Michalina Tatarkówna-Majkowska Biografia
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Uniwersytet Łódzki Wydział Filozoficzno – Historyczny Piotr Ossowski Michalina Tatarkówna-Majkowska Biografia Praca doktorska napisana w Katedrze Historii Polski i Świata po 1945 r. pod kierunkiem prof. nadzw. dr hab. Krzysztofa Lesiakowskiego Łódź 2016 2 SPIS TRE ŚCI Wykaz skrótów……………………………………………………………………......... 5 Wst ęp…………………………………………………………………………………… 9 Rozdział I Robotnicza dola (1908-1945)……………………………………… 22 Rozdział II Pocz ątek kariery politycznej (1945-1953)………………………… 55 1. W Komitecie Dzielnicowym PPR Łód ź Widzew…………. 55 2. W czasach stalinowskich…………………………………... 77 Rozdział III W kr ęgu elity władzy (1953-1955)………………………………... 84 1. Obj ęcie stanowiska I sekretarza KW PZPR w Łodzi……… 84 2. Kierownik polityczny województwa łódzkiego…………… 89 Rozdział IV Burzliwe lata (1955-1957)………………………………………… 109 1. Okoliczno ści awansu na I sekretarza KŁ PZPR…………… 109 2. W obliczu walk frakcyjnych w PZPR……………………... 113 3. Przełom pa ździernikowy po łódzku………………………... 133 4. Sprawdzian wyborczy w styczniu 1957 r………………….. 140 Rozdział V Zwierzchnik łódzkiej organizacji partyjnej (1955-1964)………….. 156 1. Działalno ść na forum Egzekutywy KŁ PZPR……………... 156 2. System nomenklatury i polityka kadrowa………………….. 159 3. Wpływ na funkcjonowanie lokalnego aparatu partyjnego…. 168 4. Udział w ogólnopolskim życiu politycznym………………. 175 5. Posłanka na Sejm…………………………………………... 184 6. Funkcja reprezentacyjna: podró że zagraniczne i przyjmowanie go ści………………………………………. 188 7. Wyró żnienia i odznaczenia………………………………… 192 Rozdział VI Ró żne barwy rz ądzenia Łodzi ą (1955-1964)……………………… 195 1. Wobec problemów mieszka ńców………………………….. 195 2. Laicyzacja i ideologizacja o światy………………………… 200 3. Udział w przebudowie miasta……………………………… 216 4. Kształtowanie życia kulturalnego………………………….. 228 5. Świ ęta i rocznice…………………………………………… 243 3 Rozdział VII Na emeryturze (1964-1986)……………………………………….. 248 1. Odwołanie ze stanowiska I sekretarza KŁ PZPR………….. 248 2. Jesie ń życia……………………………………………….... 252 Zako ńczenie…………………………………………………………………………….. 262 Bibliografia……………………………………………………………………………... 269 Aneksy………………………………………………………………………………….. 285 Spis tabel………………………………………………………………………………... 320 Fotografie……………………………………………………………………………….. 321 4 WYKAZ SKRÓTÓW AAN – Archiwum Akt Nowych AIPN – Archiwum Instytutu Pami ęci Narodowej AK – Armia Krajowa AL – Armia Ludowa APŁ – Archiwum Pa ństwowe w Łodzi BP – Biuro Polityczne CKKP – Centralna Komisja Kontroli Partyjnej CKW – Centralny Komitet Wykonawczy CRZZ – Centralna Rada Zwi ązków Zawodowych DK – Dzielnicowy Komitet DRN – Dzielnicowa Rada Narodowa FJN – Front Jedno ści Narodu GL – Gwardia Ludowa GUKPPiW – Główny Urz ąd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk IRA – Irlandzka Armia Republika ńska KBW – Korpus Bezpiecze ństwa Wewn ętrznego KC – Komitet Centralny KD – Komitet Dzielnicowy KF – Komitet Fabryczny KL – Obóz Koncentracyjny KŁ – Komitet Łódzki KM – Komitet Miejski KOR – Komitet Obrony Robotników KPG – Komunistyczna Partia Grecji KPN – Konfederacja Polski Niepodległej KPP – Komunistyczna Partia Polski KPPmŁ – Komenda Policji Pa ństwowej miasta Łodzi KPRP – Komunistyczna Partia Robotników Polskich KPZB – Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi KPZR – Komunistyczna Partia Zwi ązku Radzieckiego 5 KRN – Krajowa Rada Narodowa KSW – Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza KU – Komitet Uczelniany KUL – Katolicki Uniwersytet Lubelski KW – Komitet Wojewódzki KWP – Konspiracyjne Wojsko Polskie KZMP – Komunistyczny Zwi ązek Młodzie ży Polskiej LWP – Ludowe Wojsko Polskie ŁDK – Łódzki Dom Kultury MBP – Ministerstwo Bezpiecze ństwa Publicznego MGK – Ministerstwo Gospodarki Komunalnej MK – Miejski Komitet MKKP – Miejska Komisja Kontroli Partyjnej MO – Milicja Obywatelska MOPR – Mi ędzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom MPK – Miejskie Przedsi ębiorstwo Komunikacyjne MSW – Ministerstwo Spraw Wewn ętrznych MTNŁ – Muzeum Tradycji Niepodległo ściowych w Łodzi MUBP – Miejski Urz ąd Bezpiecze ństwa Publicznego NBP – Narodowy Bank Polski NIK – Najwy ższa Izba Kontroli NK – Naczelny Komitet NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewn ętrznych ZSRR NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna NSZZ – Niezale żny Samorz ądny Zwi ązek Zawodowy OKW – Obwodowa Komisja Wyborcza ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych OOP – Oddziałowa Organizacja Partyjna ORMO – Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej PAP – Polska Agencja Prasowa PCK – Polski Czerwony Krzy ż PDRN – Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej PKO – Powszechna Kasa Oszcz ędno ści PKP – Polskie Koleje Pa ństwowe 6 PKS – Pa ństwowa Komunikacja Samochodowa PKW – Pa ństwowa Komisja Wyborcza PŁ – Politechnika Łódzka POP – Podstawowa Organizacja Partyjna PPR – Polska Partia Robotnicza PPS – Polska Partia Socjalistyczna PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PRON – Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego PRNmŁ – Prezydium Rady Narodowej miasta Łodzi PUBP – Powiatowy Urz ąd Bezpiecze ństwa Publicznego PZPB – Pa ństwowe Zakłady Przemysłu Bawełnianego PZPW – Pa ństwowe Zakłady Przemysłu Wełnianego PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza PZU – Powszechny Zakład Ubezpiecze ń ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela RP – Rzeczpospolita RSW – Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza RTS – Robotnicze Towarzystwo Sportowe RWE – Radio Wolna Europa SGH – Szkoła Główna Handlowa SD – Stronnictwo Demokratyczne SDKPiL – Socjaldemokracja Królestwa Polski i Litwy SED –Socjalistyczna Partia Jedno ści Niemiec SL – Stronnictwo Ludowe SLD – Sojusz Lewicy Demokratycznej TPD – Towarzystwo Przyjaciół Dzieci UB – Urz ąd Bezpiecze ństwa UJ – Uniwersytet Jagiello ński UŁ – Uniwersytet Łódzki UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw O światy, Nauki i Kultury UNRRA – Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy USA – Stany Zjednoczone Ameryki USC – Urz ąd Stanu Cywilnego WKP(b) – Wszechzwi ązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) 7 WOP – Wojska Ochrony Pogranicza WSPR – W ęgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza WUBP – Wojewódzki Urz ąd Bezpiecze ństwa Publicznego WZPB – Widzewskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego ZBoWiD – Zwi ązek Bojowników o Wolno ść i Demokracj ę ZHP – Zwi ązek Harcerstwa Polskiego ZISPO – Zakłady Przemysłu Metalowego im. Józefa Stalina w Poznaniu ZKJ – Zwi ązek Komunistów Jugosławii ZLP – Zwi ązek Literatów Polskich ZMP – Zwi ązek Młodzie ży Polskiej ZMS – Zwi ązek Młodzie ży Socjalistycznej ZMW – Zwi ązek Młodzie ży Wiejskiej ZNP – Zwi ązek Nauczycielstwa Polskiego ZOMO – Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej ZPB – Zakłady Przemysłu Bawełnianego ZPDz – Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego ZPO – Zakłady Przemysłu Odzie żowego ZPP – Zwi ązek Patriotów Polskich ZPW – Zakłady Przemysłu Wełnianego ZSL – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe ZSRR – Zwi ązek Socjalistycznych Republik Radzieckich ZUS – Zakład Ubezpiecze ń Społecznych ZWM – Zwi ązek Walki Młodych ZWZ – Zwi ązek Walki Zbrojnej. 8 WST ĘP Biografistyka nie nale ży do łatwych gatunków pisarstwa historycznego. Uwaga ta zwłaszcza dotyczy okresu PRL. Świadczy o tym ci ągle stosunkowo krótka lista naukowych opracowa ń traktuj ących o ludziach władzy z tamtego okresu 1. Tymczasem prace tego rodzaju ukazuj ą takie aspekty wydarze ń historycznych, które zwykle nie s ą zbyt szeroko opisywane w innych monografiach, nie wspominaj ąc ju ż o syntezach historycznych. Chodzi tutaj na przykład o prze śledzenie wpływu okre ślonych osób na podejmowanie konkretnych decyzji, skutkuj ących rozmaitymi nast ępstwami politycznymi, społecznymi czy gospodarczymi. O ile w odniesieniu do osób ze szczebla centralnego dysponujemy ju ż wiedz ą o roli niektórych czołowych polityków, to du żo gorzej przedstawia si ę ta kwestia w odniesieniu do „ludzi władzy” z poziomu wojewódzkiego 2. A przecie ż oni w sposób znacz ący wpływali na los setek tysi ęcy ludzi, mogli bowiem zaostrza ć kurs polityczny wyznaczony przez Warszaw ę czy te ż wpływa ć na jego złagodzenie, cho ćby tylko w niektórych aspektach. Je śli zatem chcemy pozna ć dogł ębnie funkcjonowanie pa ństwa polskiego w okresie 1944/45-1989 nale ży rozwija ć studia z zakresu biografistyki o postaciach, które niekoniecznie pojawiaj ą si ę na kartach podr ęczników czy innych ogólnych opracowa ń. Komunistyczn ą działaczk ą szczebla wojewódzkiego zasługuj ącą na uwag ę historyka była Michalina Tatarkówna-Majkowska, która jako aktywistka PPR, a nast ępnie PZPR przez 20 lat wpływała na sytuacj ę w Łodzi, a przej ściowo tak że całego województwa łódzkiego. Istotn ą okoliczno ści ą przemawiaj ącą dodatkowo za przeanalizowaniem biografii tej wła śnie osoby jest utrzymuj ąca si ę do dzi ś w śród cz ęś ci mieszka ńców Łodzi pami ęć o jej działalno ści. Warto tutaj te ż wspomnie ć, że w 2005 r. łódzcy radni nazwali jedn ą z ulic imieniem M. Tatarkówny-Majkowskiej, a jesieni ą 2015 r. na jednej z kamienic przy ul. Zachodniej pojawił si ę mural po świ ęcony jej osobie. 1 A. Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty , Warszawa 2009; E. Krassucki, Mi ędzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza, biografia polityczna , Warszawa 2009; K. Lesiakowski, Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna , Warszawa 1998; M. Szumiłło, Roman Zambrowski 1909-1977 , Warszawa 2014; J. Pałka, J. Poksi ński, Michał Żymierski 1890-1989 , Warszawa 2015; J. Eisler, Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR , Warszawa 2014. 2 P. Brzezi ński, Zapomniany dygnitarze , Gda ńsk 2013; L. Olejnik, Wojewodowie, prezydenci i przewodnicz ący Prezydiów Rad Narodowych szczebla wojewódzkiego w Łodzi , „Rocznik Łódzki” 1994, t. XLI. 9 Biografia M. Tatarkówny-Majkowskiej ma za cel wypełnienie istniej ącej luki w historiografii. W zało żeniu