling av psykiatriske diagnosar og pasientane sin tilfriskningsprosess i følgje behandlarar ved sjukehuset. Dessutan inngår delar av den gamle bygningsmassen, sjukehuset sin

gravplass, sjukehusparken og den gamle kraftstasjonen frå 1910 i «Verneplan for sjukehus». Også av denne grunn er det lite ønskeleg med vindmøller i synleg og høyrbar avstand frå sjukehuset.

Naturreservat med stor bestand av barlind ved Tveitabotnvatnet og ein av dei største edellauvskogane i Hordaland langs Holmedalsberget ved Matersfjorden bør og nemnast i omtalen av området. Det er og mange observasjonar av fugle- og dyreliv (sjå over).

Verdifull geologi: I databasen for geologisk arv har Norges geologiske undersøkingar (NGU) identifisert «Vardhaugen» og «Mannsvatnet» med områder som inneheldt “verdifull geologisk arv”. Geologisk arv vert definert som “i tydinga stadar som i kraft av å visa geologiske fenomen, prosessar eller ressursar, formidlar geologi som vitskap, eller grunnlag for biosfæren og menneskets utvikling og kultur”. I retningslinjer T-2/16 om “nasjonale og vesentlige regionale interesser” er verdifull geologisk arv rekna som relevant tema under forvalting av naturmangfaldverdiar. I avsnitt 3.6 i retningslinjene T-2/16 vert det skrive “Geologiske forekomster av internasjonal, nasjonal eller regional verdi, vurdert etter kriterier utarbeidet av NGU i samarbeid med Miljødirektoratet. Data om slike forekomster publiseres i NGUs database for geologisk arv”. Relevante registreringar av verdifull geologisk arv er difor relevant å ta omsyn til for departementet i arbeidet med “Nasjonal ramme for vindkraft på land”. Vi kan ikkje sjå at NVE har vektlagt dette i tråd med retningslinjer T-2/16 på miljøområdet i forslag skildra i rapport nr. 12-2019 med kartdel.

Figur 4 Verdifull geologisk arv med relevans for forvaltinga av området ved Vardhaugen og ved Mannsvatnet. Kjelde: NGU.

Landskap: I Hordaland er det gjennomført kartlegging og verdsetting av landskap på regionalt nivå etter NIJOS-standarden. Førebels føreligg det ikkje noko verdsetting av kartlegging gjennomført etter NiN-standarden. Vi ber departementet vektleggje at det føreligg ei regional kartlegging og verdsetting i Hordaland og som inngår i område 51 “Sunnhordland og Haugalandet”. Det er relevant å sjå

området «Mannsvatnet» i samband med Uskedalen og kringliggjande landskapstypar. Vi ber departementet om å vektleggje heilskap og samanheng i landskapsformer i den overordna konfliktvurderinga for dette området, jf. retningslinje i avsnitt 3.9 i T-2/16 - rev. januar 2017, og kor det er relevant å sjå til “Landskap der de samlede kulturhistoriske verdiene og naturmangfoldverdiene vurderes å utgjøre en miljøverdi av nasjonal eller vesentlig regional interesse”. Uskedalen er i regional kartlegging og verdsetting av landskap klassifisert i landskapstypen «Fjorddaler og fjordvendte U-daler». I vurderinga «Geografisk og verdimessig fordeling i fylket»: «Som nevnt forekommer landskapstypen kun i Kvinnherad kommune, hvor de fleste ligger parallelt og munner ut mot Hardangerfjorden. LT har, også sett innen for landskapregionen som helhet, flere områder med usedvanlige landskapsverdier, både natur- og kulturhistorisk» (vår understreking). Det er lagt vekt på at Uskedalen har «Særlig god helhet og sammenheng» (vår understreking). Sjå verdikartet for «Fjorddaler» s. 50, avsnitt 3.3.18. Området vender mot Storsundet i Kvinnheradsfjorden, som er ein del av Hardangerfjordsystemet. Fleire landskapsformer med «stor verdi» bidrar til heilskap og samanheng i dette området: Ulvanosa (landskapstype: Alpine fjellmassiv), Bergsdalen (Elvegjel), Åmvikedalen (Storforma U-daler), Storsundet (Middels breie fjordløp), Kvinnheradsfjorden (Brede fjordløp og fjordmøter), Rosendalsfjella (Alpine fjellmassiv).

Kjelde: «Verdivurdering av landskap i Hordaland fylke: Med utgangspunkt i Nasjonalt referansesystem for landskap». Lenkje: https://www.hordaland.no/globalassets/for-hfk/plan-og- planarbeid/diverse-dokument/2011-07-verdivurdering-av-landskap-i-hordaland-fylke.pdf

Vi kan ikkje sjå at NVE har vektlagt “nasjonale og vesentlige regionale interesser” i høve landskap i Kvinnherad i NVEs forslag som er skildra i rapport nr. 12-2019 med kartdel.

4.3. Borgundøy, Fjelbergøy og Halsnøy

4.3.1. Halsnøy

Halsnøy, «den grøne øya i Sunnhordland» ,vert også ofte omtala som «Perlo». Desse nemningane er ikkje tilfeldige, men fortel noko om dei natur- og kulturkvalitetane ein finn på øya.

Ved nedsmeltinga av Hardangerfjordbreen etter istida, hadde breen trekt seg heilt inn til Varaldsøy då ein vel 700 år lang kuldeperiode (Yngre Dryas/ Ra-tida) gjorde at brefronten jobba seg utover att. Brefronten tok med seg alt av lausmateriale som grus, stein, jord og biologisk materiale som var danna under nedsmeltinga, og denne endemorena la han frå seg over nordre delen av noverande Halsnøy, frå Ungholm på Klosterhalvøya til Hillestad i Høylandsbygd. Halsnøy var truleg ein av dei fyrste stadene i Kvinnherad der menneska i eldre steinalder slo seg til, og etter kvart vart ein stor del av moreneområdet dyrka opp. Prosessen pågår framleis.

Ei rekkje funn av steinøkser, reiskapar og gravhaugar på denne moreneryggen fortel om samanhengande busetnad frå eldre steinalder og fram til i dag. Halsnøy er elles kjend for alle gravrøysene av rullestein datert til bronsealderen. På ei strekning på vel ein kilometer ved Sundnes, i daglegtale Sydnes, sør på øya finn ein ikkje mindre enn 17 slike røyser langs stranda, med den opprinneleg 60 meter lange Langrøysa ved ferjekaien som den største.

Bygdeborga på Tjobergshaugen frå folkevandringstida som inngår i Kvinnherad Turlag sin fjelltrim, og også garden Tofte med dei nærliggjande landgardane Landa og Fjelland som tyder på at dette var garden til ein småkonge før rikssamlinga, ber bod om at Halsnøy hadde ei spanande og rik historie i førhistorisk tid. Ei eldgammal segn om kong Half og slottet hans på Sjo på dåverande Halsna, skild frå innøya Toft ved Eid der Sæbøvik no ligg p.g.a. høgare havnivå, fortel om det same.

Topografien på Halsnøy må kunna kallast småkupert samanlikna med resten av Kvinnherad, der eit vel titalls åsar ragar opp frå fjordlandskapet med høgder på mellom 100 og 290 meter. Bortsett frå nordre delen av øya er dette i hovudsak urørd og opprinneleg natur, med eit rikt fugle og dyreliv.

Dei siste tjue åra har det blitt opparbeidd tur- og kulturløyper opp til toppen av 10 av åsane på Halsnøy. Løypene er lagde slik at dei går innom natur- og kulturlokalitetar i området, der ein finn informasjonsplakatar om lokaliteten og kart. Løypene er blitt eit svært populært tur- og trimtilbod, mykje nytta både av lokale personar, turgrupper frå heile Sunnhordland og Haugarlandet, samt tyske fisketuristar og familiane deira. Desse løypene og dette trimtilbodet vil bli øydelagt ved ei vindmølleutbygging.

Halsnøy Kloster, etter tradisjonen etablert av Erling Skakke rundt år 1164, ligg på den nemnde moreneryggen, og var eit makt- og kultursenter i Sunnhordland i nær 500 år. Då klostera i Norge vart nedlagde i samband med reformasjonen i 1536, hadde Halsnøy kloster hand om meir enn 300 gardar på Vestlandet, og var ein vesentleg jordeigar og eit kultursenter i regionen.

Klosteret er i dag underlagt Sunnhordland Museum, og dei siste tiåra er det lagt ned mykje arbeid og ressursar for å få dei gjenverande bygningane restaurerte, og historia til klosteret fram i dagen og tilrettelagt for fastbuande og tilreisande. Ei permanent utstilling av informasjon og gjenstandar frå historia er etablert, og det årlege arrangementet Klosterdagane byd på føredrag, kunstutstillingar og konsertar med meir.

I mange år har fotokunstnarar frå ulike land nytta Halsnøy kloster til inspirasjonsopphald, og bilete frå desse opphalda kan ein i dag finna mange stader i verda. Det er eit mål framover å få Halsnøy kloster tilrettelagt for ein aukande turisme, gjerne i samarbeid med Baroniet i Rosendal. Ei av dei viktigaste drivkreftene bak arbeidet med dei mange tiltaka er den lokale organisasjonen Klostervenene.

Det flotte området ved Skarvasteinen nær Halsnøy kloster, med ei rekkje gravrøyser av ulik alder og langskipsnaust, er flott tilrettelagt dei seinaste åra i eit samarbeid mellom Sunnhordland Museum, Hordaland Fylke og Klostervenene. Tingplassen på Stølen ovanfor klosteret er også fint tilrettelagd i eit samarbeid mellom dei same partane. Det er bygd flotte gapahukar for besøkjande begge stader.

Det at cruiseskipa i aukande grad vitjar Rosendal, og at tunellen til Halsnøy no vert gratis, opnar for at turistane kan kome til klosteret med bussar frå Rosendal, i samband med ein rundtur i vakre Kvinnherad. Vindturbinar på opptil 250m på åsane på Halsnøy vil totalt dominera det lokale landskapet, og vil knapt fremje tursime/reiseliv som på sikt kan bli svært viktige for næringslivet på øya.

Halsnøy kloster er eit «særmerkt og viktig kulturminne av nasjonal verdi», jf. s. 11 i «Landskapsanalyse Halsnøyområdet, Kvinnherad kommune», av Morten Clemetsen, Aurland Naturverkstad, Rapport 3/2004. I rundskriv T-2/16 om «Nasjonale og vesentlige regionale interesser på miljøområdet» er kulturminner og kulturmiljøer særleg omtalt i avsnitt 3.8. I temarapport om kulturminner og kulturmiljøer utarbeidd av Riksantikvaren i samband med «Nasjonal ramme for vindkraft på land» vert det skrive: «Graden av kulturminners og kulturmiljøers sårbarhet avhenger av type kulturminne/kulturmiljø, landskapet de ligger i og vindkraftverkets plassering, størrelse og utforming. Noen typer kulturminner kan tåle å ligge i eller i nærheten av et vindkraftverk. Dette avhenger av type kulturminne, hvor integrert det er i en små- eller storskala miljø, størrelsen på kulturminnet, den kulturhistoriske sammenhengen det inngår i og kulturminnets verdi. Riksantikvaren mener at det ikke bør bygges vindkraftverk i områder med kulturminner/-miljøer som er av nasjonal eller vesentlig regional interesse» (vår understreking).

4.3.2. Fjelbergøy

For vel hundre år sidan, den tid sjøen var den viktigaste ferdselsvegen på Vestlandet, var Fjelberg eit senter i Sunnhordland, og kommunesenter i Fjelberg kommune. Her ligg kyrkja, bygd i 1722 på tomta av ei langt eldre stavkyrkje. Her ligg også Fjelberg prestegard og bispestova som i dag er ei eiga stifting administrert av kulturorganisasjonar i Bergensområdet. Prestegarden blir nytta til ulike arrangement, og er også nytta som refugium og inspirasjonsverkstad for kunstnarar.

I «Landskapsanalyse av Halsnøyområdet, Kvinnherad kommune», s. 13, vert det skrive «Kyrkja og prestegarden på Fjelbergøy er kjent som eit viktig kulturminne og representerar eit heilskapleg miljø. Det er registrert samlingar av gravhaugar fleire stader på øya».

Her ligg også den gamle lensmannsgarden i Fjelberg kommune. Det bur i dag i underkant av 20 fastbuande på øya, og dei er avhengige av båt/ferje for å kome til fastlandet. Men det blir arbeidd aktivt for å få bru eller tunell over til Sydnes på Halsnøy, som også vil kunna gje vegutløysing for naboøya Borgundøy. Ei slik vegutløysing vil etter alt å døme gje vekst i busetnad og folketalsutvikling på begge øyane.

Topografien på øya er dominert av nokre åsar mot nordvest, og det er vel her vindturbinane er tenkt plasserte. Høgaste åsen er Påskeåsen i ei høgde av 182 meter o.h. Eit par andre åsar er noko lågare. Ei tur-kulturløype med start frå prestegarden og over Påskeåsen, Lågås og Høgås ut til naturperla Grunnavåg, med retur via skogsveg til Nordhus og ferjekaien har lenge vore under arbeid. Denne løypa vil ikkje vere aktuell om turbinane kjem.

Med vegsamband til øyane vil også den vakre Fjelberg Prestegard kunna bli aktuell som mål for kultur turisme, t.eks.i eit samarbeid med Halsnøy Kloster og Baroniet Rosendal. Dette vil kunna gje arbeid og inntekter til dei fastbuande. Argumenta mot opptil 250 meter høge vindturbinar her vil vere mykje dei same som for Halsnøy.

4.3.3. Borgundøy

Topografien på denne øya er dominert av ein høg ås mot nordvest, Borgundnuten, med ei høgde av 462 m.o.h. Storparten av busetnaden/gardane ligg på søraustsida av nuten, med unntak av gardane øvre og nedre Aksdal på nordvestsida mot fjorden.

Øya har vore busett like frå yngre steinalder, men synest å ha hatt ein spesielt rik kulturperiode frå jernalder og opp gjennom folkevandringstid og merovingertid til vikingtid. Ei rekkje gravhaugar frå desse periodane vart utgravne av konservatorane Ross og Lorange på 1860-1880-talet, og gav rike oldtidsfunn som i dag er å finne på Historisk Museum i Bergen.

Spesielt interessant var funna i Krekjahaugen på garden Øvsthus, der det vart funne ei dobbeltgrav frå folkevandringstid no på Historisk Museum i Bergen. Denne gravhaugen er sjeldan, og velkjend i arkeologiske miljø, men lite kjend mellom folk flest på grunn av plasseringa på øya.

Turstien til Borgundnuten er nok eldgammal, for her vart bygd ein varde/vete under Håkon den gode si regjeringstid på 900-talet. Varden står der framleis, men vaktbua kan ein berre sjå nokre restar etter. Det seiest at frå nuten har ein utsikt til seks prestegjeld.

For om lag 10 år sidan vart denne turstien T-merka med informasjon om natur- og kulturstader undervegs og på toppen, og løypa vart forlenga med retur ned mot Kattanakken og Møllesvik, og vidare på gardsveg mot Krekjahaugen og ferjekaien i Vik. Funna i Krekjahaugen er dokumenterte på

informasjonsplakatar med foto og tekst. Løypa inngår i Kvinnherad Turlag sin fjelltrim, men blir elles nytta både av fastbuande og tilreisande.

Telttur på Borgundnuten. Foto: Magnus Eide.

Fjelbergsund og Fjelberg Landhandel er eit mykje populært mål for båtturistane om sommaren, og dei er vel eit «must» for at butikken skal overleva i framtida. Desse turistane brukar også tur- og kulturløypene. Ei anna tur-kulturløype, Sæbøløypa, vart opparbeidd for ein del år sidan, men har vore lite tilgjengeleg dei seinaste åra på grunn av skogshogst. Denne løypa går innom ei rekkje flotte kulturminne, og skal etter planen ryddast og oppgraderast i 2020.

Vegutløysing for Borgundøy vil også gjere dei mange kulturminna på øya tilgjengelege for turisme, med dei positive verknadene det vil kunne ha for lokalsamfunnet.

På Halsnøy og Fjellbegrøy er det etablert ein stor og god bestand av havørn og det er fleire hekkplassar i området. Desse fuglane vil bli sterkt berørte og trua ved ei vindturbinutbygging.

Ein vindturbinpark på Borgundnuten med vegar og oppstillingsplassar vil effektivt øydeleggje turløypa til toppen, men vil også kunna øydeleggje gamle kulturminne, og bør derfor kunna stoppast

av fylket og fylkeskonservatoren. Visuelt vil desse turbinane bli ei negativ oppleving for folk i heile Sunnhordland.

4.3.4. Oppsummering

I rapporten «Landskapsanalyse av Halsnøyområdet, Kvinnherad kommune» er det kartlagt visuelt sårbare landskapsområde og det er identifisert heilskaplege kulturmiljø, jf. avsnitt 5.2, 5.3 og figur 21 i denne rapporten. Kartlegginga er gjennomført for Kvinnherad kommune i samband med arealplanlegging for Halsnøyområdet og byggjer på NIJOS-standarden. Føremålet med kartlegginga var å peike ut visuelt sårbare landskapsområde og område som er viktige for reiselivet. Om «visuelt sårbare landskapsområde» vert det tilrådd: «Område som ut frå sin eigenart og særskilde kvalitetar er viktige for landskapsbilete, identitet og opplevingsverdi. Nye tiltak i slike område bør vurderast strengt. Område som er visuelt tilgjengelege og synlege i omgjevnader som folk ferdast i og har almen tilgang til. Det inneber at område langs ferdsleårar som veg og ferjeleie, eller område som er synlege og har markerte, lett attkjennande trekk i landskapet dominerar» (Figur 21). Om «Heilskaplege område som har særskilde kvalitetar i samband med rekreasjon, friluftsliv og landskapsoppleving, jf. Sjå figur 2 (namngjeve som figur 21 i rapporten til Aurland Naturverkstad, Clementsen (2004)). Utmarka her generelt stor verdi for friluftslivet og bør takast omsyn til ved utarbeiding av kommunedelplan. I særskild grad er det viktig å sikre god tilkomst til utmarka frå bustadområda» (Figur 22), jf. Sjå figur 3 med identifiserte «Viktige områder for reiselivet» (namngjeve som figur 22 i rapporten til Aurland Naturverkstad, Clementsen (2004)).

Vi kan ikkje sjå at NVE har vektlagt “nasjonale og vesentlige regionale interesser” for kulturminner i Kvinnherad i samband med forslaget rapport nr. 12-2019 med kartdel.

Figur 5 Trykt som figur 21 i landskapsanalyse av Halsnøyområdet. Figuren viser «Visuelt sårbare landskapsområde» og «Heilskaplege kulturmiljø», Morten Clemetsen (2004), Aurland Naturverkstad.

Figur 6 Trykt som figur 22 i landskapsanalyse av Halsnøyområdet. Figuren viser «Viktige områder for reiselivet», Morten Clemetsen (2004), Aurland Naturverkstad.

5. Kva har vorte vektlagt i arealanalysane for Kvinnherad Gjennomgangen her syner at det ikkje er tatt tilstrekkeleg omsyn til «nasjonale og vesentlige regionale interesser» i forslaget frå NVE.

NVE har i dei «Harde eksklusjoner» lagt vekt på: vindhastighet < 6 m/s, bebyggelse, isbreer, tettsteder og verneområder > 3 km2 i Kvinnherad.

NVE har i dei «Myke eksklusjoner» lagt vekt på: statlig sikrede friluftslivsområder, verneforslag for Ytre-Hardangerfjord (føreslått naturvernområde i sjø), verneområder < 3 km2, innsjøer < 10 km2, tettstader med buffer på 1 km2, TV-sendere, topografi, skred og analyseeksklusjon (uanalysert) i Kvinnherad.

Vi meiner at “Nasjonal ramme for vindkraft på land” - slik den føreligg som forslag i rapport nr. 12- 2019 med kartdel - vert ei for snever tilnærming.

Figur 7 Nordaustleg del av forslaget til utpeikt område 51 «Sunnhordland og Haugalandet» med områda i Kvinnherad kommune. Raudfarga områder syner konflikt med urørt natur, og er areal som ikkje er ekskludert frå forslaget til «Nasjonal ramme for vindkraft på land». Kjelde: PAN/ Topps.no

Ein gjennomgang av tidsskriftet PAN og Topps.no viser at halvparten av arealet i dei 13 utpeikte områda er urørt natur, jf. kriteria som Topps.no har lagt til grunn i analysearbeidet.

Hovuddelen av dei opne områda i det «utpeikte området» som gjeld Kvinnherad kommune er «sammenhengende naturområder med urørt preg». For desse områda er det også overlapp med svært viktige og viktige friluftslivsområder, naturmangfaldverdiar, kulturminne, landskapsverdiar og verdiar for naturbasert reiseliv. Sjølv om verneområdet for Folgefonna nasjonalpark er ekskludert gjennom ein “hard eksklusjon”, så ligg ein del areal frå verneområdet innanfor avgrensingslinja for forslaget om “utpeikt område” - dette gjev ikkje meining og er ein uheldig praksis med omsyn til ei heilskapleg arealforvalting. Opne areal i utpeikt område ligg her kloss på Folgefonna nasjonalpark. I faggrunnlaget “Landskap” skriv Riksantikvaren og Miljødirektoratet (M-1312/201): “De visuelle virkningene er

størst i nærheten til vindkraftverket, men vindturbinene kan være synlig på 30–50 km avstand, avhengig av terreng- og siktforhold, men påvirkningen på landskapets karakter er liten på så store avstander. I Skottland anbefaler man f.eks. at det benyttes 45 km som avstand når man skal beregne teoretisk synlighet for vindturbiner med en høyde på 150 meter. I Norge er 20 km brukt som avgrensning for beregning av teoretisk synlighet for planlagte vindkraftverk, men vektleggingen av landskapsvirkningene har naturlig nok vært størst i landskap nær (inntil 10 km) fra vindkraftverket”. Dei føreslåtte opne områda i Kvinnherad vil vere særs konfliktfylte - også etter ei overordna vurdering - både i høve landskapsverdiar utanfor nasjonalparken og i høve nærsona mot Folgefonna nasjonalpark. Vi viser til måla som ligg til grunn for verneområder etter naturmangfaldlova § 33 og føremålet med vernet, jf. verneforskrift for Folgefonna nasjonalpark. Vi viser også til vurderingsprinsippet som gjeld etter naturmangfaldlova § 49 om “utenforliggende virksomhet som kan medføre skade inn i et verneområde”. Vi meiner at det i overordna tilnærming i “ramma” burde ha vorte tatt omsyn til at landskap inngår som ein sentral verdi i vernet av Folgefonna nasjonalpark med tilhøyrande landskapsvernområder. Det må også vektleggjast at indikatoren for inngrepsfri natur syner at dei inngrepsfrie naturområda i denne delen av Kvinnherad kommune står i samband med “villmarksprega natur” som er omfatta av Folgefonna nasjonalpark. Vi kan ikkje sjå at det i forslaget i rapport nr. 12-2019 med kartdel er gjort ei slik heilskapleg tilnærming på overordna nivå.

Figur 8 Indikator for inngrepsfri natur med buffersone 1 km i Kvinnherad kommune. Kartet har avstandsmålingar på 10 km til grensa for Folgefonna nasjonalpark (raud stipla linje), og svart stipla

linje indikerer sone der inngrep tett mot grensa til nasjonalparken kan verke inn på “villmarksprega natur”.

Kvinnherad kommune har gjennomført “Kartlegging og verdsetting av friluftslivsområder” etter Miljødirektoratet sin rettleiar M98/2013. I tillegg er det gjennomført regional friluftslivskartlegging etter DN-handbok 25-2004 (kjelde: https://www.hordaland.no/globalassets/for-hfk/plan-og- planarbeid/regionale-plantema/regionale-friluftsomrade-i-hordaland_prosjektrapport2008-web.pdf). Vi meiner den lokale kartlegginga utfyller og supplerer det som er kartlagt på regionalt nivå. Dei “utpekte” områda i Kvinnherad er lagt rett i områder som er viktige og svært viktige for friluftslivet. Departementet må ta omsyn til “nasjonale og vesentlige regionale interesser” i høve friluftslivet i Kvinnherad. I tillegg er det naturleg at departementet tek omsyn til kartlegginga og versettinga som er gjennomført i Kvinnherad etter M98/2013.

Figur 9 “Kartlegging og verdsetting av friluftslivsområder” i Kvinnherad etter Miljødirektoratet sin rettleiar M98/2013.

I Prop. 1 S (2017-2018) Statsbudsjettet: Klima- og miljødepartementet vert det vist til på s. 77 “Regjeringa sette i gang prosjektet «Kartlegging og verdsetting av friluftslivsområder» i 2014, med mål om at alle kommunar har kartlagt og verdsett sine friluftslivsområde innan utløpet av 2018. Målet er å auke kunnskapen om friluftslivsområda i kommunane, og unngå at viktige friluftslivsområde blir bygde ned eller blir forringa på annan måte grunna mangel på kunnskap. Miljødirektoratet leiar prosjektet, og har eit nært samarbeid med fylkeskommunane. Ein stor del av landets kommunar er i gang eller har gjennomført dette arbeidet. Regjeringa vil videreføre arbeidet i 2018, med sikte på at nær alle kommunar i landet har gjennomført slik kartlegging og verdsetjing innan utløpet av 2018. I løpet av året vil det bli vurdert om prosjektet eventuelt skal forlengast med eit år, slik at kommunar som ikkje blir ferdige i 2018 også får gjennomført kartlegginga” (vår understreking).

Vi finn det underleg at når Regjering og Stortinget har prioritert å setje av midlar til å få på plass auka kunnskap om friluftslivsområda i kommunane, så vert ikkje denne kunnskapen nytta i analysane. Vi kan ikkje råda til ei slik tilnærming.

6. Argumentasjon mot utbygging av vindkraft i Kvinnherad

6.1. Storleverandør av grøn energi

I Kvinnherad er 90% av vassdraga bygd ut både gjennom omfattande vasskraftutbygging med oppstart i 1947 og påfølgande utbyggingar, samt mange småkraftverk dei seinare åra.

3% av grøn energi i Norge blir produsert i Kvinnherad og dette set sitt preg på store delar av naturen med anleggsvegar, regulerte vatn og elvar, store damanlegg, høge mastar, tippar og fyllingar. Ytterlegare utbygging av massive vindmølleanlegg vil, slik vi ser det, øydeleggja desse enda vakre landskapa sin verdi som frilufts- og rekreasjonsområde med skadeverknader på natur- og artsmangfald og desse inngrepa vil vera endelege og irreversible.

6.2. Reiselivsdestinasjon og friluftsliv

Parallelt blir det satsa på å styrka Kvinnherad som reiselivsdestinasjon med alt frå cruisetrafikk, tilrettelegging for båt og bubilar og aktiv villmarksturisme basert vår vakre natur og kulturtilbod som: Baroniet i Rosendal, Folgefonnsenteret, Steinparken, Galleri Guddal, Halsnøy Kloster, Fjellberg Prestegard og mange andre. For utvikling av turismen vil det vera fullstendig øydeleggjande og

paradoksalt om vi legg øyde dei naturkvalitetane vi nettopp skal utvikla og leva av. I tillegg vil dette kunne skje i områda opp mot Folgefonna Nasjonalpark og reiselivsdestinasjon Hardanger. Hardangerfjorden og landskapet kring har nasjonal verdi.

Både i «Nasjonal ramme for vindkraft» og «Fylkesplan for småkraftverk i Hordaland 2009 – 2021» blir området sin verdi i friluftslivssamanheng og som reiselivsdestinasjon trukke fram. Bruken av området og verdien for friluftsliv og rekreasjon blir og trukke fram i bøkene «Opptur Hordaland» og «Toppturer i Sørvest».

6.3. Vinterfriluftsliv, isingspotensial og fare for iskast

I innspelet vårt over er det skildra områda si tyding for friluftslivet. I fleire av områda er utøving av vinterfriluftsliv ei aktuell problemstilling. I avsnitt 28.1 drøftar NVE iskast og isnedfall, og skriv s. 77 i rapport nr. 12-2019, “I alle norske vindkraftverk kan det i perioder med kaldt vær dannes is på vindturbinene, og klumper med is kan kastes mot bakken i stor fart”. Sjølv om “Nasjonal ramme for vindkraft på land” ikkje skal vere prosjektspesfikk, så vil “ramma” ha prosjektspesifikke konsekvensar. Vi meiner at departementet på overordna nivå difor må vurdere moglegheita for vindkraftindustrialisering av eit området og kunnskap frå kartlegging etter Miljødirektoratet sin rettleiar M98/2013 og kunnskap frå regional kartlegging av friluftslivsverdiar - dette vil særleg ha relevans for eksisterande bruk av området og verdien det har for lokalsamfunn og i regional samanheng.

NVE gjev uttrykk for at det er behov for å styrke kunnskapsgrunnlaget, og skriv s. 79: “Det foreligger noe empirisk forskning på iskast fra vindturbiner, men det er vanskelig å samle inn gode data om iskast fra vindturbiner. Det er derfor noe usikkerhet knyttet til hva som er maksimal, faktisk lengde for iskast fra vindturbiner. Det ville vært nyttig med flere studier på dette for å styrke vurderingene knyttet til iskast fra vindturbiner både i planleggingen og i konsesjonsbehandlingen av nye vindkraftverk”.

Isingskart frå Kjeller Vindteknikk syner at potensialet for ising i 80 m høgde er høg for areala i den nordaustlege delen av område 51 “Sunnhordland og Haugalandet”. Dei aktuelle områda i Kvinnherad har også verdi for vinterfriluftslivet.

Figur 10 Ising > 10g/time [timer per år], s. 43. Dekkjer nordaustleg del av forslag til “utpeikt område” i område 51 “Sunnhordland og Haugalandet”. (Kjelde: Vindkart for Norge. Karbok 3a: Isinskart i 80m høyde. Målestokk 1:600.000. Appendiks til rapport nummer KVT/ØB/2009/038. Kjeller Vindterknikk).

Kulturminner

Kvinnherad har tunge nasjonale kulturminne som og er viktige reiselivsdestinasjonar som Baroniet i Rosendal og Halsnøy Kloster og ei rekkje meir lokale kulturminne som er nemde i teksten over i avsnitta som beskriv dei ulike områda. Dette er objekt som dårleg lar seg kombinera med utsikt og lyd / ljos frå vindmøllar.

6.4. Fugleobservasjonar og dyreliv

Det er mange og interessante observasjonar av fugl og dyreliv i dei aktuelle områda, sjå over. Kvinnherad er og landets største hjortekommune.

6.5. Konsekvensar for folkehelse, folketal/tilflytting

Like alvorleg er moglege lokale negative konsekvensar for folketal, tilflytting og folkehelse.

Årleg vert det arrangert storstilte «Kom heim»-konferansar der ein freistar å få både utflytta Kvinnheringar og andre til å flytta til og etablera seg i Kvinnherad. Friluftsliv og vakker natur er viktige kvalitetar og trekkplaster i ein slik samanheng.

Også for dei fastbuande sin trivsel og helse er tilgang til vakker natur og naturbaserte aktivitetar særs viktig. Når/dersom naturen blir øydelagt av massiv vindmølleutbygging vil truleg mange vurdera om Kvinnherad er rette plassen å bu, jobba og stifte familie. Enkelte vil nok og vurdera å flytta ut av kommunen. Utbygging av vindmøller og rasering av natur vil neppe vera gunstig for lokalt arbeidsliv, tilflytting, livskvalitet, trivsel og folkehelse, snarare tvert om.

7. Direkte negative konsekvensar av vindkraftutbygging Momenta over er moglege direkte lokale negative konsekvensar av eventuell massiv vindkraftutbygging i Kvinnherad. I tillegg kjem sjølvsagt kjente fakta som talar mot landbasert vindkraft om det skjer i Kvinnherad eller i andre område som er «blinka ut» av NVE:

● Naturinngrep i form av opp til 250 m høge vindkraftturbinar. ● 800 m. anleggsveg og oppstillingsplass på storleik med ein halv fotballbane pr. turbin. ● Tap og fragmentering av urørt natur og inngrepsfrie naturområde gjennom irreversible naturinngrep med sprenging, fyllmassar og skjæringar. Samla sett er dette den mest omfattande arealsaken i Noreg nokon gong. ● Arealindiaktoren for inngrepsfri natur syner at vi har knapt 12% “villmarksprega natur” att på landsbasis (4,9 % igjen av “villmarksprega natur” i Sør-Noreg, status 1.1.2013). ● Støy opp mot 110 desibel, blinkande høgintenst lys og farlege iskast frå turbinane. ● Vindturbinar som vil vera synlege på minst 50 km avstand. ● Skadar på dyre- og fugleliv. ● Private selskap (ofte internasjonale) tek ut profitten. ● Inngrepa legg øyde landskap, truer artsmangfaldet, vårt livsgrunnlag, naturoppleving og glede.

(Kjelde: Bergen og Hordaland Turlag)

I arealbruksnotatet frå Miljødirektoratet (1.4.2019) vert det presentert typetal for arealbehov i samband med landbasert vindkraft i Noreg. Typetala er basert på analyse av arealinngrep i samband med bygging av Raggovidda, Roan, Storheia, Raskiftet, Bjerkreim og Egersund vindkraftverk. Typiske størrelsar for veginngrep (gj. snittleg breidde) etter tildekking, tilbakeføring osv. er på 8 m (min.) - 12 m (maks.), veginngrep (gj. snittleg breidde) berørt areal før tildekking, tilbakeføring osv. er på mellom 10 m (min.) - 18 m (maks.).

Tidlegare informasjonsdirektør i NVE Sverre Sivertsen kallar i ein avisartikkel dagens vindkraftutbygging en Energipolitisk skandale med følgande grunngjeving (her gjengitt punktvis og på nynorsk):

● Eit politisk og økonomisk regime som gjer det mogleg for sterke kapitalkrefter å gjera uboteleg skade på nasjonale naturverdiar utan å betala ein øre til samfunnet for øydeleggingane. ● Utbygginga tufta på statlege subsidiar og skattlegging som favoriserer vindkraft så mykje at betre og billigare alternativ som enøk og oppgradering av eldre vasskraftverk blir mindre lønnsame. Utbyggjarane er friteke frå å betala naturskatt, mens vasskrafta i snitt betala 40%. ● Kraftig subsidiering gjennom grøne sertifikat og gratis tilgang til nyetablert straumnett, som vil vare til 2021 då ordninga med grøne sertifikat fell vekk. ● NVE seier i sin nye ramme for vindkraft at om lag 100 utkantkommunar eigna for vindkraftutbygging. Så langt er det bygd ut eller gjeve konsesjon til om lag 23 milliarder kWt vindkraft. Samstundes åtvarar NVE, i følgje artikkelforfattaren, mot å gå for hurtig fram med bygging av nye anlegg, ikkje minst grunna mogleg satsing på offshore/havvind-vindkraft i framtida.

8. Alternative kjelder til grøn energi og moglege positive ringverknader Forfattaren trekk fram følgjande alternativ peika på av ENOVA (regjeringa sitt Enøkorgan):

● Ei innsparing på 10 milliardar kWt gjennom energieffektivisering av private og offentlege bygg m.a. ved å ta i bruk varmepumper, etterisolering og varmegjenvinning. ● Opprusting av gamle vasskraftanlegg frå 1950 – 60 talet ved hjelp av moderne teknologi kan gje mellom 22 og 30 milliardar kWt meir kraft, eller ein tilgang på 50% meir kraft enn all konsesjonsgitt vindkraft vil levera. Satsing på straumsparing og oppgradering av vasskraftanlegga vil og kunne gje store positive ringverknader for mekanisk og elektronisk industri, ingeniørfag og anleggsbransjen. ● Danmark og Tyskland går no vekk frå vindkraft på land. I vindkraftlandet Danmark skal om lag halvparten av turbinane fjernast innan 2030. (Kjelde: Avisartikkel av tidlegare informasjonsdirektør i NVE Sverre Sivertsen).

Argumenta frå artikkelen over syner at utbygging av vindkraft på land alt er avleggs og berre tener private kapitalkrefter sterkt subsidiert av politisk vedtekne tilskotsordningar som gjer uboteleg skade på nasjonale naturverdiar.

Ein kronikk i Dagens Næringsliv av Leif Lia viser til ein studie frå Institutt for bygg og miljøteknikk ved NTNU og peikar på at nettopp oppgradering av gamle vasskraftanlegg kan gje like mykje straum som all planlagt landbasert vindkraft og det med minimale naturinngrep. Ei gjennomgang av dei 20 siste gjennomførte fornyingsprosjekta på store norske kraftverk viste at produksjonen auka i snitt med 23%.

Årsaka til at dette potensialet ikkje blir tatt ut er, i følgje studien, at prosjekta ikkje er lønsame etter skatt. Norske kraftselskap arbeider kvar dag for å finne lønsame prosjekt, men er underlagt eit heilt anna skatteregime enn andre fornybare energikjelder. Med dagens skattlegging kaster Noreg bort den desidert mest miljøvenlege nye elektrisitetsproduksjonen. 15 – 20% produksjonsauke kan framleis hentast ut av det eksisterande vasskraftsystemet, tilsvarande 20 – 30 terrawatttimar (tWh) (Kjelde: Kronikk i dagens næringsliv 28.05.19).

Når og viss ein skal byggja ut vindkraft synest det, av mange grunnar, langt meir fornuftig å satsa på havvind.

● Vindressursane i Nordsjøen er stabile og gjennomsnittleg vindstyrke er ideell for vindkraft. ● Noreg er verdsleiande når det gjeld kompetanse på offshoreteknologi og mange bedriftar meiner det er på høg tid at en politisk satsar på denne framtidige vekstsektoren. ● Vi treng framtidige arbeidsplassar for verftsindustrien og denne sektoren kan bli stor. ● Havvind vil med fornuftig utbygging vera langt mindre konfliktfylt enn vindkraft på land.

Leverandør og verftsindustrien m.a. Aker Solutions ønsker å satse på flytande havvind (E2 v. Kjetil Malkenes Hovland 03.04.19) sitat: «Det haster hvis Norge ikke skal stå igjen på perrongen».

I tillegg har ein sjølvsagt andre alternative energikjelder som solenergi, jordvarme, bioenergi, på sikt bølgjekraft og havstraum og kanskje meir problematisk og omdiskutert thorium og atomkraft.

9. Andre dilemma ved utbygging av vindkraft på land Det er og problematisk at den infrastrukturen som er bygd opp av stiar, hytter, arenaer og tilrettelegging for idrett og friluftsliv basert på frivilligheit og dugnad over år no fullstendig kan bli tilsidesett og overkøyrt av forsert og sentralt bestemt utbygging av landbasert vindkraft. Eit slikt scenario fremmer ikkje trua på politiske avgjerder, demokrati og folkestyre.

Ei anna beslekta problemstilling er av demokratisk karakter: Er det rett at staten skal overstyra lokaldemokratiet og lokalbefolkninga sitt oppvekstmiljø og livskvalitet når og viss kommunane ikkje vil ha vindkraft og sågar subsidiera private selskap gjennom gunstige rammevilkår ?

Når det finst betre, meir effektive, billegare og meir skånsame kjelder til grøn energi meiner me at fagetaten NVE bør seie frå til sine oppdragsgivarar før ein gjer irrasjonelle og irreversible inngrep på eit stadig minkande areal av tilgjengeleg natur.

10. Oppsummering

Med utgangspunkt i argumentasjonen over vil vi sterkt oppmoda om at Kvinnherad vert tatt ut av NVE sine planar som framtidig destinasjon for vindmølleutbygging:

● I Kvinnherad er i alt 90 % av den grøne energien bygd ut i form av vasskraft og mykje av naturen ber preg av dette med anleggsvegar, tippar, fyllingar, damanlegg og regulerte vatn og elver. I tillegg har det dei seinare åra blitt bygd mange småkraftverk. ● Reiseliv og turisme blir ei stadig viktigare næring i Kvinnherad med natur og kultur- opplevingar som basis. Moglege vindkraftområde er peika ut kloss i nasjonalparkgrensa og Hardangerfjorden vil sterkt forringa kvalitetane nasjonalparkstatusen skal ivareta og fullstendig underminera turisme knytt opp mot nasjonalparken og reiselivsdestinasjon Hardanger. ● Utnytting av natur, landskap og kultur til rekreasjon og friluftsliv sommar som vinter vil bli øydelagt når / dersom det blir reist omfattande vindmølleanlegg. Det same gjeld for dei som har hytter og truleg og som beite for sau. ● I eit folkehelseperspektiv er tilgang til vakker natur og friluftsliv særs viktig. Utbygging av vindmøller og rasering av natur vil truleg verka negativt i høve tilflytting og rekruttering til lokalt arbeidsliv, livskvalitet, trivsel og folkehelse generelt. Enkelte vil nok og vurdera å flytta ut av kommunen dersom vindmølleplanane vert realisert . ● Elles vil utbygging av vindmøller få direkte negative følger i form av opptil 250 m høge turbinar som truar artsmangfald, dyre, fugle og insektsliv med støy opp mot 110 desibel, blinkande høgintenst lys og farlege iskast frå turbinane. Landskapet vil bli omgjort til eit industriområde med massive inngrep i form av skjeringar, oppstillingsplassar og anleggsvegar. Desse inngrepa vil vera irreversible og endelege og dette skjer mens stadig bygger ned urørt natur i Norge (pr. i dag om lag 12% av landarealet). ● Samstundes ønsker leverandør og verftsindustrien å koma i gang med og delta i utvikla av havvind, noko som vil kunne bli eit nytt norsk industrieventyr med vår kompetanse på offshoreteknologi og særs gunstige og stabile vindressursar i Nordsjøen. I tillegg kan ein utnytta og utvikla alternative energikjelder som solenergi, jordvarme, bioenergi, bølgjekraft og havstraum.

● Oppsummert kan vi ikkje sjå nokon gode argument for å byggje utlandbasert vindkraft korkje i Kvinnherad eller andre plassar i landet.

Med vennleg helsing

Kvinnherad Turlag

Styreleiar Kjell Yri

Kopi:

Kvinnherad kommune Friluftsrådet Vest Hordaland fylkeskommune Fylkesmannen i Vestland Miljødirektoratet Klima- og miljødepartementet Helse- og omsorgsdepartementet Landbruksdepartementet Kommunal- og moderniseringsdepartementet Kulturdepartementet Nærings- og fiskeridepartementet Folkehelseinstituttet Riksantikvaren Folkehelseinstituttet Statsministerens kontor Stortinget, energi- og miljøkomiteen Stortinget, Hordalandsbenken